TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

SA'LEBE tBenT Sa'lebel
neşretmiştir.
3. Mecdlisü Şa'leb (el-Mecalis, Mücalesatü Şa'leb, Emalf Şa'leb). Sa'leb'in derslerde öğrencilerine tutturduğu
nottarla kendisine sorulan sorulara verdiği cevaplardan o luşan eser Küfe rnektebinin dil meselelerine, Kur'an ve şiir ına­
naları ile ahbara dair çeşitli meseleleri ihtiva eder. Sa'leb, ele aldığı konularla ilgili
değişik görüşleri tartışırken kendi görüş­
lerine olduğu kadar Basra mektebinin görüşlerine de yer vermiştir. Ebu Bekir İb­
nü'l-Enbarl. Gulamu Sa'leb. İbn Dürüsteveyh. İbn Miksem ve Ebu Abdullah el-Yezldl'nin rivayet ettiği eser Ali b. Hamza elKisal ve Ferra' nın dil kurallarına ilişkin görüşlerinin ve Küfe nahvinin belirlenmesinde zengin bir malzeme oluşturur. Eserde
genellikle metin ve örnekten kurala geçilerek modern dil öğretiminde benimsenen
bir yöntem izlenmiştir. Kitabı Mecdlisü
Şa'Ieb adıyla Abdüsselam Muhammed
Harun -Ahmed Muhammed Şakir yayım ­
lamış (I-II, Kahire 1945, 1956, 1960), Ahmed
Abdüllatlf Mahmud el-Leysl, en-Na]J.v fi
Mecdlisi Şa'Ieb (Kah i re 199 ı) ve eş-Şart
ii Me calisi Şa 'leb (Kahire 199 ı ) adıyla
iki çalışma gerçekleştirmiştir. 4. Me'dni
ve fevd'id. On yedi varaklık bir yazma
nüshası bulunan eser (Sezgin, Vlll, ı47)
Sa'leb'in Arap lugat ve nahvine dair bazı
meseleleri ele aldığı Kitdbü 'J-Mesd'il'inden bir bölüm olmalıdır. s. el-Kaşidetü'l­
lj.dliyye. Ebu Hilal el-Askerl'nin eş-Şmd'a­
teyn'i ile (Kahire 197ı, s. 438-439) İbn ManzOr'un Lisdnü'l - 'Arab'ında ("'tJ.yl" md.)
yer alır.
Sa'leb'in rivayet ettiği veya üzerine şerh
yazdığı eski şiir ve divanlardan başlıcaları
şunlardır: Şer]J.u Divdni Züheyr b . Ebi
Sülmd (Kahire 1363/1944; nşr. Hanna Nasr
ei-Hıtt!, Beyrut 14ı2!1992, 1414/ı994; Şer­
f:ıu Şi' ri Züheyr b. Ebf Sülma, nşr. Fahreddin Kabave, Beyrut ı402/1982); (Şerf:ıu)
Divdnü 'l-A 'şd (nşr. Rudolf Gayer. Yana
ı 927); (Şerf:ıu) Divdnü İbni'd-Dümeyne
(nşr. Ahmed Ratib en-Neffah, Kahire ı 959);
Şer]]. u Divdni'l-Ijan§a ' (nşr. Enver Ebu
Süleym, Arnman 1998); (Şerf:ıu) Divdnü
şi'ri 'Adi b . er-Ri]fii' el-'Amili 'an Ebi'l'Abbds A]J.med b . Ya]J.yd Şa'leb eş­
Şeybdni (nşr. Nuri HammGdl el-KaysiHatim Salih ed-Damin, Bağdat 1407/1987);
(Şerf:ıu) Divdnü 'Urve b. lfızdm (Darü'lkütübi'I-Mısriyye, nr. 5077); Şer]J.u Ldmiyyeti'ş-Şenferd (Süleymaniye Ktp ., Ayasofya, nr. 52); Şer]J.u K.aşideti 'Umdre b .
