TARİHE GİRİŞ Tarihin Tanımı İnsan topluluklarının geçmişteki her

BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ
Tarihin Tanımı İnsan topluluklarının geçmişteki her türlü faaliyetlerini, sebep-sonuç ilişkilerine
dayanarak yer ve zaman gösterip belgelere dayanarak araştıran, anlatan bileme tarih
denir.
Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gözlem yapılmaz
Tarihi
Olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır
Olayların
Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır
Özellikleri
Olayların üzerinden belli bir zaman geçmelidir
Tarihi olayların oluşmasında maddi ve manevi sebepler bulunmaktadır.
Objektif (tarafsız) olmalıdır.
Tarihçinin
Geçmişteki olaylar, günümüzün değer yargılarıyla değerlendirilmemelidir.
Özellikleri
Araştırmacı, meraklı olmalı, sebep sonuç ilişkilerini belirtmelidir.
Tarihin konusu insandır.
Tarihin
İnsanların geçmişte yaptıkları her türlü faaliyetleri inceler.
Konusu
Objektif olmak
Tarihin
Yardımcı bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak
Metodu
Olayın geçtiği yerde araştırma yapmak
Yer ve zaman, sebep ve sonuç ilişkilerini belirtmek
Yazılı Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup….
Kaynakları
Yazısız Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler…
Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayetçi): Olayları hikaye anlatır gibi anlatır. İlk tarih
Anlatım Şekli
metodudur.
(Felsefesi)
Öğretici Tarih (Pragmatik-Faydacı): Kahramanları ön plana çıkartır.
Abartarak anlatır.
Sosyal Tarih (İctimaiyatçı): Olayların sosyal nedenlerini araştırır.
Neden Nasılcı Tarih (Bilimsel Tarih): Olayların sebep ve sonuçları üzerinde
durur.
Zamana Göre: Çağlar, yüzyıllar, yarıyüzyıllar ve çeyrekyüzyıllar
Tarihin Tasnifi
Mekana Göre: Bir şehir, bölge ve mekanı esas alır
Konularına Göre: Bir tek konuyu anlatır. İslam tarihi, sanat tarihi, Osmanlı
tarihi gibi
Kaynak Araştırması: Araştırılacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir.
Tarihin
Tasnif: Kaynakların sınıflandırmasıdır.
Metodu
Tahlil: İnceleme
Tenkit: Araştırılacak bilgilerin eleştirilmesi
Terkip (Sentez): Araştırılan konu ile ilgili bir sonuca ulaşma.
1
YARDIMCI BİLİMLER
Arkeoloji
Kronoloji
Coğrafya
Paleografya
Filoloji
Nümizmatik (Meskükat)
Epigrafi (Epigrafya)
Antropoloji
Etnoloji
Etnografya
Diplomatik
Sigolografi
Heraldit
Şecereler
Karbon 14
Antroponomi
Toponomi
İktisat
Felsefe
Sosyoloji
Kazı bilimi. Tarih öncesi dönemleri araştırır.
Takvim bilimi. Olayların oluş zamanını ve sırasını belirler
Yer bilimdir.
Eski yazıları inceler.
Dil bilimidir.
Para bilimidir.
Anıt ve kitabeler bilimidir.
İnsan ırklarını inceler.
İki yada daha fazla kültür arasında mukayese yapar.
Halk bilimidir. Halk kültür ve folklorünü inceler.
Devletler arası yazışmaları, siyasi belgeleri ve ilişkileri inceler.
Mühür bilimidir.
Armaları inceler
Soy kütüğünü çıkarır,
İskelet ve fosillerin yaşlarını tespit eder.
Şahıs adlarını araştır.
Yed adlarını inceler
Ekonomiyi ve ekonomik yapıyı inceler
Kültür ve düşünceyi inceler
Toplumun yapısını inceler.
TARİH ÖNCESİ DEVİRLER
Yazıdan önceki döneme tarih öncesi, yazıdan sonraki döneme tarih devirleri denmiştir. Yazıyı ilk kez
Sümerler buldu. (MÖ: 4000-3000)
TAŞ DEVRİ
İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir.
İnsanların en karanlık dönemidir. Bu dönem hakkında fazla bir bilgimiz
bulunmamaktadır.
İklim değiştiği için, insanlar mağaralara yerleştiler
Mağara duvarı resimleri yapıldı
Avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler. İlk iş bölümü ortaya çıktı.
Ateş bulundu.
İnsanlar ırmak ve göl kenarlarında yaşadılar
Köyler kuruldu. Çanak ve çömlekler yapıldı
Üretim hayatına geçildi
Hayvan evcilleştirildi.
Bitki liflerinden elbise yapıldı
Menhir, Dolmen ve Tümülüs (Höyük) yapıldı
Kaba Taş
Devri
Yontma
Taş Devri
Cilalı Taş
Devri
MADEN DEVRİ
Kalkolitik
Taş ve Maden devri arasında bir geçiş dönemidir.
Bakır Devri Bakır tabiattan çok bulunduğundan bakırdan eşyalar yapıldı.
Tunç Devri Bakır ve Kalayın karışımından elde edilmiştir. Site adlı şehir devletleri kuruldu.
Demir Devri Demirin işlenmesi zor olduğundan en sona kaldı. Yazı bulundu. Devletler kuruldu
2
TAKVİM
Tanım: Günleri, ayrı ve yılları araştıran araca takvim denir.
Mısırlılar tarafından ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi),
Rumi, Celali takvimlerdir.
İlk kez Sümerler tarafından bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir.
Ay Yılı Takvimleri
Türklerin
Kullandığı Oniki hayvanlı Türk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler
Takvimler
Güneş Yılı Takvimleri
TAKVİM ÇEŞİTLERİ
Dünyanın güneş etrafındaki bir turudur. Dünya bu turu 365 gün 6 saatte tamamlar.
İlk kez Mısırlılar tarafından bulunmuştur.
Ayın dünya etrafındaki bir turudur. Ay bu duru 354 günde tamamlar. İlk kez
Ay Yılı
Sümerler tarafından bulunmuştur.
Roma devleti tarafından Mısır takvimi baz alınarak hazırlandı. Güneş yılına
Julyen Takvim
dayalıdır.
Gregoryen Takvim Julyen takvimi esas alınarak yapıldı. Papa 13. Gregore tarafından hazırlandı.
Başlangıç yılı hz. İsa’nın doğumu olduğundan doğum anlamına gelen milad adı
(Miladi Takvim)
verilmiştir. Güneş yılına dayalıdır.
Oniki
Hayvanlı Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Ayların değil, yılların isimleri vardır. 12 yılda
bir devri daim yapar. Güneş yılına dayalıdır.
Türk Takvimi
Ay yılına dayalıdır. Peygamberimizin 622 yılında Mekke’den Medine’ye gidişi
Hicri Takvim
başlangıç olarak alır.
Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde yapıldı. Güneş yılına dayalıdır. Sadece mali
Celali Takvim
hesaplamalar için yapılmıştır.
Osmanlılar tarafından sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır. Güneş yılına
Rumi Takvim
dayalıdır. Başlangıç noktası hicrettir.
Güneş Yılı
3
BÖLÜM 3:
İlkçağ Tarihi (MÖ:4000-3000/MS:375 veya 476)
Mezopotamya: Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan bölgedir. Taş az olduğundan günümüze mimari
eser gelmemiştir. Mezopotamya’da kurulmuş olan uygarlıklar şunlardır.
Sümerler
• Siteler halinde kuruldular. Şehir devletlerinin başında Rahip-Kral bulunur.
(MÖ:
• İlk kanun ve reformu Lagaş kralı Urgakina yapmıştır. Sümer yasaları, insancıl olup
4000fidye esasına dayanmaktadır.
3000/2350) • İlk yazıyı (Çivi), ay yılı takvimi, sayı sistemi, denklemler, dairenin alanı ve tekerleği
buldular.
• Tapınaklarına Ziggurat denilmektedir. Destanları; Gılgamış, Tufan ve Yaradılıştır.
• Akad kralı l. Sargon tarafından yıkıldı. Sümerlere kesin bir şekilde Elamlar son
vermiştir.
Akadlar
• Mezopotamya’nın ilk siyasal birliğini sağlamış, ilk imparatorluğu kurmuşlardır.
(MÖ:
• Tanrı-Kral anlayışını getirdiler. İlk düzenli orduyu kurdular.
2350• Eserleri; Naramsin Kabartmasıdır.
2150)
• MÖ: 2150 yılında Guti’ler tarafından yıkıldılar.
Babiller
• Babil devletinin en önemli hükümdarı Hammurabi’dir. En önemli özelliği kanun yapıcı
MÖ:
olmasıdır. Kısasa Kısas anlayışını getirdi. Ayrıca Tanrı-Kral anlayışı yerine de
2000-539
hayırsever hükümdar kavramını getirmiştir. Din ile devlet işlerini birbirinden ayırarak
mutlak krallık kurdu.
• Babillerle Medler birleşerek Asurları yıktılar.
• Kudüs’u alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538)
• Babiller’in en önemli eserleri; Babil asma bahçesi ve Babil kulesidir.
• Eski Babil devletini Hititler (MÖ: 1531) İkinci Babil devletini de Persler yıkmıştır.
(539)
Asurlar
• İlk kara koloniciliğini yapan devlettir. En önemli kolonileri Kayseri yakınlarındaki
(MÖ:
Kültepe’dir.
2000-612)
• Anadolu ile ticaret yaptıklarından, Anadolu’ya ilk yazıyı getirdiler.
• İsrail devletini yıkarak buradaki Yahudileri sürdüler. İlk sömürgeci devlettir.
• İlk defa atlı birlikleri, kütüphaneleri kurdular. Nemrut dağı heykelleri Asur’lara aittir.
• Med ve Babil ittifakı sonucu yıkıldı.
Elamlar
• Başkentleri Sus’tur. Mezopotamya’nın en zayıf devletidir.
(MÖ:
• Güzel sanatlar ve süsleme alanında büyük gelişme göstermiştir.
3000-750)
• Asur’lar tarafından yıkılmıştır.
Mısır
Uygarlığı
Etrafı doğal
savunma
sınırlarıyla
çevrili
olduğundan az
istilaya
uğramış, özgün
bir uygarlık
ortaya
koymuştur.
•
•
•
•
•
Önceleri Nom adı verilen şehir devletleri şeklinde kurulmuştur.
Mısır; İlah-Kral denilen Firavunlar tarafından yönetildi.
İlk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Hititlerle yaptılar.
Hiyeroglif yazısını ve Papirüs kağıdını buldular.
Ölümden sonraki hayata inandıklarından Firavunlar için Piramit, halk için Labirent
adlı mezarlar yaptılar. En önemli tanrıları güneş tanrısı Ra’dır.
• Cesetler mumyalandıklarından tıp, anatomi, eczacılık, kimya bilimleri gelişti.
• İlk defa pi sayısını, güneş yılı takvimini, geometri, dört işlem,alan ve hacim
ölçümlerini buldular. Mimaride ileri gittiler.
• En önemli mimari eserleri Piramitlerdir. Özellikle; Keops ve Neferti
4
Suriye Filistin (Doğu Akdeniz) Uygarlığı
İbraniler
• Dünyada ilk tek tanrı inancını getirdiler. Dinleri ırkçı olduğundan yayılmadı.
• İbranilere; Yahudi ve Musevi de denilmiştir. Kutsal kitapları Tevrat’tır.
• Fenike alfabesini kullanmışlardır. En önemli eserleri Kudüs’teki Süleyman
mabedidir.
• Medler Yuda, Asurlar İsrail devletini yıktılar. Romalılarca Filistin’den sürüldüler.
Fenikeliler
• Siteler halinde kurulmuştur. Toprakları tarıma elverişli olmadığından deniz
koloniciliğine yönelmişlerdir. Önemli kolonileri Kartaca’dır.
• Mezopotamya kültürünü batıya taşımışlardır.
• Dünya kültür ve medeniyetine en önemli katkıları 22 harfli ilk alfabeyi
bulmalarıdır.
Yunan ve Roma Uygarlığı
Girit
• Ege’de bilinen en eski uygarlıktır. Kaya oymacılığı ile ev ve saraylar yapmışlardır.
Medeniyeti • Seramikleriyle ünlüdürler. Güçlü bir deniz filosuna sahip olmuşlardır.
(MÖ:
• Mısır etkisiyle bir resim yazısını geliştirmişlerdir. Bu yazıya Lener A denilmiştir.
3000-1400) • Girit uygarlığına MÖ:1400 yılında Hellas’dan (Yunanistan) buraya gelen Aka’lar son
vermiştir.
Miken
• Akalar tarafından kurulmuştur.
(Aka)
• Güçlü savunma surlarıyla çevrili saraylar yapmışlardır. Kuyu mezarlarıyla ünlüdürler.
Uygarlığı
• Girit’i almış, Girit yazısının etkisi ile Lener B adlı kendilerine özgü bir yazı geliştirmiş,
(MÖ:
Grekçe’nin temelini atmışlardır.
2000-1200) • Deniz ticareti yapmış, Çanakkale boğazına egemen olmak için Truva savaşını
yapımışlardır.
• Dorlar tarafından yıkılınca, batı Anadolu sahillerine gelerek İyonları kurdular.
Yunan
• Dorlar tarafından Yunanistan’da Polis adı verilen şehir devletleri halinde kurulmuştur.
Medeniyeti • İlk demokrasiyi uyguladılar. Yunanistan’da yönetim şekilleri sırasıyla; Krallık, Tiran,
(MÖ:1200Aristokrasi ve Demokrasidir.
338)
• Perslerle savaşarak, onların batıya doğru yayılmalarını engellediler.
• Deniz ticareti ve koloniciliği ile uğraştılar. Kolonilerini vatan olarak benimsemişlerdir.
• Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. En önemli tanrıları Zeus’dur. Yunanlılar; tanrılarını
insan şeklinde düşünmüşlerdir.
• Tanrıları onuruna Olimpus dağında Olimpiyat oyunları düzenlemektedirler. Yunanlılar
arasında siyasal bir birlik olmamasına karşın, kültürel ve dini bir birlik bulunmaktadır.
Olimpiyat oyunları ve dil, Yunan toplumları arasında bir birlik oluşturmaktadır.
• Yunanlılar, felsefe ve bilim alanında ileri gitmişlerdir. Mimari gelişmiştir. Mimaride
Dor nizamını buldular.
Helenizm
• Büyük İskender’in Asya seferi sonucu doğu ile batı kültürün kaynaşmasına Helenizm
(MÖ: 330denir.
30)
• İskenderiye’de bir kütüphane kurdu. Bilim ve felsefe gelişti.
• Doğu’da İran’ın yönetim şekli olan Satraplıkları, batıda ise şehir devletlerini
benimsedi.
• Büyük İskender’in varis bırakmadan ölmesi üzerine toprakları komutanları arasında
paylaştırıldı.
Roma İmp. • Hristiyanlığı resmen kabul eden ve Cumhuriyet yönetimini ilk uygulayan devlettir.
(MÖ:753• Yunanlılardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluşturdular.
MS:1453)
• Mısır’dan güneş yılına dayalı takvimi alarak Julyen takvimini yaptılar.
• Halk sınıflara ayrılmıştır. Sınıflar arasındaki mücadele sonucu (Partice-Plep) Oniki
levha yasaları çıktı. Günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturdu.
• Lejyon adı verilen paralı askerler de kullanılmaktaydılar. Kartaca ile Pön savaşını yapıp
onları yendiler.
• 395 yılında Kavimler göçünün etkisi ile önce doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
476 yılında batı roma imparatorluğu yıkıldı. İlkçağ sona erdi. Avrupa’da Feodalite
oluştu.
5
İran Medeniyeti
Medler
•
•
(715-550)
•
Persler
•
(MÖ: 559-330)
•
•
Önceleri Asurlar’ın egemenliğinde kaldılar. Daha sonra bağımsız oldular.
Babillerle birleşerek 612 yılında Asurları yıktılar. Lidya’yı yendiler
Persler tarafından yıkılmışlardır.
Medler’i yıkarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’ı aldı. İskit ve
Yunanlılarla savaşmışlardır.Persler’in batıya ilerlemesini Yunanlılar durdurmuştur.
Büyük İskender, Gavgamela savaşında Persleri yenerek bu devlete son verdi.
Persler; ülkeyi eyaletlere (Satraplık) ayırarak, her Satraplığın başına bir vali
(Satrap) tayin ettiler. Dünyada ilk eyalet sistemini ve posta teşkilatını kurdular. Kral
yolunu onardılar.
• Ateşperestte denilen Mecusilik (Zerdüş) dinine inandılar. Bu dinde iyilik ve kötülük
tanrıları olmak üzere iki tanrı bulunmaktadır.
Anadolu Uygarlıkları
- Anadolu’nun ilk siyasal birliği ve merkezi yönetimi sağladılar.
Hitit (Eti)
- Tavananna adı verilen kraliçe devlet yönetiminde söz sahibidir.
MÖ:2000- Kralın yetkilerini sınırlayan Pankuş adlı meclisleri vardı. Tarihteki ilk meclistir.
700
- Anal adlı ilk tarih yazıcılığı yapıldı. Tanrılara sunulan yıllıklardan oluşmaktadır.
- Civi ve Hiyeroglif yazısını kullandılar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmışlardır.
- Hitit dini çok tanrılıydı. Bin tanrılı ülke adı verilmiştir.
- Mimaride, heykelcilik ve kabartmacılıkta ileri gitmişlerdir. Destanları Kumbarti’dir
- İlk yazılı antlaşma olan Kadeş’i yaptılar.
- Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Tarım ile ilgili ilk kanunları yaptılar.
Frigler
- Tiftik keçisi kılından yaptıkları Tapates adlı halı ve kilimleri ünlüdür.
MÖ:1200- Fenike alfabesini kullanmışlardır. En ünlü tanrıları tarım tanrısı Kibele’dir.
676
- En önemli eserleri Midas mezarı ve tapınağıdır. Krallarına Midas denir.
- Kuyumculuk ve ticarette ilerlemişlerdir.
- İlk parayı buldular. (MÖ: 700) Paranın bulunması üzerine ticaret gelişti. Takas sona erdi.
Lidyalılar
- Efes’den Asurların başkenti Ninova’ya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptılar.
MÖ:1200- Altın ve Mücevher işlemeciliğinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandılar.
547
- Orduya pek önem vermediklerinden paralı askerler kullandılar. Buda yıkılmalarına neden
oldu.
- İlk sigortacılık örneği görülmüştür. Filozof ve şairlere devlet tarafından maaş
bağlanmıştır.
- Dorların önünden kaçarak batı Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafından şehir
İyonlar
devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliğinde ileri gittiler.
MÖ:1200- Doğu kültürünü batıya taşımışlardır. Fenike alfabesini kullanmışlardır.
545
- Bilimsel anlamdaki ilk tarih çalışmasını yapmışlardır.
- Bilim ve felsefede ileri gitmişlerdir. Mimaride ion nizamını buldular.
- Ülke illere bölünmüş, bu illere merkezden atanan valiler gönderilmektedir.
Urartular
- Anadolu’da madencilik ve kanal yapımında ileri gitmişlerdir.
MÖ: 900- En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi’dir. Ölümden sonraki hayata inandıklarından
600
mezara ölülerin eşyalarını da koymaktadırlar.
- Çivi ve Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.
Asya Uygarlıkları
Çin Med.
• İpek ticareti sayesinde ipek yolu oluştu. Çivi yazısını kullandılar.
• Barut, pusula, kağıt, matbaa ve mürekkebi ilk defa buldular.
• Sülaleler şeklinde yönetildiler. Türk ordusunu örnek aldılar.
• Tapınak ve saray yapımında ileri gitmişlerdir. Türklere karşı Çin seddini yapmışlardır.
• Milli dinleri Kanfiçyüs ve Tao’dur. Budizm de Çinde geniş bir taraftar bulmuştur.
Hint Med. • Halk sınıflara ayrılmıştır. (Kast sistemi) Sınıf ayrılığı, hint ulusu oluşmasını engelledi
ve istilaya uğramalarına neden oldu.
• Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Veda’dır.
• Baharat ihracatı sonucu baharat yolu ortaya çıktı.
6
İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
GİRİŞ
Türklerin
Anayurdu
Göçler
(Kavimler
Göçü-375)
Göç Nedenleri
Göç Yolları
Göçlerin
Sonuçları
Batıda Hazar Denizi. Doğuda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Güneyde Hindikuş
ve Karanlık dağlarla çevrilidir.
Hunlar’ın batıya doğru göç etmeleri sonucu Avrupa’daki milletlerin yer değiştirme
olayına kavimler göçü denir. Hunlar’ın önünden kaçan kavimlere barbar kavimler
denir.
• Orta Asya’daki kuraklık
• Çin baskısı ve kardeş boyların birbirleriyle mücadeleleri
• Toprakların ve otlakların yetersizliği
• Nüfus artışı ve Hayvan hastalıkları
Batıya yapılan göçlerde hazar denizinin kuzeyinden ve güneyinden gidilmiştir. Hazar
denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadeniz’in kuzeyine gitmiş, hristiyan
olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir. Hazar denizinin güneyinden gidenler ortadoğu,
İran ve Mezopotamya’ya gelmiş Müslüman olmuş milli benliklerini korumuşlardır.
• Günümüz Avrupa toplumu oluştu
• Roma önceleri ikiye (395) ayrıldı. Sonra da B. Roma İmparatorluğu yıkıldı.
(476)
• Avrupa’da feodalite, kilise ve skolastik düşünce güçlendi.
• Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Siyasi birliği parçalandı
• Türkler, Avrupa’da devlet kurdular.
İLK TÜRK DEVLETLERİ
Büyük Hun
• Teoman tarafından kurulmuştu. Başkentleri Ötükendir.
(Asya Hun)
• Teoman’ın akınlarını durdurmak için Çinliler Çin seddini yaptılar
Devleti
• İlk defa bütün Türkleri tek bir bayrak altında topladılar
MÖ: 220• Teomandan sonra başa geçen Mete Han; Çini vergiye bağladı.
MS:220
• Mete Han’ın Çin’i işgal etmemesinin temel nedeni kalabalık Çinliler arasında
Türklerin asimile olabileceği endişesiydi. İlk defa orduyu onlu sisteme göre
düzenledi.
• Hun devlet adamlarının Çinli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden çıkması,
taht kavgaları ve lüks merakı nedeniyle devlet zayıflayıp yıkıldı.
Avrupa Hun
• Balamir tarafından kuruldu.
Devleti
• Merkezi Budapeşte’dir. En güçlü hükümdarları Atilladır.
• Romayı ilk defa kuşatan Türk devletidir. Bizans’ı vergiye bağladı.
• Anadolu’ya ilk defa ayak basan Uldız Han’dır
• Avrupa’da kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler.
Göktürkler
• Hun devletinden sonra Asya’da kurulan ikinci Türk devletidir.
(552-659)
• Türk adını ilk defa bir devlet adı olarak almışlardır.
• Kurucusu Bumin Kağan’dır. İkili yönetim sistemini uyguladılar.
• İpek yoluna egemen olmak için Sasanilerle birleşerek, Akhunları yıktılar.
• Çin saldırısı sonucu önce ikiye ayrıldı. Sonra yıkıldı.
ll. Göktürk
• Kutluk ilteriş Kağan tarafından kuruldu
(Kutluk)
• Başkenti Karakum’dur. Bilge Kağan döneminde Orhun anıtlarını yaptılar
Devleti (680• Orhun anıtları, tarihte Türk adının geçtiği ilk belgedir.
745)
• Karluk, Basmil ve Uygur saldırısı sonucu yıkıldı.
Uygurlar (745- • Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu
840)
• Başkentleri önceleri Ordu Balık ve sonra da Karabalgasun’dur.
• Talas savaşından sonra Orta Asya egemenliği Uygurlara geçti.
• Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Türk toplumudur
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir
• Saray ve Tapınak mimarisinde ileri gittiler
• Uygur alfabesini yaptılar. Türeyiş ve göç destanları vardır.
• En çok yazılı belge bırakan Türk devletidir. Moğolların Türleşmesini sağladırlar.
7
Diğer Türk Boy ve Devletleri
Avarlar
Bulgarlar
Hazarlar
Akhunlar
(Eftalit)
Karluklar
Kırgızlar
Sabirler
(Sibirler)
Başkırt
(Başkurt)
Oğuzlar
(Uzlar)
Peçenekler
Türgişler
Macarlar
Kumanlar
(Kıpçaklar)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İstanbul’u ilk defa kuşatan Türk devletidir.
Slavları etkileyerek devlet kurmalarını sağladılar.
Hıristiyanlığı benimseyerek benliklerini yitirdiler.
Karadenizin kuzeyinde Büyük Bulgar krallığını kurdular
Bu devlet; ikiye ayrılarak Tuna ve İtil (Kama) Bulgarları adını aldı.
Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimseyerek Slavlaştı.
İtil Bulgarları da Müslümanlığı benimsedi. Müslümanlığı benimseyen ilk Türk
devletidir.
