Giris2 2011.indd - video.eba.gov.tr
advertisement
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ SPOR SOSYOLOJİSİ 12.Sınıf YAZARLAR Rüstem AKSOY Mehtap BAKIŞ Mehmet ÜNVEREN DEVLET KİTAPLARI BEŞİNCİ BASKI ................................., 2014 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI .......................................................................... : 4749 DERS KİTAPLARI DİZİSİ ............................................................................................... : 1365 14.?.Y.0002.3913 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör : Mehmet Ali ÇELİKSOY Dil Uzmanı : Mehmet KONUKÇU Program Geliştirme Uzmanı : Hakan SÖZ Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı : Gülseren TOPUZ Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı : Ender ATAMER Görsel Tasarım : İrfan HASRA ISBN 978-975-11-3334-2 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 09.11.2009 gün ve 201 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayılı yazısı ile beşinci defa 2.022 adet basılmıştır. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk - İÇİNDEKİLER I. ÜNİTE SPOR SOSYOLOJİSİNE GİRİŞ A. SOSYOLOJİNİN TANIMI VE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLARI........................................................ 14 1. Sosyolojinin Tanımı.............................................. 14 2. Sosyoloji ile İlgili Temel Kavramlar....................... 15 B.SOSYOLOJİNİN ALANLARI............................... 16 1. Aile Sosyolojisi...................................................... 17 2. Din Sosyolojisi...................................................... 17 3. Hukuk Sosyolojisi................................................. 17 4. Eğitim Sosyolojisi................................................. 17 5. Kent Sosyolojisi.................................................... 17 6. Gençlik Sosyolojisi............................................... 17 7. Spor Sosyolojisi.................................................... 18 C. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM...................... 21 II. ÜNİTE TOPLUM VE TEMEL SOSYAL KURUMLAR A. TOPLUM KAVRAMI............................................ 24 B. TOPLUMUN TEMEL ÖZELLİKLERİ.................. 25 C. KÜLTÜR VE SPOR İLİŞKİSİ.............................. 25 Ç. SOSYAL KURUM................................................ 28 D. TEMEL SOSYAL KURUMLAR........................... 29 1. Aile....................................................................... 29 2. Ekonomi............................................................... 30 3. Din....................................................................... 30 4. Siyaset................................................................. 31 5. Eğitim................................................................... 31 E.ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM...................... 34 III. ÜNİTE SOSYALLEŞME VE GRUP KAVRAMI A. GRUP KAVRAMI................................................. 36 B. GRUBUN ÖZELLİKLERİ.................................... 37 C. SOSYALLEŞME VE GRUP DİNAMİĞİ............... 38 Ç. SOSYALLEŞME KAVRAMI................................ 41 D. SOSYALLEŞME FONKSİYONLARI................... 41 E. SOSYALLEŞME VE SPOR İLİŞKİSİ.................. 42 F. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM....................... 44 IV. ÜNİTE SOSYAL DEĞİŞME VE SPOR A. SOSYAL DEĞİŞME VE GELİŞME..................... 46 B. ŞEHİRLEŞME VE SANAYİLEŞME.................... 47 C. SPOR EĞİTİMİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI...... 49 Ç. TEKNOLOJİK GELİŞMELER............................ 51 D. TURİZM VE SPOR İLİŞKİSİ............................... 51 E. SOSYAL HAREKETLİLİK.................................. 53 F. ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZEYDE 54 KAYNAŞMA............................................................ G. YABANCILAŞMAYI ÖNLEME............................ 54 H. HERKES İÇİN SPOR......................................... 56 I. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM........................ 58 V. ÜNİTE KİTLE İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ VE SPOR A. KİTLE İLETİŞİMİNİN ÖNEMİ.................................. 60 B. KİTLE İLETİŞİMİNİN TEMEL FONKSİYONLARI.. 63 C. SPOR MEDYASI...................................................... 65 D. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM........................... 68 VI. ÜNİTE SPORDA SALDIRGANLIK, ŞİDDET VE TARAFTARLIK A. SALDIRGANLIK VE ŞİDDET................................ 70 B. SALDIRGANLIK VE ŞİDDETİN ÖNLENMESİ...... 72 C. SPORDA TARAFTARLIK...................................... 74 Ç. TOPLUMSAL SAPMA........................................... 76 D. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM......................... 79 VII. ÜNİTE ENGELLİLER VE SPOR A. SOSYOLOJİNİN ENGELLİ KAVRAMI................... 82 B. ENGELLİ KAVRAMINDA TEMEL PRENSİPLER.. 83 C. ENGELLİ SPORU................................................... 84 1. Engelli sporunun engelli bireylere olan etkileri.. 87 2. Engelli sporunun topluma olan etkileri............... 87 D. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM.......................... 90 VIII. ÜNİTE SERBEST ZAMAN VE SPOR A. SERBEST ZAMAN VE ETKİNLİKLER................. 92 B. BİREY VE TOPLUM AÇISINDAN YARARI.......... 95 C. SERBEST ZAMAN VE SPOR İLİŞKİSİ................ 97 D. ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM........................ 99 ORGANİZASYON ŞEMASI Konunun başlıkları ve alt başlıkları bu bölümde yer alır. Konunun içerisinde geçen, konuya ilgi uyandıracak anahtar kelimeler bu bölümde yer alır. Ünitemize Hazırlanalım Ön bilgileri harekete geçirecek araştırma ve inceleme yapmalarını sağlayacak çalışmalar bu bölümde yer alır. 1. Sosyoloji kavramı size neyi çağrıştırıyor? Düşüncelerimizi paylaşalım. 2. İnsan neden toplumsal bir varlıktır? Düşüncelerimizi paylaşalım. 3. Toplumları incelerken hangi alanlardan yararlanabiliriz. 4. İnsanın toplumsallaşmasında sporun önemini kendi hayatınızla ilişkilendirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. Okuma Metni Konuyu destekleyen bilgiler, olaylar, anılar, makaleler ve bilimsel çalışmalar bu bölümde yer alır. …Spor sosyolojisinin kendine özgü araştırma yöntem ve teknikleri yoktur. Spor sosyologları çalışmalarını genel sosyolojik yöntem ve tekniklerle yapmaktadırlar. Bu durum sosyolojinin altdallarının tümü için söylenebilir. Zaten özgün yöntem ve teknikler geliştirebilen alt-dallar alt-dal olmaktan büyük ölçüde uzaklaşmakta ve bağımsızlığını kazanmaya başlamaktadırlar. Anlaşıldığı üzere, 'spor sosyolojinin sosyolojinin alt-dalı olduğu' ifadesi, spor sosyolojinin -sosyolojiden bağımsız- özgün bir metodolojisinin olmadığını da belirtmektedir. Sporla toplumsal çevre arasındaki ilişkinin bilinci yaklaşık yüz yıl önce oluşmaya başlamıştır. Spor sosyolojisi olarak kabul edilebilecek ilk çalışmaların 20. yüzyılın başlarında, Almanya'da göründüğü ve bütün beşeri bilimlerde olduğu gibi felsefe formasyonu almış bilim adamları tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. O dönemde dikkati çeken iki yayın, H. Steinitzer'in Sport und Kultur (1910) ile H. Reisse'in Soziologie des Sports (1921) isimli eserleridir... Dr. H. Can İKİZLER Sosyolojinin Alanları Aile Sosyolojisi Ünitelerin açılımını ve öğrenmeyi sağlayacak şematik düzenlemeler bu bölümde yer alır. Din Sosyolojisi Hukuk Sosyolojisi Eğitim Sosyolojisi Kent Sosyolojisi Gençlik Sosyolojisi Spor Sosyolojisi - 10 - Öğrencilerin bedensel, fiziksel becerilerini geliştirmeye yönelik kazanımları destekleyen sınıf içinde yapılacak çalışmalar bu bölümde yer alır. Etkinlik HEP BİRLİKTE SPOR KURUMLARINDAYIZ! + Hazırlanalım: Her öğrenci gezi sırasında yararlanacağı araç ve gereçleri hazırlar. Uygulayalım: Toplumsal kurum olan spor kurumlarına gezi düzenlenir. Bu gezi sırasında kamera ve fotoğraf makinesi bulundurularak çekimlerin yapılması sağlanır. Kurumun yapısı, görevi, yapılanması ve diğer kurumlarla ilişkileri öğrenciler tarafından incelenir. Spor kurumlarının spora olan etkileri yerinde gözlenir. Öğrencilerin gezi sonuçları sınıfta karşılıklı olarak paylaşılır ve kurumdaki izlenimler vurgulanır. Örnekler görsel olarak sunulur. (3 hafta) Değerlendirelim: 1. Gezi sırasında elde ettiğimiz izlenimlere göre toplumsal kurumu tanımlayınız. 2. Gezdiğiniz kurumlarla diğer kurumlar arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 3. Gezdiğiniz spor kurumunun spora etkilerini açıklayınız. 4. Eğitim kurumları ile spor kurumlarını ilişkilendiriniz. Bilimsel nitelik taşıyan, konuyu desteklemeye yönelik entelektüel bilgiler bu bölümde yer alır. Sosyoloji: Toplumsal ilişkiler sonucu ortaya çıkan toplumsal grupları, örgütlenmeleri, kurumları, kurumlar arası ilişkileri ve toplumsal yapının değişmesine etki eden faktörleri inceleyen bilim dalıdır. Örnek Olay Konunun günlük yaşamda yansımalarını içeren kavramsal açıklamalar bu bölümde yer alır. Ali ve Mustafa kardeştirler. Ali bir türlü diğer insanlarla iletişime giremiyor, kendisini ifade edemiyordu. Meslek sahibi olduğunda bile içe kapanık yapısını sürdürüyordu. Mustafa asla Ali gibi değildi. Daha ilkokulda iken tüm öğrencilerin ve öğretmenlerin gözdesiydi. Okulun spor faaliyetlerinde aranan ilk isimdi. Mesleğinin dışında siyaset ve eğitim danışmanlığı yaparken ayrıca televizyonda spor yorumculuğu yapıyordu. 1. Ali ve Mustafa’nın bulunduğu grupları değerlendiriniz. 2. Ali ve Mustafa’yı sosyalleşme açısından değerlendiriniz. 3. Mustafa’nın sosyal olmasında etkenler nelerdir? Haber Köşesi 2002 yılı Dünya Şampiyonası için üretilen futbol topu, tek başına, dış görüntüsüyle bile alışılmış çerçevenin dışındaydı. Kırmızı, gri ve metalik altın rengi deseniyle güzel bir tasarım sergiliyordu. Ama asıl devrim, topun içinde gerçekleştirilmiştir. Mucize topun deri ve çok ince bir sentetik tabakadan hazırlanan dış kaplamasının altında, eşit büyüklükte mikro hücrelerden oluşan bir köpük tabaka bulunuyordu. Çeşitli kaynaklardan alınan ve konuyu destekleyen güncel haberler bu bölümde yer alır. Bu mikro hücrelerin içi eşit miktarlarda gazla doldurulmuş, oldukça esnek ve çok dayanıklı bir yapıya sahipti. Bugüne kadar kullanılan ve doğrudan meşinin altına yapıştırılmış polietilen köpük tabakasına göre çok daha avantajlıydı. Mikro hücreler, vuruş enerjisini topa daha homojen dağıtıyor, böylece güzel bir vuruş için daha az enerji gerekiyordu. Bunun sonucunda top çok daha hassas tepki veriyor ve sert vuruşlarda daha yüksek uçma hızına kavuşuyordu. Bu mucize topa vurmak için yüksek teknolojinin katkılarıyla geliştirilen özel ayakkabılar kullanılıyor. “Büyülü ayakkabılarla yapılan her vuruşta, top tam tamına hesaplanabilir bir süzülme yolu izliyordu. Konu ile ilgili çarpıcı açıklamalar ve bilgiler, ilgi çekici notlar bu bölümde yer alır. ? Biliyor musunuz? Sosyoloji terimini ilk kez Auguste Comte kullanmıştır. Sosyolojiyi başlangıçta kendisi sosyal fizik olarak adlandırmıştır. Bu konuda S. Simon’un da katkıları olmuştur. Modern sosyolojinin kurucuları Durkheim, M. Weber ve H.Spencer’dır. - 11 - Performans Görevi Öğrencilerin bilgilerini bir ürüne veya aktiviteye dönüştürmesine yönelik geniş kapsamlı çalışmalar bu bölümde yer alır. İçerik Süre Engelli sporu 2 Hafta Beklenen Beceriler Araç-Gereç Araştırma Değerlendirme Proje değerlendirme ölçeği Empatik anlayış Yaratıcılık Bu performansta; 1. Türkiye’de ve dünyada oluşan engelli kurumlarını ve engelli sporunu araştırınız. 2. Engellilerin spor yapmada karşılaştıkları sorunları inceleyiniz. Yaşamın içinden Lise yıllarında sosyoloji dersinde konu, statüyü belirleyen etmenlerdi. Öğretmen bu etmenleri tahtaya şöyle sıralamıştı: 1. Yaş ve cinsiyet 2. Dinsel inanış ve farklılıklar 3. Soy bağı Konu ile ilgili örnek olacak kişilerin yaşantısına ve bilgilerine ilişkin açıklamalar bu bölümde yer alır. 4. Servet sahipliği ve miras 5. Eğitim basamaklarının sayısı Öğretmen, “Arkadaşlar; toplumda nerede olduğumuzu, yerimizi bize gösteren etkenler bunlar. Siz bu etkenlerden hangisi ile toplumda belli bir yere gelmeye sahip olabilirsiniz, açıklar mısınız?” dediğinde ben kendimle içsel konuşmaya başlamıştım bile! Cinsiyet olarak erkek olmamın avantaj olduğunu düşündüm ama çağımızda bu ayırımın pek önemi kalmadığına karar verdim. Soy bağı olarak da ülkenin kabul ettiği önde gelen soylarından olmadığımı da gördüm. Dinsel inanış farklılıklarının da getirdiklerinin Orta Çağ’da kaldığını düşündüm. Hele de mirasın hiç kalmadığını da acıyla gördüm. Geriye sadece eğitim basamaklarının sayısı kalmıştı. O an sosyolojinin bana verdiği bu gerçekliğin bendeki heyecanı hiç bitmedi. Eğitim basamaklarını tek tek atlamaya ve hatta sosyoloji okumaya karar vermiştim. Okudum da! Sosyolojinin bana verdikleriyle yaşama sıkı sıkıya sarıldım. Derler ya hayat okulunu bitirdim, bu okul sosyolojinin kendisiymiş. Konu ile ilgili öğrenilen bilgilerin ve kazanılan becerilerin ölçüldüğü çalışmalar (test, doğru-yanlış, boşluk doldurma, klasik soru) bu bölümde yer alır. Ünitemizi Değerlendirelim A- Aşağıdaki soruları boşluklara cevaplayınız. 1. Saldırganlık ve şiddeti tanımlayınız …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 2. Şiddet ve saldırganlığın toplumsal nedenleri nelerdir? Açıklayınız …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... Proje Görevi Öğrencilerin gruplar hâlinde veya bireysel olarak spor sosyolojisi alanı ile ilgili yapmaları istenilen tasarılar bu bölümde yer alır. İçerik Sosyalleşme ve spor ilişkisi Süre 2-4 Hafta Beklenen Beceriler Araç-Gereç Akıl yürütme İnternet Araştırma Canlı kaynak Değerlendirme Proje değerlendirme Yaratıcılık Bu projede; Sosyalleşme ve spor ilişkisini araştırarak sınıf ortamında paylaşmanız beklenmektedir. Proje Adı: Sosyalleşme ve spor ilişkisi - 12 - - Spor Sosyolojisine Giriş - - 13 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Ünitemize Hazırlanalım 1. Sosyoloji kavramı size neyi çağrıştırıyor? Düşüncelerimizi paylaşalım. 2. İnsan neden toplumsal bir varlıktır? Düşüncelerimizi paylaşalım. 3. Toplumları incelerken hangi alanlardan yararlanabiliriz? 4. İnsanın toplumsallaşmasında sporun önemini kendi hayatınızla ilişkilendirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. A. SOSYOLOJİNİN TANIMI VE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLARI Etkinlik + HİÇBİR İNSAN YALNIZ YAŞAYAMAZ Hazırlanalım: İnsanın toplumsal bir varlık olmasını çeşitli kaynaklardan araştırıp konuyla ilgili (yazı, makale gibi) materyalleri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: İnsan neden toplumsal varlıktır? Tartışınız. Yaşadığınız toplumdan yola çıkarak sosyoloji ve toplum ilişkisini açıklayınız. Sınıfa getirdiğiniz kaynaklardan yararlanarak pano oluşturunuz. Değerlendirelim 1. Verdiğiniz örneklere göre sosyolojiyi tanımlayınız. 2. Yaşamdan verdiğiniz örneklerden hareketle neden toplumsal bir varlık olduğunuzu açıklayınız. 1. Sosyolojinin Tanımı İnsanlar, ilk çağlardan beri birlikte yaşama gereksinimi duymuşlardır. İnsanları bir araya getiren onların temel gereksinimleridir. Birlikte yaşama zamanla çeşitli sorunlar ortaya çıkarmış ve bu noktada insanların bireysel hareketlerinin dışında, birlikte yaptıkları hareketlerinin de incelenmesi gerektiği anlaşılmış, böylece sosyoloji doğmuştur. İnsanlar yaşamlarını toplumsal ilişkiler sistemleri içerisinde sürdüren toplumsal varlıklardır. O hâlde sosyolojiyi şu şekilde tanımlayabiliriz: Sosyoloji: Toplumsal ilişkiler sonucu ortaya çıkan toplumsal grupları, örgütlenmeleri, kurumları, kurumlar arası ilişkileri ve toplumsal yapının de-ğişmesine etki eden faktörleri inceleyen bilim dalıdır. İnsanlar, toplumu ve ona ait süreçleri sosyoloji aracılığıyla anlayarak çözümler ve analiz etmeye çalışır. Toplumu konu edinen sosyoloji toplumsal gerçek hakkında bilimsel bilgi elde etmeye çalışır. Psikoloji, tarih, ekonomi, hukuk, antropoloji gibi insan bilimleri sosyolojinin verilerinden yararlandığı gibi sosyoloji de toplumu açıklamak için bu bilimlerden yararlanır. Toplumsal gerçekliğin açıklanmasında bu alanların etkisi tartışılmaz. ? Biliyor musunuz? Sosyoloji terimini ilk kez Auguste Comte (Ogüst Komt) kullanmıştır, sosyolojiyi başlangıçta sosyal fizik olarak adlandırmıştır. Sosyal fizik konusunda S. Simon’un katkıları olmuştur. Modern sosyolojinin kurucuları Durkheim (Dürkhaym), M. Weber (Veber) ve H.Spencer (Spensır)’dır. - 14 - - Spor Sosyolojisine Giriş - 2. Sosyoloji İle İlgili Temel Kavramlar Toplum : Belirli bir bölgede yaşayan insanlardan oluşan ve üyelerinin ortak yaşayış tarzını paylaştıkları topluluktur. Toplumu oluşturan insanların her birine birey, bireylerin ortak amaçlar etrafında iş birliği yapmasıyla oluşan topluluğa da grup denir. Toplum sürekli bir olgudur. Bireyler zaman içinde toplumu terk etseler bile toplum yine de belirgin özellikleriyle kendini devam ettirir ve sahip olduğu özellikleri toplumsallaşma yoluyla yeni bireylere aktarır. İnsanlar arası ilişki, bir insanın, bir başkasının yaptığı davranışlara ya da söylediği sözlere, yine bir davranışla ya da sözle yanıt vermesi demektir. Bu tür bir ilişkinin oluşabilmesinin ilk koşulu bir arada yaşamaktır. Bir arada yaşamak ile bir takım gruplar (aile, arkadaş grupları) ve kurumlar (eğitim, evlilik, ekonomi, siyaset, spor gibi) ortaya çıkar. Bu grup ve kurumlarda meydana gelen olay ve olgular sosyoloji araştırmalarına temel oluşturmuştur. Toplumsal olay : Toplum içinde meydana gelen, duyulan ve görülen, başlangıç ve bitiş noktaları belirli olan değişimlerdir. Toplumsal yaşam içinde nitelikleri birbirinden farklı pek çok olayın ortak özelliği toplumsal olmalarıdır. Toplumsal olgu : Başlayış ve bitiş süresi ile yeri kesin olarak belirlenemeyen, süreç içinde ortaya çıkan olayların genel adıdır. Olgu, gözlem ve deneyden doğan, düşünce ve araştırmaya dayanak olan, süreklilik gösteren olaylar serisidir. Olay ise görülen, duyulan ve algılanan her şey, biricik ve tek olan şeylerdir. Örneğin Ahmet ile Ayşe’nin evlenmesi bir olaydır. Türkiye genelinde gerçekleşen evlenmeler ise olgudur. *Aşağıdaki tabloda boş olan yerlere toplumsal olgu ve toplumsal olay ile ilgili örnekler yazınız. TOPLUMSAL OLGU TOPLUMSAL OLAY Bir toplumsal olayın sebebi yine başka bir toplumsal olaydır ve bir toplumsal olay ancak başka bir toplumsal olayla açıklanabilir. Örneğin, Türkiye’nin sanayileşmesi ve buna paralel olarak şehirleşmenin ortaya çıkması, dönemler itibarıyla farklı olsa da sanayileşme ve şehirleşme birbirine bağlı ve yakından ilişkili gelişmeleri ortaya koymaktadır. Bu durum ise sanayileşme-şehirleşme olgusunu karşımıza çıkarmaktadır. Sosyolojinin, ulaşmak istediği genel amaçları şu şekilde sıralayabiliriz: • Toplumları, içinde bulundukları yere ve zamana göre nesnel olarak anlamak, • Toplumsal grupların ve kurumların tarihsel gelişim sürecinde geçirdikleri değişimleri yaratan etkenleri anlamak, • Farklı toplumlar arasındaki benzerlikleri belirleyip genellemelere ulaşmak, • Toplumsal değişme süreci ile ilgili olarak öngörülerde (tahminlerde) bulunmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda sosyolojinin konusunun toplum olduğunu açıkça görmekteyiz. - 15 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Yaşamın İçinden Lise yıllarında sosyoloji dersinde konu, statüyü belirleyen etmenlerdi. Öğretmen bu etmenleri tahtaya şöyle sıralamıştı: 1. Yaş ve cinsiyet 2. Dinsel inanış ve farklılıklar 3. Soy bağı 4. Servet sahipliği ve miras 5. Eğitim basamaklarının sayısı Öğretmen, “Arkadaşlar; toplumda nerede olduğumuzu, yerimizi bize gösteren etkenler bunlar. Siz bu etkenlerden hangisi ile toplumda belli bir yere gelebilirsiniz, açıklar mısınız?” dediğinde ben kendimle içsel konuşmaya başlamıştım bile! Cinsiyet olarak erkek olmamın avantaj olduğunu düşündüm ama çağımızda bu ayırımın pek önemi kalmadığına karar verdim. Dinsel inanış farklılıklarının da getirdiklerinin Orta Çağda kaldığını düşündüm. Soy bağı olarak da ülkenin kabul ettiği önde gelen soylarından olmadığımı da gördüm. Hele mirasın hiç kalmadığını da gördüm. Geriye sadece eğitim basamaklarının sayısı kalmıştı. O an sosyolojinin bana verdiği bu gerçekliğin bendeki heyecanı hiç bitmedi. Eğitim basamaklarını tek tek atlamaya ve hatta sosyoloji okumaya karar vermiştim. Okudum da! Sosyolojinin bana verdikleriyle yaşama sıkı sıkıya sarıldım. Derler ya hayat okulunu bitirdim, bu okul sosyolojinin kendisiymiş. *Siz de gazete, basın yayın gibi iletişim araçlarından buna benzer bir örnek bularak ürün dosyanıza koyunuz. Sosyolojinin kendine özgü bir takım özellikleri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz: • Sosyoloji bireysel sorunlarla değil, toplumu ilgilendiren sorunlarla ilgilenir. Örneğin, bir insanın işsiz olması sosyolojinin alanına girmezken işsiz insanlar toplumsal yaşamı etkilemiş ve sorun yaratmışsa bu sosyolojinin konusuna girer. • Sosyoloji, normatif olmayan (kural koymayan) bir bilimdir. Olması gereken ile değil, var olanla ilgilenir. İnsanlara nasıl davranmaları gerektiğini değil, nasıl davrandıklarını gösterir. Bu nedenle sosyoloji olgulara dayalı pozitif bir bilimdir. • Sosyolojinin diğer bir özelliği de laboratuvar ortamında deney yapan bir bilim olmamasıdır. Çünkü toplumda yaşananların laboratuvarda yapay olarak tekrarlanması mümkün olmaz. B. SOSYOLOJİNİN ALANLARI Etkinlik + TOPLUMLARI ANLAMANIN YOLU SOSYOLOJİ Hazırlanalım: Sosyolojinin alanlarını araştırmak amacıyla sınıf içerisinde gruplar oluşturunuz. Değişik kaynaklardan bulduğunuz resim, yazı, makale gibi materyalleri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Hazırladığınız sunuları sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız ve tartışınız. Sunuların bitiminde bu alanlarla ilgili beyin fırtınası yapınız. Değerlendirelim 1. Arkadaşlarınızın sunduğu bilgilere göre sosyolojinin alanları nelerdir? Açıklayınız. 2. Sunduğunuz bilgiler ışığında bu alanlara birer örnek veriniz. 3. Öğretmen tarafından öğrencileri değerlendirmek için grup değerlendirme ve akran değerlendirme formu kullanılabilir. - 16 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Sosyolojinin Alanları Aile Sosyolojisi Din Sosyolojisi Hukuk Sosyolojisi Eğitim Sosyolojisi Kent Sosyolojisi Gençlik Sosyolojisi Spor Sosyolojisi 1. Aile Sosyolojisi Aile, toplumu oluşturan en küçük temel kurumdur. Aileyi temel kurum yapan en önemli özelliği “evrensel” olmasıdır. Aile sosyolojisi, ailenin yapısı, görevi, tarihî gelişimini, ailedeki bireylerin rol ve statülerini, ailenin içinde bulunduğu toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısına göre inceleyen sosyoloji dalıdır. 2. Din Sosyolojisi İlk din sosyolojisi çalışmaları günümüzün az gelişmiş toplumlarındaki dinlerin ya da geçmişteki toplumların dinlerinin incelenmesine yönelik olmuştur. Din sosyolojisi bugün daha çok din ve dinsel pratikler ile diğer toplumsal etken ve kurumlar arasındaki karşılıklı ilişkileri incelemeye yönelmiş bulunmaktadır. Dinin toplumdaki yeri ve diğer toplumsal kurum ve oluşumlar üzerindeki etkileri, dinsel otoritenin toplumsal rolü ve gücü, kültür ve uygarlıkların dinsel temelleri, din sosyolojisinin ele aldığı konular arasındadır. 3. Hukuk (Tüze) Sosyolojisi Hukuk toplumsal süreçle oluşan bir kavramdır. Toplumda önemli bir yer edindiği için sosyologların dikkatini çekmiştir. Sosyolog, hukuk kurallarını belli bir toplumsal durumun anlatımı olarak alıp inceler. Çünkü her toplum, özellikle çağdaş toplum yaşamının tüm yönlerini hukuk düzeninde yansıtır. Hukuk, insanların bir arada yaşama zorunluluğunun doğal sonuçlarından biridir. Belirli bir toplumda birey ve grupların toplumsal ilişkileri ve eylemleri üzerinde normatif ve yaptırımcı bir etki yapar. Toplum tarafından meşru olarak kabul edilen ve kurallarla belirginleşen bir toplumsal kontrol mekanizmasıdır. Hukuk sosyolojisi alanında, özellikle hukuk, ahlak ve halkın görenek kurallarını ayırt etmede, suçluluk, ailenin evrimi ve boşanma, yetki ve sorumluluk gibi konularda önemli sonuçlar alınmıştır. 4. Eğitim Sosyolojisi Eğitim sosyolojisi, belirgin bir toplumsal yapı içindeki eğitim sorunlarına ilişkin araştırmalar yapan sosyoloji dalıdır. Her kültürün eğitim sorunu değişik olacağı için o toplumun kültürüne uygun bir eğitim politikasının belirlenmesi eğitim sosyolojisinin temel konusunu oluşturur. 5. Kent Sosyolojisi Kent sosyolojisi, kent yaşamının insan ve toplum üzerine etkilerini inceler. Kentsel düzeydeki ekonomik yaşam, doğurduğu sorunlar; kentlerdeki yerleşim düzeni, yeni kentlerin kuruluşu ve gelişimini konu alır. Ayrıca kentsel imajların gruplara göre değişmesi gibi çeşitli konuları inceleyen sosyoloji dalıdır. 6. Gençlik Sosyolojisi Gençlik bir toplumun en dinamik, en hareketli, en hassas ve iyi yönlendirildiğinde de en fedakâr grubudur. Aynı zamanda, bir toplumun geleceği olduğu gibi, ruhundaki sıkıntıları, kaosları, buhranları, umutları, umutsuzlukları görebileceğimiz bir aynadır. Bu nedenle gençliğin toplumsal sorunlarına eğilmek için gençlik sosyolojisi alanı oluşmuştur. - 17 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Çağdaş anlamda sportif etkinlik, fiziksel zindelik ve aktif bir yaşama biçimini destekleyecek motor becerilerin kazanımı üzerine odaklanmıştır. Gençlerin eğitimsel başarılarını arttırmak ve toplumda belirli bir yer edinmelerini sağlamak amacıyla sportif faaliyetlerin gereksinimi kaçınılmaz olmuştur. Gençlerin bu gereksinimlerini incelemek için gençlik sosyolojisi spora ayrı bir sayfa açmıştır. Gençlik sosyolojisi; gençlerin sportif etkinliklerle toplumsal kaynaşmaya, kültürel kalkınmaya, toplumsal hayata ve toplumsal çevreye olan etkilerini konu edinmiştir. Örnek Olay Ahmet, Hakan, Mehmet ve Mehtap sosyoloji bölümünde okuyan öğrencilerdi. Ahmet; dünyadaki gelir dağılımları, işsizlik ve ülkeler arasındaki ekonomik dengesizliklerin nedenlerini, Mehmet; ailedeki eğitim sorunları, boşanma nedenleri, ülkelerdeki aile yapıları ve bunların değişim ve gelişimlerini, Mehtap; ülkelerin spor alt yapıları ve spora verilen değerleri, Hakan ise ülkelerdeki insanların eğitim sorunlarını ve bu ülkelerdeki eğitimin değişme ve gelişmelerini araştıracaktır. 