'A]fil b. Cerir (Halid b. Yezld eş-Şey­
banl'nin methine dair, Darü'l-kütübi'l-Mıs­
riyye, Mecami', nr. ı66). Sa'leb'in bunların
dışında kaynaklarda çeşitli eserlerinin adı
zikredilmektedir (S ezgi n, vııı, 14 ı - 14 7).
BİBLİYOGRAFYA :
Sa'leb. el-Faşf/:ı (nşr. Atıf Medkur), Kahire, ts.
(Darü'l-maarif), tür.yer., ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 7-258; Ebü't-Tayyib ei-Lugav1, Meratibü 'nna/:ıuiyyfn (nşr. M. Ebü 'I-Fazl İbrahim) , Kahire
1375/1955, s. 95-96; Ebü Bekir ez-Zübeydi. Taba}!:atü'n-naf:ıuiyyln ue 'l-lugauiyyin (nşr. M.
Ebü'l-Fazl İbrahim), Kahire 1392/1973, s. 141150; ibnü'n-Nedlm, el-Fihrist(Fiügel), s. 74; Ebü
Hilal el-Askeri, eş-Şına'ateyn (nşr. M. Ebü'l-FazlAii M. el -Bicavl), Kahire 1971, s. 438-439; Hatlb,
Tarll]u Bagdad, V, 204-212; Kemaleddin el-Enbarı, Nüzhetü'l-elibba' (nş r. İbrahim es-Samerra1),
Zerka (Ürdün) 1405/1985, s. 173-177; Yakut. Mu'cemü'l-üdeba', V, 102-146; ibnü 'I-Kıft1, İnbahü'r­
rüvat, ı, 148, 173-186; ibn Hallikan, Vefeyat, ı,
151-153; Brockelmann, GAL, ı, 118-122; Suppl.,
I, 181-182; Sezgin, GAS, VIII, 99, 141-147; Ömer
Ferruh, Tarfl]u '1-edeb, lll, 370 -372; ihsan Abbas,
Tarll]u'n-na}!:di'l-edebl 'inde'l-'Arab, Beyrut
1404/1983, s. 82-86; Halid b. Abdurrahman elAcemi. Mesa'ilü'l-l]ilafi'l-me'şüre 'ani'l-Müberred ve Şa'leb (yüksek lisans tezi, 1404), Camiatü'I-imam Muhammed b. Suud el-islamiyye, el-Lugatü'I-Arabiyye, en-nahv ve's-sarf, tür.yer.; Muhy1 Hilal es-Serhi'i.n, Fihrisü matbü'ati Vizareti 'lev}!:af, Bağdad 1986, s. 71- 72; Abdülhamld Seyyid Tılib, Garibü'l-J<:ur'an, ricalühu ve menahicühum min İbn 'Abbas ila Ebl fjayyan, Küveyt
1986, s. 203-207; Ahmed Abdüllatıf Mahmud eiLeys1, en-Naf:ıv f1 Mecalisi Şa'leb, Kahire 1991,
tür. yer.; a.mlf. , eş-Şart f1 Mecalisi Şa'leb, Kahire
1991, tür.yer.; Abdülvehhiib Hammude. "Email
Şa'leb", ME, XXIV (I 952), s. 821-827; M. Cebbiir
ei-Muaybid, "Divanü'1-tıansa' bi-şerJ::ıi Ebi'1-'Abbas Şa'leb 1eyse lehü", MMLAÜr. , XX/50 (1416/
ı 996). s. 225-234.
li
İSMAİL DURMUŞ
SA'LEBE (Beni Sa'lebe)
(~~)
L
Adnanller ve Kahtaniler'e mensup
bazı kabHelerin adı.
_j
Beni Sa'lebe adına ilk defa Yemen 'de
bulunan Sebe meliklerine ait kitabelerde
rastlanır (Cevad Ali, ll, 590). Kalkaşendl,
Adnanller'in on, Kahtanller'in on altı kolunun Sa'lebe adıyla anıldığını kaydeder (Nihayetü'l-ereb, s. 181-185).
