Slayt 1 - Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi
advertisement
Üreme Sağlığı ve Tıp Etiği Prof. Dr.Serap Şahinoğlu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Üreme Sağlığı Kavramı • Kimi/kimleri ne zaman ilgilendirmektedir? Üreme sağlığı • Üreme sistemi, işlevleri ve süreci ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır. • Üreme Sağlığı aynı zamanda, insanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğine sahip olmaları, üreme yeteneklerini kullanmada karar verme özgürlüğüne sahip olmaları demektir. Üreme Sağlığı • Kadınları erkeklerden daha fazla ilgilendirir • 15-49 yaş kadınlar kadar • Doğumdan – ölüme Ana-çocuk sağlığından… üreme sağlığı kavramına 1960’lı yıllarda, kontrolsüz nüfus artışının 1970’lerde demografi ağırlıklı yaklaşım, 1980’lerde yerini sağlıkla ilgili kaygılara, 1990 artık insanların hakları ve ihtiyaçları 1974- Bükreş 1984- Mexico City 1994- Kahire nüfus ve aile planlamasının etkileri… Üreme Hakkı Üreme Hakkı • İnsanların üreme yeteneğine ve bunu ne zaman ve nasıl gerçekleştireceklerine karar verme özgürlüğüne sahip oldukları anlamına gelmektedir. • Bireylerin ve çiftlerin, çocuklarının sayısı ve aralığına özgür ve sorumlu bir şekilde karar vermeleri ve bunu sağlayabilmek için gerekli bilgiye sahip olabilmeleri, en yüksek üreme ve cinsel sağlık standardına ulaşabilmeleri, şiddet ve baskı ve ayırımcılık olmaksızın kararlarını verebilmeleri ve adolesan dönemden başlanarak, postmenapozal ve yaşlılık dönemi de dahil üreme sağlığı hizmetlerinden yararlanma haklarının insan hakları kapsamında ele alınması gereği vurgulanmıştır. Üreme Sağlığının Amaçları • Üreme sağlığı ve aile planlaması ile ilgili ihtiyaçları karşılamada yardımcı olmak • İstenmeyen gebelikleri önlemek, yüksek riskli gebelik, hastalık ve ölümleri azaltmak • Erkeklerin katılımını artırmak • Emzirmeyi teşvik etmek • Kızları ve kadınları dikkate alarak, cinsel yolla bulaşan hastalıkları, komplikasyonlarını önlemek, tedavi yöntemlerini bulmak • Cinsiyetler arası eşitliğe dayanan cinselliğin yeterince gelişmesini sağlamak • Kadın ve erkeklerin cinsel sağlık, üreme hak ve sorumluluklarını kullanmak için gerek duydukları bilgi, eğitim ve hizmetlere ulaşmalarını sağlamak • Gençlere bilinçli ve sağlıklı üreme ve cinsel davranışı özendirmek, hizmet ve danışmanlık sağlamak • Erken yaştaki gebelikleri azaltmak. Tıp Etiği • Tıbbi Etik - Tıp Etiği • Tıp/ sağlık alanındaki tutum ve davranışların iyi ya da kötü yönünden değerlendirilmesi, • Karşılaşılan “yeni realiteye uygun norm üretilmesi”, • Var olan tıp mevzuatının eleştirel açıdan tartışılması etkinliğidir. Tıp Etiğinin Konu Alanını • • • • • • • Üreme sağlığı Hekim- Hasta İlişkileri Araştırma ve Yayın Etiği, Etik Kurullar Gen-etik Tıp ve İnsan Hakları Organ Aktarımları Ötanazi, “DNR” Komutları Feminist Biyomedikal Etik Tıp Etiği • Toplumsal cinsiyet kavramı • Hakkaniyet • Eşitlik Üreme Sağlığı ve Etik Tartışmalar • Kadın hastalıklarında muayene, mahremiyet... • Cinsiyet belirlenmesi • Zihinsel engelli kadınlarda gebelik • Yardımcı üreme