1. Bu dört öğrencinin Almanya’ya araştırma için gönderildiklerini düşünürsek bu öğrenciler hangi sosyoloji alanlarına yoğunlaşmak zorundadırlar? Açıklayınız. 2. Bu öğrencilerin hangi toplumsal kurumları incelemesi gerekecektir? 3. Mehtap, Hakan’ın araştırmalarından nasıl yararlanabilir? 4. Mehmet, Ahmet’in araştırmalarından nasıl yararlanabilir? 7. Spor Sosyolojisi Etkinlik + SOSYOLOJİNİN ALANLARI VE SPOR SOSYOLOJİSİNİ RESİMLİYORUZ Hazırlanalım: Sosyolojinin alanlarına ilişkin birer fotoğraf bulup bu fotoğraflarla özdeş bilgi notları ekleyerek sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Sınıfa getirilen fotoğrafları sınıf panosunda sergileyiniz. Bu fotoğrafların hangi sosyolojik alana ait olduğunu yorumlayınız. Sınıfta, özellikle de spor sosyolojisi alanındaki fotoğraflara bakılarak spor ve sosyoloji arasındaki ilişkiyi tartışınız. Değerlendirelim 1. Getirdiğiniz fotoğraflara bağlı olarak sosyolojinin alanlarını açıklayınız. 2. Getirdiğiniz fotoğraflarla spor sosyolojisini açıklamaya çalışınız ve sosyolojiyle ilişkilendiriniz. - 18 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Spor, günden güne değişen ve gelişen kurallara sahip, yarışma ruhunu içeren etkinliktir. Spor, kuvvetli fiziksel çabaları içeren veya kompleks kişisel fiziki yeteneklerin karşılıklı olarak kullanıldığı ve ilişkilerin çeşitli faktörlere bağlı olarak sınırlandırıldığı organize yarışma şeklindeki aktiviteleri barındıran toplumsal bir olgudur. Toplumsal bir olgu olan spor toplumda önemli bir yer edinmiştir. Sosyolojide spor sosyolojisi alanı oluşturularak sporun toplumsal yönü araştırılmaya başlanmıştır. Spor sosyolojisi; sosyolojinin özel bir alanıdır. Sporun değişik yönlerini sistematik olarak araştıran, bundan ötürü de görgül yöntemleri kullanan deneysel bir bilim dalıdır. Amacı, bilimsel olarak oluşturulmuş bilgileri sürekli gerçekle karşılaştırarak bir kurama varmaktır. Spor sosyolojisi çok yeni bir disiplindir ve kimliğini yeni oluşturmaktadır. Spor olgusu da çok yönlüdür ve gittikçe önem kazanmaktadır. Böyle bir gereksinim artışına bağlı olarak spor bilimleri ve spor sosyolojisi ortaya çıkmıştır. Spor sosyolojisi: Sporun kurumsallaşmasını, örgütlenmesini, spordaki grup oluşumlarını ve bunların toplumla karşılıklı ilişkilerini ele alan disiplindir. Spor, toplumsal bir kavramdır. Bireysel sporlar da takım sporları gibi toplumsal nitelik taşımaktadır. Çünkü bireysel sporlardaki yarışmalarda rakipler, seyirciler ve değerlendiriciler bulunmaktadır. Bu kuramdan yola çıkarak sadece bir bütünün parçalarını kapsayacak biçimde araştırma yapılabilir. Bunun için de spor sosyolojisi, sosyolojinin tüm alanlarından faydalanır. Spor sosyolojisi ilgi alanı açısından karşılıklı bir beklenti içindedir. Bunu şema ile açıklayalım: Sosyoloji SPOR Spor Sosyolojisi Spor Bilimleri Spor sosyolojisinin ne istediği, nasıl oluştuğu, aslında neyle ilgilendiği önemlidir. Spor sosyolojisinin hangi kavram sistemini kullandığı, hangi yöntemlerle çalıştığı, hangi bilgilere ulaştığı, kuramında ve uygulamasında hangi değerlere dayandığı belli başlı problemlerini oluşturmaktadır. Değer ve normların oluşmasında özellikle de davranış biçimlerinde ve zihniyetlerin ortaya konmasında spor sosyolojisi yerini almıştır. Spor sosyolojisinde hareket noktası sportif faaliyetlerdeki spor olayının bizzat kendisidir. Sporcuantrenör, spor hekimi-sporcu ilişkileri, spor tesislerinin kullanım oranı, sporda alt yapı özellikleri, spor araç ve gereçleri, beslenme gibi konular spor sosyolojisinin konuları olup eğitim sosyolojisi için de geçerlidir. Sosyolojik açıdan spor ise konuya daha geniş açıdan bakmaktır. Burada amaç bizzat toplumun işleyen bütününe ve sosyokültürel yapı içinde bütünden bir parçaya, spora yaklaşmaktır. Toplum içinde ortaya çıkış özellikleri ile yerine göre bir olay, yerine göre ise bir olgu niteliği taşıyan spora toplumun bütünü içinde yaklaşmak sosyolojide daha uygundur. - 19 - - Spor Sosyolojisine Giriş - Performans Görevi İçerik Farklı toplumları ve spor sosyolojisinin topluma etkilerini anlayabilme Süre 2 hafta Beklenen Beceriler Araştırma Araç Gereç Bilgisayar, yazılı ve görsel materyaller İletişim Değerlendirme Grup ve akran değerlendirme formu Bilgi teknolojisini kulanma Eleştirel düşünme Yaratıcı düşünme Bu çalışmada; 1. Başka toplumları anlayabilmek için sosyolojinin ve spor sosyolojisinin önemini kavramanız istenmektedir. 2. Farklı toplumları sosyolojik açıdan karşılaştırmanız beklenmektedir. Performans Adı: Toplumları anlamada spor sosyolojisinin rolü. HAZIRLIK: 1. Sınıfta gruplar oluşturunuz (en fazla 5 arkadaşınızla). 2. Her grup bir sosyoloji alanı olacaktır (örneğin; Almanya’nın ekonomisi dini, dili, kültürel yapısı vb.). Özellikle spor sosyolojisinin topluma etkilerini araştırınız. 3. Araştırmalarınızı nerede ve nasıl yapacağınız konusunda öğretmeninizden rehberlik isteyebilirsiniz. UYGULAMA: 1. Araştırmalarınızı raporlaştırınız. 2. Hazırladığınız raporu sunmak için öğretmeninizle görüşerek belirtilen sürede sunumuzu yapabilirsiniz. - 20 - - Spor Sosyolojisine Giriş - C. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boşluk bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Sosyoloji nedir? Açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 2. Toplumsal varlık olmanın olumlu ve olumsuz yönlerini açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 3. Sosyolojinin konusu nedir? Açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 4. Spor sosyolojisinde hareket noktası nedir? Belirtiniz. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 5. Bireysel sporların toplumsal nitelik taşımasının nedenini açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... 6. Gençlik sosyolojisi nedir? Açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………………... - 21 - - Spor Sosyolojisine Giriş - C. Ünitemizi Değerlendirelim 7. Aşağıdaki sosyoloji alanlarının, spor sosyolojisi ile ilişkisini açıklayınız. SPOR SOSYOLOJİSİ EKONOMİ ................................... ................................... ................................... .................... KENT ................................... ................................... ................................... .................... AİLE ................................... ................................... ................................... .................... EĞİTİM ................................... ................................... ................................... .................... B. Aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz. 8. Sosyolojinin diğer bilimlerden farkı aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsanı incelemesi B) Olması gerekenle değil, var olanla ilgilenmesi C) İnsanlara yol göstermesi D) Deney yapılamaması E) Gözlem yapılamaması 9. Sosyolojide inançların ele alındığı alan aşağıdakilerden hangisidir? A) Sosyal psikoloji B) Aile sosyolojisi C) Din sosyolojisi D) Kent sosyolojisi E) Spor sosyolojisi 10. Gençlerin sporla ilgili sorunlarını incelemek isteyen bir kişi sosyolojinin hangi alanıyla ilgilenmektedir? A) Aile sosyolojisi B) Kent sosyolojisi C) Sosyal psikoloji D) Hukuk sosyolojisi E) Spor sosyolojisi - 22 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar - 23 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Ünitemize Hazırlanalım 1. Millî takım maçlarının toplum üzerindeki etkilerini gözleyebildiniz mi? 2. İnsanlar neden bir araya gelmişlerdir? Düşündüklerimizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Sporcu olmak isteseydiniz ailenizin tutumu ne olurdu? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Okullarda spor eğitimini yeterince alabiliyor muyuz? Tartışınız. 5. Kültürümüze ait sporları biliyor musunuz? Bunlarla ilgili örnekler veriniz. 6. Sportif etkinlikler toplum üzerinde ne kadar etkilidir? Tartışınız. A. TOPLUM KAVRAMI Etkinlik İÇİNDE YAŞADIĞIMIZ TOPLUMU BİLİYOR MUYUZ? + Hazırlanalım: Toplum kavramını değişik kaynaklardan araştırınız. Toplumun oluşmasına etki eden faktörleri çalışma kâğıdına yazarak sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Toplum kavramını örnekler vererek açıklayınız. Çalışma kâğıtlarındaki bilgileri ve ulaşılan sonuçları tahtaya yazarak toplumun temel özelliklerini tartışınız. Değerlendirelim 1. Verdiğiniz örneklerle toplum kavramını açıklayınız. 2. Sınıfta oluşturduğunuz toplumun temel özelliklerine örnek veriniz. 3. Çalışma kâğıtlarını ürün dosyasına yerleştiriniz. Toplumsal yaşam, insanları diğer canlılardan ayıran bir özellik taşır. Bir arada yaşamayla beraber, sembolik birtakım araçlar ortaya çıkmıştır. Toplumdaki ilişkiler, gruplar, kurumlar, örgütlenmeler bu araçlarla şekillenmiştir. O hâlde toplum, insanların doğayla ve kendileriyle olan ilişkilerinin bir bütünüdür. Toplumu, doğada gereksinimlerini karşılamak için etkileşim içine giren, ortak bir toprak parçası üzerinde birlikte yaşayıp ortak bir kültürü paylaşan çok sayıdaki insanın oluşturduğu bir birliktelik olarak tanımlayabiliriz. Aynı zamanda, toplumun yerine getirdiği işlevler var. Bu işlevler şunlardır: • Toplum sayesinde insanlar karşılıklı ilişkilere girerler. • Toplum, sembolik birtakım araçlarla bireyler arasında iletişim olanağı sağlar. • Toplum, üyelerinin paylaşıp sergilediği ortak davranış biçimlerini koruyup geliştirir. • Toplum, üyelerinin toplumsallaşmasını sağlar. • Toplum, yukarıdaki bu işlevleri ekonomi, aile, din, eğitim gibi temel toplumsal kurumlar aracılığıyla gerçekleştirir. - 24 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar B. TOPLUMUN TEMEL ÖZELLİKLERİ Toplumun temel özellikleri şunlardır: a. Belli bir toprak parçası üzerinde yaşama b. Bireylerin birlikte yaşama isteği taşıması c. Bireyler arasında ortak çıkarların olması ç. Ortak çıkarlar etrafında işbirliği yapılması d. Değişmeye rağmen süreklilik göstermesi e. Ortak bir kültüre sahip olması Spor sosyolojisindeki gruplarda toplumun bu temel özellikleri; sporcuların ortak amaç etrafında birleşmesi, işbirliği yapması, bütünleşmeleri ve bulundukları ülkenin kültürünü yansıtmaları şeklinde görülmektedir. Spora aktif olarak katılamayan seyirci grupları takımlarının amaçları doğrultusunda örgütlenebilmekte, resmî kurumlar oluşturabilmektedirler. Spor kurumlarında sporcular, yöneticiler ve kurallar değiştiği hâlde bu kurumların sürekliliği devam etmektedir. Örneğin, spor kulüplerinde başkanların, sporcuların değişmesine rağmen bu kulüplerin devamlılığını görmekteyiz. C. KÜLTÜR VE SPOR İLİŞKİSİ Kültür, bir toplumda ilerlemenin, üretimin, eğitimin, bilimin, güzel sanatların, insan ve toplum anlayışının gelişim düzeyini gösterir. Kültür, insanların toplumsal yaşamlarında tarih boyunca ürettikleri bütün maddi ve manevi değerlerin hepsini dile getirmek için kullanılan bir kavramdır. - 25 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Etkinlik + TOPLUMLAR, FARKLILIKLARININ FARKINDA MI? Hazırlanalım: Sınıfta eşit gruplar oluşturunuz. Her grup bir toplumu (İngiliz, Japon, Kenya toplumları gibi) araştırarak bu toplumlara ait farklılıkları gösteren resimleri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: İncelediğiniz toplumun özelliklerine ait resimleri yorumlayınız. Toplumlar arası farklılıkların nedenleri ile ilgili tartışma yapılarak öğrencilerin getirdiği bu toplumlara ait farklılıkları gösteren resimlere küçük notlar ekleyiniz. Sporun toplumlar arası kültür bağını ve farklılığını oluşturmasındaki yeri ve önemi vurgulayınız. Değerlendirelim 1. Getirdiğiniz resimlerle toplumlar arasındaki farklılıkları oluşturan etkenleri açıklayınız. 2. Toplumlar arasındaki farklılıkta sporun rolünü yorumlayınız. 3. Grup değerlendirme formu kullanabilirsiniz. İnsanlar doğayla ilişkilerinde gereksinimlerini gidermek için üretimde bulunurlar. Yaşamlarını devam ettirme sürecinde diğer insanlarla toplumsal ilişkilere girerler. İşte bu üretim ve toplumsal ilişki sonucunda kültür ortaya çıkmıştır ve spor da git gide kültürel etkinliklerin içinde yer almıştır. Spor bireyin tabii çevresini beşerî çevre hâline çevirirken yetenekleri geliştiren, belirli kurallar altında araçlı veya araçsız, bireysel veya toplu olarak boş zaman faaliyeti kapsamı içinde veya tam zamanını alacak şekilde meslekleştirerek yaptığı toplumla bütünleştirici, ruh ve fiziği geliştiren rekabetçi, dayanışmacı ve kültürel bir olgudur. Bir toplumda spora katılımın şekli, düzeyi, yararı ve sorunları sadece kişilerin yetenekleri ve ilgilerine bağlı değildir. Çünkü spor kendine özgü toplumsal kuralları, değerleri, etkileşim simgeleri ve süreçleriyle canlı bir toplumsal yapıdır. - 26 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Toplumun spora bakış açısı, spor yönetim ve organizasyonu için büyük önem taşımaktadır. Tüm dünya ülkeleri spora büyük önem vermekte ve uluslararası spor organizasyonlarında ön sıralarda yer almak için mücadele etmektedir. Bu durum ulusal saygınlığın bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Sporda başarıları sürekli olan ülkelerde sporun yaşam biçimi olarak kabul edildiği görülmektedir. Spor kendi geçmişi ile toplum geçmişi arasında sıkı bir bağ oluşturur. Bu kuvvetli ilişki, sporun toplumsal süreçler yolu ile şekillenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle spor, kendiliğinden oluşmaz. Özellikle, toplumdaki ilişkiler yolu ile ortaya çıkar, değişir ve yeniden biçim kazanır. Spor uluslararası yasaları, yönetmelikleri ve kurallarıyla, en rasyonel biçimde kurulup çalıştırılan örgütlerden biri durumundadır. Spor, toplumların yapıları ve işleyişlerinde geniş ve derin izlerin oluşmasını sağlamıştır. Toplumları ayırt eden bir yapı hâline gelen spor, kültürün önemli bir parçasıdır. İnsanlar, popüler kültür olarak sunulan spor ve müzik olaylarına daha çok ilgi göstermektedirler. Spor, kültürün bir parçası olarak hem ondan etkilenmekte hem de popülerliği nedeniyle onu etkileyebilmektedir. Spor bireysel bir uğraş olmanın ötesinde toplumsal bir nitelik kazanmıştır. Sportif giyim insanların günlük giyim-kuşamı arasında yer almış olup ünlü sporcuların konuşma ve hareketleri, geleneksel insan ilişkileri içerisinde kullanılmaya başlanmıştır. Sporcuların başarılı hareketler sonrasındaki davranışları normal yaşam içindeki sevindirici durumlarda kullanılır olmuştur. Alt kültür; dil, gelenek, değerler ve toplumsal normlar gibi bazı özellikler açısından, içinde yaşadıkları toplumun kültüründen farklılıklar gösteren insan gruplarının yaşam biçimine denir. Dünya üzerinde kültürel temas ve etkileşimler sonucunda bugün hiçbir insan topluluğu tamamıyla tek bir kültür örüntüsünün aynı cinsten bütünlüğü içerisinde kalamamaktadır. Spor müsabakaları kültürel teması gerçekleştiren organizasyonlar içinde yer almaktadır. Özellikle belli bir süre devam eden turnuvalar, dünya şampiyonaları, olimpiyat oyunları, düzenlendikleri yerlerin yemek yeme alışkanlıkları, halk oyunları, folk müziği, tarihî ve turistik yerlerinin tanıtılmasına da olanak verdiğinden değişik kültürlerin de tanınması için önemli fırsatlardır. Kültürlerin karşılaşması sonucunda sporcular arasında kaynaşma yoğun olarak yaşanmaktadır. Kültürler arası ilişkiler hızlanmakta, diğer kültürlerde oluşan olumlu ve olumsuz olaylar tüm kültürleri etkilemektedir. Kültürler arası yardımlaşma, paylaşma, sevinçlere ve üzüntülere ortak olma, diğer kültürleri tanıma ve onları kabullenebilme gibi olumlu etkiler yapmaktadır. Kültürler arası çatışma, kültürleri tanımama gibi olumsuz etkilenmeler de oluşturmaktadır. - 27 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Ç. SOSYAL KURUM Etkinlik HEP BİRLİKTE SPOR KURUMLARINDAYIZ! + Hazırlanalım: Gezi sırasında yararlanacağınız araç ve gereçleri hazırlayınız. Uygulayalım: Toplumsal kurum olan spor kurumlarına gezi düzenleyiniz. Bu gezi sırasında kamera ve fotoğraf makinesi bulundurularak çekimlerin yapılmasını sağlayınız. Kurumun yapısı, görevi, yapılanması ve diğer kurumlarla ilişkilerini inceleyiniz. Spor kurumlarının spora olan etkilerini yerinde gözlemleyiniz. Gezi sonuçlarını paylaşınız ve kurumdaki izlenimlerinizi vurgulayınız. Örneklerinizi görsel olarak sununuz (3 hafta). Değerlendirelim 1. Gezi sırasında elde ettiğimiz izlenimlere göre toplumsal kurumu tanımlayınız. 2. Gezdiğiniz kurumlarla diğer kurumlar arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 3. Gezdiğiniz spor kurumunun spora etkilerini açıklayınız. 4. Eğitim kurumları ile spor kurumları arasındaki ilişkiyi açıklayınız. Örnek Olay Serkan 1971’de Ankara’da doğdu. İlk ve ortaöğrenimini Ankara’da tamamladı. Annesi ve babası üniversitede öğretim görevlisi olarak çalışmaktaydı. Serkan, liseden iyi derece ile mezun olmuş ve aynı zamanda profesyonel olarak basketbol oynuyordu. Üniversite okurken de spor yaşamını bırakmamıştı. Bir özel şirketin insan kaynakları müdürlüğünü yapan Serkan evli ve iki çocuk sahibidir. 1. Serkan’ın içinde bulunduğu temel toplumsal kurumlar nelerdir? Söyleyiniz. 2. Serkan’ın başarılı olmasında en etkili kurum sizce hangisidir? Tartışınız. 3. Serkan’ın eğitim hayatında başarılı olmasında sporun rolü nedir? Tartışınız. Kurum, sözlük anlamıyla kuruluş, müessese, tesis demektir. Toplumsal kurumlar, kendi içinde ve diğer kurumlarla karşılıklı ilişkileri sonucunda toplumsal yapıyı veya sistemleri oluşturur. Kurum, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için ortaya çıkan örgütlü, sistemli ve resmî kuruluştur. Kurumlar, insanların birbirleriyle olan ilişkilerini belirleyen ve bu ilişkileri düzenleyen normlar koyan bir yapıya sahiptir. Toplumsal kurumların özellikleri: • Kurumlar kendi içlerinde ve diğer kurumlarla etkileşim içindedir. • Kurumlar değişmeye rağmen varlığını sürdürürler (Eğitimdeki gelişme ve değişimler eğitim kurumunu yok etmez, aksine güçlendirir). • Her kurum zorunlu olarak toplumsal gereksinimleri giderir. • Bir kurumdaki değişme diğer kurumları da etkiler. • Kurumun işlevleri toplum üyelerince desteklenir. • Her kurumun diğer kurumlardan farklı olarak kendine özgü görevleri vardır. - 28 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar D. TEMEL SOSYAL KURUMLAR 1. Aile Aile, en küçük toplumsal kurumdur. Şehirleşmiş sanayi toplumlarında genellikle anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aile tipi yaygınken tarım ekonomisine dayalı kırsal bölgelerde büyük anne, dede, anne, baba ve torunların bir arada yaşadığı geniş aile tipi çoğunluktadır. Aile, toplumsal kurum olmakla birlikte aynı zamanda evrenseldir. Bir toplumun özelliği, aile ilişkilerine göre belirir. Aile, diğer kurumların işleyebilmesi için önemli bir kurumdur. Aile aynı zamanda bireysel psikolojik insan ihtiyaçlarını da karşılamaktadır. Aile, bireye kişilik kazandırmak ve toplumun kültürünü özümsetmekten başka psikolojik açıdan güvence temelini de oluşturur. Kişiye dış dünyaya uyum sağlayabilmede bireye gereken gücü kazandıran şey ailedir. Çocuk doğumdan itibaren okul dönemine kadar öncelikle aile üyeleriyle ilişki içerisindedir. Her şeyi onları taklit ederek öğrenir. Konuşma şekli, yemek yeme alışkanlığı, uyku düzeni, okuma isteğinden, müzik, sinema ve spora ilgi duymaya kadar tüm ilgileri aile içerisinde taklit yoluyla oluşur. Aile, sosyal dünyayı ve spor dünyasını görmeyi sağlayan ilk birimdir. Ailenin sosyalleşme üzerinde güçlü bir etkisi vardır. Aile, çocuğun nasıl spor yapacağını belirler. Bebek ile aile iletişimlerinin ilk dönemleri doğal olarak oyunsal tarzdadır. Bir çocuk, oyun deneyimlerini ilk olarak aile içinde görür. Aileler tarafından spora verilen pozitif değer spora ilgiyi arttırır. Ailelerin sporla ilgili olması çocuğun spora katılımında, hatta sporun toplumun çoğunluğunca yapılmasında olumlu bir etkendir. Sporun çocuğun toplumsal, fiziksel gelişimine katkıda bulunması ve kendine güven kazanmasını sağladığı için ailelere büyük görev düşmektedir. Spor ailede başlar, sporda başarının temeli ailedir. - 29 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar 2.Ekonomi Bütün insanlar birer biyolojik varlıktır. Bu yönleriyle de hayatta kalmak ve varlıklarını devam ettirmek için çaba gösterirler. İşte insanların bu çabalarında ekonomik kurumların veya ekonominin kökleri bulunmaktadır. Ekonomi, kıt kaynakları en etkin şekilde kullanma sanatıdır. İnsanların az bulunan kaynakları, üretim için nasıl kullandıkları, bunları nasıl dağıttıkları ve tüketim için malları nasıl değiştirdikleri ekonominin uğraştığı konulardır. Ekonomi, toplumsal yapının alt sistemlerinden birisidir ve toplumun diğer alt sistemleri ile sıkı ilişki içindedir. Çünkü ekonomik olaylar toplumsal olayların bütünü içindedir. Örneğin, bir sel felaketine uğrayan bölgede toplumsal nitelikli birtakım olaylar olduğu gibi bu olayların ekonomik bir takım sonuçları da vardır. Malların ziyan olması, mahsulün yok olması gibi. İşte bu nedenle toplumsal nitelikli olayları incelerken ekonomik faktörleri de incelemek gerekmektedir. Sportif aktiviteler, bir kurum olarak ekonominin güçlenmesine yardımcı olan büyük bir sektör durumuna yükselmiştir. Spor, dinamik ve uluslararası büyük hacmiyle ekonomik hayatın canlanmasına katkıda bulunur. Restoranlara, otellere ve ulaşım sektörüne canlılık kazandırır. Buna karşın ekonomi de kurumsal yapısı itibarıyla sporun gelişimini sürekli desteklemektedir. Büyük sermayeli şirketler de sporu ve sporcuyu destekleyerek ekonomik hayatın güçlenmesine katkıda bulunmaktadır. Sponsorluk mekanizmasının global olarak geldiği nokta, ekonomi-spor bağıntısının net bir yansımasıdır. 3. Din Bilinen bütün toplumlar zamanla bir dine sahip olmuşlardır. İnsanlar çağlar boyu açıklayamadıkları, aciz kaldıkları konuları belirli kalıplar ve inançların etkisi ile açıklamaya çalışmışlardır. Din olgusu çok farklı bir yapıya sahiptir ve toplumdan topluma çok değişik özellikler gösterir. Sportif yaklaşımlar bireylerin ruhsal duygusal açıdan güçlenmelerini, özgüven ve iç disiplinlerinin gelişmesini sağlamaktadır. Kişilik gelişimini olumlu yönde etkileyen spor, bu yolla bireylere hoşgörü, anlayış, olumlu rekabet, paylaşma, yardımlaşma duyguları ve temelde spor etiği kazandırmaktadır. Sporun kazandırmaya çalıştığı bu etik değerler din kurumlarının da temel değerleridir. - 30 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar 4. Siyaset Siyaset bilimi, devletin kuruluşu ve işleyişini inceler. Siyasi olayların başka bir deyişle yönetme ve yönetilme olaylarının kurumsallaşma süreçlerini ele alır. Siyaset sosyolojisinin en belirgin amaçlarından biri, toplumların yapılarıyla siyasal rejimler arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Siyasal parti tiplerinin, parti fonksiyonlarının ve parti sistemlerinin incelenmesi siyaset sosyolojisinin önem verdiği konulardır. Sporun sahip olduğu rekabet, pozitif hırs, kazanma inancı aynı değerleri kullanan politikanın da kullandığı değerlerdendir. Bu bağlamda politika ve spor kurumlarının benzer kurallardan hareket ettiğini söylemek mümkündür. Planlı çalışma, strateji belirleme, rakiplerini tanıma, oyunu belirli kurallara göre oynama ve sürekli birinci olma hırsı gibi kavramlar her iki kurumda da ortaktır. Bunlara ek olarak bu değerlerle sporun özellikle uluslararası düzeyde politikaya ciddi katkıları olduğu söylenebilir. Günümüzde sportif etkinliklerin ülkeleri temsil gücü diğer pek çok kurumu aşmıştır. Bu nedenle pek çok politik lider de sporu desteklemektedir. Ülkelerin özel spor politikaları saptamaları ve bazı ülkeler için sporun uluslararası arenada politika kadar belirleyici rol oynaması ve politik temsil gücü taşıması dikkat çekmektedir. 5. Eğitim Eğitim, insanın bütün yaşamını düzenleyen bir süreçtir. İnsan, özellikle erişkinlik dönemine gelinceye kadar bu kurumun üyesi olmuştur. Ayrıca aldığı eğitim düzeyi de insanın gelecekteki bütün yaşantısını etkilemektedir. Eğitimin gücü bu şekilde özellikle yakın zamanlarda artmış ve insanı istese de istemese de etkiler hâle gelmiştir. Toplumun gelişme hızına uyabilmek için artık insanların bazı yeni bilgi ve becerileri öğrenmeleri gerekmektedir. Bunlar ise tek başına aile kurumu içinde öğrenilecek şeyler değildir. İnsanlara bu bilgileri öğretecek yeni kurumlara ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaçtan dolayı eğitim kurumları ortaya çıkmış, resmileşmiş ve yaygınlaşarak toplumun büyük bir kısmının gittiği, eğitildiği yerler hâline gelmiştir. Eğitim, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak isteyerek değişme meydana getirme sürecidir. - 31 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Eğitim sporun en önemli boyutlarından birisidir. Spor bu boyutuyla ele alındığında iki şekilde değerlendirilebilir. Spor için eğitim ve eğitim için spor yapılmaktadır. Sporcu, antrenör, seyirci, hakem ve spor yöneticilerinin eğitimi gereklidir. Bu anlamda eğitim sporun hizmetindedir ve sporun teknik, estetik ve performans düzeyini yükseltmek için vazgeçilmez bir yoldur. Antrenman bilimi ve spor fizyolojisi, spor psikolojisi, spor sosyolojisi, spor yönetimi ve işletmesi gibi pek çok bilim dalı spor için eğitimde önemli yer tutar. Spor, eğitimin hedeflerine ulaşması için kullanılan araçlardan sadece bir tanesi ama belki de en eğlencelisi ve doğru kullanıldığında en etkilisidir. Yukarıda gördüğümüz temel sosyal kurumların maddi ve manevi unsurlarını aşağıdaki tabloda açıkça görebiliriz. KÜLTÜR TOPLUMSAL KURUMLAR MADDİ UNSURLAR MANEVİ UNSURLAR AİLE Konut Ahlak, medeni kanun EĞİTİM Eğitim araçları Okul kuralları EKONOMİ Üretim araçları Çalışma yasaları DİN Cami, kilise vb. Dinsel kurallar SİYASET Parlamento Hukuk kuralları - 32 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar Okuma Metni TOPLUMDA SPORUN ÖNEMİ Toplumsal yaşam sadece bir arada bulunmaktan ibaret değildir. Toplumda insanlar kendilerini ifade edebilmek için aile, eğitim, arkadaş grupları gibi toplumsal ortamlara girer. Bireyler kendilerini ifade ederken tüm toplumsal kurumlardan yararlanırlar. Ama bazı kurumlardan yaralanırken eğlenir, yarışır, popülerlik duygusunu göz ardı etmezler. Bu yüzden spor kurumlarına ilgi giderek artmıştır. Spor tüm insanlar içindir. İnsanlar spor yaparak kendilerini yeniden keşfeder, bu sırada diğer insanlarla bütünleşir. “Herkes için spor” tüm insanlarca benimsenmiş olup yerel yönetimler de yaygın olarak hizmetlerinde bu sloganı uygulamaya başlamışlardır. Aşağıdaki sözler, spor-toplum, toplum-spor ilişkisini vurgulayan bazı örneklerdir. “Başarılı olmak için her türlü yardımdan çok bütün milletçe sporun esasını, değerini anlamak ve ona kalpten sevgi göstermek, onu vatani vazife saymak lazımdır.” (Atatürk) “Dünyada spor hayatı, spor gayesi çok önemlidir. Bu kadar önemli olan spor hayatı, bizim için daha da önemlidir. Çünkü ırk meselesidir. Irkın düzelmesi ve gelişmesi meselesidir.” (Atatürk) “Sporun aslında bir eğlence olmadığını ve bu yöndeki çabaların insanlık için çok ciddi bir konu olduğunu insanlara inandırmak için çalışmalısınız. Spor, dinlerin, inançların, her çeşit insanca özelliklerin ayrılıklarını ortadan kaldıran, insanları birleştiren bir semboldür.” (Papa II. Jean Paul) “Bana insan ilişkilerinin stadyumlardan ve spor karşılaşmalarından başka hiçbir konum ve kesimini gösteremezsiniz ki insanlar, orada, öyle çok ortak yanları olduğunu öylesine kolay anlasınlar, ana dilleri ne olursa olsun konuşacak ortak dili öylesine kolay bulabilsinler.” (Noel Baker, UNESCO Uluslararası Spor ve Bedensel Boş Zaman Değerlendirme Konseyi Başkanı) “Ülkelere saygınlık kazandırmak, çeşitli olay ve durumlara tepki göstermek, ülkenin ya da sistemin propagandasını yapmak, belli ülkeleri uluslar topluluğuna kazandırmak ya da ondan soyutlamak için sporun çok yararlı ve etkili bir siyasal ve diplomatik silah olduğu açıktır.” (Andrew Strenk) “Spor toplumumuzu bir arada tutan tutkaldır.” (Spiro Agnew) “Asıl uğramşaya mecbur olduğumuz şey yüksek kültürde ve yüksek fazilette dünya birinciliğini tutmaktır.” (Atatürk) “Açık ve kat’i olarak söyleyeyim ki sporda muvaffak olmak için her türlü yardımdan ziyade bütün milletçe sporun mahiyeti ve kıymetinin anlaşılmış olması ve ona kalpten muhabbet ve onu vatani vazife eylemek lazımdır.” (Atatürk) Çağımızda spor, evrensel bir dil niteliğindedir. Ülkeler arasında yapılan spor karşılaşmaları, yakınlaşmayı sağlamakta, karşılıklı sevgi ve saygı ortamı yaratmakta ve spor sayesinde dünyada güçlü ve kalıcı dostluklar oluşmakta ve dolayısıyla barış sağlanmaktadır. Spor her toplumda, her ülkede ve her dönemde önemli bir yer edinmiştir. İçinde gerçekleştiği toplumun toplumsal yapısını değiştiren, geliştiren ve diğer toplumlarla kaynaştıran önemli bir kurumsal yapıya bürünmüştür. Yazarlar tarafından derlenmiştir. - 33 - - Toplum ve Temel Sosyal Kurumlar E. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Toplumsal kurumların amacı nedir? Açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………… ...…………………………………………………………………………………………………….. ..……………………………………………………………………………………………………... 2. Sporun kültüre etkileri nelerdir? Açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………… ...…………………………………………………………………………………………………….. ..……………………………………………………………………………………………………... 3. Kültürü tanımlayınız. ………………………………………………………………………………………………… ...…………………………………………………………………………………………………….. ..……………………………………………………………………………………………………... 4. Temel kurumlarla spor kurumları arasındaki ilişkiyi açıklayınız. ………………………………………………………………………………………………… ...…………………………………………………………………………………………………….. ..……………………………………………………………………………………………………... B. Aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz. 5. Spor kulüplerinin sporcuları ve başkanları değişmesine rağmen bu spor kulübünün faaliyetlerine devam edebilmesi toplumsal kurumların özelliklerinden hangisine karşılık gelmektedir? A) Kurumların etkileşim içinde olması B) Toplumsal gereksinimleri karşılaması C) Değişmeye rağmen varlığını sürdürmesi D) Kendine has görevleri olması E) Bir kurumdaki değişimin diğer kurumları etkilemesi 6. Aşağıdakilerden hangisi temel toplumsal kurumlardan değildir? A) Ekonomi B) Eğitim C) Okul D) Aile E) Din - 34 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - - 35 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Ünitemize Hazırlanalım 1. İnsanlar, neden bir grubun içinde yer alma ihtiyacı hissederler? Açıklayınız. 2. İçinde bulunduğunuz toplumda yer alan gruplara örnekler veriniz. 3. Arkadaş gruplarının özelliklerini araştırınız. 4. Tek başına yaşayan insanlarda ne gibi özellikler görüyorsunuz arkadaşlarınızla paylaşınız. A. GRUP KAVRAMI Grup, sosyolojinin temel kavramlarından biridir. Çünkü toplumsal yaşamın temelinde sosyal gruplar yer alır. İnsanlar, doğduğu andan itibaren önce aile olmak üzere eğitim, meslek gruplarıyla diğer alanlardaki değişik sosyal gruplar içinde yer alırlar. Toplum içindeki grupların bileşimi de bir bütün olarak toplumu meydana getirir. Etkinlik + BİZ BİR TAKIMIZ Hazırlanalım: Öğrenciler grup kavramını değişik kaynaklardan araştırırlar. Grup çeşitlerine ait (aile, arkadaş, spor) küçük skeçler hazırlarlar. Hazırlanan skeçleri sınıfa getirirler. Uygulayalım: Grup oluşum nedenlerini sınıf ortamında tartışınız. Grup çeşitlerini ve özelliklerini skeçler yardımıyla sınıf ortamında dramatize ediniz. Ortaya çıkan kavramlarla ilgili örnekler veriniz. Değerlendirelim 1. Oynadığınız skeçler yardımıyla insanın neden gruba girme gereksinimi duyduğunu açıklayınız. 2. Dramatize ettiğiniz grupların özellikleri nelerdir? Sıralayınız. Ortak amaçlar için bir araya gelen, en az iki kişiden oluşan, üyelerin arasındaki ilişkileri kurallarla belirlenmiş ve sürekliliği olan bireyler topluluğuna grup denir. Bir insanın yaşamı sosyal bir grupla başlar ve sosyal grup içinde sona erer. Birey kendi gereksinimlerini karşılamak ve yaşamını devam ettirebilmek için başkalarının yardımına, desteğine ve iş birliğine gereksinim duyar. Bireyler tek başına yaşayamaz ve soyunu devam ettiremez. O hâlde birey, her zaman ve her yerde bir veya daha fazla sosyal grupla dolaylı ya da dolaysız ilişki halindedir. İnsan fizyolojik ve zihinsel açıdan geliştikçe gereksinimleri artar. Buna bağlı olarak daha çok sayı ve çeşitte grubun üyesi olmaya başlar. Kendi sorunlarına çözüm bulduğu gruplarla giderek özdeşleşir. Bireyin en fazla özdeşleştiği gruplara referans grupları adı verilir. Örneğin arkadaş grupları, iş grupları gibi. - 36 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Çocuk ve genç için sosyal kabul çok önemlidir. Bu nedenle bireyler birlikte hisseden, aynı coşkuyu, heyecanı paylaşan arkadaş gruplarına girer. Bu grupların çoğu toplumun kültürü ile bağdaşan, istenen, benimsenen türdeki arkadaşlık gruplarıdır. Arkadaşlık grupları genç üzerinde büyük etkisi olan referans gruplarıdır. Bunlar niteliklerine göre üyeleri için olumlu ya da olumsuz etkileyici çevrelerdir. B- GRUBUN ÖZELLİKLERİ Grup, karşılıklı ilişkide bulunan insanlar olarak tanımlanır. Sosyolojik açıdan grubun özellikleri şu şekilde sıralanabilir: 1. Grup olarak adlandırılan sosyal birim hem üyelerince hem de dışarıdaki gözlemcilerce tanınabilmelidir. 2. Grupların sosyal yapıları vardır. Çünkü gruba katılan her üye, diğer pozisyonlarla ilişkili bir pozisyona sahiptir. 3. Gruptaki her üye kendi sosyal rolünü oynar. Böylece grup katılımı gerçekleşmiş olur. 4. Grubun sürekliliği için karşılıklı ilişkiler son derece önemlidir. Bir başka deyişle grup üyeleri arasında iletişim ve temas olmalıdır. 5. Her grup, içinde rollerin oynandığı yolları etkileyen davranış normlarına sahiptir. Davranış normlarının yazılı olması, yönetmeliklere geçmiş olması zorunlu değildir. 6. Grup üyeleri belirli ortak ilgi ve değerleri paylaşır. 7. Grup eyleminin yöneldiği bazı sosyal hedefler bulunmalıdır. 8. Bir grubun göreli de olsa bir sürekliliği olmalıdır. Bir başka deyişle grubun zaman süresi içinde ölçülebilir bir dayanıklılığı olmalıdır. Bu, grubu yığından ayıran önemli bir işarettir. Spor grupları ise olumlu etkileyici niteliği olan gruplardır. Çocuk ve gençler böyle gruplarda enerjisini uyumlu ve yaratıcı bir biçimde kullanabilir. Amaca yönelik ve belli kurallara göre hareket etmeyi öğrenir. - 37 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Spor gruplarında her ne kadar amaç spor yapmaksa da takımlarda arkadaşlık dayanışması önemlidir ve başarı elde etmenin anahtarıdır. Spor ister sağlık ister boş zamanları değerlendirme isterse performans amacıyla yapılsın bireyin yaşamını zenginleştirmektedir. Bu nedenle çeşitli spor gruplarına katılım her yaşta insana önerilmektedir. Spor grupları uzun süreli olmayabilir ama daha yakın ve samimi olan arkadaşlık gruplarının kurulmasında etkilidir. C. SOSYALLEŞME VE GRUP DİNAMİĞİ Kişiler sosyal rolleri sayesinde birbirleriyle etkileşim içinde bulunurlar. Sosyal ilişkilerle bireyler sosyalleşmeye başlar. Bir çocuğun sosyalleşmesini sağlayan araçlar; ailesi, komşuları, oyun ve okul arkadaşlarıdır. Bu anlamda sosyalleşme yaşam boyu süren bir süreçtir. Bu süreçte sosyal ilişkilerin rolü çok önem taşımaktadır. Sosyal ilişkiler konusunda anlaşılır çözümlemeleri olan Max Weber (Maks Veber)'e göre bir ilişkinin sosyal nitelikli olabilmesi için aşağıdaki özellikleri taşıması gerekir: • En az iki insan arasında olması, • Bir zaman süresi içinde devam etmesi, • En az iki kişinin birbirinden haberdar olması, • İlişkinin ortak bir anlam taşıması, • İnsanlar ilişki içinde iken karşılıklı etkileşim hâlinde olması, • Kişilerin ortak ilişkilerine kendilerinin birer öznel anlam vermeleri. Sosyal gruplar son derece karmaşık ve çeşitlidir. Grupların sınıflandırılması da buna bağlı olarak çeşitlilik gösterir. İletişim ve ilişki çeşitlerine göre gruplar birincil ve ikincil gruplar olmak üzere ikiye ayrılır. Birincil ilişkilerde insanlar arasında yüz yüze ve sıcak bir ilişki vardır. “Biz” duygusunun egemen olduğu birincil ilişkilerde kişisel çıkarlara rastlanmaz. İnsanlar benliklerinin bütünü ile ilişkiye katılırlar. Örnek: Aile fertleri, komşular ve yakın arkadaşlar arasında görülen ilişkiler. İkincil ilişkilerde resmî ve samimi olmayan kurallara dayalı ilişki söz konusudur. Örneğin; iş arkadaşlığı, ast-üst ilişkileri vb. Bu ilişkilerle ortaya çıkan grupların devam edebilmesi için belirli bir grup dinamiğinin oluşması gerekmektedir. Grubun başarılı olabilmesi için grup üyeleri arasında empati kurabilme, sevgi ve saygı olmalıdır. Grubun üyeleri arasında sevgi-disiplin dengesinin oluşması gerekmektedir. Sevgi ve disiplin - 38 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - dengesi oluşmayan gruplar yok olmaya mahkumdur. Herhangi bir spor branşındaki takım üyeleri arasında sevgi ve disiplin dengesi oluşmadıysa bu takım başarısızlıklarla beraber hızlıca yok olacaktır. Grup olma özelliğini ve dinamiğini yitirdiği için toplumda devamını sürdüremeyecektir. Ayrıca grupların birey ve toplum dengesini de kurabilmesi esastır. Spor gruplarında bireyselliği ve kolektifliği yerli yerinde kullanamayan bir yapı oluşursa başarısızlık mutlaktır. Toplumda da grup üyeleri toplumun ve bireyselliğin izin verdiği oranda davranışlar sergileyemezler ise dışlanma, hor görülme gibi uygulamalarla karşı karşıya kalabilirler. Grup dinamiğinin oluşması için grup üyeleri arasında; • Grup nedir bilincinin grup üyelerince bilinmesi, • Ortak amaç disiplin değerlerinin oluşması, • Empati-sevgi-saygının oluşması, • Sevgi-disiplin dengesinin korunması, • Birey-toplum dengesinin kurulması gerekmektedir. Grup dinamiğini bozan davranışlar olarak da aşağıdaki davranışları gösterebiliriz: • Engel olmak • Baskın olmak • Dalga geçmek • İlgisiz kalmak • Hakaret etmek • Kişiselleştirmek Grupta başarıyı sağlamak için grup üyelerinin arasında aşağıdaki dinamiklerin oluşması ve uygulanması gerekmektedir: • Grup üyelerinin grup normlarına uyması. • Grup üyelerinin birbirlerine öneri yapması, bilgi alış verişinde bulunması. • Grup üyelerinin enerjik ve özverili olması. • Grup üyelerinin birbirlerini cesaretlendirmesi. • Grup üyelerinin karşılıklı olarak geri bildirim verebilmesi. Sporda grup dinamiği oluşurken yarışma, çatışma gibi ilişkiler ortaya çıkmaktadır. Bu ilişkiler diğer gruplarla yaşandığı gibi takım içerisinde de oluşabilmektedir. Bu ilişkileri sırayla irdeleyelim: Yarışma (rekabet): Yarışma iki ya da daha çok kişi veya grubun birbirlerine üstünlük sağlamak amacıyla aynı hedefe yöneldikleri faaliyetlerdir. Rekabet, başarının alkışlandığı, değerlerin ölçülebildiği ülkelerde daha yoğun olarak yaşanmaktadır. Bireyler sporda kendilerini kabul ettirebilmek için rekabete girerler. Spor ve yarışma birbirini çağrıştıran iki kelimedir. Sporun özü yarışmadır. Yapıldığı amaca göre ister sağlık için ister boş zamanları değerlendirmek için isterse performans için olsun içinde hep yarışma vardır. - 39 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Çatışma: Aynı hedefe ulaşmaya çalışan iki veya daha fazla kişi veya grubun, birbirlerinin hedefine ulaşmasını açıkça engellemeye çalıştığı ilişkilerdir. Aynı toplum içinde yaşayan bireylerin farklı çıkarlara sahip olmaları, aralarında çatışmanın doğmasına neden olmaktadır. Çıkarlarını korumak ve geliştirmek için toplumlar arasında da zaman zaman çatışmalar görülebilmektedir. Çeşitli spor karşılaşmalarında sporculardan çok, sporcu olmayan kişilerce tribünlerde ve spor alanları dışında yapılan çatışmalar görülmektedir. Sporcular arasında da zaman zaman saha içerisinde istenmedik çatışmalar yaşanmaktadır. Uyuşma: Uyuşma çoğunlukla çatışma süreci sonucunda ortaya çıkan ve çatışmaları en aza indirmeyi veya ortadan kaldırmayı amaçlayan ilişkilerdir. Çatışma durumunda sporcu fiziksel ve ruhsal zorlanmaya girdiği için kendisine ve takımına zarar verebilir. Oysa sporcunun antrenörleriyle, yöneticileri, arkadaşları, seyirci hakem ve basınla iyi ilişkiler içinde olması gerekmektedir. Bu nedenle sporcudan bunlarla uyum sağlayarak performansını artırması beklenir. Yardımlaşma: Yardımlaşma, kişilerin veya grupların aynı hedefe ulaşmak için birlikte hareket etmesi ile oluşan ilişkilerdir. Yardımlaşmada üç temel aşama vardır. Bunlar; Ortak değerlerin belirlenmesi, Ortak tutumların oluşturulması, Ortak davranışların uygulanmasıdır. Sporda yardımlaşma esastır. Takım sporlarında hedefe ulaşmak için yardımlaşmanın önemi daha da ön plandadır. Benzeşme (özümseme): Bireylerin düşüncelerini paylaşması sonucunda aralarındaki farklılıkların azalmasına benzeşme denir. Benzeşme grup içinde tutarlılık oluşturur ve bütünleşmeyi sağlar. Benzeşme eğitim, dil, din ve ekonomik farklılıkları olmayan küçük gruplarda daha çok görülür. Sporcular arasındaki benzeşme çok çabuk gerçekleşir. Çünkü sporcular çeşitli kamplar ve yoğun antrenman programları nedeniyle sürekli birlikte olmaktadırlar. Bunun sonucunda benzeşme olayı sporcularda daha çabuk oluşmaktadır. - 40 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Diyalektik: Diyalektik deyimini ilk kez kullanan Hegel'e göre evrendeki her şey, her nesne bünyesinde kendi negatifini, karşıtını ve çelişkisini içerir, yaşatır. Diyalektik ilişkiler, çelişme ve çatışmaya dayalı ilişkilerdir. Sporda da çelişkili ve karşıt davranışlar görülmektedir. Kulüp yöneticilerinin söylemlerini veya hakemlerin aldığı kararlardaki çelişkileri örnek olarak gösterebiliriz. Ç. SOSYALLEŞME KAVRAMI Etkinlik + SOSYALLEŞME OLMADAN ASLA! Hazırlanalım: Sosyalleşme kavramı ile ilgili araştırma yapınız. Çevrenizdeki sosyalleşme ile ilgili örnek olayları gözlemleyerek gözlem formlarını sınıfa getiriniz. Uygulayalım: “Sosyalleşme olmadan aile, eğitim vb. kurumlar meydana gelir miydi?” konusu üzerine sınıfta tartışma yapınız. Gözlem formlarını arkadaşlarınızla paylaşınız. İnsanın sosyalleşme sürecine örneklendirmeler yaparak sosyalleşmenin önemini vurgulayınız (Gözlem formlarını ürün dosyanıza koyunuz.). Değerlendirelim 1. Çevrenizdeki örneklerle sosyalleşme kavramını açıklayınız. 2. İçinde bulunduğunuz çevredeki sosyalleşme örneklerini veriniz. 3. Ailenin sosyalleşme sürecine etkisini örneklendirerek açıklayınız. Kişinin toplumsal kültürle bütünleşmesine ve içinde yaşadığı topluma uyum sağlamasına sosyalleşme (toplumsallaşma) denir. Bireyler çocukluktan itibaren toplumsallaşma süreci ile sosyal davranışları öğrenip toplumun bir üyesi hâline gelir. Toplumsallaşmayla birey, toplumsal değerleri ve toplumsal rolleri öğrenir. Çocuk ilk aylarından itibaren en basit davranış şekillerini bile taklit yoluyla geliştirir. Anne ve babayı taklit etmeyle başlayan bu süreç, giderek sevdiği, beğendiği ve hayranlık duyduğu diğer büyüklerle devam eder. Sporcular, müzisyenler ve sinema oyuncuları gençlerin taklit etmeye en çok eğilim gösterdikleri kişilerdir. Bu yüzden sporcular örnek davranış ve alışkanlıklarıyla sosyalleşme sürecinde diğer kişilere iyi birer model olabilirler. Eğitim, arkadaş ilişkileri gibi etkenler sosyalleşmeyi sağlayan önemli faktörlerdir. “Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim” özdeyişi sosyalleşmede arkadaşlığın önemini çok güzel açıklamaktadır. D- SOSYALLEŞME FONKSİYONLARI Sosyalleşme bireylerin çevreleri, aileleri ve eğitimleri ile ilişkili olarak ortaya çıkmaktadır. Sporun sosyalleşmeye etkisi tartışılmazdır. Eğitimle birlikte sosyalleşme hızlanmaktadır. Sosyalleşmeyle birey toplumdaki yerini alır. Sosyalleşmenin fonksiyonlarını şu şekilde sıralayabiliriz: • Bireyin topluma uyum sağlaması, • Grup içinde yaşamayı öğrenmesi, • Kendini ve grubunu ifade edebilme yeteneği oluşturabilme, • Toplumsal kültürle bütünleşmesi, • Sosyal davranışları öğrenmesi, • Bireyin kendisini ve toplumu anlaması gibi çok önemli fonksiyonları vardır. - 41 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - E. SOSYALLEŞME VE SPOR İLİŞKİSİ Örnek Olay Ali ve Mustafa kardeştir. Ali bir türlü diğer insanlarla iletişime giremiyor, kendisini ifade edemiyordu. Meslek sahibi olduğunda bile içe kapanık yapısını sürdürüyordu. Mustafa asla Ali gibi değildi. Daha ilkokulda iken tüm öğrencilerin ve öğretmenlerin gözdesiydi. Okulun spor faaliyetlerinde aranan ilk isimdi. Aktif sporun dışında sanat ve eğitim danışmanlığı yapıyordu. 1. Ali ve Mustafa’nın bulunduğu grupları değerlendiriniz. 2. Ali ve Mustafa’yı sosyalleşme açısından değerlendiriniz. 3. Mustafa’nın sosyal olmasında etkenler nelerdir? Gelişmiş ülkelerde sportif yarışmalar sosyalleşmenin önemli bir aracıdır. Bu ülkelerde düşünce olarak bu eğilimde olan yetişkinler, çeşitli sportif etkinlikler düzenlemektedirler. Beceri geliştirmeyi ve ödül alma başarısının önemini vurgulayan spor programlarına katılması için çocuklarını teşvik etmektedirler. Sportif etkinliklerle çocukların hem kendi akranları ile bir arada olması sağlanır hem de kurallara ve kararlara uyma, yenme ve yenilmeyi kabullenme gibi davranışlar kazandırılır. Sportif etkinliklerle birey kendi vücudunu ve fiziksel özelliklerini tanır. Kendinden daha yeterli ve yetersiz bireyler olduğunu fark eder. Bu deneyimlerle yaşamı boyunca karşılaşacağı olaylara uyumu kolaylaşır. Spor, insanların fiziksel, duygusal ve toplumsal bakımdan gelişimini sağlar. Ayrıca spor, grup çalışmalarını, karşılıklı dayanışmanın sağlanmasını ve toplum üyeliğinin kazanılmasını en kolay yollardan sağlayan sosyalleşme aracıdır. Spor, bir takım fiziksel aktiviteler bütünü olmasının yanı sıra insanlara bir kişisel ve sosyal kimlik hissi ve grup üyeliği duygusu vermesi ile bireyin sosyalleşmesine yardımcı olan özel bir alandır. Spor, birçok sosyal değerin oluşmasına ve sürekli hâle gelmesine yardımcı olur. Spor kavramı içerisinde insanların kendilerini ifade edecekleri bir alanın bulunması, bu tür etkinliklere destek vererek bir sosyalleşme süreci içerisinde yer almaları, psikososyal bakımdan gelişmelerine yardımcı olmaktadır. Sporla birlikte sporcular belirlenmiş normlara uymayı, müsabakalardaki kurallara uymakla kazanarak kişiliğini ve benliğini oluşturmaktadırlar. Sporun verdiği hırsı toplumda kontrol etmeyi yine spor grupları içerisinde kazanarak toplumda uygulama şansına sahip olmuşlardır. Spor, bireyin sosyal çevrelere katılımını sağlayan bir sosyal etkinlik olması özelliğinden dolayı kişinin sosyalleşmesinde önemli bir role sahiptir. Sportif faaliyetlerle bireyler değişik insan grupları ile sosyal ilişkiye girmektedir. Spor, bireyi kendi dar dünyasından kurtararak diğer kişilerden, inançlardan, düşüncelerden ve insanlardan etkilenmesini ve onları etkilemesini sağlamaktadır. Sportif faaliyetlerin, yeni dostlukların kurulmasına, pekiştirilmesine ve sosyal kaynaşmaya destek sağladığı gerçektir. Sporla sporcular, seyirciler ve kitleler arasında da kaynaşma oluşmaktadır. Başlangıçta bireysel olarak başlayan sportif faaliyetler, daha sonra toplumsal bir nitelik kazanarak geniş kitlelere ulaşmış ve sosyalleşmede önemli bir araç olmayı da başarmıştır. Toplumsal kurumlar da bireylerin sosyalleşmesini hızlandırmaktadır. Aile kurumu sosyalleşmenin temel taşıdır. Spor ailede başlar. Din, siyaset, ekonomi ve eğitim kurumları da sporu temel alarak sosyalleşmeyi etkilemektedir. Ekonomi kurumlarına sponsorluğu, eğitim kurumlarına da sporun alt yapıya verdiği destekleri örnek gösterebiliriz. - 42 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - Proje Görevi İçerik Sosyalleşme ve spor ilişkisi Süre 2- 4 Hafta Beklenen Beceriler Araç-Gereç Akıl yürütme İnternet Araştırma Canlı kaynak Değerlendirme Proje değerlendirme Yaratıcılık Bu projede; Sosyalleşme ve spor ilişkisini araştırarak sınıf ortamında paylaşmanız beklenmektedir. Proje Adı: Sosyalleşme ve Spor İlişkisi Sosyalleşme ve spor ilişkisini oluşturacağınız gruplarla araştırarak sınıfınızla paylaşınız. HAZIRLIK 1. Grubunuzu belirleyiniz. 2. Grup içinde görev dağılımını yapınız. 3. Farklı spor dallarıyla uğraşan kişilerle yapacağınız röportajlar için sorular hazırlayınız. UYGULAMA 4. Spor yapan bireylerle yapmayan bireylerin sosyalleşmesine ilişkin araştırmanızı sunu hazırlayarak sınıf ortamına aktarınız. SUNUM 5. Elde ettiğiniz bilgileri raporlaştırınız. 6. Sunumunuzu ne kadar sürede yapacağınızı belirleyiniz. 7. Sunumunuzu görsel materyallerle destekleyiniz. 8. Sunumunuzu ürün dosyasına ekleyiniz. - 43 - - Sosyalleşme ve Grup Kavramı - F. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boşluklara cevaplayınız. 1. Grup dinamiği nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................ .................................................................................................................................................. 2. Sosyal ilişki nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................ .................................................................................................................................................. 3. Max Weber (Maks Veber)’in sosyal ilişkiler kuramını açıklayınız. ............................................................................................................................................ .................................................................................................................................................. B. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri doldurunuz. 4. Spor gruplarının içinde olmak kişiye…………………………………..........……….sağlar. 5. Birincil gruplarda ilişkiler …………………………… içtendir, ikincil gruplarda ilişkiler ………………………..... C. Aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz. 6. Aşağıdakilerden hangisi bir çocuğun sosyalleşmesinde etken değildir? A) Ailesi B) Arkadaşları C) Kitle iletişim araçları D) Öğretmenleri E) Bireyselliği 7. Aşağıdakilerden hangisi sosyolojik grubun özelliklerinden değildir? A) Grupların sosyal yapıları vardır. B) Her grup kendi sosyal rolünü belirler. C) Grubun sürekliliği için karşılıklı ilişkiler önemlidir. D) Grup üyeleri ortak ilgi ve değerleri paylaşmaz. E) Grup kendi normlarını oluşturur. 8. “Bir basketbol müsabakasında iki takımın taraftarları arasında sözlü ve eyleme dönük tartışma çıkmıştır.” Bu ifade aşağıdakilerden hangi sportif ilişkilerin özelliğine karşılık gelir? A) Rekabet B) Çatışma C) Uyuşma D) Özümseme E) Yardımlaşma - 44 - - Sosyal Değişme ve Spor - 4. ÜNİTE SOSYAL DEĞİŞME VE SPOR KONULAR A. SOSYAL DEĞİŞME VE GELİŞME B. ŞEHİRLEŞME VE SANAYİLEŞME C. SPOR EĞİTİMİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI Ç. TEKNOLOJİK GELİŞMELER D. TURİZM VE SPOR İLİŞKİSİ E. SOSYAL HAREKETLİLİK F. ULUSAL VE ULUSLARASI DÜZEYDE KAYNAŞMA G. YABANCILAŞMAYI ÖNLEME H. HERKES İÇİN SPOR TEMEL KAVRAMLAR Şehirleşme - Sanayileşme - Turizm Teknoloji - Değişme - Yabancılaşma - 45 - - Sosyal Değişme ve Spor - Ünitemize Hazırlanalım 1. Yaşadığınız yerde çocukluğunuzdan bu yana ne gibi değişiklikler olduğunu arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Bu değişmeyi etkileyen faktörler neler olabilir? Tartışınız. 3. ‘‘Şehirleşme’’ ifadesinden ne anlıyorsunuz? Düşüncelerinizi paylaşınız. 4. Gittiğiniz tatil yörelerinde ne gibi spor aktiviteleri gördünüz? Bu aktivitelerin düzenleniş nedenleri neler olabilir? Araştırınız. 5. Çocukluğunuzdaki spor alanları ile şimdiki spor alanlarını karşılaştırınız. A. SOSYAL DEĞİŞME VE GELİŞME Etkinlik + DEĞİŞMEYEN TEK ŞEY DEĞİŞMENİN KENDİSİDİR Hazırlanalım: Sosyal gelişme ve değişme kavramı ile değişmeyi sağlayan nedenleri değişik kaynaklardan araştırınız. Maddi ve manevi unsurlardaki değişmelerin spora etkilerini gösteren resim, yazı, CD’leri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Sınıfa getirilen materyallerle sunumlar yapınız. Değişme ve gelişme kavramları karşılaştırılarak örneklerle açıklayınız. Maddi ve manevi unsurlardaki değişme ile ilgili önem tartışması yapınız. Seçenekleri beyin fırtınası tekniğiyle irdeleyiniz. Değerlendirelim 1. Tartışma sonucuna göre sosyal değişmeyi nasıl tanımlarsınız? Açıklayınız. 