Beni Sa'lebe adıyla tanınan başlıca kabileler şunlardır: Beni Sa'lebe b. Sa' d. Adnanller'e mensup Gatafanoğulları'nın önemli kollarından biridir. Bunlar yoğun olarak
Orta Arabistan'da Gayga, Surrad ve Huş­
be'de yaşıyordu. aataffın kabilesinin diğer
kolları gibi Beni Sa'lebe b. Sa'd da uzunca
bir süre müslümanlara düşmanlık yapmıştı. Hicretin 3. yılında (624) Beni Sa'lebe b. Sa'd'ın Necid bölgesinde Züemer'de
Beni Muharib ile birlikte Medine'ye baskın hazırlığı içerisinde o l duğu haber alı­
nınca onlara karşı Züemer (Gatafan) Gaz-
vesi düzenlendi (Vakıdl, 1, 193-194). Ertesi yı l meydana gelen Zatürrika' Gazvesi'nin asıl sebebi de Beni Sa'lebe'nin Beni Enmar ile birleşerek Medine'ye yönelik saldı­
rı hazırlıkları yapmasıydı. Herhangi bir çatışmanın olmadığı ZGemer ve Zatürrika'
gazveteri Beni Sa'lebe'nin Medine'ye yönelik tehditlerini geçici bir süre durdurdu. Hz. Peygamber, 6. yılın Reblülahirinde
(Ağustos-Eylül627) Muhammed b. Mesleme'yi keşif ve bilgi toplamak amacıyla
on arkadaşıyla birlikte Medine'den Z4
mil uzaklıktaki Zülkassa'da yaşayan Beni
Sa'lebe b. Sa'd'ın yurduna gönderdi. Müslümanların yurtl arına geldiğini farkeden
Beni Sa'lebe'den silahlı 100 kişi onları kuşatıp yaralı olarak Medine'ye dönen Muhammed b. Mesleme dışındakileri öldürdü. Bunun üzerine ResGl-i Ekrem, Ebu
Ubeyde b. Cerrah kumandasında kırk kişiden oluşan bir kuweti olay yerine gönderdi. Düşman kuwetlerine rastlamayan
Ebu Ubeyde ele geçirdiği hayvan sürüleriyle Medine'ye döndü (a.g.e., ll, 551).
Ebu Ubeyde aralarında ittifak oluştura ­
rak Medine'yi ve meralarını tehdit eden
Beni Sa'lebe, Beni Muharib ve Beni Enmar'a karşı reblülahir ayının sonlarında
(eylül ortaları) ikinci bir sefere çıktı. Aynı
yılın cemaziyelahir (ekim-kasım) ayında
Zeyd b. Harise kumandasındaki on kişilik
bir kuwet Beni Sa'lebe'nin bir diğer konak yeri olan Tarif'e sevkedildL Birlik Tarife ulaştığında Sa'lebeoğulları, gelenlerin
Hz. Peygamber kumandasındaki bir ordunun öncü birliği olduğunu sanarak yurtlarını terkettiler. Zeyd ve beraberindekiler
yirmi deveyle bir miktar davarı ganimet
alarak Medine'ye döndüler. Bu seferlerden özellikle ekonomik anlamda ciddi zarar gören Beni Sa'lebe ve müttefikleri
Medine'ye yönelik tehditlerinden vazgeçtiler. ResGl-i Ekrem, Ci'rane'den döndükten
sonra (8/630) Beni Sa'lebe'den dört kişilik
bir heyet Medine'ye gelerek kabilelerinin
İslamiyet'i kabul ettiğini bildirdi. Remle
bint Haris'in konağında ağırlanan Beni
Sa'lebe heyeti Medine'de birkaç gün kaldıktan sonra ayrıldı (İbn Sa'd, I, 227). İbn
Hacer el-Askalanl, Hz. Peygamber'in bu sı­
rada Beni Sa'lebe b. Sa'd'ın lideri Abdullah
b. Amr es-Sa'lebi'yi kabilesine amil olarak
tayin ettiğini kaydeder ( el-İşabe, IV, 164)
