"KUR`AN OKUMA"YA ÖZEL MÜRACAATIA

"KUR'AN OKUMA"YA .,ÖZEL MÜRACAATIA
TOŞİHİKO İZUTSU'NUN JAPONCA ESERLERİ
Japanese Works o(Tshihiko· Izutsu with Special Reference to
Reading t he Koran
Masataka TAKEŞİTA*
Çev.: Mehmet BAYRAKDAR**
Toşihiko İzutsu birçok yönden Japon oryantalistleri arasında müstesna bir kimsedir. Bunun sebeplerinden birincisi, İzutsu'nun birçok önemli eserini
İngilizce yayımlamış olmasıdır. Bundan dolayı o,
yakın zamana kadar·, daha çok Japonya'nın dışında
tanınıyordu. İkincisi, İslami incelemeler sahasında
birçok d~erli eserler ortaya koymasıdır. Ancak
onun başarılan sadece bu sahayla sınİrlı da deı:pldir;
o sadece bir İslam araştırmacısı olmayıp daha ziyade
bir füozoftur, özellikle bir dil füozofudur. İşte bu
nedenlerle, son eserlerinin Japonya'da çok geniş bir
entelektüeller halkasının dikkatini celbetmesi de
şaşırtıcı d~ildir. ·Bu yönden, o, sadece değerli bir
.alim, bir İslam araştırmacısı olmayan fakat aynı
zamanda orijinal bir düşün ür olan Henry Corbin'le
mukayese edilebilir.
Zamansal sıralamaya göre, İzutsu'nun Japonca
eserleri iki sınıfa aynlabilir: 1960 'dan önce yayım­
lanan erken devir eserleri ve Japonya'ya döndl.i~ü
1979'dan sonra yayımlanan son devir eserleri.
"Arap Düşüncesi Tarihi", "Muhammed", "Mistik
Felsefe", "Rus İnsanı" ilk devre ait eserleridir. "Arap
Düşüncesi Tarihi"., yirmi yaşlannda yazdığı ve bu
sahada Japonya'da öncü olan eseridirl. "Muhammed", Muhammed'in hayatı ve zamanının . manevi
şartlanyla ilgilidir2. "Mistik Felsefe", başlangıcından
• Ya2ar Tokyo Üniversitesi'nde. Yazann "Japanese W~rks of
Toşihiko lzutsu with Speda) Rerefenc:e to Reading the Kıu'an•,
Annals of Japan Associalion for Midelle East Studies, No: 2, 1987,
s. 491-503) ııdıyla İngilizce kaleme aldılll ma.kaJesinin tercümesidir.
Makalesinin bu özel sayı için tercümesine müsaade eden sayın
Takeşita'ya çok teşekkür ederiz.
~ Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakilliesi
1 Arabia Şisöşi (Tokyo, 1941). Bu eser daha sonra yeniden gözden
geçirilerek yazar tarafından güncelleştirilmiştir ve Islam DüşOneesi
Tarihi (Islam Şisöşi) adıyla yayınlanmıştır. (Tokyo: Iwanami Şoten,
1975)
.
2 Muhammed (Tokyo: Köbundô, 1952). Bu eser daha sonra Isıarn'ın
DCJ9uşu (lslal Seitan) adlı eserin birind b0111mn olarak tekrar yayın­
landı (Kyöto: Jinbun Şoin, 1979). Islam'ın Doguşu'nun ikind
böiUmO, God and Man in the Koran.Semanlics of the Koranlc
Weltanschauung" adlı İngilizce eserine dayanma~dır (Tokyo: The
Plotinus'a kadar Yunan felsefesindeki mistik akımı
izler3.