Kafkasya’nın kuzeyinde yaşadılar
Müslümanlarla ilk savaşan Türk devletidir.
Aşırı bir dini hoş görülüğü benimsediler
Türklerde Museviliği benimseyen ilk devlettir.
Sasani ve Göktürk saldırısı sonucu yıkıldı
İpek yolu üzerinde olduğundan bir çok saldırıya uğradılar.
Birinci Göktürk devletini yıkmışlardır.
Talas savaşında Müslüman Arapları desteklediler
İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar devletini kurdular.
İlk Müslüman Türk boyu olduğu kabul edilmektedir. Fakat yeni araştırmaların
sonuçları, ilk Müslüman Türk boyunun İtil Bulgarları olduğunu ortaya koymuştur.
Uygurlara karşı isyan ederek bu devleti yıktılar.
Cengiz Han’a bağlılıklarını bildiren ilk Türk devletidir.
Manas destanı Kırgızlara aittir.
Günümüz Sibiryaya adlarını verdiler.
Hazar devletini oluşturmuşlardır.
Ural dağlarının güneyinde yaşamışlardır.
Kabile teşkilatını korumuşlardır.
İslam dinine girmişlerdir.
Avrupa’ya göç etmişlerdir. Bizans ordusunda paralı askerler olarak çalıştılar
Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler.
Boy teşkilatı çerçevesinde kalmış, devlet kurmamışlardır.
Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
Bizans ordusunda paralı asker olarak çalışmışlardır.
Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler
Hristiyanlığı benimseyerek diğer toplumlar arasında kayboldular
Göktürklerin yıkılması üzerine Türkleri bir araya topladılar.
Emevilerle savaşarak Orta Asya’da yayılmalarını ve Orta Asya’nın
İslamlaşmasını önlediler.
İlk defa parayı basan Türk devletidir.
Avar ve Peçenekler’in baskısı sonucu Macaristan’a yerleştiler
Hristiyanlığı kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler.
Ruslarla mücadeleleri sonucu Rusların İgor destanının konusunu oluşturdular.
Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu
Moğolların Türkleşmesini sağladılar
8
BÖLÜM 4: İSLAM TARİHİ
İSLAMDAN ÖNCE ARAPLAR
Dini Durum Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. Mekke, Arapların dini merkezidir. Hac nedeniyle
insanlar Mekke’de bir araya gelmektedirler. Mekke’de, tek tanrı inancı olan Hanif dinine
inanlar da bulunmaktadırlar.
Araplar siyasi açıdan üç grupta incelenmektedir.
Siyasi
a) Kuzey Arapları: Arabistan’ın kuzeyinde yaşamaktadırlar. Filistin ve Suriye
Durum
toprakları bu bölgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmür, Gassani ve Kinde
devletleridir.
b) Güney Arapları: Yemen bölgesi Arapları’dır. Buradaki devletler; Main, Sebe ve
Himyeridir.
c) Hicaz Arapları: Arabistan’ın iç bölgesini kapsamaktadır. Şehir devletlerinden
oluşmaktadır. Buradaki önemli şehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif’dir.
Arabistan’da temel geçim kaynağı ticarettir. Özellikle Mekke ve Medine’liler
Ekonomik
Hindistan’dan gelen Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdi. Ayrıca, hurma ve deve
Durum
üretimi de yapmışlardır.
Araplar, yaşayış bakımından iki büyük gruba ayrılmaktadır. Bunlar;
Sosyal
a) Bedevi: Çölde yaşayanlar
Durum
b) Medeni: Şehirde yaşayanlar
Çölde yaşayan Araplar arasında (Hicaz) siyasi birlik olmadığından ve kabileler halinde
yaşadığından sık sık kan davalarından dolayı uzun savaşlar (Ficar savaşları) yapılmaktadır.
Her yıl hac nedeniyle Mekke’de düzenlenen panayırlar sayesinde Araplar arasında kültürel
birlik sağlanmaktadır.
İSLAM ÖNCESİNDE DÜNYA
Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma’ya Bizans denilmiştir.
Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine bağlıydı. İran Sasani devletiyle rekabete
giriştiler.
Sasaniler Sasaniler, İran’a hakim olan Part devletini yıkarak kurulmuştur. (224-651) Göktürklerle
anlaşarak ipek yoluna egemen olmak için Akhun devletini yıktılar. Baharat yolunu denetim
altına aldılar. Bizansla rekabete girişip savaştılar. Ateşe tapmışlardır. (Zerdüşt, Mecusilik)
Hz. Ömer döneminde 642 yılında feth edildi.
Orta Asya Türkler, Göktürk devleti bayrağı altında yaşamışlardır. Göktanrı ve Şamanizm dinine
inanmışlardır.
Hindistan’da ise kast sistemi olduğundan insanlar ezilmişlerdir.
Çin’de ise Budizm, Konfiçyüs ve Taoizm dini bulunmaktadır. Kültür bakımından ileri
gitmiş, sulaleler halinde yönetilmiş, komşuları ile savaş halindedir.
Japonya’da ise, Budizm ve Şintoizm dinleri bulunmaktadır. Halk Şogunların baskısı altında
bulunmaktadır.
Batı Roma imparatorluğu yıkıldığından, Avrupa’da feodalite rejimi egemendir. Halk feodal
Avrupa
beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin baskısı altında bulunmaktadır.
Kuzey Afrika gelişmiştir. Hristiyanlık yaygındır. İç kesimde ise Animiz adı verilen tabiat
Afrika
tanrılarına inanılmaktadır.
Bizans
Devleti
9
PEYGAMBERİMİZ DÖNEMİ
MEKKE DÖNEMİ
Peygamberimiz 571 yılında Mekke’de doğdu. 632 yılında Medine de vefat etti.
Peygamberimizin
Doğumu
Peygamberimiz, Kureyşin Haşimoğulları kabilesine mensuptur. Babasının adı
Peygamberimizin
Abdullah, Annesinin adı ise Amine’dir. Doğumundan üç ay önce babasını, altı
Ailesi
yaşında iken annesini, sekiz yaşında iken dedesi Abdülmuttalib’i kaybetti.
Peygamberimizi amcası Ebutalib yetiştirdi. Peygamberimiz, diğer Mekkeli
Sosyal
ve
Ekonomik soylular gibi ticaretle uğraştı. Yirmibeş yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi.
Hayatı
Peygamber Olması 40 yaşında iken, Hira mağarasında kendisine ilk vahiy geldi. İlk vahiy oku diye
başlar.
Kadınlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, çocuklardan Hz. Ali,
İlk Müslümanlar
kölelerden Hz. Zeyd (RA)’dır.
Müslümanlar, baskılar karşısında ilk hicreti 615 yılında Habeşistan’a
Mekke’deki
gerçekleştirdiler. 621 yılında Akabe denilen yerde bazı Medineliler Peygaberimize
Mücadelesi
biat ettiler. (Bağlılıklarını sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler.
622 yılında Medinelilerin daveti üzerine Müslümanlar Medine’ye göç ettiler.
Hicret
Hicretle birlikte, Müslümanlar bir devlete sahip oldular. İslam geniş bir alana
yayılma imkanını buldu.
MEDİNE DÖNEMİ
NEDENLERİ
Mekke’yi ekonomik açıdan baskı altında
BEDİR
tutmak
SAVAŞI
Mekkeli bir kervanın mallarına el konulması
(624)
Mekkelilerin Müslümanları yok etmek
istemeleri
SONUÇLARI
Müslümanların kazandığı ilk zaferdir.
Şam ticaret yolu Müslümanların eline
geçti.
İslam savaş hukuku oluştu
Mekkeli esirler, okuma yazma dersi
verdiler.
Uhut savaşına neden oldu.
Bedir savaşının öcünü almak
Müslümanların ilk yenilgisidir
UHUT
Bir Mekke kervanın Müslümanların eline
Hz. Hamza şehit oldu
SAVAŞI
geçmesi
Peygamberimiz yaralandı
(625)
Yahudiler müşriklere yardım ettiğinden
Medine’den sürüldüler.
Medeni’den sürülen bazı Yahudiler,
Medine’nin etrafı hendeklerle kazılı
HENDEK
Mekkelileri kışkırttılar.
olduğundan içeri giremediler.
SAVAŞI
Mekkelilerin Müslümanlara kesin bir darbe Mekkelilerin son taaruzu, Müslümanların
(627)
vurmak istemeleri
son savunmasıdır.
Yahudiler, Mekkelilere yardım
ettiklerinden Medine’den sürüldüler.
Şam ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin
eline geçti
HUDEYBİYE Peygamberimizin hac yapmak için Mekkeye Mekkeliler, Medine devletini hukuken
gitmesi
tanımış oldular.
BARIŞI
Mekkelilerin Müslümanları kabul etmeyip
İslamiyet hızla yayıldı.
(628)
barış antlaşması yapmak istemeleri
Hayberin fethi ile Şam ticaret yolunun
HAYBERİN Yahudilerin Şam ticaret yolunu tehdit
güvenliği sağlandı.
FETHİ(629) etmeleri
Haraç vergisi ortaya çıktı.
Bir Müslüman elçinin Bizans’ın Basra valisi Bizansla yapılan ilk savaştır.
MUTE
tarafından öldürülmesi
Müslümanlar, Bizansın sayısının çok
SAVAŞI
Bir Müslüman keşif grubunun Gassanilerce olması nedeniyle savaşı kaybettiler.
(629)
pusuya düşürülmesi
10
Mekkelilerin Hudeybiye antlaşmasını
bozmaları
Mekke’nin alınarak İslam’ın önündeki
engelin kaldırılmak istenmesi
HÜNEYN VE Putperestlerin Müslümanlara karşı son bir
direnişe geçmeleri
TAİF
SEFERİ(630)
Bizans’ın Arabistan üzerine büyük bir sefer
TEBÜK
SEFERİ (631) düzenleyeceği haberinin gelmesi
MEKKENİN
FETHİ (630)
Mekke’nin fethi ile bütün Arap
yarımadasının fethi kolaylaştı.
İslamiyet yarımadada hızla yayıldı.
Hicaz’da siyasal birlik sağlandı.
Putperestler yenilerek Taif alındı
Haberin asılsız olduğu ortaya çıktı.
Gassani Arapları Müslüman oldular.
Arabistan yarımadasının siyasal birliği
sağlandı
Peygamberimizin son seferidir.
11
DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)
HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632-634)
YÖNETİMLE İLGİLİ
ÇALIŞMLARI
İÇ POLİTİKASI
Müslümanların ilk halifesidir.
Dinden dönenlerle savaş
Devletin siyasi birliğini sağladı yaptı. (Ridde Savaşları)
Kur’anı tek kitap haline getirdi
Zekat vermeyen ve
Devlet
memurlarına
maaş yalancı
Peygamberlerle
bağladı.
savaştı.
FETİHLERİ
634 yılında Bizans’la Yermük
savaşı yapıldı.
Bizans
bu
savaşta
yenildi.
Müslümanların Bizans’a karşı ilk
başarısıdır.
Suriye
kapıları
Müslümanlara açıldı.
Sasanilerle ilk savaş yapıldı. (Hire)
HZ. ÖMER DÖNEMİ (634-644)
YÖNETİMLE İLGİLİ
ÇALIŞMALARI
İlk divan, devlet hazinesi
(Beytül mal), ordugah şehirleri ve
yeni yönetim birimlerini kurdu.
İllere
valilerin
yanında
kadıları da görevlendirdi.
Not: Süikast sonucu şehit edildi.
BİZANSLA YAPILAN
İRANLA YAPILAN
SAVAŞLAR
SAVAŞLAR
Ecnadin
savaşı
Köprü savaşı (634)
(635): Bizans yenildi. Müslümanlar yenildi.
Suriyenin
fethi
Kadisiye Savaşı (636)
tamamlandı.
Celula savaşı (637)
Filistin ve Kudüs’ün
Nihavent Savaşı (642)
fethi (637)
Sasaniler yıkıldı. Türklerle
komşu olundu.
DİĞER
FETİHLERİ
Azerbeycan
(643-44)
Ve
Mısır
alındı. (640)
HZ. OSMAN DÖNEMİ (644-656)
İÇ OLAYLAR
FETİHLER
DENİZLERDEKİ
MÜCADELE
Kur’an çoğaltıldı.
İran’ın fethi tamamlandı
İlk İslam donanması yapıldı
Emeviler
üst
düzeye İlk kez Türklerle bu dönemde 649 yılında Kıbrıs vergiye
getirildiğinden isyan çıktı.
savaşıldı. (Hazarlarla)
bağlandı
Hz. Osman şehit edildi.
Tunus’a kadar olan yerler ele İlk deniz savaşı Bizansla yapıldı.
geçirildi.
(652) (Zatüssevari)
HZ. ALİ DÖNEMİ (656-661)
İÇ SORUNLAR VE SAVAŞ
Cemel Savaşı (656): Hz. Ali ile Hz. Ayşe
arasında yapıldı.
Müslümanlar arasındaki ilk iç savaştır.
Sıffın Savaşı (657); Muaviye ile Hz. Ali
arasında yapıldı.
Hakem (Tahkim) Olayı : Muaviye ile Hz. Ali
arasındaki sorunları çözmek amacıyla düzenlendi.
DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Kufe başkent yapıldı
İç savaş yapıldığından fetihler durdu.
Hz. Ali’nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi sona
erdi.
Hz. Ali’nin taraftarları Hz. Hasan’ı halife seçtiler. O
da Muaviye’ye biat etti.
Bu dönemde Müslümanlar üçe ayrıldılar.
1.
Hz. Ali taraftarları (Şii)
2.
Muaviye taraftarları (Emevi)
3.
Hariciler (İkisine de karşı)
12
EMEVİ, ABBASİ VE ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETLERİ
EMEVİLER (661-750)
Hükümdarlar
Savaşlar - Fetihler
İstanbul’u ilk kez kuşattı
Muaviye
Tunus, Herat, Nişabur ve Belh alındı.
(661-680)
Buhara ve Semerkant, vergiye bağlandı.
Yezid
(680-683)
Abdülmelik b.
Mervan
(683-705)
Velid (705-715)
Diğerleri
Diğer Olaylar
Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir.
İlk posta ve muhafız birliğini kurdu
Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata
dönüştürdü.
Kerbela’da Hz. Hüseyin’i şehit etti.
Kerbela’dan sonra Müslümanlar kesin olarak
Müslümanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna ikiye ayrıldılar. Bunlar; Sünni ve Şiidir.
kadar olan yerleri el geçirdiler.
-Atlas Okyanusuna kadar olan bütün İlk İslam parası basıldı.
kuzey Afrika kesin olarak alındı.
Arapça resmi dil oldu.
-Sicilya ve Sardunya adaları alındı.
Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand Müslümanlar ilk kez Avrupa’ya geçtiler.
alındı.
711 yılında Tarık b. Ziyad İspanya’yı
feth etti.
732
yılında
Puvatya
savaşında -Hilafeti saltanata dönüştürdüler
Müslümanlar
Franklara
yenildiler. -Ülkeyi eyaletlere böldüler.
İslam’ın Avrupa’daki ilerleyişi durdu. -Türklerle en şiddetli savaşlar bu dönemde
Pirene dağları sınır oldu.
yapıldı. (Türgişlerlerle)
750 yılında Ebu Müslim Horasani isyanı -İslam mimarisi Hristiyan mimarisiyla
ile yıkıldı.
yarışabilecek düzeye geldi.
Süleyman döneminde İstanbul karadan -Emeviler fetihçi bir devlettir. İslam sınırları
ve denizden kuşatıldı.
genişledi.
-Irkçı bir politika izlediklerinden ve Arap
olmayan Müslümanlara (Mevali) ikinci sınıf
vatandaş
muamelesi
yaptıklarından
yıkıldılar.
-Başkent Şam’dır.
ABBASİLER (750-1258)
Savaşlar -Çinle 751 Talas savaşı yapıldı.
– Fetihler -Bizans sınırında Avasım adlı tampon şehirler kurdu.
-Şii Büveyhilerin denetiminden kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Tuğrul bey,
Büveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altına aldı.
-Bağdat şehrini kurarak başkent yaptılar.
Genel
Özellikler -Türklere ilk önem veren Me’mundur. Harun Reşit, döneminde Türkler orduya alındı.
Türklere en fazla önem veren Abbasi halifesi Mutasım’dır. Sadece Türkler için Samarra
şehrini kurdu.
-Me’mun döneminde İlk tercüme hareketi yapıldı.
-İstanbul’u kuşattılar fakat başarılı olamadılar.
Abbasiler, çeşitli bölgelere yarı bağımsız genel valiler gönderdiler. Bunlara Emirul Umera
Emirul
vaya Tevaiful Mülk adı verilmiştir. Bu olay, Abbasiler’in yıkılmasına zemin hazırladı.
Umera
Emirül Umeralar Şunlardır.
Kuzey Afrika’da: Ağlebiler, İdrisiler
Mısır’da: Tulunoğulları, ihşitler, Fatimiler, Eyyübiler ve Memlükler
İran’da: Tahiriler, Safariler ve Büveyhiler
Maveraünnehir’de: Samaoğulları
1258 yılında Moğol saldırısı sonucu Abbasi devleti yıkıldı. Halifelik Memlükler’e geçti.
Yıkılışı
13
ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756-1031)
Kuruluşu Emeviler’in Abbasiler tarafından yıkılması üzerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen
İspanya’ya gelerek bu devleti kurdu.
Başkenti Kurtuba’dır. Bilime önem vermiş, İslam biliminin batıya taşınmasını sağlamıştır.
Genel
Özellikleri Endülüs yöneticileri de kendilerini halife ilan etmiş, bu durumda Müslümanlar siyasi açıdan
10. yüzyılda üçe ayrılmışlardır. (Abbasi, Fatimi, Endülüs Halifeleri)
Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Daha sonra burada Murabıtlar (1086-1147),
Yıkılışı
Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. İslam kültürünü batıya
aktardılar. Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Buradaki Müslüman ve Yahudiler
Enginizasyon mahkemelerinde öldürüldüler. Yahudiler Osmanlılara sığındılar.
BÖLÜM 5: TÜRK-İSLAM TARİHİ
İlk Müslüman Türk Devletleri
Karahanlılar İlk Müslüman Türk devletidir. Karluk-Basmil ve Çiğil boyları tarafından kurulmuştur.
Kurucusu Bilge Kadir Han’dır. Başkenti Karabalgasun’dur. İlk Türk İslam eserlerini ortaya
(840-1212)
koydular. Resmi dilleri Türkçedir. İlk Müslüman hükümdarı Satuk Buğra Han’dır.
Karahıtay ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.
Başkentleri Gazne olduğundan bu devlete Gazneliler denilmiştir. Kurucusu Alp Tekin’dir.
Gazneliler
En güçlü hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer
(963-1187)
düzenleyerek bölgenin Müslümanlaşmasını sağlamıştır. Abbasi halifesine yardım
ettiğinden kendisine sultan ünvanı verildi. Yerine Mesut geçti. Fakat Dandanakan
savaşında (1040) B.Selçuklular’a yenilince devlet zayıfladı.
Tulunoğulları Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Abbasilere karşı isyan eden Tulunoğlu Ahmet
tarafından kurulmuştur. Abbasiler tarafından yıkılmıştır.
(868-905)
Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir. Kurucusu Muhammed Togaç’tır. Hicaz’a
İhşitler
egemen olan ilk Türk devletidir.
(Akşitler)
935-969
Fatimiler
(910-1171)
Eyyubiler
(1171-1250)
Memlükler
(Kölemenler)
1250-1517
Harzemşahlar
(1097-1231)
Büveyhiler
(932-1062)
Samanoğulları
(895-1005)
Safeviler
(1502-1736)
Karakoyunlar
(1380-1469)
Diğer Türk ve Müslüman Devletler
Peygamberimizin kızı hz. Fatma’nın soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler
denilmektedir. Tunus’ta kuruldu. Daha sonra İhşitleri yıkarak Mısır’a egemen oldular. Bir
Şii-Arap devletidir. Şiiliği yaymaya çalıştılar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler
tarafından yıkıldılar.
Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulan bir Türk-İslam devletidir. 1187 Hıttın
savaşında Haçlılar’ı yenerek Kudüs’ü aldılar. Bu olay, lll. Haçlı seferine neden oldu. Bu
savaşta da haçlıları yendiler.
Mısır’da kurulan son Türk – İslam devletidir. Eyyubileri yıkarak kurulmuştur. Kurucusu
Ayberg’tir. Abbasiler yıkılınca halifelik Kölemenlere geçti. Moğolları Ayncalut ve Elbistan
savaşlarında yenerek İslam dünyasını korudular. Resmi dilleri Türkçe’dir. Osmanlılar
tarafından yıkılmıştır.
Başkenti Gürgenç’tir. B. Selçuklulara bağlı bir atabeylik olarak kuruldu. Moğollarla
savaşarak İslam dünyasını Moğol tehlikesine karşı korudular. Moğollarla İslam dünyası
arasında tampon devlet oldular. 1231 Yassıçemen savaşında A.Selçuklular’a yenilince
zayıfladılar ve Moğol denetimine girdiler.
İran’da Emirulumera olarak kurulan bir Şii-İranlı devlettir. Abbasileri denetimleri altına
aldıklarından bu devletin zayıflamasına neden oldular. Abbasiler, bunların baskısından
kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Selçuklular bu devlete son verdiler.
Horasan ve Maveraünnehir’de kurulmuş olan bir İranlı Sünni devlettir. Türklerin ve
Ortaasya’nın Müslümanlaşmasını sağladılar. Gazneli ve Karahan ittifakı sonucu yıkıldılar.
İranda kurulan bir Şii İranlı devlettir. Doğu Anadolu’da Şiiliği yaymak istediğinden
Osmanlılarla karşı karşıya gelmiş ve yapılan savaşları kaybetmiştir. Kurucusu Şah
İsmail’dir.
İlhanlı devletinin yıkılması üzerine Erbil ve Nahçıvanda kurulan bir Türk – İslam devletidir.
Timur’a yenilince Osmanlılardan yardım istediler. Bunun üzerine Ankara savaşı yapıldı.
Akkoyunlular tarafından yıkıldılar.
14
Akkoyunlar
(1370-1502)
Moğol
İmparatorluğu
(1206-1227)
Timur
İmparatorluğu
(1370-1507)
Babur
İmparatorluğu
(1526-1858)
Diyarbakır ve Çevresinde bulunan Oğuz Türkleri tarafından kuruldu. En tanınmış
hükümdarı Uzun Hasan’dır. Fatihle yaptıkları Otlukbeli savaşını kaybedince zayıfladılar.
Şah İsmail tarafından yıkıldı.
Cengiz Han (Timuçin) Moğolistan’da kuruldu. Çin, Orta Asya, Rusya ve İslam dünyasını
elegeçirdi. Bütün Türkleri üçüncü ve son kez tek bir bayrak altında topladılar. Moğollar,
Uygurlar tarafından Türkleştiler. Cengiz han’ın ölümü üzerine devlet dörde ayrıldı.
1- Altonordu Devleti: Bugünkü Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Müslüman
oldular.
2- Çağatay Devleti: Türkistan ve Afganistan’da kuruldu. Müslüman oldular.
3- İlhanlılar: İran, Irak, Azerbeycan ve Anadolu’da kuruldu. Müslüman oldular.
4- Kubilay Hanlığı: Çin’de kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek
Çinlileştiler.
Timur tarafından Çağatay devletini yıkarak kuruldu. Ankara savaşında Osmanlıları yenerek
Batıdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altınordu devletinin parçalanmasına neden
oldu. Bunun üzerine Ruslar bağımsızlaşarak zamanla bütün Türkleri tehdit eden bir güç
haline geldi. Timur devleti yıkılınca bir çok küçük devlet kuruldu.
Timur’un torunu Babur Şah tarafından Hindistan’da kuruldu. Hindistan’da kurulan son Türk
devletidir. En önemli eserleri Taç Mahal’dır. İngilizlerin sömürgecilik faaliyetleri sonucu
yıkıldı.
BÖLÜM 6: SELÇUKLULAR
Büyük Selçuklular (1038-1040/1157)
Selçuklu devletinin kurucusu ve isim babasıdır. Oğuz Yabgu devletinde subaşı olarak
Selçuk Bey
görev yapıyordu. Oğuz Yabgu devletiyle arası bozulunca Cend şehrine geldi. Müslüman
oldu. Selçuklu devletini kurdu.
Tuğrul Bey; 1038 yılında Nişabur’u alınca adına hutbe okutup para bastırdı. 1040
Tuğrul ve
Dandanakan savaşında Gaznelileri yenince Horasan’a egemen olup devletin temellerini
Çağrı Beyler
sağlamlaştırdı. 1048 Pasinler savaşında Bizans’ı yendi. Böylece Bizans’ın zayıf olduğu
Dönemi
anlaşıldı. Anadolu’nun Türk yurdu olabileceği anlaşıldı. Bizansla ilk antlaşma bu
dönemde yapıldı. Halifenin yardım istemesi üzerine 1055 yılında Bağdat’a gitti ve Şii
Büveyhilerin Abbasiler üzerindeki egemenliğine son verdi. Böylece Selçuklular, İslam
dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler.
