TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED b. KERRAM
(SedQsan) ve Bağn}r'u kan dökmeden fethetti. Sivistan geri alındıysa da Muhammed'in Dahir'le yaptığı bir savaşta raca
hayatını kaybetti (ı ORamazan 931 20 Haziran 7I2ı. Bu savaştan sonra Rur (ArQr).
Brahmanabad ve Mültan fethedilerek çok
sayıda esir ve bol miktarda ganimetle birlikte Sind topraklarının tamamı ele geçirildi. Böylece 92-96 (711-715) yılları arasında gerçekleştirilen fetihlerle bugünkü
Belucistan'dan Hindistan'daki Kathiavar'a kadar bütün İndus vadisi İslam hakimiyetine girmiş oldu. Dahir'in eşlerin­
den biriyle evlenen Muhammed bölge halkına can ve mallarının emniyet altında olduğunu bildirdi; Budist ve Hindular'a din
hürriyeti tanıdı ve tapınakianna dokunmadı. Mültan'ın fethinden etkilenen Bailman (Bhilamalla) racası da kendi arzusuyla
İslam hakimiyetini benimsedi.
Muhammed b.
Kasım,
Kannevc
Mübeşşir et-Ta razı. MevsCı'atü 't-tar1/ji'l-islam1
ve'l-f:ıaçiareti'l-islamiyye li-biladi's-Sind ve'l-
Bencab fi 'ahdi 'l-'Arab, Cidde 1403/1983, 1,
164-226; H. M. Eliot- J. Dowson. The History
of fndia as Told by !ts Own Historians, Delhi
1990, ı , 119-124, 157, 174, 180, 192,210,428,
432, 434, 437; lqtidar Husain Siddiqui. PersoArabic Sources of Information on the Life and
Conditions in the Sultanate of Delhi, New Del hi
1992, s. 44-46; Mahmüd Şit Hattab, "·M uJ:ıam­
med b. J5asım eş-Şe]5afı FatiJ:ıu's-Sind", MMifr.,
XVI (ı 968). s. 127-148; M. Yusuf Abbasi, "Muhammad bin Qasim's Conquest of Sind (A Mi litary Appraisal )", Journal of Central Asia, 11/1,
Islamabad 1979, s. 159-188; Taswir Husain Hamidi. "Entry Route of Muhammad bin Qasim
in South Eastern Sindh", JPHS, XLV/4 (ı 997).
s. 337-345; Y. Friedman. "MuJ:ıammad b. al-l\asim", El' (ing.), VII, 405-406.
Iii
ı
Krallı­
tığı sırada
ardından
yazmışlardır.
BİBLİYOGRAFYA :
Belazüri, Fütaf:ıu'l-büldan, Leiden 1866, s.
435-438, 440-441; Ya'kübl, Taril],ll, 250, 256;
Mes'üdl, MürCıcü'?·?eheb, Beyrut 1973, 1, 187;
İbn Havkal, Kitabü'l-Mesalik (nşr. M. ı. de Geoje), Leiden 1887, s. 476; B1rün1. Tah~i~u ma li'lHind, Beyrut 1403/1983, s. 19,81;Aii b. Hamid
b. Ebü Bekir el-Küfi. Fetf:ıu's-Sind: Çeçname,
Fetif:ıname-i Sind(nşr. Süheyl Zekkar). Beyrut
1412/1992; Nüveyrl, f'lihayetü '1-ereb, XXI, 30431 O; H. Cousens, The Antiquities of Sind w ith
Histarical Out/ine, Calcutta 1929, s. 107-1 09;
N. C. Majumdar. Explorations in Sind, Delhi
1934, s. 2; S. M. Hodiwala. Studies in !ndaMuslim History, Bombay 1939, 1, 89; Abdullah
MUHAMMED b. KERRAM
(r"fj' 0-1 ~ )
ı
Ebü Abdiilah Muhammed b. Kerram
b. Arrak b. Huzabe
b. ei-Berr (ei-Bera') es-Siczi
ğına karşı yürümek amacıyla hazırlık yap-
Haccac b. Yusuf es-Sekafi'nin,
da Halife 1. Velid'in ölümü üzerine bu planını gerçekleştiremedi. Süleyman b. Abdülmelik halife olunca (96/715 ı
ağabeyi Velid'in kendisini veliahtlıktan azletmesini desteklediği için kin duyduğu
Haccac'ın akraba ve adamlarına karşı bir
harekat başlatarak onları görevlerinden
uzaklaştırıp cezalandırma yoluna gitti.
