İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
v n
TEŞEKKÜR
I X
GİRİŞ
1
BİRİNCİ BÖLÜM
BİYOLOJİ U Y G U L A M A L A R I V E
TIBBİ MÜDAHALE K A V R A M L A R I
I-
BİYOLOJİ U Y G U L A M A L A R I
3
A. TERMİNOLOJİ
3
1. K r o m o z o m
3
2. Kök Hücre
4
a. K a v r a m
4
b. Kök Hücre Çeşitleri
5
aa. Fonksiyonlarına Göre Kök Hücreler
5
bb. Elde Edildikleri Kaynaklara Göre Kök Hücreler
5
aaa. Embriyonik Kök Hücreler
5
bbb. Yetişkin Kök Hücreler
9
3. G e n o m
10
4. D N A
11
5. G e n
11
B. GENETİK
12
1. Genetik Mühendisliği
a. Genetik Çalışmaların Tarihi Gelişimi
12
1
12
b. Genetik Mühendisliği
13
c. Genetik Mühendisliği ve İnsan Hakları
14
2. Biyoteknoloji
C. K L O N L A M A
18
18
1. K l o n l a m a Kavramı
18
2. Klonlamanın Çeşitleri
20
a. K l o n l a m a n m Teknikleri Bakımından Klonlamanın Çeşitleri
20
aa. Transgenik Teknolojisi Kullanılarak Gerçekleştirilen
Klonlama
bb. Çekirdek Transfer Teknolojisi Kullanılarak Gerçekleştirilen
Klonlama
b. K l o n l a m a n m Amaçları Bakımından K l o n l a m a n m Çeşitleri
21
21
22
aa. Üreme Amaçlı K l o n l a m a
23
bb. Tedavi Amaçlı (Terapötik) K l o n l a m a
26
c. Kullanım Alanları Bakımından K l o n l a m a n m Çeşitleri
28
aa. İnsan Dışındaki Canlıların Klonlanması
28
bb. İnsanın Klonlanması
28
TIBBİ MÜDAHALE
29
A - TIBBİ MÜDAHALE K A V R A M I V E ŞARTLARI
29
1- Tıbbi Müdahale Kavramı
29
2- Tıbbi Müdahalenin Şartları
30
a. Tıbbi Müdahalenin Sağlık Personeli Tarafından Yapılması
31
b. Aydınlatılmış Rıza
33
aa. Genel Olarak
33
bb. Genetik Çalışmalarda Aydınlatılmış Rıza
35
cc. Etik Konsültasyonun Aydınlatılmış Rıza Üzerindeki Etkisi
37
d d . Aydınlatılmış Rızanın Şartları
39
ee. Aydınlatma Yükümlülüğünün Kapsamı
40
c. Tıp B i l i m i n i n Verilerine Göre Z o r u n l u ve Bu Verilere U y g u n
Tıbbi Müdahale
42
aa. Endikasyon
42
bb. Tıbbi Müdahalenin Tıp B i l i m i n i n Verilerine U y g u n Şekilde
Gerçekleşmesi
43
B - ÜREMEYE V E O R G A N - D O K U NAKLİNE İLİŞKİN TIBBİ
MÜDAHALELER
1. Üremeye İlişkin Tıbbi Müdahaleler
a. Kürtaj
44
44
44
aa. Kürtaj Kavramı
44
bb. Tıbbi Kürtaj Teknikleri
45
cc. Kürtaja Yönelik Etik Yaklaşımlar
46
aaa. M u h a f a z a k a r Yaklaşım
46
XIII
bbb. Liberal Yaklaşım
46
ccc. Ilımlı Yaklaşım
47
b. Tüp Bebek
47
2. O r g a n - D o k u N a k l i n e Yönelik Tıbbi Müdahaleler
47
a. Genel Olarak
47
b. Organ-Doku N a k l i Çeşitleri
48
aa. Ölü İnsandan Organ-Doku Alınmak Suretiyle Yapılan
Organ-Doku N a k l i
48
bb. Canlı İnsandan Organ-Doku Alınmak Suretiyle Yapılan
Organ D o k u N a k l i
50
cc.
