araştırma bulguları

MISIR BİTKİSİNİN SU-VERİM İLİŞKİLERİ VE CERES-Maize BİTKİ
BÜYÜME MODELİNİN BÖLGE KOŞULLARINA UYGUNLUĞUNUN
İRDELENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
PROJE NO: TARP-2340
Mustafa ÖZGÜREL
Gülay PAMUK
İZMİR-2003
ÖNSÖZ
Mısır bölgemiz tarımında önemli bir potansiyele sahiptir. İkinci ürün mısır tarımı,
Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri sulanır tarım arazilerinde buğday ile
arpa hasadı sonrası uygulanan bir tarım şeklidir. İkinci ürün mısır tarımında belirtilen
bölgelerde önemli bir üretkenlik söz konusudur.
Sulama sistemlerinin ekonomik yönden değerlendirilmesi, verim ile sulama suyu
arasındaki ilişkilerin bilinmesini zorunlu kılmaktadır. Eğer su bir girdi, verim çıktı ise
ikisi arasındaki ilişki su-verim fonksiyonu olarak tanımlanmıştır. Su ile verim arasındaki
ilişkiler, özellikle su kaynaklarının sınırlı olduğu ve kısıtlı sulama programının
uygulanacağı durumlarda daha fazla önem kazanmaktadır. Böylelikle su açığına karşılık
verimde meydana gelebilecek değişimlerin önceden bilinmesi, sulamada yapılabilecek
kısıntının miktar ve zamanının doğru olarak belirlenmesi mümkündür
Model kavramı, en basit anlamda gerçek olayı basit yaklaşımlarla benzeştirmeye
çalışıp olay hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, gelecek ile ilgili daha iyi
tahminlerde bulunmak, mevcut kontrol teknikleri geliştirmek ve gelecekteki durumu
görebilmektir. Öte yandan, bitki gelişimi; ekim, dikim, sulama, gübreleme ilaçlama gibi
aktivitelerin zaman ve miktarına doğru karar verilmesi gerekliliği açısından oldukça
karmaşıktır. Üreticiler genelde bu işlemleri geleneksel olarak deneyimlerine göre
sürdürürler. Ancak modele yönelik çalışmalarda, bitkinin gelişmesi sırasındaki olaylar
dikkate alınmakta ve buna göre bitki gelişimi simüle edilmeye çalışılmaktadır. Bitki
gelişim modellerinin oluşturulmasında amaç, "eğer .......... olursa ne olur?" sorusuna
alınacak yanıttır.
Bu çalışmada, ikinci ürün olarak yetiştirilen mısır bitkisinin su-verim ilişkileri, su
kısıntısının verim ve verim parametreleri üzerine etkisi ele alınarak, bu bitkiye ait
geliştirilmiş olan CERES-Maize bitki büyüme modelinin yöreye uygunluğu test
edilmiştir.
Bu projeyi destekleyerek yürütülmesine olanak sağlayan TÜBİTAK TOGTAG ve
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi yöneticilerine teşekkürlerimizi sunarız.
Prof. Dr. Mustafa ÖZGÜREL
Dr. Gülay PAMUK
I
ÖZ
Bu çalışma, ikinci ürün olarak yetiştirilen mısır bitkisinin, su-verim ilişkilerini,
kısıtlı sulamanın verim ve verim parametrelerine etkisini belirlemek; bu bitkiye ilişkin
geliştirilmiş olan CERES-Maize bitki büyüme modelinin bölge koşullarına
uygunluğunu test etmek amacıyla ele alınmıştır.
Sulama konuları her 10 günde bir 120 cm. lik toprak profilinde tüketilen suyun %
100 (I100), % 70 (I70), % 50 (I50), % 30 (I30), % 0’nın (I0), uygulanması şeklinde
oluşturulmuştur. En az ve en çok su uygulanan konulara denemenin birinci yılında 0323.20 mm., ikinci yılında ise 0-466.61 mm. sulama suyu uygulanmıştır. Mevsimlik
bitki su tüketim değerleri ise 1999 yılında 142.19-481.91 mm., 2000 yılında 136.25599.45 mm. arasında değişmiştir. Ortalama en yüksek tane verimi, deneme yıllarına
göre sırasıyla, tam sulanan konuda (I100), 1063.90 – 1038.33 kg/da; en düşük tane
verimi ise 374.37-213.64 kg/da ile I0 sulama konusundan elde edilmiştir.
CERES-Maize bitki büyüme modelinde en yüksek tane verimi her iki yıl içinde
I100 konusunda gözlenmiştir. Ayrıca, modelin bazı verim ve verim unsurlarını tam
olarak tahmin edemediği belirlenmiştir.
Anahtar sözcükler: Mısır, Sulama, CERES-Maize Bitki Büyüme Modeli
II
ABSTRACT
This study was carried out to determine water-yield relationships of the second
crop maize and the effects of limited water on yield and yield components, and to test
the CERES-Maize growth model under the Aegean region conditions.
Irrigation management treatments were tested as 100 %, 70 %, 50 %, 30 % and
0% replenishment of water depleted at 120 cm. soil profile from the 100 %
replenishment treatment at 10 days intervals. Irrigation amount ranged between 0323.20 mm in the first year and 0-466.61 mm. in the second year of the experiment.
Seasonal evapotranspiration values were between 142.19-481.91 mm. In 1999, and
136.25-599.45 mm. in 2000. Average maximum and minimum yields were 1063.901038.33 kg/da for fully irrigated treatment (I100) and 374.97-213.64 kg/da for dry
treatment (I0) in 1999 and 2000, respectively.
In the CERES-Maize growth model, maximum grain yield was obtained with I100
irrigation treatment. It was observed that CERES-Maize growth model was not found to
be very efficient in estimating the yield and yield components obtained from the tested
irrigation treatments.
Key words: Maize, Irrigation, CERES-Maize Growth Model
III
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖNSÖZ .............................................................................................................................. I
ÖZ.....................................................................................................................................II
ABSTRACT .................................................................................................................. III
ŞEKİLLER DİZİNİ...................................................................................................... VI
ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................ VIII
1 . GİRİŞ............................................................................................................................ 1
2 . MATERYAL VE YÖNTEM ....................................................................................... 5
2.1 MATERYAL.................................................................................................... 5
2.1.1 Araştırma Yeri ...................................................................................... 5
2.1.2 Toprak Özellikleri ................................................................................ 5
2.1.3 İklim Özellikleri ................................................................................... 7
2.1.4 Mısır Çeşidinin Özellikleri ................................................................... 9
2.1.5 Sulama Suyunun Sağlanması ............................................................... 9
2.2 YÖNTEM....................................................................................................... 10
2.2.1 Toprak Örneklerinin Alınması ve Analiz Yöntemleri........................ 10
2.2.1.1 Toprak Bünyesi .................................................................... 11
2.2.1.2 Hacim Ağırlığı...................................................................... 11
2.2.1.3 Tarla Kapasitesi.................................................................... 11
2.2.1.4 Devamlı Solma Noktası ....................................................... 11
2.2.1.5 Kullanılabilir Nem Miktarı................................................... 11
2.2.1.6 pH ......................................................................................... 11
2.2.1.7 Kireç Yüzdesi( CaCO3)........................................................ 11
2.2.1.8 Suda çözünebilir toplam tuz................................................. 11
2.2.1.9 Organik Madde..................................................................... 12
2.2.2 Sulama Suyu Örneklerinin Analiz Edilmesi....................................... 12
2.2.3 Tarımsal Uygulamalar ........................................................................ 12
2.2.3.1 Toprak Hazırlığı ................................................................... 12
2.2.3.2 Ekim ..................................................................................... 13
2.2.3.3 Gübreleme ............................................................................ 13
2.2.3.4 Seyreltme, Bakım ve Tarımsal Savaş................................... 13
2.2.3.5 Hasat..................................................................................... 14
2.2.4 Denemenin Düzenlenmesi.................................................................. 15
2.2.5 Sulama Yöntemi ................................................................................. 15
2.2.6 Bitkiye İlişkin Özelliklerin Belirlenmesi Amacıyla Yapılan
Ölçümler ............................................................................................. 16
2.2.7 Mısır Bitkisinin Fenolojik Gözlemleri ............................................... 16
2.2.8 Kuru Madde Verimi ........................................................................... 17
2.2.9 Yaprak Alan İndeksinin (LAI) Belirlenmesi...................................... 17
2.2.10 Bitki Su Tüketiminin (Evapotranspirasyon) Belirlenmesi ................. 18
2.2.11 Su Üretim Fonksiyonu........................................................................ 19
2.2.12 Su Kullanım Etkinliği ( WUE ; IWUE ) ............................................ 20
2.2.13 CERES – Maize Bitki Büyüme Modeli.............................................. 20
3 . BULGULAR VE TARTIŞMA ................................................................................ 25
3.1 Mısır Bitkisinin Gelişme Dönemleri .............................................................. 25
3.2 Sulama Sonuçları............................................................................................ 25
IV
3.3
3.4
3.5
3.6
Bitki Su Tüketimi Sonuçları........................................................................... 27
Tane Verimi.................................................................................................... 28
Tane Veriminin Sulama Suyu ve Su Tüketimi ile İlişkisi.............................. 30
Oransal Evapotranspirasyon Açığı (1-ETa/ETm) ile Oransal Verim
Azalması (1-Ya/Ym) Arasındaki İlişki ve Verim Tepki Etmeni (ky) ............. 32
3.7 Mısır Bitkisinin Su Kullanım Etkinliği (IWUE, WUE)................................. 34
3.8 Tane Ağırlığı .................................................................................................. 35
3.8.1 Tane Ağırlığı ile Sulama Suyu ve Su Tüketimi İlişkisi...................... 37
3.9 Kuru Madde Verimi ....................................................................................... 38
3.9.1 Kuru Madde Verimi ile Sulama Suyu ve Su Tüketimleri
Arasındaki İlişki ................................................................................. 40
3.10 Yaprak Alan İndeksi ( LAI ) ........................................................................ 41
3.11 Bitki Boyu ...................................................................................................... 44
3.12 Verim Öğeleri................................................................................................. 46
3.13 CERES-Maize Bitki Büyüme Modelinin Testi.............................................. 49
4 . SONUÇ .................................................................................................................... 62
5 . KAYNAKLAR DİZİNİ ........................................................................................... 66
V
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil
Sayfa No
Şekil 2.1. Mısır bitkisinde hastalık ve zararlılarla mücadele ..................................... 13
Şekil 2.2. Mısır bitkisinde hasat dönemi.................................................................... 14
Şekil 2.3. Mısır bitkisinin sulanması.......................................................................... 16
Şekil 2.4. FLAECHE programı ile yaprak alan indeksinin belirlenmesi................... 18
Şekil 2.5. CERES-Maize bitki büyüme modelinde kullanılan girdi ve çıktı
dosyalarına genel bakış .................................................................................. 22
Şekil 3.1. Tane verimi (Y) ile sulama suyu (I) ilişkisi ............................................... 31
Şekil 3.2. Tane verimi (Y) ile evapotranspirasyon (ET) ilişkisi ................................ 31
Şekil 3.3. 1999 yılında mevsim boyunca eşit su kısıntısının uygulandığı koşullarda
verim tepki etmeni.......................................................................................... 33
Şekil 3.4. 2000 yılında mevsim boyunca eşit su kısıntısının uygulandığı koşullarda
verim tepki etmeni.......................................................................................... 33
Şekil 3.5. İki yılın mevsim boyunca eşit su kısıntısının uygulandığı koşullarda verim
tepki etmeni .................................................................................................... 33
Şekil 3.6. Sulama Suyu (I) ile tane ağırlığı (TA) arasındaki ilişki............................. 37
Şekil 3.7. Su tüketimi (ET) ile tane ağırlığı (TA) arasındaki ilişki........................... 38
Şekil 3.8. Kuru madde miktarının zamana göre değişimi (1999) .............................. 39
Şekil 3.9. Kuru madde miktarının zamana göre değişimi (2000) .............................. 40
Şekil 3.10. Kuru madde verimi ile ile sulama suyu ilişkisi........................................ 40
Şekil 3.11. Kuru madde verimi ile su tüketimi ilişkisi............................................... 41
Şekil 3.12. Yaprak alan indeksinin zamana göre değişimi (1999)............................. 42
Şekil 3.13. Yaprak alan indeksinin zamana göre değişimi (2000)............................. 42
Şekil 3.14. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(1999) ............................................................................................................. 55
Şekil 3.15. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(1999) ............................................................................................................. 55
Şekil 3.16. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(1999) ............................................................................................................. 55
Şekil 3.17. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(1999) ............................................................................................................. 56
Şekil 3.18. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(1999) ............................................................................................................. 56
Şekil 3.19. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(2000) ............................................................................................................. 56
Şekil 3.20. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(2000) ............................................................................................................. 57
Şekil 3.21. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(2000) ............................................................................................................. 57
Şekil 3.22. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(2000) ............................................................................................................. 57
Şekil 3.23. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen LAI değerleri
(2000) ............................................................................................................. 58
VI
Şekil 3.24. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (1999) ............................................................................................ 58
Şekil 3.25. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (1999) ............................................................................................ 58
Şekil 3.26. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (1999) ............................................................................................ 59
Şekil 3.27. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (1999) ............................................................................................ 59
Şekil 3.28. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (1999) ............................................................................................ 59
Şekil 3.29. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (2000) ............................................................................................ 60
Şekil 3.30. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (2000) ............................................................................................ 60
Şekil 3.31. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (2000) ............................................................................................ 60
Şekil 3.32. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (2000) ............................................................................................ 61
Şekil 3.33. Ekimden sonraki günlere göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde
miktarları (2000) ............................................................................................ 61
VII
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge
Sayfa No
Çizelge 2.1. Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel özellikleri..................................... 6
Çizelge 2.2. Deneme alanı topraklarının bazı kimyasal özellikleri .................................. 6
Çizelge 2.3. Uzun yıllar ortalama ve deneme yıllarına ilişkin iklim verileri.................... 8
Çizelge 2.4. Denemede kullanılan mısır çeşidine ait özellikler........................................ 9
Çizelge 2.5. Denemede kullanılan sulama suyunun analiz sonuçları ............................. 10
Çizelge 3.1.Tam sulanan konuda gözlenen gelişme dönemleri ve tarihleri ................... 25
Çizelge 3.2. Konulara her sulamada uygulanan sulama suyu miktarları....................... 26
Çizelge 3.3. Konulara göre mevsimlik bitki su tüketim değerleri .................................. 27
Çizelge 3.4. Sulama konularından elde edilen tane verimleri ........................................ 29
Çizelge 3.5. Tane verimine ilişkin LSD sınıflandırması ................................................ 29
Çizelge 3.6. Sulama konularına göre oransal evapotranspirasyon açığı ile oransal verim
azalışı ve verim tepki etmeni ....................................................................... 32
Çizelge 3.7. Sulama konularına ve yıllara göre mısır bitkisinin sulama suyu ile su
kullanım etkinliği ......................................................................................... 34
Çizelge 3.8. Ortalama tane ağırlıkları (mg/adet) ............................................................ 36
Çizelge 3.9. Sulama konularına ve yıllara göre kuru madde değişimi (kg/m2) .............. 39
Çizelge 3.10. Sulama konularına ve yıllara göre LAI değişimi...................................... 41
Çizelge 3.11. Bitki boyu değişimi (1999)....................................................................... 44
Çizelge 3.12. Bitki boyu değişimi (2000)....................................................................... 45
Çizelge 3.13. Sulama konularından elde edilen bazı verim öğeleri................................ 47
Çizelge 3.14. Mısır çeşidine ilişkin genetik katsayılar ................................................... 50
Çizelge 3.15 CERES-Maize (V.3.5) Bitki Büyüme Modeli ile tahmin edilen ve
denemede gözlenen değerler........................................................................ 51
Çizelge 3.16. CERES-Maize (V.3.5) Bitki Büyüme Modeli ile tahmin edilen ve
denemede gözlenen değerler........................................................................ 52
VIII
1 . GİRİŞ
Dünyada nüfus artışına paralel olarak besin maddelerine olan gereksinimin
artması tahıl üretimine ayrı bir önem kazandırmaktadır. Bu yüzden, artan ihtiyacı
karşılamak amacı ile mevcut tarım alanlarında üretimin arttırılması gerekmektedir.
Ülke nüfusumuzun ve hayvan varlığımızın kendi üretimimizle beslenebilmesi, iç
ve dış pazar isteklerinin karşılanabilmesi için ana ürün olarak yetiştirilen mısır
üretiminin arttırılmasının yanında, ikinci ürün mısır üretiminin de arttırılması büyük
önem taşımaktadır.
Mısır, Türkiye’ de buğdaydan sonra ikinci önemli tahıl bitkisidir. Dünyada mısır
ekim alanı 138.896.695 ha, üretim ise 602.026.822 milyon ton; Türkiye’de ekim alanı
575.000 ha, üretim ise 2.200.000 milyon ton olarak belirtilmiştir (Anonymous,2002).
Doğal koşullarda tarımı yapılan tahıllara ilişkin belirli gelişme dönemlerinde
karşılaşılan su eksikliği verimi ve verim unsurlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Su
eksikliğinin bitkisel üretimi sınırlayan en önemli etken olması, sulamanın tahıl verimine
etkisini çarpıcı biçimde ortaya koymaktadır. Son yıllarda bazı tahıl türlerinde, bitkinin
farklı gelişim aşamalarında suya duyarlılık ve su-üretim fonksiyonları gibi konular
üzerindeki çalışmalar yoğunlaşmıştır. Özellikle suyun kısıtlı olduğu yerlerde, bitkinin su
stresinden en fazla etkilendiği dönemlerin bilinmesi sulama işletmeciliği açısından son
derece önemlidir. Böyle durumlarda mevcut suyun kritik büyüme aşamalarında
uygulanması ile birim suya karşılık en yüksek üretim elde edilmektedir (Sezen, 2000).
Tarım
alanlarının
giderek
yok
edildiği
günümüzde,
yatay
gelişme
yapılamayacağına göre dikey gelişmenin nasıl olabileceği konusu giderek önem
kazanmakta ve beraberinde toplam verimi arttırıcı önlemlerin alınmasını zorunlu
kılmaktadır. Ülkemizin kurak ve yarı kurak iklim kuşağında yer alması ve bitkilerin su
gereksinimlerinin genellikle doğal yağışlarla karşılanamaması sulamayı en önemli
verim etmeni durumuna getirmektedir. Sulamanın öneminin her geçen gün artmasına
karşılık, dünya çapında gözlenen kentleşme, endüstriyel gereksinimler ve kaynak
kirlenmesi nedeni ile tarımsal amaçla kullanılan su kaynaklarının giderek azalması;
1
verim ile sulama suyu arasındaki ilişkiyi ortaya koyan ve optimum sulama
işletmeciliğini
belirlemede
kullanılan
su-üretim
fonksiyonlarına
gereksinimi
arttırmaktadır.
Su-üretim fonksiyonu; toprak, bitki ve iklime ilişkin etmenlere bağlı olarak
değişmektedir. Her bitki için su kullanımı ile verim arasındaki ilişkiyi göstermek
amacıyla geliştirilen su-üretim fonksiyonu belli parametreler ve belirlenen ölçütler
içerisinde kestirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca; su-üretim fonksiyonları, planlayıcılar
tarafından seçeneksel su dağıtımı ile ilgili kararların ekonomik sonuçlarının
kestiriminde kullanılmakta; sulama sistemlerinin kapasiteleri, sulama programları ve su
kullanım randımanlarının yorumlanması konularında ipuçları vermektedir (Sammis,
1981).
