TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED ŞU'LE
raçi 1383/1964) . s. Cevahirü'I-tı~h(l-11,
Kara çi. ts .j Mektebe-i DarüluiOm 1). Müellifin daha çok Pakistan'da verdiği fetvalarından yapılmış bir derlemedir. 6. İslc"ım
ka Ni?am-ı AraZi: 'Uşr u Jjarac ki AI:ı­
kc"ım aôr Füti'iJ:ıu'l-Hind (Karaçi 1979).
İslam toprak sistemiyle ilgili yeni tarz bir
haraç kitabıdır. 7. İslc"ım aôr Musi~i (şer­
heden: Muhammed Abdülmuiz, Karaçi
ı 985, 2. bs.) 8. Siret-i Jjatemü'I-enbiya>
(Bombay, ts. jMektebe-i Eşrefiyyel; Karaçi
I 968, 54. bs .). 9.1jatm-i Nübüvvet (DiyObend 1925. 1937; Karaçi 1955,1965,1987,
ı 99 ı, ı 4 ı 9/ ı 998 ı. Gulam Ahmed Kactiyani'nin peygamberlik iddiasını reddedip
peygamberliğin ResGl-i Ekrem'le sona erdiği konusunu ele alan bu çalışma, müellifin Hediyyetü'I-mehdiyyin ii ayeti l_ıc"ı­
temi'n-nebiyyin adlı Arapça risalesine
(DiyObend ı 924; Mültan ı 972) dayanmaktadır. Eser ilk Urduca neşrinden (DiyObend ı 92 5) sonra devamlı geliştirilerek
basılmıştır. 10. MaMm-ı ŞaJ:ıabe (Karaçi ı 409/1 988). Pakistan'da saha be eleşti­
risi ve şarkiyatçıların çalışmaları üzerine
kaleme alınmış bir eserdir.
Şefi'
DiyGbendi'nin büyük
eserleri de
şunlardır : Ta~rir-i Tirmi?;i, el-İzdiya ­
dü's-seni 'ale 'I-Yani'i'I-ceni, Cedid Mesa>il key Şer'i AI:ıkam, Alc"ıt-ı Cedid k ey
Muhammed
kısmı yayımianmış diğer bazı
Darülulüm·i Karaci'nin Korangi Kampüsü'nün bani kitabesi
Şer'i AJ:ıkam, Taşvir k ey Şer'i AI:ıkc"ım,
Evzan-ı Şer'iyye, Mes,ele-i Sud, Zabt-ı
Velc"ıdet, İslc"ım ka Ni?am-ı Ta~sim-i
Devlet, AJ:ıkam-ıljac, Sünnet ü Bid'at,
Çilljadi§, Şehid-i Kerbelc"ı, 'Alamat-ı
Kıyamet aôr N üziil-i MesiJ:ı, Mesii:ı-i
Mev'ud ki Pehçô.n, Adô.bü'ş-şeyl]. ve'Imürid (eserleri için a y rıca bk. M. Taki Osman!, s. 44-57 , 83-84; M. Refl' Osman!,
s. ı 7 ı- ı 74) . Edebiyatlada ilgilenen Muhammed Şefi'in Arapça, Farsça ve Urduca
şiirleri bulunmaktadır (örnekler için bk.
M. Taki Osman!, s. 16-35).
ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ma' ô.rifü'I-Kur,ô.n
adlı eserinde yer alan otobiyografisinde
ayrıntılı bilgi bulunmaktadır . Babasının
hayatına dair yazdığı Meyrey Vô.lid-i
M acid adlı risale kendi hayat hikayesini
de içermektedir. Oğulları Refi' Osmani ile
Taki Osmani'nin biyografi çalışmaları ise
hakkındaki en geniş eserlerdir. Hayatı ve
ilmi kişiliği üzerine tezler de yapılmıştır.
