TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED SEFi' DiYOBENDi
~
MUHAMMED
A
ŞEFI '
o
A
Al
DIYUBENDI
( 1.5~~~~ ~)
(1897-1976)
Pakistanlı
L
fakih ve müfessir.
_j
20 Şaban 1314'te (24 Ocak 1897) Hindistan'da Uttar Pradeş eyaletinin SeM-
Muhammed Sefi'
Diyübendi'nin
renpCır şehrine bağlı DiyCıbend kasabasın­
Darülulüm-i
da doğdu.
Ataları soylarının
Hz. Osman'a
naklettikleri için aile fertleri
çoğunlukla Osman! nisbesini kullanır. Büyük dedesi Hafız Kerlmullah, DiyCıbend'e
yakın Corasl kasabasında yaşamaktayken
Hindular'ın baskısı yüzünden XVIII. yüzyılın ikinci yarısında DiyCıbend'e göç etmişti. Babası Hafız Muhammed Yasin,
DarüluiCım -i DiyCıbend'de tahsil gördükten sonra buraya hoca olmuş ve kırk yıl
kadar Farsça ve Arapça okutmuştur.
dayandığını
Muhammed Şefi'.
küçükyaşta
DarüluAb-
ICım-i DiyCıbend hocalarından Hafız
dülazlm ve Hafız Namdar Han'ın yanında
Kur'an eğitim i ne başladı, babasından
Farsça ve Arapça , amcası ManzOr Ahmed'den matematik okudu. 1913'te DarüluiCım-i DiyCıbend'e girdi ve 191 7'de
medrese tahsilini tamamladı. Bu arada
özel dersler aldı, hacası Eşref Ali Tehanevl'nin teşvikiyle felsefeye yöneldi. Hocaları
arasında Mahmud Hasan DiyCıbendl, Enver Şah Keşmlrl. Azlzürrahman Osmanl.
Şebblr Ahmed Osman!, Asgar Hüseyin Diyü bendi, İ'zaz Ali Diyübendl. Resul Han
Hezarevl ve Hablbürrahman Osman! bulunmaktadı r. Mezuniyetinin ardından DarüluiCım-i DiyCıbend'de müder risliğe baş­
ladı
ve
kı sa
zamanda birinci dereceden
yükseldi. 1943 yılına kadar
burada hadis, fıkıh, Arap edebiyatı, mantık ve felsefe dersleri okuttu. Tasawufi
bir çevrede yetişen Muhammed Şefi', önce İ mdadullah Tehanevl'nin halifelerinden
Mahmud Hasan DiyCıbendl'ye intisap etti
( 1920). Onun vefatından sonra Eşref Ali
Tehanevl'den Çiştiyye, Kadiriyye ve Sühreverdiyye'ye göre el a l dı (ı928), şeyhi
193 1 yılında kendisine bu üç tarikatta hilafet verdi.
müderrisliğe
Hocalık yıllarında DarüluiCım-i DiyCı­
bend'e bağlı darüliftanın başında bulunan müftü Azlzürrahman Osmanl'den
fetva yazıcılığı dersleri aldı ve müftü oldu. Onun vefat ıyla darü l uiCımun fetva
makamına geçti ( ı 931 ) ve bazı aralıklar­
la bu görevini sürdürdü ( 193 ı -1935, 1940ı 944). Pakistan'a göç ettikten sonra da
fetva vermeye devam etti (ı 948-1976) .
Her iki dönemdeki yazılı fetvalarının top-
576
kurduğu
Karaçi'nin
Korangi
Kampüsü'nden
bir görünüş
lam sayısı 77. 144 olarak tesbit edilmiştir
(M. Refl' Osman!, s. 169-170). 1924'te Darü't-tedrls ve'l-işaat adlı özel bir yayınevi
kuran Muhammed Şefi', 1935 yılında yayı­
mı 1943'e kadar süren, darüliftada verilen fetvaların yayımlandığı e1-Müfti adıy­
la aylık bir dergi çıkardı.
