İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

advertisement
ISSN 1300-9672
SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ
ĐLAHĐYAT FAKÜLTESĐ
DERGĐSĐ
Review of the Faculty of Divinity
University of Süleyman Demirel
Hakemli Dergi
(Refereed Journal)
Yıl (Year): 2006/1
Sayı (Number): 16
Derginin Sahibi (Owner of the Journal)
Prof. Dr. Ekrem SARIKÇIOĞLU (Dekan)
Derginin Editörü (Editor-in-Chief of the Journal)
Prof. Dr. Đsmail Hakkı GÖKSOY
Editör Yardımcıları (Assistant Editors)
Yrd. Doç. Dr. Bilal GÖKKIR
Yrd. Doç. Dr. Đ. Latif HACINEBĐOĞLU
Fakülte Yayın Kurulu (Faculty Editorial Board)
Yrd. Doç. Dr.Haluk SONGUR
Yrd. Doç. Dr. Ramazan UÇAR
Yrd. Doç. Dr. Galip TÜRCAN
Yrd. Doç Dr. Nevin KARABELA
Yrd. Doç. Dr. Nuri TUĞLU
Yrd. Doç. Dr. Bahattin YAMAN
Yrd. Doç. Dr. Đshak ÖZGEL
Arş. Gör. Dr. Nejdet DURAK
Dizgi (Composition)
SDÜ Đlahiyat Fakültesi
Kapak (Cover)
SDÜ Basın ve Halkla Đlişkiler
Baskı (Print)
Ali ÇOLAK
SDÜ Đlahiyat Fakültesi Dergisi hakemli bir dergidir ve yılda iki defa
yayımlanır. Dergi, MLA Directory of Periodicals ile MLA Master List of
Periodicals’a kayıtlı olup, MLA International Bibliography adlı uluslar
arası indeks tarafından taranmaktadır.
Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergide
yayınlanan makale ve yazılar kaynak gösterilmek şartıyla iktibas ve atıf
şeklinde kullanılabilir.
©Đlahiyat Fakültesi Isparta-2006
Đsteme Adresi (Communication Adress)
SDÜ Đlahiyat Fakültesi 32260 ISPARTA
Tlf: 0 246 237 10 61 Fax: 0 246 237 10 58
II
METĐN VE RESĐM BAKIMINDAN MĐ’RACNÂME (Paris
Bibliotheque Nationale, Turc 190) VE ĐLÂHÎ KOMEDYA’DAKĐ
BENZERLĐK ÜZERĐNE BĐR KARŞILAŞTIRMA∗
Bahattin YAMAN
Melek DĐKMEN
ÖZET
Đslam kültüründe mi’râc, Hz. Muhammed’in Cebrail rehberliğinde
Mekke’deki Mescid-i Haram’dan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya ve oradan da
göklere yapmış olduğu mucizevî yolculuk olarak bilinmektedir. Türk Đslam
edebiyatında bu olay, bir edebi tür olarak manzum ve mensur
mi’râcnâmelerde anlatılmıştır. Mi’râc olayı aynı zamanda Đslam resim
sanatında da tasvir edilmiştir. 15. yüzyılda Herat’ta hazırlanan ve 60 resim
içeren Mi’râcnâme (Paris Bibliotheque Nationale, Turc 190), bu mucizevi
olayı detaylı olarak anlatan önemli bir minyatürlü yazmadır. Mi’râcnâme ve
resimleri Hz. Muhammed’in Cebrail rehberliğinde yedi göğe, cennete ve
cehenneme yaptığı yolculuğu ihtiva etmektedir. Bir Hristiyan mistiği olarak
bilinen Dante ise, Đlâhî Komedya adlı eserinde Vergilius ile birlikte
cehennem, a’râf ve cennete yaptığı yolculuğu anlatmaktadır. Mi’râcnâme ve
Đlâhî Komedya, konu ve olaylar bakımından ortaktır: Hayatta olan birinin
yükselişi.
Anahtar Kelimeler: Mi’râc, Mi’râcnâme, Dante, Đlâhî Komedya, cennet,
cehennem, a’râf.
ABSTRACT
A Comparison on the Similarities in Mıraj Nâmeh (Paris Bibliotheque
Nationale, Turc 190) and Divine Comedy in Point of Text and Painting
In Islamic culture, Miraj is described as an ascension in course of
which Muhammed is led by the angel Gabriel from the “Sacred Mosque” at
Mecca to the “Far-off Mosque” located in Jerusalem and from there to
heavens. In Turkish Islamic literature, this account is mentioned in verse and
prose as a literary genre, Mirajnameh or Mirajiye. At the same time it is
∗
Bu çalışma, Kırıkkale Üniversitesi tarafından 09-10 Aralık 2004 tarihinde
düzenlenen I. Ulusal Sosyal Bilimler Sempozyumu: Bir Metafor Olarak
Yol/Yolculuk adlı sempozyumda sunulan “Mirâcnâme (Paris BN, Turc 190)
Minyatürlerinde ve Đlahi Komedya’da Gizemli Yolculuk” başlıklı bildirinin
geliştirilmiş şeklidir.
** Süleyman Demirel Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Türk Đslam Sanatları Tarihi
Anabilim Dalı. bahattin@sdu.edu.tr
*** Süleyman Demirel Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Türk-Đslam Edebiyatı
Anabilim Dalı. melek@ilahiyat.sdu.edu.tr
147
pictured in Islamic painting art. Mirajnameh (Paris-Bibliotheque Nationale,
Turc 190), produced in the 15th century in Herat and contains 60 miniature
paintings, is an important illustrated manuscript describing this marvelous
journey in detail. Mirajnameh and its paintings contain Muhammed’s
miraculous journey guided by the archangel Gabriel, to seven heavens,
paradise and hell. Dante Alighieri, known as a Christian mystic, describes
his journey guided by Vergilius to hell, purgatory (a place separating heaven
from hell) and paradise in his work Divine Comedy. Mirajnameh and the
Divine Comedy share common points in terms of topics and events: an
ascension of alive.
Key words: Miraj, Miraj Nâmeh, Dante, Divine Comedy, paradise, hell,
purgatory.
Giriş
Kişinin kendi âleminden bir başka âleme ya da yeryüzü
âleminden olağanüstü bir âleme çıkışı, birçok kültürde görülmektedir.
Örneğin Yahudi kültüründe Musa, Đbrahim, Đşaya gibi peygamberlerin
yanı sıra bazı önemli şahsiyetlerin yeryüzünden ilâhî âleme yükseldiği
fikrine karşılık, Hristiyanlıkta Hz. Đsa’nın çarmıha gerilerek
öldürülmesinden sonra tekrar dirilerek mezarından ayrıldığına ve
tanrısal âleme yükseldiği inancı mevcuttur.1 Mi’râc, kelime olarak
yukarı çıkılan vasıta, merdiven anlamına gelmekte ise de, Đslam
kültüründe Hz. Muhammed’in göğe yükselmesi ve Allah ile doğrudan
görüşmesi mucizesine ad olmuştur. Bu bağlamda Hz. Peygamber’in
milâdi 621 yılının Recep ayının 27. gecesi Mekke’deki Mescid-i
Haram’dan Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’ya gelmesi “isrâ”, oradan
Sidre-i Müntehâ’ya yükselerek göklere yaptığı yolculuk ise “mi’râc”
olarak adlandırılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de mi’râc, “Yüceliğinde sınır
olmayan O (Allah) ki kulunu geceleyin, kendisine bazı alametlerimizi
göstermek için (Mekke’deki) Mescid-i Harâm’dan, çevresini mübarek
kıldığımız Mescid-i Aksâ’ya götürdü.”2 şeklinde beyan edilmektedir.