2. Sizce, sosyal değişme ve gelişmeye etki eden faktörler nelerdir? Açıklayınız. Değişme, kelime anlamı olarak önceki bir durum veya var oluş tarzındaki farklılaşmalar olarak tanımlanır. Sosyal yapıda meydana gelen değişmeler ise sosyal değişme olarak adlandırılır. Değişme, geleneksel ya da modern olsun bütün toplumlarda yaşanır. Yaşanan toplumsal değişmeler toplumdan topluma farklılık gösterir. Toplum sürekli yenilenmektedir ve kendi içinde farklı özellik ve etkinliklere sahip olan toplumsal unsurlar tarafından değişmeye zorlanır. Bu unsurlar, genellikle ekonomideki nicel ve nitel gelişmelerin, teknolojideki ilerlemelerin ve nüfus oluşumlarının birer sonucu olarak ortaya çıkar. Toplumda yeni normlar, değerler, maddi kültür unsurları ve sembollerde meydana gelen değişmeler görülmektedir. Sosyolog için küçük gruplarda meydana gelen değişmeler ve geçici değişmeler önemli değildir ama ekonomi, hukuk, siyaset, aile ve din gibi kurumlardaki değişmeler, sosyal roller ve sosyal ilişkilerde meydana gelen değişmeler önemlidir. Herakleitos’un dediği gibi, değişmeyen tek şey değişmenin kendisidir. Her toplumsal kurum gibi spor kurumu da toplumun gövdesine sıkı sıkıya bağlıdır. Bu sebeple spor hem toplumu etkilemekte hem de toplumdan etkilenmektedir. Toplumsal değişme ile birlikte spor kurumlarında da değişiklik zorunlu olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü spor insanlık tarihinin her döneminde yapılmış olan bir faaliyettir. Tarihteki ilk sporların, o zamanki yaşama bağlı olarak savunma, saldırı kökenli sporlar olduğu görülmektedir. Güreş, disk atma, okçuluk, eskrim vb. Tunç Çağının sporları arasında sayılabilir. Demir Çağında ise daha çok taşıma, ulaştırma kökenli olan, binicilik, yelken, kürek, kayak, kızak vb. sporlar ortaya çıkar. Giderek gelişen toplumlarda artan zaman nedeniyle bireysel sporlarla birlikte takım sporları da ortaya çıkmıştır. - 46 - - Sosyal Değişme ve Spor - Teknolojinin gelişmesi ve dünya nüfusunun sürekli artması işsizliği de artırmıştır. Sporun kitlesel ilgiye kavuşması artan işsizlikle bağlantılı olmuştur. İlk profesyonel sporcu ve takımlar Avrupa ve Amerika’daki fabrikalardan çıkmıştır. Seyir sporlarının potansiyelini gelire dönüştürmek için dev spor alanları inşa edilmiş, spor araç-gereç yapımcılığı bir sanayi kolu durumuna gelmiştir. Spor ekonomik değer kazanmıştır ve değişimlere neden olmuştur. Zaman, çevre ve insan değişmenin üç önemli unsurudur. Değişmenin koşulları, değişmenin meydana geldiği toplumca oluşturulmaktadır. Bu koşullarsa şöyle sıralanabilir: • Yeni gereksinmelerin ortaya çıkması, • Değişmeye hazır olma, • Bilgi birikimi ve kullanılabilirliği, • Kültürde var olan baskın değerlerin tipi ve kişilerin bunlara olan genel tutumu, • Sosyal ve kültürel yapının karmaşıklık derecesidir. B. ŞEHİRLEŞME VE SANAYİLEŞME Etkinlik + SAHAYA İNİYORUZ Hazırlanalım: Sınıfta gruplar oluşturunuz. Şehirleşme ve sanayileşme konusunda yerel yöneticilerle yapacağınız röportaj ile ilgili formlarınızı hazırlayınız. Röportaj esnasındaki görevlerinizi ve rollerinizi önceden belirleyiniz. Uygulayalım: Bölge takımlarının tesislerini, spor takımlarının alt yapılarını yerinde incelemek üzere sınıf gezisi düzenleyiniz. Yetkililerle görüşerek teknolojiden ve sanayileşmeden nasıl faydalandıklarını tartışınız. Konu ile ilgili rapor düzenleyiniz. Şehirleşme ve sanayileşmenin alt yapı eğitimine katkılarının neler olduğu tartışınız. Röportaj raporlarınızı ürün dosyalarınıza koyunuz. Değerlendirelim 1. Gittiğiniz kurumlarda sanayileşme ve şehirleşmenin etkilerini açıklayınız. 2. “Siz belediye başkanı olsanız spor kurumlarına ne gibi yatırımlar yapardınız?” konulu kompozisyon yazınız. 3. Kompozisyonlardan en etkili olanını sınıfça seçiniz. Kompozisyonları ürün dosyasına koyunuz. - 47 - - Sosyal Değişme ve Spor - Şehirleşme, sanayinin gelişmesi nüfusun kentlerde toplanması ve kent alanlarının genişlemesi ile oluşan bir olgudur. Teknolojinin gelişmesi ile beraber insanların daha çok zamana sahip olması ve iş bölümünün artması sonucunda şehirleşme meydana gelmiştir. Şehirleşme ile birlikte birtakım sosyal değişmeler de ortaya çıkmıştır. Bu değişmeler, hayat tarzı ve düşünce biçimini de değiştirmiştir. Bundan dolayı şehirleşme sosyal gelişmeyi etkileyen hatta hızlandıran bir olgu olmasından dolayı büyük bir öneme sahiptir. Şehirleşmenin sebeplerine bakıldığı zaman değişik nedenler görülmektedir. Şehirleşme, itici ve çekici nedenlerden doğmaktadır. İtici nedenlere bakıldığında insanları kırsal alanlardan şehirlere doğru iten nedenler akla gelmektedir. Bu nedenler kırsal alanlarda görülen; • Yaşamın daha zor oluşu, • Gelir eksikliği, • Eğitimin ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği, • Topraksızlık, • Doğa olaylarının yıkıcı etkilerinin son derece fazla oluşu, • Sosyal güvence ve iş sahalarının olmaması, • Yeterli konut, yol, su, elektrik yokluğu gibi problemlerdir. Çekici nedenler ise insanları kent hayatına çeken nedenlerdir. Bu nedenler itici nedenlerin tam karşıtıdır. Bunlar; • Şehirlerde yeterli iş sahası ve çalışma imkânlarının olması, • Şehir ortamının sunduğu kolaylıklar (yol, su, elektrik, iletişim vb.), • Yeterli eğitim imkânlarının olması, • Konut ve kamu hizmetlerinin olması, • Renkli ve sosyal yaşamın olması gibi faktörlerdir. Sanayileşmeye paralel olarak artan üretim ve modernleşen teknoloji ile birlikte, rekabet, sosyal farklılaşma, bütünleşme, iş bölümü, ihtisaslaşma ve dayanışmanın arttığı görülmektedir. Sanayileşmeye bağlı olarak ortaya çıkan özellikler arasında yer alan menajerler, organize işgücü ve modern teknoloji, sportif olaylar için de geçerlidir. Sanayileşme ve şehirleşme süreçlerinin doğurduğu sosyal ilişkiler ile birlikte toplumda sporun yaygınlaşma eğilimi ortaya çıkmıştır. Spor, bu süreç içinde sadece zevk için yapılmaktan ve boş zamanları değerlendirme faaliyeti olmaktan çıkmıştır. Şehirleşme - sanayileşme süreci, sporun bir meslek olarak seçilmesine ve profesyonel olarak yapılmasına zemin hazırlamıştır. Artık sporcular, yazılı hukuk kurallarına göre davranmak zorundadır. Birey, şehirleşme ile artan heterojen ilişkiler düzeninden sıyrılmakta, şekilce ve çok yönlü ilişkiler içine girmektedir. Bir sporcu veya spor adamının esas faaliyet gösterdiği alan sportif olay olmakla birlikte farklı sahalara kayıp yan faaliyetlerde de bulunabilmektedir. Sporcu ve spor adamını sadece sportif bir olaya katılan ve çevreden kendilerini soyutlamış biri olarak göremeyiz. Sporla uğraşanlar toplumla bütünleşmiştir. Sanayi toplumlarındaki “sosyal” gelişmeler nedeniyle sporcuları ve sosyal gruplarını, toplumdan farklı ve ayrı düşünemeyiz. Ayrıca spor faaliyetleri ve organizasyonları toplumda sosyal gelişmeyi tetiklemiş ve kurumlaşmalar artmıştır.Kulüpler, spor dernekleri ve spor alanları hızla artmaya başlamıştır. - 48 - - Sosyal Değişme ve Spor - C. SPOR EĞİTİMİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI Etkinlik + SPORCU KİMLİĞİ Hazırlanalım : Gençlik Spor İl Müdürlüğüne giderek boş lisans örneklerini alıp önceden inceleyiniz. Yetkililerden ildeki lisanslı sporcu sayısını, her branşa ait lisans sayısını öğrenip bir tablo hâline getiriniz. Uygulayalım: Hazırladığınız tablolardan elde ettiğiniz bilgilerle lisans dağılımlarını ve hangi spor dallarının niçin yaygın olduklarını tartışınız. Spor eğitiminin kişiliğe ve sosyal değişmeye etkilerini vurgulayarak yaygınlaşmasının nedenlerini açıklayınız. Değerlendirelim 1. Hazırladığınız tablolardan yararlanarak hangi sporların daha yaygın olduğunu ve nedenlerini sıralayınız. 2. Spor eğitiminin yaygınlaşmasının nedenlerini açıklayınız. 3. Lisanslı sporcuların artmasını eğitim yönünden tartışınız. 4. Spor eğitiminin kişiliğe etkilerini açıklayınız. Bireysel bir olgu olarak beliren spor giderek toplumsal bir nitelik kazanmıştır. Hafife alınamayacak bir gerçek olarak karşımıza çıkmıştır. Sosyal ve politik olaylardan ayrılamayacak bir toplumsal olgu hâline gelmiştir. Geniş kitlelerin ilgi alanı olan spor, giderek çoğunluğun pasif olduğu bir kitle uğraşısı olmuştur. Bireylerin nasıl ve hangi derecede sporla ilgilendikleri onların sosyal özellikleriyle yakından ilişkilidir. Bireylerin bedensel, ruhsal gelişmelerinin sağlanması ve toplumda spora karşı ilginin artması için beden eğitimi ve sporun yaygınlaşması gereklidir. İşbirliğinin ve dayanışmacı davranışların kazanılmasında spor önemli bir araçtır. Sporun, toplumun çeşitli kesimlerinde yapılabilmesi ve yaygınlaşması, devletin önemli görevleri arasındadır fakat bireylerin ve sosyal grupların katkıları da çok önemlidir. Spordaki alt yapının oluşturulmadığı, spor eğitiminin ve hukuki yasanın tam olarak yerleşmediği toplumlarda sporun kitlelere yayılması zorlaşacaktır. Bu noktada kitle iletişim araçlarının bireyleri spora yöneltmesi ve yönlendirmesi de önemlidir. Çeşitli yaş ve statüde bulunan kimselerin spor yapmalarını sağlamak spor eğitiminde ideal bir amaçtır. Sporun kitlelere yayılması için gerekli hizmetlerin planlanması ve kaynakların eşit olarak dağıtılması esas alınmalıdır. Böylece spor hizmetleri ve yatırımları kitlelere dönük bir hâle getirilirken bu konuda fırsat eşitliği sağlanmış olacaktır. Spor eğitimi toplumdaki tüm bireylere yönelik olmalıdır. Sporun üzerine değinilmesi gereken bir konu oluşu dünya ülkeleri tarafından da ele alınmıştır. UNESCO gibi kuruluşlar bu konuya önemle eğilmişler, dünyada birçok ülke beden eğitimi ve spor derslerinin artırılması yoluna gitmiş, sporda başarılı öğrencilere burslar, ödüller vererek onları spora teşvik etmişlerdir. Sporun kitlelere yaygınlaşma durumunu gösteren bazı göstergeler de vardır. Bu göstergeler arasında lisanslı ve lisanssız sporcu sayısı, toplam faal sporcu sayısının spor yapacak yaştaki nüfusa oranı, gençlik ve spor kulüplerinin sayısı yer almaktadır. Bu sayılar ülkelerin spora verdiği öneme göre değişiklikler göstermektedir. Ülkeler arasındaki sporcu sayıları, nüfuslarına ve o ülkelerin belirli branşlara verdiği öneme göre değişmektedir. - 49 - - Sosyal Değişme ve Spor - FEDERASYONLARA GÖRE SPORCU SAYILARI (Şubat 2008) Türkiye Geneli Sporcu Sayıları Adı ATICILIK VE AVCILIK ATLETİZM Lisanslı Faal Sporcu Sporcu Sporcu Kartlı Sporcu B E T B E 1.793 12.998 T 14.791 19 226 245 B E T 0 36.386 67.352 103.738 2.315 4.492 6.807 43 177 220 BADMİNTON 9.308 15.022 24.330 1.224 2.068 3.292 84 94 178 BASKETBOL 33.266 134.682 167.948 6.225 31.794 38.019 1.050 3.348 4.398 223 1.746 1.969 95 881 976 1 3 4 BİSİKLET 1.586 7.643 9.229 110 588 698 1 1 JİMNASTİK 7.936 6.123 14.059 21 39 60 214 399 DAĞCILIK 5.417 16.513 21.930 249 651 900 1 1 653 634 1.287 78 68 146 2.030 3.634 5.664 250 353 603 397 1.528 1.925 119 468 587 1.334 42.925 44.259 325 7.567 7.892 24.129 19.893 44.022 356 349 705 748 4.327 5.075 51 318 369 19.030 38.784 57.814 2.614 5.575 8.189 8.760 12.295 21.055 17 150 697 5.302 5.999 239 2.533 İZCİLİK 6.705 12.633 19.338 1 14 15 1 2 3 JUDO VE KURASH 8.044 24.767 32.811 646 1.296 1.942 13 83 96 14.791 47.529 62.320 806 2.406 3.212 12 87 99 4.924 31.717 36.641 528 3.718 4.246 1 16 17 13.155 33.109 46.264 1.673 4.843 6.516 212 460 672 2.303 4.054 6.357 290 536 826 1 1 2 344 914 1.258 48 185 233 SATRANÇ 7.682 33.193 40.875 20 72 92 SU TOPU 421 1.940 2.361 86 734 820 38.138 122.649 160.787 3.033 7.224 10.257 5.214 6.459 11.673 19 38 ÜNİVERSİTE 77 62 139 0 VOLEYBOL 56.420 56.506 112.926 YÜZME VE ATLAMA 18.119 29.898 ZİHİNSEL ENGELLİ 1.412 331.442 BEDENSEL ENGELLİ DANS ESKRİM GÖRME ENGELLİ GÜREŞ HALK OYUNLARI HALTER HENTBOL HERKES İÇİN SPOR İŞİTME ENGELLİ KARATE KICK BOKS MASA TENİSİ OKÇULUK ORYANTİRİNG TAEKWON-DO TENİS TOPLAM 185 0 3 8 11 0 433 2 433 2 11 11 236 684 920 167 4 34 38 2.772 1 1 0 62 82 1 1 49 209 258 57 4 14 18 1 1 1.035 3.552 4.587 12.921 9.051 21.972 1.516 1.024 2.540 48.017 2.943 4.661 7.604 239 292 531 4.984 6.396 263 955 1.218 1 7 8 801.815 1.133.257 37.584 93.854 * Futbol branşı yukarıdaki tabloda yer almamıştır. - 50 - 131.438 20 2.844 5.161 15.531 - Sosyal Değişme ve Spor - Okuma Metni SELİM SIRRI TARCAN VE SPOR EĞİTİMİ Selim Sırrı Tarcan (1874–1956): Subaylık, jimnastik öğretmenliği, müfettişlik ve milletvekilliği yapmıştır. Kurtuluş Savaşı’nı destekleyen, milletinin bağımsızlığı için çalışan ve Türk beden eğitimi ve spor tarihinde önemli yeri olan eğitimcilerimizdendir. Hayatının her döneminde beden eğitiminin, sporun gün ışığına çıkması ve toplum tarafından benimsenmesi için çalışmıştır. O fikirlerini diğer eğitimcilerimiz gibi yazarak veya tartışarak değil, bizzat uygulamalarla ortaya koymaya çalışmıştır. Beden eğitimi sayılan vücut hareketlerini, felsefesinin temeli hâline getirmiş ve milletin bedence hareket hâlinde olması gerektiğine inanmıştır. Bu inançladır ki meydanlarda, okullarda jimnastiği yaymaya, kabul ettirmeye çalışmıştır. Selim Sırrı Tarcan’a göre eğitim; halka, ayağa kalkmayı ve dik yürümeyi öğretmektir. Beden hareketlerinin eğitime veya modernleşmeye olan ilgisini pek az kişi anlayabilmiş olmasına rağmen hiç kimse ona karşı çıkmamıştır. Türk spor tarihine yön veren kişilerden biri olan Selim Sırrı Tarcan, “beden terbiyesi” tahsiline ilk gönderilen olmuş ve Türkiye’de ilk defa “İdman Bayramı”nı düzenlemiştir (1916). Ç. TEKNOLOJİK GELİŞMELER Şehirleşme ve sanayileşme sportif faaliyetler üzerinde doğrudan ve dolaylı olarak etkili olmaktadır. Şehirleşme ve sanayileşme ile sportif faaliyetlerin gelişmesi arasında paralellik vardır. Daha iyi ulaşım, haberleşme imkânları, gelişen teknoloji sayıca ve gitgide mükemmelleşen araç ve gereçler sporu teşvik etmekte yaygınlaştırmaktadır. John Betts’e göre sanayileşmenin ve teknolojinin doruğa çıktığı 20. yüzyıl, sportif faaliyetlerindeki gelişmenin de altın çağı olmuştur. Teknolojideki değişimlerle ve sosyal değişimler arasında sıkı bir ilişki vardır. Televizyonun icat edilmesiyle dünya çapında bir sosyal değişim başlamıştır. Kılık kıyafet, dil, aile, siyaset ve sağlık televizyonun değiştirdiği alanlardandır ve bütün bunlar toplumun talebi doğrultusunda ortaya çıkmaktadır. Spor, teknolojinin getirdiği kolaylıkları kullanarak çağ atlamıştır. D. TURİZM VE SPOR İLİŞKİSİ Turizm; insanların gezme, görme, bilinmeyenleri öğrenme, dinlenme, eğlenme, spor, alışveriş gibi çalışma dışı turistik amaçlarla geçici seyahatleri, seyahatleri süresince en az bir gece konaklamaları ve turizm işletmelerinin ürettikleri ürünleri satın almalarıyla ilgili olay ve ilişkiler bütünüdür. İnsanların spor yapmak ve sportif etkinlikleri izlemek amacıyla turizm olayına katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütününe spor turizmi denir. Bir futbol takımının antrenman için kamp kurmak amacıyla herhangi bir turistik yere seyahati spor turizmi ile ilgilidir. Bir seyahatin spor turizmi kapsamına girmesi için seyahatin turizm tanımına ve kapsamına uygun olması, öncelikli olarak sportif amaçlarla yapılması gerekir. İnsanların; • Bir futbol maçını veya olimpiyat yarışlarını izlemek amacıyla seyahat etmeleri, • Yamaç paraşütü, su altı dalış, rafting, dağ yürüyüşü gibi birden fazla dalda spor yapmak amacıyla seyahat etmeleri, • Sadece belirli bir daldaki sporları yapmak amacıyla bireysel veya kolektif şekilde seyahat etmeleri spor turizmine örnek verilebilir. Spor turizmini genel anlamda turizm kavramından ayıran temel nokta, insanların öncelikli olarak spor yapmak veya spor etkinlikleri izlemek amacıyla turizm olayına katılmalarıdır. Spor turizminde insanlar; sportif amaçlarla seyahat etmekle birlikte, gittikleri yörelerde doğal ve kültürel turistik değerleri de tanımak istemektedirler. Bu nedenle bir ülke veya yörede spor turizminin gelişebilmesi için sportif tesis yanında, doğal ve kültürel turistik varlıkların zenginliği de önemlidir. - 51 - - Sosyal Değişme ve Spor - Performans Görevi İçerik Turizm ve sporu ilişkilendirebilme Süre 1 hafta Beklenen Beceriler Araştırma, İletişim, Bilgi teknolojisini kullanma, Araç-Gereç Bilgisayar, CD, yazılı ve görsel materyaller, turizm şirketleri Değerlendirme Kontrol listesi İlişkilendirme Bu çalışmada; Öğrencilerin turizm açısından sporun önemini kavramaları ve takdir etmeleri beklenmektedir. Performans Adı: Turizm ve Spor İlişkisi HAZIRLIK 1. Sınıfta gruplar oluşturunuz. 2. Her grup turizm sporlarından bir tanesini tercih ederek araştırmasını yapacak (olimpiyat, su sporları, Avrupa şampiyonaları vb.). 3. Araştırmalarınızı nerede ve nasıl yapacağınız konusunda öğretmeninizden rehberlik isteyebilirsiniz. UYGULAMA 1. Araştırmalarınızı raporlaştırınız (Bilgisayar, şekil, yayın ve resimler kullanılabilir.). 2. Hazırladığınız raporu sunmak için öğretmeninizle görüşerek belirtilen sürede sunumunuzu yapabilirsiniz. - 52 - - Sosyal Değişme ve Spor - E. SOSYAL HAREKETLİLİK Hareketlilik, genel olarak kişilerin zaman içerisindeki yer değişikliklerini kapsar. Bu yer değişikliği fiziksel mekânda gerçekleştiği zaman fiziksel hareketlilik, sosyal yapı içerisinde gerçekleştiği zaman sosyal hareketlilik olarak isimlendirilir. Şehir değiştirmeden başka bir bölge veya ülkeye göç etmeye kadar varan her türlü gönüllü veya zoraki yer değiştirmeler fiziksel hareketliliktir. Sportif organizasyonlar fiziksel hareketliliği çoğaltır. Deplasman maçları, uluslararası şampiyonalar, başka şehir ve ülkelerin takımlarına transfer olma spordaki fiziksel hareketliliklerdir. Sosyal hareketlilik ise bireyin bir sosyal pozisyondan diğerine geçişidir. Bu değişmeler yatay ve dikey olarak sınıflandırılır. Yatay hareketlilik, aynı sosyal yapıda, bir grup veya durumdan benzer bir grup veya duruma doğru bir geçiştir. Dikey hareketlilik ise kişilerin bir statüden diğerine, bir sınıftan diğerine geçişi olarak tanımlanır. Sporda aynı ligde yer alan bir takımdan diğerine geçiş yatay hareketliliğe, bir üst ligde yer alan takıma geçiş ise dikey hareketliliğe örnek olarak verilebilir. Dikey hareketlilikte genellikle maddi açıdan ya da sosyal prestij bakımından kazanç söz konusudur. Ancak dikey hareketlilik aşağıya doğru da olabilir. Bu durumda maddi, manevi kayıplar söz konusudur. Örneğin, birinci ligde futbolcu olan bir kişinin üçüncü ligde bir takımın futbolcusu olması gibi. YATAY HAREKETLİLİK DİKEY HAREKETLİLİK * Yukarıdaki tabloyu örnekler vererek doldurunuz. Spor sadece sporcuların değil, aynı zamanda spor dışından kişilerin de dikey hareketliliğine olanak sağlar. Örneğin, bir fabrikada işçi olarak çalışan kişi aynı zamanda futbol hakemi olabilir ve hakemlikteki klasmanı yükseldikçe dikey hareketlilik söz konusu olur. Yine bir şirket sahibi, tanınmış bir kulübün başkanlığına seçildiğinde dikey hareketlilik elde etmiş olur. Sporun sosyal hareketlilik sağlamadaki etkin rolünü fark eden pek çok insan, uzun vadede ulaşmak istedikleri hedefler için sporu destek olarak kullanmaktadır. Bugün spor hem para hem de ün getirmektedir. Bu nedenle spor yukarı doğru statü elde etmek için önemli bir araç konumuna gelmiştir. - 53 - - Sosyal Değişme ve Spor - F. ULUSAL VE ULUSLARARASI KAYNAŞMA Bir eğitim faaliyeti olan spor, ortak amaçları dile getirebilme gücünü ve takdir edebilme duygusunu ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca spor, anlayış ve sorumluluk taşıyabilme ve işbirliği içinde düzen sağlama yeteneğini de geliştirmektedir. Spor, sosyal gruba girmeyi ve toplumla bütünleşmeyi sağlamaktadır. Ulusal ve uluslararası spor organizasyonları sporcuların birbirleriyle kaynaşmasını ve yalnızlık duygusundan kurtulmasını sağlamaktadır. Yalnızlık duygusuna sahip bir sporcunun uluslararası ve ulusal turnuvalarda hep başarılı olması veya bu organizasyonlara katılması onda önemli değişiklikler oluşturacaktır. Toplumla daha fazla bütünleşecek hatta onu bir nevi kültür elçisi konumuna getirecektir. Spor birey ve toplum ilişkilerini geliştirdiği gibi toplumun yüceltilmesinde önemli bir araçtır. Toplumdaki kültürün bir parçası olan spor kültürü, bulunduğu topluma da kültürel etki sağlamaktadır. Örnek olarak futbolda İngiltere ve Brezilya’yı, güreş ve halterde Türkiye’yi basketbolda ABD’yi gösterebiliriz. Türkiye ata sporu olan güreşte, son yıllarda istenen başarı yakalayamamasına rağmen yine de bu sporun bizim açımızdan millî spor olma niteliğini korumaktadır. Bu sporların o toplumlara özgü olması diğer toplumlarca merak edilip o ülkelere seyahat edilmesini sağlamıştır. İnsanların merak ve ilgileri nedeniyle ülkeler arası seyahat etmeleri toplumlar arası kaynaşmayı da artırmaktadır. Toplumların içindeki bazı sosyal bunalımların hafifletilmesinde sportif olayların önemli payı vardır. Toplumdaki işsizlerin ve aile problemleri olanların kendilerini spora vermeleri sonucunda bu sorunlarından biraz da olsa uzaklaşmaya çalışmalarını örnek gösterebiliriz. Sporla birlikte toplumlar millî kültürünü yayma ve tanıtma şansını yakalamışlardır. Spor ulusların kendi içinde ve diğer uluslarla kaynaşmasında önemli bir araç hâline gelmiştir. G. YABANCILAŞMAYI ÖNLEME Şehirleşme ve sanayileşme ile birlikte oluşan; • Betonlaşmış bir çevre, • Komşuların birbirini tanımadığı apartmanların oluşması, • Monoton çalışma koşulları, • İnsanlar arası ilişkilerin azalması, • Sanal çevrenin oluşması gibi etkenler insanları mutsuzluk ve yalnızlığa itmiştir. Sonuçta insan, doğal ve sosyal çevresine yabancı hâle gelmiştir. - 54 - - Sosyal Değişme ve Spor - Yabancılaşma, bireyin çevresine, toplumun değerlerine karşı ilgisinin yok olması, dünyaya karşı içine dönük bir tutum elde etmesi anlamına gelir. Çağdaş psikoloji ve sosyolojide ise daha ziyade bireyin toplumda diğer insanlara veya bizzat kendine karşı aşırı yabancılık hissetmesi durumunu anlatmak için kullanılmaktadır. Sosyoloji yönünden yabancılaşma, grupların içinde bulunduğu toplumdan farklı davranışlarda bulunması olarak görülmektedir. Kente göç edenlerin, kentsel yaşama alışamamaları nedeniyle bazı olumsuz davranışlar görülmektedir (ilginç giyim tarzları, apartman hayatına ayak uyduramama vb.). Maddi gereksinimlerin ön plana çıkması bireyleri bencilliğe itmiştir. Maddi varlığın insan ilişkileri ve insanların ruhsal yapısı üzerindeki etkilerine baktığımızda olumsuz etkileri olduğu gerçektir. Ruh hastalıkları, alkolizm, suçluluk, uyuşturucu madde kullanımı gibi çeşitli etkenler toplumsal rahatsızlıkları ortaya çıkarmıştır. Sınıfsal farklılaşma ve refahtan pay alma alanlarındaki toplumsal rahatsızlıklar da en yoğun olarak ileri endüstri toplumlarında görülmektedir. Şehirleşmeyi ve sanayileşmeyi reddetmek ya da teknolojinin sunduğu ürünlerden yararlanmamak mümkün olmadığına göre toplumlar yabancılaşmaya karşı arayışlar içerisine girmişlerdir. İşte bu arayışlar içerisinde spor, bu kez de yabancılaşmaya karşı önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde devlet ve özel kuruluşlar, yabancılaşmayı ortadan kaldırmak, çalışanların verimliliklerini yükseltmek için spor yatırımlarına öncelik vermiştir. Spor faaliyetleriyle yabancılaşmanın doğurduğu, ilgisizlik, işten soğuma ve kendini toplumdan soyutlama giderilmeye çalışılmaktadır. Çalışma hayatındaki monotonluk da spor faaliyetleri ile giderilmektedir. Yabancılaşmanın doğurduğu ilgisizlik, işten soğuma ve kendini toplumdan soyutlama gibi sorunlar spor faaliyetleriyle giderilebilir. Toplumun ve doğanın bir parçası olduğunu belirten spor etkinlikleri olarak trekking, jogging ve rafting gibi spor aktivitelerini sayabiliriz. Takım hâlinde gerçekleştirilen sporlarla bireyler iş ortamındaki monotonluktan kurtulmaktadırlar. Sporun çağa ayak uyduruşu yabancılaşmanın sporda da oluşmasını tetiklemiştir. Bu nedenle spor ve yabancılaşma konusu tartışılırken iki yönü de göz önünde bulundurulmalıdır: Bir tarafta yabancılaşmaya karşı bir araç olarak spor, diğer tarafta spordaki yabancılaşma. Spor büyük kitlelerce tüketilen bir ürün hâline dönüştüğü için bir meslek olarak karşımızda durmakta, bu mesleğin sahibi olarak sporcular da mesleğin maddi ve manevi olanaklarından sonuna kadar yararlanabilmek için sporun doğasına ve amacına aykırı tutum ve davranışlarda bulunmaktadır. Sporda giderek artan şiddet olayları, performansın sınırlarını zorlayarak sporcu sağlığını tehdit eden doping olayları spordaki yabancılaşmanın önemli göstergelerindendir. Etkinlik Spor, makineye ve yabancılaşmaya karşı bir tepki midir? Makine karşısında yenik düşen insanın yabancılaşmaktan kurtulmak için başvurduğu bir araç mıdır? Yoksa tam tersine makine ve teknolojinin bizzat yarattığı bir imkânın değerlendirilmesi midir? Bu sorulardan yola çıkarak teknolojinin yabancılaşmaya etkilerini aşağıdaki boş bırakılan yere yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… - 55 - - Sosyal Değişme ve Spor - H. HERKES İÇİN SPOR Spor, toplumsal bir olgudur. Toplumda bireyler aktif ya da pasif olarak sporla ilgilenmektedirler. İnsanlar gazeteden, televizyondan sporu takip etmektedirler. Aileler de çocuklarını yüzmeye, jimnastiğe ve yaz spor okullarına getirip götürürlerken sporla pasif olarak ilgilenmektedirler.Programlı ve düzenli egzersizlerin ruh ve beden sağlığı üzerine olumlu etkileri bilinmektedir. Spor her yaştaki insan için önerilmektedir. Teknolojik gelişmelerin kazandırdığı kolaylıklar nedeniyle insanın giderek daha az hareket hareket etmesi hızlı ve düzensiz kentleşmenin yol açtığı gürültülü, kirli ve sıkıntılı yaşam koşulları çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Sağlıklı bir topluma kavuşmak için bireylerin her yönden huzurlu olmaları şarttır. Stresten kurtulmak için spor en önemli araçtır. Sporun gerçek amacı ve toplumsal işlevi, halkı stresten kurtarmak için imkânlar oluşturabilmektir. Sadece sağlık açısından değil, iş veriminin arttırılması için de fabrikalar, spor tesisleri yapmışlardır. Belediyeler ve diğer kurumlar da iş verimliliği için sportif tesisleşmeye hız vermiştir. Herkes için spor organizasyonları toplumu hareketlendirecektir. İnsanlar arasındaki ilişkileri, paylaşımları ve moral gücünü artıracaktır. Yaşam biçiminde gelişmeler ve değişmeler de görülecektir. Bunun sonucunda morali yüksek bir toplum ortaya çıkacaktır. Modern hayattaki monotonluk bireyin yaratıcılığını sınırladığı için kişinin kendisine yabancılaşmasına neden olacaktır. Kitle sporu, sağlık için spor, herkes için spor ve boş zaman sporu gibi uygulamalar, insanın yeniden mutlu olmasını, kendini sevmesi ve sağlıklı bir toplumun oluşmasını sağlamaktadır. Kitle sporunun, özellikle daha sağlıklı olma ve daha sağlıklı geleceklere ulaşmadaki yeri tartışılmazdır. İş yerleri de bu ilkeden hareketle spora daha çok önem vermeye başlamış olmasına rağmen tesisleşme ve bunlardan yararlanmada yeterli seviyeye gelememiştir. Kitle sporunun yayılması ya da kitle sporu yapan insan sayısının artmasında performans sporunun oldukça önemli bir yeri vardır. Bireyler performans sporuna özenirler, kısa bir süre için de olsa kendi içlerinden “Acaba, ben de “Bir numara olabilir miyim?” duygusunu geçirdiklerini söyleyebiliriz. Aynı şe-spppkilde okul sporunda genç, performansını sergileyerek başarabilme umut ve coşkusunu yaşar. Bunlar bize kitle sporunun, sporun diğer yapılış biçimleriyle özellikle de performans sporuyla iç içe olduğunu göstermektedir. Sağlık amaçlı ve daha iyi bir fiziksel görünüm kazanmak amacıyla spora başlayan birey bir süre sonra kendi performansının sınırlarını görmek isteyecektir. Kendi potansiyelini yakalamak isteyecektir. Küçükten büyüğe çok sayıda insanın sporun içinde olması daha çok sayıda elit sporcu yetişmesini de sağlar. Kitle sporunun yararına inanarak tüm ülke çapında bu tür tanıtım ve uygulamaların hayata geçirilmesi, herkese spor yapma olanağının verilmesi hem daha sağlıklı bir toplum hem de daha çok sayıda performans sporcusu ortaya çıkaracaktır. - 56 - - Sosyal Değişme ve Spor - Etkinlik + ATATÜRK VE SPOR Hazırlanalım: Atatürk’ün sporla iç içe olduğunu gösteren resimler bulunuz. Atatürk'ün spor ile ilgili söylemiş olduğu sözler inceleyiniz. Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün değişik tarihlerde yapmış olduğu konuşmalarında yer alan spor ile ilgili görüşlerini aşağıdaki örnekler özetlemiştir. “Fikrî gelişmeye olduğu gibi, bedenî gelişmeye de önem vermek ve özellikle millî karakteri derin tarihimizin ilham ettiği yüksek derecelere çıkarmak lazımdır. Başarılı olmak için her türlü yardımdan çok bütün milletçe sporun esasını, değerini anlamak ve ona kalpten sevgi göstermek, onu vatanî vazife saymak lazımdır.” “Dünya spor hayatı, spor gayesi çok önemlidir. Bu kadar önemli olan spor hayatı bizim için daha da önemlidir. Çünkü ırk meselesidir. Irkın düzelmesi ve gelişmesi meselesidir.” “Biz henüz Avrupa derecesine gelemedik. Sporda tek ve belli bir amaç gözetmek lazımdır. Sporu ya propaganda için yapacağız, yahut da bedeni gelişmemizi sağlamak için yapacağız.” “Gençlerin sıhhatli ve gürbüz olmaları için yaşadıkları bölgenin sıhhî şartlarını temin etmek, devlet hâlinde bulunan siyasi teşekküllerin en birinci ödevidir. Ondan sonra, en küçük yaştan en son yaşa yani insan ömrünün vasati süresince derece derece beden faaliyeti önemli yer tutar ve tutmalıdır da.” “Her çeşit spor faaliyetlerini, Türk gençliğinin millî terbiyesinin ana unsurlarından saymak lazımdır. Bu işte, hükümetin şimdiye kadar olduğundan daha çok ciddi ve dikkatli davranması, Türk gençliğini spor bakımından da, millî heyecan içinde özenle yetiştirmesi önemli tutulmalıdır.” “Spor, yalnız beden yeteneğinin bir üstünlüğü sayılamaz. Anlayış ve zekâ, ahlâk da bu işe yardım eder. Zekâ ve kavrayışı geri olan kuvvetliler; zekâ ve kavrayışı yerinde olan daha az kuvvetlilerle başa çıkamazlar. Ben sporcunun zeki, çevik ve aynı zamanda ahlaklısını severim.” Uygulayalım: Atatürk ve spor konulu bir pano oluşturulur. Bu panoya öğrencilerin bulduğu resimler yerleştirilir. Atatürk’ün uğraştığı sporlar, kulüpleşme ile ilgili çabaları ve sevdiği sporlarla ilgili konularda tartışma yapılır. Atatürk’ün spora verdiği önem vurgulanır. Değerlendirelim 1. Atatürk’ün bu düşüncelerinden hareketle Atatürk ve spor konulu bir kompozisyon yazınız. Kompozisyonlardan en iyisini sınıf panosunda sergileyiniz. 2. Öğrencilerin yapmış olduğu çalışmalar ürün dosyasında sergilenir. - 57 - - Sosyal Değişme ve Spor - I. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılar yerlere cevaplayınız. 1. Sosyal değişme ve gelişme kavramlarını açıklayınız? ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. 2. Sosyal değişime etki eden faktörler nelerdir? Açıklayınız. ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. 3. Sporun sosyal gelişim sürecine katkıları nelerdir? Açıklayınız. ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. 4. Spor eğitiminin yaygınlaştırılmasının nedenleri nelerdir? Açıklayınız. ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. 5. Sporun yabancılaşmayı önlemedeki rolü nedir? Açıklayınız. ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. B. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri doldurunuz. 6. İnsanların; spor yapmak ve sportif etkinlikleri izlemek amacıyla turizm olayına katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütününe …………………..denir. 7. Bireyin aynı sosyal düzlemdeki, bir grup veya durumdan benzer bir grup veya duruma doğru devinimine ………………. denir. C. Aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz. 8. Aşağıdakilerden hangisi sosyokültürel değişmenin gerçekleştiği koşullardan değildir? A) Yeni gereksinmelerin ortaya çıkması B) Değişime hazır olması C) Bilgi birikimi ve bilginin kullanılabilir olması D) Sosyal hareketliliğin olması E) Sosyal ve kültürel yapının karmaşıklık derecesi 9. Ahmet yurt dışına basketbol takımına transfer olduktan sonra gittiği ülkenin sosyal yaşamına ayak uydurmakta zorlanmıştır. Ahmet bulunduğu toplumda aykırı davranışlar sergilemiştir. Ahmet’in yaşadığı bu durumun adı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kültürlenme B) Entegrasyon C) Yabancılaşma D) Sosyal hareketlilik E) Sosyal girişimcilik - 58 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - - 59 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - Ünitemize Hazırlanalım 1. Kitle iletişim araçlarından en çok hangilerini kullanıyorsunuz? 2. Sporla ilgili haberleri ne kadar sıklıkla takip ediyorsunuz? 3. Medyada sporla ilgili dikkatinizi çeken haberlere örnek veriniz. 4. Spor medyasındakilerinin sorumluluklarını yerine getirdiklerine inanıyor musunuz? Arkadaşlarınızla tartışınız. 5. Spor medyasının görevleri nasıl olmalıdır? Tartışınız. A. KİTLE İLETİŞİMİNİN ÖNEMİ Etkinlik + MEDYANIN GÜCÜ Hazırlanalım: Gruplar oluşturunuz. Grupça ulusal ve yerel medya yöneticileri ve çalışanları ile görüşünüz. Yazılı ve görsel kitle iletişim araçlarının neler olduğunu ve bu araçların önemine ilişkin bilgileri önceden hazırlayınız. Röportaj esnasındaki görevleri ve rolleri önceden belirleyiniz. Röportaj formlarıyla elde ettiğiniz bilgileri düzenleyip arkadaşlarınızla paylaşmak üzere sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Sınıfla paylaşılmak üzere getirdiğiniz röportaj ile ilgili bilgileri sınıfa sununuz. Kitle iletişim araçları ve bunların spora etkileri nelerdir? Medya ve spor ilişkisi nedir? Beyin fırtınası ve örnek olay gerçekleştirilerek tartışınız. Kitle iletişim araçlarının önemini vurgulayınız. Sonuca ilişkin olarak sorularla desteklenmiş pusulalar hazırlayarak görüşlerinizi yazınız. Değerlendirelim 1. Medya çalışanlarında ne gibi kitle iletişim araçları gördünüz? 2. Medya çalışanları kitle iletişim araçları için hangi yorumları yaptılar? Anlatınız. 3. Röportaj yaptığınız kişiler kitle iletişim araçlarını sporla nasıl ilişkilendirdiler? Anlatınız. 4. Röportaj yaptığınız kişilerden elde ettiğiniz bilgileri ürün dosyanıza koyunuz. İnsanlar güncel olayları, kitle iletişim araçları sayesinde öğrenir ve takip ederler. Kitle iletişim araçları yasama, yürütme ve yargı organları yanında dördüncü bir güç olarak kabul edilmektedir. Kitle iletişim araçları, gelişen teknolojinin de etkisiyle toplumsal yaşamın vazgeçilmez bir ögesi olmuştur. İletişim, gönderici ve alıcı olarak adlandırılan iki insan ya da insan grubu arasında gerçekleşen duygu, düşünce, davranış ve bilgi alışverişidir. - 60 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - İnsanlar, iletişimi ve haberleşmeyi yüz yüze yaparlar. Zaman geçtikçe toplumlar daha karmaşık nitelik kazanınca yüz yüze haberleşme yetersiz hâle gelmiştir. Böylelikle ikinci türden iletişim ve haberleşme ortaya çıkmıştır. Haberleşmenin bazı tekniklerle, belirli bir teknoloji uygulayıp güçlendirilerek çok sayıda kişiyi etkileyecek biçime getirilmesine kitle iletişimi, insanlar arası haberleşmeyi hızlandıran, yayan ve etkileyen araçlara da kitle iletişim araçları denilmektedir. Kitle iletişim araçları denildiğinde tüm yazılı ve görsel basın (gazete, dergi, radyo, televizyon, film vb.) anlaşılır. Ancak radyo ve özellikle televizyon, her evde bulunduğu ve günümüzün gelişmiş teknolojisi sayesinde çok uzaklardaki olayları bile canlı olarak tüm ayrıntısıyla görüntülü olarak karşımıza getirdiği için en etkili olanlarıdır. Kitle iletişim araçları, iletişime ve topluma etkileriyle değerlendirilmelidir. Bireyin iletişim üzerine etkileri konusunu anlayabilmek için öncelikle etki kavramını ele almak gereklidir. Etki kavramında temel ise kitle iletişim araçlarının yaptığı değişmelerdir. Kitle iletişim araçları; 1. Bireylerin toplum ile bütünleşmesinde, 2. Toplumun bir parçası olmalarında, 3. Toplumun kültürel değerlerini almalarında, 4. Yeni değerler eklemelerinde, 5. İnanç, tutum ve davranışlarındaki değişmelerde rol oynamaktadır. Bu etkileşimin düzeyi, bireylerin kitle iletişim araçları ile ilgili önyargılarına, iletişim araçlarını ne sıklıkla kullandıklarına ve bu araçlar aracılığıyla kendilerine ne tür mesajlar verildiğine bağlı olarak değişmektedir. Kitle iletişim araçlarındaki ortak nokta, toplumdaki insanların düşüncelerini etkileyerek ortak bir davranış biçimi kazandırmaktır. Kitle iletişim araçları, bireylere etki ederken bu etki karşılıklı olarak ele alınmalıdır. Bireylerin kitle iletişim araçlarından etkilenme sürecini belirleyici etmenler şunlardır: • Kitle iletişim araçlarını benimsemeleri, • Kitle iletişim araçlarına açık olmaları, • Eğitim düzeyleri, • Aile yapıları, • Değer ve tutumlardır. Çoğu zaman bireyler, aile, okul ve arkadaş grupları içerisinde sosyal bir varlık olarak yerlerini alamayabilirler. Burada kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi önemlidir. Özellikle İnternetin olumsuz etkilerini yoğun olarak görmekteyiz. İnternetin olumsuz etkilerini sayfa 62’deki okuma metninde bulacaksınız. - 61 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - Kitle iletişim araçlarının, birey üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkisi söz konusudur. Etki bireyin içinde bulunacağı duruma göre değişmektedir. Kitle iletişim araçlarının etkisi bireyin değerleri ile örtüştüğü sürece fazla olabilir. Eğer bu örtüşme yoksa birey kitle iletişim araçlarından gelen iletilere karşı kapalı olacağından iletiler tam yerine ulaşmayabilir ve beklenilen etki olmayabilir. Kitle iletişim araçları, bireylerin ufuklarını genişleterek evrensel bazda düşünmeyi, eğitmeyi sağladığı gibi birey ve toplumun bilincini de sağlamakta, böylelikle modern bir topluma geçişi de kolaylaştırabilmektedir. Kitle iletişim araçları, bireyin psiko-sosyal gelişiminde önemli değişimler oluşturmaktadır. Kitle iletişim araçlarının etkisi ve bu etkiye karşı birey ve toplumsal tepki dikkat çekicidir. TV kanallarında yayımlanan spor programları ve spor magazin haberleri de bireyleri olumlu ve olumsuz olarak etkilemektedir. Kitle iletişim araçları sporla ilgilenen bireyleri istediği gibi yönlendirme gücüne sahip olduğundan bireyler spor haberlerinden etkilenerek ön yargılı kararlar alabilmektedir. Okuma Metni Her güzel şeyde olduğu gibi İnternet kullanmanın da zararlarının olduğu gerçektir. İnternet bağımlılığının kumar veya alkol bağımlılığı kadar tehlikeli olduğunu düşünüyorum. İnternetin başından saatlerce kalkamayan insanlarda uyuşukluk ve gerçek yaşama ilgisiz olduklarını, asabi ve hırçın tavırlar takındıklarını, ayrıca sosyal hayattan hızla uzaklaştıklarını sizler de görmüşsünüzdür. internet, içerisinde her şeyi barındıran koca bir sanal dünyadır. Bu dünyada aradığımız şeyleri bulduğumuz gibi istemediğimiz şeylerle de karşılaşabiliyoruz. Türkiye’de, kişisel bilgisayar kullanımı gelişmediğinden, bilgisayar kullanıcılarının ortak adresi İnternet kafeler oluyor. Basık ve karanlık ortamlarda insanlar İnternetten faydalanmaya çalışıyorlar. Sabah saatlerinden gece yarılarına kadar açık olan kafelerde dünya, ellerinizin ve klavyenizin ucunda. İnternet kafelerde de hayatın her alanında olduğu gibi kural ihlalleri yaşanmaktadır. İnternetin amacına uygun kullanılmamasından dolayı haber bültenlerinde cinayet, boşanma ve kavgaların artışı söz konusudur. Özellikle chat diye tabir edilen, Türkçesi sohbet olan İnternet odalarının kullanımından çıkan problemler, gençlerimizin ve aile kültürümüzün temellerini dinamitleyen ögelerden biri olmaya başladı. Eskiden hasret kokan mektuplarımızın yerini artık e-postalar (mailler) aldığından mektup kültürümüzün yok olması ile karşı karşıyayız. Mektup yeni yetişen neslin artık tercihleri dışında kalıyor. Yine eskiden sabahtan buluşan arkadaşlar sokak oyunları ve spor yaparlarken bu gün köhne ve basık kafelerde zaman tüketir hâle geldiler. Sadece İnternet değil diğer kitle iletişim araçları da bizi gerçek âlemden alıp anlamsız ve soğuk sanal âleme itmiştir. Bütün bunlar zihinsel kirlenmenin yanında zaman israfı, aile ilişkilerinde yalnızlaşma, duygusal ilişkilerde bozulma, gerçek hayata adapte olamama gibi oldukça olumsuz etkilere neden olmaktadır. Genelde sosyal hayata açık kişilerin İnternette çok zaman geçirmedikleri; arkadaşları ve aileleriyle zaman geçirdikleri belirlenmiştir. Sporun bu tehlikeye karşı en büyük silah olduğunu söyleyebiliriz. Spor yapmak için ayrılan zamanla sosyal ilişkiler arasında doğru orantı olduğunu söylemek yanlış olmaz. Spor yapan kişilerde kapalı ortamın hiç tercih edilmediğini de göz önüne alırsak İnternetten kurtulmada en önemli faktörün spor olduğunu söyleyebiliriz. Daha çok içe dönük insanların sanal sohbetle ilgilendiğini ve bu insanların sosyal ilişkilerinin de zayıf olduğunu dikkate alırsak sporun sosyalleştirme, kişisel güveni artırma, yardımlaşma ve mücadele gücünü artırma özelliklerini hiç yabana atmamalıyız. Bu anlamda, sportif etkinliklere katılalım ve böylece kitle iletişimin zehirlerinden uzak durmuş olalım. Yazarlar tarafından derlenmiştir. - 62 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - B. KİTLE İLETİŞİMİNİN TEMEL FONKSİYONLARI Etkinlik + DOĞRU, İLKELİ VE DÜRÜST MEDYA Hazırlanalım: Gruplar oluşturunuz. Kitle iletişim araçlarından birinin temel fonksiyonlarını ve spor alanıyla ilişkilerini araştırınız. Çeşitli kaynaklardan derlediğiniz resim, yazı, bilgi ve görüntüleri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Kitle iletişim araçlarının fonksiyonlarını ve spor alanıyla ilişkili örnekleri sınıf arkadaşlarınıza sununuz. “Kitle iletişim araçlarının spor ile ilgili görevleri nelerdir?” sorusunun yanıtını bulmak için soru-yanıt tekniğini kullanınız. Kitle iletişim araçlarının fonksiyonlarını karşılaştırınız ve bu konuda sınıf gazetesi hazırlayınız. Değerlendirelim 1. Arkadaşlarınızın sunularına göre televizyon ve gazetenin fonksiyonlarını söyleyiniz. 2. Bu fonksiyonlardan kitle iletişim araçlarının spor ile ilgili görevlerini söyleyiniz. Toplumsal ortaklık yaratmak ve ortaklığı sürdürebilmek için kitle iletişimine, dolayısıyla kitle iletişim araçlarına ihtiyaç vardır. Kitle iletişim araçları, sahip olduğu özellikleriyle alıcı kitlesi üzerinde yarattığı etki ve etkileşim süreci sonunda toplumsallaştırmayı gerçekleştirir. Kitle iletişim araçlarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: 1. Kitle iletişim araçları, çok sayıda insana aynı iletiyi, aynı anda ulaştırabilmektedir. 2. Kitle iletişim araçları, yayınları ile belirli bir süreklilik ve düzenlilik göstermektedir. 3. Kitle iletişim araçları, sürekli ve düzenli yayınları ile toplumda kendilerine karşı bir talebin oluşmasına neden olmakta ve zamanla alışkanlığa hatta ihtiyaca dönüşmektedir. 4. Kitle iletişim araçları alıcıyı ikna etme özelliğine sahiptir. 5. Radyo ve televizyon, iletiyi olay anında aktarabilme özelliğine sahiptir. 6. Kitle iletişim araçları ile gerçekleşen iletişim sürecinde, alıcının tepkisi anında ölçülememektedir çünkü dolaylı olarak iletişim söz konusudur. Aysel AZİZ; William RIWERS (Vılyım Rivırs) ve Wilbur SCHRAMM (Vilbur Şıram)’ın görüşlerine katılarak kitle iletişim araçlarının fonksiyonlarının; • Haber vermesi, eğitmesi, eğlendirmesi, • Dış dünyayı görmemizi sağlaması, • Kültürün toplumumuzdan, bizden sonraki toplumlara ve nesilden nesile geçişini sağlaması, • Eşya ve hizmetlerin tanıtılmasına, satılmasına yardım etmesi olduğunu belirtmiştir. Kitle iletişim araçları bizim dışımızda oluşan fırsat ve çağrılara karşılık vermemizi ve sosyal hareketlere de uymamızı sağlamıştır. ? Biliyor musunuz? Kitle iletişim araçlarının fonksiyonları üzerinde ilk kez duran LASWELL (Lasvel), bilgi verme, ikna etme ve toplumsallaştırma fonksiyonlarından söz etmektedir. Charles WRIGHT MILS (Çarls Rayt Mils), kitle iletişim araçlarının bu fonksiyonlarına eğlendirme fonksiyonunu eklemiş; Kenneth BOULDING (Kenıt Buılding) ise bu fonksiyonların yanı sıra, malları tanıtma fonksiyonunun önemini vurgulamıştır (Aysel AZİZ). - 63 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - Kitle iletişim araçları, sporda bilgi, görüş ve düşüncelerin paylaşılmasını sağlar. Ayrıca sporda örgütlenmeyi güçlendiren, spor kamuoyunu oluşturan, sporcunun anlama, anlatma, öğrenme ve eğitim görme gibi temel ihtiyaçlarını da karşılayan bir araçtır. Kitle iletişim araçları, bunun yanı sıra insan ilişkilerini değiştirip geliştiren, yeni davranış ve tutum kalıplarını, görüş ve düşünce akımlarını yaygınlaştıran en etkin iletişim araçlarıdır. Kitle iletişim araçları, bu fonksiyonları gerçekleştirirken doğal olarak spor üzerinde de bir etki yaratır. Bunlar; 1. Fert ve grupların eğitici spor programlarını izlemesi ile oluşan etkilenme, 2. Spor kuruluş ve kurumlarının dünyadaki değişme ve gelişmeleri takip etmesi ile oluşan etkilenme, 3. Spor programlarının toplumu yönlendirmesi ve etkilemesi ile oluşan etkilenme, 4. Diğer kültürlerdeki sporu izleme ve takip etme ile oluşan etkilenmedir. Bununla birlikte sporcuların bilgilerinde, duygularında ve davranışlarında etkilenmeler görülmektedir. Kitle iletişim araçları spor kamuoyu oluşturarak toplumda davranış değişikliğine, gündem değişikliğine ve tepkilerin oluşmasına neden olmaktadır. - 64 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - C. SPOR MEDYASI Etkinlik + MEDYANIN SPORTİF YÜZÜ Hazırlanalım: Kitle iletişim araçlarından spor medyasının sorumluluklarını ve etkilerini araştırınız. Okulunuza bu konuda bilgi verebilecek kişileri araştırınız. Uygulayalım: Kitle iletişim araçlarından elde ettiğiniz bilgileri sınıfa sununuz. Davet edilen konuklarla gazetecilik sorumluluğu, medyanın etkileri, spor medyasının topluma ve spora etkilerinin neler olduğu üzerinde konuşup tartışınız. Spor medyasının yeri ve önemini vurgulayınız. Değerlendirelim 1. Kitle iletişim araçlarından elde ettiğiniz bilgilere göre spor medyasını oluşturan unsurlar nelerdir? Açıklayınız. 2. Davet edilen konuklar spor medyasının görev ve sorumluluklarına ilişkin ne söylemişlerdir? Açıklayınız. Kitle iletişim araçları; ülkemizin ve dünyanın sorunları hakkında hedef kitlelerine aktardıkları bilgilerle, kitlelerin bilgi sahibi olmalarını sağlar. Kitle iletişim araçları toplumun habere, bilgiye ve fikre ulaşmasını, bu bilgilerin değerlendirilmesini ve yayılmasını sağlamaktadır. Spora duyulan ilginin her geçen gün artması sonucu büyük bir spor kamuoyu oluşmuştur. Kitle iletişim araçları, bu kamuoyunun oluşmasında, bilgilenmesinde, yönlenmesinde büyük pay sahibi olmuştur. Bunun sonucu kitle iletişim araçları, spora ihtiyaç duyarken spor olayları ve organizasyonların da kendilerini topluma anlatabilmeleri açısından kitle iletişim araçlarına büyük ihtiyaçları vardır. Teknoloji ve kitle iletişim araçlarından faydalanan medya 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren izleyici ve okuyucu kitleleri üzerindeki etkisini önemli ölçüde artmıştır. Ülkemizde medya; eğitici, eğlendirici ve bilgilendirici olma işlevini yerine getirirken aynı zamanda toplumu da yönlendirmektedir. Spora duyulan ilginin her geçen gün artması sonucu oluşan spor kamuoyunun spor ile ilgili beklentileri de her geçen gün artmaya devam etmektedir. Bu ilgi sonrasında medya içinde de spor ile ilgili birimlerin kurulması kaçınılmaz hâle gelmiştir. Ülkemizde çeşitli spor alanlarına ait spor programları oluşmuştur. Özellikle hafta sonları futbol içerikli programlar her kanalda yayınlanmaktadır. Hatta spor magazin programları bile ortaya çıkmıştır. Ülkemizin sosyal yapısı içinde, toplumun büyük bir bölümünün aktif ya da pasif olarak spora katılımı, göz ardı edilemeyecek boyutlardadır. Medya içinde, kamuoyunun spor alanındaki beklentilerine cevap verebilmek amacıyla, yeni bir dal olarak spor medyasının oluşumu ve bu oluşumda yer alan kadroların üstlendiği görevler her geçen gün arttığı gibi farklılıklar da göstermeye başlamıştır. - 65 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - Etkinlik Televizyon programlarının ne oranda izleyici topladığı veya gazetenin ne kadar tiraj yaptığı oldukça abartılmıştır. Spordaki şiddet ögeleri de örneğin, holiganların saldırganlıkları sansasyon haberciliği için iyi malzeme oluşturmaktadır. Spor yıldızları başarı durumunda göklere çıkarılmakta, başarısızlık durumunda ise acımasızca eleştirilmektedir. Sporcunun kendisini nasıl toparlayacağı hiç düşünülmemektedir. Yukarıdaki metni uygun olarak tamamlamaya çalışınız. …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………… Televizyon, başlangıçta spor dallarının değişen oyun kurallarını duyurmada, yeni sporları tanıtımda eğitici ve sporu yaygınlaştırıcı işlevlerini yerine getirmekteydi. Ancak sporun büyük bir izleyici kitlesine ulaşmasıyla ortaya çıkan ekonomik boyutu, spor programlarının, eğlence yönü ağır basan spor-magazin programlarına dönüşmesine yol açmıştır. Spor kamuoyu, toplumun kendisidir. Çünkü toplumun her kesiminden insanlar, spor ve spor organizasyonları ile iç içedir. Medya ile birlikte spor kulüpleri, kurumlar, amatör ve profesyonel spor yapan herkes ve izleyenler spor kamuoyunu oluşturmaktadırlar. Spor medyasındaki görevliler sorumluluğunun bilincinde olmalılar ve toplumda sporu, aktif sporu sevdiren yayınlar yapmalıdırlar. Medya toplumda sporun gerçek yerini bulmasını sağlayan tarafsız, pratik ve eğitsel faydalı spor programları üretmelidir. - 66 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - ? Biliyor musunuz? • 19. yüzyılın sonlarına doğru Fransa, İngiltere, Amerika, Almanya, Belçika ve İtalya’da spor yazılarından oluşan dergiler yayımlanmaya başlanmıştır. • Yirminci yüzyılın başında bütün dünyada haberler telgrafla, fotoğraflar da mektupla gazete ve dergilere iletiliyordu. • 1935’ten sonra fotoğrafları anında ülkeden ülkeye gönderen makineler kullanıldı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra televizyon, spor olaylarını dünyanın dört bir tarafına daha hızlı duyuruyordu. Bilgisayar, uydu antenleri ve fakslar sayesinde bütün dünya, spor olaylarını görüntüleriyle izlemeye başladı. • Türkiye'de kitle iletişim araçlarının sporla tanışması, ilk defa yazılı basın yoluyla 1891 yılında yayınlanan eskrim ile ilgili bir yazıyla başlamıştır. Bunu Selanik'te çıkan Asır gazetesinin spora yer vermesi ve 1911'de Tasvir-i Efkâr’da ilk maç yazısı takip etmiştir. • 1933'te Haber gazetesi ilk spor sayfasını yapmıştır. • 1952'de ise Türk Spor adlı ilk günlük spor gazetesi çıkarılmıştır. • 1968 yılında Tercüman gazetesi renkli ve çok imzalı spor ekini yayımladı. • Radyo spor yayıncılığı 1933’te İstanbul’daki Türkiye-İtalya güreş müsabakasının naklen verilmesiyle başlamıştır. • 1934’te Fenerbahçe-Avusturya WAC takımı arasındaki maç telefon aracılığıyla naklen verilmiştir. • Televizyon ise Türkiye’de 1968’de yayın hayatına başlamıştır. • Ülkemizde 1971 Akdeniz Oyunları’yla televizyonda ilk naklen yayın gerçekleştirilmiştir. - 67 - - Kitle İletişim Sosyolojisi ve Spor - D. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Kitle iletişim araçları nelerdir? ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 2. Kitle iletişim araçlarının spora etkileri nelerdir? Açıklayınız. ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 3. Kitle iletişim araçlarının işlevleri nelerdir? ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 4. Spor medyasının sosyal sorumlulukları nelerdir? Açıklayınız. ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 5. Kitle iletişim araçlarının haber verme ilkesini örneklerle açıklayınız. ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 6. Kitle iletişim araçlarının eğlendirme ilkesinde sporun yeri nedir? Açıklayınız. ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. 7. Spor medyasını tanımlayınız. ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. B. Aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı işaretleyiniz. 8. Türkiye’de kitle iletişim araçlarının sporla tanışması kaç yılında olmuştur? A) 1895 B) 1892 C) 1893 D) 1894 E) 1891 9. Aşağıdakilerden hangisi bireylerin kitle iletişim araçlarından etkilenme sürecini belirleyen etmenlerden değildir? A) Kitle iletişim araçlarının benimsenmesi B) Eğitim düzeyi C) Aile yapıları D) Aşırı televizyon izlemeleri E) Değer ve tutumları - 68 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - - 69 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Ünitemize Hazırlanalım 1. Şiddete maruz kaldınız mı? Kaldıysanız arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Şiddetle saldırganlığın nedenleri neler olabilir? Tartışınız. 3. Maçlara seyirci olarak katıldığınızda izlenimleriniz nelerdir? 4. Taraftar olarak takıma bağlanma duygusunu yaşadınız mı? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Maçlardaki istenmedik davranışları gözlemlediğinizde neler hissettiniz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. A. SALDIRGANLIK VE ŞİDDET Etkinlik + ŞİDDET HER ZAMAN VAR AMA NEDEN? Hazırlanalım: Saldırganlık ve şiddet kavramlarını çeşitli kaynaklardan araştırınız, bu kavramlara ilişkin resim, yazı, CD gibi örnekler bulunuz. Hafta sonu illerinizde gerçekleştirilen değişik spor müsabakalarına giderek konuya ilişkin örnek olaylarla ilgili gözlemlerinizi sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Saldırganlık ve şiddet kavramlarıyla ilgili resim, CD yazıları inceleyip yorumlayınız. Şiddeti ve saldırganlığı tanımlayarak bunlara örnekler veriniz. Örnek olaylar üzerinde tartışınız ve bu tanımların gerçekleşme nedenleri hakkında ortak düşünce nedir sınıfça kararlaştırınız. Değerlendirelim 1. İzlediğiniz CD’lere göre saldırganlık ve şiddeti tanımlayınız. 