Habibullah Han Hana'nın Mevlana Mütti MuJ:ıammed Şefi' bi-J:ıaysiyyeti müfessir (yüksek lisans tezi ı 983, Camia Pencab, idare-i UIOm-i islamiyye) ve Semiulhak b. Abdüddeyyan'ın Cühudü'I-müfti
MuJ:ıammed Şefi' el-'O§mani ii tefsiri'l-Kur,ô.ni'l-Kerim (yüksek lisans tezi
ı 990 , Camiatü'l-alemi'l-islamiyye, Kü lliyetü usOii'd-din ıislamabadJ) ve Müddessir
Ahmed'in Müfti Mui:ıammed Şefi' ki
Dini u Milli Jjidmô.t (doktora tezi I 993,
Pencab University, Institute of lslamic Studies) adlı çalışmaları bunlar arasında sayılabilir. Ayrıca ilk defa kendisi tarafından
neşredilen el-Belc"ıg dergisi vefatı üzerine onun için bir özel sayı çıkarmıştır (elBelag: Müfti-i A'?am Number, Xlll/6-8, Karaçi I 399/1 979).
DiyGbendi'nin
··t'tt~~!
~;,::,;;piJ.-
v\J.<&.~~JkY'.ç
~~:m
~~~~"ıl~
m
~-·(:9!J.!-rı
Gi~
Iii!
Muhammed Şefi' Diyübendi, Meyrey Valid-i
Macid aôr Un key Mücerreb 'Ameliyat, Kara çi,
ts. (D a rü'l-i ş aat), s. 6, 7, 60-61, 70-89; a.mlf ..
Ma'arifü'l-~ur'an, Karaçi 1413/1992, ı, 61-63;
a.mlf., ljatm-i Nübüvvet, Karaçi 1991, s. 8-9;
M. Taki Osmani. Meyrey Valid Meyrey Şeytı aôr
Un key Miztıc u Meza~. Karaçi 2001 , s. 16-35,
44-77, 83-84, 116-130; M. Ekber Şah Buhari.
Müftl-i A'?am Pakistan: Ekabir u Mu'iişırln ki Na?ar meyn, Karaçi, ts. (Darü'l-işaat): a.mlf .. Ekabir-i 'U/ emtı-i Diyubend, Lahor, ts. (idare-i islam iyat). s. 193-194; a.mlf., Taf:ırlk-i Pakistan aôr
'Ulema'ey Diyubend, Karaçi, ts. (E. M. Said Compan y), s. 326 -327; Füyüzurrahman. Te'arüf-i
~ur'an, Lahor, ts. (Mektebe-i Medeniyye ). s .
312-314; Muhammed Tayyib, Tarltı-i Darü'l'utam-i Diyübend, Karaçi, ts . (Darü'l-işaat). s .
73-74; Kh Masud (Muhammad Khalid Masud),
"Muhammad Shafi"', Dictionnaire biographique des savants et grandes {igures du monde
musulman peripherique du Xtx• siecle a nos
ABDÜLHAMİT BiRIŞIK
MUHAMMED
hayatıyla
BİBLİYOGRAFYA :
-~~~
jours (ed. M. Gaborieau v.dğr.). Paris 1992, s . 1819; a.mlf., "Fetava-yı Darülulüm-ı Diyübend" ,
DİA, XII , 440-441; M. Refı' Osman i. f:laytıt-ı
Mü{ti-i A'?am, Karaçi 2000, s. 26-27, 28-29 ,
31-34,39-42, 112-114, 122-125, 130-131 , 164165, 169-170, 171 -174; M. Abdullah Selim.
"Darü'l-ifta-i Darü'l-'ulüm-i Diyübend", er-Reşld (DarülulGm-i DiyGbend özel sayısı). IV/2 -3,
Lahor 1976 , s . 204-205, 207-208; Shafiq Ali
Khan. "Allamah Shabbir Ahmad Usmani ",
JPHS, XXXVI/2 ( ı988). s. 143-149.
ŞU'LE
(~~)
Ebü Abdiilah Şemsüddin (Kemalüddin)
Muhammed b. Ahmed
b. Muhammed e l-M evsıli
(ö. 656/1258)
Kıraat
L
alimi.