Muhammed Şefi' bir süre siyasetle ilgilendi. Eşref Ali Tehanevl, ülkedeki siyasi
gelişmeler üzerine Muhammed Şefi'in
Muslim League Partisi'ne destek vermesini ve Hindistan'da iki devlet n azariyesini
savunanlar arasında yer almasını öğütle­
yince o da müslümanların menfaati konusunda gayri müslimlerle yardımlaşma ­
ya cevaz veren bir fetva yayımiadı (Shafiq
Ali Khan, XXXVI/2 [ 1988J, s. 143-149). Hindistan'ın bölünmesinin ardından Pakistan'a göç ederek Karaçi'ye yerleşti. DiyCı ­
bendl alimlerinin kurduğu Cem'iyyet-i
UlemiH İslam Partisi'nin ilk başkanı Şe bbir Ahmed Osman! ile birlikte anayasa ve
kanuniaştırma çalışmalarına katıldı. Şeb­
blr Ahmed Osmanl'nin 1949'da vefatı
üzerine başkanlığı devralan Seyyid Süleyman Nedvl de 1953'te ölünce görev kendisine kaldı. Bir süre anayasa ve kanun
hazı rlama komisyonlarında çalıştı. 1949'da kurulan Ta'llmat-ı İslami Heyeti'nde
dört yıl üyelik yaptı , bir süre de heyete
başkan oldu. Bu tarihten sonra da devlete fıkhl konularda danışmanlık yaptı ve
"müftl-i a'zam-ı Pakistan" lakabıyla anıl­
dı . Dini eğitimin yaygınl aştırılması için çalıştı ve Haziran 1951'de DarüluiCım- i Karaçi'yi kurdu. Bugün yerli ve yabancı öğ­
rencilere hizmet veren bir üniversite gör ünümündeki müessesede hayatı boyunca dersler verdi ve ileri yaşlarında yönetimi oğullarından Muhammed Refi'
Osman! ile Muhammed Taki Osmanl'ye
bıraktı . Uzun süren bir hastalığın ardın­
dan 6 Ekim 1976 tarihinde Karaçi'de vefat etti.
Eserleri. Muhammed Şefi' DiyCıbendl'­
nin büyük çoğunluğu Urduca olan 150 ka-
dar eseri bulunmaktadır. 1. Ma'arifü '1Kur'an (ı-vııı , Karaçi 1982, 1992-1993) .
1950'de her gün sabah namazından sonra verdiği tefsir dersleriyle 1954-1964 yıl. ları arasında Pakistan Radyosu'nda yaptı ğı tefsir sohbetlerine dayanmaktadır.
Müellif bu çalışmasını genişletip başka
ayetler de ekleyerek 197Z'de tamamlamış. önceden yaptığı bazı araştırmaları
da tefsir içerisine almıştır. Eşref Ali Tehanevl'nin Beyanü'1-Kur'an adlı işarl tefsirinin fıkhl konularla zenginleştirilmiş yeni bir versiyonu niteliğindeki Ma'arifü'1Kur'an üzerine Pakistan üniversitelerinde bazı çalışmalar yapılmıştır. Muhammed Hasan Askeri, Muhammed Şemlm
ve Muhammad Veli Razi'nin gerçekleştir­
diği İngilizce tercümesinin ı. cildi 1995,
IV. cildi 2000 yılında Karaçi'de çıkm ı ş ve
yakın zamanda sekiz cilt olarak tamamlanmıştır. Muhammed İkbal Kureyşl. tefsirde yer alan önemli fıkhl konuları Mesa'il-i Ma'aritü'1-Kur'an ad ıyla müstakil bir kit ap olarak neş r etmiştir (Karaçi
1989) . Z. AJ:ıkfımü'l-Kur'an (Karaçi 1987,
ı 4ı 3/ı 993). Eşref Ali Tehanevl'nin görevlendirmesiyle hazırlanan eserin 1 ve ll.