Bu olayın nasıl gerçekleştiği hususunda tartışmalar olmakla birlikte,3
hadis4 ve tefsir5 kitaplarında ayrıntılı bir şekilde anlatılan isrâ ve
1
2
3
4
Gündüz, Şinasi; Ünal, Yavuz; Sarıkçıoğlu, Ekrem Dinlerde Yükseliş Motifleri
ve Đslam’da Miraç, Vadi Yay., Konya, 1996, s. 45-51, 57-61.
Kur’an-ı Kerîm, Đsra Suresi, 17/1. Konuyla ilgili diğer ayetler; Đsra Suresi,
17/60; Necm Suresi, 53/1-18.
Konuyla ilgili geniş bilgi ve tartışmalar için bkz. Muhammed Hamidullah,
Đslam Peygamberi, Cev. Salih Tuğ, Đrfan Yay., Đstanbul, 1990, c. I, s. 129-148.
Sahih-i Buharî Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi, Trc. Ahmet
Naim, Başbakanlık Bas., Ankara, 1978, V. Baskı, c. II, s. 273-280; Sahih-i
Müslim Tercümesi, Kitâbü’l-Đmân, Trc. Mehmet Sofuoğlu, Ahmet Said
Matbaası, Đstanbul, 1970, c. I, s. 225-226.
148
mi’râc olayı kısaca şu şekilde gerçekleşmiştir: Uyku ile uyanıklık
arasında iken Hz. Muhammed’e bir gece Cebrail gelir ve merkepten
büyük, katırdan küçük Burak isimli bir binekle O’nu Beytü’lMakdis’e götürür. Hz. Peygamber burada iki rekât namaz kılar ve
daha sonra göklere doğru yükselir. Her gök katmanında farklı bir
peygamberle karşılaşır. Yedi kat semadan sonra Sidre-i Müntehâ
denilen yere gelir. Burada Allah’tan vahiy alır. Daha sonra cennet ve
cehennemi de gören Hz. Muhammed, Burak’la Mekke’ye döner.6
Türk Đslam Edebiyatı’nda bu mucizevî olayı ele alan manzum veya
mensur eserler, mi’râciyye ya da mi’râcnâme olarak adlandırılmıştır.
Manzum olanlar genellikle mesnevî veya kaside nazım şekli ile
yazılmıştır.7
Đslam resim sanatında, en çok canlandırılan konuların başında
mi’râc sahnesi gelmektedir. Bilinen en eski mi’râc tasviri, Câmiu’tTevârîh’in resimleri arasında (Edinburg Üniversite Kitaplığı Ms Arab
20, vr. 55a) yer almaktadır. Bu tasvirde Hz. Peygamber’in Burak
üzerinde ve melekler eşliğinde yaptığı gök yolculuğu sahnelenmiştir.
Mi’râc olayı bütünüyle ilk kez Moğollar döneminde Ahmed Musa’ya
atfedilen Mi’râcnâme'de resimlenmiştir. XIV. yüzyıl başına tarihlenen
bu resimli Mi’râcnâme'nin metni günümüze kadar gelmemiştir.
Metinsiz resimler muhtemelen 951 h./1544 yılında hazırlanan bir
albümde (Topkapı Sarayı Müzesi H. 2154) toplanmıştır. Bu
tasvirlerde, geniş ve dolgun çehreli badem gözlü insan tipleri Uygur
Fresklerindeki insan çehrelerine benzemekte olup albümde mi’râcla
ilgili dokuz resim bulunmaktadır (Resim 1).8
5
6
7
8
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, byy., Eser Neşriyat,
c. V, s. 3142-3153; Mehmet Vehbî, Hülâsatü’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Üçdal
Neşriyat, Đstanbul, 1968, c. VIII, s. 2937-2941.
Ayrıntılı bilgi için bkz. Süleyman Mollaibrahimoğlu, Mi’rac Gerçeği, Akbel
Yayınları, Đstanbul, 1991.
Miraciyelerle ilgili daha ayrıntılı bilgi için bkz. Metin Akar, Türk Edebiyatında
Manzum Miracnâmeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1987, s. 6.
Richard Ettınghausen, “Persian Ascension Miniatures of the Fourteenth
Century” XII Convegno ‘Volta’ Promosso Dalla Classe Di Scienze Moral
Storiche e Filologiche, Tema: Oriente e Occidente Nel Medioevo, Roma, 1957,
Accademia Nazionale Dei Lincei, s. 360; Zeren Tanındı, Siyer-i Nebi Đslâm
Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı, byy, 1984, Hürriyet Vakfı
Yayınları s. 11; Güner Đnal, Türk Minyatürleri Sanatı (Başlangıcından
Osmanlılara Kadar) Ankara, 1995, Atatürk Kültür Merkezi, s. 88.
149
Metniyle birlikte günümüze gelen, çalışmamıza da konu olan
Mi’râcnâme metninin müellifi Ferhadüddin Attar’dır.9Doğu
Türkçesine şair Mir Haydar tarafından çevirisi yapılan ve Uygur
yazısıyla kaleme alınmış olan Mi’râcnâme’nin hattatı Mâlik
Bahşî’dir.10 Đncelediğimiz resimli nüsha, Timurlu Sultanlardan Şahruh
zamanında (1405–1447), 33 yaşında ölen ve sanat hâmisi olan
Şehzade Baysungur'un kurduğu Herat nakışhanesinde hazırlanmıştır.11
1436 yılında hazırlanan, oldukça zengin cennet ve cehennem
ikonografyasını içeren, Uygur Türkçesiyle yazılmış olan Mi’râcnâme,
günümüzde Paris Bibliotheque Nationale (Turc 190)’de
bulunmaktadır.12 Yazmanın sayfalarında genellikle üst kısımda
Arapça metin, altında Türkçe karşılığı ve Uygurca metin yer alır.
Metinlerden hemen sonra ise sayfanın büyük bir kısmını oluşturan
resim gelmektedir. Mi’râc olayının bütün safhalarının anlatıldığı
tasvirlerde Hz. Muhammed’in yüz hatlarının ayrıntıları belirtilmiş
olup kutsiyetin ifadesi için zaman zaman abartılı haleler yapılmıştır.
Đtalyan edebiyatının önde gelen şairlerinden olan Dante
Alighieri (1265-1321)’nin cehennem, A’râf ve cennete yaptığı hayalî
ahiret yolculuğunu anlattığı Đlâhî Komedya adlı eser, Türk Đslam
edebiyatındaki mi’râciyyeler ile benzerliği nedeniyle çalışmamızda
mukayese konusu edilmiştir. Şair, 1307 civarında yazmaya başladığı
eserini 1321 yılında ölümünden kısa bir süre önce tamamlamıştır.