·
"Rus İnsanı" ise 19. yüzyıl Rus şairlerinin ve
romancılannın eserlerine dayanan felsefi antropolo-
ji üzerine bir incelemedir.4 Bu kitaplar 30 veya 40
yıl önce yazılmış olsa da, hala ilgi çekiciliklerini korumaktadırlar; çünkü bu kitaplarda gençlik heyecanı
sergilenmiştir. İşte bunun içindir ki hepsi yakın •
zaman önce yeniden yayınlanmış ve hala Jal?onya'da.güncelliklerini korurnaktadırlar. Bu sınıfa Izutsu'nun Kur'an tercl.iİnesi de dahildir. Gerçekten
onun bu tercümesi Japoncaya do~rudan doğruya
Arapçadan yapılan ili_{ Kur'an tercümesidir ve bu tercümeye hala en akıcı tercüme olarak bakılmaktaclır.
1979
yılında
Japonya'ya
dönüşünden
sonra,
İzutsu
iki tercüme (Arapçadan Molla Sacira'nın
Meşa'ir'i ve Fçrsçadan Celaleddin ROmi'nin Fihi Ma
Fihi'i) ve beş de özgün eser yayımladı. Bu eserleri:
"İslam Felsefesinin Esası", "İslam Külti.iri.i", "Kur'an
'Okuma", "Bilinç ve Öz", "Mananın Derinliğine
Doğru". Bunların dışında İbn Arabi'nin meşhur_ eseri
"Fususu'I-Hikem"in Japonca karşılıgı olan "Eichi no
Daiza"5 ismiyle bir kitabını ve ayrİca birçok yazar ve
alirrıle (bunlar arasında İslam araşbrrnacısı H.
Landolt ve Jungçu psikolog James Hillman vardır)
yaptığı
konuşmalannın toplandıgı bir eserini de
.
yayınlamışbr.
·
.ı.,
"Bilinç ve Öz" ile "Mananın Derinliğine Doğru",
öncelikle, özellikle dil felsefesi sah<l;Sllldçı çeşitli Doğu
felsefelerinin meta-felsefesinin yapısalını konu alan
eserlerdir. İngilizce okurlar, opun bu sahadaki yeni
başanlarının pariltısını kısa . süre önce Eianos-J ahrbl.icher'de yayınlanan derslerinde yakalayabilirler.
3
Keio Institute of Cultural and Unguistic Studies,
ş-ıİıpi Tetşugaku, 2 cilt {Kyôto: Jinbun Şoin,
1949'dur.
1964).
1978).
İlk baskısı
Roşiatekl Ningen (Tokyo: Hokuyôşa, 1978). lık baskısı 1953 yılında yapılmıştır.
.
5 Eyçi no Dayza (Tokyo: lwanami Şoten, 1986).
4
isLAMI ARAŞTIRMALAR DERGist, ClLT: 18, SAYI: ·ı. 2005, Sayfa: 122-124, ISSN 1300-0373, TEK-DAV
"KUR'AN OKUMA"YA ÖZEL MÜRACMTLA TOŞIHtKO İZUTSU'NUN JAPONCA ESERLERİ
"Manevi Dogu Arayışı" alt başlıgıru taşıyan
"Bilinç ve Öz", Japoncada yazdıgı eserlerin en
önemlisi ve şimdiye dek en ilgincidir.6 Bu kitap, dört
makale içerir, onlardan sadece "Honşitsu Çokkan"
başlıklı üçüncuSu, İslam felsefesiyle ilgilidir: Bütün
kitabın dörtte üçünil işgal eden ve · kitabın ana
başlıgınt taşıyan birinci makale, Taoizm, Wei Shih
mektebi, Mahayana Budizminin Hua Yen mektebi,
Zen Budizm, Çin felsefesinin Chu Hsi mektebi,
İslam felsefesi ve Kabala gibi çeşitli Dogu felsefelerindeki insan bilinci veya bilinçüstü ile nesnelerin
özleri arasındaki · ilişkiler hakkındaki nazariyelerin
araşbnnasına nüfuz ederek Dogu felsefelerinin meta
felsefesinin sinkronik yapısı üzerine bir denemedir.
· "Mananın Derinligine Doğru"7yu teşkil eden
sekiz denemenin, yukanda zikredilen büyük eseri
"Bilinç ve Öz"ün bir semeresi oldugu söylenebilir.