Anadolu’yu yurt edinmek amacıyla 1071 Malazgirt savaşında Bizans’ı yendi. Bizans’la
Alparslan
bir antlaşma yapıldı. Fakat uygulanmadı. Anadolu’nun kapıları Malazgirt zaferiyle açıldı.
Dönemi
Anadolu’da ilk beylikler kuruldu. Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskıları ortadan
kalktı.
Selçukluların en parlak ve sınırlarının en geniş olduğu dönemdir. Melikşah’ın ölümü
Melikşah
üzerine oğulları arasında taht kavgası yapıldı. (1092-1118) 26 yıl süren bu taht kavgasına
Dönemi
fetret dönemi denir.
Kardeşlerini yenerek tahta geçti. 1141 Katvan savaşında Karahıtaylara yenildi. Bunun
Sencar
üzerine devlet zayıfladı. Oğuz isyanı ile yıkıldı.
Dönemi
Selçukluların Taht kavgaları ve ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması. Batınilerin
çalışmaları. Vezir Nizamülmülkün öldürülmesi. Haçlı seferleri. Abbasilerin Selçuklular
Yıkılma
aleyhinde çalışmaları. Oğuzların küstürülmesi. Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan
Nedenleri
etmeleri.
Anadolu’yu Türkleştirmeleri ve İslamlaştırmaları. İslam dünyasının koruyuculuğunu
Genel
üstlendiler. İslam dünyasını Haçlı ve Şii, Batıni tehlikesine karşı korudular. Nizamiye
Özellikleri
medresesiyle şiiliğe karşı sünni inancı savundular. İslam dünyasının siyasi birliğini
sağladılar. Selçuklu topraklarında Kirman Selçukları, Suriye Selçukları, Anadolu
Selçukları, Irak ve Horasan Selçukları devletleri kuruldu.
İllere vali olarak gönderilen Selçuklu Meliklerin (Prenslerin) eğitiminden sorumlu olan
Atabeylikler
kişilere denir. Bu kişiler tarafından kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar;
İldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Böriler-Dımeşk
(Şam), Beğtekinoğulları (Erbil) Atabeylikleridir.
15
Anadolu Selçukları –Türkiye Selçukları (l077-1308)
Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusudur. İznik’i alarak başkent yaptı. Üsküdar’a kadar
olan yerlere egemen oldu.
l. Haçlı seferleriyle savaştı. İznik haçlıların eline geçince başkent Konya’ya taşındı. Çaka
l. Kılıçarslan
beyliğine son verdi.
ll. Haçlı seferleriyle savaşarak onları yendi. İlk Anadolu Selçuklu Parasını bastı.
l. Mesut
Anadolu’ya bu dönemde Avrupalılarca Türkiye denilmeye başlandı. Bu dönemin
başlarında Selçuklular Danişmentlilere bağlı kaldılar.
ll. Kılıçarslan lll. Haçlı seferleriyle savaştı. Danişmentlilere son vererek Anadolu’nun siyasi birliğini
sağladı. Ülkeyi onbir oğlu arasında paylaşarak Anadolu siyasi birliğinin tekrar
bozulmasına neden oldu. 1176 Miryokefalon savaşında Bizans’ı yenerek Anadolu’nun
Türk yurdu olduğunu ispatladı. Bizans, artık savunmaya geçti.
Bizans’ı vergiye bağladı. Saltuklu beyliğine son verdi.
Rükneddin
Süleyman Şah
İkinci kez tahta geçti. Antalya’yı alarak burada ilk Selçuklu donanmasını kurdu.
l. Gıyaseddin
Selçuklular böylece denizcilik faaliyetlerine başladılar. Venediklerle ticari antlaşmalar
Keyhüsrev
yaptı.
Sinop’u alarak burada ilk Selçuklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlaşmalar yaptı.
İzzeddin
Keykavus
Mengücek beyliğine son verdi. Gürcistan’ı Selçuklulara bağladı. Alanya’yı alarak burada
l. Aleaddin
bir tersane kurdu. Kırım’ın Sudak limanına bir donanma gönderip burasını alarak ilk
Keykubat
deniz aşırı seferi gerçekleştirdi. Donanmanın en güçlü olduğu dönemdir. 1230
Yassıçemen savaşında Harzemşahlar’ı yenerek onların zayıflayıp Moğollar tarafından
yıkılmasına neden oldu. Bu olay, Selçuklularla Moğolların komşu olmasına ve ileride
Moğolların Anadolu’ya saldırmasına neden oldu.
ll. Gıyaseddin Türkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarının zayıf olması nedeniyle
1240 Baba-i isyanı çıkarmaları ve Selçukluların bunu zorlukla bastırması Moğolları
Keyhüsrev
cesaretlendirdi. Moğollarla 1243 yılında yapılan Kösedağ savaşında yenilmeleri üzerine
Selçuklular Moğollara bağlandılar. Anadolu siyasi birliği parçalandı. Beylikler kurulmaya
başladı.
Selçukluların Selçuklular, Moğollara karşı Memlük Sultanı Baybars’tan yardım istedi. Baybars, 1270
Elbistan savaşında Moğolları yendi. Fakat Baybars çekilince Moğollar tekrar saldırıya
Yıkılışı
geçtiler. 1308 yılında ll. Mesut ölünce Selçuklular kesin olarak yıkıldılar.
16
BEYLİKLER
Malazgirt Savaşından Sonra Kurulan Beylikler
Erzurum ve Çevresinde Ebulkasım Saltuk tarafından kuruldu. Anadolu’da kurulan ilk
Saltukoğulları
beyliktir.
(1072-1202)
Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatya’da Danişment Ahmet Gazi tarafından kuruldu.
Danişmetliler
Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Haçlılara karşı büyük savaşlar yaptı.
(1080-1178)
Erzincan, Kemah ve Divriği’de Emir Mengücek tarafından kuruldu.
Mengücekler
(1080-1228)
Diyarbakır, Halep, Mardin ve Harput’ta Artuk beyin torunları tarafından kuruldu.
Artukoğulları
(1102-1409)
İzmir ve çevresinde Çaka bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşan ilk Türk
İzmir
beyliğidir.
(Çaka beyliği)
(1081-1093)
Kösedağ Savaşından Sonra Kurulan Beylikler
Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafından kurulmuştur.
Karamanoğulları
Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Konya’da kurulduklarından kendilerini Anadolu
(1256-1487)
Selçuklu Devletinin Mirasçısı olarak görmüşlerdir. Osmanlı Devletini en fazla
uğraştıran beyliktir. Anadolu’da Türkçe’yi ilk kez resmi dil olarak kullanmışlardır.
Kütahya’da Yakup bey tarafından kurulmuştur. Topraklarının bir kısmını çeyiz
Germiyanoğulları
yoluyla Osmanlılara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanlılara geçti.
(1299-1429)
Antalya ve Isparta’da Felekeddin Dündar Bey tarafından kuruldu. Topraklarının bir
Hamitoğulları
kısmını parayla Osmanlılara sattı.
(1300-1425)
Maraş ve Elbistan’da Zeyneddin Karaca Bey tarafından kuruldu. Osmanlılara
Dulkadiroğulları
katılan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnadağ savaşıyla (1515) bu beyliğe son
(1337-1515)
verdi.
Adana ve Tarsus’ta Ramazan Bey tarafından kuruldu. Yavuz döneminde kendi
Ramazanoğulları
istekleriyle Osmanlılara katıldılar. l. Ahmet döneminde bu beylik vilayete
(1353-1608)
dönüştürüldü. Osmanlılara katılan son beyliktir.
İzmir ve Aydın’da Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından kuruldu. En güçlü denizci
Aydınoğulları
beyliktir.
(1308-1426)
Kastamonu ve Sinop’ta Şemseddin Yaman Candar tarafından kuruldu. Denizcilikle
Candaroğulları
(İsfendiryaroğulları) uğraşmışlardır.
(1299-1460)
Muğla ve Fethiye’de Menteşe Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştılar.
Menteşeoğulları
Rodos’u aldılar.
(1261-1425)
Manisa ve Menemen’de Saruhan Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmıştır.
Saruhanoğulları
(1313-1410)
Balıkesir ve Çanakkale’de Karesi Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştı.
Karesioğulları
Orhan Bey döneminde alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin
(1304-1348)
alınmasıyla Osmanlılar denizcilik faaliyetlerine başladılar ve Rumeliye geçtiler.
Ankara savaşından sonra da tekrar kurulmadı. Osmanlılar, İlk donanmayı bu
beylikten elde ettiler.
Eşrefoğulları, Alaiye beyleri, Taceddin Oğulları (Canik Beyleri), Sahip Ata oğulları,
Diğerleri
Pervaneoğulları, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Devleti.
Türkçeye önem verdiler. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasını sağladılar.
Genel Özellikleri
17
BÖLÜM 7: KÜLTÜR VE MEDENİYET
Devlet Yönetimi
İslam devletinde devlet başkanına halife denilmiştir. Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht
İslam
seçmesi üzerine hilafet saltanata dönüştü. Hz. Ömer döneminde ülke büyük illere, Emeviler
Kültür ve
Medeniyeti döneminde Eyaletlere dönüştü. Abbasiler, vezirlik makamını kurdular. Hz. Ömer döneminde
divanlar, devlet hazinesi, ordugah şehirleri kuruldu. İlk posta teşkilatı da Emeviler
döneminde oluşturuldu.
Orta Asya Eski Türklerde hükümdarlara Han, Hakan, Kağan denilmektedir. “Ülke hanedan üyelerinin
ortak malıdır” (veraset sistemi) anlayışından dolayı sık sık taht kavgaları yapılmıştır. Tanrı
Türk
tarafından hanedan üyelerine yönetme yetkisi verildiğine inanılmaktadır. (Kut anlayışı)
Kültürü
Devletin önemli kararların alındığı Toy veya Kurultay adlı bir meclis bulunmaktadır.
Ayrıca, hükümdarın eşi olan Hatun’da devlet yönetiminde söz sahibidir. Ülke boylar birliği
şeklindedir. Asıl hükümdar, ülkenin doğusunu yönetmektedir.
Türk-İslam Karahanlılar da devletin başında han veya hakan unvanlı bir hükümdar bulunuyordu. Büyük
hakan devletin doğusunu yönetmektedir. Hakanın eşi olan Hatun da devlet yönetiminde söz
Devletleri
sahibidir. B. Selçuklular Bağdat’ı alıca Sultan unvanını kullanmaya başladılar. İslam
dünyasının siyasi liderliğini üstlendiler. İlk sultan unvanını da Gazneli Mahmut kullanmıştır.
İlk Türk devletlerinde devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen Büyük Divan’da görüşülürdü.
Ülke meseleleri Büyük Divan’da görüşülür. Hükümdar başkentte olmadığında ülkeyi
Türkiye
Selçukluları Niyabet Divanı yönetmektedir. Mali işlerden istifa, Denetleme görevini işraf, askeri işleri
arz ve yazışmaları inşa (tuğra-i) divanı yerine getirmektedir. Toprakların dağıtımı, sayımı ve
istihbaratı da Pervanicelik makamı sağlamaktadır. Sınırlarda uçbeylikler kurulmuştur.
Ordu
İslam Kültür
ve
Medeniyeti
Orta Asya
Türk
Kültürü
Türk-İslam
Devletleri
Türkiye
Selçukluları
İlk düzenli İslam ordusunu hz. Ömer kurdu. Cünd isimli askeri şehirler (ordugah) yaptı. İlk
donanmayı hz. Osman yaptı. Abbasiler döneminde Bizans sınırında Avasım isimli tampon
şehirler kuruldu. Türkler Abbasiler döneminde orduya alındılar.
Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han yapmıştır. Ayrıca, dünyada ilk onlu sisteminin de
mucididir. Turan taktiği adı verilen bir savaş sistemleri vardır. (Hilal ve Kurt Kapanı)
Oğuzlar ve Peçenekler, Bizans ordusunda paralı askerlik de yaptılar.
Karahanlı ordusu dörde ayrılır: 1. Saray Muhafızları, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan
üyelerinin kuvvetleri ve 4. Bağlı devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, düzenli
birlikler, eyalet askerleri, paralı askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Büyük Selçuklu
Ordusu da şunlardan oluşmaktadır: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman-ı Saray (Kapıkulu) 3.
Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bağlı devlet ve beyliklerin askerleri 6.
Türkmenler 7. Sipahiler (İkta)
Kara ordusu; hassa (Kapıkulu, Gulam), Tımarlı Sipahiler ve diğerleri olmak üzere üçe
ayrılmaktadır. Deniz kuvvetleri de kurmuşlardır. İlk donanma Antalya’da, ilk tersane
Sinop’ta kurulmuştur.
Adalet ve Hukuk
İslam Kültür Hz. Ömer döneminde illere valilerin yanında kadılar da atanmaya başladı. Hukuk olarak
Kur’an ve peygamberin uygulamaları esas alındı.(Kitap-Sünnet) Alimlerin içtihatları ve
ve
yorumları ile bu hukuk zenginleşti. Daha sonra buna kıyas ve icma da eklendi.
Medeniyeti
Türklerde yazılı hukuk olmadığından ülke töre’ye göre yönetilirdi. Büyük davalara
Orta Asya
hükümdar tarafından atanan bir heyet, küçük davalara ise Yargucu adı verilen hakimler
Türk
bakardı. Hapis cezaları bulunmamaktadır.
Kültürü
Türklerde hukuk ikiye ayrılmıştır. Bunlar Şer’i hukuk ve Örfi Hukuk’tur. Şer’i hukukun
Türk-İslam
başında Kadıulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadılar, askeri davalara da Kazasker
Devletleri
(Kadıasker veya Kadıleşker) bakar. Örfi davaların başında da Emir’i Dad bulunur. Aynı
zamanda bizzat sultanın başkanlık ettiği Divan-ı mezalimler de bulunmaktadır.
Büyük Selçuklularla aynıdır.
Türkiye
Selçukluları
18
Toplum ve Sosyal Hayat
İslam Kültür
ve
Medeniyeti
Orta
Asya
Türk
Kültürü
Türk-İslam
Devletleri
Türkiye
Selçukluları
Müslümanlar, gayri Müslimlere geniş bir hoşgörüyle yaklaşmışlardır. Emeviler
döneminde halk dört sosyal tabakadan oluşmaktadır.
1. Müslüman Araplar, 2.
Mevaliler (Azatlı Köle-Arap almayan Müslümanlar) 3. Zımmiler, 4. Köleler
Türk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluşur.
Sınıf ayrımı ve kölecilik bulunmamaktadır. Uygurlara kadar göçebe yaşamışlardır.
Yaylak ve Kışlak hayatını sürdürmüşlerdir.
Meslek sahipleri ve Ticaretle uğraşanların kurmuş oldukları Loncalar (Ahi) önemli bir
sosyal ve ekonomik kuruluştur. Devletle esnaf arasında ilişkiyi sağlar. Ürünlerin kaliteli
olmasını ve denetimi yapar. Gençlere mesleki eğitim verir.
Ahi teşkilatları güçlüdür.
Dini Hayat
İslam Kültür İslam devletlerinde her şey İslami kurallara göre yapılmaktadır. Fakat İslam’ın geniş bir
alana yayılmasıyla bu dine çeşitli yorumların katılmasına neden oldu. Bu yorumlar
ve
sonucu mezhepler (Şii-Sünni/Hanefi,Şafi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya çıktı.
Medeniyeti
Müslüman olmayanlara da ehli kitap denilmiş ve geniş bir özgürlük verilmiştir.
Eski Türk dini inancı üç bölümde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat güçlerine inanma, Atalar
Orta Asya
kültü, Göktanrı ve Şamanizmdir. Önemli dini kavramlar ise şunlardır: Şaman ve Kam
Türk
(din adamı), Kurgan (mezar), Balbal (mezartaşı), Yuğ (ölüm töreni), Sagu (ağıt) Ayrıca,
Kültürü
Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarları, Macarlar, Avarlar,
Peçenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir.
Sünni akidenin koruyuculuğunu üstlendiler. Bu amaçla Nizamiye medreselerini yaptılar.
Türk-İslam
Tarikatlar, Türk dünyasında büyük etkiye sahip olmuştur. Bunlar; Kadirilik, Kübrevilik,
Devletleri
Ekberilik ve Yesevilik’tir.
Tarikatlar Anadolu’nun dini hayatında önemli yer tutmaktadır. Bunlar; Babailik,
Türkiye
Selçukluları Ekberiye, Mevlevilik ve Bektaşiliktir.
Ekonomi
İslam
Kültür ve
Medeniyeti
İlk devlet hazinesini (Beytül Mal) Hz. Ömer kurdu. İslam devletlerinde gelir kaynakları
şer’i gelirler ve örfi gelirler olmak üzere ikiye ayrılır. Şer’i gelirler; Müslümanlardan
alınanlar (zekat ve öşür), gayri Müslimlerden alınanlar (cizye ve haraç) olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Örfi gelirler ise; ganimet, gümrük vergileri, bağlı devletlerin ödediği
vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alınanlardır. Ticaret ve tarım hayatı da gelişmiştir.
İlk parayı Emevi halifesi Abdülmelik bastı.
Başlıca geçim kaynakları hayvancılıktır. Ayrıca, madencilik ve tarımla da uğraşmışlardır.
İpek yolunun ülkelerinden geçmesinden dolayı ticaret de önemli kazançlarındandır.
Orta Asya
Türk
Kültürü
Türk-İslam Karahanlılar; tarım, madencilik ve el sanatlarıyla uğraştılar. Kervan ticaretine de önem
verdiler. Ticaret yolları üzerinde ribat adı verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin
Devletleri
gelişmesini sağladılar. Selçuklularda ekonomi; tarım, ticaret, hayvancılık, madencilik ve
sanayiye dayanmaktadır. Selçuklularda toprak dörde ayrılır: 1. Has araziler 2. İkta araziler
3. Haraci Araziler. Bunun dışında mülk ve vakıf arazileri de bulunmaktadır. B.
Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastı.
Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler dörde ayrılmaktadır. Bunlar;
Türkiye
Selçukluları Has, İkta (tımar, dirlik) Mülk ve Vakıf arazisidir. Ticareti geliştirmek için kervansaraylar,
düşük gümrük vergisi, antlaşmalar ve sigorta sistemi uygulamışlardır. İlk parayı l. Mesut
bastı.
19
İlim-Kültür-Sanat ve Edebiyat
Emeviler döneminde İslam mimarisi Hıristiyan mimarisiyle yarışabilecek bir duruma geldi.
İslam
Abbasiler döneminde geçti. Samarra şehrinin kurulmasıyla mimaride Türk etkisi
Kültür ve
Medeniyeti görülmeye başlandı. İslam’da resim ve heykel yasak olduğundan minyatür ve hat sanatları
gelişti. Arapça ilk kez Emevi halifesi Abdülmelik döneminde resmi dil haline geldi.
İslam’da ilimler ikiye ayrılır. 1. Akli ilimler (Din Dışı İlimler) 2. Nakli İlimler (Dini
İlimler) Abbasiler döneminde diğer dillerden Arapça’ya eserler tercüme edildi. Ayrıca,
Bağdat’ta Beytül Hikme adlı okul, kütüphane ve tercüme büroları açılarak ilmin
gelişmesine katkıda bulundular. Endülüs Emeviler’i de İslam medeniyetinin Avrupa’ya
geçmesini sağlamıştır.
Orta Asya İlk Türkçe yazılı belge Orhun kitabeleridir. Türk alfabeleri ise; Orhun (Göktürk), Uygur,
Arap, Kiril ve Latin’dir. Türk destanları ise; Oğuz Kağan (Hunların) Eregenekon
Türk
(Göktürklerin) Yaradılış ve Göç (Uygurların), Manas (Kırgızların) Alpertunga ve Şu
Kültürü
(İskitlerin). Türkler, Uygurlara kadar taşınabilir sanatlar yapmışlardır. Uygurlarla birlikte
mimari ve yazılı belgeler alanında da önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır.
Türk-İslam B. Selçuklular döneminde Celali takvimi yapıldı. Ayrıca, dünyanın ilk üniversitesi olan
Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Selçuklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapça, Farsça ve
Devletleri
Türkçe’dir. Karahanlıların resmi dili ise sadece Türkçe idi ve Uygur alfabesini
kullanmışlardır. Bu dönemde yazılan eserler ise; Karahanlılar’a ait olanlar: Divan-ı Lügati
Türk (Kaşgarlı Mahmut), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetül Hakayık (Edip
Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Buğra Han Destanı (Anonim).
Selçuklulara ait olan: Siyasetname (Nizamülmülk) . Gazneliler’e ait olan: Şehname
(Firdevsi)
Sanat olarak: Köprü, çeşme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar
yapmışlardır.
Divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olmak üzere Edebiyat üçe ayrılır. Önemli fikir adamları
Türkiye
Selçukluları ve eserleri şunlardır: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hacı Bektaşı Veli
(Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de şunlardır:
Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destanı, Danişmentname, Nasreddin Hoca ve Bektaşi
Fıkraları. Önemli Sanatlar ise; Kümbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.
20
BÖLÜM 8: AVRUPA TARİHİ
Ortaçağ’da Avrupa (375-476/1453)
Avrupa’da halk sınıflara ayrılmıştı. Bunlar; 1-Soylular (Asiller) 2-Din Adamları
Sosyal
(Rahipler) 3-Burjuvalar (Tüccarlar) 4-Köylüler (Köylüler ikiye ayrılır. Serfler ve
Durum
Serbest köylüler)
Ortaçağ Avrupa’sının temel siyasi yapısı Feodalite’tir. Batı Roma İmparatorluğunun
Siyasal
kavimler göçünün etkisiyle yıkılmasın üzerine Avrupa’nın siyasi birliği bozuldu.
Durum
Yerine küçük beylik ve krallıklar kuruldu. Bu siyasi yapıya Feodalite (Derebeylik)
denir. Topun gelişmesi sonucu Feodalite yıkıldı. Krallıklar güçlendi. Feodal beye
süzeren, halka vasal denir.
Ortaçağ Avrupa’sında Hristiyanlar Ortodoks ve Katolik olmak üzere iki büyük
Dini Durum
mezhebe ayrılmışlardır. Ortodoksların liderine Patrik denilmekte olup, merkezi
İstanbul’dur. Katoliklerin lideri ise Papa’dır. Merkezi Roma’daki Vatikan’dır.
Papa’nın bazı yetkileri de şunlardır: 1. Krallara taç giydirme, 2. Kralları afaroz etme,
3. Kilisenin topraklarını yönetme, 4. Haçlı seferleri düzenleme. Ayrıca, Enginizasyon
adlı kilise mahkemeleri de bulunmaktadır. Ortaçağ kilise düşüncesine Skolastik
düşünce denir.
Sanat Yapısı Ortaçağ Avrupa’sının iki önemli mimari sanatı bulunmaktadır. Bunlar: Gotik ve
Roman sanatıdır. Roman sanatında binalar loş ve kasvetli iken, gotik sanatında
sütunlar ve geniş pencereler kullanıldığından binanın içi aydınlanmıştır.
Magna Carta İngiliz kralı Yurtsuz Jan’ın halka baskıda bulunması üzerine soylular ve halk isyan etti.
(Büyük Şart) Bunun üzerine kral, halka bazı haklar verdi. Buna göre; kimse keyfi bir şekilde
cezalandırılmayacak ve haksız yere vergi alınmayacak. Böylece, İngiltere’de hukukun
1215
üstünlüğü prensibi doğdu. İngiliz parlamentosunun oluşmasına zemin hazırlandı.
Avrupa’da demokrasi alanında önemli bir gelişmedir. Osmanlılardaki Senedi İttifak ve
Tanzimat fermanına benzer.
İngiltere ile Fransa arasında yapılan bir savaştır. İngiltere’nin Fransa’ya saldırmasıyla
Yüzyıl
savaş başladı. Fransa, İngiltere’yi yenerek ülkesinden attı. İngiltere’nin yüzyıl
Savaşları
savaşlarını kaybetmesi üzerine soylular olaydan kralı sorumlu tuttular ve krala karşı
(1335-1453)
çifte gül savaşı adı verilen bir isyan başlattılar. Savaşı kral kazanınca İngiltere’de
krallık güçlendi. İngiliz ulusal bilinci uyandı. Feodalite ve soyluların ayrıcalıkları
kaldırıldı.
Haçlı Seferleri (1096-1270)
Nedenleri
Savaşlar
Sonuçları
Dini Nedenleri: Kuluni tarikatının faaliyetleri, Avrupa’daki dini taassup. Kudüs’ü
almak istemeleri ve Fatimiler’in Ortadoğu’daki kiliseleri yıkmaları
Siyasi Nedenleri: Bizans’ın Türklere karşı Avrupa’dan yardım istemesi. Papa’nın siyasi
gücünü artırmak istemesi. Maceraperest senyör ve şövalyelerin ortaya çıkması.