_j
623 (1226) yılında doğdu. Aslen Musullu olup Şu'le lakabıyla meşhur olmuş,
babası, Halep Valisi Hayır Bey'in yanında
muvakkı' olarak çalıştığı için Halebi nisbesi ve İbnü 'I-Muvakkı' künyesiyle de anıl­
mıştır. Çerkez hükümranlığının sona ermesinin ardından Kahire'ye gittiği belirtilen Muhammed Şu'le (Zirikll, V, 32 ı)
tefsir. fıkıh, tarih gibi alanlarda kendini
yetiştirmekle birlikte çalışmalarını Arap
dili ve edebiyatı ile kıraat ilminde yoğun­
laştırdı; bu arada şiirle de ilgilendi ve eserlerinin bir kısmını manzum olarak kaleme aldı. Henüz çocuk yaşta iken, daha
sonra eserlerini kendisinden dinleyen
Ebü'l-Hasan Ali b. Abdülaziz ei-Erbili'den
kıraat okudu. Kaynaklarda talebelerinden
sadece Musul'daki derslerine katılan Takıyyüddin Ebu Bekir ei-Mikassati'nin adı
zikredilir. üstün zekası. zühdü, mütevazi
kişiliği ve Hanbeli mezhebine mensubiyetiyle tanınan Muhammed Şu'le , Safer
656'da (Şubat ı 258) Musul'da vefat etti.
İb n Receb bu tarihi zikrettikten sonra
onun 650'de (ı 252) öldüğüne dair bir rivayet aktarmış, Cari Brockelmann ise vefat tarihini 25 Safer 650 (7 Mayıs 1252)
olarak kaydetmiştir.
Eserleri. 1. Şafvetü'r-rô.sil]. ii 'ilmi'lmensul]. ve'n-nô.sil].. Üzerinde nesih tartışması yapılan ayetlerin sGre tertibine
göre ele alındığı eser Muhammed İbra­
him Abdurrahman tarafından neşredil­
miştir (bk. bibl.). z. Kenzü'l-me'ô.ni fi
şerJ:ıi Jjırzi'I-emô.ni. Kasım b. Firruh eş­
Şatıbi'ye ait manzum eserin şerhi olan
kitabın birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır (el-Fihrisü 'ş-şamil:
577
MUHAMMED SU 'LE
'Ulümü 'i-Kur' an,
maf:ıtütatü 'l-lwa' at,
s.
1
171-174). 3. eş-Şem'atü'l-muçl.ıyye bineşri ]fıra'ati's-seb'ati'l-merçl.ıyye. Muhtasar manzum bir eserdir (Keşfü'?·?U·
nun, II, 1064-1065). el-Fihrisü'ş-şamil'de
('Uiümü '1-Kur' an, matıtutatü 'l-lwa'at, s.
131) eserin nüshaları MansOr et-Tabiavi'ye (ö. 1014/1606). ayrıca Ebü'I-Vefa Kemaleddin'e nisbet edilmişse de Keşfü'?­
?Unıln'da (II, 1064-1065) Şu'Je'ye aidiyetinden söz edilirken müellifin Kemaleddin, babasının da Ebü'I-Vefa diye anıldı­
ğına bakılırsa Tabiavi tesbitinin doğru olmadığı anlaşılır. 4. Z,atü'r-rüşd fi'l-]]ilafi beyne ehli'l-'aded (Dublin Chester
Beatty Library, nr. 3961/4; Princeton University Library, Yahuda. nr. 3859/1-157,
5492/2-157). s. Yetimetü'd-dürer fi'nnüzuli ve ayati's-süver (Dublin Chester
Beatty Library, nr. 3961/2). 6. Gayetü'li]]tişfır ii mena]fıbi'l-erba'ati e'immeti'l-emşar (Feza'ilü '1-e'immeti 'l-erba'a) .
EbQ Hanife, Malik, Şafii ve Ahmed b. Hanbel hakkında olup (Keşfü'?·?unün,ll, 11891190) Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Ayasofya, nr. 33) müellifi belirtilmeksizin aynı
adla kayıtlı olan kitabın Şu'le'nin bu eseri
olması muhtemeldir. 7. Na?mü men§uri'l-kelam ii ~ikri'l-]]ulefa'i'l-kiram . Hz.
EbQ Bekir'den otuz beşinci Abbas! halifesi Zahir- Biemrillah Ahmed'e kadarki halifelere dair bir risaledir ( a.g.e. , ll, 1964).
8. el-' Un]füd. İbn Cinni'nin nahivle ilgili
'U]füdü'l-hemz (nşr. Mazin el-Mübarek,
Dımaşk 1409/1988, s. 57-64) adlı risalesinin manzum hale getirilmiş şeklidir. 9.