Hayvanlardan Alınan Organların İnsanlara N a k l i
(Xenotransplantation)
C- ÖTENAZİ
50
53
1. Ötenazi Kavramı
53
2. Ötenazinin Tarihi Gelişimi
54
3. Ötenazi Türleri
55
a. Ötenazi Uygulamasının Şekline Göre Yapılan Ayrım
55
aa. A k t i f Ötenazi
55
bb. Pasif Ötenazi
56
b. Hastanın Rızasının D u r u m u n a Göre Yapılan Ayırım
57
aa. Hastanın Rızasına Dayalı Ötenazi
57
bb. Hastanın Rızasına Dayalı O l m a y a n Ötenazi
59
İKİNCİ B Ö L Ü M
BİYOLOJİ U Y G U L A M A L A R I K A R Ş I S I N D A İNSAN H A K L A R I N I N
K O R U N M A S I V E H U K U K S A L DÜZENLEMELER
BİYOLOJİ U Y G U L A M A L A R I N I N İNSAN H A K L A R I S T A N D A R D I
61
A. BİYOETİK
61
1. K a v r a m
61
2. Biyoetik - A h l a k İlişkisi
63
3. Biyoetik H u k u k İlişkisi
64
B. BİYOETİK VE İNSAN H A K L A R I İLİŞKİSİ
1. Biyoetiğin İnsan Haklarını K o r u m a Mekanizması ve Biyoetiğin
İnsan Haklarının Ortak D i l i Olması
65
65
2. Kültürel Farklılıkların Biyoetiğin Evrensel İlkeleri Üzerindeki
Etkileri
67
İNSAN H A K L A R I N I N BİYOLOJİ U Y G U L A M A L A R I N I N
S I N I R L A R I N I N BELİRLENMESİNDEKİ ROLÜ
70
1. Genel Olarak
70
2. İnsan O n u r u Kavramı ve Bu Kavramın Genetik Teknoloji
Çalışmalarının Sınırlandırılmasında^ Rolü
y\
a. İnsan O n u r u Kavramı
71
b. İnsan O n u r u ve Temel İnsan Hakları İlişkisi
74
c. Genetik Çalışmalarda İnsan O n u r u n u n Korunması
76
3. Genetik Teknoloji Uygulamaları ve İnsan Hakları
a. G e n Testleri ve İnsan Hakları
78
78
aa. Genel Olarak
78
bb. G e n Testleri ve Ayrımcılık Yasağı
79
cc. G e n Testleri ve Sağlık Hakkı
82
d d . G e n Testleri ve Çalışma Hürriyeti
84
ee. G e n Testleri ve Sözleşme Hürriyeti
87
ff.
87
G e n ( D N A ) Testleri ve A d i l Yargılanma Hakkı
b. İnsan G e n o m Projesi
89
aa. Genel Olarak
89
bb. İnsan Genom Projesinin T o p l u m s a l Yansımaları
91
aaa. Ayrımcılık Yasağı ve Öjenizm
91
bbb. B i y o k o l o n i z m (Biocolonialism) ve Genetik Mirasın
Korunması Hakkı
94
c. Biyobanklar ve İnsan H a k l a n Açısından Karşılaşılan Etik
Sorunlar
95
aa. Biyobankanm Tanımı
95
bb. Biyobankalarm Faaliyetlerinin İnsan Hakları H u k u k u
Açısından Düzenlenmesi
97
aaa. Biobankaların Faaliyetlerinde Denetimin, Şeffaflığın
ve Kişi Güvenliğinin Sağlanması
97
bbb. Biyobankalar ve Özel Hayatın Gizliliğinin Korunması
100
ccc. Biyobankalarm Faaliyetlerinde Demokratik Katılım
Mekanizmalarının İşletilmesi
102
cc. Biyobankalarm Faaliyetlerinin Etik Olarak
Değerlendirilmesinde İnsan Haklarının Rolü
4. Biyoloji Uygulamalarının Sınırlandırılmasında Ölçü Alınacak Bazı
İnsan Hakları
a. Yaşama Hakkı
103
104
104
XV
b. Kişinin M a d d i ve M a n e v i Varlığını Geliştirme Hakkı
106
c. Doğal Y o l d a n Doğma Hakkı
108
d. B i l i m Özgürlüğü
111
e. Özel Hayatın Gizliliği Hakkı ve Tıbbi Verilerin Korunması
112
aa. Özel Hayatın Gizliliği Hakkı
112
bb. Tıbbi Verilerin Korunması
113
aaa. Genel Olarak
113
bbb. Tıbbi Verilerin Elektronik Ortamda Transferi ve
Güvenliği
ccc. Genetik Verilerin Özel K o n u m u
116
117
ddd.Tıbbi Verilerin Korunmasında Benimsenen
Yaklaşımlar
eee. Tıbbi Verilerin Korunması Hakkının Sınırlandırılması
f.