Kısıtlı sulama programları, çeşitli şekillerde uygulanabilmektedir. Sulama
düzeylerinin düşürülmesi, sulama aralıklarının açılarak sulama sayısının azaltılması,
verimi düşük alanların sulama programından çıkarılması ve bazı sulamalardan
vazgeçilmesi bu uygulamalar kapsamında yer almaktadır. Sözü edilen yöntemler ile
kısıntının ya tüm mevsime eşit dağıtılması ya da bir veya birkaç gelişme döneminde
uygulanması amaçlanmaktadır (Tülücü, 1985).
Bitkilerin büyüme periyotlarında, strese duyarlı belirli kritik dönemlerin olduğu
bilinmektedir. Bitki, sözkonusu dönemlerde su eksikliği ile karşılaştığında, fizyolojik
olarak olumsuz yönde etkilenmekte ve beraberinde verimde önemli ölçüde azalmalar
meydana gelmektedir. Özellikle, suyun kısıtlı olduğu yerlerde, stresten en fazla
etkilenen dönemlerin bilinmesi, sulama işletmeciliği açısından son derece önemlidir
(Yazar ve ark., 1990).
Mısır bitkisinin su stresine duyarlı gelişim aşamaları, vejetatif, çiçeklenme +
döllenme ve tane bağlama olmak üzere üç bölümde incelenmektedir. Bu konuda yapılan
çok sayıdaki araştırma sonuçlarına göre, topraktaki su açığına karşı en duyarlı aşamanın
çiçeklenme + döllenme aşaması olduğu belirlenmiş ve sözkonusu dönemde yapılan
kısıntının verimde önemli ölçüde azalmalara neden olduğu gözlenmiştir (Musick ve
Dusek, 1980; Eck, 1984; Ul, 1990, Öğretir,1993; Yıldırım ve ark, 1995).
2
Tarım politikalarında elde edilecek ürün miktarının tahmini, geleceği doğru bir
şekilde görmek ve öncesinde olumlu yönlendirebilmek adına büyük önem taşımaktadır.
Tarımsal üretimi arttırmaya yönelik dünya üzerinde yapılan pek çok çalışmada, farklı
koşullarda gelişen tarımsal olayların önceden tahmin edilebilirliği ayrı bir öneme
sahiptir. Bu amaçla, bilgisayar tekniğinden yararlanarak tarımda farklı uygulamalar ile
çevrenin bitkiler üzerinde yapacağı etkileri analiz etmek için büyümeyi ve gelişmeyi
tahmin eden modellerin kullanılması zorunlu hale gelmiştir.
Model kavramı, en basit anlamda gerçek olayı basit yaklaşımlarla benzeştirmeye
çalışıp olay hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, gelecek ile ilgili daha iyi
tahminlerde bulunmak, mevcut kontrol teknikleri geliştirmek ve gelecekteki durumu
görebilmektir. Model konusunda çalışırken, olayın hem pratik yanı, hem de teorik yanı
gözönüne alınır. Bitki gelişimi; iklim, toprak ve su gibi parametrelerin karmaşık
etkileşimleri altında meydana gelmektedir, bu mekanizmaların anlaşılması arazi
üzerinde yapılan deneylerin hem çok pahalı hem de çok zaman almasından dolayı
oldukça güçtür. Bu karmaşık mekanizma ancak oluşturulan bir bitki iklim modeli ile iyi
bir şekilde analiz edilip yorumlanabilir. Modeller, küçük sistemlerden elde edilen
tecrübe ve deneylerle büyük sistemleri açıklamaya çalışmaktadır (Şaylan ve ark.,1998).
20 yılı aşkın bir süredir araştırmacılar farklı bitki türleri için simülasyon modelleri
geliştirmektedir. Bitki büyüme modelleri başta pamuk, mısır, tütün, süs bitkileri ve belli
başlı yem bitkileri olmak üzere pek çok bitki türü için geliştirilmiştir. Modeller,
genellikle belli hava koşullarına maruz kalan homojen toprak alanı üzerindeki bitkilerin
büyüme, gelişme ve verim özelliklerini tanımlamaya yöneliktir. Günümüzde, mevcut
bitki büyüme modellerini geliştirmek amacıyla deneysel veri toplama çalışmaları devam
etmekte ve bu veriler sözkonusu modellerin yeni versiyonlarını test etmek amacıyla
kullanılmaktadır (Tsuji ve ark., 1994).
Arazide uzun yıllar ve büyük masraflar gerektiren en uygun sulama zamanının
belirlenmesi, yeni bitki tür ve çeşidinin o yörenin iklim ve toprak koşullarına uyum
sağlayıp sağlayamayacağı, iklimde tarımsal kuraklık vb. olası değişikliklerin bitkisel
üretime etkilerinin ne olacağı gibi konularda kısa zamanda sonuca ulaşmak bitki
gelişimini benzeştiren bitki büyüme modelleri ile mümkün olmaktadır. Bunun yanı sıra
bitki büyüme modelleri; su-üretim fonksiyonlarının değerlendirilmesinde, sulama
programı stratejilerinin belirlenmesinde, bitkinin günlük gelişiminin irdelenmesinde,
3
iklim, toprak ve bitki özelliklerini kullanarak verim tahmininin yapılabilmesinde
kullanılmaktadır. Çalışır durumdaki sulama şebekelerinde oluşacak beklenmedik
kısıtların proje alanında yaratacağı etkilerinin kestirilebilmesi ve yönetimde akılcı
kararların verilmesini sağlayacak bulguların elde edilmesi bitki büyüme modellerine
yönelik çalışmaları hızlandırmıştır. Ayrıca sözü edilen modeller, özellikle sulamaya
yeni açılacak bölgeler için tahmini değerler elde edebilmek amacı ile de
kullanılmaktadır (Keulen ve Wolf, 1988; Köksal, 1995).
Tarımsal işletmecilikte ise CERES bitki büyüme modeli, kullanıcılara farklı
sulama tarihleri ve sulama miktarları sunarak en iyi sulama stratejilerinin seçimini ve
karşılaştırılmasını mümkün kılmaktadır. CERES-Maize bitki büyüme modeli, Kuzey
Amerika, Belçika, Fransa ve Almanya başta olmak üzere bir çok ülkede pek çok
araştırmacı tarafından test edilmiştir (Hodges ve ark., 1987; Piper ve Weiss, 1990;
Lahrouni ve ark., 1993; Lorgeou, 1991; Plantureux ve ark., 1991; Entenmann ve
ark., 1989).
Bu çalışma; insan gıdası ve hayvan yemi olarak geniş ölçüde tüketilen ikinci ürün
mısır bitkisinin su-verim ilişkilerini belirlemek, farklı su düzeylerinin mısır verimi ile
verim parametrelerine etkisini irdelemek, bu bitkiye ait geliştirilmiş olan CERES-Maize
(V.3.5) bitki büyüme modelinin bölgemiz koşullarına uygunluğunu test etmek amacı ile
yürütülmüştür.
4
2 . MATERYAL VE YÖNTEM
2.1 MATERYAL
2.1.1 Araştırma Yeri
Araştırma, 1999 ve 2000 yıllarında Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal
Yapılar ve Sulama Bölümünün Bornova’ da bulunan deneme alanında yürütülmüştür.
38o 28′ kuzey enlemi ile 27o 15′ doğu boylamları arasında kesişen koordinatlarda
bulunan araştırma alanının denizden yüksekliği yaklaşık 27 metredir.
2.1.2 Toprak Özellikleri
Araştırma alanının toprak özelliklerini belirlemek amacıyla, arazide açılan toprak
profilinin 0-30, 30-60, 60-90 ve 90-120 cm. derinliklerinden alınan toprak örneklerinin
fiziksel ve kimyasal özellikleri Çizelge 3.1 ve Çizelge 3.2’ de verilmiştir.
Anılan çizelgelerde görüldüğü gibi deneme alanı toprağı 0-120 cm. derinlikte
kumlu-killi tın bünye özelliği taşımaktadır. Katmanlara göre toprağın pH değeri ise 7.31
- 7.40; toplam tuz içeriği % 0.049 - 0.066; hacim ağırlığı 1.13 - 1.62 gr/cm3, kuru ağırlık
esasına göre tarla kapasitesi değerleri % 18.81 – 22.94; solma noktası değerleri % 8.45 10.72 arasında değişmektedir.
Nötr toprak reaksiyonu gösteren deneme alanına ait toprak örneklerinde tuzluluk
yönünden herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır. Toprak profilinin 120 cm.lik
derinliğinde faydalı mikro besin elementleri de yeterli düzeyde bulunmaktadır.
5
Çizelge 2.1. Deneme Alanı Topraklarının Bazı Fiziksel Özellikleri
Dane İrilik Dağılımı (%)
Katman
Derinliği
( cm )
0-30
Kumlu – Killi Tın
Tarla
Kapasitesi
( %)
22.94
Solma
Noktası
(%)
10.72
Hacim
Ağırlığı
(gr/cm3)
1.13
48.24
25.28
26.48
30-60
58.24
17.28
24.48
Kumlu - Killi Tın
20.58
9.66
1.52
60-90
61.24
17.28
21.48
Kumlu - Killi Tın
18.81
8.45
1.62
90-120
63.24
15.28
21.48
Kumlu - Killi Tın
18.66
8.58
1.57
Kum
Mil
Kil
Bünye Sınıfı
Çizelge 2.2. Deneme Alanı Topraklarının Bazı Kimyasal Özellikleri
6
Katman Toplam pH
Derinliği
Tuz
(cm )
(%)
0-30
0.066
7.31
Faydalı Mikro Besin Elementleri (ppm)
CaCO3 Toplam Organik
(%)
Azot
Madde
P
(%)
(%)
2.12
0.129
2.18
0.82
K
Ca
Mg
Na
Fe
Cu
260
4700
30
159.1
6.41
3.50
7.95
21.76
Zn
Mn
30-60
0.054
7.32
1.85
0.081
1.45
0.62
170
3700
30
163.0
6.89
1.64
0.56
19.07
60-90
0.054
7.35
1.27
0.059
1.08
0.87
130
3200
20
186.2
6.79
10.74
0.84
16.38
90-120
0.049
7.40
1.12
0.036
0.68
1.24
110
3100
30
211.5
8.18
9.74
0.41
19.46
6
2.1.3 İklim Özellikleri
Araştırma alanı; yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklim
kuşağında yer almaktadır. Anılan alanın iklim özelliklerini ayrıntılı bir şekilde
açıklayabilmek amacıyla deneme alanı içerisinde bulunan E.Ü. Ziraat Fakültesi
Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümüne ait deneme alanı içerisinde yer alan Bornova
Meteoroloji İstasyonundan elde edilen iklim verilerinden yararlanılmıştır. Denemenin
yürütüldüğü yıllara (1999 - 2000) ve uzun yıllık ortalamalara ait sıcaklık, oransal nem,
yağış, rüzgar hızı ve güneşlenme süresine ilişkin değerlerin aylara göre değişimi Çizelge
3.3’ de verilmiştir.
Bornova’ da II. ürün mısır bitkisinin yetişme döneminde (Haziran- Kasım) uzun
yıllara ait aylık ortalama sıcaklık değerleri 13.2 oC ile 27.7 oC arasında değişiklik
göstermektedir. Araştırmanın gerçekleştirildiği dönem içerisinde en yüksek ortalama
sıcaklık değerleri, 1999 ve 2000 yıllarının Temmuz ayında, sırasıyla 29.2 oC ve 29.7 oC;
en düşük ortalama sıcaklık değerleri ise 1999 yılında 14.2 oC, 2000 yılında ise 14.0 oC
ile Kasım ayında kaydedilmiştir.
Sözü edilen dönemde uzun yıllık ortalama yağış miktarı en yüksek 82.1 mm. ile
Kasım ayında, en düşük ise 2.0 mm. ile Ağustos ayındadır. Denemenin yürütüldüğü
dönemlerde ise en yüksek yağış 1999 yılında 44.3 mm. ile Kasım ayında, 2000 yılında
ise 115.4 mm. ile Kasım ayında kaydedilmiştir. 1999 yılının Ağustos ayında ve 2000
yılının Haziran, Ağustos ve Eylül aylarında yağış meydana gelmemiştir.
Bornova’ da II. ürün mısır bitkisinin gelişme dönemine ilişkin aylarda en düşük
oransal nem % 49.8 ile 1999 yılının Temmuz ayında, en yüksek oransal nem ise % 58.8
ile aynı yılın Ekim ayında kaydedilmiştir. Her iki yıl için oransal nem değerleri % 41.5
ile % 63.6 değerleri arasında değişmektedir.
7
Çizelge 2.3. Uzun Yıllar Ortalama Ve Deneme Yıllarına İlişkin İklim Verileri
Yıllar
İklim Elemanları
8
En Düşük Sıcaklık (oC)
En Yüksek Sıcaklık (oC)
Uzun
Ortalama Sıcaklık (oC)
Yıllar Ortalaması Oransal Nem (%)
Yağış (mm.)
Rüzgar Hızı (m/sn.)
Güneşlenme Süresi (saat)
En Düşük Sıcaklık (oC)
En Yüksek Sıcaklık (oC)
Ortalama Sıcaklık (oC)
1999
Oransal Nem (%)
Yağış (mm.)
Rüzgar Hızı (m/sn.)
Güneşlenme Süresi (sa.)
En Düşük Sıcaklık (oC)
En Yüksek Sıcaklık (oC)
2000
Ortalama Sıcaklık (oC)
Oransal Nem (%)
Yağış (mm.)
Rüzgar Hızı (m/sn.)
Güneşlenme Süresi (sa.)
Aylar
Ocak
4.5
12.3
8.1
68
109.5
2.4
4.0
5.8
13.8
9.4
69.7
78.4
1.9
4.3
1.3
9.3
4.9
61.4
79.3
2.0
4.4
Şubat
4.5
13.4
8.6
67
92.6
2.4
4.6
3.9
13.7
8.3
73.6
255.6
0.9
4.1
2.9
13.3
7.8
61.5
92.2
2.0
5.5
Mart
5.8
16.6
10.7
65
73.0
2.2
5.9
6.1
17.8
11.3
64.1
105.6
1.3
6.3
3.8
17.0
10.3
60.6
79.4
1.4
6.9
Nisan
9.0
21.4
15.1
62
47.6
1.8
7.1
8.4
22.9
15.8
59
11.0
0.8
7.7
10.9
23.2
16.8
64.3
62.3
1.0
5.7
Mayıs
13.3
26.6
20.2
58
33.3
1.7
9.1
13.8
29.4
21.7
51.9
0.9
1.5
9.8
14.0
27.8
21.1
51.4
2.6
1.9
9.6
8
Haziran
17.3
31.4
25.1
50
7.8
2.0
11.3
18.8
32.7
26.5
50.4
0.9
1.9
11.9
18.8
32.8
26.2
45.4
2.9
10.7
Temmuz
20.7
34.0
27.7
47
3.6
2.7
12.3
22.5
35.1
29.2
49.8
1.3
2.3
13.3
21.0
37.8
29.7
41.5
3.0
2.0
11.7
Ağustos
20.6
33.5
27.0
50
2.0
2.5
11.4
21.9
34.7
28.3
50
2.1
11.2
22.6
35.0
28.6
47.3
3.5
10.7
Eylül
16.7
29.7
22.6
56
17.1
2.2
9.8
17.2
30.8
23.5
55.6
0.3
1.5
9.2
16.5
30.9
23.3
52.2
2.4
9.9
Ekim
12.7
25.8
18.0
63
47.5
2.0
7.3
13.5
25.6
18.9
58.8
25.7
1.9
7.2
12.7
23.7
17.5
61.3
63.0
1.8
6.8
Kasım
8.8
18.6
13.2
68
82.1
1.8
5.0
9.9
18.9
14.2
56.6
44.3
1.9
4.5
8.6
22.1
14.0
63.6
115.4
0.9
5.2
Aralık
6.2
14.1
9.9
70
121.3
2.1
3.7
7.2
17.2
11.9
67.7
96.6
0.9
3.3
6.1
14.9
10.1
62.8
33.0
1.5
4.9
Bornova’ da hakim rüzgar yönü kuzey-doğu’dur. Uzun yıllar ortalamasına göre
yörenin rüzgar hızı değerleri 1.7 - 2.7 m/sn arasında değişiklik gösterirken, aylık
ortalama rüzgar hızı en fazla 2.7 m/sn ile Temmuz ayında, en az 1.7 m/sn ile Mayıs
ayındadır. Yaz rüzgarları, uzun boylu bitkilerin yatmalarına ve yaprak kırılmalarına
neden olduğu için bitki gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
Deneme yıllarında bitki gelişim döneminde en uzun güneşlenme süresi, 1999 yılı
Temmuz ayında 13.3 saat, 2000 yılı Temmuz ayında ise 11.7 saat; en kısa güneşlenme
süresi ise 1999 ve 2000 yıllarının Kasım ayında 4.5 saat ve 5.2 saat olarak saptanmıştır.
Anılan dönemde, uzun yıllar ortalama güneşlenme süresi değerleri ise 5.0 saat ile 12.3
saat arasında değişiklik göstermekte ve Mayıs ayından Temmuz ayına kadar olan
süreçte yüksek değere ulaşmaktadır.
Araştırma alanının iklim ve toprak özellikleri mısır bitkisinin yetiştirilmesinde
sınırlayıcı bir rol oynamamaktadır.
2.1.4 Mısır Çeşidinin Özellikleri
Araştırmada, FAO 500 olgunluk grubunda yer alan OTELLO mısır tohumu
kullanılmıştır. Olgunluk süresi bölgelere ve ekim zamanına göre değişen ve ortalama
120-125 gün olarak kabul edilen çeşide ait bazı özellikler Çizelge 3.4’ de verilmiştir.
Çizelge 2.4. Denemede Kullanılan Mısır Çeşidine Ait Özellikler
Çeşit Adı
OTELLO
Tescil
Yılı
1985
Tipi
Firma
Tescil Ülkesi
TEK MELEZ SEMUNDO ALMANYA
2.1.5 Sulama Suyunun Sağlanması
Sulama suyu, Ege Üniversitesi kampüs alanı içerisinde yer alan ve deneme
alanına yakın bulunan depodan 8 lt/sn’lik bir debi ile sağlanmıştır.
Araştırmada kullanılan su örneklerine ilişkin analiz sonuçları Çizelge 3.5’ de
verilmiştir.
9
Çizelge 2.5. Denemede Kullanılan Sulama Suyunun Analiz Sonuçları
Sulama
Suyu
Sınıfı
C3S1
EC
1200
Katyonlar
(me / lt)
PH
6.79
Na
K
2.17
0.153
SAR
Anyonlar
( me / lt)
Ca+Mg
CO3
HCO3
9.2
-
6.5
Cl
2.0
(me/ lt)
SO4
3.5
1.01
Çizelge 3.5’ e göre; sulama suyu örneğinin reaksiyonu nötr olup sulamaya
uygunluk yönünden C3S1 sınıfına girmektedir. Orta derecede yüksek tuzlu ve düşük
sodyumludur. Sulama suyu olarak kullanılmasında bir sakınca yoktur (Kanber ve ark.,
1992).
2.2 YÖNTEM
2.2.1 Toprak Örneklerinin Alınması ve Analiz Yöntemleri
Araştırma alanı topraklarının temel fiziksel ve kimyasal özelliklerinin
saptanabilmesi amacıyla bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır.
Açılan profillerde renk, bünye, strüktür gibi özellikler yönünden farklı toprak
katmanları ayırt edilemediği için toprak örnekleri her 30 cm. de bir olacak şekilde, 0120 cm. arası derinlikten alınmıştır.
Bozulmuş toprak örnekleri, açılan profillerin aynı derinliklerinden alınmış, naylon
torbalara konularak etiketlenmiş ve laboratuara getirilmiştir. Örnekler Irmak (1954)
tarafından verilen esaslara göre oda sıcaklığında kurutularak merdanelenmiş ve 2
mm.’lik elekten geçirilmek suretiyle analizlere hazırlanmıştır.