Bu arada Muhammed de yerine tayin edilen Yezid b. Ebu Kebşe es-Sekseki tarafından zincire vurulup lrak'a gönderildi;
Vasıt'ta zindana atılarak işkence altında
öldürüldü. intihar ettiğine veya Dahir'in
intikamını almak isteyen yakınlarının suikastına uğradığına dair rivayetler de vardır. Zeki ve cesur bir kumandan, kabiliyetli bir idareci olan Muhammed b. Kasım'ın ölümüne Sind'deki müslümanlar
kadar gayri müslimler de üzüldü. Çünkü
herkese din ve vicdan özgürlüğü tanımış,
bütün insanlara hoşgörüyle yaklaşmış­
tır. Dönemin şairleri ülkeler fetheden bu
genç kumandanın arkasından kasideler
lQTIDAR HUSAIN SJDDIQUI
(ö .
L
ı
31
ı öğrenimini tamamladıktan
sonra
Sicistan'da geçirdi. Arneli
konularda diğer Mürciller gibi Ebu Hanife'nin fikhi görüşlerine bağlı kaldı. "Ümmetimden Ebu Hanife isimli biri çıkacak
ve Allah onun vasıtasıyla sünnetimi yenileyecek" mealindeki hadisi (Zehebl. Mizanü '1-i'tidal, ı. ı 06 ı Ahmed b. At:idullah eiCüveybari'den rivayet etti. Bu arada İb­
rahim b. Muhammed b. Süfyan. İbrahim
b. Haccac, Muhammed b. İsmail b. İshak,
Ahmed b. Muhammed b. Yahya ed-Dehhan ve daha pek çok kimse onun derslerine devam edip kendisinden rivayette
bulundu (İbn Asakir, xv. 878; Sem'anl. V,
44 ı. Kendini i badete vermesi geniş bir kesimin etrafında toplanmasına vesile oldu.
Özellikle zühd, tecsim ve teşbihle ilgili görüşlerini Muhammed b. İsmail b. İshak'ın .
rivayet ettiği söylenir (a.g.e., V. 42-43ı.
gençlikyıllarını
Sicistan valisinin dinde bid'atlar ortakoyd uğu gerekçesiyle Muhammed b.
Kerram'ı öldürtmek istediği, fakat taraftarlarının fazla olması sebebiyle sürgün
etmekle yetindiği belirtilmekte (Sübkl,
Il, 306). ancak vali tarafından ona isnat
edilen bid'atların neler olduğu bilinmemektedir. İbn Kerram, Sicistan'dan çıka­
rılmasının ardından fikirlerini GGr. Garcistan (Gazne) ve Horasan'ın kırsal kesimlerinde köylüler arasında yaymaya devam
etti. Buralarda ayrıca ashabü'l-hadis ile
Şia'nın düşüncelerine karşı mücadele verdi (Bağdadl, s. 215-216; Şehristanl.l. 45ı .
Garcistan'da bulunduğu sırada abid görünümüyle pek çok kimseyi kendisine
bağladı. Bazı taraftarlarıyla birlikte Nişa ­
bur'a geldiğinde özellikle cahil ve ezilmiş
köylüler onun fikirlerini kolayca benimsedi (Bağdadl, s. 216; isferaylnl. s. 100;
ya
255/869)
Horasan
ve Maven'iünnehir'de
ortaya çıkan
Kerramiyye fırkasının kurucusu.
_j
Büyük ihtimalle 190 (806) yılında SicisZerenc şehrinin bir köyünde doğ­
du. Arap asıllı olduğu belirtilen · babası
Kerram (Keram. Kiram) Beni Nizar'a, bazı­
larına göre ise Beni Türab'a mensuptur
(Sem'anl, V, 43-44; Zehebl, Mizanü'l-i'tidal, IV. 21-22ı İlkeğitimini köyünde alan
Muhammed tahsil için Horasan'a gitti.
Nişabur'da uzun süre yanında kaldığı
Mürcie alimi ve zahid Ahmed b. Harb'den faydalandı, zühdle ilgili görüşlerinde
onun tesirinde kaldı. Ayrıca diğer bazı hocaların derslerine devam etti. Ali b. İshak
ei-Hanzali es-Semerkandi'den Muhammed b. Saib ei-Kelbi'nin Muhammed b.