120
126
A n n e Babayı (Genetik Kökenini) Bilme Hakkı
130
aa. Bilgi Edinme Hakkı Açısından A n n e Babayı Bilme Hakkı
130
bb. A n n e Babayı Bilme Hakkı
131
cc. A n n e Babayı Bilme Hakkının Çocuğun Sağlık D u r u m u n a
O l a n Etkileri (Yaşama Hakkı-Sağlık Hakkı ve Önleyici Tıp)
K L O N L A M A ÇALIŞMALARI KARŞISINDA İNSAN H A K L A R I N I N
KORUNMASI
A . EMBRİYO'NUN STATÜSÜ V E K L O N L A M A ÇALIŞMALARI
136
138
138
1. Embriyonun Tıp B i l i m i Açısından Statüsü
138
2. E m b r i y o n u n H u k u k B i l i m i Açısından Statüsü ve İnsan O n u r u n a
Sahipliği Sorunu
138
a. Kişilik M e r k e z l i Yaklaşımlar
138
b. E m b r i y o n u n Gelişim Sürecine Dayalı Yaklaşımlar
141
c. D i n i Değerleri Esas A l a n Yaklaşımlar
145
B . K L O N L A M A TÜRLERİ B A K I M I N D A N İNSAN H A K L A R I N I N
KORUNMASI
148
1. Üreme Amaçlı K l o n l a m a ve İnsan Hakları
148
2. Tedavi Amaçlı K l o n l a m a ve İnsan Hakları
151
a. E m b r i y o n u n Potansiyel Yaşam Hakkı ile Hastaların YaşamSağlık Hakkı Arasında Dengenin Sağlanması
151
b. Tedavi Amaçlı K l o n l a m a Çalışmaları ve Kadın Haklarının
Korunması
155
XVI
C
K L O N L A M A ÇALIŞMALARININ SONUÇLARI V E İNSAN
H A K L A R I N A O L A N ETKİLERİ
1
157
K l o n l a m a Çalışmaları, H y b r i d Canlılar (Chimera) ve İnsan
Varlığının Geleceği
157
2. K l o n l a m a Çalışmaları ve Varoluşsal Ayrımcılık (Existential
Segregation)
160
3. İnsan Hakları Bakımından K l o n l a m a n m Ortaya Çıkaracağı
M u h t e m e l Sonuçlar
162
a. K l o n l a m a n m Zararlı Sonuçları
162
b. K l o n l a m a n m Yararları Sonuçları
167
III- İNSAN H A K L A R I AÇISINDAN BİYOTEKNOLOJİ ÜRÜNLERİNİN
PATENTLENMESİ
170
A. PATENT K A V R A M I
170
B . BİYOTEKNOLOJİ ÇALIŞMALARINDA İNSAN K A Y N A K L I
ÜRÜNLERİN PATENTLENMESİ
172
1, İnsan Vücudunun Bölümlerinin Patentlenme Bakımından Değeri
172
2. Genlerin Eşya O l m a Vasfı ve Patentlenmesi
174
a. İnsan Genlerinin Eşya O l m a Vasfı ve İnsan O n u r u
174
b. İnsan Genlerinin Patentlenmesi K o n u s u n d a Yaşanan
Tartışmalar ve İnsan Hakları Açısından Yapılan
Değerlendirmeler
177
IV- H U K U K S A L DÜZENLEMELER
A . U L U S L A R A R A S I H U K U K T A DÜZENLEMELER
1. Birleşmiş M i l l e t l e r Bünyesindeki Bazı Düzenlemeler
183
183
183
a. Evrensel İnsan G e n o m u ve İnsan Hakları Deklarasyonu
(Universal Decleration on the H u m a n Genome and H u m a n
Rights)
183
b. İnsan Genetik Verileri Uluslararası Bildirgesi (International
Declaration on H u m a n Genetic Data)
185
c. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) İnsanın Üreme Amaçlı
Klonlanması Raporu ( W H O Report of Reproductive C l o n i n g of