Bozulmamış toprak örnekleri 3 paralelli olmak üzere 100 cm3 lük çelik
silindirlerle alınmıştır. Silindirler toprağa çakılırken ve çıkarılırken toprağın
doğal
yapısının bozulmamasına özen gösterilmiştir. Silindirler topraktan çıkarıldıktan sonra
her iki yüzeyi de spatül yardımı ile düzlenmiş ve kendi kapakları ile kapatılarak özel
koruma çantası içinde hizmet binasına getirilerek burada analiz edilmiştir.
Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinin saptanmasında
aşağıda belirtilen yöntemlerden yararlanılmıştır.
10
2.2.1.1 Toprak Bünyesi:
Toprakların bünyesini oluşturan kum,kil, mil fraksiyonlarının yüzdeleri
Hidrometre yöntemiyle belirlenmiş, fraksiyonların yüzdelerine göre toprakların
sınıflandırılmasında toprak bünyesi üçgeninden yararlanılmıştır (Bouyoucos, 1962;
Black, 1965).
2.2.1.2 Hacim Ağırlığı:
100 cm3 hacimli çelik silindirlerle alınan bozulmamış toprak örneklerinin kurutma
fırınında 105 0C sıcaklıkta 24 saat kurutulduktan sonra silindir hacmine bölünmesi ile
elde edilmiştir (Sönmez ve Ayyıldız, 1964 ).
2.2.1.3 Tarla Kapasitesi:
1/3 atmosferik basınç altında tutulan su miktarı olarak bozulmuş toprak örnekleri
üzerinde poroz levhalı basınç aleti kullanılarak belirlenmiştir (U.S Salinity Lab. Staff,
1954).
2.2.1.4 Devamlı Solma Noktası:
15 atmosferlik basınç altında tutulan su miktarı olarak bozulmuş toprak örnekleri
membranlı basınç aleti kullanılarak belirlenmiştir (U.S Salinity Lab. Staff, 1954).
2.2.1.5 Kullanılabilir Nem Miktarı:
Toprak katmanlarının kullanılabilir nem miktarı, tarla kapasitesi ile solma noktası
arasındaki fark olarak belirlenmiştir.
2.2.1.6 pH:
Su ile doygun toprakta cam elektrodlu pH metre ile belirlenmiştir (Jackson,
1967).
2.2.1.7 Kireç Yüzdesi( CaCO3):
Schibler kalsimetresi ile saptanmıştır (Schlichting ve Blume, 1966).
2.2.1.8 Suda çözünebilir toplam tuz:
Su ile doygun toprakta elektriksel direnç ölçülerek belirlenmiştir (Soil Survey
Staff, 1951).
11
2.2.1.9 Organik Madde:
% organik karbon değeri 1.724 katsayısı ile çarpılarak saptanmıştır (Black, 1965).
2.2.2 Sulama Suyu Örneklerinin Analiz Edilmesi
Denemelerde kullanılan sulama suyunun özelliklerini belirlemek amacıyla,
Sönmez ve ark. (1984) tarafından belirtilen esaslara göre deneme başlamadan önce su
örnekleri alınmış ve analiz için laboratuara getirilmiştir.
Sulama suyu örneklerinin Elektriksel iletkenliği, kondüktivite ile;
pH, cam elektrotlu Beckman pH metresiyle;
Na ve K, flame fotometrik yöntemle;
Ca+Mg, 0.01 N EDTA ile titrasyon yöntemiyle;
CO3 ve HCO3, 0.01 N H2SO4 ile titrasyon yöntemiyle;
Cl, % 5’ lik K2CrO4 indikatörü yardımıyla 0.05 N AgNO3 ile titrasyon
yöntemiyle;
SO4, gravimetrik yöntemle belirlenmiştir (U.S.Salinity Lab. Staff, 1954).
Sodyum Adsorbsiyon Oranı (SAR) değeri U.S.Salinity Lab. Staff, (1954)
tarafından önerilen eşitlikle hesaplanmıştır.
2.2.3
Tarımsal Uygulamalar
Deneme parsellerinde toprak hazırlığı, ekim, gübreleme, bakım ve tarımsal
savaşım işlemleri aşağıda açıklanan şekilde yapılmıştır.
2.2.3.1 Toprak Hazırlığı
Deneme alanı içerisinde oluşturulan parsellere, 0-120 cm.lik toprak katmanının su
içeriğini tarla kapasitesine getirecek miktarda su uygulanmış ve toprağın işlenebilecek
duruma gelmesi için birkaç gün beklenmiştir.
Ekim öncesi toprak hazırlığı amacıyla deneme alanı yöre koşullarındaki
geleneksel uygulama olarak önce pullukla sürülmüştür. Ardından iki kez diskaro
çekilerek işlenmiştir. Diskaronun ardından merdane ile bastırılmıştır (Mutaf ve Uçucu,
1980 ).
12
2.2.3.2 Ekim
Denemenin her iki yılında da dört sıralı pnömatik mibzerle 7-8 cm. derinliğe sıra
arası 70 cm., sıra üzeri 20 cm. olacak şekilde ekim yapılmıştır. Ekim işlemi 1999
yılında 20 Temmuz, 2000 yılında ise 10 Temmuz tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
2.2.3.3 Gübreleme
Denemenin birinci ve ikinci yılında, ekimle beraber ve 1.sulama öncesi, gübre
serpme makinesi ile NPK ( 20: 20: 0 ) kompoze gübresi 50 kg / da olacak şekilde
parsellere uygulanmıştır.
2.2.3.4 Seyreltme, Bakım ve Tarımsal Savaş
Her iki yılda da, ekim işleminden 5- 6 gün sonra çıkış gözlenmiştir. Çok az da
olsa, çıkış gözlenmeyen yerlere aşılama yapılarak homojenliğin korunması sağlanmıştır.
Bitkiler 10- 15 cm. kadar boylanınca seyreltme ile birlikte el çapası yapılmıştır. El
çapasından sonra makine çapası uygulanmıştır.
Deneme süresi boyunca gerek mısır koçan kurdu gerekse mısır kurduna karşı
etkili bir mücadele sürdürebilmek amacıyla ilgili birimlerin önerileri doğrultusunda
dekara 40 mlt. FASTAC *100EC uygulanmıştır (Şekil 3.1).
Şekil 2.1. Mısır Bitkisinde Hastalık Ve Zararlılarla Mücadele
13
2.2.3.5 Hasat
Hasat işleminde, Kün (1985)’ in önerileri doğrultusunda, koçan yapraklarının
sararıp koçan püsküllerinin kuruması, koçan kavuzlarının sararması ve tanelerin
sertleşip tanelerdeki su oranının % 50’ den aşağı düşmesi esas alınmıştır (Şekil 3.2).
Şekil 2.2. Mısır Bitkisinde Hasat Dönemi
Parsellerin hasatı 10-11 Kasım 1999; 31 Ekim - 01 Kasım 2000 tarihlerinde ve
aynı anda elle yapılmıştır.
Hasatta, parsellerin kenar etkisini gidermek amacıyla, parsellerin sağ, sol, baş ve
sonundaki iki sıra atılarak ortadaki sıralardan 2.8 m. ve 9.6 m.’ lik kısımlar
kullanılmıştır. Buna göre parsellerde elle hasat edilen alan 26.88 m2 dir. Hasat edilen
koçanlar önce açık havada doğal kurumaya bırakılmış, daha sonra ise makine ile
tanelenmiştir. Tane ağırlıkları % 15.5 nem içeriğine göre düzeltilmiş ve gerçek verim
(kg/da) değerleri hesaplanmıştır (Fapohunda ve ark., 1984; Howell ve ark., 1990;
Konak, 1994).
Her parseli temsil eder nitelikte tesadüfen seçilen 5 bitkinin koçanları ise el ile
tanelenmiştir. Söz konusu bitkiler üzerinde yapılan ayrı ayrı sayım ve tartım işlemleri
sonucunda; koçan verimi (gr/ koçan), koçan tane sayısı (adet /koçan), bitki başına tane
verimi (gr / bitki), bin tane ağırlığı (gr ), birim alandaki tane sayısı ( adet / m2 ) gibi bazı
14
verim öğeleri saptanmıştır. Koçan boyu (cm.) ve koçan çapına (cm.) ilişkin ölçümlerde
ise hasat alanındaki tüm bitkilerin ortalaması dikkate alınmıştır.
2.2.4
Denemenin Düzenlenmesi
1999 ve 2000 yıllarında tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak
yürütülen her iki denemede de 5 sulama konusu ele alınmıştır. Sulama aralığı 10 gün
olarak belirlenen denemede, toprak profilinde eksik suyun tamamının uygulandığı konu
“Tanık Konu” olarak isimlendirilmiş ve sulama konuları, toprak profilinin 120 cm.
derinliğinden tanık konuda tüketilen su miktarının belirli yüzdelerinin uygulanması
şeklinde oluşturulmuştur.
Buna göre söz konusu oranlar tanık konu % 100 olmak kaydıyla % 70, % 50, %
30 ve % 0 olarak belirlenmiş olup sırasıyla I100, I70, I50, I30 ve I0 simgeleriyle
gösterilmiştir. 120 cm. derinliğe kadar 30 cm. lik
katmanlarda yapılan nem
belirlemelerinde gravimetrik yöntem kullanılmıştır.
Deneme parselleri, tarla denemeleri için uygun görülen boyutlar dikkate alınarak
oluşturulmuştur (Açıkgöz, 1976; Özgürel, 1980). Buna göre deneme parselleri
uzunluğu 10 m., genişliği 5 m. olacak şekilde düzenlenmiştir. Parseller oluşturulmadan
önce bitki sıraları arasına karık açılmış, bu işlemin hemen ardından parseller seddelerle
çevrilmiştir. Parsellerin düzenlenmesi sırasında, aralarında 2 m. lik mesafeler
bırakılarak diğer parsellerden meydana gelebilecek yan etkiler önlenmeye çalışılmıştır.
2.2.5
Sulama Yöntemi
Sulama suyunun toprağa verilmesinde karık sulama yöntemi uygulanmıştır (Şekil
3.3). Bu amaçla önce bitki sıraları arasında karıklar açılmış, ardından parsellere su girişçıkışının engellenmesi amacıyla, parsellerin çevresi toprak sedde ile çevrilmiştir.
Parsellere uygulanan sulama suyu miktarları sayaçlardan geçirilerek belirlenmiştir.
15
Şekil 2.3. Mısır Bitkisinin Sulanması
2.2.6
Bitkiye İlişkin Özelliklerin Belirlenmesi Amacıyla Yapılan Ölçümler
Mısır bitkisine ilişkin özelliklerin belirlenmesi amacıyla, her iki yıla ait deneme
süresince, 10 günde bir sulamadan önce her parselde işaretlenen 10 bitki üzerinde bitki
boyları ölçülmüş elde edilen değerlerden ortalama bitki boyu hesaplanmıştır.
Hasat işleminde ise, sulama konularında yer alan tüm bitkilerin koçan boyları ve
koçan çapları ölçülmüştür. Elde edilen değerlerden ortalama koçan boyu ve çapı
bulunmuştur.
2.2.7
Mısır Bitkisinin Fenolojik Gözlemleri
Mısır bitkisine ait fenolojik gözlemlere çıkış ile başlanmış, bu aşamayı büyüme ve
gelişme dönemleri izlemiştir.
Mısır bitkisinin fenolojik gözlemleri sırasıyla ekim, çıkış, vejetatif, tepe püskülü,
koçan püskülü, süt olum, tam olum ve hasat devreleridir. Herhangi bir devrenin ortaya
çıkışına ilişkin belirleme yapabilmek için, fenoloji alanı içerisindeki bitkilerde o
devrenin % 50 veya daha fazla oranda gerçekleşmesi esas alınmıştır.
16
2.2.8
Kuru Madde Verimi
Deneme konularına uygulanan su kısıntısının bitkinin kuru madde verimine
etkilerini belirlemek amacı ile her parselden ve hasat alanının dışından toprak
yüzeyinden kesilerek alınan bitkiler, küçük parçalara ayrıldıktan sonra etüvde 65 oC’ de
sabit ağırlığa gelinceye dek bekletilmişlerdir.
Örneklemelere ilk sulama sonrası başlanmış ve 10 günlük sulama aralığına paralel
olarak, hasatta son verilmiştir. Elde edilen kuru ağırlıklar, örneğin alındığı alana
oranlanarak birim alana düşen kuru madde miktarları saptanmıştır (Gardner ve
ark.,1985; Köksal, 1995).
2.2.9
Yaprak Alan İndeksinin (LAI) Belirlenmesi
Yaprak yüzeyi, bitkinin fotosentetik kapasitesinin en önemli elemanıdır.
Araştırmacılar, bir bitkisel örtünün büyüme ve gelişmesini belirlemek amacıyla yaprak
indisi veya yaprak alan indeksi terimini kullanmaktadır. Yaprak alan indeksi; 1 m2
toprak alanı üzerinde bulunan bitkilerin yapraklarının ( sap, çiçek ve meyve kesiti de
eklenir) bir yüzlerinin m2 olarak toplam yüzeyinin, toprağın yüzeyine (m2 ) bölünmesi
ile elde edilen değerdir (Özgürel, 1979).
Çalışmada yaprak alan indeksini belirlemek amacıyla her parselden 1 m2 lik
alandan alınan örnekler, Hewlett Packard ScanJet 3200 C tarayıcısında taranmıştır.
Daha sonra, “Picture” butonunda “Black and White Drawing” seçeneği seçilmiş ve 300
dpi
çözünürlükte
tarama
işlemi
gerçekleştirilerek
dosya
“bmp”
formatında
kaydedilmiştir. (Şekil 3.4). Tarama işleminden sonra FLAECHE bilgisayar programı
ile cm2 cinsinden elde edilen değerler m2’ ye çevrilmiştir. Elde edilen değerin örneğin
alındığı alana (m2) bölünmesi ile yaprak alan indeksi hesaplanmıştır (Salman, 2000).
17
Şekil 2.4. FLAECHE Programı İle Yaprak Alan İndeksinin Belirlenmesi
2.2.10
Bitki Su Tüketiminin (Evapotranspirasyon) Belirlenmesi
Araştırma konularının mevsimlik su tüketim değerlerini saptamak için belirli bir
alana giren ve çıkan suyun ölçülmesi esasına dayalı “Tarla Parselleri Yöntemi”
kullanılmış ve aşağıda verilen eşitliğe göre mevsimlik bitki su tüketim değerleri
hesaplanmıştır (Howell ve Hiller, 1975 ).
Buna göre söz konusu eşitlik ;
ET = SW1 – SW2 + R + IRR + D - Q olarak ifade edilmektedir.
Eşitlikte;
ET
:Bitki su tüketimi, mm.
SW1
:Bitki kök bölgesinde gelişme dönemi başında toprağın kullanılabilir su miktarı,
mm.
SW2
:Bitki kök bölgesinde gelişme dönemi sonunda toprağın kullanılabilir su miktarı,
mm.
IRR
:Sulama suyu miktarı, mm.
R
:Etkili yağış, mm.
18
D
:Kök bölgesinde drenaj, mm.
Q
:Yüzey akış kayıpları, mm.
Gelişme dönemi boyunca topraktaki nem değişimleri (ΔSW) sulama öncesi
yapılan ölçümlerle izlenmiştir.
Etkili yağış (P), USDA Soil Conservation Service Yöntemine göre, CROPWAT
7.0 versiyonu ile hesaplanmıştır. Deneme parselleri seddelerle çevrili olduğundan,
yüzey akış kayıpları olmamıştır.
2.2.11
Su Üretim Fonksiyonu
Bitki su tüketimindeki azalmaya bağlı olarak verimde meydana gelebilecek
azalışın belirlenmesi amacıyla (Doorenbos ve Kassam, 1979) tarafından önerilen ve
aşağıdaki şekilde formüle edilen eşitlik kullanılmıştır.
(1-Ya / Ym) = ky (1 - ETa / ETm)
Eşitlikte;
Ya:
Gerçek verim (kg/da)
Ym: Maksimum verim (kg/da)
ETa: Gerçek bitki su tüketimi (mm)
ETm : Maksimum bitki su tüketimi (mm)
ky :
Verim tepki etmeni
Bitkinin gelişme dönemi boyunca su ihtiyacının tam olarak karşılandığı durumda,
ETa = ETm’ dir. Bu yüzden Ya = Ym olur. Su ihtiyacının karşılanamadığı durumda ise
ETa < ETm ve Ya < Ym’ dir. Verim Tepki Etmeni (ky) ise su stresine karşı bitkinin
gösterdiği duyarlılığı yansıtmaktadır (Hess, 1996).
Verim tepki etmeninin hesaplanmasında; Ya yerine parsellerden elde edilen verim
değerleri, Ym yerine de en çok su tüketen ve verimi en yüksek olan parsel değeri, yine
aynı şekilde, ETa yerine parsellere ait mevsimlik bitki su tüketim değerleri, ETm yerine
de en yüksek mevsimlik bitki su tüketim değerleri yerleştirilmiştir. İki yılın
birleştirilmesinde ortak verim tepki etmeni değeri için de (1 - ETa / ETm) ve (1-Ya /
Ym) değerlerine doğrusal regresyon analizi uygulanmıştır (Yurtsever, 1984).
19
2.2.12
Su Kullanım Etkinliği ( WUE ; IWUE )
Farklı sulama konuları ve su kısıntısının karşılaştırılması amacıyla toplam su
kullanım etkinliği ve sulama suyu kullanım etkinliğini hesaplamaya yönelik Howell ve
ark. (1994), tarafından verilen eşitlikler kullanılmıştır.
WUE = Y / ET
IWUE = (Yi – Yo) / (Ii – Io)
Eşitliklerde;
WUE : Su kullanım randımanı.
IWUE: Sulama suyu kullanım randımanı.
ET
: Evapotranspirasyon (mm).
Y
: Sulanan koşullarda tane verimi (kg/da).
Ii
: Uygulanan sulama suyu miktarı (mm).
Yi
: Sulu koşullarda tane verimi (kg/da).
Yo
: Susuz koşullarda tane verimi (kg/da).
Io
: 0 olur.
2.2.13
CERES – Maize Bitki Büyüme Modeli
Tarımsal üretimi arttırmaya yönelik dünya üzerinde yapılan pek çok çalışmada,
farklı koşullarda gelişen tarımsal olayların önceden tahmin edilebilirliği büyük önem
taşımaktadır. Bu yüzden, bilgisayar tekniğinden yararlanarak tarımda farklı
uygulamaların ve çevrenin bitkiler üzerine yapacağı etkileri analiz etmek için büyümeyi
ve gelişmeyi kestiren modeller kullanılmaya başlanmıştır. Modeller aracılığı ile toprak,
bitki ve atmosferik parametrelerin bitki gelişmesine ne derecede etki ettiği kolayca
analiz edilebilir (Jones ve ark., 1990; Şaylan, 1993).
Büyüme, gelişme ve verim üzerine bitki çeşidi, bitki sıklığı, iklim, toprak suyu ile
azotun etkilerini belirlemek amacıyla A.B.D. Tarım Bakanlığı Tarımsal Araştırma
Servisi, Teksas Bitki Sistemleri Değerlendirme Biriminde 1984 yılında CERES-Maize
Bitki Büyüme Modelini geliştirmiştir (Ritchie, 1985).
CERES; Crop Estimation throgh Resource and Environment Synthesis
kelimelerinin baş harflerinden oluşmuştur.
20
CERES-Maize modeli, Uluslararası Agroteknoloji Transfer Birimi olan IBSNAT
(International Benchmark Sites Network for Agrotechnology Transfer) tarafından
geliştirilmiştir.
CERES bitki büyüme modeli içerisinde tanımlanan bitkilerin; iklim, toprak, bitki
yetiştirme tekniği ile bitki genetiğinin fonksiyonu olarak büyüme, gelişme ve verim
değerleri tahmin edilebilir.