ciltleri Zafer Ahmed Tehanevl'ye, Şuara ­
Hucurat arasındaki sCırelerin tefsirine
dair olan lll ve IV. ciltleri Muhammed Şe­
fi'e, V. cilt Muhammed İdrls Kandehlevl'ye aittir. Abdüşşekür Tirmizi ve Cemll Ahmed Tehanevl'nin yazdığı kısımlar halen
neşredilmemiştir. 3. Fetava-yı Darü'1'ulılm-i Diyubend. Bu isim DarüluiCım-i
DiyCıbend'de hazırlanan fetvalar için kullanılan genel bir ad olup genellikle müftü
Azlzürrahman Osman! ile müftü Muhammed Şefi'in fetvalarını ihtiva eder (bk.
FETAVA-yı DARÜLULÜM-i DİYÜBEND). 4.
İmdadü'1-müftiyyin (DiyGbend ı357/
ı
938). Muhammed Şefi ' in Diyübend 'de
fetvalardan 1000 kadarını içermektedir. Eser Fetava-yı Darü '1- 'ulılm-i
Diyubend içinde de yayımlanmıştır (Ka-
verdiği
MUHAMMED ŞU'LE
raçi 1383/1964) . s. Cevahirü'I-tı~h(l-11,
Kara çi. ts .j Mektebe-i DarüluiOm 1). Müellifin daha çok Pakistan'da verdiği fetvalarından yapılmış bir derlemedir. 6. İslc"ım
ka Ni?am-ı AraZi: 'Uşr u Jjarac ki AI:ı­
kc"ım aôr Füti'iJ:ıu'l-Hind (Karaçi 1979).
İslam toprak sistemiyle ilgili yeni tarz bir
haraç kitabıdır. 7. İslc"ım aôr Musi~i (şer­
heden: Muhammed Abdülmuiz, Karaçi
ı 985, 2. bs.) 8. Siret-i Jjatemü'I-enbiya>
(Bombay, ts. jMektebe-i Eşrefiyyel; Karaçi
I 968, 54. bs .). 9.1jatm-i Nübüvvet (DiyObend 1925. 1937; Karaçi 1955,1965,1987,
ı 99 ı, ı 4 ı 9/ ı 998 ı. Gulam Ahmed Kactiyani'nin peygamberlik iddiasını reddedip
peygamberliğin ResGl-i Ekrem'le sona erdiği konusunu ele alan bu çalışma, müellifin Hediyyetü'I-mehdiyyin ii ayeti l_ıc"ı­
temi'n-nebiyyin adlı Arapça risalesine
(DiyObend ı 924; Mültan ı 972) dayanmaktadır. Eser ilk Urduca neşrinden (DiyObend ı 92 5) sonra devamlı geliştirilerek
basılmıştır. 10. MaMm-ı ŞaJ:ıabe (Karaçi ı 409/1 988). Pakistan'da saha be eleşti­
risi ve şarkiyatçıların çalışmaları üzerine
kaleme alınmış bir eserdir.
Şefi'
DiyGbendi'nin büyük
eserleri de
şunlardır : Ta~rir-i Tirmi?;i, el-İzdiya ­
dü's-seni 'ale 'I-Yani'i'I-ceni, Cedid Mesa>il key Şer'i AI:ıkam, Alc"ıt-ı Cedid k ey
Muhammed
kısmı yayımianmış diğer bazı
Darülulüm·i Karaci'nin Korangi Kampüsü'nün bani kitabesi
Şer'i AJ:ıkam, Taşvir k ey Şer'i AI:ıkc"ım,
Evzan-ı Şer'iyye, Mes,ele-i Sud, Zabt-ı
Velc"ıdet, İslc"ım ka Ni?am-ı Ta~sim-i
Devlet, AJ:ıkam-ıljac, Sünnet ü Bid'at,
Çilljadi§, Şehid-i Kerbelc"ı, 'Alamat-ı
Kıyamet aôr N üziil-i MesiJ:ı, Mesii:ı-i
Mev'ud ki Pehçô.n, Adô.bü'ş-şeyl]. ve'Imürid (eserleri için a y rıca bk. M. Taki Osman!, s. 44-57 , 83-84; M. Refl' Osman!,
s. ı 7 ı- ı 74) . Edebiyatlada ilgilenen Muhammed Şefi'in Arapça, Farsça ve Urduca
şiirleri bulunmaktadır (örnekler için bk.