H u m a n Beings)
187
d. DSÖ B i y o m e d i k a l Araştırmaları Değerlendiren Etik Komiteler
İçin U y g u l a m a Kuralları ( W H O Operational Guidelines for
Ethics Committees That R e v i e w Biomedical Research)
188
e. İnsan K o n u l u Biyotıp Araştırmaları Hakkında Uluslararası
Etik Yönergesi (International Ethical Guidelines for Biomedical
Research I n v o l v i n g H u m a n Subjects)
189
2. A v r u p a K o m i s y o n u ve AB Bünyesindeki Bazı Düzenlemeler
190
a. Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve
İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve
Biyotıp Sözleşmesi
192
b. Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımındanİnsan Hakları ve
İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesine Ek İnsan
Kopyalanmasının Yasaklanmasına İlişkin Protokol (Additional
Protocol To The Convention For The Protection of H u m a n
Rights A n d D i g n i t y Of The H u m a n Being W i t h Regard To The
A p p l i c a t i o n Of Biology and Medicine, On The Prohibition of
C l o n i n g H u m a n Beings)
196
c. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi, Biyotıp Araştırmaları
Hakkında Ek Protokol ( A d d i t i o n a l Protocol to the Convention
on H u m a n Rights and Biomedicine, Concerning Biomedical
Research)
197
d. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi Sağlık Amaçlı Genetik
Teste Dair Ek Protokol ( A d d i t i o n a l Protocol to the Convention
on H u m a n Rights and Biomedicine concerning Genetic Testing
for Health Purposes)
198
e. A v r u p a K o m i s y o n u ' n u n İnsan Temelli Biyolojik Araştırmalar
Hakkında Tavsiye Kararı (Recommendation on Research on
Biological Materials of H u m a n Origin)
:
200
f.
A v r u p a K o m i s y o n u , B i l i m ve Yeni Teknolojilerde Biyoetik
A v r u p a G r u b u Görüşleri (Commission of Europe, Europen
G r o u p on Bioethics in Science and N e w Technologies, EGE)
202
aa. İnsan Kök Hücre Araştırmaları ve Kullanımının Etik Yönleri
(Ethical Aspects of H u m a n Stem C e l i Research and Use)
202
bb. B i l g i T o p l u m u n d a Sağlık H i z m e t i n i n Etik Sorunu (Ethical
Issues of Healthcare in the Information Society)
204
cc. Gelişmiş Ülkelerde K l i n i k Araştırmaların Etik Boyutları
(Ethical Aspects of C l i n i c a l Research in Developing
Countries)
206
d d . İşyerinde Genetik Testin Etik Boyutları (Ethical Aspects of
Genetic Testing in the Workplace)
208
ee. Nanotıbbm Etik Boyutları (Ethical Aspects of
Nanomedicine)
B. U L U S L A R A R A S I K U R U M L A R
1. Birleşmeiş Milletler Bünyesindeki Bazı K u r u m l a r