Dünyada mısır üretiminin yapıldığı herhangi bir yerde kullanılmak üzere
hazırlanan model, yarı mekanistik bir yapıya sahip olup günlük bazda çalıştırılabilir.
Modelin doğru tahminler yapabilmesi için iklim, çevre ve bitki genetiğine ilişkin
çok sağlıklı ölçümlere gereksinim vardır. Araştırmada ele alınan konuların verim ve
verim öğeleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi için CERES-Maize bitki büyüme
modelinin V.3.5 no.lu geliştirilmiş tipi kullanılmıştır. Modelin akış şeması Şekil 3.4 ‘de
gösterilmiştir.
Model içerisinde yer alan dosyalar girdi, çıktı ve deneme performans verileri
olmak üzere düzenlenmiştir. Deneme performans dosyaları, yalnızca simülasyon
sonuçlarını belirli bir denemeye ilişkin sonuçlarla karşılaştırmak amacıyla
kullanılmaktadır. Modeldeki çıktı dosyaları kullanıcıya seçilen bir uygulama için
gerekli bilgiyi sağlamakta, benzer şekilde, girdi dosyaları belirli modellerin
kullanımında kısmi esneklik imkanı sunmaktadır.
Modelde tanımlanması gereken dosyalar; denemeye ilişkin bilgiler, iklim, toprak
ve genotip özellikler olmak üzere dört farklı gruba ayrılmıştır.
Modelde tanımlanması gereken en önemli dosya FILEX’ dir. Simüle edilecek her
bir denemeye ilişkin tanımlamalar bu dosya içinde belirtilmelidir. FILEX içinde yer
alan değerler gözlenmiş değerler ya da simülasyon için tanımlanmış varsayıma dayalı
değerlerdir. Dosyada denemenin adı, denemede kullanılan konuların tanımı, kullanılan
bitki çeşidi, bitki kodu-adı, denemenin yürütüldüğü yerdeki toprak ve iklim
istasyonunun tanımı, toprak analiz sonuçları, ekim tarihi, bitki yoğunluğu, denemenin
başlangıcındaki toprak profilinde bulunan mevcut su, azot durumu, sulama tarihleri,
uygulanan sulama suyu miktarı, gübreleme tarihi, uygulanan herbisit ve pestisitlerin
uygulama tarihleri, hasat tarihi, toprak işleme biçimi, model bileşenleri için on-off ( azot
ve su dengesi) çıktı aralığının tanımlanması gerekir Herhangi bir simülasyonda yukarıda
açıklananlardan yalnızca birkaçı da yeterli olmaktadır. (Sezen, 2000).
21
WTH.LST
EXP.LST
FILEX
Deneme
Ayrıntıları
FILEC
Bitki Çeşidi
Verileri
SOL.LST
FILEW
İklim Verileri
Dosyası
Dosyası
FILES
Toprak Veri
Dosyası
Bitki Kodu
İklim İstas.
Toprak No
FILED
FILEP
BİTKİ
MODELLERİ
FILEA
Genel
Bakış
FILET
Özet
Büyüme
Karbon
Su
Azot
Fosfor
Zararlı
Şekil 2.5. CERES-Maize Bitki Büyüme Modelinde Kullanılan Girdi Ve Çıktı Dosyalarına Genel Bakış
(Tsuji ve ark., 1994).
22
Ceres-Maize (Version 3.5) bitki büyüme modeli, 1999-2000 yıllarında İzmir –
Bornova koşullarında, II. ürün mısır denemesinden elde edilen arazi verilerinden
yararlanılarak test edilmiştir.
Model içerisinde yer alan WTH.LST dosyaları denemenin yürütüldüğü
dönemlerdeki iklim verilerini içermektedir. Modelde yer alan iklim dosyasında; iklim
istasyonunun adı, enlem, boylam, yükseklik, yıllık ortalama sıcaklığın yanı sıra DSSAT
V.3 için gereken günlük bazda minimum veriler; günlük maksimum ve minimum hava
sıcaklıkları, yağış miktarları ve solar radyasyon değerleridir. Gerekli olan veriler
deneme alanı içerisinde yer alan meteoroloji istasyonundan büyüme mevsimi boyunca
günlük olarak elde edilmiştir.
İklim dosyasında gerekli olan günlük verilerin ekim tarihinden önce ve
olgunluktan sonraya dek yer alması modelin ekim sırasındaki toprak koşullarının
tahmin edilmesini mümkün kılmaktadır.
Bitkiye ilişkin özellikler; sulama konularına göre elde edilen verim değerleri, kuru
madde miktarı, yaprak alan indeksi, yaprak sayısı; deneme konularındaki örnek bitkiler
üzerinde ve hasat döneminde yapılan gözlemlerle belirlenmiştir.
Modelin işletilmesi için gerekli olan toprak profiline ilişkin veriler ise
(SOL.LST); tarla kapasitesi, solma noktası, hacim ağırlığı, değerlendirmeye alınan
derinlikteki hacimsel su içeriği, toprağın pH’ sı , topraktaki amonyum, nitrat
konsantrasyonu; 0-120 cm’lik toprak profilinden alınan örneklerin laboratuar
koşullarında analiz edilmesi ile modele veri olarak aktarılmıştır.
CERES-Maize bitki büyüme modeli için gerekli olan bir diğer parametre genotip
veya genetik katsayı olarak adlandırılan bitki genetiği ile ilgili katsayılardır. Modelin
içerdiği genetik katsayılar, fenolojik ve büyüme aşaması olmak üzere ikiye ayrılır.
Fenolojik (Phenological) aşamayı içeren katsayılar kendi arasında P1 (8°C’ nin
üstündeki büyüme-derece-gün değeri), P2 (Fotoperiyod Duyarlılık Katsayısı Min. 12,5
saat) ve P5 (Püsküllenme ile Fizyolojik Olgunluk Dönemine ilişkin Derece-Gün değeri)
olmak üzere 3’e ayrılırken; Büyüme(Growth) olarak isimlendirilen katsayılar da G2
(Bitkideki Tane sayısı) ve G3 (Optimum koşullarda tanenin gelişimi) olmak üzere kendi
arasında 2’ ye ayrılmaktadır. PHINT, phylochron aralığı olarak tanımlanmaktadır (Tsuji
ve ark, 1994).
23
Modelde yer alan her bir genotipin fizyolojik ve morfolojik karakteristikleri ile
ilgili üç dosya bulunmaktadır. Bunlardan (FILEG) belirli bir çeşidin özelliklerini,
(FILEE) belirli bir çeşidin ekotipik karakteristiğini, (FILEC) ise belirli ekotipik gruplar
içerisinde belirli bir çeşidin karakteristiğini ifade etmeye yardımcı olmaktadır. Bu
dosyalar simülasyon için gerekli tüm genotipik dataları içermektedir. Bu dataların
düzenlenmesi, içeriği ve kullanımı bitkiden bitkiye değişmektedir.
Ayrıca, her bir bitki çeşidine ait genetik katsayıların model içerisinde
tanımlanmasında Hunt ve ark., (1993) tarafından geliştirilen GENCALC (Genotype
Coefficient Calculator) bilgisayar programı kullanılmıştır. Program, özellikle model
içerisinde yer verilmeyen yeni veya yöresel çeşitlere ilişkin genotip katsayıların
hesaplanmasında oldukça yararlı olmaktadır. Generate modeli ile genotip katsayıların
hesaplanabilmesi için öncelikle DSSAT modeli içerisinde yer alan FILEA dosyasının
yer alması gerekmektedir.
Çıktı dosyalarının sayısı, simülasyon yapılan denemenin özelliklerine bağlı olarak
değişmektedir. Simülasyon sonuçlarının büyüme mevsimi boyunca günlük ya da daha
farklı aralıklardaki değişimini izlemek mümkündür.
Modelde (-99) değeri ölçülen değerin olmadığını göstermektedir.
24
3 . BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1
Mısır Bitkisinin Gelişme Dönemleri
Otello mısır çeşidinin ekimden hasada kadar gözlenen fenolojik devreleri Çizelge
3.1’de verilmiştir.
Çizelge 3.1.Tam Sulanan Konuda Gözlenen Gelişme Dönemleri ve Tarihleri
Fenolojik Dönemler
Yılın Gün Sayısı**
Yıl
1999
2000
1999
2000
Ekim
20.07
12.07
201
193
Çıkış
27.07
23.07
208
204
Tepe püskülü çıkışı
01.09
30.08
244
242
Koçan püskülü çıkışı
07.09
05.09
250
248
Süt olum
22.09
16.09
265
259
Tane olum
18.10
10.10
291
283
Hasat
11.11
01.11
315
305
**)
Julian takvimine göre
Çizelge 3.1’de görüleceği gibi, çalışmada kullanılan mısır çeşidi araştırmanın ilk
yılında 20.07.1999, ikinci yılında 12.07.2000 tarihlerinde ekilmiştir. İlk yıl ekimden 7,
ikinci yıl ise 11 gün sonra çıkış gözlenmiştir. Tepe püskülü , ekimden 43-49 gün koçan
püskülü ise 49-55 gün sonra çıkmıştır. Koçan püskülü çıkışından 11-15 gün sonra süt
olum dönemi, anılan dönemden 24-26 gün sonra tane olum dönemi başlamıştır. Orta
geççi
olan bu çeşidin vejetasyon periyodunun, yıllara göre 112-114 gün arasında
değiştiği gözlenmiştir.
3.2
Sulama Sonuçları
Mısır bitkisinin sulanmasına, denemenin birinci yılında 13.08.1999, ikinci yılında
ise 11.08.2000 tarihinde başlanmıştır. Sulama aralığı 10 gün olarak belirlenen çalışmada
her iki deneme yılında 6 kez sulama yapılmıştır.
Araştırma yıllarında sulama konularına göre değişen ve her sulamada uygulanan
toplam sulama suyu miktarları Çizelge 3.2’de verilmiştir.
25
Çizelge 3.2’de görüldüğü gibi araştırma yıllarında deneme parsellerine her
sulamada yaklaşık olarak 0 ile 111.47 mm arasında değişen miktarda su uygulanmıştır.
En az (Io) ve en çok (I100) su uygulanan konulara denemenin birinci yılında, sırasıyla,
toplam 0 ve 323.2 mm, ikinci yıl ise 0 ve 466.61 mm su uygulanmıştır. Diğer konulara
(I30, I50 ve I70 ) uygulanan toplam sulama suyu miktarı ise bu değerler arasında
değişmiştir.
Deneme yıllarında aynı sulama konularına uygulanan su miktarı arasında farklılık
olduğu gözlenmiştir. Bu durum aynı ekolojide yıllar arasında gözlenen iklimsel
farklılıkların bulunması ile açıklanabilir. Aynı konuda Doorenbos ve Kassam (1979),
Kanber ve ark.(1990) benzer sonuçlar elde etmişlerdir.
Çizelge 3.2. Konulara Her Sulamada Uygulanan Sulama Suyu Miktarları
Uygulanan Sulama Suyu Miktarları (mm.)
1999
Konular
I.
Sulama
II.
Sulama
III.
Sulama
IV.
Sulama
V.
Sulama
VI.
Sulama
Toplam
Sulama Suyu
I100
89.0
36.5
46.0
67.2
60.3
24.2
323.2
I70
62.3
25.5
32.2
47.0
42.2
16.9
226.1
I50
44.5
18.2
23.0
33.6
30.1
12.1
161.5
I30
26.7
10.9
13.8
20.1
18.1
7.2
96.8
-
-
-
-
-
-
-
I0
Uygulanan Sulama Suyu Miktarları (mm.)
2000
Konular
I.
Sulama
II.
Sulama
III.
Sulama
IV.
Sulama
V.
Sulama
VI.
Sulama
Toplam
Sulama Suyu
I100
83.8
88.5
111.5
99.6
46.2
37.0
466.6
I70
58.7
62.0
78.0
69.7
32.3
25.9
326.6
I50
41.9
44.3
55.7
49.8
23.1
18.5
233.3
I30
25.1
26.6
33.4
29.8
13.9
11.1
139.9
-
-
-
-
-
-
-
I0
26
3.3
Bitki Su Tüketimi Sonuçları
Mısır bitkisinin deneme konularına göre saptanan mevsimlik su tüketim değerleri
Çizelge 3.3’de verilmiştir.
Mevsimlik su tüketim değerleri, denemede ele alınan sulama konularına ve
deneme yıllarına göre farklılık göstermiştir. Bitki su tüketim değerlerinde gözlenen bu
farklılığa iklim etmenleri ile uygulanan sulama miktarlarındaki farklılığın neden olduğu
söylenebilir.
Su kısıntısı uygulanmayan I100 sulama konusunda mısır bitkisinin mevsimlik su
tüketim değeri, 1999 yılında 481.9 mm, 2000 yılında ise 599.5; vejetasyon periyodu
boyunca su uygulanmayan, susuz (Io) sulama konusunda ise mevsimlik su tüketimi
araştırma yıllarında sırasıyla 142.2 mm ile 136.3 mm olarak saptanmıştır. Diğer sulama
konularına ilişkin su tüketimleri ise bu değerler arasında değişiklik göstermiştir.
Çizelge 3.3. Konulara Göre Mevsimlik Bitki Su Tüketim Değerleri
Bitki Su Tüketimi (mm)
Tekerrür
1999
I70
I100
I50
I30
I0
1
456.4
394.3
286.3
167.6
142.2
2
467.0
341.3
363.6
228.9
126.3
3
522.3
419.1
357.7
247.9
158.1
Ortalama
481.9
384.9
335.9
214.8
142.2
2000
Tekerrür
I70
I100
I50
I30
I0
1
594.2
442.3
336.8
264.6
135.0
2
609.4
469.0
361.7
289.6
130.7
3
594.8
422.0
386.8
292.5
143.0
Ortalama
599.5
444.5
361.8
282.2
136.3
27
Mısır bitkisinin mevsimlik su tüketimini; Kanber ve ark. (1990), Çukurova
Koşullarında 474.2-605.8 mm; Derviş (1986), Tarsus’ta 578 mm; Uzunoğlu (1991),
440.1-808.7 mm., Yüksel ve ark. (1997), 353–586 mm; Katerji ve ark. .(1996), 494644 mm; Ul (1990), Menemen’de 203.45-565.66 mm; İstanbulluoğlu ve Kocaman
(1996), Tekirdağ koşullarında 353 –586 mm; Sezgin (1991), 436.0-647.2 mm; Boz
(2001), 476-645 mm; Tolk ve ark. (1998), 357-587 mm; su kısıntısı uygulanmayan
sulama konusu için Pandey ve ark. (2000) 641-668 mm; Retta ve Hanks (1980), 532552 mm; Stegman (1986), 432-514 mm. arasında değiştiğini saptamıştır. Aynı bitkinin
farklı bölgelerdeki mevsimlik su tüketimleri arasında gözlenen farklılığın; iklim etmeni,
toprak özellikleri, sulama programı ve kullanılan çeşide bağlı olarak değişen vejetasyon
süresinden kaynaklandığı söylenebilir.
Farklı bölgelerde yürütülen çalışmalar sonucunda elde edilen ve yukarıda verilen
su tüketim değerleri ile bu çalışmada belirlenen değerler arasında paralellik
bulunmaktadır.
3.4
Tane Verimi
Deneme konularından elde edilen ve %15,5 nem içeriğine göre düzeltilmiş mısır
tane verimleri Çizelge 3.4 de, bunların LSD sınıflandırılması ise Çizelge 3.5’de
verilmiştir.
Ortalama tane verimleri tam su alan konuda (I100) 1999 ve 2000 yılları için
sırasıyla 1063.9 kg/ da ile 1038.33 kg/da; en düşük tane verimi ise 374.37 kg/da –
213.64 kg da ile susuz (Io) sulama konusundan elde edilmiştir (Çizelge 3.4).
Denemenin her iki yılında da azalan su miktarına bağlı olarak tane verim değerlerinde
düşmeler olduğu gözlenmiştir.
Su kısıntısı uygulanmayan I100 sulama konusuna göre %30, %50 ve %70 oranında
su kısıntısı uygulanan I70, I50 ve I 30 sulama konularında, 1999 yılı için tane verim
değerlerinde sırasıyla %10,55 %39.19 ve %45.17; 2000 yılı için %27.37, %47.06 ve
%59.53 oranında azalmalar gözlenmiştir. Bu durumda, mısır tane veriminin su
kısıntısından önemli ölçüde etkilendiği söylenebilir.
Tane verim değerleri arasındaki farklılığın hangi sulama konuları arasında
oluştuğunu belirlemek amacıyla yapılan LSD testine göre, tane verimleri %95 güvenle
1999 yılında 3, 2000 yılında ise 4 grup oluşturmuştur. Denemenin birinci yılında I100 ve
I70 konuları 1., I50 ve I30 konuları 2. ve IO 3. grupta yer alırken; denemenin ikinci
yılında, I100 1., I70 2., I50 ve I30 3. ve I0 4. grupta yer almıştır (Çizelge 3.5).
28
Çizelge 3.4. Sulama Konularından Elde Edilen Tane Verimleri
Tane Verimi
(% 15.5 nemli, kg /da )
Sulama Konuları
1999
2000
Ortalama
I0 (1)
405.80
234.55
320.17
I0 (2)
506.36
270.64
388.50
I0 (3)
212.76
135.75
174.25
Ortalama
374.97
213.64
294.30
I30 (1)
622.13
419.18
520.65
I30 (2)
653.22
502.97
578.09
I30 (3)
474.72
338.38
406.55
Ortalama
583.35
420.17
501.76
I50 (1)
576.24
612.38
594.31
I50 (2)
637.68
570.29
603.98
I50 (3)
726.79
466.31
596.55
Ortalama
646.90
549.66
598.28
I70 (1)
966.37
883.60
924.98
I70 (2)
950.80
676.93
813.86
I70 (3)
937.84
701.86
819.85
Ortalama
951.67
754.13
852.90
I100 (1)
959.67
1085.17
1022.42
I100 (2)
1211.48
857.16
1034.32
I100 (3)
1020.68
1172.66
1096.67
Ortalama
1063.90
1038.33
1051.11
Çizelge 3.5. Tane verimine ilişkin LSD sınıflandırması
Konular
Yıllar
1999
2000
Ortalama
I100
1063.90 a
1038.33 a
1051.11 a
I70
951.67
a
754.13
b
852.90
b
I50
646.90
b
549.66
c
598.28
c
I30
583.35
b
420.17
c
501.76
c
I0
374.97
c
213.64
d
294.30
d
LSD %5
178.943
202.661
29
129.080
Elde edilen sonuçlar, uygulanan su kısıntısının mısır tane veriminin azalmasına ve
istatistiksel olarak verim değerlerinin farklı gruplarda yer almasına neden olduğunu
göstermektedir.
Harran ovasında yapılan bir çalışmada ikinci ürün mısır da 5 günde bir yapılan
sulamadan en yüksek tane verimi 1015 kg/da alınırken, bu değerlere en yakın verimin
alındığı 10 günde bir sulanan konudan 771 kg/da verim elde edilmiş ve bu iki sulama
programı arasında % 24 lük bir verim farkı gözlenmiştir (Çetin,1996). Çukurova
koşullarında ikinci ürün mısırda yapılan bir diğer çalışmada tam sulanan konudan 788.4
kg/da susuz konudan ise 226.1 kg/da tane verimi elde edilmiştir (Köksal, 1995).