Đtalyan edebiyatının ana kaynaklarından olan ve Hristiyanlığın en
büyük şiiri olarak kabul edilen eserin orijinal adı Commedia’dır.13 Bir
çeşit halk türküsü anlamına gelen komedya, kötü başlayıp mutlu sonla
biten edebî eserlerin genel adıdır. Tanrısal konuları ele alması
sebebiyle esere “Đlâhî” sıfatının eklenmesi daha sonraki yıllardadır.
Đtalyanca’nın halkın konuşma diline yakın olan Floransa lehçesi ile
yazılmış olan eser, Đlahî Komedya adıyla ilk kez 1555’te Venedik’te
9
10
11
12
13
Đskender Pala, “Miraciye”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah
Yayınları, Đstanbul, 1986, Cilt: VI, s. 373.
Maria-Rose Seguy, The Miraculous Journey Of Mahomet, Miraj Nâmeh (ParisBN, Turc 190), New York, 1977, s. 7-8; PALA, a.g.m., s. 373; Agah Sırrı
Levend, “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, Türk Dili Araştırmaları
Yıllığı, Belleten 1972, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, s. 43.
Ettinghausen, a.g.e., s. 360; Tanındı, a.g.e. s.:11; Kuhnel; Ernst, Doğu Đslâm
Ülkelerinde Minyatür, Çeviri: S. K. Yetkin-Melahat Özgü, Ankara, 1952,
Ankara Ünv. Đlahiyat Fak. Yayınları, s. 28.
Metnin orijinalini görmek için: http://gallica.bnf.fr/scripts/Notice.php? O=
08100274. Erişim tarihi: 04.05.2006.
Mahmut H. Şakiroğlu, “Đlâhî Komedya”, Diyanet Đslam Ansiklopedisi.,
Đstanbul, 2000, c. XXII, s. 68.
150
basılmıştır.14 Önceleri genellikle minyatürlü yazma nüshalarının elden
ele dolaştığı eser, matbaanın icadıyla sıkça basılan metinlerden olmuş,
çeşitli dillere çevrilerek Avrupa’da yıllarca okunmuştur.15
Dante’nin bazı Đslam âlim ve filozoflarından etkilendiği ve
eserlerinde onların birtakım fikirlerini tekrarladığı ileri sürülmüştür.
Đlâhî Komedya’nın ana motifi ve ayrıntıları ile Đslamî temellere
dayanıyor olması dikkat çekicidir. Đlk kez Gabriel-Joseph Edgard
Blochet’in ortaya koyduğu iddialar, daha sonra Miguel Asin Palacios
tarafından çarpıcı örneklerle işlenmiştir. Asin Palacios, Dante’nin
Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Risâletü’l-Gufrân’ı ile Đbn Arabî’nin elFütuhâtü’l-Mekkiyye adlı eserinden faydalanmış olabileceğini, kitabın
adaptasyon olduğunu, ahiretle ilgili suç, ceza ve mekan kavramlarının
Đslam eskatolojisine göre işlendiğini ifade etmektedir.16 Bununla
birlikte Dante’nin cehennem yolculuğu esnasında Hz. Muhammed’in
ve Hz. Ali’nin cehennemde gösterilmesi de dikkat çekicidir. Hz.
Muhammed, vücudu delik deşik, boydan boya yarılmış, azaları
kopmuş bir vaziyette tasvir edilmiştir.17 Bu şekilde tasvir edilmesi,
yeni bir din kurarak bölücülük yaptığı şeklinde Hıristiyan dünyasında
yaygın olan kanaatle ilgilidir. Bu sebeple eser, Đslam dünyasında çok
fazla ilgi görmemiştir.
Çalışmamızda Mi’râcnâme ve Đlâhî Komedya’nın ayrıntılı
olarak incelenmesinden öte her iki eserde de ortak olan konular,
resimlere yansımaları açısından karşılaştırılmıştır. Konuların
sınıflandırılmasında Mi’râcnâme’deki sıralama esas alınmıştır.
I. Yolculuğun Başlaması
Mi’râc olayında, yolculuktan önce Hz. Muhammed’in
temizlenmesi söz konusudur. Mi’râc ile ilgili hadislerde Mekke’de
iken evinin çatısının aniden yarılıp Cebrail’in geldiği, göğsünü yarıp
içini zemzem suyu ile yıkadığı, hikmet ve iman ile dolu bir altın leğen
getirip içindekini göğsüne boşalttığı ve göğsünü kapatıp üzerini
mühürlediği ifade edilmektedir.18Mi’râcnâme metninde de Hz.
14
15
16
17
18
Dante Alighieri, Đlâhî Komedya, Çev. Feridun Timur, M.E.B. Yay., Ankara,
2001, V. Baskı, Cehennem, s. 34.
Şakiroğlu, a.g.m., s. 68.
Konuyla ilgili geniş bilgi için bkz. René Guénon, Dante ve Ortaçağ’da Dinî
Sembolizm, Çev. Đsmail Taşpınar, Đnsan Yay., Đstanbul, 2001, s. 40-42.
Dante, Cehennem, s. 292-293.
Sahih-i Buharî Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi, Trc. Ahmet
Naim, Başbakanlık Bas., Ankara, 1978, V. Baskı, c. II, s. 273-280; Sahih-i
151
Muhammed’in mi’râc yolculuğuna başlamadan evvel Cebrail’in
kırmızı yakut ibrik içinde getirdiği Kevser suyu ile temizlendiği yer
almaktadır.19 Đlâhî Komedya’da ise, Dante’nin temizlenmesi cennete
girmeden öncedir. Dante kötülüklerin anısını silip unutturma özelliği
olan Lethe nehrine daldırılır, daha sonra iyi işlerin anısını güçlendiren
Eunoè nehrinin suyundan içirilir. Böylece Dante, temizlenmiş olarak
göklere yükselmeye başlar.20
Her iki eserde anlatılan yolculuk da gece başlar.
Mi’râcnâme’ye göre, bir gece Hz. Muhammed yatağında yatarken
Cebrail kendisine gelip: ‘Bu gece mi’râc gecesi, Allah seni istiyor.’
der (Resim 2). Hz. Muhammed Burak’a binerek sağ ve solunda
melekler olduğu halde, sancak altında Mescid-i Aksâ’ya gider. Dante
ise, otuzbeş yaşında iken 7 Nisan Perşembe’yi 8 Nisan Cuma’ya
bağlayan kutsal gece kendini, Kudüs yakınlarında karanlık ve vahşi
bir ormanda bulur.21 Ormandan kaçıp tepeye tırmanmak istediği
sırada, karşısına bir pars, bir arslan ve bir dişi kurt çıkar. Tepeye
çıkma ümidinin tükendiği anda karşısında beliren görüntü, Latin şairi
Vergilius’a aittir. Meryem ve azize Lucia’nın aracılığıyla Beatrice,
Dante’nin diri diri ahiret yolculuğuna çıkması için Tanrı’dan müsaade
almıştır (Resim 3).22
Mi’râcnâme ve Đlâhî Komedya’da göklere yolculukta
merdivenden bahsedilmektedir. Hz. Muhammed, Beytü’l-Makdis’de
Hz. Đbrahim, Hz. Musa, Hz. Đsa ile karşılaşır ve zikredilen
peygamberlere imamlık yapar. Burayı geçen Hz. Muhammed, bir ucu
yerde bir ucu gökte nurdan bir merdiven görür. Böylece göklere doğru
yolculuğu başlar.23 Đlâhî Komedya’da da ışık saçan ve gözlerin
erişemeyeceği yükseklikte olduğu ifade edilen merdiven, cennetin
yedinci katı ile Arş-ı Â’lâ arasındadır.24
19
20
21
22
23
24
Müslim Tercümesi, Kitâbü’l-Đmân, Trc. Mehmet Sofuoğlu, Ahmet Said
Matbaası, Đstanbul, 1970, c. I, s. 225-226.