a. U N E S C O Uluslararası Biyoetik Komitesi (International
Bioethics Committee)
209
211
211
211
b . B M Üniversitesi (United Naitons University, U N U )
212
c. Tıp B i l i m i Uluslararası Organizasyonlar Konseyi (The C o u n c i l
for International Organisations and M e d i c a l Sciences, C I O M S )
212
2. A v r u p a K o m i s y o n u ve A v r u p a Birliği Bünyesindeki K u r u m l a r
213
a. B i l i m ve Y e n i Teknolojilerde Biyoetik A v r u p a G r u b u (Europen
G r o u p on Bioethics in Science and N e w Technologies, E G E )
215
b. A v r u p a Tıp Ajansı (European M e d i c i n e Agency)
216
c. A v r u p a K o m i s y o n u B i l i m , E k o n o m i ve T o p l u m Direktörlüğü
(Commission of Europe; Science, Economy and Society
Directorate)
217
d. Tıbbi Ürünlerin Değerlendirilmesi A v r u p a Ajansı (European
Agency for the Evaluation of M e d i c i n a l Products, E M E A )
218
V . KARŞILAŞTIRMALI H U K U K T A DÜZENLEMELER
1. İzlanda
219
219
a. Projenin Genel D u r u m u ve İşleyişi
219
b. Proje Kapsamında Hazırlanan Yasalar
223
aa. Sağlık Sektörü Veritabanı Hakkında Yasa (The A c t on a
Health Sector Database)
223
bb. Biyobankalar Hakkında Yasa (Act on Biobanks)
225
cc. Biyobankalardaki Biyolojik Örneklerin Saklanması ve
Kullanılmaları Hakkında Düzenleme (Regulations on the
K e e p i n g and Utilisation of Biological Samples in Biobanks)
226
2. Estonya
227
3 . Kanada ( C A R T a G E N E )
2 2 9
4 . İngiltere
2 2 9
V I . TÜRK H U K U K U N D A Y E R A L A N DÜZENLEMELER
1 . Kök Hücre Çalışmaları v e H u k u k i D u r u m
2
3°
^
2
2. K l o n l a m a Çalışmaları ve E m b r i y o n u n H u k u k i D u r u m u
234
3 . Genetik Çalışmalar v e H u k u k i D u r u m
2 4
^
ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M
TIBBİ M Ü D A H A L E L E R K A R Ş I S I N D A
İNSAN H A K L A R I N I N K O R U N M A S I
I-
TIBBİ MÜDAHALELER VE İNSAN H A K L A R I ARASINDAKİ İLİŞKİ
245
II- ÜREMEYE İLİŞKİN TIBBİ MÜDAHALELER V E İNSAN H A K L A R I N I N
KORUNMASI
A . KÜRTAJ
1. Yaşama Hakkı ve C e n i n i n Yaşamının Sona E r d i r i l m e s i
2
47
2
47
2
47
XIX
2. Ceninin İnsan Haklarına Sahip O l u p Olamayacağı Konusundaki
Tartışmalar ve Yargısal İçtihatlar
248
a. Genel Olarak
248
b. K o n u y a Dair A v r u p a Komisyonu Kararları
249
aa. Bruggeman ve Scheuten v. F R G Kararı
249
bb. Paton v. UK Kararı
250
cc. D - Z Kararı
252
c. K o n u y a Dair AİHM Kararları
252
aa. Open Door ve D u b l i n W e l l VVoman v. Ireland Kararı
252
bb. Vo v. France Kararı
253
3. Kürtaj Hakkı (Özel Hayat Hakkı) ve Ceninin Yaşama Hakkı
Arasında Dengenin Sağlanması
259
4. Kürtajın Toplumsal Boyutu ve Meşruluğu
262