Sulama programı, çeşit seçimi ve bölge koşullarında yaşanan farklılığa bağlı
olarak, tane verimini Ul (1990), 183.7-649.0 kg/da; Sammıs ve ark. (1988), 112-1028
kg/da; Uzunoğlu (1991), 33.6-859 kg/da, Howell ve ark. (1989), 664-1170 kg/da;
Şener ve ark. (1994), 247-997 kg/da;
Özgürel (1980), 831.9-875.4 kg/da,
İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), 634-992 kg/da; Yüksel ve ark. (1997), 634-992
kg/da, Gençoğlan (1996),141.2-1002.5 kg/da; Tolk ve ark. (1998), 411-848 kg/da,
Pandey ve ark. (2000), 1587-3447 kg/da, olarak saptanmıştır.
Mısır tane verim değerleri ile yukarıda belirtilen çalışmalardan elde edilen verim
değerlerinin birbirine yakın olduğu görülmektedir.
3.5 Tane Veriminin Sulama Suyu ve Su Tüketimi ile İlişkisi
Sulama konularına uygulanan sulama suyu miktarları ve bitki su tüketim değerleri
ile ortalama tane verimleri arasında su-verim fonksiyonu saptanmış, elde edilen
sonuçlar Şekil 3.1 ve Şekil 3.2’ de verilmiştir.
Araştırma yıllarında tane verimi ile sulama suyu ve tane verimi ile bitki su
tüketimi arasında % 5 önem seviyesinde doğrusal ilişkiler saptanmıştır.
Tane verimi (Y) ile sulama suyu (I) arasında 1999 yılında Y= 2.2304 I +363.9 (R2
=0.96); 2000 yılında Y= 1.7704 I +182.14 (R2 =0.99) şeklinde eşitlikler elde edilmiştir
(Şekil 3.1).
Tane verimi (Y) ile su tüketimi (ET) arasında ise deneme yıllarına göre sırasıyla
Y=1.9915 ET+102.94 (R2 = 0.92) ve Y=1.8132 ET– 66.317 (R2= 0.99) şeklinde
doğrusal su-verim fonksiyonları saptanmıştır ( Şekil 3.2).
30
Mısır bitkisinin çeşitli gelişme dönemlerinde kısıtlı sulama uygulayarak yürütülen
denemelerden elde edilen mısır tane verimleri ile su tüketim değerleri arasında doğrusal
ilişkiler olduğu belirlenmiştir (Stegman (1982), Öğretir (1993), Musick and Duseck
(1980), Cosculluela ve Faci (1992), Howell ve ark. (1994), Ul (1990), Wenda ve
Hanks (1981), Sezgin (1991).
1600
Y = 2,2304I+ 363,9
R2 = 0,96 (1999)
Tane verimi (kg/da)
1400
1200
1999
2000
1000
800
Y = 1,7704I + 182,14
R2 = 0,99 (2000)
600
400
200
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Sulama suyu (mm)
Şekil 3.1. Tane Verimi (Y) ile Sulama Suyu (I) İlişkisi
1400
Y = 1,9915ET + 102,94
R2 = 0,92 (1999)
Tane verimi (kg/da)
1200
1000
1999
2000
800
Y = 1,8132ET - 66,317
2
R = 0,99 (2000)
600
400
200
0
0
100
200
300
400
ET (mm)
Şekil 3.2. Tane Verimi (Y) ile Evapotranspirasyon (ET) İlişkisi
31
500
600
700
3.6
Oransal Evapotranspirasyon Açığı (1-ETa/ETm) ile Oransal Verim
Azalması (1-Ya/Ym) Arasındaki İlişki ve Verim Tepki Etmeni (ky)
Oransal evapotranspirasyon açığı ile oransal verim azalması arasındaki ilişkileri
belirlemek amacıyla, 1999 ve 2000 yıllarına ait su-verim ilişkileri kullanılarak, her yıl
için en yüksek evapotranspirasyon miktarlarına karşılık gelen ve %15.5 nem değerine
göre düzeltilmiş en yüksek verim değerleri saptanmıştır. Daha sonra ise (1-ETa/ETm) ile
(1-Ya/Ym) oranları belirlenmiştir (Çizelge 3.6).
Çizelge 3.6. Sulama Konularına Göre Oransal Evapotranspirasyon Açığı İle Oransal Verim Azalışı Ve
Verim Tepki Etmeni
Sulama
Konuları
ET
(mm)
Verim
(kg/da)
Oransal ET
Azalışı
(1-ETa / ETm)
1999
Oransal
Verim Azalışı
(1-Ya / Ym)
Verim Tepki
Etmeni
(ky)
I0
142.19
374.97
0.705
0.647
0.92
I30
214.81
583.35
0.554
0.452
0.82
I50
335.86
646.90
0.303
0.392
1.29
I70
384.89
951.67
0.201
0.105
0.52
I100
481.91
1063.90
-
-
-
2000
I0
136.25
213.64
0.773
0.794
1.03
I30
282.21
420.17
0.529
0.595
1.12
I50
361.75
549.66
0.396
0.471
1.19
I70
444.46
754.13
0.258
0.274
1.06
I100
599.45
1038.33
-
-
-
1999, 2000 ve her iki yıl için ortalama mevsim boyunca eşit su kısıntısının
uygulandığı koşullarda oransal evapotranspirasyon açığı ile oransal verim azalması
arasındaki ilişki, verim tepki etmeni (ky) değerlerine ait grafikler ve bu değerlere ait
korelasyon katsayıları Şekil 3.3, 3.4 ve 3.5 ’de sırasıyla verilmiştir.
Araştırma yıllarında toplam yetişme mevsimi için geliştirilen verim tepki etmeni
(ky) değerleri sırasıyla 0.90 ve 1.07 olarak saptanmıştır. İki yılın mevsim boyunca eşit
su kısıntısının uygulandığı koşullarda ise ky değeri 0.99 olarak bulunmuştur.
32
1-(ETa/Etm)
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0
0,4
0,6
Ky = 0,90
2
R = 0,920
1-(Ya/Ym)
0,2
0,8
1
Şekil 3.3. 1999 Yılında Mevsim Boyunca Eşit Su Kısıntısının Uygulandığı Koşullarda Verim Tepki Etmeni
1-(ETa/Etm)
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0
2000 yılı
Ky = 1,07
2
R = 0,989
0,4
0,6
1-(Ya/Ym)
0,2
0,8
1
Şekil 3.4. 2000 Yılında Mevsim Boyunca Eşit Su Kısıntısının Uygulandığı Koşullarda Verim Tepki Etmeni
1-(ETa/Etm)
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0,2
0,4
0,6
Ky = 0,99
R2 = 0,939
0,8
1-(Ya/Ym)
0
1
Şekil 3.5. İki Yılın Mevsim Boyunca Eşit Su Kısıntısının Uygulandığı Koşullarda Verim Tepki Etmeni
33
Bitki gelişim döneminde yaşanan su eksikliğinin verime etki derecesinin bir
ölçüsü olan (ky) değerini, Öğretir (1994), 1.02; Yüksel ve ark. (1997), Tekirdağ
koşullarında 0.76; Yıldırım ve ark. (1995), Ankara’ da 0.94, Evren ve İstanbulluoğlu
(1996), Iğdır ovası koşullarında 0.77; İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), 0.59,
Köksal ve Kanber (1998), 1.03; Gençoğlan (1996), 1.23, Sezgin ve ark. (1998), 0.701.39 olarak saptamışlardır.
Çukurova bölgesinde Köksal (1995) tarafından yapılan bir çalışmada, teksel
gelişme döneminde su kısıntısı uygulanan konularda ky değerlerinin 0.96-1.03 arasında
değiştiği gözlenmiştir. Aynı bölge koşullarında yapılan bir diğer çalışmada ise ky değeri
0.85-1.15 arasında değişmiştir (Kanber ve ark., 1990).
İklim, toprak ve bitki çeşidinde yaşanan farklılığın yanısıra değişik sulama
programlarının uygulanması farklı ky değerlerinin elde edilme nedeni olarak
gösterilebilir.
3.7
Mısır Bitkisinin Su Kullanım Etkinliği (IWUE, WUE)
Deneme konularına ilişkin sulama suyu (IWUE) ve su kullanım etkinliğine
(WUE) ait değerler Çizelge 3.7’de verilmiştir.
Çizelge 3.7. Sulama Konularına Ve Yıllara Göre Mısır Bitkisinin Sulama Suyu İle Su Kullanım Etkinliği
Sulama
Konuları
Sulama
Suyu (mm.)
ET
( mm.)
I0
I30
I50
I70
I100
0
96.80
161.50
226.10
323.20
142.19
214.81
335.86
384.89
481.91
I0
I30
I50
I70
I100
0
139.98
233.31
326.64
466.61
136.25
282.21
361.75
444.46
599.45
Verim
(kg / da)
1999
374.97
583.35
646.90
951.67
1063.90
2000
213.64
420.17
549.66
754.13
1038.33
34
IWUE
(kg /da / mm)
WUE
( kg /da/ mm)
0.00
2.15
1.68
2.55
2.13
2.64
2.71
1.93
2.47
2.21
0.00
1.47
1.44
1.65
1.78
1.57
1.49
1.52
1.70
1.73
Denemenin ilk yılında en yüksek sulama suyu kullanım etkinliği I70 sulama
konusunda 2.55 kg/da/mm, ikinci yılında ise su kısıntısı uygulanmayan I100 konusunda
1.78 kg/da/mm olarak belirlenmiştir.
Su kullanım randımanı (WUE) değerleri yıllara ve sulama konularına bağlı olarak
değişmiştir (1.49 kg/da/mm–2.71 kg/da/mm). 1999 yılında elde edilen sulama suyu ve
su kullanım etkinliği değerlerinin 2000 yılı değerlerinden daha yüksek olduğu ve her iki
yıl için I100 ve I70 konularına ait su kullanım etkinliği değerlerinin birbirine yakın olduğu
gözlenmiştir.
Mısır bitkisinin sulama suyu kullanım etkinliği değerlerinin Musick ve Duseck
(1980), 2.44-2.70 kg/da/mm; Howell ve ark. (1994), 1.51-2.48 kg/da/mm; Caldwell ve
ark. (1994), 2.07-2.76 kg/da/mm arasında değiştiğini belirtmişlerdir.
Gençoğlan (1996), uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça sulama suyu kullanım
etkinliğinin azaldığını ve en çok su uygulanan konuda söz konusu değerin 1.00- 1.19
kg/da/mm. arasında değiştiğini ifade etmiştir. Aynı araştırmacı, su kullanım etkinliği
değerlerini tam sulanan konuda 0.96-1.00 kg/da/mm., su uygulaması yapılmayan
konuda ise 0.22-0.52 kg/da/mm. olarak belirlemiştir.
Howell ve ark. (1994), WUE değerlerinin 0.89-1.48kg/da/mm; Steele ve ark.
(1994), 2.45-2.72 kg/da/mm; Köksal (1995), 0.87-3.19 kg/da/mm; Ul (1990), 0.6141.250 kg/da/mm; Tolk ve ark.(1998), 1.22-1.59 kg/da/mm; Steele ve ark. (1997), 2.04.21 kg/da/mm ; Öğretir (1993), 1.43-1.83 kg/da/mm; Caldwell ve ark. (1994), 1.341.93 kg/da/mm Sezgin ve ark. (1998), 1.17-1.49 arasında değiştiğini saptamışlardır.
Denemeden elde edilen su kullanım etkinliği değerlerinin çoğu ile yukarıda
belirtilen
araştırmacıların
elde
ettikleri
değerlerin
uyum
içerisinde
olduğu
görülmektedir.
3.8
Tane Ağırlığı
Sulama konularından elde edilen ortalama tane ağırlıkları
verilmiştir.
35
Çizelge 3.8’de
Çizelge 3.8. Ortalama Tane Ağırlıkları (mg/adet)
Konular
Yıl
Ortalama
1999
2000
IO
259.9
275.4
267.7
I30
300.0
286.7
293.4
I50
307.7
295.5
301.6
I70
318.5
311.9
315.2
I100
353.4
342.1
347.8
LSD %5
34.284
12.659
18.090
Araştırmada en yüksek tane ağırlığı su kısıntısının olmadığı I100
konusunda
(353.4-342.1 mg/adet), en düşük tane ağırlığı ise su uygulanmayan Io konusundan
(259.9-275.4 mg/adet) elde edilmiştir. Her iki yılın ortalamasında ise
sözü edilen
değerler 267.7-347.8 mg/adet arasında değişiklik göstermiştir. Buradan, mısırın yetişme
mevsimi boyunca uygulanan su stresi arttıkça tane ağırlığının azaldığı ifade edilebilir.
Ul (1990), Menemen koşullarında ortalama tane ağırlığının 223.5-297.7 mg/adet
arasında değiştiğini belirlemiştir.Aynı araştırmacı tane ağırlığı üzerine sulama
sayısından çok sulama zamanının etkili olduğunu; tane bağlama aşaması öncesinde
yaşanan topraktaki su açığının koçandaki tane sayısını azalttığını, bu aşamada yapılan
sulamanın ise tane ağırlığını arttırdığı saptanmıştır.
Sezgin(1991), tane ağırlığının genel olarak bitki sıklıklarının artışıyla azalma
gösterdiği saptanmıştır.
Otequi ve Bonhomme (1998), farklı su stresi koşullarında tane ağırlığının 250360 mg/adet; Howell ve ark. (1994), 193-330 mg/adet, Tolk ve ark. (1998), 226-259
mg/adet; Katerji ve ark. (1996), 212-254 mg/adet ;Yıldız ve Genç (1990), 264.7-307.3
mg/adet; Sezgin (1991), 324.8-336.5 mg/adet; Pandey ve ark. (2000), 160-214 mg/adet
arasında değiştiğini belirtmişlerdir.
36
İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), ortalama tane ağırlığının 263.9-337.6
mg/adet arasında değiştiğini, sulamaların tane iriliğini arttırdığını ve bunun sonucunda
toplam tane verim miktarının yükseldiğini saptamıştır.
Farklı yörelerde farklı araştırmacılar tarafından yürütülen çalışma sonuçları,
mısırın tane ağırlığı üzerine bitki sıklığı, su kısıntısı ve kısıntının uygulandığı dönemin
etkili olduğunu göstermektedir.
3.8.1 Tane Ağırlığı ile Sulama Suyu ve Su Tüketimi İlişkisi
Sulama konularına uygulanan sulama suyu miktarları ve anılan konulara ilişkin
bitki su tüketim değerleri ile tane ağırlıkları arasında belirlenen ilişkiler sırasıyla Şekil
4.6 ve Şekil 4.7’ de verilmiştir.
İlgili şekillerden görüleceği gibi; gerek sulama suyu (I) - tane ağırlığı (TA),
gerekse su tüketimi (ET) - tane ağırlığı (TA) arasında %5 düzeyinde önemli ilişkiler
saptanmıştır.
450
Y = 0,2691I + 264,43
R2 = 0,96 (1999)
Tane ağırlığı (mg/adet)
400
350
300
Y = 0,1418I + 269,23
R2 = 0,94 (2000)
250
200
150
1999
100
2000
50
0
0
100
200
300
Sulama suyu (I) mm
Şekil 3.6. Sulama Suyu (I) İle Tane Ağırlığı (TA) Arasındaki İlişki
37
400
500
400
Y = 0,2385x + 233,51
R2 = 0,91 (1999)
Tane Ağırlığı (mg/adet)
350
300
Y = 0,1458x + 249,14
R2 = 0,95 (2000)
250
200
1999
2000
150
100
50
0
0
100
200
300
400
500
600
700
ET (mm)
Şekil 3.7. Su Tüketimi (ET) İle Tane Ağırlığı (TA) Arasındaki İlişki
3.9
Kuru Madde Verimi
Mısır bitkisinde, yetişme mevsimi boyunca sulama konularına ve yıllara bağlı
olarak kuru madde miktarında gözlenen değişimler Çizelge 3.9’ da, bu değerlere ilişkin
grafikler ise Şekil 3.8 ve 3.9’da verilmiştir.
Çizelge 3.9 incelendiğinde, sulama konularında oluşturulan kısıntının düzeyine
göre kuru madde miktarları arasındaki farkın giderek arttığı görülmektedir.
Sulama konularına göre hasattaki kuru madde miktarı 1999 yılında 0.709-3.374
kg/m2; 2000 yılında ise 0.573-3.012 kg/m2 arasında değişiklik göstermiştir (Çizelge
4.9). Her iki yılda da kuru madde miktarı arasında önemli bir fark gözlenmemiştir.
Ayrıca, sulama sonrası yapılan ölçümlerde, kuru madde miktarında gözlenen artışın Io
sulama konusunda çok düşük, I30 ve I50 konularında yüksek, I70 ve I100 konularında ise
daha yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Son su uygulamasından sonra I100 , I70 ve I50
konularından az miktarda bir artış gözlenirken, I30 ve I0 konularında önemli bir
değişiklik olmamıştır.
Konulara göre hasattaki kuru madde miktarları üzerinde % 5 düzeyinde yapılan
LSD testine göre, sulama konuları 1999 ve 2000 yılında 5 ayrı grup oluşturmuştur. Her
38
iki deneme yılında da su kısıntısının uygulanmadığı I100 konusu birinci; su kısıntısının
en fazla olduğu I0 konusu ise beşinci grupta yer almıştır. Buradan, sulama konularında
oluşturulan farklı düzeylerdeki su kısıntısının kuru madde veriminin farklı gruplarda yer
almasına neden olduğu söylenebilir.
Çizelge 3.9. Sulama Konularına Ve Yıllara Göre Kuru Madde Değişimi (kg/m2)
Konular
Ekim
1.S.S
2.S.S
3.S.S
4.S.S
5.S.S
6.S.S*
Hasat
1999
I100
0
0.238
0.819
1.413
2.155
2.599
3.198
3.375 a
I70
0
0.157
0.691
1.133
1.933
2.166
2.370
2.795 b
I50
0
0.200
0.598
1.014
1.405
1.759
1.970
2.175 c
I30
0
0.101
0.254
0.692
0.816
1.031
1.206
1.245 d
I0
0
0.072
0.131
0.479
0.551
0.649
0.718
0.709 e
0.297
LSD %5
2000
I100
0
0.188
0.709
1.280
1.955
2.392
2.713
3.015 a
I70
0
0.123
0.588
1.001
1.632
1.955
2.246
2.578 b
I50
0
0.099
0.352
0.789
1.225
1.501
1.718
2.070 c
I30
0
0.058
0.138
0.544
0.768
0.878
0.943
1.046 d
I0
0
0.045
0.084
0.094
0.343
0.505
0.558
0.573 e
LSD %5
0.230
)
* Sulama Sonrası
4
Kuru Madde (kg/m2)
I100
3,5
I70
3
I50
I30
2,5
I0
2
1,5
1
0,5
0
201
208
227
237
247
258
Yılın Gün Sayısı
Şekil 3.8. Kuru Madde Miktarının Zamana Göre Değişimi (1999)
39
268
278
315
3,5
Kuru Madde (kg/m2)
3
I100
2,5
I70
I50
2
I30
1,5
I0
1
0,5
0
193
204
226
236
246
256
267
277
305
Yılın Gün Sayısı
Şekil 3.9. Kuru Madde Miktarının Zamana Göre Değişimi (2000)
3.9.1
Kuru Madde Verimi ile Sulama Suyu ve Su Tüketimleri Arasındaki
İlişki
Konulara uygulanan sulama suyu miktarları ve su tüketimleri ile kuru madde
verimleri arasında denemenin birinci ve ikinci yılı için ayrı ayrı doğrusal eşitlikler
belirlenmiştir ( Şekil 3.10 ve 3.11).