M. Taki Osman!, s. 16-35).
ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ma' ô.rifü'I-Kur,ô.n
adlı eserinde yer alan otobiyografisinde
ayrıntılı bilgi bulunmaktadır . Babasının
hayatına dair yazdığı Meyrey Vô.lid-i
M acid adlı risale kendi hayat hikayesini
de içermektedir. Oğulları Refi' Osmani ile
Taki Osmani'nin biyografi çalışmaları ise
hakkındaki en geniş eserlerdir. Hayatı ve
ilmi kişiliği üzerine tezler de yapılmıştır.
Habibullah Han Hana'nın Mevlana Mütti MuJ:ıammed Şefi' bi-J:ıaysiyyeti müfessir (yüksek lisans tezi ı 983, Camia Pencab, idare-i UIOm-i islamiyye) ve Semiulhak b. Abdüddeyyan'ın Cühudü'I-müfti
MuJ:ıammed Şefi' el-'O§mani ii tefsiri'l-Kur,ô.ni'l-Kerim (yüksek lisans tezi
ı 990 , Camiatü'l-alemi'l-islamiyye, Kü lliyetü usOii'd-din ıislamabadJ) ve Müddessir
Ahmed'in Müfti Mui:ıammed Şefi' ki
Dini u Milli Jjidmô.t (doktora tezi I 993,
Pencab University, Institute of lslamic Studies) adlı çalışmaları bunlar arasında sayılabilir. Ayrıca ilk defa kendisi tarafından
neşredilen el-Belc"ıg dergisi vefatı üzerine onun için bir özel sayı çıkarmıştır (elBelag: Müfti-i A'?am Number, Xlll/6-8, Karaçi I 399/1 979).
DiyGbendi'nin
··t'tt~~!
~;,::,;;piJ.-
v\J.<&.~~JkY'.ç
~~:m
~~~~"ıl~
m
~-·(:9!J.!-rı
Gi~
Iii!
Muhammed Şefi' Diyübendi, Meyrey Valid-i
Macid aôr Un key Mücerreb 'Ameliyat, Kara çi,
ts. (D a rü'l-i ş aat), s. 6, 7, 60-61, 70-89; a.mlf ..
Ma'arifü'l-~ur'an, Karaçi 1413/1992, ı, 61-63;
a.mlf., ljatm-i Nübüvvet, Karaçi 1991, s. 8-9;
M. Taki Osmani. Meyrey Valid Meyrey Şeytı aôr
Un key Miztıc u Meza~. Karaçi 2001 , s. 16-35,
44-77, 83-84, 116-130; M. Ekber Şah Buhari.
Müftl-i A'?am Pakistan: Ekabir u Mu'iişırln ki Na?ar meyn, Karaçi, ts. (Darü'l-işaat): a.mlf .. Ekabir-i 'U/ emtı-i Diyubend, Lahor, ts. (idare-i islam iyat). s. 193-194; a.mlf., Taf:ırlk-i Pakistan aôr
'Ulema'ey Diyubend, Karaçi, ts. (E. M. Said Compan y), s. 326 -327; Füyüzurrahman. Te'arüf-i
~ur'an, Lahor, ts. (Mektebe-i Medeniyye ). s .