B. TÜP B E B E K
262
1. Tüp Bebek Yönteminin Üreme Hakkının Gerçekleştirilmesi
Bakımından Önemi
262
2. Üreme Hakkı ve Eşey Hücrelere Müdahalelerin Kapsamı
264
3. Tüp Bebek Yönteminin E m b r i y o n u n H u k u k i Statüsüne O l a n
Etkileri
4. Üreme Hakkının Bazı İnsan Haklarıyla O l a n İlişkisi
266
267
a. Üreme Hakkı ve Özel Hayatın Gizliliği Hakkı İlişkisi
267
b. Üreme Hakkı ve Bilgi Edinme Hakkı İlişkisi
270
c. Üreme Hakkı ve Seyahat Hürriyeti İlişkisi
271
III- O R G A N NAKLİNE YÖNELİK TIBBİ MÜDAHALELER VE İNSAN
HAKLARININ KORUNMASI
A . O R G A N NAKLİNİN KİŞİ HÜRRİYETİ V E GÜVENLİĞİNİ
TEHLİKEYE DÜŞÜRMEMESİ ZORUNLULUĞU
275
275
1. Genel Olarak
275
2. Organ N a k l i n i n Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkına O l a n Etkileri
275
B . O R G A N NAKLİ İÇİN O R G A N TEMİNİNDE KARŞILAŞILAN
Z O R L U K L A R V E SAĞLIK H A K K I
276
1. Yasal Yollardan Organ Teminini Zorlaştıran Faktörler
276
a. O r g a n Temininde Sosyal ve Kültürel Etkenler
277
b. O r g a n Temininde Yasal Düzenlemelerin Etkisi
281
c. O r g a n Temininde Karşılaşılan Tıbbi Z o r l u k l a r
282
aa. Tıbbi Teknoloji Bakımından Ortaya Çıkan Z o r l u k l a r
282
XX
bb. Ölüm Anının Tespiti ve B u n u n Organ Teminine O l a n
Etkileri
cc. Organ Temininde D i n i İnanışların Etkisi
2. Sosyal Devletin O r g a n T e m i n i n i Sağlama Yükümlülüğü
a. Sağlık H i z m e t l e r i n i n Sunulması Bakımından Sosyal Devletin
Sorumluluğu
2 8 5
287
289
289
b. O r g a n Bankalarının Oluşturulması ve K o o r d i n a s y o n u n
Sağlanması Yükümlülüğü
C . O R G A N NAKİLLERİNDE O R G A N TEMİNİ İÇİN ÖNGÖRÜLEN
T O P L A M A SİSTEMLERİ
291
1. Genel Olarak
291
2. Gönüllülük Esasına Dayalı Toplama Sistemi
292
3. N a k i l için Gerek D u y u l a n Organların Donörlerden Para
Karşılığında T e m i n Edilmesi
294
a. İnsan Hakları Bakımından Ortaya Çıkan Tartışmalar
294
b. Organ Satışına Karşı T o p l u m s a l Algının Değişmesi ve H u k u k
Kurallarının Bu Değişime Adaptasyonu
301 •
c. O r g a n T e m i n i n i Arttırmada V e r g i İndirimi Uygulanması ve
Diğer Alternatif Öneriler
3 0 4
4 . Z o r u n l u O r g a n Bağışı Sistemi
3 0 4
5. Farazi Rıza (Opt-out) Sistemi
3 0 7
D . O R G A N TEMİNİNDE ÖNGÖRÜLEN DİĞER ÇÖZÜM Y O L L A R I
1. Kürtaj Y o l u y l a A l m a n C e n i n i n Organlarının Kullanılması
a . Ceninden O r g a n T e m i n E d i l m e s i n i n Önemi
310
310
3 1
^
b. Ceninden Alınan D o k u ya da Organların Kullanıldığı Bazı
Hastalıklar
c . insan Hakları Açısından Çekinceler
aa. Genel Olarak
bb. C e n i n i n Sağlayacağı M u h t e m e l Yararların Kürtajı Teşvik
Etmesi ve İnsan O n u r u n u n Korunması
cc.