Mervan tarikiyle gelen tefsirini okudu.
Daha sonra Belh'te Mürcil İbrahim b. Yusuf ei-Makiyani'den , Merv'de Ali b. Hacer' den, Herafta Mürcil Abdullah b. Malik b. Süleyman'dan öğrenim gördü. Mürcie adına hadis uyduran Ahmed b. Abdullah ei-Cüveybari ve Mürcil Muhammed b.
Temim ei-Faryabi'den çok sayıda hadis
rivayet etti (İbn Hibban , I, 142; ll, 306ı.
tan'ın
Kaynaklarda genellikle Mürcie'nin mensubu veya kollarından Kerramiyye'nin kurucusu diye gösterilen, bazı eserlerde ise
Mürcie kelamcısı yahut Mürcil bir zahid
olarak tanıtılan Muhammed b. Kerram
(Zehebl, el-'İber, ı. 366; İbnü'I-İmad, ll,
Bosworth,Lil11968].s . 6ı.
Hayatının bu hareketli dönemlerinde
Mekke'ye gidip beş yıl süreyle mücavir
kaldıktan sonra Nişabur'a dönen Muhammed b. Kerram'ın Mekke'de kimlerle görüştüğü konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ardından Sicistan'a döndü,
zühd ve takva adına bütün mallarını satıp Niş abur ' a geçti. Burada dikişsiz deri
elbise giydiği, başına beyaz külah koyduğu, sütçülükle uğraştığı. dükkanında insanlara vaaz ve nasihatte bulunduğu belirtilmektedir. Bu şekilde etrafında avamdan fakir bir kesimi toplamayı başaran
İbn Kerram, kalbin bilmesi (marifet) olmasa bile sadece şehadet kelimesini söylemekle (ikrar) imanın geçerli olduğu fikrini
ortaya attı. Ayrıca tecsim ifade eden bazı
görüşler ileri sürmeye başladı; bu arada
zühd ve ibadet konusunda azami hassasi-
549
MUHAMMED b. KERRAM
yet gösterdi. Ancak fikirleri ve hayat tarzı
halk arasında tartışılmaya başlandı . Bazıları onu alim ve dindar bir kimse olarak
kabul ederken bazıları düşüncelerini eleş­
tirdi. özellikle imanın sadece ikrar dan
ibaret olduğu şeklindeki görüşü Muhammed b. Eslem'den büyük tepki gördü. Abbas b. Hamza ve İbn Huzeyme ise İbn
Kerram'a mensup kişilerin küfre girdiği,
tövbe etmedikleri takdirde öldürülmelerinin gerektiği yönünde fetva verdiler (İbn
Hacer, V, 356) . Öteyandan Buharl'ye gönderdiğ i bir mektupla imanın artıp eksilmeyeceğini belirten hadis konusunda fikrini sorması, Buharl'nin de bu hadisi rivayet edenlerin şiddetle dövülmesi ve uzun
süre hapsedilmesi gerektiğini yazarak
mektubunu iade etmesi (Zehebl, Mizanü 'l-i'tidal, ıv, 21) İbn Kerram'ın toplumdaki itibarının sarsılmasına yol açtı. Tahirller'in Horasan valisi Tahir b. Abdullah'ın
huzurunda bir grup alim tarafından sorgulanan İbn Kerram, fikirlerinin ilahi ilham ürünü olduğunu iddia edince 243
(857) yılında vali tarafından Nlşabur'da
hapsedildL Bir süre sonra serbest bıra­
kıldı ve Şam ordusunun sınırdaki karargahına gitti. oradan yine Nlşabur'a döndü. Bu defa Muhammed b. Tahir kendisini sekiz yıl hapse mahkum etti (Sübkl,
rı. 304; İbn Hacer, V, 356) . Muhammed b.
Kerram'ın hapsedilmesinde iman görüşünün, dolayısıyla Mürcie'ye yakınlığının
büyük payı olduğu düşünülebilir. 251'de
(865) serbest bırakıldığında Kudüs'e gidip vaaz vermeye başladı. İmanın ikrardan ibaret olduğu düşüncesinde ısrar etmesi üzerine kitapları yakıldı ; Kudüs valisi tarafından Remle'ye sürgün edildi ve
burada vefat etti. Cesedinin Kudüs'e getirilerek Eriha'da Zekeriyya peygamberin yanına gömüldüğü rivayet edilmektedir.