Ekonomik Nedenler: Müslümanların zengin Avrupa’nın fakir olması. Avrupalıların
Müslümanların zenginliklerine sahip olmak istemeleri. Ticaret yolların Müslümanların
elinde olması.
l. Haçlı Seferi (1096-1099): Haçlılar amaçlarına ulaşıp Kudüs”ü aldılar. Ayrıca, Urfa ve
Antakya’yı da alıp birer kontluk kurdular. İznik haçlıların eline geçince A.Selçukluları,
başkentlerini Konya’ya taşıdılar.
ll. Haçlı Seferi (1146-1149): Urfa’nın Musul atabeyi tarafından alınması üzerine
düzenlendi. Kralların katıldığı ilk haçlı seferidir. Yenildiler.
lll. Haçlı Seferi (1189-1192): ll87 Hıttin savaşında Selahattin Eyyubi’nin Kudüs’ü
alması üzerine düzenlendi. Kazanamadılar. Hem karadan ve hem denizden düzenlenen
ilk haçlı seferidir.
lV. Haçlı Seferi (1204-1261): İstanbul’a gelen haçlılar, buradaki taht kavgasından
yararlanarak İstanbul’u ele geçirdiler. Buradaki Rumlar Trabzon ve İznik’e kaçtılar.
Amacından sapan tek haçlı seferidir.
Skolastik düşünce zayıfladı ve din adamlarına olan güven sarsıldı. Derebeyler savaşta
ölünce Feodalite zayıfladı. Bizans bir süre Türk saldırılarından korundu. Avrupalılar
İslam medeniyetini tanıdılar. Barut, pusula, matbaa ve kağıt Avrupa’ya geçti. Akdeniz
limanları önem kazandı. Doğu batı ticareti gelişti.
21
Yeniçağda Avrupa (1453-1789)
Coğrafi Keşifler
15 ve 16 yüzyıllarda Avrupa’da yeni yerlerin ve yolların keşfi için yapılan çalışmalara
Tanım
denir.
İpek ve Baharat yollarının Müslümanların elinde olması. Pusulanın geliştirilmesi. Cesur
Nedenleri
gemicilerin yetişmesi Coğrafya ile ilgili bilgilerin gelişmesi. Okyanuslara dayanıklı
gemilerin yapılması. Hindistan’a ulaşmak istemeleri.
Not: Coğrafi keşifleri başlatanlar İspanya ve Portekizler’dir.
Kristof Klombo 1492 yılında Amerika’yı keşfetti. 1507 yılında İtalyan denizci Ameriko
Yapılan
Vespuçi buranın yeni bir kıta olduğunu anlayarak adını verdi. 1487 yılında Bertalmi Diaz
Keşifler
Ümit burnunu keşfederek Hindistan’a giden yolu buldu. Bu yoldan Hindistan’a giden ilk
kişi de Vasko dö Gama’dır.
Yeni yollar ve kıtalar bulundu. Coğrafya ve dünya ile ilgili bilgiler gelişti. Rönesans’a
Sonuçları
zemin hazırladı. Akdeniz limanları önemini yitirdi. Ticaret okyanuslara kaydı.
Müslüman ülkeler ipek ve baharat yollarının önemini yitirmesi üzerine fakirleşti. Ticaret
gelişti. Yeni yerlerden Avrupa’ya altın geldi. Yeni yerlere göçler yaşandı. Skolastik
düşünce zayıfladı. Yeni yerlerde İspanya ve Portekiz devleti büyük sömürge
imparatorluklarını kurdular.
Rönesans
Tanım
Nedenleri
İtalya’da
başlamasın
ın Nedeni
Sonuçları
Reform
Tanım
Nedenleri
Almanya’da
Başlamasının
Nedenleri
Reform
Sırasındaki
Gelişmeler
Sonuçları
Yeniden doğuş demektir. 16. yy. Avrupa’sında bilim ve sanat alanındaki yeni görüş ve
düşüncelere denir. İlk kez İtalya’da başladı.
Coğrafi keşifler. Matbaanın bulunması. Yeni bilim ve sanatçıların ortaya çıkması.
İtalya’da siyasi birliğin bulunmaması. İtalyan şehir devletlerinin ticaret sonucu
zenginleşmeleri. Roma’nın Hristiyanlar’ın dini merkezi olması. Eski Roma ve Yunan
kültürüne yakın olması. İslam kültürü ile ilişkide olması. İstanbul’un fethi üzerine
buradaki bilim adamlarının İtalya’ya kaçması.
Bilim ve sanatta yeni görüş ve düşünceler ortaya çıktı. Skolastik düşünce zayıfladı.
Skolastik düşüncenin yerini pozitif düşünce aldı. Reforma neden oldu. İtalya’da
Humanizma doğdu. Humanizma; tabiat ve insanlık sevgisidir. Humanistler; eski Yunan
ve Roma eserlerini Avrupa dillerine çevirdiler.
Avrupa’da l6. Yüzyılda Katolik kilisesinin yeniden düzenlenmesine denir
Kilisenin Hıristiyanlık esaslarından sapması. Kilisenin zengin, halkın fakir olması.
Prenslerin kilisenin mallarına el koymak istemeleri. Rönesans ve coğrafi keşiflerin
etkisi. İncilin Avrupa dillerine çevrilmesi.
Not: Reform, ilk kez Almanya’da başladı.
Almanya’nın siyasi birliğinin olmaması. İncilin ilk kez Almanca’ya çevrilmesi. Martin
Luther’in Almanya’da yaşaması.
Martin Luther’in düşüncelerinin Alman kralı tarafından yasaklanması üzerine, Reform
yanlıları ile Kral arasında savaş yapıldı. Savaşı Alman Kralı Şarlken kaybetti. Bunun
üzerine Ogsburg antlaşması yapıldı.(1555). Buna göre Protestanlara özgürlük tanındı.
Daha sonra, reformcularla karşı olanlar arasında otuz yıl savaşları yapıldı. Savaşı
reformcular kazanınca Westfalya (1648) antlaşması imzalandı. Buna göre; Prensler
istedikleri mezhebe girebilecek ve Protestanlara özgürlük verilecek.
Avrupa’nın mezhep birliği parçalandı. Almanya’da Protestanlık, İngiltere’de
Angilikan, Fransa’da Calvinizm mezhepleri ortaya çıktı. Mezhepler arasında uzun
yıllar süren savaşlar yapıldı. Katolik kilisesi kendini toparlamaya çalıştı. Protestanlığı
benimseyen ülkelerde laik eğitim ortaya çıktı.
22
ABD’nin Kurulması (1787)
Yedi yıl savaşlarında Fransa’yı yenen İngiltere’nin maliyesi çökmüştü. Maliyesini
Nedenleri
düzeltmek amacıyla sömürgelerine yeni vergiler yükledi. Bunun üzerine Amerikan halkı
Boston’daki çay yüklü İngiliz gemilerinin yükünü denize boşaltarak bağımsızlık
mücadelesini başlattılar.
Gelişmeler 1774 l.Filadelfiya kongresinde bağımsızlık kararı çıktı. 2. Filadelfiya kongresinde insan
hakları beyannamesi yayınlandı. Fransa, İngiltere’den yediyıl savaşlarının intikamını
almak amacıyla Amerikan bağımsızlık hareketini destekledi. İngiltere yapılan savaşları
kaybedince 1783 Versay antlaşmasıyla Amerika’nın bağımsızlığını tanıdı. 1787 yılında
George Washington önderliğinde ABD kuruldu.
Amerikan bağımsızlık hareketi, sömürgeciliğe karşı ilk bağımsızlık hareketidir. İnsan
Sonuçları
hakları beyannamesi ile sömürge ülkelerine ve Fransız ihtilaline örnek oldu. ABD,
Dünya güç dengesine yeni bir güç olarak katıldı.
Yakınçağ’da Avrupa (1789/--)
Fransız İhtilali (1789)
Amerikan bağımsızlık savaşının ve Aydınların etkisi. Bağımsızlık savaşına katılan
Nedenler
askerlerin özgürlük fikrinden etkilenmeleri. Amerikan bağımsızlık savaşına destek
verdiğinden Fransız maliyesinin bozulması. Ağır vergiler ve kralın baskısı. Fransa’da
halkın sınıflara ayrılması.
Gelişmeler 14 Temmuz 1789 yılında Bastil hapishanesinin basılmasıyla ihtilal başladı. Avrupa’lı
devletler, ihtilale karşı birleştiler. Napolyon 1915 yılında yenilince Viyana’da bütün
Avrupalı devletler bir araya gelerek Avrupa’nın durumunu görüştüler ve Avrupa’nın
haritasını çizdiler. (1815 Viyana Kongresi-Restorasyon Dönemi) Avusturya başkanı
Methernicih; bütün devletlerin milliyetçi hareketlerine karşı ortak tavır almasını önerdi.
Buna Meternich sistemi denir. Fakat Osmanlılardaki milliyetçileri destekleyerek
kendileri ile çeliştiler.
Özgürlük, eşitlik, kardeşlik, vatandaşlık, anayasacılık, laiklik, milliyetçilik ve
Sonuçları
parlamenter sistem gibi kavramlar ortaya çıktı. İmparatorluklar yıkıldı. Milli devletler
kurulmaya ve milliyetçi isyanlar ortaya çıkmaya başladı. Yakınçağ kapandı. İnsan
hakları beyannamesi yayınlandı.
Sanayi Devrimi (Endüstri İhtilali) 1750-1830
İngiltere’de buhar kazanlarının keşfi sonucu sanayi devrimi gerçekleşti.
Tanım
İngiltere’nin bilim alanında gelişmesi. Coğrafi keşifler ve sömürgecilik sayesinde
Nedenleri
zenginleşmesi.
Gelişmeler Makineleşme bütün Avrupa ülkelerine yayıldı. Sanayi devrimi sonucu, pazar ve
hammadde sorunu ortaya çıktı. Bu olay sömürgeciliğe yol açtı. Sömürgecilik rekabete,
rekabet silahlanma yarışına ve bu olay da l. dünya savaşına neden oldu.
El tezgahlarının kapanmasına, işsizlik, işçi sorunları, emeklilik, sağlık, sigorta ve
Sonuçları
sendikaların doğuşuna neden oldu. Ayrıca, yeni fikirlerin ortaya çıkmasına yol açtı.
Bunlar; Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm ve Sömürgecilik (Emperyalizm)’dir.
1830
ihtilali
1848
İhtilali
Yeni
Devletler
Fransa’da Meternich sistemine tepki sonucu yapılan bir isyandır. Fransa’da meşruti rejimi
tekrar kuruldu.
Fransa’da Cumhuriyetçilerle Sosyalistler birleşerek isyan ettiler. Krallık yıkıldı.
Cumhuriyet kuruldu. İdam cezası ve köle ticareti yasaklandı.
İtalya 1870 ve Almanya 1871 yılında siyasi birliklerini kurdular. Bu devletler, sömürge
yarışında pay isteyince diğer devletlerle karşı karşıya geldiler. Bu olay l.Dünya savaşına
neden oldu.
23
BÖLÜM 9: OSMANLI DEVLETİ (1299-1922)
Osmanlıların Osmanlılar, Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyuna mensupturlar. Ertuğrul gazi komutasında
Anadolu’ya geldiler. Selçuklular tarafından Ankara’nın Karacadağ bölgesine uç beylik olarak
Menşei
yerleştirildiler.
Coğrafi Konum ve Bizans’a yakın olması
Osmanlıların
Anadolu’daki beylikler arasındaki savaşa katılmayıp Bizansla gaza ve cihat savaşı
Büyüme
yapması
Nedenleri
Bizans ve Balkan devletlerinin zayıf olması. Taht kavgaları ve aralarında sık sık
savaşların yaşanması
Osmanlı idarecilerinin adil, hoşgörülü ve yetenekli olmaları. Merkezi yönetimin güçlü
olması
Doğudan gelen Türkmen göçleriyle güçlenmeleri
Osmanlıların Rumeliye geçerek Anadolu’da sıkışıp kalmaması
Önemli ticaret yolları ve kavşaklar üzerinde olması
Ahilerin desteğini almaları.
Anadolu Selçuklu Devleti Kösedağ savaşını (1243) kaybettiğinden Moğol-İlhanlı
Anadolu’nun
devletinin denetimine girmişti.
Durumu
Anadolu’nun siyasi birliği parçalanmış, beylikler kurulmuştu.
Memlükler de Anadolu üzerinde etkiliydiler.
Bizans’ın Anadolu’daki illerinin başında Tekfur denilen valiler bulunuyor ve halka zulm
ediyorlardı.
Karadeniz’de Trabzon Rum imparatorluğu bulunuyordu.
Bizans, Balkanlarda iyice zayıflamış ve valilerine söz geçiremiyordu.
Avrupa ve
Balkanlar’da Katolik ve Ortodokslar arasında mezhep savaşları yaşanıyordu.
Balkanların
Balkan devletleri şunlardı: Bizans, Sırp, Eflak, Boğdan, Arnavut, Bosna ve Hersek’tir.
Durumu
Bunlar aynı zamanda ortodoks’turlar.
Balkanlarda etkili olan devletler ise; Macar ve Venedikler’dir. Bu devletler de
Katolik’tirler.
Kuruluş Dönemi (1299-1453)
Osman Bey Dönemi (1281-1324)
Bizans’ı Koyunhisar savaşında yendi. Bizans’lı tekfurların yenildiği ilk savaştır.
Savaşlar
Karacahisar’ın alınması üzerine Selçuklu Devleti tarafından beylik sembolleri gönderildi.
Bilecik’in alınması üzerine başkent yapıldı.
Yarhisar, İnegöl, Yundhisar ve Yenişehir’i aldı.
Osmanlıların bağımsızlığını ilan etti. Aşiretten beyliğe geçirdi.
Diğer
İlk Osmanlı parasını bastı.
Çalışmaları
Ahilerin lideri Şeyh Edebali’nin kızıyla evlenerek Ahilerin desteğini aldı.
Orhan Bey Dönemi (1324-1362)
İznik, İzmit ve Ankara’yı aldı. Bursa’yı da alarak başkent yaptı.
Savaşlar
Bizans İmparatorunu Maltepe (Palekanon) savaşında yendi.
Not: Bizans imparatorunu Osmanlılara yenildiği ilk savaştır.
Karesioğulları Beyliği alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin donanmasıyla
ilk kez denizciliğe başladılar ve Rumeliye geçtiler.
Bizans İmp. yardım istemesi üzerine Rumeli’ye ilk kez geçtiler. Rumeli de alınan ilk yer
Çimpe kalesidir.
İlk divan teşkilatı, vezirlik ve medrese’yi kurdu.
Diğer
Yaya ve Müsellem adlı ilk düzenli orduyu oluşturdu.
Çalışmala
Şehirlere ilk defa kadı ve subaşıları atandı.
rı
Karesioğullarını alarak, Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama yolunda ilk adımı attı.
Yeni fethedilen yerlerin Türkleştirilmesi ve Müslümanlaştırılması için bölgeye Türklerin
İskan
Politikası gönderilmesidir.
Balkanlarda kalıcı olmak ve fethedilen yerlerde isyan çıkarabilecek olan kişileri başka yere
nakletmek.
Göçebeler, Kan davalı aileler ve Moğollardan kaçan Türkmenleri yeni yerlere yerleştirdi.
24
l. Murat Hüdavendigar Dönemi (1362-1389)
Edirne, Sazlıdere savaşıyla (1363) alınarak başkent yapıldı. Bulgaristan Osmanlı
Savaşlar
himayesine girdi.
Ankara, Selanik, Manastır, Keşan, İpsala, Dimetokya ve Dedeağacı alındı.
Germiyanoğullarından çeyiz karşılığı Kütahya, Tavşanlı ve Simav alındı.
Hamitoğullarından parayla Akşehir, Yalvaç, Seydişehir, Karaağaç ve Eğridir alındı.
1364 Sırpsındığı savaşında ilk kez Osmanlılar haçlı ordusunu yendiler. Macarların
Balkanlardaki etkinliği kırıldı.
Çirmen savaşında (1371) Sırplar yenilince Osmanlılara vergi vermeye başladılar.
l. Kosova savaşı (1389) kazanıldı. Osmanlıların Balkanlardaki gücü ispatlandı. Osmanlılar
ilk kez topu kullandılar.
l. Murat l. Kosova savaşında şehit düştü. Savaş meydanında şehit düşen tek Osmanlı
Padişah’ıdır.
Osmanlı saltanat sistemini değiştirerek, ülke padişah’ın ve oğullarının ortak malıdır
Diğer
anlayışını getirdi. Padişah ünvanını ilk kez kullanan hükümdardır.
Çalışmalar
Rumeli Beylerbeyliğini kurdu. Merkezi; Manastır kentidir.
Kazasker, Veziriazamlık (Sadrazam), Defterdarlık, Kapıkulu, Tımar sistemi ve
Yeniçeriliği (Devşirme sistemi) kurdu.
Devşirme Rumelideki Hristiyan çocuklarının küçük yaşta alınarak asker olarak yetiştirilmesidir. Böylece,
asker ihtiyacı karşılandığı gibi, Balkanlardaki hristiyan nüfus denedim altına alınmıştır.
Sistemi
Yeniçeri yasasına Kanu-i Kadim denir.
Yıldırm l. Bayazıt Dönemi (1389-1402)
İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı Padişah’ıdır. İstanbul’u almak için Anadolu Hisarını
Savaşları
(Güzelce Hisar) yaptı.
Bizans’la ilk antlaşmayı yapan Osmanlı Padişahı’dır. Bizans, Osmanlılar’a vergi vermeyi
kabul ederek üstünlüğünü tanımış oldu.
İstanbul’u kurtarmak amacıyla gelen haçlıları Niğbolu (1396) savaşında yendi.
Osmanlıların Balkanlarda yenilemeyeceği ortaya çıktı.
Eflak ve Boğdan Osmanlı himayesine girdi. Bulgaristan ve Selanik’i aldı.
Germiyanoğulları, Karamanoğulları, Saruhanoğulları, Menteşeoğulları, Aydınoğulları,
Candaroğulları, Eretna beyliği ve Kadı Burhanettin Devletini alarak Anadolu’da ilk kez
siyasi birliği gerçekleştirdi.
Beyliklerin alınması üzerine Timur’la Ankara savaşı (1402) yapıldı. Yıldırımın
askerlerinin karşı tarafa geçmesi ve Timur’un ordusunda fillerin bulunması nedeniyle
savaşı kaybetti.
İlk Osmanlı tersanesini Gelibolu’da açtı. Anadolu siyasi birliğini ilk kez sağladı
Diğer
Sultan unvanını ilk kez kullanan Osmanlı Padişahı’dır. (Niğbolu zaferi nedeniyle)
Çalışmalar
Savaş meydanında (Ankara savaşı) esir düşen tek Osmanlı Padişah’ıdır.
Ankara savaşında Yıldırım’ın esir düşmesi ve ölmesi üzerine dört oğlu arasında 11 yıl
Fetret
süren taht kavgasına denir.
Dönemi
Ankara savaşından sonra Anadolu siyasi birliği bozuldu. Beylikler tekrar kuruldu.
(1402-1413)
Osmanlı dağılma tehlikesi geçirdi. Bizans’ın alınması gecikti. Rumeli’de ise herhangi bir
isyan çıkmadı. Şehzade Mehmet, kardeşlerini yenerek bu döneme son verdi.
Çelebi l. Mehmet Dönemi (1413-1421)
İlk Osmanlı deniz savaşını Venediklerle yaptı. Savaşı kaybetti.
Savaşlar
Saruhanoğullarına son verdi. Karamanoğullarından Akşehir ve Beyşehir’i,
Candaroğullarından Samsun ve Canik’i, Aydınoğullarından İzmir’i aldı.
Eflak beyliğine son verdi. Bosna, Osmanlı egemenliğini kabul etti.
Osmanlılardaki ilk dini, siyasi ve sosyal nitelikli isyan olan Şeyh Bedrettin isyanını
Diğer
Faaliyetleri bastırdı.
Fetret dönemine son vererek Osmanlı Devletinin ikinci kurucusu oldu.
25
ll. Murat Dönemi (1421-1451)
İstanbul’u kuşatan ikinci Osmanlı Padişah’ıdır.
Savaşları
Aydınoğulları, Hamitoğulları ve Menteşeoğullarına son verdi. Germiyanoğulları vasiyetle
Osmanlılara geçti.
Candaroğulları ve Karamanoğullarından bazı topraklar aldı.
Avrupalıların haçlı ordusunu oluşturmasını engellemek amacıyla Edirne-Segedin
antlaşmasını imzaladı. Osmanlıların Haçlılarla ve Avrupalılarla yaptıkları ilk antlaşmadır.
On yıl savaş yapılmayacağı kararlaştırıldı. Osmanlıların toprak kaybettiği ilk antlaşmadır.
Tahtı 11 yaşındaki oğlu Mehmet’e bıraktı. Tahta ll. Mehmet’in geçmesi üzerine haçlılar
antlaşmayı bozup savaş açtılar. ll. Murat bunun üzerine tekrar tahta geçti. Varna (1444)
savaşını yaptı. Savaşı Osmanlılar kazandı.
Haçlılar, Varna’nın intikamını almak amacıyla ll. Kosova (1448) savaşını çıkardılar.
Osmanlılar kazandılar. Haçlıların Osmanlıları Balkanlar’dan atma ümidi sona erdi.
İstanbul’u kurtarmak için düzenledikleri son seferdir.
Amcası Düzmece Mustafa ve kardeşi Şehzade Mustafa isyanını bastı.
Diğer
İlk topçu ocağını kurdu.
Faaliyetler
Kendi isteği ile tahtı bırakan ve ikinci kez tahta geçin ilk Osmanlı Padişahı’dır.
BÖLÜM 10: OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
Fatih Sultan Mehmet (1451-1481)
Yapılan Hazırlıklar: Yeni toplar döküldü. Yeni gemiler yapıldı. Rumeli ve Balkanlara bir
İstanbul’un
ordu gönderildi. Boğaza Rumeli Hisar’ı yapıldı. Gemiler karadan haliç’e indirildi.
Fethi (1453)
Sonuçları: İstanbul’un alınmasıyla Osmanlı devleti İmparatorluk sürecine girdi ve başkent
yapıldı. Ortaçağ kapandı. Ticaret yolları alındı. Bizans sona erdi. Avrupa’da coğrafi
keşiflere yol açtı. Havan topları Avrupa’ya geçerek Feodalitenin yıkılmasına neden oldu.
Bilim adamları İtalya’ya kaçarak Rönesans’a neden oldular.
Anadolu’daki -Akkoyunları Otlukbeli (1473) savaşında yenerek doğu sınırlarının güvenliğini sağladı.
Osmanlılar topu ilk kez açık sahrada bu savaşta kullandılar. Haçlılar doğal bir
Savaşları
müttefiklerinden oldular.
-Candaroğullarından Sinop (1460), Cenevizlerden Amasra (1461) alındı. Trabzon Rum
imparatorluğuna son verildi. (1466), Karamanoğullarından Konya ve Karaman alındı.
Denizlerdeki Kırım alınarak (1475) ipek yolu hakimiyeti sağlandı ve Karadeniz bir Türk gölü oldu.
Gökçeada, Bozcaada, Limni, Midilli ve Eğriboz alındı. Rodos, kuşatılmasına rağmen
Savaşları
alınamadı.
Balkanlardaki -Venediklerle yapılan savaş sonucunda bir barış antlaşması yapıldı. Böylece ilk
kapitülasyonlar Venediklere verildi. Bunun temel amacı, Akdeniz ticaretini canlandırma,
Savaşları
Avrupa birliğini ve haçlı ittifakını bozmaktı.
-Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Boğdan, Arnavutluk ve bütün Sırbistan’ı (Belgrat hariç) aldı.
Memlüklerle ilk kez ilişkiler bozuldu. İlk altın parayı bastı. Culus bahşişini ilk kez
Diğer
uyguladı. Kardeş katline izin verdi. Topkapı sarayı ve Fatih camisini yaptı. Saltanat
Faaliyetleri
hukukunu yazıya geçirdi. Sahnı Seman medresesini kurdu. Ortodoksları himayesine aldı.
Not: Son seferi İtalya üzerine oldu (Otranto kalesi alındı.)
ll. Bayazıd Veli (1481-1512)
Kardeşi Cem Sultanı yendi. Bunun üzerine Cem, Rodos şövalyelerine sığındı. Oradan Papa’ya
Cem
gönderildi. Cem’in Avrupa’ya geçmesi üzerine Osmanlı saltanat mücadelesi bir Avrupa sorunu
Sultan
haline geldi. Fetihler durdu. Endülüs’e yardım yapılamadı.
Olayı
Savaşları -Memlüklerin Cem’i desteklemesi nedeniyle ilk defa iki devlet savaştı. Fakat birbirlerine
üstünlük sağlayamadılar.
-Venediklerden Modon Koron ve Nevarin alındı. Kile ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın
fethi tamamlandı. Böylece Kırım toprakları birleşti. Lehistan ile ilk savaş yapıldı.