H e k i m l e r i n Organ N a k l i için Kullanabilecekleri Ceninleri
T e m i n Edebilmek Amacıyla Hastalarını Kürtaja
Sevketmeleri
3 1 2
J 1 J
3 1 3
3
^
4
3
^
3
^
2. Anensefalik (Beyni Bulunmayan) Yenidoğanın Organlarının
Kullanılması
a. Genel Olarak
b . İnsan Hakları Açısından Çekinceler
3
*6
3
^
XXI
3. Beyin Ölümü Gerçekleşen H a m i l e Kişinin Ceninin Organları
Oluşana Kadar Yaşatılması Suretiyle Organ Temini
319
4. İdam Edilen Mahkûmlardan A l m a n Organların Kullanılması: Çin
H a l k Cumhuriyeti M o d e l i
319
5. Mahkumların Organ Bağışında Bulunması ve B u n u n İnfaz
Rejimine Olan Etkileri
323
E. O R G A N NAKLİNDE KARŞILAŞILAN ETİK S O R U N L A R ÜZERİNE
G E N E L BİR DEĞERLENDİRME
326
1. Organ N a k l i n i n İnsan Hakları Açısından Meşruluğu
326
2. Globalleşmenin Organ N a k l i n e Olan Etkileri
327
a. O r g a n Ticareti Yasağı
328
aa. Organ Ticaretini Yasaklayan Etik Değerler
328
bb. İnsan Organlarının Bireyin Organları Üzerindeki Mülkiyet
Hakkına Dayanılarak Satılması ve Serbest Piyasa
Oluşturulması
329
b. Organ N a k l i T u r i z m i ve Seyahat Özgürlüğü
333
F. O R G A N NAKLİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE İNSAN
H A K L A R I N I N K O R U N M A S I N I AMAÇLAYAN POZİTİF
DÜZENLEMELER
337
ÖTENAZİ V E İNSAN H A K L A R I N I N K O R U N M A S I
338
A . KİŞİNİN YAŞAMINA S O N VEREBİLME H A K K I
338
1. Ötenazi ve İnsan Hakları
338
a. Çatışan Değerler: K a m u Yararı ve Ötenazi Hakkı
338
b. Ötenazi Hakkı ve Kürtaj Hakkı
340
2. Tedavi Sürecindeki Hastanın Geleceğinin Belirlenmesinde E t k i l i
O l a n Faktörler
342
a. Hastanın Karar Verme Otonomisi
342
b. Tıbbi İmkansızlık
347
aa. Genel Olarak
347
bb. Tıbbi İmkânsızlığın Tespiti ve Sınıflandırılması
350
cc. Mesleki Otonomi ve Meslek Ahlakının Korunması
352
aaa. Mesleki Otonominin Korunması Hakkı
352
bbb. Meslek Ahlakının Korunması Hakkı
357
c. K a m u Kaynaklarının Etkin Kullanımı ve Tedavi Hakkı Dengesi
358
aa. Genel Olarak
358
bb. AİHS'ne göre Tedavi Hakkı ve K a m u Kaynaklarının
Kullanımı
360
cc. Tedavi Hakkı ve K a m u Kaynaklarının Kullanımı
K o n u s u n d a Örnek İki Olay
361
aaa. Jameey Bovven Davası
361
bbb. Bebek Ryan N g u y e n Olayı
364
3. Ötenazinin A k t i f ve Pasif Olarak Tasnifi ve Bu Tasnifin İnsan
Hakları H u k u k u Açısından Meşruluk A n a l i z i
365
a. Genel Olarak
365
b. A k t i f ve Pasif Ötenazi Tasnifinin İhmal Teorsine Dayandırılması
367
c. A k t i f ve Pasif Ötenazi Tasnifinin Nedensellik Bağı Teorisine
Dayandırılması
369
4. Ötenazi Uygulamalarının Yasallaştırılması ve Yaşanan H u k u k i
Tartışmalar
370
5. Olağanüstü D u r u m l a r d a Ötenazi Uygulamalarının Yasal Olarak
Ele Alınması: Katrina Kasırgası Örneği
375
B. KİŞİNİN BAŞKASININ YAŞAMINA S O N VERİLMESİNİ İSTEME
HAKKI
C. B A Z I AHLAKİ DEĞERLER VE ÖTENAZİ
379
380
1. Genel Olarak
380
2. İnsan Yaşamının Değeri ve Çift Etki Öğretisi
381
3. Tıbbi Müdahlenin Zararsız Olması ve Fayda Sağlaması İlkesi
384
H U K U K S A L DÜZENLEMELER
386
A. U L U S L A R A R A S I DÜZENLEMELER
386