Man? um e ii J:ıisabi'l-yed (Süleymaniye
Ktp., Ayasofya, nr. 2727) . Kaynaklarda ayrıca Na?mü i]]tilafi 'adedi'l-ay bi-rumuzi'l-cümel, ŞerJ:ıu TaşJ:ıiJ:ıi'l-Minhfıc
li'bni KaçJ.i ~clun, el-FetJ:ı li-mugla]fı
J:ıizbi'l-fetJ:ı, et-TelviJ:ı bi-me'ani esma'i'llahi'l-J:ıüsna el-varide ti'ş-şaJ:ıiJ:ı
adlı eserlerinden söz edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA :
Muhammed Şu'le, Şa{uetü 'r-rasiJ:ı {i 'ilmi'lmensüJ:ı ue'n-nasiJ:ı (nşr. M. İbrahim Abdurrah-
man). Kahire 1415/1995, neşredenin girişi, s.
17 -23; Zehebi, Ma'ri{etü 'l-/j:urra' (Altıkula ç ) , lll,
1340-1341, 1400; a.mlf. , A'lamü 'n-nübela',
XXIII, 360; İbn Receb, e?·Zeyl 'ala Taba~ati'l­
f:lanabile, Beyrut, ts. (Darü'l-ma'rife). ll , 256258; İbnü'I-Cezeri, Gayetü 'n-Nihaye, ll, 80-81;
Keşfü'?·?Unün, !, 647, 662; ll, 1064-1065, 11891190, 1964; Brockelmann, GAL Suppl., ı, 859;
Hediyyetü'l-'ari{in, ll, 126; Zirikli. ei-A'Iam (Fethullah). V, 321-322; el-Fihrisü 'ş-şamil: MaJ:ıtü­
tatü't-tefsir (nşr. el-Mecmau'l-melekl). Arnman
1989, s. 255; el-Fihrisü 'ş-şamil: 'Ulümü'l-Kur'an, mal]tütatü'l-~ıra'at (nşr. el-Mecmau'l-melekl) , Arnman 1994, s. 131, 171-174.
li!
578
ADEM YERiNDE
MUHAMMED b. ŞÜCA'
...,
(bk. İBNÜ's-SELCi).
L
1
_j
MUHAMMED TAMiR b. AşüR
...,
(bk. İBN AŞÜR, Muhammed Tahir).
L
1
_j
MUHAMMED TAMiR ei-FETTENI-,
(bk. FETTENi).
L
_j
MUHAMMED et-TAKİ
(bk. MUHAMMED ei-CEVAo).
L
1
_j
MUHAMMED
TAKİ DANiŞPEJÜH-,
(oı?.__,;.;l~ ~ ..ı..ö.::ı..o)
(1911-1996)
L
iranlı alim ve yazar.
_j
Larican'a bağlı Nandel köyünde doğdu.
Bir ulema ailesinden gelen babası Hacı
Mirza Ahmed Derkal dedeleri gibi Amül
ve Larican'ın tanınmış müctehidlerindendi. İlk öğrenimine babasının yanında baş­
layan Muhammed daha sonra yakındaki
Amül şehrinde bazı medreselerde okudu.
İleri düzeydeki eğitimini büyük ölçüde yine babasının yanında aldı ; fıkıh , felsefe ve
tasawufa. özellikle mantık ilmine ilgi duydu. Diğer hocaları arasında Şeyh Ebü'lHasan Amüli, Mirza Ebü'I-Hasan Pişme­
naz-i Amüli ve Aga Mirza Azizullah Tabersi gibi alimler anılmaktadır. Muhammed Taki dönemin hattatlarından Mirza
Celal İ'tisami'den hat meşketti.
On sekiz yaşında iken babasını kaybeden Muhammed, Kum'a giderek iki yıl
boyunca Mirza Ebü'I-Fazl-ı Gülpayigani,
Mirza KGmi, Ah und Molla Ali Hemedani,
Ayetullah Mar'aşive diğer bazı alimlerden
ders aldı . Bu sırada kısa sürelerle uğradı­
ğı Tahran'da Mirza Tahir Tenkabeni gibi
alimierin ilim meclislerine katılma fırsatı
buldu. Amül'de Ebü'I-Kasım Persivi-yi Tr ani ve Aga Muharı:ımed Garevi'nin derslerine katıldı.