2. İzlediğiniz CD’lere göre ortaya çıkan saldırganlık ve şiddetin nedenlerini sıralayınız. Saldırganlık ve şiddet kavramlarının tanımlanması oldukça zordur. Saldırganlık, "başka bir insana zarar vermeye, acı çektirmeye veya yaralamaya yönelik herhangi bir davranışa verilen ad"dır. Şiddet ise “güç kullanmak, baskı uygulamak, başka insanlara zarar vermeye ve yaralamaya dönük hareketler" anlamına gelmektedir. Şiddet, sadece bireysel olarak bireyin artmış saldırganlık dürtüleri ile içsel kontrol düzenekleri arasındaki denge bozulduğunda ortaya çıkan durumdur. Bireyin saldırganlık ve şiddet eğilimleri olabilir fakat bunlar kişi kontrolünü yitirmedikçe bunlar harekete dönüşmez. Organik veya sinirsel bozukluklar ile çevresel ortamdan gelen uyaranlar, saldırganlığı ortaya çıkarır. Kişinin, ruhsal yönden kolayca kırılabilme özelliği nedeniyle kontrol sistemi zayıflamaktadır. Şiddet ve saldırganlığın bireysel özelliklerinin ötesinde, toplumsal ve siyasal birtakım belirleyicileri vardır. Toplumların değişik tabakalarında saldırgan davranışların ve şiddet olaylarının sıklıkla olması toplumsal etkenlerden kaynaklanmaktadır. Toplumsal şiddetin en çok belirleyeni, ekonomik yoksunluk ve toplumsal huzursuzluklardır. İnsanlarda toplumun baskısıyla birlikte şiddetin artmaya başladığı görülmektedir. Siyasi olarak ortaya çıkan saldırganlık ve şiddet olayları daha çok ekonomik nedenler, bunalımlarla artma eğilimi göstermiştir. - 70 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Saldırganlık içeren çatışmaların, önceden iletişimi olmayan grupların, bir biçimde birbirleriyle iletişim kurmalarına ve sosyalleşmelerine neden olduğu da görülmüştür. Toplumsal sistem içinde kişilerin gelir, eğitim, iktidar ve mesleki itibar gibi değişik olgular karşısında tutarsız ve uyumsuz olmalarının şiddet ve saldırganlığı artırdığı belirlenmiştir. Gençlerin kalabalık içinde veya çete hâlinde saldırgan davranışlar sergileyebildikleri görülmektedir. Sporun içinde de çeteleşmeler oluşmuştur. Birey bir gruba katıldığında bireysel özelliklerinden uzaklaşmış hâle gelir. Kişinin kendisinden farklı insanlardan hoşlanmaması ve onlara şüpheyle bakması eğilimi grup şiddetini arttıran önemli bir nedendir. Sporda taraftarların kendilerini ayrıcalıklı ve farklı görmelerine neden olmaktadır. Çok çeşitli milletlerden oluşan toplumlardaki gruplar arası çatışmaların görülme nedenini de grup içindeki farklılaşmaya bağlayabiliriz. Toplumda saldırganlık ve şiddetin artmasına neden olan etkenler şunlardır: • Zarar verme niyeti, • Sık ve açık tehditlerin oluşması, • Şiddet araçlarına kolaylıkla ulaşabilme, • Devamlı öfke, düşmanlık veya küskünlük duyguları, • Şiddeti seyretmekten hoşlanma, • Merhametsizlik, • Otoriteye küsme, • Çocuklukta kötü muamele ve yoksunluk duygusu, • Evde sıcaklık, şefkat ve ilgi azlığı. - 71 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Okuma Metni TARİHTEKİ ŞİDDET OLAYLARI Daha geçen hafta İzmir’de Karşıyaka-Göztepe futbol maçında, iki kulübün taraftarları arasında yaşanılan ve onlarca insanın yaralanmasına neden olan bu şiddet olayları neden durmamaktadır? Bu tür şiddet gösterilerinin kökenlerinde neler bulunmaktadır? Bu tür eylemler, organize bir hareket midir? Olayın toplumsal ve siyasal yönleri bulunmakta mıdır? Kısacası, daha birçok soruyu sormak mümkün olmakla birlikte sorulara yanıt ve çözüm bulmakta zorlanmaktayız. Orta yerde duran bu sorunun çözümüne ne ölçüde toplumsal ilgi ve duyarlılık gösteriyoruz? Şiddet kapımızda olmasına karşın, ne yazık ki biz ona dur diyememekteyiz ve sükûnetle şiddetin kapımızı çalmasını beklemekteyiz. Önümüzde ciddi bir tehlike olarak duran bu sorunun çözümü için önce onu doğuran temel nedenler üzerinde kısaca durmak gerekmektedir. Anımsanacağı üzere; futbolda ülkemizin başına gelen en büyük şiddet felaketi, 1967 yılının Eylül ayında, Kayserispor ile Sivasspor arasında oynanan ikinci lig karşılaşmasında yaşanmıştı. İki takımın taraftarları arasında çıkan arbedede 48 kişi ölmüş, 600 kişi de yaralanmış, stadın tribünleri yakılıp yıkılmıştı. Dış dünyada yaşanılan en dramatik olay ise 1985 yılında Brüksel’in Heysel Stadı’nda gerçekleşmiş; Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası finalini oynayan Liverpool ile Juventus arasındaki maçta, Liverpool’un saldırgan taraftarlarının çıkardıkları olayda elliden fazla insan ölmüş, yüzlerce kişi yaralanmıştı. B. SALDIRGANLIK VE ŞİDDETİN ÖNLENMESİ Toplumların hızlı değişimi ve toplumsal kargaşa, saldırgan davranışların ve şiddet eylemlerinin kaynağıdır. Saldırganlık davranışının eyleme dönüşmesi sürecinde kullanılan bir yöntem ve araç olarak karşımıza çıkan şiddetin, çok çeşitli toplumsal ve ekonomik nedenleri olabilir. Çarpık kentleşme, gelir dağılımındaki dengesizlikler, ekonomik, siyasal ve toplumsal bunalımlar saldırganlık ve şiddete neden olmaktadır. Spor müsabakalarında seyirciler anlamsız şiddet ve saldırganlık eylemlerinde bulunmaktadırlar. Seyircilerin toplu olarak karşı takım seyircilerine yönelik olarak yaptıkları tezahüratlar, bir çeşit rahatlama işlevi olarak görülmektedir. Sözlü sataşmaları, hakeme yönelik çeşitli davranışları, yaşadığı çeşitli problemler ve günlük zorluklara tepki göstermelerini, rahatlama davranışlarına örnek gösterebiliriz. - 72 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Şiddet unsurlarının artmasında ve insanların kışkırtılmasında medyanın da rolü vardır. Şiddet olaylarının gazetelerde yazılması, televizyonlarda konuşulması medyanın olumsuz tutumlarından birisidir. Bu yüzden de şiddetin önlenmesinde spor medyasına önemli görevler düşmektedir. İnsanları yalnızlık duygusundan, şiddet ve saldırganlıktan kurtarmak için bireyleri spora aktif olarak yönlendirmek gerekmektedir. Tüm kulüplerin taraftarlarınca oluşturulmuş, çeşitli sivil toplum örgütleri vardır. Taraftarların esas amacı, takımlarını desteklemek için yola çıksalar da örgüt içi ve dışı sabotajların etkisiyle şiddet eğilimi göstermektedirler. Şiddet ve saldırganlık bugün organize bir hâl almıştır. Şiddetin önlenmesinde toplumsal gerekler yerine getirilmeli, bireylerin eğitim seviyesi yükseltilmeli ve spor bilgisi artırılmalıdır.Sporun insan yaşamında önemli bir yere getirilmesi toplumsal gelişim açısından esastır. Stresten uzaklaşmak, sağlıklı ve huzurlu bir hayat için spor yapmanın tüm bireylere öğretilmesine ihtiyaç vardır. Bireyleri boş zamanlarında kontrolsüz hareket etmelerinden kurtarmanın en önemli yolu spora teşvik etmektir. Sporun tüm güzelliğini yaşamalarına ve uygulamalarına izin verilmelidir. Diğer olumsuz olayların oluşmasına zemin hazırlamadan bireysel ve takım sporlarını gerçek amaçları doğrultusunda yönlendirmek gerekmektedir. Sporda saldırgan davranışların ortaya çıkma nedenlerinden bazıları aşağıda sıralanmıştır: 1. Sporcu veya takımı kaybediyorsa, 2. Hakem veya hakemlerin kötü bir müsabaka yönettikleriyle ilgili bir algılama varsa, 3. Beklenmedik bir durum söz konusu ise ya da grup olarak şaşırmışlarsa, - 73 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - 4. Herhangi bir fiziksel temas ya da sakatlanma sonucu fiziksel olarak acı çekiyorlarsa, 5. Sporcu kapasitesinin altında oynuyorsa grup daha saldırgan olmaktadır. Ayrıca şiddet ve saldırganlığı etkileyen ısı, oyundaki skor, kendi sahasında veya rakip sahada oynama ve ligdeki puan durumu gibi dış etkenler de vardır. Sporda saldırganlığı azaltmak için şunlar önerilmektedir: 1. Spor eğitimcileri, genç sporcuları saldırgan olmayan modelleri göstererek eğitmelidirler. 2. Sportif karşılaşmaların, ailece izlenilmesine olanak tanıyacak kolaylıklar sağlanmalıdır. 3. Sporcularını saldırgan davranışlara yönelten veya onları bu davranışlarından dolayı ödüllendiren antrenörlerin lisansları iptal edilmelidir. 4. Kuralların dışına çıkarak saldırgan davranışta bulunan sporcular cezalandırılmalıdır. 5. Basın veya TV, saldırganlıkları azaltmak için ekranlarda veya gazetelerde şiddetin olumsuz yönünü tekrar tekrar gündeme getirmemeli, aksine olumlu görüntüler gösterilmelidir. 6. Kulüp yöneticileri ve antrenörler, karşılaşma öncesi karşı tarafa olumsuz mesajlar gönderen davranışlardan kaçınmalı, ezeli rekabet içerisinde olduğu söylenen takımlar arasında ilişki artırılmalı ve desteklenmelidir. 7. Stat veya salonlar etrafında alkollü içeceklerin satışı kaldırılmalı, alkollü seyirciler stat veya salonlara alınmamalıdır. 8. Stat veya salonlarda saldırgan davranışlarda bulunanlar hemen ortamdan uzaklaştırılmalıdır. 9. Stadyuma geliş ve gidişlerde trafiğin rahatlatılması, stada giriş ve stat yerinin bulunmasındaki kolaylıklar, saldırgan davranışların azalmasında önemli olmaktadır. C. SPORDA TARAFTARLIK Etkinlik + DOSTLUK KAZANSIN Hazırlanalım: İlinizde düzenlenen spor müsabakalarından birine giderek taraftarların tipik davranışlarını gözlemleyiniz. Sporda taraftar davranışlarından olan saldırganlık ve şiddete yönelik anket hazırlayınız. Hazırlanan anketi taraftarlara uygulayınız. Gözlemleri, ankete ilişkin sonuçları ve raporları sınıfa getirniz. Uygulayalım: Müsabakada taraftar davranışlarıyla ilgili gözlem raporlarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Değişik gözlem örneklerini gruplandırınız. Uygulanan anketin sonuçlarını sınıfça değerlendiriniz. Örnek taraftar davranışlarını, gerçekleştirilen değerlendirme sonuçlarına göre karşılaştırınız. Saldırganlık ve şiddeti önlemede taraftara düşen görevler üzerine beyin fırtınası yapınız. Değerlendirelim 1. İzlediğiniz müsabakadaki taraftarların davranışlarını açıklayınız. 2. İzlediğiniz maçta alınan önlemleri söyleyiniz. 3. Anket sonuçlarını değerlendiriniz. 4. Hazırladığınız anketleri ve gözlem formlarını ürün dosyanıza koyunuz. Toplumlar, bağlılık ve karşılıklı sorumluluk bilinciyle varlıklarını sürdürür. Taraftar, takımını temsil eden bir topluluk türüdür. Bir taraftar için tuttuğu takımın başarısı, kendisi için bir tür güven ve iftihar duygusunun kaynağıdır. - 74 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Taraftarlığın iki yönü vardır: Birincisi bir yere ait olma duygusu, ikincisi ise toplum tarafından kabul edilmeyecek davranışların ‘taraftarlık’ adı altında yapılmasıdır. İnsanların takım tutma sebebi, kimlik arayışıdır. Sıradan insan konumunda olan kişi, taraftar kimliğine büründüğünde, normal hayatı içinde ulaşamadığı saygınlık ve başarıya ulaştığını düşünmektedir. Toplum içinde farklı kişi ve ortamlarla iletişim kurarak varlığını sürdürme ihtiyacı hisseden insan, aradığı desteği kimi zaman dinde kimi zaman ideolojide kimi zaman da tuttuğu takımda bulmaktadır. Kendi kimliğinden çıkarak toplumsal kimliğe bürünen taraftar, bireyselleşmenin zıddı olarak sporla toplumsallaşmaktadır. Düş kırıklıkları, başarısızlıklar, sporun geniş kitlelere ulaşmasıyla umuda dönüşmekte ve toplumsal bir olay hâline gelmektedir. Sosyal hayatın düzenlenmesinde toplumsal normların yeri çok önemli olup bu toplumsal normların en önemli özelliği, ödüllendirme, dışlama, kınama, teşhir etme gibi yaptırımlardır. Sosyal normlar, insanları yanlış davranışlardan koruyan örf, adet, gelenek, görenek gibi sosyal değerlerdir. Sporun içinde bulunmayan ve taraftar kimliği olmayan kişiler toplum tarafından yaptırım gücü uygulanarak toplumdan dışlanma durumuna gelmişlerdir. Hiçbir takımın taraftarı olmayan kişilerle dalga geçilmesi ve “Zaten spordan ne anlarsın!” gibi söylemleri buna örnek gösterebiliriz. - 75 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Taraftarlar, takımının karşılıksız destekleyicisi ve maddi gücü olmuştur. Taraftarlar takımlarına sloganlarıyla büyük destek vermektedirler. Slogan, sporcuların motivasyonlarını artıran, diğer takımın moralini bozan kafiyeli ve ezgili söylemlerdir. Taraftarların kullandığı sloganlar eğitimlerine, sosyo-ekonomik durumlarına göre farklılık göstermektedir. Ç. TOPLUMSAL SAPMA Toplum birtakım değerler ve normlar ile varlığını ve sürekliliğini sürdürür. Toplumsal değer ve normlar dışına çıkılması sonucunda topluma ait olmayan davranışların ortaya çıkmasına toplumsal sapma denilmektedir. Toplumsal sapma, olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır. Olumlu sapma, toplumun istediği biçimde ve ideal davranışlar yönünde gerçekleşen bir sapmadır. Olumlu yönde sapma gösteren birey, toplumun yücelttiği davranış biçimlerine yönelmiş ve alışılagelen düşünce biçimlerini yukarı çekmiştir. Normal davranışlar toplum tarafından kabul edilir. Olumlu sapmalar toplumda birtakım gelişme ve ilerlemelere neden olabilir. Nitekim yaşadığı toplumsal yapıda çok önemli siyasal, toplumsal ve ekonomik atılımları gerçekleştiren Atatürk, olumlu sapma gösteren bir önder olarak Türk toplumunun ilerlemesi ve gelişmesini sağlamıştır. Olumsuz sapma, toplumca onaylanmayan sapmadır. Bu sapmalar, toplumda genel olarak kabul edilmiş olgulara ortak inanç ve davranışlara aykırı ve onlara uyum göstermeyen davranışlardır. Bu davranışlar toplumun diğer bireyleri tarafından hoş karşılanmadığı içir cezalandırılır. Olumsuz sapma davranışı gösteren birey ya da gruplar genellikle kendi toplumları tarafından aşağı toplumsal statülere yerleştirilirler. Normların açıkça çiğnenmesi anlamındaki rüşvet, cinayet, hırsızlık, tecavüz gibi davranışlar onaylanmaz ve bu davranışları gösterenlere yaptırım uygulanır. Olumsuz sapma davranışının değişik nedenleri vardır. Bunlar; Olumsuz sapma, bireyde psikolojik uyumsuzluğun ortaya çıkmasıdır. Örneğin, zekâ düzeyi düşük olan ve hafif düzeyde psikolojik rahatsızlıkları olan kişiler gibi. İşsizliğin artmasıyla toplumda bireylerin şiddete, alkole, hırsızlığa ve dolandırıcılığa yönelmesidir. Toplumda adaletsiz bir gelir dağılımının olmasıdır (rüşvet vb.). Göç sonucu, özellikle kentlerde farklı kültürlerden gelen bireyler arasında kültürel çatışmalar ortaya çıkmasıdır. Genel olarak hızlı değişmelerin yaşandığı dönemlerde sapma davranışlarında artışlar oluşmaktadır. Örneğin; savaş, devrim, iç çatışma ve ekonomik bunalım dönemlerinde, toplumsal sapmaların arttığı görülmüştür. Sporda olumsuz sapma davranışının nedenleri; Sporcularda aşırı motivasyon ve kazanma isteği doping, saldırganlık gibi olumsuz davranışlara yönlendirebilir. Medyanın, yöneticilerin, rakiplerin ve taraftarların baskıları da sporcuları olumsuz davranışlara yönlendirmektedir. Sapma davranışlar her toplumda görülmesine rağmen bunun derecesi toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkları ortaya çıkaran temel etken toplumsallaşma sürecidir. Toplumsallaşma, bireyin toplumun temel değer ve normlarını öğrenme sürecini ifade eder. Bu süreçte, bireyin topluma uyum sağlayabilmesi için gerekli olan davranışlar öğretilir. - 76 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Etkinlik + Adı Soyadı : Sınıfı, Numarası : Yönerge : Toplumsal sapmanın olumlu ve olumsuz nedenlerini aşağıda belirtilen yerlere yazarak ürün dosyanıza yerleştiriniz. ÇALIŞMA KÂĞIDI TOPLUMSAL SAPMA OLUMSUZ SAPMA NEDENLERİ OLUMLU SAPMA NEDENLERİ - + ………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………….......................... ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ - 77 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - Okuma Metni SPOR VE FANATİZM Spor, bilimsel kurallara göre belirlenmiş gerek kişisel eğlence ile mükemmelliğe ulaşmak gerekse takım hâlinde yarışma ve rekabet amacı ile yapılan her tür fiziksel aktiviteleri ifade eder. Spor bir araç olarak insan sağlığına yararlı bir etkinliktir. Takım ruhunu geliştirmek anlamında bakıldığında sporun yarışmacı doğası, insandaki mücadele ruhunu geliştirir. Bu durum frenlenemediği zaman bir noktadan sonra artarak bireysel ya da toplumsal gurur meselesine dönüşmekte ve aşırı tepkiler gösterilmektedir. Günümüzde bu duyguyu yaşayan insanlar fanatik olarak tanımlanmaktadır. İşte bu noktada spor bir araç olmaktan çıkmakta, amaca dönüşmektedir. Ait olma duygusu, aşırı sevgi ve tutkuyla birleştiğinde hislerini kontrol edemeyen bireyi, karşı takımı dışlayarak biz ve onlar grubuna sokmaktadır. Kazandığında sevinme, kaybettiğinde de üzülme şeklinde kendini gösteren tepki, aşırı uçlara kayarak fanatizmin başladığı noktaya dönüşmektedir. Sonuçta aşırılık, karşıtlık, dışlayıcılık ve hatta körü körüne bağlanma sonucu spor, ne yazık ki barış, kardeşlik ve dostluk ortamından uzaklaşmaktadır. Sporun bireysel ve toplumsal anlamda istenilen amaca ulaşması için aşırı uçlarda bulunma isteğinin törpülenmesi gerekir. Bunun için toplumsal bir bilinçlenme ve eğitim kaçınılmazdır. Toplumun bazı kesimlerinin üstüne düşen görevleri yerine yeterince getirmesi gerekmektedir. Bu kesimlerin başında aile gelmektedir. Toplumsallaşmanın ilk ve en önemli boyutu ailede gerçekleşmektedir. Çocuk aile bireylerini özdeşleşme ile birlikte taklit edebilmektedir. Aile bireylerinin spora karşı tutum ve davranışları çocuğa bir model oluşturmaktadır. Ailede sporun dostluk ve kardeşlik olduğu, taraftarları oldukları takımın zevk için tutulduğu ve her tür spor aktivitesinde başarıyı alkışlamak gerektiği yönünde olumlu mesajlar verilmelidir. Aksi durumda çocuklarda fanatik tutumlar oluşmaya başlamaktadır. Toplumu yönlendirmede çok etkili olan görsel ve işitsel basın da aile kadar etkilidir. Görsel ve işitsel basına düşen görev ise çeşitli tartışma programları yaparak spor hakkında halkı bilinçlendirmektir. Özellikle ülkemizde son dönemlerde basında spor yorumcularının yaptıkları tartışmalar, medya aktörlerinin spora yönelik söylemleri, haber yayıncılığı altında spor gazeteciliğinin çoğalması olumlu gelişmeler içerse de verilen mesajlar olumsuzlaştığında ne yazık ki fanatizim kaçınılmaz olmaktadır. Toplumsallaşma sürecinde önemli bir diğer kesim de okullardır. Sporun gençliğimiz için sevgi, barış ve kardeşlik ortamı sağlayabilmesinde okullarımıza önemli görevler düşmektedir. Unutmamalıyız ki her tür spor etkinliği sağlıklı bireylerin ve toplumun oluşmasına katkı sağladığı ölçüde araç olmaya devam edecektir. Tersi durumda bizler amaca dönüşen sporun yarışmacı doğasının aktörleri olarak oynamaya devam ederiz. Zeki YILDIRIM Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Felsefe Grubu Öğretmeni - 78 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - D. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Saldırganlık ve şiddet kavramlarını karşılaştırarak açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. Şiddet ve saldırganlığın toplumsal nedenleri nelerdir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 3. Taraftar olmak nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 4. Taraftar olmanın şiddete etkileri nelerdir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 5. Toplumsal sapma nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 6. Olumlu ve olumsuz sapma nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... - 79 - - Sporda Saldırganlık, Şiddet ve Taraftarlık - D. Ünitemizi Değerlendirelim 7. Sporda saldırganlık hangi durumlarda ortaya çıkmaktadır? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 8. Sporda saldırganlığı önlemek için ne gibi tedbirler alınmalıdır? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... - 80 - - Engelliler ve Spor - - 81 - - Engelliler ve Spor - Ünitemize Hazırlanalım 1. Çevrenizdeki engelli bireylerin sorunlarını biliyor musunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Engellilerin her hangi bir maçına gittiyseniz izlenimlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Engelliler için sporun önemini arkadaşlarınızla tartışınız. 4. Toplumun engellilere bakış açısını arkadaşlarınızla tartışınız. Etkinlik + ENGELLİLER KURUMUNDAYIZ Hazırlanalım: Gruplar oluşturunuz. Engelli bireylerin karşılaştıkları sorunlarla ilgili, okul yöneticileri ve öğrencilerle görüşmek üzere Zihinsel Engelliler Okulu, İşitme Engelliler Okulu, Engelli Spor Okulu gibi çeşitli kurumlara gezi düzenleyiniz. Bu gezi sırasında kamera ve fotoğraf makinesi bulundurularak çekimler yapınız. Uygulayalım: Araştırma sonuçlarınızı ve kurumdaki izlenimlerinizi sınıfta karşılıklı olarak paylaşınız. Örnekleri görsel olarak sununuz ve engelli kavramını irdeleyiniz. Toplum açısından engelli kavramını açıklayınız. Değerlendirelim 1. Gittiğiniz kurumlarda engellilerle ilgili izlenimleriniz nelerdir? Açıklayınız. 2. İzlenimlerinize göre toplumun engellilere bakış açısını değerlendiriniz. A. SOSYOLOJİNİN ENGELLİ KAVRAMI Sosyolojide engellilik terimi, bireyin toplum yaşamında öteki bireylerle eşit olarak yer alma olanağının kaybolduğunu ya da kısıtlandığını vurgulamaktadır. Engellilik teriminin kullanılmasındaki temel amaç, bireyin içinde bulunduğu durumu dile getirmektir. Engelliler toplumun bir parçası olmalarına rağmen dışlanan kesimi oluşturmaktadır. Engellilik, artık saklanıp gizlenecek bir durum olmaktan kurtulup tartışılan, konuşulan ve çözüm önerileri sunulan toplumsal bir olgu hâline gelmiştir. Toplumsal olgu olarak sosyal bilimlerin temel ilgi alanlarından biri hâline gelmiştir. Bireyler tek başlarına değil, çevreleriyle birlikte ve kendisinin toplum içinde kabul gördüğünü, önemsendiğini hissettiği anda var olur. - 82 - - Engelliler ve Spor - Toplumun ön yargıları engellilere yapılan ayrımın temelini oluşturmaktadır. Yersiz önyargılarla etiketlenmeye maruz kalan engelliler hem kendileri hem de aileleri açısından bir olumsuzlukla karşılaşır. Engellilere karşı etiketleme ve farklı şekilde nitelendirmeler yapılması toplumun bütünlüğünü bozar. Tüm bu nedenlerden dolayı engelliler sosyoloji açısından önemlidir. Toplum engellilerin kendi başlarına bir şeyler yapabileceklerini gösterebilmelidir. Zayıf yönlerini hissettirmeden yardımcı olmayı bilmek gerekmektedir. Engelliliğe toplumsal bakışımızda “empati”nin önemli bir yeri vardır. Karşımızdakinin yaşamına ve sorunlarına ilişkin yaşantılarını anlamak ve kavramak için kendimizi onun yerine koymak, bir süre bu durumda kalıp gereken bilgi ve kavrayışa ulaştıktan sonra kendi konumuza geri dönerek elde ettiğimiz verileri kullanarak davranmak empati yapmaktır. Engellilik yaşantısı bu anlamda oldukça özellikli bir yaşantıdır ve toplumsal süreçlerle sıkı sıkıya ilintilidir. Engellilere yönelik destekleyici uygulamalar ve pozitif ayrımcılık bu yaşantının zorluklarını bir ölçüde giderirken bir başka açıdan bu farklılığın ve dezavan-tajın oluşturduğu sorunları gidermesinde yardımcı olur. Engellilerin gereksinimlerine yönelik uygulamaların hedefi, onların toplum içerisindeki yaşamlarında fırsat eşitliğini yaratmak ve sürdürmek olmalıdır. Engellilere karşı önyargılı olmadan, onları etkilemeden, diğer insanlardan ayırmadan ve acıma duygusunu abartmadan davranışlar sergilemeliyiz. B. ENGELLİ KAVRAMINDA TEMEL PRENSİPLER Engellilik kavramı bozukluğa bağlı olarak kişinin normal kabul edilen işlev ve davranışlarındaki geçici ya da kalıcı kayıp olarak belirtilir. Kişinin normal yaşamdaki görevlerini yapamaması durumu için de engellilik kavramı kullanılmaktadır. Engellilik, özürlü ve sakat ifadeleri aynı anlamda kullanılmamalıdır. Bir kişinin sağ bacağının olmaması o kişinin bacağından dolayı sakat olduğu anlamına gelir, sağ bacağını kullanamaması o kişinin özrüdür. Bu özründen dolayı futbol oynayamaması ise engelliliği ifade etmektedir. Futbol oynayamaması onu bu işlevinde engelli yapmıştır. Engelli, özürlü ve sakat kavramlarının yüklediği anlamlar farklıdır. - 83 - - Engelliler ve Spor - Sportif etkinlikler açısından engel grupları ise şu şekilde oluşturulmuştur: 1. Görme engelliler 2. İşitme engelliler 3. Ortopedik engelliler 4. Zihinsel engelliler 5. Birden çok engeli olanlar 6. Süreğen hastalığı olanlar Engellilik doğuştan olabileceği gibi sonradan da gerçekleşebilir. Engellilik farklı derecelerde de olmaktadır. Genel olarak engelliyi hareket yeteneği çeşitli derecelerde sınırlanmış olan birey olarak tanımlayabiliriz. Toplumda engellilere gereken değeri vermeli ve onları topluma kazandırmalıyız. Toplumda engellilere olumlu bakış açısı kazandırmak için aşağıdaki prensiplere dikkat etmeliyiz: • Engellinin tam bir insan olduğunu kabul etmeliyiz. • Vatandaşlık haklarını gözetmeliyiz. • Farklılıklarına saygı göstermeliyiz. • Yaşamına saygı göstermeliyiz. • Bireysel onuruna saygı duymalıyız. • Temsil edilmesini sağlamalıyız. • Engellinin hakları ile mücadelesinde dayanışma içinde olmalıyız. • Fırsat eşitliği sağlamalıyız. C. ENGELLİ SPORU Etkinlik + YAŞAMA SIKICA SARILMA Hazırlık: Engelliler spor müsabakası için yararlanacağınız araç ve gereçleri hazırlayınız. Ayrıca tekerlekli sandalye, koltuk değnekleri ve gözlerinizi bağlamak için araç getiriniz. Uygulama: Maç sırasında engelli sporcuların davranışlarını gözlemleyiniz. Taraftarlarla ve engelli sporcularla konuşunuz ve toplumda engelli kavramı ve bireylerin engellilerle ilgili görüşlerini alınız. Bu görüşmelerin raporlarını sınıfa sununuz. Sınıfa getirilen tekerlekli sandalye, koltuk değnekleri vb. araçları kullanarak arkadaşlarınızın spor yapmalarını isteyiniz. Empatik bakış açısı kazandırınız ve engellilerin toplum, bireyler ve sporla ilişkilerini irdeleyerek engellilerde sporun önemini vurgulayınız. Değerlendirme 1. Engelliler maçındaki izlenimlerinize göre taraftarlar ve sporcular arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 2. Taraftar ve engelli sporcularla yaptığınız görüşmelere göre engelli sporunu açıklayınız. 3. Sınıfa getirdiğiniz engelli araçları ile yaptığınız etkinliklerde neler hissettiniz. Spor eğitimi, tüm insanlar için vazgeçilemez bir değere sahiptir. Engellilere yönelik spor uygulamaları engellilerin yaşam zorluklarını bir ölçüde gidermesi ve sporcuların kendilerini ifade edebilmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Spor eğitimi programları, bireyin gereksinimlerine, gelişimsel özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Spor eğitimi programlarının en önemli hedefi, bireyin kendine güven duygusu sağlamasına ve kendini tanımasına yönelik olmalıdır. - 84 - - Engelliler ve Spor - Engelli bireyler için spor eğitimi; bireyin fiziksel gelişimi ile ilgili gereksinimlerini karşılamak için planlanmış çeşitli spor, ritim, dans, oyun, egzersiz, temel motor beceriler, gelişimsel aktiviteler, bireysel ve grup aktiviteleri ile ilgili programlardır. Engelli sporcu kavramı ise fiziksel ve sportif aktivitelere ilişkin özel eğitim almadan, özel cihazlar kullanmadan ve bazı etkinliklerde düzenlemeler yapılmadığı takdirde sportif organizasyonlara katılması olanaksız olan bireyleri içermektedir. Engelli sporunu; fiziksel ve sportif aktivitelerde özel eğitim verildiği, özel cihazların kullanıldığı ve salt engelliler için yapılan bireysel ve grupsal aktiviteler olarak tanımlayabiliriz. Engelliler için spor; 1. Oyun ve sportif harekettir. 