Ancak Abdullah'a bu görev heyetin Medine'den ayrılmasından sonra verilmiş olmalıdır. Küfe'ye yerleşen ve kendisinden hadis
rivayet edilen Usame b. Şureyk de bu kabileye mensuptur. Yine Küfe'ye yerleşen Katbe b. Malik de özellikle hadis konusunda
kendisine başvurulan sahabilerdendi (Sem.ani, Ili, ı 28) Beni Sa'lebe b. Sa'd ile Beni
27
SA'LEBE (Beni Sa'lebel
Sa'lebe b. YerbQ' irtidad hareketleri içerisinde etkin biçimde yer aldı (Taberl, lll,
244, 248, 278)
Gatafan'ın
Sa'lebe, Eşca', Fezare gibi kolAbbasller döneminde daha çok
duyulmaya başlandı. Sa'lebe, Gatafan 'ın
bazı kollarıyla birlikte 230'daki (844-45)
bedevi isyanına katıldı. Boğa ei-Keblr tarafından bastırılan bu isyandan sonra kabilenin önemli bir kısmı aataffın'ın diğer
kollarıyla birlikte Arabistan 'ı terketti. Beni Sa'Iebe b. Ka'b. Kahtanller'in Kehlan
koluna mensup olan Gassanller'in alt koludur. 200-636 yılları arasında hüküm sürdükleri Suriye ve çevresinde Lahmller'e ve
Sasanller'e karşı Bizans saflarında mücadele eden Gassanller'in önemli bir kısmı­
nı Beni Sa'lebe b. Ka'b b. Müzeykıya oluş­
turuyordu. Bundan dolayı GassanTier'e Sa'lebiyyün (Al-i Sa'lebe) adı verilmiştir (Cevad Al i, III, 349, 391). Halid b. Velid'in Hlre
halkı ile antlaşma yaparken huzuruna çı­
kanlar arasında Beni Sa'lebe de zikredilir
(İbn Sa'd, VII, 278).
larının adı
Beni Sa'lebe b. Amr. Evs ve Hazrec'in
bu ismi taşır. Bu kollar arasında Beni Sa'lebe b. Amr b . Avf,
Beni Sa'lebe b. Abdüavf b . Ganm. Beni
Sa'lebe b. Ubeyd ve Beni Sa'lebe b. Mazin
özellikle zikredilmelidir. İbn Hacer, Hz. Peygamber'in Beni Sa'lebe b. Amr'ın liderlerinden Sayfi b. Amir'i kabilelerine amil tayin
ettiğini kaydeder (el-İşabe, III, 367). İkinci
Akabe Biatı'nda bulunan Sayfi, Medine'nin müslümanlaşmasında önemli rol oynamıştır. Hz. Ebu Bekir'in halife seçilmesinden sonra genellikle siyasetten uzak duran ve Medine'de yaşamayı sürdüren Beni
Sa'lebe, Emevller döneminde meydana
gelen Harre Savaşı'nda kayıplar vermiştir
(Halife b. Hayyat, s. 188)
kollarından bazıları
Beni Sa'lebe b. Selaman. Kahtan1ler'den Tay kabilesinin kolu olan Beni Sa'lebe
b. Selaman yoğun olarak Cev ile Necid'de
yaşıyordu. Beni Sa'lebe b. Selaman zaman
içerisinde Arabistan'ı terkederek Şam'a ve
Mısır'a göç etti. Kabilenin İslamiyet öncesinde olduğu gibi bedevi hayat sürdüğü
bazı faaliyetlerinden anlaşılmaktadır. 57Tde (1181-82) Selahaddin-i Eyyı1bl, Franklar'a erzak kaçıran Beni Sa'lebe'nin iktalarını ellerinden alarak onları Buhayre'ye sürdü (Şeşen, s. 240). Selahaddin, Franklar'a
üstünlük sağlayınca Beni Sa'lebe Mısır'a
gitti. Kalkaşendl bunların Mısır ve Suriye'de yoğun olarak yaşadığını ve müslüman
ordusu içerisinde yer aldığını kaydeder (i'lihayetü'l-ereb, s. 183). Tay kabilesinin Sa'lebe b. Amr kolu Gazze ve çevresinde yerleşik hayata geçmiştir.