teknikleri • Kürtaj • Kızlık zarı incelemesi • Kadına yönelik şiddet • Namus cinayetleri • … • Üreme sağlığında karşılaşılan etik sorunlar sonrasında kadının durumu Türkiye’de Kürtaj • • • • • • Pronatalistik ve antinatalistik yaklaşımlar 1965 Doğum kontrol yöntemleri 1983 – Nüfus Planlaması Hakkındaki Kanun Nüfus kontrolü, aile planlaması Kadının doğurma hakkı (?) Kürtaj aile ile sınırlandırılmış Türkiye’deki Etik Tartışmalar • 1983, 10. gebelik haftası, evli çiftlerde babanın izni, • Anne-baba sorumluğu, kaçınılmaz anne sorumluluğu, • Gebelik ile kadının kazanımları, • Üreme sürecinde/sonlandırılmasında çocuk doğurma-büyütme güçlükler kadın “isteyerek” çeşitli yöntmler kullanmakta • 2012 isteyerek düşüklerin akıbeti.. Türkiye’deki Etik Tartışmalar • “Kadınların kayıtsız bir kürtaj ve üreme hakkının olmadığı” G. Yurdakul 1998 • “Kürtaj kadının kazandığı saklı/gizli bir hak” • A. Demirhan Erdemir, 1993 • “Kürtaj yaşamın yıkımı, canlı bir yaşamın sonlandırılması” Ş. Aksoy, 1997 • “Kürtaj bir kişilik hakkı, ancak fetüste düşünülmeli” N. Kırımsoy, 1998 • “Kürtaj ve yasa cinsiyet temelli ve kadını üreme organları ile sınırlamakta” T. Kolonkaya, 2001 Sonuç Olarak Kürtaj • aile merkezli, • kadın-erkek, üreme sağlığı kavramı, cinsiyetçi bir anlayış, • koca izni, aktif olmayan yasa maddesi, ancak toplumun değer yargısı • Doğum kontrol yöntemi mi(?) “Kadın ikinci eşe razı oldu...” Bayan A, 30 yıldır çocuk sahibi olamadığı için bir türlü mutlu edemediğine inandığı eşinin bir başka kadınla imam nikahıyla birlikte yaşamasına izin vermiş. Eşi bu kadınla da çocuk sahibi olamayınca, yaşadıkları kentteki üniversite hastanesinde tüp bebek yöntemiyle üçüz bebek sahibi olmuşlardır. Çiftin sağlık açısından her hangi bir güvencesi olmadığı için kendi olanakları ile ekonomik olarak borçlanarak gerçekleştirilen bu süreç ve sonrasında borçlu ancak çok mutlu olduklarını açıklamışlardır. … Yardımcı Üreme Teknikleri... • 1987... 2005 • Kısırlık: sağlık/hastalık • Dondurulmuş embriyolar • Postmenopozal gebelik • ... Yardımcı üreme teknikleri etik • • • • • • • Kimin verici(donör) olacağı? Sperm bankaları.. Damızlık donörler… Vericinin kimliğinin açıklanması ? Gamet aşamasında cinsiyet seçimi? Gametleri nasıl koruyalım ? Sadece evliler mi? Taşıyıcı anne ? Merak sınırlarının zorlanması... İnfertilite ve etik Temel sorular; • Kişisel/ailesel özerklik nasıl hayata geçirilir? • Adalet ilkesine göre sınırlı kaynakların kullanımı nasıl gerekçelendirilebilir ? • • • • • • • • Toplumsal cinsiyet Anne olmak Yönetemin başarısı Yardımseverlik Kadın bedeni ve fiziksel travma Çiftleri anlamak İnternet ortamı Hekim/sağlık çalışanı farkındalık yaratmak Hekim ve Kızlık Zarı İncelemesi Türk Tabibler Birliği 1992 Türk Tabibler Birliği Etik Kurulu 1994 Doktorlar bekaret kontrolüne karşı olduklarını fakat zorlandıklarını açıkladılar. Yeni TCK - 2005 Son söz yerine Toplumsal cinsiyet eşitliğinin ve kadının güçlendirilmesinin teşvik edilmesi. Türkiye’de Binyıl Kalkınma Hedefleri..... “21.Yüzyılda Herkese Sağlık” insan hakları etik toplumsal cinsiyet