5,0
Y = 0,0088 l + 0,6446
2
R = 0,98 (1999)
4,5
2
Kuru madde verimi (kg/m )
4,0
3,5
3,0
1999
2000
2,5
2,0
Y = 0,0056 l + 0,5396
2
R = 0,96 (2000)
1,5
1,0
0,5
0,0
0
50
100
150
200
250
300
Sulama suyu (mm)
Şekil 3.10. Kuru Madde Verimi İle İle Sulama Suyu İlişkisi
40
350
400
450
500
Kuru madde verimi (kg/m 2)
5
Y = 0,0081 I - 0,4532
2
R = 0,99 (1999)
4,5
4
3,5
3
1999
2,5
2000
2
Y = 0,0057 I - 0,2299
2
R = 0,94(2000)
1,5
1
0,5
0
0
100
200
300
400
500
600
700
ET (mm)
Şekil 3.11. Kuru Madde Verimi İle Su Tüketimi İlişkisi
3.10 Yaprak Alan İndeksi ( LAI )
Sulama konularından elde edilen yaprak alan indeksi değerleri Çizelge 3.10’da;
bu değerlerin zamana göre değişimini gösteren grafik ise Şekil 3.12 ve 3.13 ’de
gösterilmiştir.
Çizelge 3.10. Sulama Konularına Ve Yıllara Göre LAI Değişimi
Konular
Ekim
1.S.S
2.S.S
3.S.S
4.S.S
5.S.S
6.S.S*
Hasat
Öncesi
1999
I100
0
2.23
3.99
4.72
4.74
4.22
3.78
3.28
I70
0
2.30
3.74
4.45
4.84
3.89
3.57
2.41
I50
0
1.73
2.73
3.66
4.20
3.75
3.49
2.33
I30
0
1.47
2.00
3.04
3.38
2.97
2.81
2.11
I0
0
0.73
1.19
1.41
2.40
2.39
2.39
1.58
LSD%5
0.678
2000
I100
0
2.26
4.04
4.68
5.31
4.99
4.29
3.48
I70
0
1.99
3.96
4.34
4.69
3.65
3.56
2.75
I50
0
1.49
2.33
2.88
3.80
3.47
2.83
2.57
I30
0
1.12
1.66
2.21
2.89
3.15
2.81
2.14
I0
0
0.63
0.95
1.38
2.16
2.23
2.21
1.73
LSD%5
0.514
*)Sulama Sonrası
41
6
I100
5
I70
I50
LAI
4
I30
I0
3
2
1
0
201
208
227
237
247
258
268
278
315
Yılın Gün Sayısı
Şekil 3.12. Yaprak Alan İndeksinin Zamana Göre Değişimi (1999)
6
I100
5
I70
I50
LAI
4
I30
I0
3
2
1
0
193
204
226
236
246
256
267
277
305
Yılın Gün Sayısı
Şekil 3.13. Yaprak Alan İndeksinin Zamana Göre Değişimi (2000)
İlgili şekil ve çizelgeler incelendiğinde, araştırma yıllarında tüm
konularda
yaprak alan indeksi değerlerinde çıkışla birlikte başlayan artış, uygulanan su miktarına
bağlı olarak devam etmiş ve tepe püskülü çıkarma döneminden 12-13 gün sonra en
yüksek değerine ulaşmıştır.
Hasat dönemine yaklaştıkça bitkilerdeki fizyolojik olgunluğa bağlı olarak yaprak
alan indeksi azalmıştır. Söz konusu parametreye ait en yüksek değerler; denemenin
birinci ve ikinci yılında, I100 sulama konusundan, en düşük değerler ise su kısıntısının
42
en fazla olduğu I0 sulama konusundan elde edilmiştir. Buradan yaprak alan indeksi
değerlerinin sulama miktarında yapılan kısıntıya bağlı olarak azaldığı söylenebilir.
Deneme yıllarında sulama konuları üzerinde % 5 düzeyinde yapılan LSD testine
göre 1999 yılında 3 grup, 2000 yılında ise 4 grup oluşmuştur. Örneğin, her iki yıl içinde
I100 ve I70 konuları ayrı birer grup oluşturmuşlardır. Sulama konularında oluşturulan
kısıntının farklı düzeylerde uygulanması, yaprak alan indeksi değerlerinin farklı
gruplarda yer almasına neden olmuştur.
Sezgin (1991), yaprak alan indeksi değerlerinin vejetasyon süresinin ilerlemesine
bağlı olarak arttığını ve maksimum değere koçan püskülü çıkış döneminde ulaşıldığını
ifade etmiştir. Aynı araştırmacı 3, 6 ve 9 bitki/m2 sıklıklarından 1.98, 3.40 ve 4.43
değerlerini saptamıştır.
Yaprak alan indeksi değerinin uygulanan su miktarına bağlı olarak artış
gösterdiğini ve verim ile arasında çok yakın bir doğrusal ilişki bulunduğunu ifade eden
İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), tepe püskülü çıkarma döneminde tam sulanan
konuda söz konusu değeri 3.93; hasat döneminde ise tam sulanan konuda 2.56, susuz
konuda ise 1.66 olarak belirlemişlerdir.
Dale ve ark. (1980), mısır bitkisinin en yüksek LAI değerinin 3 ile 5 arasında
değiştiğini; Cosculluea ve Facı (1992), ise su kısıntısının yaşanmadığı konuda LAI
değerini
3.54, su kısıntısının
maksimum olduğu konuda ise 2.42 olduğunu
belirlemişlerdir.
Özgürel (1980), yaprak alan indeksi değerlerinin vejetasyon periyodunun başında
küçük, tanede süt olum döneminde maksimuma ulaştığını ve vejetasyon periyodunun
sonuna doğru küçüldüğünü belirlemiştir. Aynı araştırmacı, Bornova ve Menemen
koşullarında vejetasyon periyodunun dört ayrı döneminde ölçülen yaprak alan indeksi
değerleri ile su tüketimi, toplam ve tane verimleri arasında bulunan tüm korelasyon
katsayılarının pozitif ve istatistiki olarak önemli olduğunu ifade etmiştir.
43
Gençoğlan (1996), en yüksek yaprak alan indeksi değerini su kısıntısının
yaşanmadığı konuda 5.03-5.35; susuz konuda ise 3.43-3.0 olduğunu belirtirken, Köksal
(1995), aynı bölge koşullarında, söz konusu değerlerin su kısıntısı olmayan konuda
denemenin birinci yılında 4.9, ikinci yılında ise 5.7 gibi en yüksek değere çıktığını
saptamıştır. Howell ve ark. (1994) ise su stresi uygulanmayan koşullarda anılan değerin
4 ile 5.5 arasında değiştiğini belirlemiştir.
Bu çalışmadan elde edilen yaprak alan indeksi değerleri ile yukarıda belirtilen
araştırmacılar tarafından elde edilen değerler arasında çok büyük farklılıklar
gözlenmemiştir. Bununla birlikte, elde edilen sonuçların pek çok araştırmacının
sonuçları ile tam olarak uyuşmamasının nedeni; araştırmanın yürütüldüğü yıllara ait
iklim ve toprak faktörlerinin farklı olmasına, kullanılan materyalin ve uygulanan
agronomik işlemlerin değişkenlik taşımasına bağlanabilir.
3.11 Bitki Boyu
Araştırmanın yürütüldüğü yıllara ilişkin bitki boyu gelişim değerleri Çizelge 3.11
ve Çizelge 3.12’ de verilmiştir.
Çizelge 3.11. Bitki Boyu Değişimi (1999)
Tarih
Yılın Gün
Sayısı
20.07.1999
Sulama Konuları
I0
I30
I50
201
0
0
0
0
0
12.08.1999
224
47.0
47.0
47.0
47.0
47.0
17.08.1999
229
86.0
88.9
91.8
92.4
94.2
23.08.1999
235
111.2
111.8
120.5
122.3
125.6
26.08.1999
238
121.5
125.0
135.9
135.6
142.9
02.09.1999
245
139.1
149.9
170.8
174.8
180.9
04.09.1999
247
145.9
174.9
190.1
199.9
215.0
13.09.1999
256
168.6
193.6
205.3
223.6
235.4
16.09.1999
259
171.3
205.6
212.4
230.5
240.5
23.09.1999
266
172.0
207.3
213.0
230.9
243.7
06.10.1999
277
173.4
208.9
215.1
231.7
243.7
44
I70
I100
Çizelge 3.12. Bitki Boyu Değişimi (2000)
Tarih
Yılın Gün
Sayısı
Sulama Konuları
I0
I30
I50
I70
I100
12.07.2000
194
0
0
0
0
0
09.08.2000
222
43.0
43.0
43.0
43.0
43.0
14.08.2000
227
52.1
53.0
53.4
54.5
62.3
21.08.2000
234
70.3
72.4
82.9
80.9
88.1
24.08.2000
237
90.2
100.3
106.3
109.6
138.8
30.08.2000
243
94.0
126.9
138.1
146.3
158.3
05.09.2000
249
100.6
151.3
160.6
177.0
189.0
11.09.2000
255
115.3
160.3
168.3
182.3
207.3
14.09.2000
258
119.6
164.9
174.3
194.0
218.3
24.09.2000
268
121.0
170.8
180.3
208.7
223.0
06.10.2000
280
121.8
173.6
184.0
210.6
226.0
İlgili şekil ve çizelgelerden, deneme yıllarında bitki boyu gelişiminde, iklim
etmenine bağlı olarak bir takım farklılıkların gözlendiği ve tepe püskülü çıkarma
döneminden sonra bitki boyunda hızlı bir artış yaşandığı görülmektedir.
1999 yılında son sulamadan birkaç gün sonra yapılan ölçümlerde bitki boylarının
173.4 - 243.7 cm; 2000 yılında ise 121.8 - 226.0 cm arasında değiştiği gözlenmiştir. İki
yıl ortalamasında ise en kısa bitki boyu değeri 147.6 cm ile Io konusundan, en yüksek
bitki boyu değeri ise 234.8 cm ile I100 konusundan elde edilmiştir.
Ul (1990), ilk iki dönemde (vejetatif ve çiçeklenme) sulama yapıldıktan sonra,
tane bağlama aşamasında yapılan sulamanın bitki boyu üzerine önemli bir etkisinin
olmadığını, İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), koçan püskülü çıkarma döneminde
verilen sulama suyunun bitki boyu üzerinde değil, tane oluşumunda etkili olduğunu
gözlemişlerdir.
Ul (1990), Menemen ovası koşullarında ikinci ürün olarak yetiştirilen mısır
bitkisinin değişik gelişim aşamalarında uygulanan sulamaların verime etkisi üzerine
yaptığı çalışmada 154.2 cm ile 208.4 cm; Tansı (1987), ortalama bitki boyunu 275 cm;
Ülger ve ark. (1992) ise Şanlıurfa ekolojik koşullarda ikinci ürün olarak ekilen mısırda
ortalama bitki boyunu 228.6 cm; Konak (1994), Menemen koşullarında ortalama bitki
45
boyunun 211–239 cm arasında değiştiğini saptamışlardır. Adı geçen araştırmacıların
elde ettikleri değerler ile bu çalışmadan elde edilen değerlerin birbirine oldukça yakın
olduğu görülmektedir.
3.12 Verim Öğeleri
Deneme konularında elde edilen bazı verim öğeleri Çizelge 3.13’ de verilmiştir.
Çizelge 3.13’de görüldüğü gibi, ortalama koçan çapı değerleri, 1999 ve 2000
yıllarında Io sulama konusunda 4.07 ile 4.10 cm., I30, I50 ve I70 konularında 4.27 ile
4.75 cm., I100 sulama konusunda ise 4.67 ile 4.88 cm. arasında değişmiştir. Uygulanan
sulama suyu miktarındaki azalışa bağlı olarak koçan çapına ait değerlerde azalma
gözlenmiştir.
Sulama konularına göre ortalama koçan boyları Io konusunda 13.63 ve 13.80 cm.,
I100 konusunda ise 18.93 ve 21.21 cm. olarak ölçülmüştür. Farklı düzeylerde uygulanan
su kısıntısı koçan boyunun küçülmesine neden olmuştur.
Ul (1990), tarafından yürütülen bir çalışmada koçan gelişimi üzerine özellikle
çiçeklenme aşamasındaki su açığının oldukça etkili olduğunu ve sulama suyundaki
kısıntının tüm gelişim aşamalarına dengeli olarak dağıtıldığı konuların koçan boyu
değerlerinin birbirine daha yakın olarak belirlendiği gözlenmiştir.
Sezgin (1991), ortalama koçan boyunu 14.7–18.3 cm.; Gençoğlan (1996), 12.119.5 cm.; İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), 16.7-20.4 cm. arasında değiştiğini
belirlemişlerdir. Bu çalışmada belirlenen ortalama koçan uzunlukları ile araştırmacıların
saptadıkları koçan uzunlukları benzer bulunmuştur.
46
Çizelge 3.13. Sulama Konularından Elde Edilen Bazı Verim Öğeleri
Sulama
konuları
Koçan çapı Koçan Boyu Koçan Verimi
(cm.)
(cm.)
(gr / koçan)
47
I100
I70
I50
I30
I0
LSD %5
4.67
4.53
4.43
4.27
4.07
0.345
18.93
17.40
17.37
15.40
13.63
1.794
217.43
172.61
184.39
143.90
110.70
38.769
I100
I70
I50
I30
I0
LSD %5
4.88
4.75
4.68
4.51
4.10
0.111
21.21
19.88
18.74
17.27
13.80
1.056
214.74
177.02
159.69
141.13
82.61
26.010
Koçan Tane
Sayısı
(adet / koçan)
1999
624.83
551.33
577.00
491.00
427.33
77.354
2000
615.03
570.33
487.53
457.68
258.72
81.101
47
Bitki Başına
Tane Verimi
(gr / bitki)
Bin Tane Ağırlığı
(gr.)
Birim Alandaki
Tane Sayısı
(adet / m2 )
190.62
158.46
146.26
126.02
92.75
27.68
353.4
318.5
307.7
299.9
271.4
36.039
5376
4560
4680
3704
3379
522.154
216.26
177.09
157.51
139.00
82.34
28.235
332.1
311.9
295.5
277.4
265.1
24.043
4242
3970
3203
3036
1746
485.581
Araştırma yıllarında koçan başına ortalama tane verimi su kısıntısının en fazla
yaşandığı Io konusunda 82.61-110.70 gr.; su kısıntısının olmadığı I100 konusunda ise
214.74 –217.43 gr. olarak saptanmıştır. Her iki deneme yılında da uygulanan sulama
suyu miktarı ile doğru orantılı olarak koçan başına alınan tane verimi artmıştır.
Denemenin birinci ve ikinci yılında koçan başına tane sayısı Io konusunda 427.33258.72 adet; I30, I50 ve I70 konularında 457.68 – 577.00 adet, I100 konusunda ise 624.83 –
615.03 adet arasında değişiklik göstermiştir.
Yıldız ve Genç (1990), koçan başına tane sayısının ekilen çeşide ve bölgeye bağlı
olmak kaydıyla 344.4-485.3 adet, Ülger ve ark. (1992), 386.7-422.3 adet olduğunu
belirtmişlerdir.
Eck (1986), vejetatif gelişme döneminde uygulanan su kısıntısının tane sayısını;
tane dolum döneminde yapılan kısıntının ise tane ağırlığını etkilediğini saptamıştır.
İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), tarafından yürütülen bir çalışmada mısır
bitkisinde tozlaşma zamanı olan tepe püskülü döneminde oluşacak su eksikliğinin
döllenmeyi engelleyerek tane sayısını azalttığı ve tane verimini düşürdüğü sonucuna
varılmıştır.
Bu çalışmada bitki gelişiminin her aşamasında belirli oranlarda su kısıntısı
yapıldığından, kısıntı uygulanan sulama konularında tane sayıları ile tane ağırlıklarında
azalmalar gözlenmiştir.
Araştırmanın yürütüldüğü 1999 ve 2000 yıllarında bitki başına tane verimi su
kısıntısının en fazla olduğu I0 sulama konusunda 92.75 ve 82.34 gr., I100 konusunda ise
190.62 ve 216.26 gr. olarak belirlenmiştir. Diğer sulama konuları ise bu değerler
arasında yer almıştır.
Araştırma yıllarında bin tane ağırlığının, I0 sulama konusunda en düşük (271.4 –
265.1 gr.), I100 sulama konusunda ise en yüksek (353.4 – 332.1 gr.) olduğu gözlenmiştir.
1999 ve 2000 yılında birim alandaki tane sayısı I0 konusunda 3379 ve 1746 adet,
I100 konusunda ise 5376 ve 4242 adet arasında değişmiştir. Konulara uygulanan
48
kısıntının tane iriliğini, birim alandan elde edilen tane sayısını ve sonuçta toplam tane
verimini azalttığı gözlenmiştir.
Birim alandaki tane sayısını Tolk ve ark. (1998), 1709-3163 adet/m2; Howell ve
ark. (1994), 1756 –4587 adet/m2; Pandey ve ark. (2000), 816-1659 adet/m2; Eck
(1986), 1051-2818 adet/m2 arasında değiştiğini belirtmişlerdir.
Elde edilen değerler ile araştırmacıların saptadıkları değerler kısmen uyum
içerisindedir. Bununla beraber, elde edilen sonuçların bire bir uyuşmamasının sebebi,
iklim ve toprak özelliklerinin farklı olmasının yanında, kullanılan materyalin ve
uygulanan tarımsal işlemlerin değişkenliği ile açıklanabilir.
Diğer yandan, konulara uygulanan su kısıntısının bazı verim öğelerini önemli
ölçüde etkilediği gözlenmiştir.
3.13 CERES-Maize Bitki Büyüme Modelinin Testi
E.Ü. Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Araştırma ve Deneme
alanında 1999 ve 2000 yıllarında yürütülen II. ürün mısır denemesinden elde edilen
toprak ve bitki parametreleri ile deneme alanında bulunan meteoroloji istasyonundan
sağlanan iklim verileri kullanılarak CERES-Maize (V.3.5) bitki büyüme modeli test
edilmiştir.
IBSNAT bitki büyüme modelinde her bir bitkiye ilişkin genetik sayıların
belirlenmesi, GENCALC (Genotype Coefficient Calculator) isimli model ile
mümkündür. Bu amaçla DSSAT modeli içerisinde yer alan FILEA dosyasında mısır
bitkisi için çiçeklenme ve olgunlaşma tarihi, kuru madde verimi, m2 deki tane sayısı,
koçan tane sayısı, yaprak alan indeksi gibi özellikler konulara göre tanımlanmıştır.
Denemede kullanılan mısır çeşidi (Otello) model içerisinde tanımlanmadığından
öncelikle bu çeşide ilişkin genetik katsayılar GENCALC bilgisayar programı ile
belirlenmiş; sonrasında, CERES-Maize bitki büyüme modelinde anılan katsayılar
kullanılarak test edilmiştir. Her iki deneme yılında da genetik katsayılar aynı değeri
almıştır (Çizelge 3.14).
49
Çizelge 3.14. Mısır Çeşidine İlişkin Genetik Katsayılar
Çeşit
OTELLO
Genetik Katsayılar
P1
P2
P5
G2
G3
PHINT
212
0.6
820
785
8.5
38900
İlgili çizelgede kullanılan P1, P2, P5, G2, G3 ve PHINT simgelerine ait
açıklamalar Materyal-Metod bölümünde yer almaktadır.
CERES-Maize (V.3.5) bitki büyüme modeli ile tahmin edilen parametreler,
gözlenen değerlerle birlikte Çizelge 3.15 ve 3.16’da verilmiştir. İlgili çizelgelerden
görüleceği gibi; tahmin edilen ve gözlenen değerler ekim tarihinden itibaren,
çiçeklenme ve fizyolojik olgunluk döneminde 1999 yılı için 7 ve 9 günlük bir farkla,
2000 yılında ise birbirine oldukça yakın (1 günlük farkla) tahmin edilmiştir.
Tahmin edilen tane verimlerinin, 1999 yılında I100, I70 ve I0 konularında gözlenen
değerlerden küçük, I50 ve I30 konularında ise gözlenen değerlerden büyük olduğu; 2000
yılında ise tahmin edilen tane veriminin sadece I100 konusunda küçük diğer konularda
büyük olduğu saptanmıştır. Deneme ve model için en yüksek tane verimi her iki yıl
içinde I100 konusunda gözlenmiştir.