Bunlardan ikisi, doğrudan İslam ile ilgilidir: "Şü İslam
- Şii Şehitlik Kompleksi ve Onun Temsili" ve
Aynu'l-Kudat Hamadam'nin felsefesini konu alan
"Tasavvuf ve Dil Felsefesi". Bu iki makale de,
Jacques Dernda'nın felsefesiyle ilgilidir.
Hepsi İslam ile ilgili bu Uç kitap, mi,itehassıs
olmayanlara yönelik halk konferanslanriı içerir, bu
yüzden mütehassıslara yönelik İngilizce yayınlanmış
alimane eserlerinden yapıca çok farklıdırlar. Bu
eserler, halk tarzında ve kolay üslupla akademik
çalışmalarının sonuçlarını sunmaktadırlar.
"İslam Felsefesinin Esası", Vahdet-i VücOd mektebinin felsefesine özet bir giriştir.8 Girişine göre bu
kitap, fkisi9 soru:adan "The Concept and' Reality of
Existence" kitabında yayınlanan ve asli 6larak
İngilizce sunulmuş, tiç bagımsız konferansı içerir.
"İslam Kültürü", 1981 yı!ı · baharında verilen bir
dizi-halk konferansiarına dayarur.IO Bu kitapta İzut­
su, İslam kültürünün yapısal çerçevesini anlatır.
"Kur'an Okuma", 1982 yılı başlarında verdiw bir
dizi halk konferanslarından oluşur. l l Kitap, '"Kur'an
Okuma" başlıgının açıklamasıyla başlar. Yazar, önce
Kur'an hakkındaki temel bilgileri verir. Sonra,
"okuma" aktının felsefi anlamını inceler. Bu
inceleme, Kur'an'ın kutsal bir metin olmasından
dolayı en önemli incelemesidir. Kur'an hakkındaki
önceki araştıımaların,. öncelikle Kur'an'ın dogru
veya yanlış olup olmamasıyla ilgili' mesele üzer:ine
6 lşikı to Honşitsu (Tokyo: lwanami Şoten, 1983)
1 ' !nıi no Fı.ıkarıW (Tokyo: lwanami Şoten, 1985).
8 Islam Tetstigaku no GenZô (Tokyo: lwaııami Şoten, 1980).
9 Bı.uılar, "The Basic Structure of Metaphysi_cal Thinking of Islam" ve
·An Analysis of Wahdat ai-WujQd". The Concept arid Reality of
Eleistence (Tokyo: The Keio Institute of Cultural and Unguistic
Studies, 1971).
10 Islam Bunka (Tokyo: lwanami Şoten, 1981).
ll Koran o Yomu (Tokyo: lwanaml Şoten, 1983),
yogunlaştıgtna işaret eder. Kur'an'ın Allah'ın kelarnı
olduguna inanan Müslümanlar için, Kur'an, tek ve
mutlak Hakk'tır. Asırlardır- Müslümanlar, onda, doğa
bilimleri, felsefe ve hukuk gibi farklı konularla ilgili
her türlü meselelerine cevaplar bulmayı denernişlerdir. Hatta bugün dahi, Batılı Kur'an incelemelerini tenkid eden Müslüman alirnler, savunmacı
olmaya yeltenirler. Diger taraftan Muhamrned'i
Allah'ın peygamberi olarak tanımayan aatılı bilginler de, Kur'an'ın Muhammed'in bir yaratması oldugunu ispata yeltenirler.