Başlangıcından Günümüze Büyük Türk Klasikleri, Đstanbul 1985, Ötüken
Yayınları, c. II, s.54.
Dante, Ârâf, s. 239-240; 259-261.
Dante, Cehennem, s. 71.
Dante, Cehennem, s. 83-87.
Başlangıcından Günümüze Büyük Türk Klasikleri, Đstanbul 1985, Ötüken
Yayınları, c. II, s.53, 54.
Dante, Cennet, s. 159-160.
152
II. Yol Arkadaşları
Mi’râcnâme’de ve Đlâhî Komedya’da yolculuk tek başına
gerçekleşmemektedir. Mi’râcnâme’deki tüm resimlerde Hz.
Muhammed, Cebrail ile seyahat eder (Resim 4). Tasvirlerde Cebrail
iki kanatlı, saçları ensesine kadar dökülen insan şeklinde
betimlenmiştir. Dante’ye ise, gezisinde cehennem ve a’râfta Latin şairi
Vergilius mihmandarlık etmiş, cennete gelindiği zaman yolculuk
Beatrice önderliğinde devam etmiştir. En üst cennet katı olan Arş’a
çıkıldığında Dante’ye Aziz Bernard eşlik etmiştir.
Mi’râcnâme resimlerinde Hz. Muhammed, yolculuğunu Burak
adı verilen bir binek üzerinde gerçekleştirir. Burak; insan başlı,
hayvan vücutlu bir yaratık şeklinde betimlenmiştir. Đlâhî Komedya’da
ise Dante, yolculuğunu yürüyerek yapar, bir binek üzerinde gezmez.
Ancak Dante ve Vergilius, saldırganların cezalandırıldığı cehennemin
yedinci katında gezerken Geryon adlı yarı insan yarı yılan şeklindeki
bir yaratığa binerek aşağı inerler. Dante Geryon’u anlatırken; yüzünün
doğruluktan ayrılmayan insan yüzü gibi olduğunu, vücudunun geriye
kalan kısmının yılana benzediğini, koltuklarına kadar kıllı iki pençesi
olan yaratığın ucunda zehir bir çatal bulunan kuyruğa sahip olduğunu
belirtmektedir (Resim 5). 25 Vücudunun yuvarlak beneklerle alacalı
olduğu ifade edilen Geryon, Mi’râcnâme resimlerindeki Burak ile
örtüşmektedir.
III. Sema-A’râf
Đlahi Komedya’da a’râf, koni şeklinde ve yedi kat dağ olup
burada affedilmeye hak kazanmış, fakat Allah’ın sevgili kulları
arasına girebilmek için geçici bir süre çile çekmesi gereken günahı az
kişiler yer almaktadır. Đslam kültüründe de benzer bir anlayışın varlığı
görülmektedir. Bazı müfessirler, Kur’an-ı Kerimde el-a’râf, ashâbü’la’râf (A’râf’ta bulunanlar) şeklinde geçen26 ifadelerle iyi ve kötü
amelleri eşit olan müminlerin kastedildiğini, bunların başlangıçta
cennet ya da cehenneme konulmayıp ikisi arasında bir yerde
bekletileceğini, daha sonra cennete konulacağını ifade etmişlerdir.27
Mi’râcnâme’ye göre yolculuk Mescid-i Aksâ’da başlar a’râf
anlayışına karşılık cennet ve cehennem öncesinde göklerden
bahsedilmekte ve gökler yedi kata ayrılmaktadır. Hz. Muhammed her
25
26
27
Dante, Cehennem, s. 205.
A’râf Suresi, 7/46, 48.
Yavuz, Yusuf Şevki, “A’râf”, Diyanet Đslam Ansiklepodisi, Đstanbul, 1991, c.
III, s. 259.
153
katta farklı kişi, yaratık ve peygamberle karşılaşmıştır. Birinci gökte
Hz. Âdem, büyük bir ak horoz, yarısı ateş yarısı kar olan melek ve
“Bahru’l-Hayvân” adlı denizle karşılaşır. Beyaz inciden yaratılmış
ikinci gökte, tüm mahlûkatın rızkını tayin eden melekle, her bir
başında yetmiş dili olan yetmiş başlı melekle, Hz. Yahya-Hz.
Zekeriyya ile karşılaşır ve ak deniz görür. Kırmızı yakuttan olan
üçüncü gökte Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz. Davud, Hz. Süleyman
peygamberlerle ve yetmiş başlı melekle karşılaşır. Đncelediğimiz bu
Mi’râcnâme’de Hz. Muhammed’in dördüncü gök katında sadece bir
melekle selamlaşmasından bahsedilmekte, daha fazla bilgi
verilmemektedir. Mi’râcla ilgili hadislerde Hz. Đsa’nın ikinci gök
katında bulunduğu ve Hz. Peygamberle burada görüştüğü rivayet
edilmekle birlikte edebiyatımızda Hz. Đsa’nın dördüncü gök katında
yer aldığı, üzerinde dünya malı olduğu için daha ileriye gidemediği
tasavvuru vardır.28 Altından yaratılmış olan beşinci gök katında Hz.
Đsmail, Hz. Đshak, Hz. Harun, Hz. Lut peygamberleri ve ateşten denizi
görür. Đnciden yaratılmış altıncı gökte Hz. Musa, Hz. Nuh ve Hz. Đdris
peygamberlerle karşılaşır. Yedinci gökte ise Hz. Đbrahim, beyaz ve
alacalı giyinmiş bir grup ümmet, içinde birçok meleğin bulunduğu
deniz, yetmiş başlı ve dört başlı melekle karşılaşır. Bundan sonra arşın
son noktası olan Sidre-i Münteha’ya gelir. Burada “Makâm-ı Kurbe”
denilen yerde secde eder. Daha sonra yetmiş bin çadırın bulunduğu
yere ulaşır ve arş üzerinde Allah’a secde eder.
Mi’râcnâme’deki yedi kat göğün mukabili olarak
değerlendirebileceğimiz Đlâhî Komedya’daki a’râf, dünyanın en
yüksek dağıdır. Koni şeklinde ve yedi kat olan dağın son katı yeryüzü
cennetidir ve buradan on katlı gökyüzü cennetine geçilir. A’râf’ta
affedilmeye hak kazanmış, fakat Allah’ın sevgili kulları arasına
girebilmek için geçici bir süre çile çekmesi gereken, günahı az olan
kişiler bulunmaktadır. A’râf’ta suçların ve karşılığındaki cezaların
ağırlığı cehennemdekilerin aksine yukarı çıkıldıkça azalmaktadır.