Tahmin edilen ve gözlenen tane verim değerleri arasında 1999 ve 2000 yılları için
sırasıyla, tam sulanan (I100) konuda % 6.8-15.8; I70 konusunda % 2.4-7.3; I50 konusunda
% 20.8-30.9; I30 konusunda % 22.9-42.5 ve sulanmayan (I0) konuda % 11.4-42.5 lik bir
fark olduğu ve 1999 yılı tane verim değerlerinin bir sonraki deneme yılına oranla model
tarafından daha iyi tahmin edilebildiği saptanmıştır.
50
Çizelge 3.15. CERES-Maize (V.3.5) Bitki Büyüme Modeli İle Tahmin Edilen Ve Denemede Gözlenen Değerler
Yıl
Sulama Konuları
Verim Öğeleri
I100
Tahmin Gözlenen
edilen
I70
Tahmin Gözlenen
edilen
1999
I50
Tahmin Gözlenen
edilen
I30
I0
Tahmin Gözlenen Tahmin Gözlenen
edilen
edilen
51
Çiçeklenme (Dap)
50
43
50
43
50
43
50
43
50
43
Fizyolojik olgunluk (Dap)
120
111
120
111
120
111
120
111
120
111
Tane verimi (kg/ha)
9954
10630
9291
9516
8170
6469
7567
5833
3364
3749
Tane ağırlığı (g/adet)
0.397
0.353
0.375
0.318
0.332
0.307
0.310
0.300
0.233
0.271
Tane sayısı (adet/m2)
2502
5376
2474
4560
2454
4680
2440
3704
1441
3379
Tane sayısı (adet/koçan)
352.3
624.8
348.5
551.3
345.6
577.0
343.7
491.0
203.0
427.3
Maksimum LAI
4.78
4.74
4.78
4.84
4.47
4.20
4.42
3.38
4.68
2.40
19584
33750
18968
27950
17607
21750
16847
12450
10770
7090
Kuru madde verimi (kg/ha)
51
Çizelge 3.16. CERES-Maize (V.3.5) Bitki Büyüme Modeli İle Tahmin Edilen Ve Denemede Gözlenen Değerler
Yıl
Sulama Konuları
I100
Tahmin Gözlenen
edilen
Verim Öğeleri
I70
Tahmin Gözlenen
edilen
2000
I50
Tahmin Gözlenen
edilen
I30
Tahmin Gözlenen
edilen
I0
Tahmin
edilen
Gözlenen
52
Çiçeklenme (Dap)
49
49
49
49
49
49
49
49
49
49
Fizyolojik olgunluk (Dap)
107
108
107
108
107
108
107
108
107
108
Tane verimi (kg/ha)
8969
10383
8137
7541
7964
5496
7309
4201
3718
2136
Tane ağırlığı (g/adet)
0.341
0.342
0.317
0.311
0.310
0.295
0.289
0.286
0.197
0.275
Tane sayısı (adet/m )
2624
4242
2566
3970
2566
3203
2523
3036
1880
1746
Tane sayısı (adet/koçan)
369.6
615.0
361.4
570.3
361.4
487.5
355.3
457.6
264.7
258.7
Maksimum LAI
4.42
5.31
4.42
4.69
4.42
3.80
4.40
3.15
3.91
2.23
17571
30150
16968
25780
16798
20700
16206
10460
10199
5730
2
Kuru madde verimi (kg/ha)
52
Teksel tane ağırlığına yönelik tahminlerin 1999 yılında, I0 konusu dışında,
gözlenen değerlerden büyük, 2000 yılında ise anılan değerlerin birbirine çok yakın
olduğu ve her iki yılda, susuz I0 konusu için tane ağırlığı değerlerindeki farkın diğer
konulara oranla oldukça büyük olduğu görülmüştür.
Birim alanda tahmin edilen tane sayıları incelendiğinde; 1999 yılında tüm
konularda gözlenen değerlerden küçük olduğu, ve tahmin edilen değerler ile gözlenen
değerler arasındaki farkın 2000 yılına oranla daha büyük olduğu saptanmıştır. Modelin
tahmin ettiği en yüksek tane sayısı I100 konusunda, yıllara göre sırasıyla, 2502 ve 2624
adet/m2 iken aynı konuda gözlenen değerler 5376 ile 4242 adet/m2 olarak elde
edilmiştir.
Tahmin edilen koçan tane sayısı değerlerinin, her iki yıl için, gözlenen
değerlerden I0 konusunda büyük, diğer konularda küçük olduğu; tahmin edilen ve
gözlenen değerler arasındaki farkın, birim alandaki tane sayısı değerlerinde olduğu gibi,
büyük olduğu belirlenmiştir.
Yaprak alan indeksi değerleri incelendiğinde; her iki deneme yılında da tahmin
edilen yaprak alan indeksi değerlerinin gözlenen değerlere paralel olarak, uygulanan su
stresine bağlı olarak azaldığı ve anılan değerler arasında yıllara göre sırasıyla; I100
konusunda % 0.8-20.1, I70 konusunda % 1.2-6.1, I50 konusunda % 6-14, I30 konusunda
%23.5-28.4, I0 konusunda % 48.7-42.9’luk bir fark olduğu gözlenmiştir. Denemede
tüm sulama konularına ait ekimden sonraki günlere (Dap) göre gözlenen ve tahmin
edilen yaprak alan indeksi değerleri Şekil 3.14-3.23’de verilmiştir.
CERES-Maize bitki büyüme modeli tarafından tahmin edilen kuru madde
miktarlarına ait değerlerin, her iki yıl için, I100, I70 ve I50 konularında gözlenen
değerlerden küçük, I30 ve I0 konularında ise büyük olduğu saptanmıştır. Ekimden
sonraki günlere (Dap) göre gözlenen ve tahmin edilen kuru madde miktarlarının
değişimi Şekil 4.24-4,33’de gösterilmiştir.
Carberry ve ark. (1989), yarı kurak bölgelerde CERES-Maize bitki büyüme
modelinin gözlenen sonuçlara yakın değerler tahmin edemediğini saptamıştır. Wu ve
ark. (1989), kalibre edilen CERES-Maize modelinin kurak yıllarda gözlenen değerden
daha az, yağışlı yıllarda ise daha fazla tahminde bulunduğunu saptamışlardır.
53
Liu ve ark. (1989), CERES-Maize modelinin mısır tane verimini % 90-103
oranında gözlenen değere yakın tahmin ettiğini; Chen ve ark. (1997), gözlenen ve
anılan model tarafından simüle edilen değerler arasında iyi bir ilişki olduğunu
vurgulamışlardır.
Gençoğlan (1996), I. Ürün olarak yetiştirilen mısır bitkisinde gözlenen değerler
ile anılan bölgenin iklim verilerinden yararlanılarak test edilen CERES-Maize
modelinin verim ve verim parametrelerini doğruya yakın tahmin etmediğini
belirlemiştir.
Bocchi ve ark. (1994), tarafından dört farklı çeşit üzerinde CERES-Maize bitki
büyüme modelinin uygulanabilirliğini test etmek amacıyla yürütülen çalışmada, model
üzerinde bir takım değişikliklerin gerekli olduğu sonucuna varılmıştır.
Nauna ve ark. (2000), tam sulanan konuda büyüme ve verim parametrelerinin
CERES-Maize bitki büyüme modeli tarafından iyi bir şekilde simüle edildiğini
saptamıştır. Karam ve Rouphael (2000), modelin yarı kurak çevre koşullarına daha iyi
uyum sağlayabilmesi adına bir takım modifikasyonların gerekli olduğunu
belirtmişlerdir.
Boz (2001) tarafından Çukurova koşullarında yürütülen çalışmada, CERES-Maize
modeli ile tahmin edilen tane verim değerlerinin gözlenen değerlerden yüksek olduğu
ve uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça aradaki farkın arttığı belirlenmiştir. Ayrıca,
modelin çiçeklenme ve fizyolojik olgunluk tarihleri ile yaprak alan indeksi değerlerini
gözlenen değerlerden farklı tahmin ettiği saptanmıştır.
Tüm bu incelemelerden sonra; CERES-Maize bitki büyüme modelinin farklı iklim
ve toprak koşulları altında, her zaman gözlenen değerlere yakın tahminde bulunamadığı
sonucu çıkarılabilir. Modelin, gözlenen değerlere diğer bir ifade ile doğruya yakın
sonuçlar verebilmesi için model üzerinde tanımlanan bazı fonksiyonların, test edilen
bölgenin iklim ve toprak özelliklerine göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
54
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I100 Gözlenen
1
I100 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.14. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (1999)
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I70 Gözlenen
1
I70 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.15. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (1999)
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I50 Gözlenen
1
I50 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.16. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (1999)
55
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I30 Gözlenen
1
I30 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.17. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (1999)
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
1
I0 Gözlenen
0,5
I0 Tahmin Edilen
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.18. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (1999)
6
5
LAI
4
3
2
I100 Gözlenen
1
I100 Tahmin Edilen
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.19. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (2000)
56
5
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I70 Gözlenen
1
I70 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.20. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (2000)
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
1
I50 Gözlenen
0,5
I50 Tahmin Edilen
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.21. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (2000)
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
I30 Gözlenen
1
I30 Tahmin Edilen
0,5
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.22. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (2000)
57
4,5
4
3,5
LAI
3
2,5
2
1,5
1
I0 Gözlenen
0,5
I0 Tahmin Edilen
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.23. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen LAI Değerleri (2000)
35000
Kuru madde miktarı (kg/ha)
I100 Gözlenen
30000
I100 Tahmin Edilen
25000
20000
15000
10000
5000
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.24. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (1999)
Kuru madde miktarı (kg/ha)
30000
I70 Gözlenen
25000
I70 Tahmin Edilen
20000
15000
10000
5000
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.25. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (1999)
58
20000
Kuru madde miktarı (kg/ha)
I50 Gözlenen
I50 Tahmin Edilen
16000
12000
8000
4000
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.26. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (1999)
Kuru madde miktarı (kg/ha)
18000
I30 Gözlenen
15000
I30 Tahmin Edilen
12000
9000
6000
3000
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.27. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (1999)
12000
Kuru madde miktarı (kg/ha)
I0 Gözlenen
10000
I0 Tahmin Edilen
8000
6000
4000
2000
0
0
20
40
60
80
100
120
140
Gün
Şekil 3.28. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (1999)
59
Kuru madde miktarı (kg/ha)
30000
I100 Gözlenen
I100 Tahmin Edilen
25000
20000
15000
10000
5000
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.29. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (2000)
25000
I70 Gözlenen
Kuru madde miktarı (kg/ha)
I70 Tahmin Edilen
20000
15000
10000
5000
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.30. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (2000)
Kuru madde miktarı (kg/ha)
20000
I50 Gözlenen
I50 Tahmin Edilen
16000
12000
8000
4000
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.31. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (2000)
60
18000
I30 Gözlenen
I30 Tahmin Edilen
Kuru madde miktarı (kg/ha)
15000
12000
9000
6000
3000
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.32. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (2000)
Kuru madde miktarı (kg/ha)
12000
I0 Gözlenen
I0 Tahmin Edilen
10000
8000
6000
4000
2000
0
0
20
40
60
80
100
120
Gün
Şekil 3.33. Ekimden Sonraki Günlere Göre Gözlenen Ve Tahmin Edilen Kuru Madde Miktarları (2000)
61
4 . SONUÇ
Bu çalışma; ikinci ürün mısır bitkisinin su-verim ilişkilerini belirlemek, su
kısıntısının verim ve verim öğeleri üzerine etkisini saptamak ve bu bitkiye ilişkin
geliştirilmiş olan CERES-Maize bitki büyüme modelinin yöreye uygunluğunu test
etmek amacıyla yürütülmüştür.
Sulama aralığı 10 gün olarak belirlenen çalışmada, konulara uygulanan toplam
sulama suyu miktarı, sulanmayan konu dışında, 96.8-466.6 mm arasında değişmiştir.
Mevsimlik su tüketim değerlerinin denemede ele alınan sulama konularına ve
deneme yıllarına göre farklılık gösterdiği, anılan değerin 142.19 ile 599.45 mm arasında
değiştiği saptanmıştır.
Uygulanan sulama programına bağlı olarak ortalama en yüksek tane verimi tam
sulanan konuda (I100) 1999 ve 2000 yılları için sırasıyla 1063.9 - 1038.33 kg/da; en
düşük tane verimi ise 374.97 - 213.64 kg/da ile susuz (Io) sulama konusunda elde
edilmiştir. Her iki deneme yılında da azalan sulama miktarına bağlı olarak mısır tane
verimi değerlerinde düşmeler olduğu gözlenmiş; su kısıntılarının mısır tane verimini
önemli ölçüde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırmanın birinci ve ikinci yılında tane verimi ile sulama suyu arasında,
sırasıyla, Y= 2.2304 I + 363.9 (R2=0.95); Y= 1.7704 I + 182.14 (R2=0.98); tane verimi
ile su tüketimi arasında da Y= 19915 ET + 102.94 (R2=0.91) ve Y= 1.8132- 66.317
(R2=0.99) şeklinde eşitlikler belirlenmiştir.
Farklı sulama konularından elde edilen oransal evapotranspirasyon açığı ile
oransal verim azalışına ilişkin hesaplamalar sonucu elde edilen verim tepki etmeninin
(ky) denemenin yürütüldüğü yıllarda 0.90 ile 1.07 arasında değiştiği belirlenmiştir. İki
yılın birleştirilmiş değerlerinden elde edilen ky değeri ise 0.99 olarak hesaplanmıştır.
Deneme konularına ilişkin en yüksek IWUE değeri denemenin ilk yılında I70
sulama konusunda 2.55 kg/da-mm , ikinci yılında ise su kısıtı uygulanmayan I100
konusunda 1.78 kg/da-mm olarak belirlenmiştir. Su kullanım randımanı değerleri
(WUE) ise yıllara ve sulama konularına bağlı olarak 1.49 ile 2.71 kg/da-mm arasında
değişmiştir.
62
Sulama konularından elde edilen tane ağırlıklarının ortalama 267.7 ile 347.8
mg/adet arasında değiştiği, uygulanan sulama suyu miktarındaki artışa paralel olarak
tane ağırlıklarının arttığı gözlenmiştir.
Toprak üstü kuru madde miktarı susuz konuda (Io) 0.709 ile 0.573 kg/m2; tam
sulanan (I100) konuda ise 3.375-3.015 kg/m2 olarak elde edilmiştir.
Yaprak alan indeksi değerlerinde çıkışla birlikte başlayan artış uygulanan su
miktarına bağlı olarak artış göstermiş ve tepe püskülü çıkarma döneminden 12-13 gün
sonra 4.84-5.31 arasında değişen oranlarda en yüksek değerine ulaşmıştır. Hasat
dönemine yaklaştıkça bitkilerdeki fizyolojik olgunluğa bağlı olarak yaprak alan indeksi
değerleri azalmıştır. En düşük yaprak alan indeksi değerleri susuz konudan elde
edilmiştir.
Bitki boyu gelişim değerleri susuz konuda daha kısa, sulanan konularda ise daha
uzun olmuştur. Ayrıca tepe püskülü çıkarma döneminden sonra bitki boyunda hızlı bir
artış yaşandığı gözlenmiştir. Ortalama en kısa bitki boyu değeri 147.6 cm Io
konusundan, en yüksek bitki boyu değeri ise 234.8 cm ile I100 konusundan elde
edilmiştir.
Ortalama koçan çapı değerleri Io sulama konusunda 4.10 cm, I100 sulama
konusunda ise 4.67 - 4.88 cm arasında değişmiştir. Sulama konularına göre ortalama
koçan boyları ise Io konusunda 13.63 - 13.80 cm, I100 konusunda ise 18.93-21.21 cm
olarak ölçülmüştür. Farklı düzeylerde uygulanan su kısıntısı, koçan çapında ve koçan
boyunda azalmalara neden olmuştur.
Araştırma yıllarında koçan başına ortalama tane verimi su kısıntısının en fazla
yaşandığı Io konusunda 82.61 – 110.70 gr, su kısıntısının olmadığı I100 konusunda ise
214.74 - 217.43 gr olarak saptanmıştır. Koçan başına tane sayısı Io konusunda 427.33 –
258.72 adet; I30, I50, I70 konularında 457.68 – 577.00 adet, I100 konusunda ise 624.83 –
615.03 adet arasında değişmiştir.
Bitki başına tane verimi ile bin tane ağırlığının I100 konusunda en yüksek (sırasıyla
190.62 - 216.26 gr ve 353.4 - 332.1 gr), Io konusunda ise en düşük (sırasıyla 92.74 82.34 gr ve 271.4 - 265.1 gr) olduğu saptanmıştır. Sulama konularında birim alandaki
tane sayısı 1746 ile 5376 adet/m2 arasında değişiklik göstermiştir.
63
Bu veriler ışığında, mısır bitkisinin verim ve verim öğelerinin su kısıntısından
önemli ölçüde etkilendiği görülmektedir. %30 oranında su kısıntısı yapılan konu ( I70 )
ile su kısıntısı uygulanmayan konu ( I100 ) arasında tane verim değerlerinde ortalama
%18.96’ lık bir azalma olduğu gözlenmiştir. Bu yüzden, su kısıntısının zorunlu olduğu
koşullarda, I70 konusu uygulanabilir. Sulama suyundan daha fazla kısıntı yapılması
verimde önemli azalmalara neden olacaktır. Ayrıca, normal koşullar altında sulama
aralığının 10 gün, kısıtlı sulama durumunda ise 15 gün olmasının uygun olacağı ve
mısır bitkisi için 5-6 sulamanın yeterli olduğu ifade edilebilir.
Sulama planlaması açısından önem taşıyan ve mısır bitkisinin gelişme
dönemindeki su eksikliğinin verime etki derecesinin bir ölçüsü olan verim tepki etmeni
değerinin 0.99 olarak kullanılması önerilebilir.
CERES-Maize bitki büyüme modeli, E.Ü. Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve
Sulama Bölümü Araştırma ve Deneme Alanında 1999–2000 yıllarında yürütülen II.ürün
mısır denemesinden elde edilen toprak ve bitki parametreleri ile deneme alanında
bulunan Bornova meteoroloji istasyonundan sağlanan iklim verileri kullanılarak test
edilmiştir.
CERES-Maize bitki büyüme modelinde genetik katsayılar önemli bir etken
olduğu için, bitkinin genetik katsayıları saptandıktan sonra söz konusu bitki model
içerisinde kullanılabilir.
Denemede kullanılan mısır çeşidine ait genetik katsayılar, P1: 212, P2: 0.6, P5:
820, G2: 785 ve G3: 8.5 olarak belirlenmiştir.
Denemede ele alınan sulama konularına göre; kimi zaman gözlenen verim ve
verim parametrelerinin, kimi zaman da tahmin edilen değerlerin büyük olduğu
görülmüştür. Modelin, bölgemizde daha sağlıklı kestirimlerde bulunabilmesi amacıyla,
denemenin yürütüldüğü toprak, iklim, bitki koşullarında verim ile verim parametrelerini
tahmin eden ve fizyolojik temellere dayanan fonksiyon katsayılarının değiştirilmesi
gerekmektedir. Bu değişiklikler yapıldığı takdirde, modelin gözlenen değerlere çok
daha yakın sonuçlar vermesi beklenebilir.