1. Dünya Sağlık Birliği'nin (DSB) İnsan O r g a n ve D o k u s u n a D a i r
57.18 N o l u Kararı (Resolution on H u m a n O r g a n and Tissue
Transplantation)
386
2. D S B ' n i n İnsan O r g a n ve D o k u s u n a D a i r 63.22 N o l u Kararı
(Resolution on H u m a n Organ and Tissue Transplantation)
387
3. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) İnsan Hücresi, D o k u s u ve Organı
N a k l i K o n u s u n d a Temel İlkeler Kararı ( W H O G u i d i n g Principles
on H u m a n C e l i , Tissue and O r g a n Transplantation)
389
4. N a k i l Toplululuğu (The Transplantation Society) ve Uluslararası
Nefroloji Topluluğu (International Society of N e p h r o l o g y )
İstanbul B i l d i r i s i
391
5. DSÖ, Zenotransplantasyon Hakkında Görüşler ( W H O , A d v i s o r y
Consultation Meeting)
394
6. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi İnsan Kaynaklı O r g a n ve
okuların N a k l i n e Daie Ek Protokol ( A d d i t i o n a l Protocol to The
C o n v e n t i o n on H u m a n Rights and Biomedicine C o n c e r n i n g
Transplantation of Organs and Tissues of H u m a n Origin)
395
XXIII
7. İnsan D o k u ve Hücrelerinin Depolanması, Korunması, İşlenmesi,
Testi, Bağışlanmsı Konularında Kalite ve Gücenlik Standartlarının
Oluşturılmasına Dair A v r u p a Parlamentosu ve Konseyi Direktifi
(Directive of The European Parliament and of The C o u n c i l On
Setting Standards of Quality and Safety for The Donation,
Procurement, Testing, Processing, Preservation, Storage and
Distribution of H u m a n Tissues and Cells)
B, U L U S L A R A R A S I KURULUŞLAR
397
400
1. Dünya Sağlık Konseyi, D S K (VVorld Health Assembly, W H A )
400
2. İskandinav N a k i l Programı (Scandiatransplant Programme)
400
3. Organ N a k l i için A s y a Güç Birliği (Asia Task Force for
Organtransplant)
401
VI. KARŞILAŞTIRMALI H U K U K T A DÜZENLEMELER
402
1. Brezilya
402
2. Avustralya
402
3. İngiltere
411
4. Japonya
416
5. A l m a n y a
417
6. Singapur
417
7. Kanada
419
8. Malezya
421
9. Filipinler
423
10. Mısır
425
11. Hindistan
425
12. Pakistan
427
13. Hollanda
427
14. A B D
431
a. Mahkumların Sağlık Hakları ve Organ N a k l i Üzerine Yaşanan
Tartışmalar
b. O r g a n Teminini Arttırmada A B D ' y e Özgü Bir M o d e l : Sağlık
Sigortası Karşılığında Organ Bağışı ve H u k u k i Tartışmalar
433
435
c. İnternet Aracılığıyla Verilen İlanlarla Organ T e m i n i n i n
Arttırılması
437
d. Kürtaj Y o l u y l a Ceninden Organ ya da D o k u Temini
438
e. H u k u k i Düzenlemeler
439
aa. Doğuştan Gelen A n a t o m i k Tek Biçim Yasası (Uniform
Anatomical Gift Act, U A G A )
439
XXIV
bb. U l u s a l Organ N a k l i Yasası (National Organ Transplantation
Act, N O T A )
440
cc. Doğmamış Kişilere Şiddet Yasası (Unborn Victims of Violence
Act)
f.
441
d d . Oregon O n u r l u Ölüm Yasası (Oregon Death W i t h Dignity Act)
442
ee. Teksas İleri Direktif Yasası (Teksas Advance Directive Act)
443
Yargısal İçtihatlar
445
aa. People v. K e v o r k i a n Kararı
445
bb. Q u i l l v. Vacco Kararı
446
VII. TÜRK HUKUKUNDAKİ DÜZENLEMELER
446
SONUÇ
449
KAYNAKÇA
457