Bu ·iki yaklaşımı hertaraf ederek, yazar Kur'an'ı
fenomenolojik olarak okumayı önerir, yani Kur'an'da yazılmış olan fenomenolojik olguların varlıgıru
kabul etmeyi önerir. Bu yöntem, sorunu, Kur'an'ın
Allah kelamı ve Muhammed'in Allah'ın· elçisi oldugu
önermesinin doğru veya yanlış olması meselesinden,
bu önerinin Muhammed'in zamanındaki Arap yanmadasının sosyo-kültürel şartlarına nasıl bağlanacagı .
ve Muhammed'e bu önermeyi söyletıneye neden
olmuş derin bilinç yapısının ne oldugu meselesine
kaydınr. Bununla birlikte, Izut-su'nun burada
Muhammed zamanının tarihi araştırmasına veya
onun bilincinin psikolojik incele-mesine gidecew
anlamına gelmez. Çeşitli yönlerden hermenötik
imkanlan geliştirmeden önce, gerçekten· Kur'an'ın
ne dediw veya ne demek istedigini ortaya koymak
jçin, İzutsu önce hazırlayıcı hermenötik arneliyeleri
tespit eder. Basitçe bu, onun Kur'an'da yazılanı
kabul ettigi anlamına gelmez. Burada hermenötigin
karmaşık bir meselesi yatmaktadır.
İzutsu önce, Alman felsefecisi Hans-George
Gadamer'in temsil ettigi varoluşsalcı hermenötiginin
keyfiligine işaret eder. Bu yaklaşım, yazı (ecriture)
olarak Kur'an'ı sözün (parole) somut durumundan
mahrum etmeye götürür ve Kur'an'ı birey okuyucuların derOru ufuklarında yorumlar. İzutsu'ya göre,
yaratıcı hermenötik yöntemledir ki, çeşitli ülke ve
milletierin Müslüman düşünilileri yıllardan beri
Kur'an'ı tefsir ediyorlardı. Gerçekte bu yaratıcı hermenötik İslam kültürünün temeli ve farklılıgının
nedenidir.
Yazar bu yönternin degerini inkar etmemekle
beraber, bu yöntem, Kur'an metninin kültürel ortamından zaman ve mekan olarak oldukça uzak olan
çağdaş Japon Kur'an okuyucularına şüphesiz UYffi!O
değildir. Kendi bireysel ufuklarında Kur'an'ı bagım­
sız bir yazı olarak okurlarsa, metnin büyük bir yanlış
anlaşılması söz kon~ olacaktır.
Bunun için, İzutsu'nun hermenötik yöntemi,
bid'at yorumlardan kurtulmak için ters yönü
benimser. Başka bir ifadeyle, onun seçtiw yöntem,
bize yazı olarak verilen yazılı Kur'an metnini, sözün
asli somut ortamının seviyesine geri götürmektir.
yaratıcı
123
MASATAKA TAKEŞİTA
Buna rağmen, onun hermenöti~i, söz seviyesinde
duraksamaz, hatta bilinçlistünün derin altyapısı
olarak sözi,in seviyesi altında yatan bilinçüstü bölgesine kadar gider. Yazar; sözün bu bilinçüstü
altyapısını, Mahayana Budizminin .Yogacara mekte:
binin teknik bir tabiriyle alaya-vijnana (bilinç deposu)
olarak adlandırır.12
mıştır. Zahir veya tamamen sakin bilincin işlediw
son dönemde, ifadeler ilk mertebenin hitabetini · alır­
lar. İzutsu okuyucuya her zaman Kur'an'ın bu hatabi
yapısalını zihninde tutmasını ögütler. Bir kere bu üç
mertebe aynştınldığında ve onların ince kombinezorılan fark edilince, Kur'an'ı okuma çok daha kolay
ve çok daha keyifli hale geUr.
Örnegm, "God is Merciful"· önerme5ini 20.
yüzyılda yaşayan bir İngilizin anlayışıyla, "Allah rahmandır" önermesini 7. yüzyılda yaşayan bir Arabın
anlayışı, ancak zahiri aclamıyla aynıdır; fakat bir
taraftan "God" ve "Merciful" ve di~er taraftan "Allah" ve "Rahman" keUmelerinin çağnşbrdı~ müş­
terek keUmelerin karmaşık halkalan sebebiyle, bu iki
önerme anlarnca oldukça farklılık kazanır. İzutsu'nun
"semantik hermenötiw", semantik ça~ bu
bilinçüstü şebekesine ulaşmak ister ve bununla bu
derinllkte Kur'an'a has dunya görüşünü vuzuha kavuşturmak ister.