Burada kibirliler, hasetçiler, öfkelerine hakim olamayanlar, accidia
(iyiyi sevmekte tembel olanlar), cimriler, müsrifler, oburlar ve şehvet
düşkünleri yer almaktadır.
Mi’râcnâme’de Hz. Muhammed’in diğer peygamberlerle
görüşmesi çeşitli gök katlarında gerçekleşmektedir. Đlâhî Komedya’da
da Dante’nin peygamberlerle görüşme sahneleri yer almaktadır. Fakat
bunlar semada değil, cennette vuku bulmuştur. Hz. Muhammed
semanın ilk katında, ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem’le
28
Onay, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Türkiye Diyanet
Vakfı Yay., Ankara, 1992, s. 220; Pala, Đskender, Ansiklopedik Divan Şiiri
Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara, 1995, s. 286.
154
görüşmüştür (Resim 6). Dante tarafından “Varlığın yarattığı ilk ruh”
olarak ifade edilen Hz. Âdem ile görüşme sahnesi cennette
gerçekleşmektedir. Kendisini örten ışığın içinde yaratanını temaşa
eden Hz. Âdem, Dante ile konuşmuş ve onun sorularına cevap
vermiştir.29
Hz. Peygamber’in Hz. Davud ve Hz. Süleyman
peygamberlerle görüşmesi Mi’râcnâme’de üçüncü kat semada iken
(Resim 7), Dante’nin Đlâhî Komedya’sında bilginler ve din
bilginlerinin yer aldığı cennetin dördüncü katında bu görüşme
gerçekleşmiştir.30 Hz. Muhammed’in Đslam kültüründe de önemli bir
yere sahip olan Hz. Đsa ile görüşmesi, Mescid-i Aksâ’da
gerçekleşmiştir.
Mi’râcnâme’de çok başlı meleklerden, özellikle yetmiş başlı
melekten (vr. 32a, 19b, 15a) söz edilmektedir. Bu meleğin her başında
yetmiş dili vardır ve her dili ile Allah’ı tesbih etmektedir. Ayrıca bir
başı insan, bir başı aslan, bir başı kartal, bir diğeri öküz başı olan dört
başlı melekten bahsedilmektedir (Resim 8). Đlâhî Komedya’da da, çok
başlı yaratıklardan söz edilmektedir. Ancak Mi’râcnâme’de melek
olarak geçen çok başlı yaratıklar, Đlâhî Komedya’da cehennem meleği
olarak yer almaktadır. Cehennemin üçüncü dairesinde bulunan ve
köpek şeklinde tasvir edilen üç başlı zebani Kerberos, korkunç bir
şekilde ulumakta ve tırnakları ile cezalı ruhların derilerini yırtmaktadır
(Resim 9).31 Dokuzuncu dairede ise, sarı, siyah, kızıl renkli üç başı ve
altı kanadı olan cehennem meleğinden bahsedilmektedir. Lucifer
isimli bu melek, kanatlarının hepsini birden sallayarak üç türlü rüzgâr
estirmekte ve bu gök katını buza çevirmektedir.32
Mi’râcnâme’de Sidre-i Müntehâ’nın kökünden çıkan dört
ırmaktan bahsedilmektedir (Resim 10). Bu dört nehirden biri Nil, biri
Fırat olup diğer nehirlerden biri cennete, diğeri de Kevser’e doğru
akmaktadır. Dante’nin eserinde ise, cennetten çıkan dört ırmak olduğu
söylenmektedir. Lethe ırmağı insana işlediği günahları unuttururken,
Eunoé bunun tam tersi özelliğe sahip olup yapılan iyiliklerin hatırasını
kuvvetlendirmektedir. Bu iki nehir aynı kaynaktan çıkmalarına
rağmen etkileri bakımından birbirlerinden farklıdır. Aynı kaynaktan
çıkan iki ayrı nehir olan Fırat ve Dicle de, diğer cennet ırmaklarıdır.33
Mi’râcnâme ve Đlâhî Komedya’da geçen ortak imgelerden biri
de, Kevser’dir (Resim 11). Mi’râcnâme’de semada gezerken Hz.
29
30
31
32
33
Dante, Cennet, s. 196-199.
Dante, Cennet, s. 105-107.
Dante, Cehennem, s. 118.
Dante, Cehennem, s. 346-347.
Dante, Ârâf, s. 260-261.
155
Muhammed’e gösterilen Kevser havuzundan, Đlâhî Komedya’da “Eski
devirlerde altın çağını ve bu çağın mutluluğunu terennüm etmiş olan
eski devir şairleri Parnassos üzerinde, kim bilir belki de bu yeri
canlandırmışlardır hayallerinde. Đnsanoğlunun kökü masumdu burada;
bütün meyveleriyle burada ezelî bahar sürüp gider; bu su, herkesin
överek bahsettiği kevserdir.”34 şeklinde bahsedilmektedir.
IV. Tanrı ile Görüşme
Mi’râcnâme ve Đlâhî Komedya’da Tanrı ile aracısız görüşme
söz konusudur. Mi’râcnâme’ye göre Hz. Muhammed, Arş-ı A’lâ’ya
geldiği zaman Cebrail, O’nu yalnız bırakır. Arşın üzerinde “Makâm-ı
Kurbe” denilen yere geldiğinde Hz. Muhammed, tek başına ilerler ve
burada Allah’a secde eder (Resim 12). Mi’râcnâme metninde Hz.
Muhammed’in gönül gözü ile Allah’ı gördüğü ifade edilir.35
Mi’râcnâme’de yedi kat semanın üzerinde gerçekleşen bu
görüşme, Đlâhî Komedya’da cennette gerçekleşir. Dokuzuncu cennet
katı olan “Đlk Devindirici”de Dante, bir nokta ve bunun etrafında
dönen dokuz daire görür. Nokta Allah, daireler de dokuz melek
sınıfıdır. Bu melek gruplarından her biri kendisine bağlı olan dokuz
gökten birinin hareketini sağlamakla görevlidir.36 Dante, Arş-ı A‘lâ’ya
çıktığı zaman Tanrı’yı görmüştür. Bu temaşa karşısında gördüklerini
tasvirden âciz olduğunu ifade eden Dante, heyecanla her şeyin
zihninden silindiğini belirtir. Hıristiyanlıktaki Teslis (üçleme)
inancına paralel olarak, Yüce Nur’un derin ve saydam cevheri içinde,
üç ayrı renkte ve aynı genişlikte üç dairenin belirdiğini gören Dante,
bu dairelerden birinin ötekine yansıyormuş gibi durduğunu,
üçüncüsünün ise her ikisinden eşit olarak çıkmış bir ateşi andırdığını
belirtmektedir.37
V. Cennet
Mi’râcnâme’de cennetle ilgili az sayıda resim bulunmaktadır.
Resimlerin ilkinde Hz. Muhammed’in cennet kapısına gelmesi,38 diğer
iki resimde cennette birbirleriyle oynayan bir grup huriyi görmesi39
tasvir edilmiştir. Cennetle ilgili son resimde, içinde güzel hurilerden
34
35
36
37
38
39
Dante, Ârâf, s. 222.
Seguy, age., Resim 34.
Dante, Cennet, s. 209.