2. Bireylerin birbirini anlaması ve spor yoluyla etkileşimlerinin artmasında önemli bir araçtır. 3. İnisiyatif geliştirmektir. 4. Sportif etkinlikler ve oyunlar yoluyla entegrasyonu geliştirmektir. 5. Engellilerin öz güvenlerini arttırarak yaşama bağlanmalarını sağlamak ve yaşam sevinçlerini arttırmak için bir araçtır. 6. Antrenmanla ve planlı çalışmayla engellilerin sağlığının düzelmesine de katkıda bulunarak onlara yaşama umudu ve cesareti vermektir. 7. Ulusal ve uluslararası düzeydeki etkinliklerde aktif ve bağımsız bir birey olarak kendisini diğer engelli bireyleri ve ülkesini temsil etme yeterliliğini ve gururunu yaşamaktır. 8. Fiziksel sınırları aşmadan uygun bir spor dalında performansının sınırlarını zorlamaktır. 9. Rehabilitasyon, hareket kontrolü ve geniş alanlarda spor yapma özgürlüğünü yaşamaktır. - 85 - - Engelliler ve Spor - Performans Görevi İçerik Engelli sporu Süre 2 Hafta Beklenen Beceriler Araç-Gereç Araştırma, Empatik anlayış, Değerlendirme Proje değerlendirme ölçeği Yaratıcılık Bu performansta; 1. Türkiye’de ve dünyada oluşan engelli kurumlarını ve engelli sporunu araştırınız. 2. Engellilerin spor yapmada karşılaştıkları sorunları inceleyiniz. Performans Adı: Engelliler ve Spor (Spor Engel Tanımaz) Türkiye’de ve dünyada oluşan engelli kurumlarını ve engelli sporunu, engellilerin spor yapmada karşılaştıkları toplumsal sorunları araştırınız. HAZIRLIK 1. Bu araştırma bireysel bir çalışmadır. 2. Öğretmeninizden yardım alabilirsiniz. UYGULAMA 3. Yapılan araştırmalar sunum yöntemiyle sınıfta paylaşılarak engelli panosu oluşturulur. SUNUM 4. Yapılan araştırma raporlaştırılır. 5. Ürün dosyasına raporlar konulur. - 86 - - Engelliler ve Spor - 1. Engelli Sporunun Engelli Bireylere Olan Etkileri Engelli bireylerin sportif faaliyetlere katılması toplumun dikkatini engelli bireylere çekerek onlara karşı olumsuz tutum ve davranışların değişmesine önemli katkı sağlayacaktır. Sportif faaliyetler yoluyla engelliler toplum içinde işbirliği, paylaşım ve kişiler arası ilişkilerin kurallarını öğrenirler. Sportif faaliyetler engelli bireylerin yaşam kalitesini yükseltir ve kendilerini gerçekleştirebilecekleri bir sosyal ortam yaratır. Sporun engelli bireylere faydaları: • Kendi kararlarını verme yeteneğini ve bağımsızlık duygusunu geliştirir. • Engelli bireyin sahip olduğu sosyal çevreyi geliştirir ve iletişim becerisini arttırır. • Engelli bireyin seyahat etme ve yeni kültürler tanımasını sağlar. • Spor etkinlikleriyle daha geniş topluluklara katılmasını ve topluma entegrasyonunu sağlar. • Engelli bireyin kendi beceri ve yeteneklerine olan inancını arttırarak öz güvenin artmasını sağlar. • Sahip olduğu engel nedeniyle yaşadığı psikolojik gerginlik ve bunun sonucu olan sosyal sorunları aşmasında kolaylık sağlar. • Engelli bireyin problem çözme yeteneği artar. • Engelli bireyin bir sporcu olarak spor faaliyetlerinde başarılı olması toplum tarafından engelli olmanın ötesinde bir sporcu olarak kabul edilmesini sağlar. 2. Engelli Sporunun Topluma Olan Etkileri Gelişmiş toplumlara bakıldığında engellilerin sosyal yaşama katılım açısından ciddi bir sorunla ve yaşamsal alanlarda bir engellenmeyle karşı karşıya kalmadıkları bilinmektedir. Ancak engelli bireyler az gelişmiş toplumlarda zorlanmaktadır. Türkiye’de engelli bireyin toplumsal yaşama katılımını olumsuz etkileyen koşullar genellikle fiziksel çevre engellerinden kaynaklanmaktadır. Birey, sosyal çevresi ile her an etkileşim içindedir. Bu etkileşimin düzeyi ve sıklığı bireyin psikolojik ve sosyal yönden kişilik gelişiminde belirleyici rol oynar. Sosyalizasyon olarak tanımlanan bu süreç bireysel özelliklerin topluma uyum yeteneği kazanmasını sağlamakta ve doğumla başlayarak hayat boyu sürmektedir - 87 - - Engelliler ve Spor - Engelli bireylerin sosyalizasyon sürecine engelleri nedeniyle tam olarak katılamadıkları açıkça bilinmektedir. Toplumsal yapının sunduğu sosyal, kültürel, eğitsel, sanatsal ve sportif etkinliklerden yeterince yararlanamayan engelli bireylerin sosyal çevreleri bu nedenle oldukça zayıf kalmaktadır. Engelli bireylerin toplum yaşamına tam olarak entegre olmaları oldukça güçtür. Engelli birey oyun ve sporla kendisine toplumda bir yer bulmaya çalışır. Sosyal çevredeki egemen unsurları sportif etkinliklerde, benzer formlarda yaşayarak sosyal yaşamın âdeta bir provasını yapmış olur. Toplum yaşamının normatif yapısına, değerlerine ve eğilimlerine ilk yönelimler burada şekillenmeye başlamaktadır. Bu nedenle sportif etkinliklerin sosyalizasyon sürecinde etken rol oynadığı gerçektir. Engelli kişiler, bireysel farklılıklarına ve ortamlarına göre sosyalizasyon denemeleri yaşamaktadırlar. Engellilerde sosyalizasyonu sağlayan referans gruplarıdır. Referans grupları ile kendilerine özgü değer ve davranışlarını kazanırlar. Toplumsal yapı içindeki etkileşimlerin sosyal öğrenmeye büyük katkısı vardır. Bireylerin toplumsal etkileşimlerini referans grupları hızlandırmaktadır. Engellilerde bu önemli arkadaş grupları yaşamsal deneyimlerini paylaşma adına çok önemlidir. Engelli bireyler etkinliklerde beraber bulundukları kişilerle daha özel arkadaş grupları oluşturmaktadırlar. Böylelikle kendilerini topluma kabul ettirebilmek ve toplumda saygı görmek adına spor etkinliklerine katılırlar. Stevensen ve Nixon sporun 5 temel sosyal fonksiyonu olduğunu belirlemiştir. Bunlar; 1. Sosyal-duygusal olarak katkıları, 2. Entegratif (toplumla bütünleştirici), 3. Politik olarak katkıları, 4. Hareketlilik sağlaması, 5. Sosyalizasyon (topluma uyumun oluşturulması)dur. Engelli bireylere yönelik sportif etkinlikler de bu fonksiyonlar açısından toplumsal yapıda oldukça önemli rol oynar. Toplumsal yapıdan kaynaklanan fiziksel ve sosyal olumsuzluklar nedeniyle kendini gerçekleştirememiş olan engelli bireyin hem sosyal yaşamın içinde yer alma hem de kendini gerçekleştirme olanağını sportif etkinlikler yoluyla bulabileceğini söylemek mümkündür. Sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmanın temel unsuru olan insanın fiziksel, ruhsal, sosyal ve zihinsel gelişimini sağlamak, etik ve estetik duygularını geliştirmek, bireysel ve toplumsal dayanışmaya katkıda bulunmak, bireylerde kurallar içinde mücadele ve rekabet anlayışını yerleştirmek sportif etkinliklerin temel fonksiyonlarıdır. - 88 - - Engelliler ve Spor - Okuma Metni SOSYOLOJİYE VE SPOR SOSYOLOJİSİNE GENEL BİR BAKIŞ Sosyoloji, toplumsal olguların bilimsel yöntemlerle incelenmesi şeklinde tanımlanabilir. Sosyolojik düşüncenin kökleri kadim uygarlıklara kadar uzanmakla birlikte, modern bir bilim olarak sosyolojinin doğuşu 19. yüzyılın ortalarına rastlar. Sosyoloji bu dönemde Avrupa'da Saint-Simon (Sen Simon), A. Comte (Ogus Komt), K. Marx (Karl Marks) gibi düşünürlerin, sanayileşmenin beraberinde getirdiği toplumsal sorunları gidermek amacıyla yapmış oldukları felsefi çalışmalardan doğmuş; 20. yüzyılda gerek kavram ve teori gerekse yöntem açısından giderek özgünleşmiş ve bağımsızlığını kazanmıştır. Sosyolojinin ayırt edici özelliği toplumu bütüncül bir yaklaşımla ele almasıdır. Diğer toplumsal bilimler sınırlı alanlarda özelleşirken sosyoloji hangi özel konuya yönelirse yönelsin, araştırmalarını toplumun bütüncül görünümünden uzaklaşmadan yapmaya çalışır. Sosyolojinin başlıca konuları toplumun yapısı, bu yapıda meydana gelen değişmeler, toplumsal tabakalaşma ve bütünleşme olarak özetlenebilir. Sosyologlar bu eksende başta aile, eğitim, iktisat, siyaset ve din gibi ana konular olmak üzere çok çeşitli toplumsal konular üzerinde araştırmalar yaparlar. Sosyolojinin alt-dallarını oluşturan bu araştırmalar, günümüzde medyadan turizme kadar akla gelebilecek tüm toplumsal alanlara uzanmakta; bu konular üzerinde yapılan çalışmalar sistematik bir bilgi birikimi oluşturacak boyutlara ulaştığında yeni alt-dallardan söz edilmektedir. Sonuçta sosyoloji, deyim yerindeyse sürekli yeni tomurcuklar vererek gelişmektedir. "Spor sosyolojisi" sosyolojinin artık tomurcuk sayılamayacak ölçüde gelişmiş alt-dallarından biridir… …Türkiye'de sosyolojinin önemi özellikle son yıllarda fark edilmeye başlamıştır. Sosyolojik araştırmaların sayısı her geçen gün artmakta ancak spor sosyolojisi bu genel yükselişten yeterince payını alamamaktadır. Spor sosyolojisi, sosyolojik yaklaşımın spor olgusuna tatbik edilmesidir. Sportif faaliyetlerin toplumdaki yerini ve işlevini belirlemek; spor olgusunun, diğer toplumsal kurumlarla olan ilişkilerini, farklı gruplar ve kategorilerde oluşturduğu görüntüleri ortaya koymak spor sosyolojisinin başlıca amaçlarıdır. Yukarıda yapı, değişme, tabakalaşma ve bütünleşme şeklinde çizdiğimiz genel çerçeve, spor sosyolojisinin konularını da belirlemektedir. Sporun aile, eğitim, iktisat, siyaset ve din gibi temel kurumlarla ilişkileri, toplumsal değişme sürecinde sporun yeni görüntüleri (yeni sporların ortaya çıkması) sportif faaliyetteki farklılaşma ve çeşitlenmeler, sporun toplumsal tabakalarla ve toplumsal bütünleşmeyle ilişkileri spor sosyolojisinin "genel" konularını oluşturmaktadır. Ne var ki spor, toplumsal bir olgu olduğu kadar kurumsal bir yapıyla da ortaya çıkmakta; bu çerçevede spor sosyolojisi diğer toplumsal kurumlara benzer bir inceleme alanı oluşturmaktadır. Spor kurumsal bazda ele alındığında amatör-profesyonel spor veya elit-kitle sporu ya da takım sporları-bireysel sporlar gibi spordaki biçimsel ve amaçsal farklılaşmalar değerlendirilmekte, spor kuruluşlarının yapı ve nitelikleri üzerinde durulmaktadır… …Spor sosyolojisinin kendine özgü araştırma yöntem ve teknikleri yoktur. Spor sosyologları çalışmalarını genel sosyolojik yöntem ve tekniklerle yapmaktadırlar. Bu durum sosyolojinin altdallarının tümü için söylenebilir. Zaten özgün yöntem ve teknikler geliştirebilen alt-dallar, alt-dal olmaktan büyük ölçüde uzaklaşmakta ve bağımsızlığını kazanmaya başlamaktadırlar. Anlaşıldığı üzere, “spor sosyolojisinin sosyolojinin alt-dalı olduğu” ifadesi, spor sosyolojisinin -sosyolojiden bağımsız- özgün bir metodolojisinin olmadığını da belirtmektedir. Sporla toplumsal çevre arasındaki ilişkinin bilinci yaklaşık yüz yıl önce oluşmaya başlamıştır. Spor sosyolojisi olarak kabul edilebilecek ilk çalışmaların 20. yüzyılın başlarında, Almanya'da göründüğü ve bütün beşeri bilimlerde olduğu gibi felsefe formasyonu almış bilim adamları tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. O dönemde dikkati çeken iki yayın, H. Steinitzer'in “Sport und Kultur” (1910) ile H. Reisse'in “Soziologie des Sports” (1921) isimli eserleridir... Prof. Dr. H. Can İKİZLER - 89 - - Engelliler ve Spor - D. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Engelli kavramını tanımlayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. Engelli sporları nelerdir? Yazınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 3. Engelli sporunun engelli bireylere faydaları nelerdir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 4. Engelli sporunun toplum açısından faydaları nelerdir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 5. Engelli bireylere karşı olumlu bakış açısı geliştirebilmek için göz önünde bulundurulması gereken prensipler nelerdir? Örneklerle açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... - 90 - - Serbest Zaman ve Spor - - 91 - - Serbest Zaman ve Spor - Ünitemize Hazırlanalım 1. Serbest zamanlarınızda neler yaparsınız? 2. Boş zamanınızı değerlendirmede spora ne kadar yer veriyorsunuz? 3. Boş zamanlarınızda spor yapmanın size sağladığı faydalar nelerdir? Tartışınız. 4. Toplumda herkesin spor yapması sonucunda toplumsal hayatımızda neler olabileceğini arkadaşlarınızla paylaşınız. A. SERBEST ZAMAN VE ETKİNLİKLER Etkinlik + KENDİNE SERBEST ZAMAN AYIR Hazırlanalım: Serbest zaman ve serbest zaman etkinliklerini çeşitli kaynaklardan araştırınız. Yazı, makale gibi materyalleri sınıfa getiriniz. Uygulayalım: Araştırdığınız bilgiler doğrultusunda serbest zaman kavramını tanımlayınız. Bunlara örnekler veriniz. Serbest zaman etkinliklerini kendinize göre listeleyiniz. Değerlendirelim 1. Araştırdığınız bilgiler doğrultusunda serbest zaman kavramını açıklayınız. 2. Serbest zaman etkinliklerini sıralayınız. İnsanlar yaşamın zorluklarından sıyrılarak kendilerine zaman ayırırlar. Bu serbest zamanlarda kendilerini yenilemek, rahatlatmak isterler. Özellikle de spora daha çok yer verirler. Siz de aşağıdaki boş bırakılan yerlere yaptığınız sporları ve etkinlikleri yazınız. ………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………….………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… Boş zamanlarınızı değerlendirirken bu sporları yapmanızın nedenlerini arkadaşlarınızla paylaşınız. - 92 - - Serbest Zaman ve Spor - İnsanların güncel yaşam zorunluluklarından arta kalan zamanlarını değerlendirmeleri ve sağlıklı kalabilmeleri hayati önem taşır. Şehirleşme ve sanayileşmeye bağlı olarak çalışma saatleri giderek azalmakta ve insanların kendilerini yenileme ve dinlenmeleri için sahip oldukları zaman azalmaktadır. Bir hastalıktan sonra eski hâline gelmek, tazelenmek, yorgunluğu gidererek eski iş ve başarısını kazanmak anlamlarına gelen rekreasyon, zamanla eğitime de girmiş ve insanların boş zamanlarının değerlendirilmesi anlamını kazanmıştır. Rekreasyon insanın kendine uygun ve yapmaktan zevk aldığı bir faaliyete katılması ile monoton modern hayat ve yaşam kavgasının sıkıcı havasından sıyrılarak kendisini bulması ve diğer insanlarla kaynaşarak zevk içinde sosyal bir kişilik kazanmasıdır. Boş zaman ve boş zamanı değerlendirme aynı anlamda değildir. Boş zaman kişinin çalışmadığı, yaşamsal görevlerinin dışında kalan ve kişinin kendine göre harcayabileceği zamandır. Boş zamanı değerlendirme ise boş zamanda yapılan etkinliklerle ilgilidir. Boş zamanları değerlendirme etkinlikleri, etkinliklerin özelliklerine ve düzenlendiği alanlara göre farklılık gösterir. Boş zamanları değerlendirme etkinlikleri kişiler arasında farklılık gösterir. Bu farklılıklar; • Kişinin yapısına, • Cinsiyetine, • Eğitimine, • Sahip olduğu olanaklara, • Yeteneklerine bağlıdır. İnsanlar boş zamanlarında spor, resim vb. faaliyetlerde bulunurlar. Spor, boş zaman değerlendirmesinde en geniş ve en fazla ilgi çeken alanlarındandır. Boş zaman değerlendirmedeki spor, resim, tiyatro, sinema gibi etkinliklere insanların çoğunlukla seyirci olarak katılması insanları pasif hâle getirmiştir. Bireyler bu pasiflikten kendilerini kurtarmak için serbest zamanlarında spor etkinliklerine katılma ihtiyacı duymuşlardır. Tesisleşme ve alanların artması ticari gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Boş zaman değerlendirme alanlarından insanlar geçimini bile kazanmaya başlamışlardır. - 93 - - Serbest Zaman ve Spor - Boş zamanı değerlendirme amaçlı sportif faaliyetlerindeki insanların sayısı, diğer faaliyetlere katılanların sayısından daha fazla olduğu bilinmektedir. Boş zamanlarda sportif faaliyetlere aktif katılmayı tercih etme oranının yüksek olmasındaki temel nedenler, sporun kişisel ve toplumsal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Arkadaş gruplarının etkisi, spor alanlarının fazlalığı, her yaşın, her cinsin zevk ve isteklerine yanıt vermesi ve katılımın kolay olması bireylerin sportif faaliyetlere yönlenmesini sağlamıştır. Yerel yönetimler, federasyonlar, okullar ve spor kulüpleri resmi özellik taşımayan, eğlence nitelikli spor etkinlikleri düzenlerler. Bu etkinlikler; özel maçlar, üniversite oyunları, trekking, jogging, rafting, yamaç paraşütü vb. etkinliklerdir. Yamaç paraşütü Yamaç paraşütü serbest paraşütlerle yamaçlardan koşarak kalkmalarıyla başlayan ve yüzlerce metre yukarılara çıkılabilen, saatlerce havada kalınıp kilometrelerce uzaklara uçulabilen zevkli ve farklı bir spor etkinliğidir. Ülkemizde özelikle Fethiye (Ölü Deniz), Kaş, Eskişehir (İnönü) ve Denizli gibi yerlerde yapılmaktadır. Rafting Rafting, raft adı verilen botlarla debisi yüksek nehirlerde yapılan bir akarsu sporudur. Raftingde asıl olan içinde bulunulan botu devirmeden kürekle yönlendirerek kayalar ve engeller arasından azgın sularla mücadele etmektir. Ülkemizde özellikle Antalya Köprülü Kanyon, Rize Fırtına Deresi, Artvin Çoruh nehri gibi yerlerde yaygın olarak yapılmaktadır. Toplumun beklentileri doğrultusunda boş zaman değerlendirme organizasyonları neticesinde çeşitli sporlar yaygınlaştırılmış ve bireylerin bu sporlara yönelmeleri sağlanmıştır. - 94 - - Serbest Zaman ve Spor - Trekking doğa yürüyüşüdür. Ülkemizde Kapadokya’daki Ihlara Vadisi, İznik Gölü çevresi gibi doğa güzellikleri olan yerlerde yapılmaktadır. Trekking Jogging kırda, ormanda, parklarda ve her yerde yapılabilen yavaş, yorucu olmayan koşu sporudur. Jogging B. BİREY VE TOPLUM AÇISINDAN YARARI İnsanlar aktif spora, sanayileşme ve şehirleşmenin neden olduğu hareketsizlikten, uyuşmaktan, monotonluktan kurtulma amacıyla ve doktorların yönlendirmesiyle katılır hâle gelmişlerdir. Ayrıca sporun ve sporcuların toplumda belli bir prestije sahip olmaları spora katılımı hızlandırmıştır. Sporun öneminin daha iyi anlaşılmasıyla okullar, dernekler ve aileler bireylerin spora aktif olarak katılmalarına destek vermişlerdir. Boş zamanı değerlendirme etkinlikleri toplumun bütünleşmesine, daha sağlıklı bireylerin oluşmasına, insanlardaki sanat ve müzik ruhuna etki etmektedir. Bütün bunların yanında rekreasyonla sporun çeşitlilik, değişkenlik ve hareket özelliklerinden bahsedebiliriz. Rekreatif bir etkinlik olarak spora ilginin artması çeşitli toplumsal kurumları bu konuda organizasyonlar yapmaya yöneltmektedir. Rekreasyon eğitimi için düzenlenen kampanyalarının artarak rağbet görmesi bir yandan sportif aktivitelerin insanların günlük yaşamının bir parçası hâline gelmesine katkıda bulunurken diğer yandan da ortak ilgi ve heyecanların paylaşıldığı ortamlar yaratarak kişileri yabancılaşmaktan kurtarmakta; hoşgörü, gelişmiş sosyal ilişkiler ve sosyal uyum yaratmaktadır. - 95 - - Serbest Zaman ve Spor - Serbest zamanı değerlendirmenin bireye ve topluma faydalarını aşağıdaki çalışma kâğıdına yazınız. Sınıfı : Nu : Şube : ÇALIŞMA KÂĞIDI SERBEST ZAMANDA SPOR YAPMANIN BİREYE YARARLARI TOPLUMA YARARLARI - 96 - - Serbest Zaman ve Spor - C. SERBEST ZAMAN VE SPOR İLİŞKİSİ Spor ve boş zamanı değerlendirme karşılıklı olarak birbirlerini etkiler. Spor insanların rekreaktif gereksinimlerini karşılamada önemli bir hareket alanı sağlar, boş zaman değerlendirme de sporun toplumsal yaygınlaşmasında ve sportif başarılar elde edilmesinde önemli roller üstlenmiştir. Spor bu rolünü genellikle herkes için spor veya sağlık için spor gibi etkinlik rollerini yerine getirerek sağlar. Spor bir boş zaman uğraşısı olarak yani amatörce yapılan şekliyle rekreatif faaliyet özelliği taşımaktadır. İnsanın emrinde ve hizmetinde olursa rekreasyon faaliyeti, eğer insan sporun emrine girerse o zaman da spor bir meslek özelliği taşıyarak rekreasyon faaliyeti kapsamı dışında kalmaktadır. Kitle iletişim araçları ile değişik tüm spor aktiviteleri, evimize kadar girmiştir ve böylelikle kitle iletişim araçları sayesinde herkes sporla pasif olarak ilgilenir hâle gelmiştir. Kitle iletişim araçları sporun popülerliğini artırmış ve serbest zamanda spora daha çok zaman ayrılmasına neden olmuştur. Serbest zaman deyince akla ilk gelen spor etkinlikleri olmaktadır. Spor etkinliklerindeki organizasyonlarını daha gösterişli ve ilgi çekici olması seyirci olarak da katılımları artırmıştır. İnsanlar giderek hekimlerin önerileriyle teknolojik gelişmelerin yol açtığı hareketsizlik nedeniyle ortaya çıkan sağlık sorunları karşısında spora aktif olarak katılmayı tercih etmektedirler. Sporcuların toplum içindeki statülerinin yükselmesi ile ebeveynlerin çocuklarını öğrenimleri dışında spora katılmalarına teşvik etmelerine yol açmıştır. Çocukların rekreaktif etkinliklerinde spor ilk sırada yerini almıştır. - 97 - - Serbest Zaman ve Spor - Okuma Metni HOBİLERİMİZ NE SÖYLÜYOR? İnsan kaynakları danışmanı olarak çalıştığımdan mesleğim gereği çok sayıda öz geçmiş inceledim ve iş görüşmeleri yaptım. Bir işe başvuran adaylarda eğitim, deneyim ve kişisel özelliklerin yanında, varsa sahip oldukları hobilerine de dikkat ederim. Kitap okumak, seyahat etmek gibi şeyleri hobiden saymıyorum. Tabii ki haksızlık etmeyeyim, kitap okumayı hayatının ayrılmaz bir parçası yapmış veya çok seçici ve bilinçli seyahatler yapan insanları kastetmiyorum. Bu hâliyle yapıldığında elbette ki bir hobidir. Burada değinmek istediğim sıra dışı ilgi ve hobilerdir. Görüşme yaptığım kişilerde gözlemlediğim en ilginç özellik, bir hobiye sahip kişilerin iş ve özel hayatlarında çok daha başarılı olduklarıydı. Aslında hobinin mutlaka pahalı bir aktivite olması gerekmiyor. Hobi deyince sadece yelkencilik, golf, ata binmek, antika koleksiyonculuğu gibi şeyler akla gelmemeli. Örneğin, bir adayın öz geçmişinde hobiler bölümünde “köpek balığı” yazıyordu. Bu durum ilgimi çekti elbette. Adaya sorduğumda köpek balıklarının onun ilgisini çektiğini, onlarla ilgili ne varsa okuduğunu ve araştırdığını, bu konudaki bilgisinin oldukça iyi düzeyde olduğunu bildirmişti. Konusunda iddialıydı. Bu açıklaması ile aslında demek istiyordu ki ben; • Araştırmacıyım, • Bilgimi hep güncel tutarım, • Kendi branşımın uzmanıyım, • İddia sahibiyim, • İş disiplinine sahibim, • Ekip ruhuna önem veririm. Bu özellikleri çoğaltabiliriz. Bunların bir ya da birkaçının kişide bulunması dahi, onu özel ve ayrıcalıklı yapmaya ve başarılı kılmaya yetecektir. Eskişehir’in İnönü ilçesinde doğmuşum. Burada bulunan THK Planör Kampı sebebiyle çocukluk hayallerimde hep planörler, paraşütler, uçaklar vardı. Uçan Türk gibi havacılık dergilerini okur, model uçak-lar yapardım. “Bir gün ben de uçabilecek miyim?” diye düşünürdüm. Bir şeyi çok isteyince oluyor gerçekten. Aradan uzun yıllar geçtikten sonra bir arkadaşımla ortak satın aldığımız delta kanatla eğitimimizi tamamlayıp uçmaya başladık. Hafta sonu oldu mu, uygun tepelere çıkıp uçuşlar gerçekleştiriyorduk. Bu bize hem bir işi başarma hazzını yaşattı hem de ekip çalışmasının, dayanışmanın önemini öğretti. Delta kanatla uğraşmaya başladıktan sonra hayata daha olumlu bakar, güvenlik kurallarına önem verir, başkalarının hayatını tehlikeye atmamaya özen gösterir oldum. Hayatım olumlu yönde gelişti. Haydi bir ilgi alanımız, bir hobimiz olsun. Seçtiğimiz bu alanda en iyi olmaya çalışalım. Göreceksiniz, istediğimiz şey hiç de uzağımızda değil… Zeki Eser Eskişehir Barosu Avukatı - 98 - - Serbest Zaman ve Spor - D. Ünitemizi Değerlendirelim A. Aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlere cevaplayınız. 1. Boş zamanda yapılabilecek belli başlı etkinlikler nelerdir? Yazınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2. Serbest zamanı değerlendirmede sporun önemi nedir? Açıklayınız. ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... B. Aşağıdaki sorularda uygun olan seçeneği işaretleyiniz. 