Muhammed Taki, 1937'de Tahran'a giderek Mervi Medresesi'nde iki yıl eğitim
gördü, ardından Sipehsalar-ı Kadim Medresesi'ne devam etti. Felsefe alanındaki
bilgisini, daha çok bu medresede Mirza
Mehdi Aştiyani'den İbn Sina' nın eş-Şitfı'
ve· Molla Sadra'nın el-Esfarü '1-erba'a adlı eserlerini okuyarak genişletti. Kum ve
Amül'de öğrendiği Arapça ve Fransızca'yı
burada geliştirdi, ayrıca İngilizce öğren­
di. Daha sonra Tahran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi'ne girdi ve bu sırada Hukuk
Fakültesi'nin kütüphanesinde göreve baş­
ladı . 1941 'de bu fakülteden mezun olunca başşehir orta öğretim kurumları sekreterliği, ardından üniversite sekreterliği görevlerine tayin edildi. 1951 'de Hukuk
Fakültesi Kütüphanesi'nin başkan yardımcılığına, 1954'te Tahran Üniversitesi
Kütüphanesi Yazmalar Bölümü başkanlı­
ğına ve ertesi yıl kütüphanenin başına getirildi. Kütüphanecilik ve yazma eserler
konusunda özellikle Seyyid Muhammed
Mişkat'ten faydalandı. Yurt dışı seyahatlerinde bilhassa yazma nüshaların bulunduğu kütüphanelerde araştırma yaptı.
1969'da ilahiyat Fakültesi'nde İslam felsefesi doçentliğine, 1976'da profesörlüğe
tayin edildi. 1977'de emekliye ayrılınca
Ferhengistan-i Zeban u Edeb-i Farsi üyeliğine seçildi. Çok sayıda uluslararası bilimsel toplantıya katılan Muhammed Taki,
Ferheng-i !ran-zemin adlı derginin kurucuları arasında yer aldığı gibi Societe
Asiatique'te de üye idi. Uzun süren bir
hastalık sonunda 17 Aralık 1996'da Tahran'da vefat etti.
Eserleri. Muhammed Taki, özellikle kitap tanıtma konusundaki çalışmalarıyla
Batı'da da büyük şöhret kazanmıştır. Hazırladığı kitap katalogları İran'daki yirmi
beş ve Amerika. Rusya, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Türkiye, Fransa. İngilte­
re, Hollanda, Suudi Arabistan'daki kırkı
aşkın kütüphane ile on özel kütüphanede bulunan yaklaşık 50.000 yazma eseri
kapsamaktadır. Kırk civarında kitap ve
400'e yakın makale yazan DanişpejQh'un
çalışmalarından bazıları şunlardır: A) Telifleri. Fihrist-i Nüs]]aha-yi lfatti-yi
Kitab]]ane-i Danişgede-i lfu]fü]f ve
'Ulum-i Siyasi ve İ]ftişadi-yi Daniş­
gah-ı Tahran (Tahran 1340 hş . }; Fihrist-i
Kitab]]ane-i Merkezi-i Danişgah-ı Tahran (VIII-XV, Tahran 1339-1345 hş.); Fihristvare·i Kitab]]ane-i Minavi (Tahran
I 375 hş . ) ; Fihrist-i Mikrufilimhfı-yi Kitab]]ane-i Merkezi-i Danişgah-ı Tahran (Tahran 1348 h ş.); Fihrist-i Kitab]]fı­
ne-i İhda-i A]fa-yi Seyyid Mişkat beKitab]]ane-i Danişgah-ı Tahran (I-VII.
Tahran 1332-1335 hş . ); Fihrist-i Kitab]]ane-i Meclis-i Şura-yı Milli(XII-XV, Tahran I 346-1347 hş. , Yrec Efşar ve Ali Naki
Münzevl ile birlikte); Fihristvare-i Fı]fh-ı
Hezar u Çehar Şadsale-i İslami der
Zeban-ı Far si (Tahran 1367 h ş.); Hezar
Sal Telsir-i Farsi (Tahran 1369 hş. , Sey-