-Safeviler, Doğu Anadolu’yu ele geçirmek amacıyla bölgede isyanlar (Şahkulu) çıkardılar.
İlişkiler gerginleşti. Savaş olmadı. Karamanoğullarına son verildi.
Osmanlılarda yükselme içerisinde bir duraklama dönemidir. Fetihler durdu. Oğlu Yavuz
Diğer
Olaylar tarafından tahtan indirildi.
26
Yavuz Sultan Selim (1512-1520)
İran’ın doğuda yayılmacı bir politika izlemesi üzerine İran Safevi Devletini Çaldıran
İran ile
savaşında yendi (1514). Diyarbakır, Mardin, Tebriz ve Musul alındı. Şah İsmail’in Şiilik
ilişkiler
propagandası sona erdi.
Memlüklerle İslam dünyasını birleştirme ve Müslümanların lideri olma amacıyla Mısır seferi düzenlendi.
Memlükler’e 1516 Mercidabık, 1517 Ridaniye savaşı ile son verdi. Mısır, Hicaz, Suriye,
ilişkiler
Filistin alındı. Halifelik Osmanlılara geçti. Venedikler, Kıbrıs için Memlükler’e ödedikleri
vergiyi Osmanlılara ödemeye başladılar. İslam dünyasının lideri konumuna geldiler.
Teokratik bir yönetim oluştu.
Turnadağ savaşı (1515) ile Dulkadiroğullarına son verildiğinden Anadolu’nun siyasi birliği
Diğer
Çalışmaları sağlandı. Ramazan oğulları kendi istekleri ile Osmanlılara katıldılar. Yavuz, babasını tahttan
indirerek yerine geçen tek Osmanlı Padişah’ıdır.
Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566)
Memlük devletini yeniden kurmak için Canberdi Gazali isyanı çıktı. Ahmet Paşa Mısır’da
İsyanlar
isyan etti. Tımarları elinden alınanlar Kalenderoğlu isyanını çıkardılar. Yozgat’ta ekonomik
bir isyan olan Baba Zunnun isyanı çıktı. Dulkadiroğulları beyliğini tekrar kurmak için
Şehsuvaroğlu Ali bey isyan etti.
Kanuninin ilk seferi Belgrat üzerine oldu ve aldı (1522). Mohaç Meydan Savaşında Macarları
Batıdaki
yenerek.(1526) Macaristan alındı. Şarlken’in gücü kırıldı. Fransa kralı l.Fransuva kurtarıldı.
Fetihler
Osmanlılar Avusturya ile karşı karşıya kaldılar.
-Avusturya ile Orta Avrupa ve Macaristan egemenliği için savaş yapıldı. 1529 yılında l.
Viyana kuşatması yapıldı. Fakat alınamadı. 1532 yılında Alman seferi yapıldı. Avusturya barış
istedi. 1533 yılında İstanbul (İbrahim Paşa) antlaşması imzalandı. Buna göre Avusturya kralı
Osmanlı Sadrazamına denk sayıldı. Bu durum, Osmanlı üstünlüğünü kabul ettiği anlamına
gelir. Avusturya’nın antlaşmayı bozması üzerine Kanuni Avusturya seferine çıktı. Son
seferidir. Zigetvar kalesini aldı. Bu savaş sırasında öldü.
Kanuni, İran üzerine iki sefer düzenledi. Bağdat, Tebriz, Azerbeycan ve Doğu Anadolu’yu
İran
Amasya antlaşması ile aldı.(1555) Osmanlılarla İran arasında yapılan ilk antlaşmadır.
savaşları
Rodos ve Cerbe adaları alındı. 1538 yılında Barbaros Hayrettin Paşa Preveze Deniz savaşında
Deniz
Savaşları Haçlı donanmasını yenerek Akdenizi bir Türk gölü haline getirdi. Malta adası kuşatıldı fakat
alınamadı.
-Hindistan’daki Portekiz’lerin yayılma ve sömürgecilik faaliyetlerine ve bölgenin
Osmanlılardan yardım istemesi üzerine dört Hint deniz seferi düzenlendi. Fakat istenen başarı
elde edilemedi. Bunun temel nedeni, gemilerin Okyanuslara dayanıklı olmaması ve
Osmanlıların bu seferlere gerekli önemi vermemesiydi.
Avrupa’nın birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmak amacıyla Fransa’ya
Diğer
Çalışmalar kapitülasyonlar verildi. Cezayir ve Trablusgarp alındı. Kanuni, en uzun süreli padişahlık
yapan kişidir.
Sokullu Dönemi (1566-1579)
ll. Selim Kıbrıs adası alınarak (1571) Aknenizdeki güvenlik sağlandı. Fakat İnebahtı deniz savaşına
neden oldu. İnebahtı deniz savaşında (1571) Osmanlı donanması Venedikler tarafından
Dönemi
yakıldı. Sakız adası, Tunus ve Yemen alındı. Avusturya ile antlaşma imzalandı. Açe Sultanlığı
(Sarı
Osmanlı himayesine girdi. ll. Selim, Ordusunun başında savaşa gitmeyen ve İstanbul’da ölen
Selim)
1566-1574 ilk Osmanlı Padişahı’dır.
lll. Murat Fas ve Lehistan Osmanlı Himayesine girdi.
(15741595)
Sokulunun Sokullu, Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Hint Okyanusundaki Portekizlerin çalışmalarına
son vermek amacıyla Süveyş Kanalı Projesini ortaya attı. Fakat gerçekleşmedi.
Projeleri
Rusya’nın kafkaslara inmesini ve Kırım’ın işgalini önlemek ayrıca, İran savaşlarında
donanmadan yararlanmak amacıyla Don-Volga projesini yaptı. Fakat bu da gerçekleşmedi.
27
BÖLÜM 11: DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Duraklama Döneminin Padişahları
lll. Murat
1574-1595
lll. Mehmet
1595-1603
l. Ahmet
1603-1617
l. Mustafa
1617-1618/1622-1623
ll. Osman (Genç)
1618-1622
lV. Murat
1623-1640
İbrahim
1640-1648
lV. Mehmet
1648-1687
ll. Süleyman
1687-1691
ll. Ahmet
1691-1695
ll. Mustafa
1695-1703
Osmanlı İran İlişkileri
Ferhat Paşa Nedenleri: İran’daki iç kargaşadan yararlanmak
Antlaşması Sonuçları: İran yenilince antlaşma yapıldı. Buna göre;
Azerbeycan, Gürcistan, Luristan, Dağıstan, Tiflis, Şiran ve
(1590)
Tebriz Osmanlılara verildi.
Nasuh Paşa Nedenleri: İran’ın Ferhat Paşa antlaşmasını değiştirmek,
Antlaşması Osmanlıların celali isyanları ve Avusturya savaşıyla
uğraşmasından yararlanmak istemesi.
(1611)
Sonuçları: Savaşı Osmanlı kaybedince Nasuh Paşa
antlaşmasını imzaladı. Buna göre; Osmanlılar, Ferhat paşa
antlaşması ile almış oldukları yerleri iade edecek, buna
karşılık İran, Osmanlılara 200 deve yükü ipek verecek
Nedenleri: İran’ın 200 deve yükü ipek’i vermemesi
Serav
Antlaşması Sonuçları: İran’ın yapılan savaşı kaybetmesi üzerine Nasuh
Paşa antlaşmasına uymayı kabul etti.
(1618)
Kasr-ı Şirin Nedenleri: İran’ın Bağdat’ı alması
Antlaşması Sonuçları: İran, savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmayı göre;
Azerbeycan ve Revan İran’a bırakıldı. Bağdat, Osmanlılarda
(1639)
kaldı. Zağaros dağları sınır oldu.
Osmanlı Venedik İlişkisi
Nedenleri: Girit korsanlarının Osmanlı ticaret
Osmanlı –
ve hac gemilerine saldırması
Venedik
savaşı (1645- Sonuçları: Girit adası alındı.
Not: Girit’in alınmasıyla doğu Akdeniz
1669)
tamamen Osmanlı hakimiyetine girdi.
-Osmanlılar, doğuda en geniş
sınırlarına ulaştılar.
- Osmanlılar İlk kez Hazar
denizine ulaştılar.
Osmanlıların doğuda toprak
kaybettiği ilk antlaşmadır.
Günümüz Türk – İran sınırı
çizildi. Halen geçerli olan bir
antlaşmadır.
Girit’in alınmasının uzun sürmesi,
Osmanlı
ordusunun
zayıfladığını
göstermektedir.
Osmanlı
Devletinin
donanmasıyla aldığı son yerdir. Fakat
savaştan sonra Osmanlı donanması ihmal
edildi.
Osmanlı Lehistan (Polonya) İlişkileri
Hotin seferi Nedenleri: Lehistan’ın Eflak, Boğdan ve Erdel’in içişlerine
karışması
ve
Sonuçları: Lehistan savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya göre;
antlaşması
Lehistan Osmanlılara saldırmayacak ve Kırım hanına vergi
(1620-21)
ödeyecek.
Nedenleri: Lehistan’ın Ukrayna Kazaklarına saldırması
Bucaş
Antlaşması Sonuçları: Lehistan savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya
göre; Podolya, Osmanlılara bırakılacak. Ukrayna, Osmanlı
(1672)
himayesinde olacak. Lehistan Osmanlılara vergi ödeyecek
Not: Osmanlıların son toprak aldığı (Podolya)
antlaşmadır.
Genç Osman, Orduda yenilik
yapmaya karar verdi. Bu olay
onun tahtan indirilmesine yol
açtı.
-Osmanlılar, batıda en geniş
sınırlarına ulaştılar.
-Bucaş antlaşması, Zoravno
antlaşması
(1676)
ile
yürürlüğe girdi.
28
Osmanlı Avusturya İlişkisi
Nedenleri: Avusturya’nın ödemesi gereken vergileri
Haçova
Seferi (1596) vermemesi Sonuçları: Avusturya savaşı kaybedince Eğri
kalesi alındı.
Not: Osmanlılar’ın kazandığı son meydan muharebesidir.
Nedenleri: Avusturya’nın Kanije kalesine saldırması
Zitvatorok
Antlaşması Sonuçları: Avusturya savaşı kaybedince anlaşma yapıldı.
Buna göre; Eğri, Estergon ve Kanije kaleleri Osmanlı
(1606)
devletine bırakıldı. Avusturya, Osmanlı devletine tazminat
ödedi. Avusturya kralı Osmanlı Padişah’ına denk sayıldı.
Nedenleri: Avusturya’nın Erdel’in içişlerine karışması
Vasvar
Antlaşması Sonuçları: Avusturya savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya
göre; Erdel, Uyvar ve Novigrad Osmanlılara verildi.
(1664)
Avusturya’dan tazminat alındı.
Nedenleri: Avusturya’nın Orta Macaristan’a yönelmesi.
ll. Viyana
Protestan Macarların Avusturya’ya karşı isyan ederek
Kuşatması
Osmanlılara sığınması. Merzifonlu’nun büyük bir başarı
(1683)
kazanmak istemesi
Sonuçları: Osmanlılar, Kırım askerlerinin ihaneti ve
Lehistan’ın yardıma gelmesi nedeniyle savaşı kaybetti.
Not: Papanın çağrısıyla Osmanlılara karşı kutsal ittifak
oluştu
Osmanlıların Kutsal ittifakla yapılan savaşlarda yenilmeleri
Karlofça
Antlaşması üzerine İngiltere ve Hollanda’nın araya girmesiyle Karlofça
antlaşması imzalandı. Kutsal ittifak’ı oluşturan devletler
(1699)
şunlardır: Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik, Malta.
Antlaşmanın Maddeleri Şunlardır:
Temeşvar ve Banat hariç bütün Macaristan Avusturya’ya
Podolya ve Ukrayna Lehistan’a
Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklere verildi.
Antlaşma 25 yıl geçerli olacak.
Not: Antlaşma, Avusturya, Venedik ve Lehistan ile
yapıldı.
İstanbul
Antlaşması
(1700)
Kutsal ittifak’a katılan Rusya’nın daha çok toprak elde etmek
için Karlofça antlaşmasını imzalamaması üzerine Rusya ile
savaşlar devam etti. Fakat Rusya tek başına savaşı
sürdüremeyeceğini anlayınca antlaşma imzaladı. Buna göre;
Azak kalesi ve Ortodoksların himayeliği Rusya’ya verildi
lll. Mehmet, Kanuniden
sonra ordusunun başında
sefere çıkan ilk Osmanlı
Padişahı oldu.
Osmanlıların Avusturya’ya
karşı
1533
İstanbul
Antlaşması ile elde ettiği
üstünlüğü
sona
erdi.
Aralarında eşitlik sağlandı.
Osmanlıların Avusturya’ya
karşı elde ettiği son kazançlı
antlaşmadır.
-Osmanlılar, Avrupa’ya karşı
savunmaya geçti.
-Avrupa’lıların cesareti arttı.
Osmanlıların yenilebileceği
anlaşıldı. Merzifonlu Kara
Mustafa Paşa idam edildi.
Duraklama dönemi sona erdi.
Gerileme dönemini başladı.
Osmanlı devleti, ilk kez
büyük çapta toprak kaybetti.
Osmanlılar,
savunmaya
Avrupalılar
taaruza
çekildiler.
Macaristan’ın
kaybedilmesi
ile
Osmanlıların
Orta
Avrupa’daki egemenliği sona
erdi.
Karadeniz
Türk
gölü
olmaktan
çıktı.
Rusya,
Osmanlıların
iç
işlerine
karışma fırsatı elde etti.
Ortodoksların
Rusların
denetimine girmesine yol
açtı.
29
İSYANLAR
İstanbul (Yeniçeri) İsyanları
Yeniçeri Ocağına alma usulünün bozulması. Culus bahşişinin aksaması. Rüşvetle Yeniçeri
Nedenleri
ocağına yazılmalar. Maaşların düşük ayarlı altından verilmesi. Islahatlara karşı çıkan devlet
adamlarının Yeniçerileri kullanması. Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle uğraşmaları.
lll. Murat döneminde defterdar ve Beylerbeyi öldürüldü. ll. Osman öldürüldü. lV. Murat
İsyanlar
döneminde Veziri Azam öldürüldü. lV. Mehmet döneminde 30 saray görevlisi öldürüldü.
(Vaka-i vakvakiye veya Çınar olayı.) lV. Mehmet’in yerine ll. Süleyman’ın tahta geçirilmesi
Yeniçeri sistemi ve devlet yönetimi bozuldu. Savaşlar kaybedildi.
Sonuçları
Anadolu (Celali) İsyanları
Ekonomik durumun ve para ayarın bozulması. Vergi adaletsizliği ve uzun süren savaşlar.
Nedenleri
Tımar sisteminin bozulması. Sipahi ve Sekbanların halka zulmetmesi
Karyazıcı, Deli Hasan ve Abaza Hasan Paşa isyanları
İsyanlar
Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı. Vergiler düzenli toplanamadı. Avusturya ve İran
Sonuçları
savaşlarında istenen sonuç alınamadı.
Eyalet İsyanları
Merkezi otoritenin zayıflamasından eyaletlerdeki yöneticilerin yararlanarak bağımsız olmak
Nedenleri
istemeleri.
Basra, Yemen, Bağdat., Mısır, Hicaz, Tarblusgarp, Eflak, Boğdan ve Erdel
İsyanlar
İsyanlar zorlukla bastırıldı. Yöneticiler devlete karşı yarı bağımsız bir duruma geldiler.
Sonuçları
İsyanların
Genel
Özellikleri
İsyanların asıl nedenlerine inilmeyip şiddetle bastırıldığından bir türlü istenen sonuç elde
edilememiştir. Bu dönemdeki isyanlar devlete ve rejime karşı olmayıp, şahıslara yönelik
olmuştur.
17. YÜZYIL ISLAHATLARI
Islahatçı Padişahlar
Osmanlı saltanat sistemini değiştirerek kardeş katlini kaldırdı. Bunun yerine, ekberiyet ve
l. Ahmet
erşediyet (en büyük ve en akıllı şehzade) sistemini getirdi. Sancağa çıkmayı yasakladı. Buna
kafes sistemi denir. Şehzadeler sancağa çıkmadıklarından aldıkları eğitimin kalitesi düştü.
Genç Osman Osmanlılarda ilk ciddi ıslahat girişimini yapan padişahtır. Yeniçerileri kaldırmayı düşündü.
İlmiye sınıfının yetkilerini kısmaya çalıştı. Yenilikler, bir çok kimseyi rahatsız ettiğinden,
(ll. Osman)
Yeniçeriler isyan ederek Padişahı öldürdüler.
Yeniçeri ve Sipahi zorbalarını ortadan kaldırarak, merkezi otoriteyi sağlamlaştırdı. İçki ve
lV. Murat
tütünü yasakladı. Devletin bozukluğunun nedenlerini araştırmak amacıyla Koçi Beyi
görevlendirdi.
Islahatçı Devlet Adamları
Kuyucu Murat l. Ahmet’in sadrazamı olup, Celali isyanlarının sert bir şekilde bastırmıştır.
Paşa
lV. Murat zamanında devletin bozukluğunun nedenlerini araştırmış ve bir rapor
Koçi Bey
hazırlamıştır.
Sultan İbrahim’in sadrazamıdır. Ekonomik alanda ıslahatlar yapmıştır. Para ayarını düzeltti.
Kemankeş
Mustafa Paşa Yeniçerileri saydırarak haksız maaş alımlarını engelledi.
lV. Mehmet’in sadrazamıdır. İlk denk bütçeyi hazırlamıştır. Para ayarını düzeltmiştir.
Tarhuncu
Çıkarları zedelenenler tarafından öldürülmüştür.
Ahmet Paşa
lV. Mehmet’e şartlı olarak sadrazam olmuştur. Şartlı olarak sadrazam olan ilk kişidir. Ordu
Köprülü
Mehmet Paşa ve bürokrasideki disiplinsizliği düzeltti. İsyanlara karşı sert önlemler aldı.
Köprülü Fazıl lV. Mehmet’in sadrazamıdır. Asayiş ve güvenliği sağladı. Girit’i aldı. Lehistan ile Bucaş
antlaşmasını, Avusturya ile Vasvar anlaşmasını imzaladı.
Ahmet Paşa
lV. Mehmet’in sadrazamıdır. ll. Viyana kuşatmasında başarsız olunca idam edildi.
Merzifonlo
Kara Mustafa
Paşa
30
BÖLÜM 12: GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
Dönemin Padişahları
1
ll. Mustafa
2
lll. Ahmet
3
l. Mahmut
4
lll. Osman
5
lll. Mustafa
6
l. Abdülhamit
7
lll. Selim
1695-1703
1703-1730
1730-1754
1754-1757
1757-1774
1774-1789
1789-1807
Prut Savaşı ve Antlaşması (1711)
Nedenleri İsveç kralı Demirbaş Şarl’ın Ruslara yenilip Osmanlılara sığınması üzerine Osmanlı Devleti
Rusya’ya savaş açtı. Ayrıca, 1700 İstanbul antlaşması ile Ruslara kaptırdığı Azak kalesini de
geri almak istiyordu.
Sonuçları Savaşı Osmanlılar kazandı. Prut antlaşması ile; Demirbaş Şarl’ın ülkesine dönmesine izin
verildi. Azak kalesi geri alındı. Rusya; İstanbul’da elçi bulundurmayacak ve Lehistan’ın iç
işlerine karışmayacak.
Pasarofça Antlaşması (1718)
Nedenleri Osmanlıların Venedikleri yenip Mora’yı alması üzerine Avusturya, Osmanlılara savaş açtı.
Savaşı Osmanlılar kaybetti. İngiltere ve Hollanda’nın arabuluculuğu ile Pasarofça antlaşması
yapıldı.
Sonuçları Pasarofça antlaşmasına göre; Kuzey Sırbistan, Belgrat ve Banat Avusturya’ya verildi. Mora
Osmanlılarda kaldı. Böylece Avusturya’nın Balkanlar siyaseti başladı. Osmanlılarda da Lale
devri başladı.
Osmanlı – İran Savaşları (1736-1739)
Nedenleri Rusya’nın İran’a saldırması üzerine Osmanlı Devleti de bölgenin Rusya’nın eline geçmemesi
için İran’a girdi. Bunun üzerine Rusya ile Osmanlı devleti arasında 1724 İstanbul antlaşması
yapılarak İran’ı aralarında bölüştüler. Osmanlılar’ın Ruslar’la yaptıkları ilk ittifaktır.
Sonuçları İran, daha sonra İstanbul antlaşmasını tanımayarak savaşa devam etti. Savaşın uzaması
üzerine 1732 Ahmet Paşa antlaşması ile barış yapıldı. Bu antlaşma da sonuç vermemesi
üzerine 1746 ll. Kasrı şirin antlaşması yapılarak 1639 Kasrı Şirin antlaşmasının esasları kabul
edildi. Bu savaş, İran’la Osmanlıların yaptığı son savaş oldu.
Belgrat Antlaşması (1736-1739)
Nedenleri Rusya’nın Azak kalesini işgal etmesi ve Lehistan’ın içişlerine karışması üzerine Osmanlı
Devleti Rusya’ya savaş açtı. Avusturya ile Rusya anlaşarak Osmanlılara birlikte saldırdılar.
Savaşı Osmanlı devleti kazandı. Fransa’nın araya girmesi ile Belgrat antlaşması yapıldı.
Sonuçları Belgrat antlaşmasına göre; Kuzey Sırbistan, Belgrat ve Bosna Avusturya’dan alındı. Rusya;
Karadenizde gemi bulundurmayacak ve Azak kalesi yıkılması koşuluyla Rusya’ya verilecek.
Osmanlıların Gerileme döneminde imzaladığı en karlı antlaşmadır. Karadeniz’in bir Türk
gölü olduğu Rusya tarafından kabul edilmiş oldu.
Osmanlı – Rus Savaşı (1768-1774)
Rusya’nın Lehistan’ın içişlerine karşıması ve Leh milliyetçilerini takip bahanesi ile
Nedenleri
Osmanlı topraklarına saldırması. Ayrıca, Ortodoksları tahrik etmesi
Rusya; 1770 yılında Çeşme’de Osmanlı donanmasını yaktı. Avusturya’nın araya girmesi
Sonuçları
ile Küçükkaynarca antlaşması yapıldı. Buna göre; Kırım dini bakımdan halifeye bağlı
kalmak koşuluyla bağımsız olacak. Rusya, İstanbul’da elçi bulundurabilecek ve
Ortodoksların himayesini üstlenecek. Azak kalesi Rusya’ya verilecek ve Rusya
Karadeniz’de donanma bulundurabilecek. Rusya’ya kapitülasyon ve savaş tazminatı
verilecek.
31
Osmanlı Devleti’nin Rus ve Avusturya ile yaptığı savaşlar (1787-1792)
Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi ve Avusturya ile Rusya’nın aralarında Osmanlı devletini
Nedenleri
paylaşmaları
Fransız ihtilali’nin çıkması üzerine Avusturya Ziştovi antlaşması ile savaştan çekildi.(1791)
Sonuçları
Bunun üzerine Rusya’da Yaş antlaşmasını imzaladı. (1792) Bu antlaşma ile Kırım
Rusya’ya verildi. Osmanlılarda dağılma dönemi başladı.
XVlll. Yüzyıl Islahatları
Lale Devri
1718-1730
(lll. Ahmet
Dönemi)
l. Mahmut
Dönemi
(1730-1754)
lll. Mustafa
(1757-1774)
l.
Abdülhamit
(1774-1789)
lll. Selim
(1789-1807)
Pasarofça antlaşmasından sonraki döneme Lale devri denir. Avrupa’ya ilk geçici elçi
gönderildi. (Paris) İlk matbaa kuruldu. İtfaiye bölüğü oluşturuldu. Kağıt, Kumaş ve Çini
imalathaneleri açıldı. Çiçek aşısı yapıldı. Türkçe’ye eserler çevrildi. Kütüphaneler
kuruldu. lll. Ahmet çeşmesi yapıldı. Mimaride Barok ve Rokoko tarzı görüldü. Bu dönem
Patrona Halil isyanı ile son buldu.
Topçu ve humbaracı ocakları ıslah edildi. Orduda; takım, tabur, bölük ve alay kavramları
getirildi. Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi açıldı.
Gemi yapımına önem verildi. Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi
açıldı. (Mühendishane-i Bahrı Humayun)
Ulufe alım ve satımı yasaklandı. Surat topçuları ocağı kuruldu. İstihkam okulu açıldı.
denizcilik alanında ıslahatlar yapıldı.
lll. Selim döneminde yapılan ıslahatların genel ismi Nizam-ı Cedid’dir. Avrupa-i tarzda
nizamı cedid ordusu kuruldu. Bunların masraflarını karşılamak amacıyla iradı cedid
hazinesi kuruldu. Yenilikler için rapor hazırlattı. Fransa örnek alınıp, Fransızca resmi
yabancı dil oldu. Avrupa’dan öğretmen ve subay getirildi. Yerli malı kullanımına önem
verildi. Avrupa’ya ilk kez daimi elçi gönderildi. Kara Mühendishanesi tekrar açıldı. Bu
dönem Kabakçı Mustafa Paşa isyanı ile son buldu.