Allah'ın arş
üzerinde bulunduğunu ve
O'nun zat ve cevher
itibariyle tek olduğunu, bir yerden başka
bir yere intikal edebileceğini, ilah! kelamın lafız açısından da kadim olduğunu
savunan Muhammed b. Kerram, Allah'ın
zatıyla ilgili olarak ileri sürdüğü tecslm
doktriniyle vahdet-i vücuda zemin hazır­
lamış. dolayısıyla İslam düşüncesinde antropomorfist tanrı anlayışının ilk temsilcilerinden kabul edilmiştir. Bunun yanında
iman için dilin ikrarını kafi görmesinin yaşadığı bölgede pek çok kişinin müslüman
olmasını kolaylaştırdığı söylenmiştir (bk.
arşı doldurduğunu,
KERRAMİYYE) .
Eserleri. Muhammed b. Kerram'a yapı­
lan atıflardan günümüze ulaşmay;:ın eser-
550
leri hakkında kısmen fikir edinmek mümkündür. 1. Kitabü't-TevJ:ıid. Allah ' ın varlığı, sıfatları ve diğer temel akaid meselelerine dair olmalıdır. z. Kitabü 'Aıabi'l­
Jsabr. Allah'ın zatı ve sıfatları, iman, büyük günah gibi itikadl konularla ilgili olup
sonraki müellifler tarafından bu kitaba
atıflar yapılmıştır (Bağdadl , s. 161, 163,
164; isferay\'nl, s. 103-104; Nesefl, I, 112;
Şehristanl, 1, 124; Sem'anl, V, 43). Eserin
bölümlerinden biri hadisçilerin iman anlayışının reddi hakkındadır, müellif burada imanı ikrar ve am el olarak tanımlayan­
ları reddetmektedir. 3. Kitabü's-Sır. Şii
İbn Dal er-Razl'nin yaptığı alıntılardan
eserin İbn Kerram'ın kelaml ve fıkhl görü şlerini içerdiği anlaşılmaktadır.
4. Ma-
Jsö.lat. Zühde ve zahmet içinde yaşamaya
(tekaşşüf), ayrıca nefsani arzulardan kurtulma yollarına dair bazı hadisleri, görüş­
leri ve diğer ahiakl konuları içerdiği sanıl­
maktadır (Massignon, s. 263).
Ömer es-Semerkandl'ye nisbet edilen
Kitabü Revna]sı'l-JsulCıb adlı eser Muhammed b. Kerram'ın biyografisini de
ihtiva etmektedir (Ess, Ungenützte Texte
zur Kerramiya, s. 30-41) .
BİBLİYOGRAFYA :
Muhammed b. Hasan eş-Şeybanl. el-İktisab
Mahmud ArnGs). Beyrut 1986, s. 21, 27;
Eş'ari, Mal):alat[Ritter). s. 141, 1~3; Hakim esSemerkandl, es-Sevadü'l-a'zam, Istanbul 1887,
s. 27; İbn Hibban. el-MecrCı/:ıfn, I, 142; ll, 306;
Ebü'l-Hüseyin el-Malatl. et-Tenbfh ve'r-red, Mı­
sır 1991, s. 151; Hakim en-NisabGrl. Tarfb-i /'ffsabur[nşr. R. N. Frye). Mouton 1965, V, vr. 27';
Bağdadi, el-Far~): [Abdülhamid). s. 161, 163,
164, 215-216; İsferayinl. et-Tebşfr [HGt). s.