Dante, Cennet, s. 245-248.
Seguy, age., Resim 40.
Seguy, age., Resim 41-42.
156
kalabalık bir gurubun bulunduğu Hz. Ömer’in köşkü
gösterilmektedir.40
Dante’nin eserinde ise cennet, Ortaçağ astronomisinin gök
telakkisine göre yedi gezegen, sabit yıldızlar göğü, diğerlerini hareket
ettirici gök ve Arş-ı A’lâ’dan ibarettir. Bu katlarda bulunan ruhlar şu
şekilde sıralanmaktadır:
1. Sözlerinde durmamış ruhlar
2. Đyilik yapmasını seven faal ruhlar
3. Sevenlerin ruhları
4. Bilginler ve din bilginleri
5. Din uğrunda savaşanlar
6. Adaletli, olgun hükümdarlar
7. Esrime ve dalınç içindeki ruhlar
8. Đsa ile Meryem’in ululanması, Dante’nin inan, ümit ve
merhamet üzerine sınanması
9. Melekler sınıfı
10. Arş-ı A’lâ: Allah, melekler, cennetlikler
Cennetin güzellikleri ve içinde bulunanların mertebeleri,
yukarı çıktıkça artmaktadır. Arş; saf nurdan müteşekkil, gayrı maddî,
mutlak sükûn diyarı olan Rabbin katıdır.41 “Beyaz Gül” olarak da
adlandırılan Arş-ı A’lâ, orta yerinden ikiye ayrılan bir anfitiyatro
şeklindedir. Bir yarısında Hz. Đsa’ya daha gelmeden iman edenler,
diğer tarafta da geldikten sonra iman edenler yer almaktadır.
Mi’râcnâme’deki yeşilliklerin, kuşların, çiçeklerin, nehirlerin
neşeli bir bahar havasının hâkim olduğu cennet resimleri, Đlâhî
Komedya’daki cennet tasviri ile örtüşmektedir. Cennet çiçekler
içindeki tanrısal orman olarak ifade edilmekte, dört bir yanından güzel
kokular gelen, latif ve hafif bir meltem esen, kuşların öttüğü, duru ve
temiz ırmakların olduğu, yemyeşil çimenlerin rengârenk çiçeklerin
bulunduğu bir mekân olarak anlatılmaktadır.42 Mi’râcnâme’de alımlı
kızlar şeklinde tasvir edilen hurilere karşılık (Resim 13), Đlâhî
Komedya’da yeryüzü cennetinde bulunan, hizmet etmekle görevli peri
kızlarından bahsedilmektedir.43
40
41
42
43
Seguy, age., Resim 43.
Dante, Cennet, s. 223.
Dante, Ârâf, s. 216-217.
Dante, Ârâf, s. 243, 250.
157
VI. Cehennem
Mi’râcnâme’deki cehennem tasvirleri, eserin önemli bir
bölümünü oluşturmaktadır. Hz. Muhammed buradaki gezisine
cehennem kapısından başlamaktadır. Đki kanatlı kapının yanında
cehennem meleği olan Mâlik vardır. Daha sonraki resimlerde dünyada
kötü işler yapanlar ve yaptıkları kötü işe göre çeşitli şekillerde
cezalandırılmaları yer alır. Resimlerde suçlara göre verilen cezalar şu
şekildedir:
Bildiklerini uygulamayıp başkalarına nasihatte bulunanlar:
Zakkum.
Đki yüzlüler: Dillerin kesilmesi, bıçaklanma ve ateş.
Faiz yiyenler: Ateş.
Menfaat için başkasını kötüleyenler: Mızraklarla şişlenme ve
ateş.
Riya için namaz kılanlar: Boyunlarından asılma ve ateş.
Saçlarını kapatmayan ve arsız kadınlar: Saçlarından asılma ve
ateş.
Kocalarına dil uzatan ve ahlaksız kadınlar: Dillerinden asılma
ve ateş.
Yetim malı yiyenler: Zakkum yedirilip irin içirilmesi ve ateş.
Zina eden kadınlar: Göğüslerine takılı kancalardan asılma ve
ateş.
Zekat vermeyenler: Boyunlarına değirmen taşı takılması ve
ateş.
Dalkavuklar: El-ayak-boyunlarından zincirlerle bağlanma ve
ateş.
Yalancı şahitler: Domuza dönüşme ve ateş.
Đçki içip tövbe etmeden ölenler: Kaynar su içirilmesi ve ateş.
Kibirli ve ahlaksız kişiler: Yılan, akrepler ve ateş.44
Đlâhî Komedya’da Dante, cehennemi kuzey yarım kürede kabul
etmektedir. Dünyanın merkezine inen ve huni gibi gittikçe daralan
cehennem, dokuz kattan oluşmaktadır (Resim 14). Dairelerin her
birinde farklı günahkar topluluklar cezalandırılmaktadır. Cezaların
şiddeti çevreden merkeze doğru artmaktadır. Her katman bir daire
olarak düşünülmüştür ve hepsi de farklı cezalar çekmektedir. Buna
göre cehennem dairelerindekiler ve çektikleri cezaları şu şekildedir:
1.Vaftiz edilmeden ölenler: Ümitsizlik içinde bekleme.
44
Dante, Cehennem, s. 88-344.
158
2. Şehvet düşkünleri: Cehennem kasırgasında sürekli savrulma.
3. Oburlar: Sürekli yağmur ve dolu, zebani.
4. Cimri ve müsrifler: Birbirleriyle çarpışma.
5. Öfkeliler: Bataklık ve kendi kendine işkence.
6. Sapkınlar: Alevler.
7. Saldırganlar: Farklı işkenceler (Kaynayan kan nehri,
köpekler tarafından parçalanma gibi…)
8. Hileciler: Farklı cezalar (Kırbaçlanma, kaynayan zift vs.)
9. Hainler: Çeşitli cezalar (Buz nehri, boğazına kadar buza
gömülme)
Cehennemde cezalandırılanların ve ceza şekillerinin
sınıflandırılması iki çalışmada da ortak özelliktir. Bazı ayrıntılarda da
benzerlik görülmektedir. Sözgelimi her iki çalışmada da cehennem
kapısından bahsedilmektedir. Mi’râcnâme’de tasvir edilen cehennem
kapısında hiç konuşmayan ve gülmeyen Mâlik isimli melek
bulunmaktadır. Resimde cehennem kapısı çift kanatlı olarak
betimlenmiş olup içeride alevler görünmektedir (Resim 15). Đlâhî
Komedya’da anlatılan cehennem kapısının üzerinde, siyah harflerle
yazılmış, orada her türlü ümidin bırakılması gerektiğine dair bir yazı
bulunmaktadır. Đçerden çığlık ve feryatlar duyulmaktadır. Đlgili
resimde de tasvir edildiği üzere cehennemin girişinde hayatları
boyunca pasif bir yaşam sürmüş olan korkaklar bulunmaktadır (Resim
16).45
Mi’râcnâme’de dünyada iken zina eden kadınların
cehennemdeki cezaları, ateşler içinde göğüslerine takılı kancalardan
asılma şeklinde betimlenmiştir (Resim 17). Đlâhî Komedya’da şehvet
düşkünlerine takdir edilen ceza ise, Mi’râcnâme’den farklıdır. Onların
cezası durmayan cehennem kasırgası önünde savrulmak, bir anlık
durma ve dinlenme özlemi ile yanmaktır.46
Mi’râcnâme’de idarecilere menfaat için ikramda bulunanların
cezaları, ateşler içinde el-ayak-boyunlarından zincirlerle bağlanmaları
olarak resmedilmiştir (Resim 18). Đlâhî Komedya’da ise dalkavuklar,
pislik deryasına batmış olarak sahnelenmektedir.47 .