32
BÖLÜM 13: DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1922)
Dönemin Padişahları
1
lll. Selim
2
lV. Mustafa
3
ll. Mahmut
4
Abdülmecit
5
Abdülaziz
6
V. Murat
7
ll. Abdülhamit
8
V. Mehmet Reşat
9
Vl. Mehmet Vahdettin
(1789-1807)
(1807-1808)
(1808-1839)
(1839-1861)
(1861-1876)
(1876)
(1876-1909)
(1909-1918)
(1918-1922)
Osmanlı Fransız İlişkisi
Fransa’nın Nedenleri: İngiltere’nin sömürgelerine giden yolu kesmek ve yedi yıl savaşlarının
intikamını almak. Ayrıca, Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirmek
Mısır’ı
Sonuçları: İngiltere ve Rusya Osmanlılara yardım ettiler. Osmanlılar, Rusya ile ikinci
İşgali
ittifakını gerçekleştirdi. Rusya, tarihinde ilk kez boğazları geçti. İngiltere, Fransız
(1798)
donanmasını yaktı. Napolyon, Akka’da Cezzar Ahmet Paşa’ya yenildi. 1801 el-Ariş
antlaşmasıyla Fransa, Mısır’ı boşalttı.
Mısır Olayı ve Kavalalı İsyanı
Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın istediği Akka ve Suriye valiliği kendisine verilmeyince
Kavalalı
isyan çıkardı. Bu isyanı Osmanlı Devleti bastıramayınca Rusya’dan yardım istedi.
Mehmet Ali
Rusya’nın İstanbul’a gelmesiyle Mısır sorunu uluslararası bir meseleye dönüştü.
Paşa İsyanı
İngiltere, Osmanlılar’ın Rusların etkisine girmesini önlemek amacıyla Kavalalı
Kütahya
üzerinde baskı uyguladı. Bunun sonucunda Osmanlı Devleti ve Kavalalı arasında
Antlaşması
antlaşma yapıldı. İki taraf da bu antlaşmadan memnun olmadığından savaşmak için
(1833)
fırsat kolladılar. Osmanlılar; Ruslarla Hünkar iskelesi antlaşmasını imzaladılar.
Osmanlı Devleti, Mısır sorununu çözmek amacıyla Londra konferansına giderken
Baltalimanı
İngiltere’nin desteğini almak için İngiltere’ye ekonomik ayrıcalıklar verdi. Bu
Antlaşması
antlaşma, Osmanlı Maliyesini çökertmiştir. Osmanlıları Avrupa’nın açık pazarı haline
(1838)
getirdi.
İngiltere’nin baskısıyla taraflar Mısır sorununu çözmek amacıyla Londra da bir
Londra
Konferansı ve konferansta bir araya geldiler. Yapılan Londra antlaşmasıyla Mısır sorunu çözüldü.
Mısır; Osmanlılara bağlı imtiyazlı bir eyalete dönüştü.
Antlaşması
(1840)
Hünkar İskelesi Antlaşmasının süresinin bitmesi üzerine İngiltere ve Fransa’nın
Londra
boğazlar sorununu çözmek ve Rusya’nın avantajlı konumunu geri almak istemeleri
Boğazlar
nedeniyle yapıldı. Buna göre;
Antlaşması
(1841)
•
Boğazlar, Osmanlı Devletinin hakimiyetinde kalacak
Not: İlk defa boğazlar uluslar arası bir statüye bağlandı.
• Boğazlar; Bütün devletlerin savaş gemilerine kapatılacak (Rus donanması
Karadeniz’e hapsedildi. Böylece Rusya’nın boğazlardaki hakimiyeti son buldu.)
Not: Osmanlıların boğazlar üzerindeki hakları sınırlandırıldı.
İsyanlar
Nedenleri:
kışkırtması
Sırp İsyanı Rusya’nın
Panslavist
politikası
(1804)
Milliyetçiliğin etkisi
Yunan
(Mora)
İsyanı
(1820)
Sonuçları:
ve Osmanlılara karşı ilk isyan eden ve ilk imtiyaz elde eden
. azınlık Sırplardır. Sırplar; Bükreş antlaşmasıyla imtiyaz,
Edirne antlaşmasıyla ayrıcalık ve Berlin antlaşmasıyla da
bağımsızlık elde ettiler.
Rusya’nın
kışkırtması. Osmanlılar, Kavalı’nın yardımıyla Mora isyanını
Milliyetçilik. Etnik-i Eterya bastırınca Rusya ile savaşa neden oldu. Savaşı Osmanlılar
cemiyeti’nin çalışmaları ve kaybedince yapılan Edirne antlaşmasıyla Yunanlılar
Tepedelenli Ali Paşa’nın isyanı bağımsızlık elde ettiler. Osmanlılardan bağımsızlık
kazanan ilk azınlık Yunanlılardır.
33
Navarin
Olayı
(1827)
Osmanlıların
bastırması
Mora
isyanını İngiltere, Fransa ve Rusya
Navarinde Osmanlı
donanmasını yaktılar. Bu olay Osmanlı Rus savaşına
neden oldu.
Osmanlı – Rus İlişkileri
Nedenleri
Rusya’nın Sıcak denizlere inmek için
Bükreş
Antlaşması Balkanlardaki iç işlerimize karışması
üzerine Osmanlıların Rus yanlısı kişileri
(1812)
görevden alıp, boğazları Ruslara
kapatması
-Yeniçeri Ocağının kaldırılması
Edirne
Fransa
ve
Rusya’nın
Antlaşması -İngiltere,
Navarin’de
Osmanlı
donanmasını
(1829)
yakması ve Osmanlı’nın tazminat
istemesi
Hünkar
İskelesi
Antlaşması
(1833)
Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyanı
karşısında Rusya’dan yardım sağlamak
amacıyla
imzalanan
bir
dostluk
antlaşması.
-Rusya’nın boğazlar üzerindeki amaçları
Kırım
ve Ortodokslar’ın haklarını savunmak
Savaşı
(1854-1856) istemesi
-Rus
zulmünden
kaçan
Macar
milliyetçileri’nin Osmanlı Devletine
sığınması
Osmanlıların Kırım Savaşını kazanması
Paris
imzalandı.
Osmanlı’lar,
Antlaşması üzerine
Azınlıklarla ilgili bir karar çıkmasını
(1856)
engellemek için Islahat fermanını
yayınladılar.
93 Harbi -Osmanlının 1876 tersane konferansı
kararlarını kabul etmemesi
(1877-78)
-Rusya’nın Karadeniz’in tarafsızlığı
ilkesini tanımaması ve Balkanlardaki
isyanı desteklemesi
Not: Bu antlaşma imzalanmasına
rağmen yürürlüğe girmedi.
Osmanlı 93 harbini kaybedip Ruslarla
Berlin
Antlaşması Ayastafanos antlaşmasını imzalayınca
İngiltere, Fransa, Avusturya ve Almanya
(1878)
olaya mudahale ettiler.
Sonuçları
1806-1812 yılları arasında Osmanlı-Rus savaşı
yapıldı. İngiltere ve Fransa’nın da olaya
karışması üzerine barış antlaşması imzalandı.
Buna göre;
-Sırbistan’a ayrıcalık verildi.
Not: Sırplar; Osmanlılardan ilk ayrıcalık alan
azınlıktır.
Osmanlılar, Ruslarla yaptıkları 1828-29 savaşını
kaybettiler. Yapılan antlaşmaya göre;
-Yunanistan’a bağımsızlık verildi. Osmanlılardan
bağımsızlık alan ilk azınlıktır.
-Eflak, Boğdan ve Sırbistan içişlerinde serbest
oldular.
Maddaleri;
-Osmanlılar’a bir saldırı olursa Rusya yardım
edecek. (Osmanlı, Rusya’nın himayesine girdi)
-Rusya’ya bir saldırı olursa, Osmanlı sadece
boğazları kapatacak (Boğazlar sorunu doğdu.
Rusya’nın Karadeniz’de güvenliği sağlandı.)
İngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente
devletleri Osmanlıları desteklediler. Yapılan
savaşı Osmanlı kazandı. İngiltere ve Fransa’dan
borç alındı. (ilk borç)
Not: Rusya, savaş sırasında
Osmanlı
Donanmasını Sinop’ta yaktı. (1853)
-Osmanlı, Avrupalı devlet sayılacak, toprakları
Avrupalı’ların garantisinde bulunacak
-Karadeniz, bütün devletlerin ticaret gemilerine
açık olacak. Osmanlı ve Rusya, Karadeniz’de
savaş gemisi ve tersane bulunduramayacak.
Osmanlı, savaşı kaybedip Ruslarla Ayastafanos
antlaşmasını imzaladı. Buna göre;
-Bosna-Hersek özerk olacak
-Bulgaristan Krallığı kurulacak. Sırbistan,
Karadağ ve Romanya bağımsız olacak.
-Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Bayezıt
Rusya’ya, Tesalya Yunanistan’a verilecek
-Girit ve Ermenistan’da ıslahat yapılacak
Antlaşmanın maddeleri
-Bulgaristan prensliği kuruldu.
- Makadonya Osmanlılara, Tesalya Yunanistan’a
bırakıldı
-Bosna-Hersek Avusturya’ya bırakıldı
-Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsız oldu
-Kars, Ardahan ve Batum Ruslar’a; Doğu Bayezit
Osmanlılara bırakıldı
-Ermeniler’in oturduğu bölgede ıslahatlar
yapılacak
34
Osmanlı Devletinin Parçalanması
Osmanlı Devleti’nin Yunan isyanıyla uğraşmasından yararlanarak Cezayir’i
Fransa’nın
işgal etti.
Not: Cezayir, Kuzey Afrika’da elimizden çıkan ilk topraktır.
Cezayir’i İşgali
(1830)
İngiltere, Mısır’ı almak ve sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak için
İngilizler’in
1878 Berlin antlaşması sırasında Kıbrıs’ı Osmanlıları destekleme vadiyle aldı. l.
Kıbrıs’ı İşgali
Dünya savaşı sırasında Kıbrıs’ı kendi ülkesine kattığını ilan etti.
(1878)
Fransa, Avrupalılar’ın desteğini alarak Tunus’u işgal etti.
Fransızlar
Tunus’un İşgali
(1881)
İngilizler’in Mısır’ı 1869’da Süveyş kanalının açılması ile Mısır’ın önemi arttı. İngiltere
sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak için Mısır’ı işgal etti.
İşgali (1882)
Yunanistan Girit’i kendisine bağlamak için burada çeşitli ayaklanmalar çıkardı.
Girit Sorunu ve
Bunun üzerine Osmanlı Devleti 1868 yılında Girit’e Halepa Fermanı ile bazı
Osmanlı-Yunan
haklar tanıdı.
savaşı (1897)
1897’de Yunanistan’la Girit nedeniyle savaştı. Savaşı Osmanlı Devleti
kazanmasına rağmen, Avrupalıların araya girmesiyle, Girit’e muhtariyet
(Özerklik) verildi. 1908’de Yunanistan Girit’i işgal ederek kendine bağladı.
1913 Atina antlaşması ile Girit’in Yunanistan’a ait olduğu kabul edildi.
Berlin antlaşmasıyla Bosna-Hersek’in yönetimi Avusturya’ya bırakılmıştı. ll.
Avusturya’nın
Meşrutiyet’in ilanı sırasındaki kargaşayı değerlendiren Avusturya burayı işgal
Bosna-Hersek’i
etti.
İşgali (1908)
ll. Meşrutiyet sırasında Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
Bulgaristan’ın
Bağımsızlığı (1908)
Trablusgarp Savaşı Nedenleri:
(1911-1912)
• İtalya’nın sömürge arayışı ve Osmanlının zayıf olması
• Trablusgarp’ın İtalya’ya yakın olması
Sonuçları:
-Osmanlılar, buraya doğrudan yardım gönderemediğinden Mustafa Kemal ve
Enver Paşa’dan oluşan gönüllü subaylar gitti. M. Kemal Derne ve Tobruk’ta
düşmanı yendi.
-Balkan savaşının başlaması nedeniyle Uşi Antlaşması yapıldı. Böylece,
Osmanlıların elindeki son Kuzey Afrika toprağı da çıkmış oldu.
Balkan savaşları sırasında bağımsızlığını ilan etti. Osmanlılardan ayrılan son
Arnavutluğun
Avrupalı devlettir.
Bağımsız Olması
(1912)
BALKAN
Nedenleri:
SAVAŞLARI
• Balkan uluslarının Osmanlıları Balkanlardan atmak istemeleri
(1912-1913)
(Milliyetçilik)
• Rusya’nın Panslavizm ve Panortodosk politikası.
• Osmanlıların Tarablusgarp yenilgisinin Balkanlıları cesaretlendirmesi
• İngiltere’nin Reval görüşmelerinde Rusya’yı Balkanlar’da serbest
bırakması
Sonuçları:
-Osmanlı, Londra Antlaşması ile yenilmiş oldu. Midye-Enez sınır oldu.
-İttihat ve Terakki Partisi Bab-ı Ali baskını ile yönetime el koydu.
ll. Balkan Savaşı (1913)
-Balkan devletleri, Bulgaristan’ın çok toprak almasına tepki göstererek
Bulgaristan’a saldırdılar. Osmanlı Devleti de Bulgaristan’a saldırarak Edirne ve
Kırklareli’yi geri aldı. Bulgaristan ile İstanbul, Yunanistan ile Uşi antlaşması
imzalandı.
35
BÖLÜM 13: 19. Yüzyıl Islahatları
ll. Mahmut Dönemi Islahatları
Ayanlar ile Padişah arasında yapılan bir sözleşmedir. Islahatlar için ayanların
Sened-i İttifak
desteği alındı. Fakat daha sonra ayanlığı yasakladı. Manga Carta’ya benzer
(1808)
-Divan-ı Humayun kaldırılarak Nazırlık (Kabine) sistemi getirildi.
Yönetim
-İlk nüfus sayımı yapıldı. Karantina uygulandı. Polis ve posta teşkilatı kuruldu.
Alanındaki
-Tımar ve zeamet kaldırılarak memurlara maaş bağlandı.
Islahatlar
-Alemdar Mustafa Paşa tarafından nizam-ı cedid tarzında Sekban-ı Cedid Ordusu
Askeri Alanda
kuruldu. Fakat Yeniçeriler’in isyan etmesiyle bu ordu dağıtıldı.
Yapılan
-Yeniçeri ocağında nizam-ı cedid tarzında Eşkinci ocağı kuruldu.
Yenilikler
-Vaka-i Hayriye ile Yeniçeri ocağı kaldırıldı. (1826)
-Yeniçeri Ocağı yerine Avrupa-i tarzda Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu
kuruldu.
-Medreselerin yanında Avrupa-i tarzda mektepler açıldı. Eğitimde ikililik doğdu.
Kültürel Alanda
-İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi. Tıbbiye, Harbiye ve Bando okulu açıldı.
yapılan
-İlk gazete olan Takvim-i Vaka-i açıldı. İlk öğretim mecburi hale getirildi.
Yenilikler
-Memurlara fes ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi.
-Enderun kaldırılarak devlet adamı yetiştirmek üzere Mekteb-i Maarif-i Adliye
açıldı.
-Musadere yöntemi kaldırılarak özel mülkiyet güçlendirildi.
Ekonomik
-Yerli malı koruma kanunu çıkartıldı. Hayriye tüccarları kuruldu.
Alanda Yapılan
-İngiltere ile Baltalimanı antlaşması yapıldı.
Yenilikler
Abdülmecid Dönemi Islahatları
Tanzimat Mısır isyanında Avrupalıların desteğini sağlamak ve azınlık isyanlarını önlemek amacıyla
çıkarıldı. Buna göre:
Fermanı
- Bütün Osmanlı vatandaşlarının can, mal, ırz ve namus güvenliğinin sağlanması
(1839)
-Mahkemeler açık hale getirilecek, cizye ve haraç kaldırılacak.
-Kanun önünde eşitlik ve Kanunun üstünlüğünün kabul edilmesi
-Herkes mal edinebilecek, malını istediği gibi kullanma ve miras hakkına sahip olabilecek,
vergiler herkesin gelirine göre düzenlenecek
Kırım savaşında İngiltere ve Fransa’nın desteğini almak ve azınlık sorunların bir daha
Islahat
gündeme gelmesini önlemek amacıyla yayınlandı. Bunlardan bazıları;
Fermanı
- Din ve mezhep özgürlüğü tanınacak herkes kanun önünde eşit olacak
(1856)
-Hristiyan ve Musevileri küçük düşürücü sözler kullanılmayacak, devlet görevleri
verilecek, Hristiyanlar’ın şahitliği mahkemelerde kabul edilecek
-Kilise, Mezar, Okul, Hastahane ve Manastır gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin
yapılmasına izin verilecek. Cizye ve haraç vergileri kaldırılacak.
-Devlet hizmetleri ve askerlik görevlerini bütün vatandaşlar eşit olarak yapacak
-Herkes şirket ve banka kurabilecek, serbestçe ticaret yapabilecek
Diğerleri -Azınlıklar askere gitmek istemediklerinden onlar için bedelli askerlik uygulaması
getirildi.
-Darulfunun üniversitesi, Darulmuallim ve Darulmuallimat (erkek ve bayan) ilköğretmen
okulları ile Galatasaray Sultanisi, Mülkiye, Darüşşafaka ve sanat okulları açıldı.
- İlk defa kağıt para basıldı.
- Yeni yönetim birimleri oluşturuldu. Bunlar; il (Vilayet) Liva, Kaza, Nahiye ve Köylere
ayrıldı.
ll.Abdulhamit Dönemi Islahatları
Nedenleri: Aydınların ve Avrupa’nın baskısı. Azınlıkların isyanını önlemek ve Tersane
1.
Meşrutiyet konferansında Balkan isyanlarının desteklenmesini engellemek.
Yenilikler: İlk defa Türkler’e seçme ve seçilme hakkı, anayasa, meclis (ayan-mebusan)
(1876)
tanındı.
Sonuçları: Azınlıklar cesaretlendiler. 93 harbi gerekçe gösterilerek meclis fesh edildi.
Tanım: Bir kralın başkanlığında toplanan parlamenter sisteme meşrutiyet denir.
Osmanlılardan alacağı olan devletlerin alacaklarına karşılık bazı vergilerini tahsis
Duyun-u
edilmesidir. Osmanlılar; ekonomik anlamda batının bir sömürgesi haline gelmiştir.
Umumiye
(1881)
36
ll.
Meşrutiyet
(1908)
31 Mart
Vakası
Nedenleri: İttihat ve Terakki Partisinin Selanik’te isyan çıkarması ve dış baskılar
Yenilikler: Meclisin yetkileri artırıldı. Padişahın yetkileri azaltıldı.
Sonuçları: Meşrutiyet karşıtları mücadeleye başladılar.
Nedenleri: Meşrutiyetin ilanına karşı çıkan muhafazakarlar Volkan gazetesinde Derviş
Vahdet öncülüğünde 31 Mart vakası (1909) ile isyan çıkardılar.
Sonuçları: İttihat ve Terakki Partisi M. Kemal’in de komutan yardımcısı olduğu Hareket
Ordusu ile yönetimi ele geçirdi. ll.Abdülhamit tahttan indirilerek yerine V.Mehmet Reşat
getirildi.
Not: Osmanlılarındaki ilk rejim karşıtı isyandır. Dini niteliklidir.
BÖLÜM 14: OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
Devlet Yönetimi
1.Sadrazam: Padişahın vekilidir. Divan başkanıdır. Yüksek dereceli memurları atar.
Merkez
Teşkilatı. 2.Vezirler: Sadrazamın yardımcılarıdırlar.
3.Kazasker: Divandaki büyük davalara bakar. Kadı ve Müderrislerin atamasını yapar.
4.Şeyhülislam (Müftü): Devlet işlerinin İslam’a uygun olup olmadığını denetler.
(Divan-ı
Humayun 5.Nişancı: Devletler arası yazışmaları yapar. Has, Zeamet ve Tımarları dağıtır. Tapuları
düzenler.
Üyeleri)
6.Defterdar: Devletin gelir ve giderleri ile bütçeyi hesaplar
7.Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanıdır.
8.Yeniçeri Ağası: Yeniçerilerin komutanıdır.
9.Reisül Küttab: Katiplerin Başıdır. Daha sonra Dışişleri sorumluluğu verildi.
1.Eyaletler (Beylerbeyliği): En büyük idari ve askeri birimdir. Başında Beylerbeyi
Taşra
bulunur.
Teşkilatı
2. Sancaklar: Eyaletler sancaklara bölünmüştür. Başında sancak beyi bulunur.
3. Saliyaneli: Gelirleri yıllık toplanır. Buradaki vali ve askerlere maaş bağlanır.
4. Saliyanesiz: Dirlik sistemi uygulanır. Dirlikler maaş karşılığı asker ve valilere verilir.
5. Bağlı Devlet ve Beylikler: İç işlerinde serbest, dışişlerinde bağlı eyaletlerdir.
Ekonomi
Toprak
Yönetimi
Vergiler
Ekonomik
Kavramlar
Para
Toprak yönetimi ikiye ayrılır. A) Mülk Araziler: Özel arazilerdir. Onlarda ikiye ayrılır.
1.Öşriyye: Müslümanlara aittir. 2.Haraciye: Gayri Müslimlere aittir. B) Miri (Emiri):
Devlete ait arazilerdir. Bunlar; 1.Dirlik: Maaş karşılığı görevlilere verilmiştir. Has
(Padişaha ait) Zeamat (Üst düzey memurlara ait) ve Tımar (asker ve memurlara aittir.) 2.
Vakıf: Hayır işlerine ayrılır. 3. Yurtluk: Sınırı koruma hizmetlerine ayrılır. 4. Ocaklık:
Kale ve tersaneye ayrılan arazi 5. Mukata: Geliri hazineye ayrılan araziler 6. Paşmalık:
Padişahın ailesine ayrılan arazilerdir.
a) Şer’i vergiler: Öşür, Haraç, Zekat, Cizye
b)Örfi Vergiler: Çift Bozan, Ağnam, Avarız, Baç,
İltizam Sistemi: Saliyaneli eyaletlerde vergilerin ihaleyle bir takım kişilerce
toplanmasıdır.
Malikane Sistemi: Vergilerin iltizam sistemindeki gibi üç yıl değil süresiz verilmesidir.
Merkantalist Sistem: Paranın ve değerli madenlerin ekonomide önem kazanmasıdır.
Kapitülasyonlar: Başka ülkelere verilen ekonomik ayrıcalıklardır. Amaç ticareti
canlandırmaktır.
Tımar Sistemi: Devlete ait araziler, devlet adamı ve askerlere maaş karşılığı verilir.
Arazinin işlenmesi, köylünün denetlenmesi, üretimin artması, düzenli bir ordunun
oluşması ve asayişi sağlar.
İlk Osmanlı parasını Osman bey, ilk gümüş parayı Orhan bey, ilk altın parayı Fatih ve ilk
kağıt parayı Sultan Abdülmecit bastı.
37
Ordu
Kapıkulu
Askerleri
Eyalet
Askerleri
Yardımcı
Kuvvetler
Diğerleri
Dil ve
Eğitim
Ahi (Lonca)
Ayanlar
Yönetenler
Yönetilenler
Piyadeler: 1.Acemi Oğlanlar Ocağı: Temel askeri eğitim verilir
2.Yeniçeri Ocağı: Savaşta padişahın yanında bulunur. Barışta sarayları ve İstanbul’u
korur.
3.Cebeciler: Askerlerin silahlarını hazırlarlar. 4.Lağımcı: Kaleye alttan tünel kazarlar.
5.Topçu: Topları imal eder ve kullanırlar. 6.Humbaracı: Havan topunu kullanır ve
yaparlar.
Süvariler: 1.Sipahi: Savaşta hükümdarın sağında bulunur. 2.Sağ ve Sol Garipler:
Hazineyi korurlar. 3.Sağ ve Sol Ülüfeciler: Padişahı ve devlet adamlarını korurlar.
4.Silahtar: Savaşta hükümdarın silahını taşır. Çadırı korur. Solunda bulunurlar.
Tımarlı Sipahiler: Dirlik sahiplerinin yetiştirip masraflarını karşıladığı bir ordudur.
Cebelu: Dirlik sahiplerinin yetiştirdiği atlı askerlere denir.
Akıncı: Sınırlarda görev alır. Düşman topraklarına keşif, bilgi ve korkutma amaçlı akın
düzenler.
Azab: Bekar erkeklerden oluşur. Saka: Sucu, Turnacı: Haberci, Serhatkulu: Sınırları
korur
Osmanlıların dili Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı Osmanlıca’dır. Osmanlı
bürokratların yetiştirildiği Enderun adlı bir saray okulu bulunmaktadır. Sivil kişilerin
eğitim gördüğü yer de medreselerdir.