Kitab, Kur'an'ın tabiab üzerine. derin ve önemli
birçok diğer kavrayışlar da sunar. Örneğin, Kur'an'ın dünya görüşünü ·"varlığın karanlık gecesi" ile
karşdaşbnr; Kur'an'ın dünyası, şeytanlar ve canavarların tuhaf ve garip resimlerinin kaynadı~ koyu
karanlıkla örtülmüş bir dünyadır. Bu zifiri karanlık
dilnyanm işaretlerinden birisi, Kur'an'ı dolu olduğu
kıyamet hissidir. Hatabi yapının ikinci mertebesinde
görUien bu fantastik resimler neredeyse hepsi
kıyametle ilgilidir. Hatta İzutsu, e~er birisi bu kıya­
met hissini paylaşmaz ise, gerçekten onun Kur'an'ı
anlamayaca~ yorumunu bile yapar.'
İzutsu'nun, her keUmenin bilinçüstünde ça~nşbr­
dı~ manalar ve resimlerin ça~nşımlannı izah etmeye
çalıştığından, sınırlı bir mekanla bütun Kur'an'ı kapsayan bir çalışma yapması irnkan51zdır. Bunun için
yazar Fiıtiha suresini seçer ve bu kısa sılreyi keUme
keUme anlabr. (Şüphesiz yorum sürecinde Kur'an'ın
di~er surelennden uzun alıntılar yapar.)
·
Yazann okuma esnasında işledigi ilginç konulardan birisi, Kur'an'ın hatabi yapısıdır. Kur'an'ın
hatabi yapısının üç mertebeden teşkil olduğu
hususuna dikkatimizi çeker ki, bunlar: hakiki olgusal
mertebe; misali, basiretsel, mistik mertebe; anlatım­
sal menkıbevi mertebe. Yazar daha sonra hatabi
mertebelerin bu . üç mertebesini Peygamber
Muhammed'in "şamani" bilincinin derecesiyle ilişk­
ilendirir. İlk· gelen va.hiylerde, onun bilinçüstünün
ola~anüstü faaliyetleri ikinci mertebede ifade
edilmiştir. Orta dönemde, ki bu faallyetler yavaş
yavaş sakinleşrniştir, üçüncü mertebede ifadeler art
bl! yapısal modeli ve &laya"Vijnana'n~ rolü için .bkz.
Toshihiko lzutsu: "Between Image and No-L-nage ... Far Eastem
Ways of Thinking", Eranos.Jahrbuch, 48 (1979), s. 434-443.
12 Bilincin
124
İkinci ve üçüncü bölümler, İlahi isimlerio meta-
fizik anlainı ve Allah'ınrahmeti olarak varlık fikri gibi
konulan inceler. Bununla birlikte, bu bölümlerdeki
Kur'an yorumu, İbn Arabi gibi Müslüman filozofların
"yaratıcı" hermenötikleri üZerine bina edilmişe benzemektedir. Örneğin, yazar mutlak bilirımez Allah'ın
önce, kendisini bütün ilahi isimler olan Allah olarak
ve sonra Cemal'ı ve Celal'ı temsil eden isimler
olarak tecelli ettiğini söyler. Ancak, Muhammed ve
ashabının Kur'an'da bu nazariyeyi bulduklannı
düşünmek zordur.
Bir ·bütün olarak, bu kitapta yazar ''okumanın"
do~asıyla
ilgili
çağdaş hermenö~ araştırmalarla
Kur'an'ın semantik ta.hlillyle ilgili önceki araştır­
malarını başanlı bir şekilde bir araya getirir.
Bir İslam araşbrrnacısı ve filozof olarak meşhur
olan yazann yönteminin ve düşüncesinin derinliğini
ve zorluğunu sergileyen bu kitap, çağdaş okuyucular
için Kur'ail'a mükemmel bir giriş'tir.