Mi’râcnâme’de kibirli ve ahlaksız kişilerin cehennemdeki
cezası, alevler içinde yılan ve akrepler tarafından ısırılma olarak
tasvirlenmiştir (Resim 19). Đlâhî Komedya’da da kibirlilerin
cezalandırılması söz konusudur. A’râf’ın ilk katında yer alan
45
46
47
Dante, Cehennem, s. 89-91.
Dante, Cehennem, s. 109.
Dante, Cehennem, s. 217.
159
kibirlilerin, gözleri önlerinde, dizkapakları göğüslerine birleşmiş,
günah derecesine göre değişen ağır yükler altında süründükleri ifade
edilmiştir.48 Bununla birlikte Đlâhî Komedya’da anlatılan cehennemde
de, çeşit çeşit, boy boy yılanlarla cezalandırılma sahnesi
bulunmaktadır. Sekizinci dairedeki hırsız ruhlar, vücutlarını saran
yılanlarla cezalandırılmıştır (Resim 20).49
Sonuç
Farklı bir âleme yükseliş motifini, pek çok dinde ve kültürde
değişik biçimlerde görmek mümkündür. Đslam kültüründe Hz.
Muhammed’in göğe yükselmesi ve Allah ile görüşmesi olarak bilinen
mi’râc, edebiyat ve sanat alanlarında sıkça kullanılan bir malzeme
olmuştur. Đncelediğimiz Mi’râcnâme, metni ve resimleri ile Đslam
edebiyat ve sanatında mi’râc kültürünü yansıtan en güzel örnektir.
Dante’nin kaleme aldığı Đlâhî Komedya adlı eser de, Batı edebiyatında
yükseliş fikrini işleyen önemli bir edebî eserdir. Bu doğrultuda,
Mi’râcnâme ve Đlâhî Komedya’da ele alınan konu ve olayların önemli
ölçüde birbirine benzediği görülmektedir. Her iki eserde de hayatta
olan birinin göklerde dolaşması, cennet ve cehennemi gezmesi, Tanrı
ile görüşmesi anlatılmaktadır. Bu benzerliği iki eserin resimlerinde de
görmek mümkündür. Mi’râcnâme’deki konuların önemli bir kısmı, ilk
dönem hadis ve tefsir kitaplarında mevcuttur. Bu kayıtların Đlâhî
Komedya’dan yüzlerce yıl önce hazırlandığı göz önüne alınırsa,
Dante’nin eserini yazarken Đslam’daki mi’râc kültüründen esinlendiği
düşüncesinin haklılığında kuşku yoktur.
KAYNAKÇA
AKAR, Metin (1987), Türk Edebiyatında Manzum Mi’râcnâmeler,
Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 480 s.
ALIGHIERI, Dante (2001), Đlâhî Komedya, Çev. Feridun Timur,
Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., V. Baskı, I-III.
Başlangıcından Günümüze Büyük Türk Klasikleri (1985)
“Mirâçnâme” Đstanbul 1985, Ötüken Yayınları, c. II, s.52-55.
BUHARĐ, Ebu Abdullah Muhammed b. Đsmail (1978), Sahih-i Buharî
Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi, Çev. Ahmet
Naim, Başbakanlık Bas., Ankara, V. Baskı, I-XII+Kılavuz.
ETTINGHAUSEN, Richard (1957), “Persian Ascension Miniatures of
the Fourteenth Century” XII Convegno ‘Volta’ Promosso
48
49
Dante, Ârâf, s. 80-81
Dante, Cehennem, s. 260-261.
160
Dalla Classe Di Scienze Moral Storiche e Filologiche, Tema:
Oriente e Occidente Nel Medioevo, Roma, Accademia
Nazionale Dei Lincei, ss. 360-383.
GUÉNON, René (2001), Dante ve Ortaçağ’da Dinî Sembolizm, Çev.
Đsmail Taşpınar, Đstanbul, Đnsan Yay., 88 s.
GÜNDÜZ, Şinasi- ÜNAL, Yavuz - SARIKÇIOĞLU, Ekrem (1996),
Dinlerde Yükseliş Motifleri ve Đslam’da Miraç, Vadi Yay.,
Konya, 135 s.
HAMĐDULLAH, Muhammed (1990), Đslam Peygamberi, Çev. Salih
Tuğ, Đrfan Yay., Đstanbul, I-II,
ĐNAL, Güner (1995), Türk Minyatürleri Sanatı (Başlangıcından
Osmanlılara Kadar), Ankara, Atatürk Kültür Merkezi, 196 s.
KUHNEL, Ernst (1952), Doğu Đslâm Memleketlerinde Minyatür, Çev.
Suut Kemal Yetkin-Melahat Özgü, Ankara Ünv. Đlahiyat Fak.
Yayınları, Ankara, 118 s.
LEVEND, Agah Sırrı (1989), “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”,
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1972, Türk Tarih
Kurumu, Ankara, ss. 35-80.
MEHMET VEHBÎ (1968), Hülâsatü’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân,
Üçdal Neşriyat, Đstanbul, I-XVI.
MOLLAĐBRAHĐMOĞLU, Süleyman (1991), Mi’râc Gerçeği, Akbel
Yay., Đstanbul, 200 s.
MÜSLĐM, Ebu’l Huseyn Müslim el-Haccac (1967), Sahih-i Müslim
Tercümesi, Çev. Mehmet Sofuoğlu, Đrfan Yayınevi, Đstanbul,
I+VII.
ONAY, Ahmet Talat (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar,
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, LXV+500.
PALA, Đskender (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ
Yay., Ankara, 600.
PALA, Đskender (1986), “Mi’râciye”, Türk Dili ve Edebiyatı
Ansiklopedisi, Dergah Yayınları, Đstanbul, c. VI, ss. 372-374.
SEGUY, Maria-Rose (1977), The Miraculous Journey Of Mahomet,
Miraj Nâmeh (Paris-BN, Turc 190), New York, 158 s.
ŞAKĐROĞLU, Mahmut H. (2000), “Đlâhî Komedya”, Diyanet Đslam
Ansiklopedisi, Đstanbul, c. XXII, ss. 68-70.
TANINDI, Zeren (1984), Siyer-i Nebi Đslâm Tasvir Sanatında Hz.
Muhammed’in Hayatı, Hürriyet Vakfı Yayınları, Đstanbul, 144
s.
YAVUZ, Yusuf Şevki (1991) “A’râf”, Diyanet Đslam Ansiklepodisi,
Đstanbul, 1991, c. III, ss. 259.
YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi (1979), Hak Dini Kur’an Dili,
Eser Neşriyat, I-X.