Esnaf ve sanatkarların kurduğu bir teşkilattır. Esnaflar arasında dayanışmayı, devlet ve
esnaf ilişkisini sağlamayı, üretimin kalitesinin kontrolü ve sanat eğitiminin verilmesini
sağlar.
Bir bölgede bulunan zengin ve ileri gelen kişilerdir. (Eşraf) ll. Mahmut kaldırdı.
Kalemiye: Bürokratları oluşturur. En üstü temsilcisi; defterdar ve nişancıdır. Enderun
çıkışlıdırlar.
Seyfiye: Askeri sınıftır. Yönetim görevi de bulunur. Devşirme sistemi ile oluşur.
Vezirler, Beylerbeyi
İlmiye: İlim adamlarından oluşur. Medrese çıkışlıdırlar. Şeyhülislam, Kazasker
Reaya: Daha çok Müslüman olmayan vatandaşlara denir
Teba: Tüm vatandaşların genel ismidir.
Zımmi: Gayri Müslimlere verilen isimdir.
38
BÖLÜM 15: l. Dünya Savaşı (1914-1918)
l. Dünya Savaşının Nedenleri
Almanya ve İtalya’nın siyasal birliğini sağlaması ve milliyetçilik hareketleri
Siyasi Nedenler
Büyük devletler arasındaki silahlanma yarışı
Almanya ile İngiltere ve Fransa arasındaki rekabet
İngiltere’nin Rusya’yı Balkanlarda ve Boğazlarda serbest bırakması (Reval
görüşmeleri)
Rusya’nın Panslavist ve Panortodoks politikası
Sanayi devrimi. Pazar ve Hammadde arayışı. Sömürgecilik yarışı
Ekonomik
Almanya’nın Fransa’dan Alsace-Loren’i alması
Nedenleri
Savaşın Görünür Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht’ının bir Sırp milliyetçisi tarafından
öldürülmesi üzerine olaydan Sırbistan’ı sorumlu tutan Avusturya’nın Sırbistan’a
Nedeni
savaş açması.
İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya (1915 yılından sonra), ABD, Romanya,
İtilaf Bloku
Yunanistan, Sırbistan ve Japonya
(Uzlaşma)
Almanya, Avusturya-Macaristan İmp., İtalya (1915’e kadar), Osmanlı ve
İttifak Bloku
Bulgaristan
(Bağlaşma)
Osmanlı Devletinin Savaşa Katılma Nedenleri
-Almanya’nın savaşı kazanacağına inanması
Osmanlı
-Kaybettiği yerleri geri almak ve siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi
Açısından
-İttihat ve Terakki partisinin Alman hayranlığı
-Almanya ile iyi ilişkiler
-Avrupa’daki üçlü kıskaçtan kurtulmak ve Savaşı geniş bir alan yaymak istemesi
Almanya
-Osmanlıların; askeri, stratejik, jeopolitik, dini ve halifelik konumundan yararlanmak
Açısından
istemesi
İki Alman savaş gemisinin Akdeniz’de İngilizlerden kaçarak Osmanlılara sığınması ve
Görünür
Osmanlıların bu gemileri satın aldığını bildirmesi. Bu gemiler; daha sonra gizlice
Nedeni
Osmanlı bayrağıyla Rus limanlarını bombalaması üzerine Osmanlı devleti de savaşa
resmen girdi.
39
l. Dünya Savaşındaki Cepheler
Taaruz (Saldırı) Cepheleri
Cepheler
Nedenleri
-Almanları istemesi
Kafkas
-Kafkaslardaki esir Türki
Cephesi
devletleri kurtarma
(22 Aralık
-Hindistan’a
ulaşıp
1914)
buradaki
İngilizlerin
varlığına son verme
Kanal
(Mısır)
Cephesi
Özellikleri
-Ermeniler,
Ruslarla
birlikte hareket edince
Tehcir (zorunlu göç)
yasasıyla
bölgeden
uzaklaştırıldılar.
İngilizlerin
sömürgeleriyle
bağlantısını kesme
Savunma (Mudafaa) Cepheleri
Cepheler
Nedenleri
devletlerinin
Rusya’ya
Çanakkale İtilaf
yardım ulaştırmak istemesi
(19 Şubat
-Osmanlılarla Almanların irtibatını
1914)
kesmek
-İstanbul’u alarak l. Dünya
savaşını kısa sürede bitirmek
Irak (1914)
HicazYemen
SuriyeFilistin
(1917)
İngilizlerin
Irak
petrollerine
egemen olmak istemesi
-Rusya’ya yardım ulaştırma ve
Osmanlının
Hindistan’a
ulaşmasını engellemek istemesi.
-İngilizlerin Arap petrollerini
almak ve Kızıldeniz sahiline
egemen olmak istemesi.
Mısır cephesinde yenilen Osmanlı
ordusuna son darbeyi vurmak.
Sonuçları
-Osmanlılar yenilince Ruslar
saldırıya geçip Erzurum’a kadar
olan yerleri aldılar.
-16.Kolordu komutanı Mustafa
Kemal, Muş ve Bitlis’i geri aldı.
-Bolşewik ihtilalinin çıkması
üzerine Rusya savaştan çekildi.
Osmanlılarla
Brest-Litowsk
antlaşmasını yaparak aldıkları
yerleri geri verdi.
Osmanlılar, savaşı kaybedince
Filistin’e
geri
çekildiler.
İngilizlerde takip etti.
Sonuçları
-Osmanlı devletinin savaşı kazanmasıyla savaş iki
yıl daha uzadı.
-En kanlı cephedir.
-Rusya’ya yardım ulaşmadığından Bolşewik
ihtilali oldu.
-Bulgaristan, ittifak grubuna geçti.
-19. Tümen komutanı Mustafa Kemal; Anafartalar,
Arıburnu ve Conkbayır’da düşmanı durdurdu.
-Osmanlılar, Kutulamara’da İngilizleri yendiler.
-İngilizlerin takviye birliklerle tekrar saldırması
üzerine savaşı kaybettiler.
-Musul, kuşatma altındayken ateşkes imzalandı.
-Bölgedeki Arapların İngilizleri desteklemesiyle
İslamcılık (ümmetçilik) geçerliliğini yitirdi.
-Osmanlı devleti yenilip Mondros’la bölge
boşaltıldı.
-Filistin’de yenilen Osmanlı ordusu Suriye’ye
çekildi.
-7.Ordu komutanı Mustafa Kemal, Haleb’in
kuzeyinde savunma önlemleri aldı.
-Mondrosla birlikte bölge boşaltıldı.
Müttefiklere Yardım Cepheleri
Bulgaristan ve Avusturya’ya Savaşı Osmanlılar kazandı. Romanya cephesi Bükreş
Galiçyayardım
için
Osmanlılar, antlaşması ile sona erdi.
Romanya ve
Romanya ve Rusya ile savaştı.
Makedonya
Cepheleri
40
Gizli Antlaşmalar
Osmanlı Devletinin paylaşılması konusunda aralarında anlaşmazlığa düşmemek.
Gizli
Rusya’nın savaştan çekilmesini önlemek. İtalya’yı itilaf blokuna çekmek istemeleri.
Antlaşmaların
Not: Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine gizli antlaşmalar dünyaya duyuruldu
Nedenleri
ve tam anlamıyla uygulanamadı. Gizli antlaşmaları İtilaf devletleri kendi
aralarında yaptılar.
Rusya ile diğer itilaf devletleri arasında yapıldı. Rusya’nın savaştan çekilmesini ve
İstanbul
(Boğazlar) Ant. saf değiştirmesini önlemek istemişlerdir. Boğazlar, Marmara denizi ve çevresi ile
(10 Nisan 1915) Trakya verildi.
İtalya ile itilaf devletleri arasında yapıldı. Amaç, İtalya’nın ittifak grubundan kendi
Londra
yanlarına çekmekti. İtalya’ya 12 ada, Trablusgarp, Antalya ve çevresi verildi. İtalya,
Antlaşması
(26 Nisan 1915) bu antlaşma ile itilaf grubuna geçti.
İngiltere ile Fransa kendi aralarında yaptılar. Buna göre; Suriye, Antalya ve Adana
Scays – Picot
bölgesi Fransa’ya Irak İngiltere’ye verildi. Musul ve Ürdün’ü kapsayan bölgede
Antlaşması
İngiltere ve Fransa’nın himayesinde bir Arap devletinin kurulmasına karar verildi.
(3 Ocak 1916)
Rusya’ya boğazlar ve çevresine ek olarak; Trabzon’a kadar tüm doğu Karadeniz
Petrograt
kıyıları ile Erzurum, Van ve Bitlis’i kapsayan doğu Anadolu verildi.
Sözleşmesi
(Mart 1916)
İtalya’ya ek olarak; Antalya, Konya, Aydın ve İzmir verildi.
Sen Jan do
Maurienne Ant. Not: İngiltere’nin daha sonra İzmir’i Yunanistan’a vermesi, İtalya ile İngiltere’yi
karşı karşıya geltirdi.
Mac-Mahon Ant. İngiltere ile Araplar arasında yapıldı. Arapların İngilizleri desteklemeleri karşılığında
onlara bağımsız bir Arap krallığı vaat edildi.
Savaş Sırasındaki Gelişmeler
Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918)
Nedenleri Barış antlaşmalarının adil olmasını ve dünyada kalıcı bir barışı sağlamak amacıyla
Amerikan Başkanı Wilson tarafından ortaya atıldı.
Maddeleri -Gizli antlaşmalar yapılmayacak
-Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacaklar.
-Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulacak
-Her ulus kendi kaderini belirleme hakkına sahiptir.
-Boğazlar, bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacak
-Türklerin çoğunlukta olduğu yerlerde Türk egemenliği tanınacak
-İtilaf devletleri bu maddeleri çıkarlarına aykırı gördüklerinden sömürgeciliğin yerine
sonuçları
manda ve himayeciliği getirdiler.
-Osmanlılar, bu ilkelere güvenerek Mondros’u imzaladı.
-Paris konferansında bu ilkeler saptırıldı.
-Amerika, ilkelerine uyulmadığını görünce Avrupa siyasetinden uzaklaştı.
Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)
Nedenleri: Müttefiklerinin savaştan çekilmesi üzerine Osmanlı da barış istedi.
Maddeleri -Boğazlar işgal edilecek
-İtilaf devletlerinin güvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya çıkarsa istediği yeri işgal
edebilecek (7. Mad.)
-Vilayeti Sitte (altı il) de bir kargaşa çıkarsa işgal edilecek. (24. Mad.)
-Silah, cephane, liman, tershane, demiryolları ve haberleşmeye el konulacak.
-Osmanlı orduları terhis edilecek
Özellikleri: 7. madde ile itilaf devletlerinin Anadolu’yu işgal etmek istediklerini anlıyoruz.
-24. madde ile bu altı ilde Ermeni devleti kurmak istemektedirler.
-Osmanlı devleti fiilen sona erdi.
-Türk halkı bu antlaşmaya tepki göstererek milli mücadeleyi başlattı.
41
Paris Barış Konferansı(18 Ocak 1919)
Yenilen devletlerin durumlarını görüşmek ve barış antlaşmaları hazırlamak. Aralarındaki
Nedenleri
ihtilafları görüşmek
İngiltere bu konferansta etkili oldu. İzmir, Yunanlılara verildi. Sömürgeciliğin yerini
Sonuçları
mandater sistem aldı. Amerika, ilkelerinden taviz verildiği gerekçesiyle Avrupa
siyasetinden uzaklaştı
l. Dünya Savaşını Bitiren Antlaşmalar
Versay Antlaşması Almanya ile itilaf devletleri arasında yapıldı. Tazminat ve toprak alındı. Askeri
sınırlamalar getirildi. Alsace-Loren Fransa’ya verildi.
(1919)
Avusturya ile yapıldı. Avusturya – Macaristan imparatorluğu parçalandı. Avusturya
Sen Germen
Antlaşması (1919) küçük bir devlete dönüştürüldü. Tazminat alındı.
Macaristan ile yapıldı. Macaristan bu antlaşma ile bağımsız oldu. Fakat küçük bir
Triyanon
Antlaşması (1920) devlete dönüştürüldü. Savaş tazminatı alındı.
Bulgaristan ile yapıldı. Toprak ve Tazminat alındı.
Neully (Nöyi)
Antlaşması (1919)
SEVR ANTLAŞMASI 10 Ağustos 1920
-Osmanlı devletini paylaşmak
Nedenleri
- Osmanlılarla barış yaparak savaşı bitirmek
Not: Osmanlı devleti ile İtilaf devleti arasında yapıldı.
Maddeleri -İstanbul, Osmanlılarda kalacak
-Boğazlar bir komisyon tarafından yönetilecek.
-Doğu Anadolu’da bir Ermeni ve Kürt devleti kurulacak
-İngilizler; Arabistan ve Irak, Fransızlar; Anadolu’nun güneyi ve Suriye; İtalya İçbatı
Anadolu, Antalya, Rodos ve Oniki ada; Yunanistan Ege bölgesinin büyük bir kısmı, İzmir
ve Ege adalarını aldı.
-Asker sayısı azaltıldı.
-Kapitülasyonlar devam etti ve tazminat istendi
-Sevr anlaşması, Mebusan Meclisinde onaylanmadığından Kanun-i Esasiye göre hukuki
Sonuçları
değildir.
-İmzalanmasına rağmen yürürlüğe girmemiştir.
-Lozan antlaşması ile sevr geçersiz olmuştur.
-Anadolu’da milli bilincin uyanmasına neden olmuştur.
l. Dünya
Savaşının
Sonuçları
Savaştan en karlı çıkan devlet İngiltere oldu. İmparatorluklar yıkıldı. (Osmanlı, Alman, Rus ve
Avusturya), Yeni rejimler ortaya çıktı. (Komunizm, Faşizm ve Nazizm), Yeni silahlar
kullanıldı. (Tank, denizaltı., kimyasal silah,uçak), Yeni devletler kuruldu. (Macaristan,
Yugoslavya, Polonya, Litvanya, Ukrayna) Milletler cemiyeti kuruldu. Antlaşmalar adaletsiz
olduğundan ll. Dünya savaşına neden oldu. Türkiye’de Kurtuluş savaşı başladı.
42
BÖLÜM 16: MONDROS’TAN SONRA OSMANLI DEVLETİ VE CEMİYETLER
İşgaller
Musul’un
İşgali
(3 Kasım 1918)
İstanbul’un
İşgali
(13 Kasım
1918)
İzmir’in İşgali
(15 Mayıs
1919)
Mondros’tan sonra ilk işgal edilen yer, Musul oldu. İngilizler, bölgenin petrol yataklarına
egemen olmak amacıyla burayı işgal ettiler.
İtilaf devletleri, Anadolu’nun işgalini daha kolay gerçekleştirmek ve azınlıkları
desteklemek amacıyla İstanbul’u işgal ettiler. Bu İstanbul’un ilk işgaliydi. İstanbul’un
resmen işgali ise 16 Mart 1920 yılında oldu.
Paris Barış Konferansında İngiltere sömürge yolları üzerinde güçlü bir devlet
istemediğinden, İtalya’nın da bölgede güçlü olmasını arzulamadığından, Yunanlıları
kullanabileceğini düşündüğünden İzmir’i Yunanistan’a verdi. Bu olay, İngiltere ile
İtalya’nın arasını açtı. İzmir’in işgali, milli bilincin uyanmasına ve Türklerin birleşmesine
neden oldu.
Bristol Raporu Yunanlıların İzmir’de katliamlar yapması üzerine Amerikalı Amiral Bristol bölgedeki
(13 Ekim 1919) olayları araştırmak amacıyla gönderildi. Bristol, hazırladığı raporda Yunanlıların Türkleri
katlettiğini ve Rumların çoğunluğu oluşturmadığından bölgenin Yunanlılara
verilmeyeceğini belirtti. Bu rapor, Türklerin haklı olduğunu bütün dünyaya duyurmuş
oldu.
İşgallere karşı ilk direniş, Adana Dörtyol’da Fransızlara karşı oldu. İlk kurşun, İzmir’de
İşgallere
Hasan Tahsin tarafından Yunanlılar’a atıldı. Cemiyetler ve Kuvay-ı Milliye kuruldu. M.
Tepkiler
Kemal’in çağrısıyla işgallere karşı protesto, gösteri ve mitingler yapıldı.
43
CEMİYETLER
Yararlı Cemiyetler
Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasına karşı çıkmıştır. Silahlı mücadeleyi
Doğu Anadolu
Mudafa-i Hukuk savunmuştur. Göçe karşı çıkmıştır. En etkili cemiyettir. Merkezi İstanbul’dur.
Trabzon ve çevresinin Rumlara verilmesini ve Pontus Rum devletinin kurulmasına
Trabzon
karşı çıkmıştır. Merkezi Trabzon’dur. Etkili bir cemiyettir.
Muhafaza-i
Hukuk-i Milliye
Trakya’nın Rumlara verilmesine karşı çıktı. Merkezi Edirne’dir. Silahlı mücadeleyi
Trakya Paşaeli
Mudafa-i Hukuk savundu.
İzmir Mudafa-i Ege ve çevresinin Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmak amacıyla kuruldu. Merkezi
İzmir’dir. Fakat fazla etkili olamadı. Alaşehir kongresinden sonra faaliyetini İstanbul’a
Hukuk
kaydırdı. Anadolu’ya silah ve cephane gönderdi.
İzmir’in Yunanlılara verilmesine karşı çıkmıştır. Balıkesir ve Alaşehir kongrelerinin
Reddi İlhak
toplanmasını sağlamıştır. Kuvay-ı Milliye’yi kurmuştur.
Cemiyeti
Adana ve çevresindeki Fransız ve Erimeni işgallerine karşı bölge halkını örgütlemeye
Kilikyalılar
çalışmıştır. Merkezi İstanbul’dur.
Cemiyeti
Merkezi İstanbul’dur. Türklere yapılan haksızlıkları basın yayın yoluyla bütün dünyaya
Milli Kongre
duyurmaya çalışmıştır. Kuvay-ı Milliye’nin isim babasıdır.
Cemiyeti
Zararlı Cemiyetler
Milli Varlığa Düşman Cemiyetler
Yurdun kurtuluşunun Padişah ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla
Sulh ve Selameti
mümkün olabileceğini savunmuştur. Meşrutiyet yanlısıdır.
Osmaniye Cemiyeti
1911 yılında mecliste İttihat ve Terakki partisine bir tepki sonucu kuruldu. Milli
Hürriyet ve İtilaf
Mücadeleye karşı çıkmıştır.
Doğuda bir Kürt devletinin kurulmasını sağlamayı amaçlamıştır.
Kürt Teali Cemiyeti
Ülkenin halifenin emirlerine uymakla kurtulacağını savunmuştur. Hilafet ve
Teali İslam Cemiyeti
ümmetçidir.
İngiliz mandacılığını savunmuştur.
İngiliz Muhipler
Amerikan mandacılığını savunmuştur.
Wilson Prensipleri
Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler
Ermeniler, Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan kurmayı amaçlıyorlardı. Bu amaçla
Ermenilerin
Hınçak ve Taşnak isimli örgütler kurmuşlardı. İtilaf devletlerinin desteğini almışlardı.
Kurduğu
Amerika, Ermeni sorununu incelemek amacıyla General Harlbort’u görevlendirdi.
Cemiyetler
Harlbort,, Ermeniler’in hiçbir yerde çoğunluğu oluşturmadığını belirtti. Bu rapordan sonra
Amerika Ermenileri desteklemekten vaz geçti.
Rumların temel amacı büyük bir Yunan devleti veya Bizans imparatorluğu kurmaktı.
Rumların
Ayrıca, Karadeniz bölgesinde Pontus Rum İmparatorluğu’nu tekrar kurmak istiyorlardı.
Kurduğu
Bu amaçla, Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum Cemiyeti, Yunan İzci, Kızılhaç ve
Cemiyetler
Göçmen Komisyonu isimli örgüler kurdular. Bunlardan en eskisi Etnik-i Eterya
cemiyetidir. 1814 yılında kuruldu.
Yahudilerin temel amacı Filistin’de bağımsız bir Yahudi devleti kurmaktı. Bu amaçla
Yahudilerin
Makabi ve Alyans İsrailit isimli örgütler kurdular. Amacına ulaşan tek zararlı cemiyettir.
Kurduğu
Cemiyetler
44
BÖLÜM 17: GENELGELER VE KONGRELER
Havza Genelgesi 25 Mayıs 1919
Askerlerin dağılmasını önlemek.
Nedenleri
Milli Mücadeleyi başlatmak ve Halkı Bilinçlendirmek
Askerlerin terhisini önleyerek kendine bağlamak
Alınan
Halktan miting ve gösteri yapmasını, işgalcilere protesto telgraflarını çekmelerini
Kararlar
istedi.
Milli Mücadelenin başladığının bir göstergesidir.
Özellikleri
İstanbul hükümeti Mustafa Kemal’i geri çağırdı. Fakat, M. Kemal buna uymadı.
ve Sonuçları
Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919
Milli Mücadeleyi halka mal etmek
Nedenleri
Dağınık halde bulunan cemiyetleri birleştirmek
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir. (Mili mücadelenin
Alınan
gerekçesi)
Kararlar
Milletin istiklalini milletin azim ve kararı kurtaracaktır. (Yöntem)
İstanbul hükümeti sorumlulukları yerine getirememektedir.
Milli bir kurulun varlığı gerekmektedir. (Temsil Heyeti fikri)
Sivas ve Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.
Kurtuluş savaşının amacı, gerekçesi ve yöntemi ilk kez açıklandı.
Özellikleri
Milli mücadelenin ilanının belgesidir. Türk milleti örgütlenmeye çağrılmıştır.
ve Sonuçları
M. Kemal, İstanbul hükümeti tarafından 9.Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya
Not
gönderilmişti. Havza genelgesinden sonra 3. Ordu Müfettişliğine dönüştürüldü. Amasya
genelgesi üzerine görevden alınınca M. Kemal askerlikten istifa etti.
Erzurum Kongresi (3 Temmuz – 7 Ağustos 1919)
☺ Doğu sorunlarını görüşmek
Nedenleri
☺ Milli mücadeleyi örgütlemek
☺ Milli sınırlar içerisinde vatan bir bütündür bölünemez.
Alınan
☺ İstanbul hükümeti işgallere kayıtsız kalması durumunda geçici bir hükümet
Kararlar
kurulacak.
☺ Hükümeti milli meclis seçecek
☺ Meclis kuruluncaya kadar bu görevi Temsil heyeti yapacak
☺ Manda ve Himaye kabul edilemez.
☺ Milli iradeyi hakim ve milli kuvvetleri üstün kılmak esastır.
Özellikleri ve ☺ Manda ve himaye ilk kez red edildi.
☺ Bölgesel bir kongre olmasına rağmen aldığı kararlar bakımından ulusaldır.
Sonuçları
☺ Mustafa Kemal’in sivil olarak katıldığı ilk kongredir.
☺ Mustafa Kemal’in gücü artmıştır.
☺ 15. Kolordu komutanlığının merkezinin Erzurum’da olması ve Erzurum’un
Not
Doğunun merkezinde olması nedeniyle tercih edildi.
45
Sivas Kongresi (-11 Eylül 1919)
-Milli Mücadeleyi görüşmek
Nedenleri
-Erzurum Kongresi kararlarını görüşmek
-Milli Mücadeleyi halka mal etmek
-Erzurum kongresi kararları kabul edildi.
Alınan
-Misak-ı Milli esasları belirlendi.
Kararlar
-Manda ve himaye kesin olarak red edildi.
-Bütün cemiyetler Anadolu ve Rumeli mudafai hukuk cemiyeti adı altında toplandı.
-Temsil heyeti kuruldu.
-Ali Fuat Cebesoy batı cephesi komutanlığına atandı.
-Mebusan Meclisinin toplanması istendi.
Özellikleri -Ulusal bir kongredir.
-Mustafa Kemal’in liderliği kabul edildi. Temsil Heyeti başkanlığına getirildi. Temsil
ve
heyeti oluşturuldu.
Sonuçları
-Bütün cemiyetler birleştirildi.
Damat Ferit Paşa, kongreyi dağıtmak için Ali Galip Bey’i görevlendirdi. Fakat o bunu
Not
başaramayınca istifa etti. Milli Mücadelenin ilk siyasi başarısıdır.
Amasya Görüşmesi (11 Eylül 1919)
-Ali Rıza paşa hükümetinin milli mücadeleye sıcak bakması
Nedenleri
-Manda ve Himayenin ret edilmesi
Sonuçları
-Vatanın bütünlüğü ve istiklalinin korunması
-Mebusan Meclisini toplanması
-Seçimlerin serbestçe yapılması
-Anadolu hareketini aciz gösterici müdahalelerde bulunulmaması
-İtilaf devletleriyle görüşmelerde Temsil Heyetinin de fikrinin alınması
-İstanbul Hükümetinin Anadolu hareketini resmen tanıdığını ortaya koydu.