3. İnsanların yaşam zorunlulukları dışında kalan zamanlarını değerlendirmeleri ve sağlıklı kalabilmeleri hayati önem taşır. Şehirleşme ve sanayileşmeye bağlı olarak çalışma saatleri giderek azalmakta ve insanların kendilerini gerçekleştirmek için sahip oldukları zaman azalmaktadır. Bu paragrafta hangi kavramın önemi vurgulanmaktadır? A) Yaşamsal zorluk B) Şehirleşme C) Sanayileşme D) Serbest zaman E) Çalışma saatleri 4. Programlı ve düzenli egzersizlerin ruh ve beden sağlığı üzerine olumlu etkilerini hepimiz bilmekteyiz. Bu yüzden spor, her yaştaki insan için önerilmeye başlamıştır. Teknolojik gelişmelerin insan yaşamına kazandırdığı kolaylıklar nedeniyle giderek daha az hareket ediyor olması, bir yandan da hızlı ve düzensiz kentleşmenin yol açtığı gürültülü, kirli ve sıkıntılı yaşam koşulları çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Öyleyse sağlıklı bir topluma kavuşmak, bireylerin fiziki, ruhi ve ekonomik yönden huzurlu olmalarına bağlıdır. Yukarıdaki paragrafta sporun yapılamaması hangi nedene bağlanmıştır? A) Spor alanlarının yetersizliği B) Düzensiz kentleşme C) Ekonomik yönden huzursuzluk D) Teknolojik gelişmeler E) Olumsuz yaşam koşulları - 99 - SÖZLÜK -A- âdet: Halk tarafından alışılmış ve yaygın olarak kullanılan davranış şekilleri. anomi: Toplumda oluşan düzensizlik ve kuralsızlık. antropoloji: İnsanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bilim, insan bilimi. -Bbuhran: Tehlikeli sonuç doğurabilecek gerginlik, bunalım, kriz. -Ccemaat: Kan bağlılığının, benzerliğin, geleneklerin bulunduğu, iş bölümünün az görüldüğü insan topluluğu. cemiyet: İş bölümünün geliştiği, akılcılığın egemen olduğu toplum. -Ddeney: Bilimsel bir gerçeği göstermek, bir yasayı doğrulamak, bir varsayımı kanıtlamak amacıyla yapılan işlem. devinim: Bir toplumdaki olayların ana özelliğini, varlık biçimini belirleyen toplumsal süreçlerin bütünü. dinamik: Toplumsal yaşamdaki hareketlilik ve her an değişebilirlik. disiplin: Kişilerin içinde yaşadıkları topluluğun genel düşünce ve davranışlarına uymalarını sağlamak amacıyla alınan önlemlerin bütünü. diyalog: İnsanların karşılıklı fikir ve düşüncelerini paylaşması, konuşması. -Eedilgen: Yapılan işten etkilenen insan topluluğu. empati: Kendini duygu ve düşüncede bir başkasının yerine koyabilme. entegrasyon: İnsanlar arasında oluşan bütünleşme, kaynaşma ve birleşme. evrensel: Bütün insanlığı ilgilendiren, dünya ölçüsünde, dünya çapında. -Ggeçici gruplar: Belli bir iş yapmak veya belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen kişiler. genelleme: Bir işlemin sonucu olan genel kavram, yargı, bilim yasası veya kuram. global: Küresel, tüm dünya tarafından izlenilen, değerlendirilen konular. görgül: Deneysel ve daha geniş olarak konulara bakış açısı. gözlem: Çeşitli araç ve gereçlerin yardımıyla olayların sebeplerini bilmek için uygulanan bilimsel yöntem. -Hhalk: Üyeleri yoğun bir şekilde bir araya toplanmış olmayan, bir arada bulunmaları tesadüfî olmaktan uzak, sürekli, ortak bir kültürle birbirlerine bağlı, teşkilatsız yaygın, insan topluluğu. -İihtisaslaşma: Herhangi bir konuda uzmanlaşma. inisiyatif: Öncecilik, üstünlük. iş bölümü: Bir toplumsal üretim düzeni içindeki değişik görev ve hizmetlerin, toplumun üyeleri, grupları arasında karşılıklı bağımlılık ilişkileri içinde bölünmesi süreci. izole: Yalıtılmış, tecrit edilmiş. - 100 - -Kkadim: Başlangıcı olmayan, eski. kalabalık: Ortak fikirlerle hareket eden ve aynı heyecanı taşıyan, teşkilatsız ve sürekli olmayan, kendiliğinden oluşan insan yığını. kaos: Toplumda meydana gelen karışıklık, kargaşa. kaynaşma: Ayrılmayacak bir biçimde birleşmek, toplumdaki hareketlilikle birbirine iyice uyuşma. kent: Tarım üretiminin en aza indiği teknolojinin gelişmesiyle artan nüfusla birlikte karmaşık yapıya sahip insanların oluşturduğu yerleşim. kitle: Ortak sosyal niteliklere sahip olan insanların oluşturduğu (fiziksel yakınlıkları bulunmayan) kategori. kolektif: Birçok kimseyi veya nesneyi içine alan, birçok kişi ve nesnenin bir araya gelmesi sonucu olan. kompleks: Karmaşık. konstrüksiyon: Yapma yapım. kurum: İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için oluşan örgütlü ve sistemli kuruluşlardır. kurumsal: Değişik birim ve fonksiyonlarıyla bir kurumun niteliklerine tam anlamıyla sahip olan. kurumsallaşmak: Örgütlü duruma gelmiş süreklilik kazanan örgüt. kültür: Tarihsel ve sosyal değişme süreci içinde oluşturulan, bütün maddi ve manevi değerleri ile bunları yaratmada ve gelecek kuşaklara iletmede kullanılan araçların tümü. kültürel: Kültüre ilişkin, kültürle ilgili. kültürel kalkınma: İnsanların ortaya çıkardığı maddi ve manevi unsurlar. -Mmenajer: Bir spor takımının teknik yöneticisi. metodoloji: Toplumsal bilimlerde yöntem bilimi. millet: Siyasi bir birlik şeklinde yaşayan, ortak, mazi ve kültüre sahip, devlet şeklinde teşkitlanmış fert ve zümrelerin toplamı. misyon: Bir kimseye ya da kurula verilen özel görev. monotonluk: Toplumsal ilişkilerdeki sıradanlık, tekdüzelik. -Nnesnellik: Nesnel olma veya nesnelerin gerçeğine dayanma durumu, objektiflik. normatif: Bir kural değerini, gücünü taşıyan, norma ilişkin, düzgüsel. -Oolgu: Başlayış ve bitiş süresiyle yeri kesin olarak belirlenemeyen, süreç içinde ortaya çıkan olayların genel adı. organizasyon: Devlet, idare, toplum vb.nin düzenleniş biçimi. organize: Kuruluşları ortak bir amaç için bir araya getirme, birleştirme. otorite: Çalışmalarıyla kendini kabul ettirmiş, başarılı kimse. -Öörgün: Bir işi gerçekleştirmek amacıyla türlü ve düzenli görevler yapan organlardan oluşan. özgün: Yalnız kendine özgü bir nitelik taşıyan. öznel: Nesnelerin gerçeğine değil, bireyin düşünce ve duygularına dayanan. - 101 - öznellik: Özneye ilişkin olan bireyin düşünce ve duygularına dayanan. özümsemek: Edinilmiş olan bilgileri bireyin öz malı durumuna getirmek. -Ppotansiyel: Varlığı, gücü ortaya çıkmamış olan, gizil güç. psikoloji: İnsan ve hayvan davranışlarını inceleyen bilim dalı. -Rreferans: Bir kimsenin yararlığını, yeteneğini gösteren belge. rejim: Bir devletin yönetim biçimi, yönetme. rekreasyon: İnsanların boş zamanlarında eğlence ve spor amacı ile gönüllü olarak katıldıkları faaliyetler. resmi gruplar: Yetkili organlarca oluşturulmuş ve önceden belirlenmiş yasa, tüzük, yönetmelik gibi hukuk kurallarına göre düzenlenmiş gruplar. resmi olmayan gruplar: Kanun ve yönetmelikler yerine grup üyeleri tarafından geliştirilen kurallara göre var olan gruptur. Genellikle küçük gruplar. -Ssanayileşmek: Üretimde makine, tezgâh vb. maddi üretim araçlarına giderek daha çok yer vermek. sosyalizasyon: Bireylerin toplumun imkânlarından yararlanması ve toplumla bütünleşmesi ile oluşan toplumsal uyum. sosyal bütünleşme: Bir toplumu oluşturan, topluluk, grup ve kurumları gibi, sosyal yapının çeşitli ögeleri arasındaki birbirini tamamlayabilme durumu. sosyal çözülme: Bir toplumda maddi ve manevi kültür öğelerinin bir araya gelerek bir anlam ifade edecek ve işleyen bir bütün oluşturacak biçimde birbirlerini tamamlayamamaları. sosyal dayanışma: Grup içindeki bireylerin diğer bireylerle uyumlu ilişkilere girmesi ile ortaya çıkan durum. sosyal değerler: Bir gruba ya da topluma üye olanların uymak durumunda oldukları genelleşmiş ahlaki inançlar. sosyal değişme: Bir toplumda ekonomik büyüme ile birlikte sosyal, siyasi ve kültürel alanlarda bir ilerlemenin olması. sosyal düzen: Bir toplumdaki üretim güçleri ve üretim ilişkileriyle din, hukuk, eğitim gibi kurumların karşılıklı bağımlılık içinde oluşturdukları uyumlu bir bütün. sosyal grup: Belli ortak özelliklere sahip, etkileşim ve ilişki içinde bulunan iki veya daha fazla kişinin meydana getirdiği göreli bir sürekliliği olan bireyler topluluğu. sosyal hareketlilik: Kişilerin, ailelerin ve sosyal grupların toplum içinde sahip oldukları bir statüden diğer bir statüye veya bir tabakadan diğer tabakaya geçmeleri. sosyal ilişki: Birbirinden haberdar olan en az iki insan arasında belirli bir süre devam eden, anlamlı ve belirli amaçlar etrafında kurulan sosyal bir bağ. sosyal kategori: Bazı ortak özelliklere sahip olan fakat birbirleri ile ilişkide bulunmaları ya da birbirlerini tanımaları gerekmeyen kişilerden oluşan bütün. sosyal kontrol: Bireylerin veya sosyal grupların sosyal düzeninin gereklerine uygun biçimde davranmalarını sağlamaya yönelik önlemlerin tümü. - 102 - sosyal kurum: Birbirleriyle sosyal ilişki ve etkileşim halinde bir arada bulunan insanların, toplum içinde nasıl davranmaları gerektiğini ve bu davranışların kurallarını belirleyen, kişilere belli şekillerde davranışlarda bulunması için zorlayıcı etkide bulunan, aralarında birlik ve bütünlük olan, uyumlu ve örgütlü bütünler. sosyal normlar: Bir toplumda insanları belli olaylar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen öyle davranmaya zorlayan kurallar. sosyal olay: Toplum içinde meydana gelen, başlama ve bitiş noktaları belirli olan birden fazla kişiyi ilgilendiren bir oluşum ve değişim. sosyal olgu: Genellikle başlangıç ve bitiş zamanı bilinmeyen, nerede başlayıp nerede bitebileceği kesin olarak tespit edilemeyen bir sosyal oluşum ve değişim. sosyal prestij (itibar): Bir bireye ya da kümeye (grup) başka birey ya da kümelerle, ilişkilerinde üstünlük sağlayan durum. sosyal sınıf: Toplumun düzeyi, yaşam biçimi, eğitim, saygınlık gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen ve bunun bilincinde olan insanlar tarafından oluşturulan bir bütün. sosyal statü: Bir sosyal pozisyonunun diğer sosyal pozisyona göre işgal ettiği durum. sosyal tabakalaşma: Toplumu meydana getiren üyelerin ya da öğelerin bir ya da daha fazla ölçüte göre hiyerarşik sıralanmaları. sosyal yapı: İçinde sosyal ilişkilerin sosyal olayların meydana geldiği, sosyal grupların ve kurumların yer aldığı, nüfus ve yerleşim tarzının şekillendirdiği, toplumun şekil ve çevresi ile ilgili dış görünüşe sahip olan bir sosyal varlık. sosyolog: İnsanlar arasındaki ilişkileri, grupları, kurumları toplumdaki değişme ve gelişmeleri inceleyen bilim insanı. sosyoloji: İnsanların birbirleriyle olan ilişkilerini, sosyal grupları, kurumlar ve örgütler arasındaki ilişkileri, toplumdaki değişme ve gelişmeleri sistematik ve bilimsel olarak inceleyen bilim. soy: Bir atadan gelen kimselerin topluluğu, sülale. soy bağı: Kan bağı ile oluşan akrabalığın genel adı. statü: İnsanların toplum içindeki yerini ifade eden bir kavram. strateji: Önceden belirlenen bir amaca ulaşmak için tutulan yol. -Şşehirleşme: Özellikle sanayinin gelişmesi sonucu nüfusun şehirlerde toplanması ve şehir alanlarının genişlemesi süreci. -Ttipoloji: İnsan tiplerini belirleme ve ayırt etme yöntemi. tiraj: Gazete, kitap, dergi vb. nin bir basılışındaki baskı sayısı. toplum: Belli bir coğrafya parçası üzerinde yer alan, üyeleri arasında sıkı bir etkileşim ve iş bölümü olan bir insan topluluğu. toplumsal tabaka: Bir toplum içinde makam, şöhret, meslek vb. bakımdan ayrılan topluluklardan her biri, kat. toplumsallaşma: Bireyin kişilik kazanarak belli bir toplumsal çevreye hazırlanması, toplumla bütünleşme süreci, sosyalleşme. -Yyöntem: Bir amaca erişmek için izlenen, tutulan yol, sistem. yığın: Birçok kimsenin veya nesnenin bir araya gelmesiyle oluşan kalabalık. - 103 - KAYNAKÇA ALEMDAR, Korkmaz ve ERDOĞAN, İrfan, Popüler Kültür ve İletişim. Ümit Yayıncılık, Ankara, 1998. ALEMDAR, Korkmaz ve ERDOĞAN, İrfan, İletişim ve Toplum, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990. ANIK, Cengiz, Siyasal İkna, Vadi Yayınları, Ankara, 2000. ARMAĞAN, İ., Sporun Toplum Bilimsel Temelleri, Ege Ünv. BESYO, Yayın Nu. 4, İzmir, 1981. ARSLAN, Ali, Türk Medya Elitleri: Bir Durum Tespiti, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı: 8, Ankara, 2001. ARSLAN, Ali, Türkiye’de İktidarın Sosyolojik Anatomisi ve İktidar Seçkinleri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, İzmir, 2004. ATABEYOĞLU, C., Atatürk ve Spor, GSGM, Yayın Nu 90, Ankara, 1989. ATEŞ, M., Demokrasi ve Spor Eğitimi, Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı 1, Buca Eğitim Fakültesi Yayınları, İzmir, 1992. AYSOY, Mehmet, Avrupa Birliği Sürecinde Özürlüler Politikası, Açı Kitapları, İstanbul, 2004. AZİZ, Aysel, Toplumsallaşma ve Kitlesel İletişim, A.Ü.B.Y.Y.O. Yayınları, Nu. 2, S. 2, Ankara, 1982. BAŞARAN, Fatma, Psiko-Sosyal Gelişim, A. Ü. Basımevi, Ankara, 1992. BÜLBÜL, Rıdvan, Uluslararası İletişim, Paragraf Dizgi ve Tasarım, Konya, 1997. BUCHER, C. A., BUCHER, R. D., Rekreation For Today's Society, New Jersey, 1974. ÇELEBİ, Nilgün, Genç, Sosyalleşme Sosyal ve Kültürel Yapı, Millî Gençlik Kongresi, S.Ü. Yayın Nu. 35, Konya, 1985. ÇETİNKAYA, Yalçın, Bir Manipülasyon Aracı Olarak Medya ve Gençlik, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Sayı 57, Ankara, 2004. DEMİRAY, Uğur, Kitle İletişim Araçları ve Boş Zaman, Ergül Han Yayınları, Eskişehir, 1988. DAVIS, R. J, BULL, C. R., ROSCOE J. V., ROSCOE D. A., Physical Education and The Study of Sport, Wolf Publishing, England, 1991. DİKİCİ K., Adana İli Lise Öğrencilerinin Boş Zamanlarını Değerlendirme Alışkanlıkları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana, 1994. DÖNMEZER, S., Sosyoloji, Savaş Yayınları, ANKARA, 1984. ERİPEK, Süleyman, Zihinsel Engelli Çocuklar, Eğitim Fakültesi Yayınları, Eskişehir, 1993. ERKAL, Mustafa, Sosyoloji, Der Yayınları, İstanbul, 1996. ERKAL, M., Sosyolojik Açıdan Spor, MEGS Yayın, Nu. 30, Milli Eğitim Basımevi, ANKARA, 1986. - 104 - ERKAN, N., Boş Zaman Değerlendirme,19 Mayıs Gençlik ve Spor Akademisi Ders Notları, Ankara,1995. ERKAN, N., Yaşam Boyu Spor Nedir, Ed: Aköz, Y., Türkiye ve Olimpiyat Sempozyumu, Ankara,1994. FİCHTER, J., Sosyoloji Nedir, Çev: ÇELEBİ, Nilgün, Atilla Kitapevi, Ankara, 1994. GÜR, Arzu, Özürlülerin Sosyal Yaşama Uyum Süreçlerinde Sportif Etkinliklerin Rolü, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001. İKİZLER, H. Can, Sporda Sosyal Bilimler, Alfa Yayınları, İstanbul, 2000. HUNTCHİNSON, J. L. Principles of Rekreation, New YORK, 1949. İbn-i Haldun, Mukaddime I, II, III Çev: UGAN Z. K., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1989. İNCEOĞLU, Yasemin, Medya ve İktidar, Mehmet Ali Aybar’ı Anma Sempozyumu, İstanbul, 2006. KARAKÜÇÜK, S., Rekreasyon Boş Zamanları Değerlendirme, Seren Matbaacılık, Ankara, 1995. KARASÜLEYMANOĞLU, A.Engin, Basın Açısından Spor Yeni Boyutlarıyla Spor, Ankara, 1986. KIZILÇELİK, Sezgin, ERJEM Yaşar, Açıklamalı Sosyoloji Sözlüğü, Saray Kitabevi, İzmir, 1996. KOCACIK, Faruk, Toplum Bilim Ders Notları, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Nu. 92, Sivas, 2003. KORUÇ, Z., ACAR, P., Kitle Sporu ve Spor Psikolojisi, Ed: ERDEMLİ, A. , Spor Ahlakı ve Spor Felsefesine Yeni yaklaşımlar, Mega Matbaacılık, İstanbul, 1991. KÖSEMİHAL, N. Şazi, Sosyoloji Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1982. KÖYBAŞI, Nihal, Boş Zaman Sosyolojisi ve Boş Zamanları Değerlendirme Aracı Olarak Kültür Turizmi ve Dinlence Turizmine Katılan Yerli Turistlerin Karşılaştırmalı Sosyolojik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniv., Eskişehir, 2006. ORHUN, A., Okul Beden Eğitimi Sporunda Yeni Didaktik Yaklaşımlar, Spor Bilimleri I. Ulusal Sempozyumu, Ankara, 1990. OSKAY, Ünsal, Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri: Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul,1993. ÖZGÜR, İskender, Engelli Çocuklar ve Eğitimi, Özel Eğitim, Karahan Kitapevi, Adana, 2004. ÖZGÜVEN, M., Toplum Bilimlerine Giriş, Ekin Kitabevi, Bursa,1996. ÖZKALP, E., Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 1995. ÖZKÖK, Ertuğrul, İletişim Kuramları Açısından Kitlelerin Çözülüşü, Tan Yayınları, S. 93, Ankara, 1985. - 105 - SAN H., Spor ve Basın, Spor Ahlakı ve Felsefesine Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu, İstanbul,1991. SAYIN, Ö., Sosyolojiye Giriş, Erdem Kitabevi, İzmir, 1985. SİNASON, Valerie, Engelli Çocuk, Çev.: Füsun Doruker, İstanbul, 2002. ŞAHİN, H., Sporcuların Performans Sporunu Bıraktıktan Sonraki Yaşamlarında Boş Zaman Değerlendirme İlgilerinin Araştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana, 1997. ŞAHİN. H. Murat, Sporda Şiddet ve Saldırganlık, Nobel Yayınları, Ankara, 2003. TOLAY, A. Sportif Dallar ve Spor Yazarları, TRT, Yayın Nu. 169, Ankara, 1986. TÜKENMEZ, Metin, Medya ve Spor, Etikus Yayınları, İstanbul, 2003. Türk Dil Kurumu Yayınları, Türkçe Sözlük, Nu. 549, Ankara, 2005. USLUATA, Ayseli, İletişim, İletişim Yayınları, S 84, İstanbul, 1984. VOİGT, Dieter, Spor Sosyolojisi, Çev.: Ayşe Atalay, Alkım Yayınları, İstanbul, 1998. YETİM, A. Azmi, Sosyoloji ve Spor, Morpa Kültür Yayınları, İsanbul, 2005. YURTBİLİR, T. Nihan, Boş Zamanların Sportif Etkinliklerle Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniv., Eskişehir, 2001. ZORBA, Erdal; İKİZLER, H.Can; TEKİN, Ali; MİÇOĞULLAR, Okan. Herkes İçin Spor, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul, 2006. İnternet Kaynakları 1. http://www.toplumvesiyaset.com, Erişim Tarihi 26. 01. 2008, Saat: 09.00 2. www.toplumbilim.com, Erişim Tarihi 12. 02. 2008, Saat: 11.10 3. www.ttsb.org/index/index.htm, Erişim Tarihi 20. 02. 2008, Saat: 16.40 4. www.flickr.com, Erişim Tarihi 04. 04. 2008, Saat: 14.00 5. http://www.ntvmsnbc.com/news/257334.asp, Erişim Tarihi 07. 03. 2008, Saat: 11.10 - 106 - AKRAN DEĞERLENDİRME FORMU Yönerge: Bu form grup olarak çalışmalarınızı değerlendirmek üzere hazırlanmıştır. Aşağıdaki her ifadeyi okuyunuz bu ifadelere göre önce gruptaki arkadaşlarınızı son sütunda ise kendinizi değerlendiriniz. Sınıfı 3. Arkadaşımın adı soyadı : ……………………… 4. Arkadaşımın adı soyadı : ……………………… 5. Arkadaşımın adı soyadı : ……………………… : ................................. Grubunuzdaki Öğrenciler Grubun adı: 5.Arkadaşım : ……………………… 4.Arkadaşım Adı Soyadı : .……………………… 2. Arkadaşımın adı soyadı 3.Arkadaşım : ……………………… 2.Arkadaşım 1. Arkadaşımın adı soyadı 1.Arkadaşım Değerlendiren öğrencinin: Ben Buna göre 5=Çok iyi, 4= İyi, 3=Orta, 2=Kabul edilebilir, 1=Kabul edilemez olarak dereceleyiniz. 1.Çalışmalara gönüllü katılma 2.Görevini zamanında yerine getirme 3.Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp sunma 4.Grup arkadaşlarının görüşlerine saygılı olma 5.Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil kullanma 6.Temiz tertipli ve düzenli çalışma 7.Sonuçları tartışırken anlaşılır konuşma Önerilerim ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …………………… - 107 - GRUP DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı : Sınıfı : Yönerge : Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu değerlendiriniz. DERECELER BECERİLER Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sıklıkla Her zaman Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşır. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerini dinlerler. Grup üyelerinin her biri çalışmalarda rol alır. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerine ve çabalarına saygı gösterir. Grubun her üyesi birbirleriyle etkileşim içerisinde tartışır. Grup üyeleri ulaştıkları sonucu birbirlerine iletir. Grup üyeleri bireysel sorumluluklarını yerine getirir. Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle tartışır. Grup üyeleri birbirlerine güvenir. Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirir. Grup üyeleri söz hakkının adil bir biçimde paylaşılmasına özen gösterir. Grupta birbiriyle çatışan görüşler olduğunda, gruptakiler bunları tartışmaya açarlar. Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak bir görüş oluşturur. Grup üyeleri birlikte çalışmaktan hoşlanır. TOPLAM YORUMLAR ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. NOT: Öğrencilerin ölçekten aldıkları puanların ortalamasını kullanarak başarılarını ölçebilirsiniz. - 108 - GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı : Gruptaki öğrencilerin Adları : Açıklama : Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneği işaretleyiniz. DERECELER DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE DAVRANIŞLAR Her zaman Bazen Hiçbir zaman 1. Araştırma planı yaptık. 2. Görev dağılımı yaptık. 3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık. 4. Etkinlikleri birlikte hazırladık. 5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik. 6. Grupta uyum içinde çalıştık. 7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik. 8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık. 9. Grupta birbirimizi takdir ettik. 10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik. 11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik. 12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk. TOPLAM Öğretmen bilgi notu: Değerlendirme Ölçeği (Rubric) Öğrencilerin ölçekten (form) aldıkları puanların ortalamasını kullanarak başarılarını ölçebilirsiniz. Her zaman=3 Bazen =2 Hiçbir zaman=1 3 = İyi Öğrencinin başarısı ortalamanın üstündedir. 2 = Orta Öğrencinin başarısı orta düzeydedir. 1 = Yetersiz Öğrencinin başarısı orta düzeyin altındadır. - 109 - GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı : Gruptaki öğrencilerin Adları : 1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem, ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 2. Problem nereden kaynaklanıyordu? ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 3. Grubumuzun en iyi olduğu alan, ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Grup olarak daha iyi olabilirdik fakat ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. - 110 - Kontrol listeleri Gözlemlemek istenilen belirli kavramların, becerilerin, işlemlerin ve tutumların listesidir. Kontrol listeleri öğrencinin hedeflenen düzeye gelip gelmediğini belirlemek için kullanılır. Kontrol listelerini ders esnasında ya da değerlendirilmek istenilen etkinlik sırasında doldurmak daha yararlı olacaktır. Bunlar sıklıkla kullanılabilecek şekilde tasarlanmalıdır. Kontrol listeleri çoğunlukla gözlemlerin kaydı için kullanılmaktadır. Bunların not verme amaçlı kullanılmaları pek önerilmemektedir. Aşağıdaki kontrol listesi öğrencinin …….. ile ilgili bir konuda araştırma yaparken göstermiş olduğu performansa ilişkin gözlemlerin kaydedilmesi için hazırlanmıştır. Mevcut ölçütleri okuduktan sonra, bunların öğrenci tarafından sergilendiğini düşünüyorsanız "evet", düşünmüyorsanız "hayır" sütununa X işareti koyunuz. Öğrencinin performansına ilişkin diğer düşüncelerinizi ise yorum sütununa not edebilirsiniz. Ölçütler Evet Araştırma Süreci 1. Araştırmaya başlamadan önce uygun bir araştırma planı hazırladı. 2. Araştırma için verilen süreyi etkili şekilde kullandı. 3. Konuya ilişkin doğru kaynakları topladı. 4. Zorlandığı durumlarda başkalarından yardım istedi. 5. Araştırma raporunu zamanında teslim etti. 6. ................................................................. 7. ................................................................. Araştırma Raporu 1. Konuya ilişkin kavramları doğru ve yerinde kullandı. 2. Kaynaklardan elde ettiği bilgileri doğru şekilde yorumladı. 3. Kendi yorumlarını kattı. 4. Yapmış olduğu yorumları tarihsel kanıtlarla destekledi. 5. Dil kurallarını ve yazım kurallarını doğru şekilde kullandı. 6. ................................................................. 7. ................................................................. - 111 - Hayır Yorum ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU Açıklama : Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. Ünite Adı : Adı - Soyadı : Sınıfı : Öğrenci nu : DERECELER GÖZLENECEK ÖĞRENCİ Her zaman 5 I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir. 2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanır. 3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir. 4. Derse hazırlıklı gelir. Toplam II. ETKİNLİKLERE KATILMA 1. Konu ile ilgili görüşlerini çekinmeksizin ifade eder. 2. Görüşü sorulduğunda söyler. 3. Yeni ve özgün sorular sorar. 4. Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler özgündür. 5. Dersi iyi dinlediğini gösteren sorular sorar. Toplam III. İNCELEME - ARAŞTIRMA - GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için kaynaklara ulaşır. 2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır. 3. İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek yapar. 4. Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar. 5. Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda bulunur. 6. Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. Toplam IV. BİLİMSEL YÖNTEM 1. Bilinenlerden bilinmeyeni kestirir. 2. Verileri listeler. 3. Verileri sentez ve analiz yapar. 4. Ulaşılan sonuçları doğru yorumlar. 5. Sonuçlara uygun rapor yazar. 6. Araştırma sonuçlarını sunar. 7. Araştırma ve inceleme sonuçlarından genellemelere ulaşır. Toplam GENEL TOPLAM - 112 - Sıklıkla 4 Bazen 3 Nadiren 2 Hiçbir zaman 1 ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI (PORTFOLYO) DEĞERLENDİRME FORMU Öğrencinin Adı ve Soyadı : Sınıf : Yönerge : Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak dosyayı değerlendiriniz. Dereceler ÖLÇÜTLER 1 2 3 4 5 1. Çalışmaların içeriğinin tam olması 2. Çalışmalardaki çeşitlilik 3. Çalışmaların amaca uygunluğu 4. Çalışmaların doğruluğu 5. Dosyanın düzenliliği 6. Harcanan çabaları gösterme 7. Çalışmaların kalitesi 8. Çalışmaların seçiminde risk alma 9. Öğrencinin gelişimini gösterme 10. Kendini değerlendirme YORUMLAR / ÖNERİLER ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………….. - 113 - Öğrencinin : Adı ve Soyadı : Tarih : ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYAMIN İÇİNDEKİLER Çalışmalarım Bu çalışmayı neden saklıyorum? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. - 114 - Öğrencinin : Adı ve Soyadı : Tarih. ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI Başlık ……………………………………………………………………………………………………………………… Neden bu çalışmayı sakladım? …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Bu çalışmayı neden arkadaşlarımla paylaştım? …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Öğrendiklerim hakkında gösterebileceklerim nelerdir? …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Eğer bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım: …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Benim için bu çalışmanın anlamı: …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. - 115 - ÖĞRENCİ ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Bu form kendinizi değerlendirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmalarınızı en doğru yansıtan seçeneğe (x) işareti koyunuz. Öğrencinin; Adı ve Soyadı : Sınıfı : Nu : DERECELER ÖĞRENCİLERİN DEĞERLENDİRECEĞİ DAVRANIŞLAR Her zaman 1. Bazen Hiçbir zaman Başkalarının anlattıklarını ve önerilerini dinledim. 2. Yönergeyi izledim. 3. Arkadaşlarımı incitmeden teşvik ettim. 4. Ödevlerimi tamamladım. 5. Anlamadığım yerlerde sorular sordum. 6. Grup arkadaşlarıma çalışmalarında destek oldum. 7. Çalışmalarım sırasında zamanımı akıllıca kullandım. 8. Çalışmalarım sırasında değişik materyaller kullandım. 1. Bu etkinlik sırasında grubumdaki arkadaşlarıma nasıl yardım ettim? …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. 2. Bu etkinlik sırasında en iyi yaptığım şeyler: …………………………………………………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………………………………………………. Değerlendirme Ölçeği (Rubric) Öğrencilerin ölçekten (form) aldıkları puanların ortalamasını kullanarak başarılarını ölçebilirsiniz. 3 = İyi Öğrencinin başarısı ortalamanın üstündedir. 2 = Orta Öğrencinin başarısı orta düzeydedir. 1 = Yetersiz Öğrencinin başarısı orta düzeyin altındadır. - 116 - ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Öğrencinin Adı Soyadı : Sınıfı : Nu : Bu çalışmada neler yaptım? ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. Bu çalışmada neler öğrendim? ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler? ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler? ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım: ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …...........................................................................................................................................................…. - 117 - PERFORMANS ÖDEVİ DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI Konu : Grubun Adı : ÖLÇÜTLER 1 (Geliştirilebilir) 2 (Orta) 3 (İyi) 4 (Çok iyi) PUAN TOPLAM PUAN Öğretmenin önerileri: ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………….. - 118 - PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Projenin Adı : Öğrencinin Adı ve Soyadı : Sınıfı-Nu : DERECELER GÖZLENECEK ÖĞRENCİ KAZANIMLARI Çok iyi 5 İyi 4 Orta Geçer Yetersiz 3 2 1 I. PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ Projenin amacını belirleme Projeye uygun çalışma planı yapma Grup içinde görev dağılımı yapma İhtiyaçları belirleme Farklı kaynaklardan bilgi toplama Projeyi plana göre gerçekleştirme TOPLAM II. PROJENİN İÇERİĞİ Türkçeyi doğru ve etkili kullanma Bilgilerin doğruluğu Toplanan bilgilerin analiz edilmesi Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma Toplanan bilgileri düzenleme Kritik düşünme becerisini gösterme TOPLAM I. SUNU YAPMA Türkçeyi doğru ve etkili konuşma Sorulara cevap verebilme Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde sunma Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma Verilen sürede sunuyu yapma Sunum sırasındaki öz güvene sahip olma Severek sunu yapma TOPLAM GENEL TOPLAM Öğretmenin yorumu: ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… - 119 -