161
RESĐM LĐSTESĐ
Resim 1: Cebrail’in Hz. Muhammed’i taşıması. Saray Albümü:
Mi’râcnâme, Topkapı Sarayı Müzesi, Hazine 2154, vr. 42b.
(http://www.ee.bilkent.edu.tr/~history/topkapi.html.
Erişim
Tarihi: 04.12.2004)
Resim 2: Cebrail’in Hz. Peygamber’e gelip ‘Bu gece mi’râc gecesi,
Allah seni istiyor.’ diyerek haber vermesi. Mi’râcnâme, Paris
BN, Turc. 190, vr. 3b. (Seguy 1977: Resim 2)
Resim 3: 1551 tarihli tahta kalıp resim. Dante’nin yolculuğunun
başlaması. Dante, con nuove et utili ispositioni, Published in
Lyone
by
G.
Rovillio
,
(http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/col/rare/rarebooks/
giamatti/danteimg/1551-1.gif. Erişim tarihi: 04.12.2004)
Resim 4. Hz. Muhammed’in göklerde ilerlemesi. Mi’râcnâme, Paris
BN, Turc. 190, vr. 15b. (Seguy 1977: Resim 3)
Resim 5: 1902 tarihli Đlâhî Komedya’dan bir resim. Dante’nin
cehennemden geçişi. La divina commedia, Illustrated by various
Italian artists, edited by Vittorio Alinari, Published in Firenze
by
Fratelli
Alinari.
(http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/col/rare/rarebooks/
giamatti/danteimg/zardo.gif Erişim tarihi: 04.12.2004)
Resim 6: Hz. Muhammed’in Adem peygamber ile görüşmesi.
Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 9b. (Seguy 1977: Resim
8)
Resim 7: Hz. Muhammed’in Davud ve Süleyman peygamberler ile
karşılaşması. Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 19a. (Seguy
1977: Resim 17)
Resim 8: Hz. Muhammed’in dört başlı melekle karşılaşması.
Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 32b. (Seguy 1977: Resim
30)
Resim 9: 1817 tarihli Đlâhî Komedya’da Kerberos. La divina
commedia di Dante Alighieri, Illustrated by L. Ademollo & F.
Nenci; edited by A. Renzi, [Luigi] G. Marini & G.Muzzi
Published in Firenze by Tip. all'insegna dell'Ancora.
(http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/col/rare/rarebooks/
giamatti/danteimg/cerberus.gif Erişim Tarihi: 04.12.2004)
Resim 10: Hz. Muhammed’in Sidretü’l-Münteha’da değerli taşlardan
oluşan ağacı görmesi. Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr.
34a. (Seguy 1977: Resim 31)
162
Resim 11: Hz. Muhammed’in Kevser havuzunu seyretmesi.
Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 45b. (Seguy 1977: Resim
39)
Resim 12: Hz. Muhammed’in arşın üzerindeyken Allah’a secde
etmesi Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 44a. (Seguy 1977:
Resim 38)
Resim 13: Hz. Muhammed’in cennetin ortasında bir grup huriyi
görmesi. Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr. 49a. (Seguy
1977: Resim 41)
Resim 14: 1844 tarihli Đlâhî Komedya resminde cehennem katları. La
divina commedia di Dante Alighieri Edited by G. Borghi
Published
in
Parigi
by
Baudry
(http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/col/rare/rarebooks/
giamatti/danteimg/1844-m.gif Erişim tarihi: 04.12.2004)
Resim 15: Cehennem kapısı. Mi’râcnâme, Paris BN, Turc. 190, vr.
53a. (Seguy 1977: Resim 44)
Resim 16: 1512 tarihli tahta kalıp resim. Cehennem kapısı. Opere del
divino poeta Danthe con suoi comenti Commentary by
Christoforo Landino; edited by Piero da Figino Published in
Venetia by Miser Bernardina stagnino da Trino de Monferra.
(http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/col/rare/rarebooks/
giamatti/danteimg/1512f.gif Erişim tarihi: 04.12.2004)
Resim 17: Zina eden kadınların cehennemdeki cezaları. Mi’râcnâme,
Paris BN, Turc. 190, vr. 61b. (Seguy 1977: Resim 50)
Resim 18: Dalkavukların cehennemdeki cezaları. Mi’râcnâme, Paris
BN, Turc. 190, vr. 63b. (Seguy 1977: Resim 55)
Resim 19: Kibirli ve ahlaksız kişilerin cezalandırılması. Mi’râcnâme,
Paris BN, Turc. 190, vr. 67b. (Seguy 1977: Resim 58)
Resim 20: 1813 tarihli Đlâhî Komedya’dan bir resim. Cehennemde
akrep ve yılanlarla cezalandırılma. La divina commedia di
Dante Alighieri, Illustrated by Sofia Giacomelli Published in
Paris by Salmon. (http://www.mtholyoke.edu/lits/library/arch/
col/rare/rarebooks/giamatti/danteimg/giacom-9.gif Erişim tarihi:
04.12.2004)
163
Resim 2: Cebrail'in Hz. Peygamber'e
gelip rni'rac'ı haber vermesi.
Resim 1: Hz. Muhammed'in
Cebrail'in ornzunda göklerde
ilerlemesi, XIV. Yüzyıl başı, Tebriz
·ı
i
i
Resim 4: Hz. Muhammed'in göklerde
ilerlemesi.
Resim 3: 1551 tarihli tahta kalıp
resim. Dante'nin yolculuğunun
başlaması.
164
Resim 5: 1902 tarihli İldizi Komedya 'dan
bir resim. Dante'nin cehennemden geçişi.
Resim 6: Hz. Muhammed'in
Adem peygamber ile görüşmesi.
Resim 7: Hz. Muhammed'in Davud ve
Süleyman peygamberler ile kar~ılaşması.
Resim 8: Hz. Muhammed'in dört
melekle karşılaşması.
başlı
165
.~.
-----------------
j,
Resim 9: 1817 tarihli İlfilıf Komedya'da
Kerberos.
-·
Resim 10: Hz. Muhamed'in
Sidretii 'l-M iintelıa' da değerli
taşlardan oluşan ağacı görmesi .
.i
ı
Resim 12: Hz. Muhammed'in arşın
üzerindeyken
Allah'a
secde
etmesi.
1
ı
Resim ll: Hz. Muhammed'in Kevser
havuzunu seyretmesi.
166
Resim 13: Hz. Muhammed-in cennetin
ortasında bir grup huriyi görmesi.
Resim 14: IS44 tarihli i!ôlıi
Ko111edya resminde cehennem
katları.
Resim 15: Cehennem
kapısı.
Resim 1(ı: 1512 tarihli taht:.ı
resim. Cehennem kapısı.
kalıp
ı (ı7
- ·-·-------
----------
Resim I 7: Zina eden
kadınların
Resim
celıenııenıdeki cezaiarı.
18:
Dalkavuklann
cciıenııenıdeki cezaları.
.i
ı
Resim I 9: Kibirli ve
cezalandırılması .
ahlaksız
ki:;;ilerin
;
Resi nı
20:
1\·onıcd\·a·Jaıı
1813
bir
'-·elıeııııenıdc
'-·eza la nd ı rı 1mas;_
~··---
-------- --
-~-------------"-'----------
tarihi i
re~inı.
i hi! ı i
Hırsı.darııı
yılaıılarla
Download