28
Beni Sa'lebe b. Fityevn. Sa'lebe adı Arabistan'da yahudiler tarafından da kullanılmıştır. Beni Sa'lebe b. Fityevn, Medine'de yaşayan yahudi kabilelerinden Beni Kaynuka'ın önemli kollarındandır. Medine vesi kasında Beni Sa'lebe ve onun bir kolu
olan Cefne ile Sa'lebe'nin mevlalarının bizzat Sa'lebeler gibi kabul edileceği kayıt altına alınmıştı. Yahudi Beni Sa'lebe'den olan
alimler Resı11-i Ekrem'e düşmanlık besleyenierin başında geliyordu. Bunlardan Muhayrlk adlı biri sonradan İslamiyet'i kabul
etmiştir (İbn Hişam , Il , 156).
Kaynaklarda Sa'lebe adını taşıyan diğer
kabHelere ait rivayetler şöylece özetlenebilir: Cahiliye devrinde ve İslamiyet'in
ilk zamanlarında Arap kabileleri arasında
meydana gelen savaşlarda (eyyamü'l-Arab)
Sa'lebe adını taşıyan kabHelerin önemli rol
oynadığı görülmektedir. Beni Sa'lebe b .
Bekir ile Beni YerbQ' arasında Yevmü ereb,
Beni Süleym'in kolu Beni Sa'lebe ile Beni
Yerbu' arasında Yevmü'l-liva ve Adnanller'den Beni Sa'lebe b. YerbQ' ile Beni KiIab arasında Yevmü'r-rigam adıyla bilinen
mücadeleler bunların en meşhurlarıdır.
Mekke;ye ve ticaret için panayırlara gelenleri İslamiyet'e davet eden Hz. Peygamber'in ulaşabildiği kabileler arasında Bekir
b. Vail'in kollarından Beni Sa'lebe b. Ukabe de bulunuyordu (Ebü'l-Fida İbn Keslr,
lll, 144) . MQte Savaşı'nda Beni Hactes'in
kolu olan Beni Sa'lebe savaşın müslümanların aleyhine gelişmesinde önemli rol oynamıştır (İbn Hişam, IV, 22; Taberl, lll, 42)
Hz. Ali'ye karşı muhalefet hareketlerine
katılanlar arasında Sa'lebe adını taşıyan
kabHelere mensup kişiler de vardı (Ebü'lFida İbn Keslr, VII, 321 ). Ezd kabilesinin
Beni Sa'lebe kolu Sıffin Savaşı'nda Muaviye b. EbQ Süfyan tarafında yer almıştır
(Taber!, V, 27) . Haridier'in kollarından biri
olan Sealibe, Sa'lebe b. Mişkan veya Sa'lebe b. Amir'e nisbet edilmektedir (bk. SEALİBE) Muaviye, Ben! Sa'lebe b. Şeyban'­
dan Maskale b. Hübeyre'yi Taberistan'a
vali tayin etmiş (Belazürl, Fütüh, s. 481),
Irak Valisi Ziyad b. Eblh de Basra'daki şur­
ta görevine Beni Sa'lebe b. YerbQ'dan Abdullah b. Hısn'ı getirmiştir (Halife b. Hayyat, s. ı 59). Adnanller'den Esed kabilesinin Beni Sa'lebe b. DQdan kolu Küfe ile Mekke arasında yer alan konak yerine adları­
nı vermişlerdi (İbn Hazm, s. ı 92; Cevad
Ali, lll , 364) Şairliği kadar cengaverliğiyle
ünlü olan sahabeden Dırar b. Ezver ile şa­
ir olan kız kardeşi Havle bint Ezver bu kabiledendir. "Şairu Ehli'l-beyt" unvanıyla tanınan Kümeyt ei-Eseöı de bu kabileye mensuptur. Adnan11er'den Beni Süleym'in alt
bazı
kollarından Beni Sa'lebe b. Behte'ye mensup olan Amr b. Anbese'nin Hz. Peygamber'in bi'set öncesi arkadaşlarından olduğu rivayet edilir (Kalkaşend!, s. 182).