ı 00, ı 03-1 04; Nesefi. Tebşıratü 'l-edille [Salame). I, 112; Şehristanl. el-Milel, Beyrut 1990, I,
45, 124; Sem'ani, el-Ensab [BarGdl). V, 42-44;
İbn Asakir, Tarftıu Dımaşl):, XV, 877 -879; Zehebi, Mfzanü'l-i'tidal, ı, 106; IV, 21-22; a.mlf., el'İber, ı, 366; Safedi, el-Va{f, Dımaşk 1954, IV,
375-377; Sübki, Tabai):at, ll, 304-306; İbn Hacer. Lisanü '1-Mfzan, V, 353-354, 356; İbnü ' l­
İmad, Şe?erat, ll, 131; L. Massignon, Essai sur
/es origines du lexique technique de la mystique musulmane, Paris 1954, s. 260, 263; Süheyr M. Muhtar. et-Tecsfm 'inde'l-müslimfn:
Me?hebü'l-Kerramiyye, Kahire 1971, s. 48-54;
J. van Ess. Ungenützte Texte zur Karramiya ,
Heidelberg 1980, s. 8-11, 30-41; a.mlf., Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra, Berlin 1991; U. Rudolph. Al-Maturidi und die Sunnitische Theologie in Samarkand, Leiden 1996, s. 82-87; Sönmez Kutlu. Türkler'in İslamiaşma Sürecinde Mürele ve
Tesirleri, Ankara 2000, tür.yer.; a.mlf., "Kerramiyye", DİA, XXV, 294-296; M . Şerefeddin
[Yaltkaya]. "Kerramiler", DİFM, lll/ll ( 1929). s.
3; C. E. Bosworth, "The Rise of the Karamiyyah in Khurasan", MW, L/1 [1968). s. 5-14.
[nşr.
Iii
SöNMEZ KUTLU
MUHAMMED KÜRD ALİ
(~~.f'~)
Muhammed Ferid
b. Abdirrezzlık b. Muhammed
(1876-1953)
Suriyeli edebiyat ve tarih alimi,
gazeteci ve yazar.
L
_j
Dımaşk'ta doğdu. Asıl adı
Muhammed
Süleymaniye şehrinden
Dımaşk'a göç eden Kürt asıllı bir aileye
mensuptur. İlkokuldan sonra askeri rüş­
diyeye kaydoldu; burada Türk dili ve edebiyatı okudu. Hıristiyan Azarlılar papaz
okuluna iki yıl devam ederek Fransız dili
ve edebiyatı dersleri aldı. Başta Tahir elCezairl olmak üzere Muhammed Mübarek el-Cezairl, Selim el-Buhar! gibi alimlerden Arap dili ve edebiyatı ile tarih vb.
ilimleri tahsil etti. Ayrıca Voltaire, Rousseau, Montesquieu gibi yazarların eserlerini okuyar ak zengin birikime sahip oldu.
Ferld'dir.
Irak'ın
On iki yaşında babasını kaybeden Muhammed Kürd Ali, Dlvanü'ş-şuuni'l-ecne­
biyye'de altı yıl süren memuriyet hayatın­
da Arapça'dan Fransızca'ya ve Fransız­
ca'dan Arapça'ya çeviriler yaptı. On altı
yaşında gazeteciliğe başladı; Şam'ın ilk
resmi haftalık gazetesi eş-Şam'a redaktör olarak girdi. Mısır'ın el-Mu]stetaf dergisinde yayımladığı ilmi makaleleriyle
Arap dünyasında şöhrete kavuştu. 1901 'de Kahire'de er-Ra,id el-Mışri gazetesinde çalıştı. Aynı zamanda e?-~ahir, elMü,eyyed ve el-Müsamerat gazetelerinde yazı yazdığı gibi Muhammed Abduh ile tanışma fırsatı bularak onun Ezher Üniversitesi'nde verdiği derslere katıldı. Bu sırada Paris'te neşredilen Mecelletü'l- 'alemi'l-İsldmi dergisinde de
makaleleri yayımlandı . 1906'da Mısır'da
el-Mu]stebes dergisini çıkardı. 1908'de
dergiyi Şam'a nakletti ve burada yayımı­
nı on yıl daha sürdürdü. Aynı adı taşıyan
günlük siyasi bir gazete de neşrediyordu.
1909'da Fransa'ya gitti. Burada birkaç
ay kalarak kütüphanelerdeki yazma eserleri inceledi ve Fransız filozofu Emile Boutreaux ile tanıştı. Ardından Şam'a döndü. 1913'te ikinci defa Avrupa seyahatine çıktı; Fransa, İtalya, Macaristan ve İs­
tanbul'u ziyaret etti. Bu seyahatten edindiği intibalarını Gara,ibü'l-Garb adlı kitabı ve el-Mu]stebes dergisinde yazdığı
otuz üç makaleyle anlattı. Yolculuğu sıra­
sında İtalyan tarihçisi Leone Caetani ile
tanıştı, onun kütüphanesinden yararlandı
ve birçok eserinin malzemesini buradan
aldı.