Bu tür model çalışmaları, ülkemizde pek çok alanda birçok problemin çözümüne
ışık tutacaktır. Ancak, bitki büyüme modellerinin farklı bölge koşullarında
uygunluğunun denenmesine yönelik çalışmaların sayısı oldukça azdır. Öte yandan,
çalışılan modellerle ilgili bir takım sıkıntılar yaşanmakta, özellikle model içerisinde yer
64
alan ve geliştirildikleri koşullar için seçilen katsayıların ülkemiz koşulları için yeniden
gözden geçirilmesi gerekmektedir.
Bu nedenle, bitki büyüme modeline yönelik çalışmalarda ilk aşamada yapılması
gereken, modellerin iyi bir şekilde analiz edilmesi, daha sonra uygulamalı olarak test
edilmesidir. Ayrıca, ülkemizde bitki büyüme modelleri konusunda farklı disiplinlerin
bir araya gelmesi ile oluşacak “Bitki Büyüme Modelleri Çalışma Grubu” kurulmalı, bu
konuya paralel olarak, benzer çalışmaların etkinliği ve sayısı arttırılmalıdır.
65
5 . KAYNAKLAR DİZİNİ
Açıkgöz, N., 1976, Tarla Deneme Tekniği (Ders Notları), E.Ü. Ziraat Fakültesi,
Bornova-İzmir.
Anonymous, 2002, Data Collections, http:// www. fao.org.
Black, C.A., 1965, Methods of Soil Analysis 1-2, American Society of Agronomy Inc.,
Madison, Wisconsin, USA.
Bocchi, S., Nusiner, L., Maqqiore, T., Borin, M. and Sattin, M., 1994., Ceres-Maize
(V: 2.1) : Two-Year Research for Validating the Crop Growth Model in the
Po Valley, Proceedings of the Third Conqress of the European Society for
Agronomy, Padova University, 18-22 September, 1994.
Bouyoucos, G. J., 1962, Hydrometer Method Improved for Making Particle Size
Analysis of Soil, Agronomy Journal, Vol.54, No.5.
Boz, B., 2001, Çukurova Koşullarında CERES-Maize Bitki Büyüme Modelinin Test
Edilmesi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Yapılar ve Sulama
Anabilim Dalı, Adana.
Caldwell, D.S., Spurgeon, W.E. and Manges, H. L., 1994, Frequency of Irrigation for
Subsurface Drip-Irrigated Corn, Transactions of the ASAE, Vol.37 (4),
p.1099-1103.
Chen, H.L., Feng, D.Y., Mao LX., Zhang, XF. and Fu, XJ., 1997, CERES-Maize
Model Experiment With Its Application in Henan Province, Journal of
Nanjing Institute of Meteorology, 20:4 p.522-528, Gref.
Cosculluela, F. and Faci, J.M., 1992, Development of Water Production Function of
Corn by the Use of Line-Source Sprinkler, Invest. Agr: Prod. Prot. Veg. Vol.7
(2):169-194.
Çetin, Ö., 1996, Harran Ovası Koşullarında II. Ürün Mısır Su Gereksinimi, Köy
Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Yayın No:90,
Şanlıurfa.
Dale, R.F., Coelho, D.T. and Gallo, K.P., 1980, Prediction of Daily Green Leaf Area
Index for Corn, Agronomy Journal 72: 999-1005.
Derviş, Ö., 1986, Çukurova Koşullarında Buğdaydan Sonra İkinci Ürün Mısırın (NKPx 610’nun) Su Tüketimi, Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Tarsus
Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No:106, Rapor Seri
No:56, Tarsus.
66
Doorenbos, J. and Kassam A., H., 1979, Yield Response to Water, FAO Irrigation and
Drainage, Paper 33, Rome.
Eck, H.V., 1984, Irrigated Corn Yield Response to Nitrogen and Water, Agronomy
Journal, 76(3): 421-428.
Eck, H. V., 1986, Effects of Water Deficits on Yield, Yield Components and Water Use
Efficiency of Irrigated Corn, Agronomy Journal (78): 1035-1040.
Entenmann, T. A., Allison, B.E., Ploeg, R.R. and Van der Ploeg, R., 1989,
Mitteilungen- der Deutschen-boden kundlichen Gesellschaft 59:1, p.129-132.
Evren, S. ve İstanbulluoğlu, A., 1996, Iğdır Ovası Koşullarında Mısır Su Tüketimi,
Köy Hizmetleri Erzurum Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Erzurum.
Fapohunda, H.O., Aina, P.O. and Hossain, M.M., 1984, Water Use-Yield Relations
for Cowpea and Maize, Agriculture Water Management (9):219-224.
Gençoğlan, C., 1996, Mısır Bitkisinin Su-Verim İlişkileri, Kök Dağılımı ile Bitki Su
Stresi İndeksinin Belirlenmesi ve Ceres-Maize Bitki Büyüme Modelinin
Yöreye Uygunluğunun İrdelenmesi (Doktora Tezi) Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü, Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı, Adana.
Hess, Tim. 1996, Soil Plant Water Relationships. Granfield University, Silsoe College.
Hodges, T., Bother, D., Sakamoto, L. and Hays-Haung, J., 1987, Using the CERESMaize Model to Estimate Production for the US Cornbelt, Agriculture and
Forest Meteorology 40(4): 293-303.
Howell, T.A., Hiller, E.A. , 1975, Optimization of Water Use Efficiency Under High
Freguency Irrigation, ET and Yield Relationship, Transections of Asae,
Vol.18, No.5.
Howell, T.A., Musick, J. T. and Tolk, J. A., 1986. Canopy Temperature of Irrigated
Winter Wheat. Vol. 29 (6): 1692-1699
Howell T.A., Copeland, K.S., Schneider, A.D. and Dusek, D.A., 1989, Sprinkler
Irrigation Management for Corn Southern Great Plains, Transactions of the
ASAE, Vol.32 (1), p.147-154.
Howell, T.A., Cuenca, R.H. and Solomon, K.H., 1990, Crop Yield Response,
Management of Farm Irrigation Systems (Edit: Hoffmann et.al.), ASAE.
Howell, T. A., Yazar, A., Schneıder, A. D., Dusek, D. A. and Copeland, K. S., 1994.
Yield and Water Use Efficiency of Corn in Response to LEPA Irrigation.
ASAE Paper No: 94-2098.
67
Hunt, L.A., Pararajasingham, S., Jones, J.W., Hoogenboom, G., Imamura, D.T.,
Ogoshi, R.M., 1993, GENCALC: Software to faciliate the Use of Crop
Models for Analysing Field Experiment, Agronomy Journal, Vol.85, p.10901094.
Irmak, A., 1954, Arazide ve Laboratuvarda Toprağın Araştırılması Metotları, İ.Ü.
Yayınları No:559, İstanbul.
İstanbulluoğlu, A. ve Kocaman, İ., 1996, Tekirdağ Koşullarında Mısırın Su-Verim
İlişkileri, T.Ü., Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Genel Yayın No:251, Araştırma
Yayın No:97, Tekirdağ, 88 s.
Jackson, M.L., 1967, Soil Chemical Analysis. Prentice Hall. of India Private Limited,
New Delhi.
Jones, C.A., Williams, J.R. and Kiniry, J.R., 1990, Simulation Models of Maize
Growth and Development, International Advanced Course Maize Breeding
Productions, Processing and Marketing in Mediterranean Countries, 17
September-13 October, Yugoslavia.
Kanber, R., Kırda, C. ve Tekinel O., 1992, Sulama Suyu Niteliği ve Sulamada
Tuzluluk Sorunları, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın no:21, Ders Kitapları
Yayın No: 6, Adana
Kanber, R., Yazar, A. ve Eylen, M., 1990, Çukurova Koşullarında Buğdaydan Sonra
Yetiştirilen İkinci Ürün Mısırın Su-Verim İlişkisi, Tarsus Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No.173, Rapor Seri No.108, Tarsus.
Karam, F. and Rouphael, J., 2000, Development of Simulation Models to Estimate
The Irrigation Water Needs at Scheme Level Through The Allocation of
Cropping Pattern, Advanced Short Course on New Tech. Development for
İrrigation Systems Management, 8-19 May 2000, Beirut-Lebanon, p. 273300.
Katerji, N., Hoorn, J.W. Hamdy, A., Karam, F. and Mastrorilli, M., 1996, Effect of
Salinity on Water Stress, Growth and Yield of Maize and Sunflower,
Agricultural Water Management (30) p.237-249.
Keulen, H. and Wolf, J., 1988, Modelling of Agricultural Production: Weather, Soils
and Crops, Centre for Agricultural Publishing and Documentation,
Wageningen, 264 p.
Konak, C., Gürcan, M., ve Çil, B., 1987, Mısır Tarımı, Ege Bölge Zirai Araştırma
Enstitüsü, İzmir.
68
Konak, C., 1994, Ege Bölgesi Mısır Çeşit Performans Denemeleri 1993, Ege Tarımsal
Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmir.
Köksal, H. ve Kanber, R., 1998, Çukurova Koşullarında II. Ürün Mısır Bitkisi SuVerim İlişkileri, Tarım ve Orman Meteorolojisi 98 Sempozyomu, 21-23 Ekim
1998, İstanbul, s, 310-317.
Köksal, H., 1995, Çukurova Koşullarında II. Ürün Mısır Bitkisi Su-Verim İlişkileri ve
Ceres-Maize Bitki Büyüme Modelinin Yöreye Uygunluğunun Saptanması,
(Doktora Tezi), Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama
Anabilim Dalı, Adana.
Kün, E., 1985, Sıcak İklim Tahılları, A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No:953, Ankara.
Lahrouni, A., Ledent, J.F., Cazanga Solar, R. and Mouraux, D., 1993, Testing the
CERES-Maize Model in Belgian Conditions, European Journal Agronomy
(2), p.193-203.
Lıu, W.H.T., Botner, D.M. and Sakomoto, C.M., 1989. Application of CERES-Maize
Model to Yield Production of a Brazilian Maize Hybrid, Agriculture and
Forest Meteorology, 45 (3-4):299-312.
Lorgeou, J., 1991, Simulation Du Nombre de Grains Par CERES-Maize, In: Picard, D.
(Ed.), Physiologie et Production du Mais, AGPM, I.N.R.A., Paris, pp. 455468.
Musick, J., and Dusek, D.A., 1980, Irrigated Corn Yield Response to Water,
Transactions of the ASAE 23: 92-98.
Mutaf, E. ve Uçucu, R., 1980, Tarımsal Mekanizasyon (Ders Teksiri), E.Ü. Ziraat
Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Teksir No:4-11, Bornova-İzmir.
Nouna, B.B., Katerji, N. and Mastrorilli, M., 2000, Using the CERES-Maize Model
in a Semi-Arid Mediterranean Environment. Evaluation of Model
Performance, European Journal of Agronomy (13) p. 309-322.
Otequi, M.E. and Bonhomme, R., 1998, Grain Yield Components in Maize, I. Ear
Growth and Kernel Set, Field Crops Research 56, p.247-256.
Öğretir, K., 1993, Eskişehir Koşullarında Mısırın Su-Verim İlişkileri (Doktora Tezi),
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı,
Adana.
Özgürel, M., 1979, Yaprak İndisi Ölçme Yöntemleri ve Önemi, E.Ü. Ziraat Fakültesi
Dergisi Yayın No.16/2, Bornova-İzmir.
Özgürel, M, 1980, Bitki Sıklığının Mısır Bitkisinin Su Tüketimi ile Verimine Etkileri
Üzerinde Araştırmalar, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No.380, Bornovaİzmir.
69
Pandey, R.K., Maranville, J.W. and Admou, A., 2000, Deficit Irrigation and Nitrojen
Effects on Maize in a Sahelion Environment, Agricultural Water
Management (46), p.1-13.
Pandey, R.K., Maranville, J.W. and Chetima, M.M., 2000, Deficit Irrigation and
Nitrojen Effects on Maize in a Sahelion Environment. II.Shoot Growth,
Nitrogen Uptake and Water Extraction, Agricultural Water Management (46)
p. 15-27.
Piper, E.L. and Weiss, A., 1990, Evaluation CERES-Maize for Reduction in Plant
Population of Leaf Area During the Growing Season, Agric. Syst. 33 (3):199213.
Plantureux, S., Girardin, P., Fovguet, D. and Chapot, J.Y., 1991, Evaluation and
Sensitivity Analysis of the CERES-Maize Model in North-Eastern France,
Agronomic, 11:1, p. 1-8.
Retta, A. and Hanks, R. J., 1980, Corn and Alfalfa Production as Influenced by
Limited Irrigation, Irrigation Science, Vol.1 N.3.
Ritchie, J.T., 1985, A User-Orientated Model of the Soil Water Balance in Wheat
Growth and Modelling, Edit: W.Day, R.K.Arkins, Vol. 86 (27): 293-307.
Salman, A., 2000, Bazı Serin İklim Buğdaygillerinin Akdeniz İklim Kuşağındaki Yeşil
Alan Performansları Üzerinde Araştırmalar, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü
(Yüksek Lisans Tezi), Bornova-İzmir.
Sammis, T.W., 1981, Yield of Alfalfa and Cotton as Influenced by Irrigation, Irr:
Agronomy Journal, Vol. 73(2), p. 323-329.
Sammis, T.W., Smeal, D. and Williams, S., 1988, Predicting Corn Yield Under
Limited Irrigation Using Plant Height, Transactions of the ASAE 3 (13),
p.830-838.
Schlichting, E. and Blume, H.P., 1966, Bodenkundliches Praktikum. Verlag Paul
Pandey, Hamburg and Berlin, s. 121-125
Sezen, M., 2000, Çukurova ve Harran Ovası Koşullarında Buğdayda Azot-Su-Verim
İlişkilerinin Belirlenmesi ve Ceres-Wheat V.3 Modelinin Test Edilmesi
(Doktora Tezi) Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama
Anabilim Dalı, Adana
Sezgin, F., 1991, Mısır Bitkisinde Bitki Sıklığı ve Sulamanın Yaprak İndisi ile Verime
Etkileri Üzerinde Araştırmalar (Doktora Tezi), E.Ü. :Fen Bilimleri Enstitüsü
Kültürteknik Anabilim Dalı, Bornova-İzmir.
Sezgin, F., Yılmaz, E., Bozer, S. ve Dağdelen, N., 1998, Mısır Bitkisinde Farklı
Sulama Aralıklarının Bitki Su Tüketimi ve Verime Etkisi, Ege Bölgesi 1.
Tarım Kongresi 7-11 Eylül 1998, s.102-109, Aydın.
70
Soil Survey Staff, 1951, Soil Survey Manual, U.S. Department Agriculture Handbook
No:18, US Goverment Printing Office, Washington.
Sönmez N. ve Ayyıldız, M., 1964, Tuzlu ve Sodyumlu Toprakların Teşhisi ve Islahları.
A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No.229 (Çeviri), Ankara.
Sönmez, N, ve ark., 1984, Kültürteknik, A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No:911,
Ankara.
Steele, D.D., Stegman, E.C. and Gregor, B.L., 1994, Field Comparison of Irrigation
Scheduling Methods for Corn, Transactions of the ASAE, Vol. 37 (4):11971203.
Stegman, E. C., 1982, Corn Grain Yield as Influenced by Timing of Evapotranspiration
Deficits, Irrigation Science (3):75-87.
Stegman, E.C., 1986, Efficient Irrigation Timing Methods for Corn Production,
Transactions of the ASAE, Vol.29 (1), p.203-210.
Şaylan, L., 1993, Toprak-Su İçeriğinin ve Bitkisel Üretimin Simülasyonunda Simwase
Modelinin Kullanımı, Toprak-su Dergis 1993/2, s.26-31, Ankara.
Şaylan, L., Durak, M. ve Çaldağ, B., 1998, Dünya’da ve Türkiye’de Bitki İklim (Bitki
Gelişimi Simulasyon) Modelleri, Tarım ve Orman Meteorolojisi’98
Sempozyomu, 21-23 Ekim 1998, İstanbul, s. 275-283.
Şener, S., Schafer, W., UZ. E. ve Yürdem, H., 1994, Farklı Sulama Yöntemlerinin
Menemen Yöresinde Patates, II. Ürün Mısır ve Soyanın Verimine ve Su
Kullanma Randımanına Etkileri, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
Menemen Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:205,
Rapor Seri No:133 Menemen.
Tansı, V., 1987, Çukurova Bölgesinde Mısır ve Soyanın II. Ürün Olarak Değişik Ekim
Sistemlerinde Birlikte Yetiştirilmesinin Tane ve Hasıl Yem Verimine Etkisi
Üzerinde Araştırmalar, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri ABD
(Doktora Tezi) , Adana. 239 s.
Tolk, J.A., Howell, T.A. and Evett, S.R., 1998, Evapotranspiration and Yield of Corn
Grown on Three High Plains Soils, Agronomy Journal, Vol.90, p. 447-454.
Tsuji, G., Uehara, G. and Balas, S., 1994, DSSAT Version 3, Univesity of Hawaii,
Honolulu, Hawaii.
Tülücü, K., 1985, Tarımsal Sulamada Kısıtlı Su Uygulaması, Su-Üretim Fonksiyonu
Kavramı ve Kaynakların En İyi Kullanımı, Doğa Türk Tarım ve Ormancılık
Dergisi, seri D.2, cilt 9, s.1, Adana.
U. S. Salinity Lab. Staff, 1954, Diagnosis and Improvement of Saline and Alkali Soils,
Agriculture Handbook, No. 60, U.S., Government Printing Office, USA.
71
Ul, M.A., 1990, Menemen Ovası Koşullarında II. Ürün Olarak Yetiştirilen Mısır
Bitkisinin Değişik Gelişim Aşamalarında Uygulanan Sulamaların Verime
Etkisi Üzerine Bir Araştırma (Doktora Tezi), E.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü
Kültürteknik Anabilim Dalı, İzmir.
Uzunoğlu, S., 1991, Ankara Yöresinde Hibrit Mısırın Su Tüketimi, KHGM, Toprak ve
Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:172, Rapor
Seri No:64, Ankara.
Ülger, A.C., Tansı, V., Sağlam Timur, T., Baytekin, H. ve Kılınç, M., 1992,
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Ana Ürün veya İkinci Ürün Olarak
Yetiştirilebilecek Mısır Çeşitlerinin Saptanması, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel
Yayın No: 40, GAP Yayınları No: 67, Adana, 41s.
Wenda, W.I. and Hanks, R.S., 1981, Corn Yield and Evapotranspiration Under
Simulated Drought Conditions, Irrigation Science (2):193-204.
Wu, Y., Sakomoo, C.M. and Boner, D.M., 1989, On the Application of the CERESMaize Model to the North-China Plain, Agricultural and Forest Meteorology
49 (1), p.9-22.
Yazar, A., Çevik, B., Tekinel, O., Tülücü, K., Baştuğ, R. ve Kanber, R., 1990,
Çukurova Koşullarında Yağmurlama Yöntemiyle Sulanan II. Ürün Soyada
Evapotranspirasyon-Verim İlişkilerinin Belirlenmesi, Doğa Tr.Journal of
Agriculture and Forestry 14:181-203.
Yıldırım, O., Kodal, S., Selenay, M.F. ve Yıldırım, E., 1995, Kısıntılı Sulamanın
Verime Etkisi, 5. Ulusal Kültürteknik Kongresi Bildirileri, s.347-365,
Antalya.
Yıldız, G. ve Genç, I., 1990, Bazı Hibrid Mısır Çeşitlerinin Çukurova Koşullarnda
Uyum Yetenekleri Üzerine Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi), Ç.Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi 4(3), s.35-51,
Adana.
Yurtsever, N. , 1984, Deneysel İstatistik Metodlar, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Yayınları, Yayın No:56, s.623, Ankara.
Yüksel, A.N. Delibaş, L., İstanbulluoğlu, A. ve Kocaman, İ., 1997, Tekirdağ
Koşullarında Mısırın Su-Üretim İlişkileri, 6.Ulusal Kültürteknik Kongresi, 58 Haziran 1997, s. 436-444, Bursa.
72