312-314; Muhammed Tayyib, Tarltı-i Darü'l'utam-i Diyübend, Karaçi, ts . (Darü'l-işaat). s .
73-74; Kh Masud (Muhammad Khalid Masud),
"Muhammad Shafi"', Dictionnaire biographique des savants et grandes {igures du monde
musulman peripherique du Xtx• siecle a nos
ABDÜLHAMİT BiRIŞIK
MUHAMMED
hayatıyla
BİBLİYOGRAFYA :
-~~~
jours (ed. M. Gaborieau v.dğr.). Paris 1992, s . 1819; a.mlf., "Fetava-yı Darülulüm-ı Diyübend" ,
DİA, XII , 440-441; M. Refı' Osman i. f:laytıt-ı
Mü{ti-i A'?am, Karaçi 2000, s. 26-27, 28-29 ,
31-34,39-42, 112-114, 122-125, 130-131 , 164165, 169-170, 171 -174; M. Abdullah Selim.
"Darü'l-ifta-i Darü'l-'ulüm-i Diyübend", er-Reşld (DarülulGm-i DiyGbend özel sayısı). IV/2 -3,
Lahor 1976 , s . 204-205, 207-208; Shafiq Ali
Khan. "Allamah Shabbir Ahmad Usmani ",
JPHS, XXXVI/2 ( ı988). s. 143-149.
ŞU'LE
(~~)
Ebü Abdiilah Şemsüddin (Kemalüddin)
Muhammed b. Ahmed
b. Muhammed e l-M evsıli
(ö. 656/1258)
Kıraat
L
alimi.
_j
623 (1226) yılında doğdu. Aslen Musullu olup Şu'le lakabıyla meşhur olmuş,
babası, Halep Valisi Hayır Bey'in yanında
muvakkı' olarak çalıştığı için Halebi nisbesi ve İbnü 'I-Muvakkı' künyesiyle de anıl­
mıştır. Çerkez hükümranlığının sona ermesinin ardından Kahire'ye gittiği belirtilen Muhammed Şu'le (Zirikll, V, 32 ı)
tefsir. fıkıh, tarih gibi alanlarda kendini
yetiştirmekle birlikte çalışmalarını Arap
dili ve edebiyatı ile kıraat ilminde yoğun­
laştırdı; bu arada şiirle de ilgilendi ve eserlerinin bir kısmını manzum olarak kaleme aldı. Henüz çocuk yaşta iken, daha
sonra eserlerini kendisinden dinleyen
Ebü'l-Hasan Ali b. Abdülaziz ei-Erbili'den
kıraat okudu. Kaynaklarda talebelerinden
sadece Musul'daki derslerine katılan Takıyyüddin Ebu Bekir ei-Mikassati'nin adı
zikredilir. üstün zekası. zühdü, mütevazi
kişiliği ve Hanbeli mezhebine mensubiyetiyle tanınan Muhammed Şu'le , Safer
656'da (Şubat ı 258) Musul'da vefat etti.
İb n Receb bu tarihi zikrettikten sonra
onun 650'de (ı 252) öldüğüne dair bir rivayet aktarmış, Cari Brockelmann ise vefat tarihini 25 Safer 650 (7 Mayıs 1252)
olarak kaydetmiştir.
Eserleri. 1. Şafvetü'r-rô.sil]. ii 'ilmi'lmensul]. ve'n-nô.sil].. Üzerinde nesih tartışması yapılan ayetlerin sGre tertibine
göre ele alındığı eser Muhammed İbra­
him Abdurrahman tarafından neşredil­
miştir (bk. bibl.). z. Kenzü'l-me'ô.ni fi
şerJ:ıi Jjırzi'I-emô.ni. Kasım b. Firruh eş­
Şatıbi'ye ait manzum eserin şerhi olan
kitabın birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır (el-Fihrisü 'ş-şamil:
577