BİBLİYOGRAFYA :
Vakıdi,
el-Megazf, ı, 160-161 , 170, 193-194,
395-396; Il, 551-552, 555; İbn Hişam, es-Sire
[nşr. Ömer Abdüsselam Tedmürl), Kahire 1987,
n, 156, 159; IV, 22; İbn Sa'd, et-Tabah:at [nşr. M.
Abdülkadir Ata). Beyrut 1410/1990, ı, 227; Il,
47, 65-67; lll, 362-364; IV, 281; VII, 278; Halife
b. Hayyat, et-Tari/] (Zekkar), s. 40, 159, 188; Beliizür!, Ensab (Zekkar). ı, 483-484; a.mlf., Fütüh
(Fayda). s. 481; Tabert Tari/] (Ebü'I-Fazl). lll, 42,
244,248, 278; V, 27; İbn Hazm, Cemhere, s. 192;
Sem'an!, el-Ensab, lll, 127-130; İbnü'I-Es!r, Üsdü'l·
gabe (nşr. Halll Me' mGn Şlha). Beyrut 1418/
1997, ll, 464; Ebü'I-Fida İbn Kes!r, el-Bidaye
ve'n-nihay e (nşr. Ali Abdüssatir v. dğr.), Kahire
1408/ 1988, lll, 144, 239, 326; VII, 321; Kalkaşend!, Nihayetü'l-ereb, Beyrut 1405/1984, s.
181-185; İbn Hacer ei-Askaliln!, el-İşabe [nşr.
Adil Ahmed AbdülmevcGd v.dğr.), Beyrut 1418/
1997, III, 367; IV, 164; V, 340; Cevad Ali, el-Mu{aşşal, ll, 590; lll, 216, 278, 330, 349, 364, 391;
VI, 522; IX, 433; Ham!dullah, Islam Peygamberi,
1, 209, 509; Ramazan Şeşen. Salahaddin EyyQbi ve Devlet, istanbul 1987, s. 240; Kehhale,
Mu'cemü h:aba'ili'l-'Arab, Beyrut 1412/1991, I,
142-147; H. H. Brau, "Tha'laba", EJ2 (İng.), X,
433-434.
ı:;ı.ı
f!l!lJ MusTAFA SABRi KüçüKAşcı
SA'LEBE b. MiŞKAN
( uı.s::.;.., lo)!~
ı
(II.NIII. yüzyıl)
Harici fırkalarından
Acaride'nin kolu Sealibe'nin kurucusu
L
(bk. SEALİBE).
_j
....,
SA'LEBI
(~f)
Ebu İshak Ahmed b. Muhammed
b. İbrahim es-Sa'lebf en-Nisaburl
(ö.
L
427 /1035)
Arap dili a.Iimi ve müfessir.
_j
İsnad zincirinde yer alan hocalarından
hareketle lll. (IX.) yüzyılın ortalarında doğ­
muş olabileceği ileri sürülmüştür. Sa'lebi
(bazı kaynaklarda Sealibl) onun nisbesi değil lakabıdır. Hocaları arasında İbn Habib
en-Nisabüri, Ebu Tahir Muhammed b. Fazi
b. Huzeyme, İbn Mihran en-Nisabüri, Ali
b. Muhammed et-Taraz!, EbQ Muhammed Hasan b. Ahmed ei-Mahledi ve lfa]fii'~u't-tefsir sahibi Muhammed b. Hüseyin es-Süleml'nin adları zikredilebilir. Kaynaklarda talebelerinden sadece Ebü'I-Hasan ei-Vahiöı'nin adı belirtilir. el-Keşf ve'lbeyan adlı tefsirini kendisinden rivayet