Sonuçları
-Meclisi Mebusan toplandı
46
BÖLÜM 18: KURTULUŞ SAVAŞINDA MUHAREBELER
Doğu Cephesi
Savaşlar
Harlbour
Raporu
Gümrü
Antlaşması
(3 Aralık 1920)
Gürcistan’la
Ant.
Güney Cephesi
Savaşlar
Antlaşmalar
Doğu cephesinde Ermenilerle savaşıldı. Ermenilere karşı 15. Kolordu komutanı
Kazım Karabekir Paşa Doğu Cephesi komutanlığına atandı. İlk kurulan cephe doğu
cephesidir. Savaşı kazandı.
Amerika, bölgedeki Ermeni sorununu araştırmak amacıyla Harlbour’u görevlendirdi.
Harlbour, hazırladığı raporda, Ermenilerin çoğunluğu oluşturmadığı belirtti. Bunun
üzerine Amerika, Ermenileri desteklemekten vaz geçti.
Ermenistan, işgal ettiği yerleri boşaltmayı ve Sevri tanımayacağını kabul etti. Bu
antlaşmayla Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk doğulu devlet Ermenistan oldu. TBMM, ilk
antlaşmasını Ermenistan’la yaptı. Sovyetlerden gelecek yardım için yol açıldı. 1878
Berlin Antlaşmasında kaybettiğimiz Kars ve çevresi geri alındı.
Ermenilerle anlaşılması ve bölgeden çekilmeleri üzerin Gürcistan’la da bir antlaşma
yapıldı. Bu antlaşma ile; Ardahan, Artvin ve Batum savaş yapılmadan alındı.
Güney cephesinde Fransızlara karşı savaşıldı. Burada Antep, Urfa, Maraş ve Adana
cephesi açıldı. Milli Mücadelede ilk direniş Adana-Dörtyol’da Fransızlara karşı oldu.
Fransızlar, bölgedeki direniş karşısında buradan çekildiler. TBMM; bu illere ünvanlar
verdi. İtala’nın işgal ettiği Antalya ve çevresinde ise; İtalya iyi davrandığından
herhangi bir direniş olmadı.
Fransızlar, Ankara antlaşmasıyla bölgeyi tamamen boşalttılar.
Batı Cephesi
l. İnönü Savaşı Yunanlılar, sevri zorla kabul ettirmek ve milli mücadaleye son vermek amacıyla
(6-10
Ocak taaruza geçtiler. İsmet İnönü Yunanlıları yendi. TBMM’nin kurmuş olduğu düzenli
ordunun ilk askeri başarısıdır. Halkın meclise olan güveni arttı. Çerkez Ethem isyanı
1921)
bastırıldı. Teşkilatı esesasi anayasası ve İstiklal Marşı kabul edildi. TBMM, Londra
konferansına çağrıldı.
Yunanlılara zaman kazandırmak amacıyla düzenlendi. İtilaf devletleri Türkleri
Londra
birbirine düşürmek için konferansa hem İstanbul ve hem de Ankara hükümetini
Konferansı
(23 Şubat 1921) çağırdılar. İstanbul hükümeti temsilcisi, bu oyuna düşmemek için kendi söz hakkını da
Ankara hükümetine verdi. Mustafa Kemal, konferanstan bir sonuç alınamayacağını
düşünmesine rağmen Türklerin barış yanlısı olduğunu ve Misak-ı Milli kararlarını
dünyaya duyurmak için delege göndermişti. Milli egemenliğimize aykırı kararlar
alındığı için konferans kararları kabul edilmedi. TBMM’nin katıldığı ilk uluslar arası
konferanstır.
TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan’dır. Ayrıca, Ankara’ya ilk elçiyi de
Afganistan’la
Afganistan gönderdi.
Dostluk Ant.
(1 Mart 1921)
Rusya ile yapılan ilk antlaşmadır. TBMM’yi tanıyan ilk Avrupalı ve büyük devlet
Moskova
Rusya’dır. Batum Gürcülere bırakılarak Misak-ı Milli’deki ilk taviz verildi. Doğu sınırı
Antlaşması
(16 Mart 1921) güvenlik altına alındı. Rusya’dan yardım sağlandı.
ll. İnönü Savaşı Londra konferansı kararlarının kabul edilmemesi üzerine Yunanlılar saldırıya geçtiler.
(23 Mart 1921) Savaşı İsmet İnönü kazandı.
Yunanlıların saldırması üzerine Türk ordusu savaşı kaybetti ve Sakarya nehrinin
Kütahyadoğusuna çekildi. Kurtuluş savaşındaki ilk yenilgidir.
Eskişehir
savaşı
(10-24 Temmuz
1921)
Başkomutanlık TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin tümünü Mustafa Kemal’e geçici olarak
verip ondan ülkeyi kurtarmasını istemiştir. TBMM’nin M. Kemal’e ve M. Kemal’in
Yetkisi
(5
Ağustos kendine olan güvenini göstermektedir.
1921)
47
Tekalif-i
Milliye
Emirleri
(8
Ağustos
1921)
Sakarya Savaşı
(23
Ağustos
1921)
Milli Yükümlülük de denilen bu kararlar; Mustafa Kemal tarafından ordunun
ihtiyaçlarının karşılanması ve halktan destek almak amacıyla kanun olarak çıkartıldı.
Uymayanlar, istiklal mahkemelerinde yargılanacaklar.
Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’de komuta ettiği ilk savaştır. Kurtuluş Savaşının son
savunma savaşıdır. Savaşın kazanılmasıyla TBMM tarafından M. Kemal’e gazilik ve
mareşallik ünvanları verildi. İtalya, Anadolu’yu boşaltmaya başladı. Fransızlarla
Ankara antlaşması yapıldı.
Doğu sınırlarımızla ilgili kalan son proplemler, Rusya’nın yönlendirmesiyle diğer
Kars
bölge ülkelerinden olan Azerbeycan, Ermenistan ve Gürcistanla karşılıklı görüşmeler
Antlaşması
(13 Ekim 1921) sonucu çözüldü. Doğu sınırımız bugünkü şeklini aldı.
Sakarya savaşının kazanılması üzerine Fransa ile yapıldı. Hatay hariç güney sınırımız
Ankara
çizildi. İskenderun’un Fransa’ya verilmesi Misak-ı Milli’de ki ikinci tavizdir.
Antlaşması
(20 Ekim 1921) TBMM’yi tanıyan ilk itilaf devleti Fransa’dır.
Büyük Taaruz Başkomutanlık Meydan Muharebesi de denir. Milli Mücadelenin son savaşıdır. Türkler
(26
Ağustos taaruza geçmiştir. Düşmanın Dumlupınar da yenilmesi üzerine Anadolu’yu Yunan
işgalinden kurtuldu. Kurtuluş savaşı sona erdi. Yunanlılar denize döküldü. İtilaf
1922)
devletleri ateşkes önerdiler.
İtilaf devleti ile TBMM arasında yapıldı. TBMM’yi İsmet İnönü temsil etti.
Mudanya
Anadolu’nun ve İstanbul’un boşaltılmasına karar verildi. Lozan antlaşmasına zemin
Ateşkes
hazırladı. Milli Mücadele’nin silahlı aşaması sona erdi.
Antlaşması
(11 Ekim 1922)
Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923)
Doğu sınırı; Kars anlaşması ile, güney (Suriye) sınırı Ankara antlaşması ile çizilmiştir.
Alınan
Yunanistan ile Mudanya ateşkes antlaşması esas alındı. Ege adaları Yunanistan’a verildi.
Kararlar
Karaağaç Yunanistan’dan tazminat olarak alındı. -Irak (Musul) sorunu İngiltere ile
aramızda ikili görüşmelere bırakıldı. -Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı. -Osmanlı
borçları, Osmanlılardan ayrılan devletler ve Türkiye arasında paylaştırıldı. -Boğazlar,
başkanın Türk olduğu bir uluslar arası komisyona verildi. Ticaret gemilerine açık, savaş
gemilerine kapalı tutuldu.
-İstanbul’u itilaf devletleri boşalttı. -Patrikhanenin İstanbul’da kalmasına karar verildi. Yabancı okullar, Türkiye’nin vereceği kararlara uyacaklar. -Bütün azınlıklar Türk
vatandaşı sayıldı.
-Türkiye devleti resmen tanınmış olundu. -Geçerliliğini günümüze kadar koruyan bir
Sonuçları
antlaşmadır. –Kurtuluş Savaşının Askeri aşamasının bitip, siyasi aşaması başlamıştır. Osmanlı devletinin resmen sona erdiği kabul edildi. -Sevr antlaşması geçerliliğini yitirdi.
Mustafa Kemal, Lozan’a giderken Saltanatı resmen kaldırdı. Lozan görüşmelerine İsmet
Özellikleri
İnönü başkanlık etti. M. Kemal özellikle Kapitülasyonlar ve Ermeni devleti kurulması
konusunda taviz verilmemesini istiyordu.
Çözülemeyen Boğazlar, Musul ve Hatay sorunu. Borçların Fransa’ya ödenme biçimi. Türk ve
Rumların değişmesi sorunu
Meseleler
48
BÖLÜM 19: CUMHURİYET DÖNEMİ
DEMOKRATİKLEŞME ÇALIŞMALARI
İslam Öncesi
Türklerde
Osmanlılarda
Orta Asya Türklerinde Kurultay bulunmaktaydı. Kurultayda kararlar çoğunluğa göre
alınırdı. Bu açılardan kağan demokratik bir tutum sergilemişti. Fakat, kurultay üyeleri
beylerden oluştuğundan tam anlamıyla demokratik değildi.
Osmanlılarda bütün devlet işlerin görüldüğü yere Divanı Hümayun denirdi. Divanı
hümayunda son söz padişaha ait olduğundan bir danışma organı niteliğini taşır.
Mebusan Meclisi’nin Açılması (1876)
Nedenler -1876 yılında l. Meşrutiyetin ilan edilmesi
-Fransız ihtilalinin etkisi ve Osmanlı Aydınlarının çabası
-Osmanlıların azınlıklara haklar vererek onların isyan etmelerini önlemek istemeleri.
Sonuçlar -Seçimler dört yılda bir yapıldı.
-Bütün azınlıklar mecliste temsil edildi.
Not: 1877-78 Osmanlı – Rus savaşı nedeniyle meclis fesh edildi.
Ayan Meclisi (1876)
Nedenler -Padişah’ın yönetimdeki katılımının sürdürülmek istenmesi
Sonuçlar -Ayan Meclisi üyeleri Padişah tarafından ömür boyu görevde kalması koşuluyla seçildi.
-Anti demokratik bir uygulamadır.
-Padişah’a bağlı bir kuruluştur.
Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Açılması (12 Ocak 1920)
Nedenler -Kurtuluş savaşında halkın desteğini kazanma
-Amasya görüşmesinde temsil heyeti ile İstanbul hükümetinin görüşüp karar vermesi
-İtilaf devletlerinin meclisi kullanabileceklerini düşünmeleri
-Erzurum ve Sivas kongresinde meclisin açılması için çağrıda bulunulması
Sonuçlar -Mebusan meclisi 28 Ocak 1920’de Misakı Milli kararlarını yayınladı.
-Misakı Milli kararlarının yayınlanması üzerine İngilizler İstanbul’u (16 Mart 1920)’de
resmen işgal ettiler ve Mebusan Meclisin’i kapattılar.
Misak-ı Milli Kararları (28 Ocak 1920)
Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin bağımsızlık yanlısı olması
Nedenleri
Mondros Ateşkes antlaşması imzalandığında, işgal edilmemiş olan bölgeler Türk
Alınan
Yurdudur. Hiçbir şekilde ayrılık kabul edilmez bir bütündür.
Kararlar
Batı Trakya, Kars, Ardahan, Batum ve Arap memleketlerinde halk oylaması yapılacak
İstanbul, Marmara ve Halifenin güvenliğinin sağlanması koşuluyla Boğazlar
uluslararası ticarete açık olacak
Azınlık hakları, diğer ülkelerin Müslümanlara tanıdığı haklar kadar olacak
Kapitülasyonlar hiçbir şekilde kabul edilemez (Kapitülasyonlara karşı yapılan ilk ciddi
tepkidir)
Anadolu hareketinin ilk büyük başarısıdır.
Özellikleri
Son Osmanlı Mebusan Meclisinin yaptığı en önemli çalışmadır
Kurtuluş savaşının hedefi kesin olarak belirlenmiştir
Misak-ı Milli ile hedeflenen yeni sınırlar çizilmiştir
Misak-ı Milli, Türk ülkesinin sınırlarını çizmiştir
İngiltere, İstanbul’u resmen işgal ederek Mebusan Meclisini dağıttı. Bunun üzerine
Sonuçları
Mustafa Kemal, Ankara’da yeni bir Meclis açılması için seçimler yaptı. TBMM açıldı.
49
l. TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)
Nedenler -Mebusan Meclisinin kapatılmış olması
-Egemenliğin Türk halkına verilmek istenmesi
-Milli Mücadele’de halk desteğini almak istemeleri
Sonuçlar -Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclisidir.
-Kurucu bir meclistir.
-Olağanüstü yetkilere sahiptir.
-Meclis hükümeti sistemini getirmiştir.
Mustafa Kemal’in l. TBMM’ye Sunduğu Önergeler (24 Nisan 1920)
Mustafa Kemal, Meclisin açılmasından bir gün sonra hilafet ve saltanat ile ilgili
Nedenler
düşüncelerini gizli tutarak bir önerge sundu.
-Meclisin üstünde bir güç yoktur.
Önerge
Maddeleri -Padişah vekili veya geçici hükümet başkanı atanmayacaktır. (Meclisin sürekli olacağı
vurgulanmıştır.)
-Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır. ( Meclis hükümeti sistemi oluştu.)
-Meclis, yasama ve yürütme yetkisine sahiptir. (Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir.)
-Ülke işgalden kurtulduğunda padişah veya halifenin durumu görüşülecektir. (İleride
saltanat ve hilafetin kaldırılacağı anlaşılmaktadır.)
ll. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923)
-Mecliste sert tartışmaların olması.
Nedenler
-Lozan görüşmelerinin sürmesi
-Mecliste fikir birliğinin olmaması
-Hükümetin oluşmaması
-ll. TBMM inkılapçı bir meclistir.
Sonuçlar
-Atatürk inkılaplarının çoğunu gerçekleştirdi. -Lozanı imzaladı.
50
PARTİLER
l. Meclisteki Gruplar
l. Mecliste parti yoktu. Bunun yerine gruplar vardı. ll. Mecliste ise partiler bulunmaktadır.
Özellikler
Aşağıdaki partiler ll. Mecliste kurulmuştur.
Tesanüt Grubu: İttihatçılardan oluşmaktadır.
Gruplar
İstiklal ve Mudafai Hukuk: Mustafa Kemal yanlısı
Halk Zümresi: Sol düşünceli
Islahat ve Muhafaza-i Mukaddesat: Muhafazakar bir grup
Cumhuriyet Halk Partisi (9 Eylül 1923)
Kuruluşu
Özellikleri
Mustafa Kemal, inkılapların halk arasında yayılması ve Meclisteki taraftarlarını
örgütlemek amacıyla kurdu.
Ekonomide devletçiliği savunmuştur. Türkiye’nin ilk siyasi partisidir. Partinin kurucusu ve
ilk başkanı kendisi, ikinci başkanı İsmet İnönü’dür.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)
Mustafa Kemal ve inkılaplara muhalif olan kişilerce kuruldu. ( Islahat ve Muhafaza-i
Kuruluşu
Mukaddesat grubu tarafından) Kurcusu ve başkanı Kazım Karabekir’dir. Diğerleri; Refet
Bele, Adnan Adıvar, Rauf Orbay ve Ali Fuat Cebesoy’dur.
Özellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. İnkılapların din ve geleneklerde yapılmamasını istedi.
Partinin dini inançlara saygılı olduğunu belirtti. Şeyh Sait isyanının çıkması üzerine bu
parti kapatıldı.
Türkiye’nin ilk muhalefet ve ilk kapatılan partisidir. Ayrıca, Türkiye’nin ikinci partisidir.
Not
Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)
Mustafa Kemal, mecliste bir muhalefet partisinin olmasını istediğinden Fethi Okyar’a bu
Kuruluşu
partiyi kurmasını istedi.
Özellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. Kadınlara da sosyal hakların verilmesini istedi. Fakat,
partiye katılımların artması üzerine aynı yıl kendi isteği ile kapatıldı.
Demokrat Partisi (1946)
Mecliste bir muhalefete ihtiyaç duyulması üzerine kuruldu. Kurucusu Adnan Menderes ve
Kuruluşu
Celal Bayar’dır.
Özellikleri Liberalizmi savundu. Halkın gelenek ve dini inançlarına saygılı olunmasını savundu. 19501960 arası iktidar oldu. Fakat, laiklikten taviz verdiği gerekçesiyle 1960 askeri darbesiyle
kapatıldı. Adanan Menderes idam edildi.
Kapatılan ikinci partidir.
Not
51
ANAYASALAR
İslam Öncesi
Türklerde
Hukuk
İslam Hukuku
Osmanlılarda
Hukuki
Gelişmeler
Kanuni Esasi
(1876
Anayasası)
1909 Anayasası
Teşkilat-ı Esasi
(1921
Anayasası)
1924 Anayasası
1961 Anayasası
1982 Anayasası
İslam öncesi Türklerde hukuk yazıya geçmediğinden devlet yazılı olmayan hukuka
(Töre) göre yönetilirdi. Gelenek ve görenekler egemendi.
İslam hukuku; Şer’i hukuk ve örfi hukuk diye ikiye ayrılır. Şer’i hukuk; kaynağını
İslam’dan, Kuran, Sünnet ve alimlerin içtihatlarından alır. Örfi hukuk ise; gelenek,
görenek ve devletin ihtiyaç duyduğu durumlarda uyguladığı kurallardan alırdı.
Osmanlılarda hukuki aşamalar şunlardan oluşur.
1- Kanunlar – Fermanlar: Padişahların ihtiyaç duyduğu durumlarda ortaya koyduğu
kurallar
2- İslam hukuku
3- Sened-I İttifak (1808): Padişah’ın yetkisi ilk kez sınırlandırıldı.
4- Tanzimat Fermanı (1839): Kanun üstünlüğü prensibi ilk kez kabul edildi.
5- Islahat Fermanı (1856): Azınlıklara verilen haklar genişletildi.
6- Meşrutiyet (1876): İlk anayasa ve meclis oluştu. Seçme ve seçilme hakkı verildi.
Nedenleri
Özellikleri - Sonuçları
-l. Meşrutiyetin ilan edilmesi
-Türklerin tarihteki ilk anayasasıdır.
-Avrupa’nın ve aydınların baskısı
-Meclis’in kurulması, Türklere seçme ve
-Azınlıklara haklar verilerek isyan seçilme hakları verildi.
etmelerinin önlenmek istenmesi
-Herkesin kanun önünde eşit olduğu kabul
edildi.
ll. Meşrutiyetin ilan edilmesinden Padişah’ın yetkileri azaltıldı, meclisin
sonra yapıldı.
yetkileri çoğaltıldı
Meclisi açma ve kapatma yetkisi meclise
verildi.
Not:
Meşrutiyeti
korumak
amacıyla
Padişah’ın yetkileri daraltıldı.
Mustafa
Kemal;
özellikle -Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasıdır.
Egemenliğin halka verilmesini arzu -Olağan üstü şartlarda hazırlandığı için kısa ve
etmekteydi.
Ayrıca,
yapılacak özdür.
işlemlerin bir kurallar çerçevesinde -Geçiş dönemi anayasasıdır.
yapılması istendi.
-Milli egemenliğe dayalı bir rejim kuruldu.
-Yasama, Yürütme ve Yargı yetkileri meclise
verildi.
Cumhuriyetin kurulması ve değişen -Devletin dini İslam’dır maddesi olduğundan
şartlar neticesinde yeni bir anayasaya laik değildir. Daha sonra kaldırıldı.
ihtiyaç duyuldu.
-İlk kez kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi
-Beş kez üzerinde değişiklikler yapıldı.
-En çok değişiklik yapılan anayasadır.
1960 darbesini yapan askerler -Kuvvetler ayrılığı prensibini tam anlamıyla
tarafından hazırlandı.
benimseyen ilk anayasadır.
-Millet meclisi ve Senato’yu getirdiğinden
1876 anayasasına benzer.
-Anayasa mahkemesi kuruldu.
-Nisbi temsil sistemini getirdi.
1980 darbesini yapan askerler -Kişi ve sosyal haklar sınırlandırıldı.
tarafından hazırlandı.
-Milletvekilleri beş, Cumhurbaşkanı yedi
yılda bir seçilmesi kuralı getirildi.
-Cumhuriyet senatosu kaldırıldı.
52
Anayasal Organlar
TBMM
YASAMA
Özellikleri
-Seçimler beş yılda bir yapılır
-30 yaşından gün alan her Türk
vatandaşı Milletvekili olur.
-Milletvekili olmak için en az
ilkokul mezun olunmalıdır.
Görevleri
• Kanun ve kararname koyma, değiştirme ve kaldırma
• Bakanlar kurulu ve Bakanları denetleme
• Bütçe hazırlama ve para basılmasına karar verme
• Savaş ilanına karar verme ve antlaşmaları onaylama
• Olağanüstü hal, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halini
koyma
• Af ilanına karar verme. Cumhurbaşkanı’nı seçme
Cumhurbaşkanı
YÜRÜTME
Özellikleri
• 40 yaşını doldurmuş üniversite mezunu
olma
• TBMM üye tam sayısının üçte iki
çoğunluğu ile seçilir.
• Bir defaya mahsus 7 yıl için seçilir.
• Cumhurbaşkanı tarafsızdır. Seçildikten
sonra partisinden ve milletvekilliğinden
ilişiği kesilir.
• Cumhurbaşkanının sorumluluğu yoktur.
• Vatan hainliği dışında hiçbir suçtan
yargılanamaz.
Başbakan
Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından TBMM
üyeleri arasında seçilir. Başbakan, bakanlar
kurulunun tespit ettiği politikaları yürütür.
Görevleri
• Gerektiğinde TBMM’yi göreve çağırma
• Kanunları tekrar görüşmek üzere TBMM’ye
göndermek (Bütçe kanunları hariç)
• Anayasa değişikliği ile ilgili kanunları halk
oyuna sunmak
• Anayasa mahkemesine başvurma
• TBMM seçimlerinin yenilmesine karar vermek
• Başbakan ve Bakanları atamak
• Uluslararası antlaşmaları onaylamak ve
yayımlamak
• TBMM
adına
silahlı
kuvvetlerin
kullanılmasına karar vermek
• Bakanlar Kurulu’nun teklifi ile Genelkurmay
Başkanını atamak
• Suçluların cezalarını hafifletmek veya
kaldırmak
• Rektörleri,
Yök,
Anayasa
mahkemesi,
Danıştay, Yargıtay, Askeri Mahkeme üyelerini
seçmek
• Hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini
seçmek
• Bakanlar Kurulu’nu seçer ve politikalarını
uygular
• Bütün bakanlar, Başbakana karşı sorumludur
• Hükümetin genel politikasını takip edip
gözetleme
• Hükümet programının mecliste görüşülmesi
için gerekli olan faaliyetleri göstermek
• Görev sırasında güven isteminde bulunma
• Cumhurbaşkanı olmadığı zaman Milli güvenlik
Kurulu’na Başkanlık etme.
53
Bakanlar Kurulu
• Hükümet (Bakanlar Kurulu) Başbakan ve
bakanlardan oluşur.
• TBMM üyeleri arasından Başbakanca seçilir
ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
• Bakanlar kurulu, ülkenin genel siyasetini
tespit eder.
Yargı
Normal
Mahkemeler
Yüksek
Mahkemeler
Anayasa
Mahkemesi
Yargıtay
Danıştay
Askeri
Yargıtay
Uyuşmazlık
Mahkemesi
Askeri
Yüksek
İdare
Mahkemesi
Sayıştay
• Hükümet programının ve genel politikasının
yürütülmesini sağlama
• Kendi bakanlığına ait işlerin yürütülmesini
sağlama
• Genel seçimlerden önce Adalet, İçişleri ve
Ulaştırma Bakanları görevden çekilirler.
• Bakanlar,
bütün
yaptıklarından
sorumludurlar
• Bakanlar ve Başbakan TBMM’ye karşı
sorumludur
Uyuşmazlıkla ilgili konuları çözer. Taraflar isterse yüksek mahkemeye itiraz edebilirler.
Gerekirse düzeltilir.
Normal mahkemelerin verdiği kararları kanunlara uygunluk yönünden inceler.
• Kanunların, Kanunnamelerin ve TBMM iç tüzüğün Anayasa’ya uygunluğunu
denetler.
• Anayasa değişikliliklerinin şekil bakımından inceleme ve denetleme
• Cumhurbaşkanını, hükümet üyelerini, yüksek mahkeme üyelerini görevleri ile ilgili
suçlarından dolayı yüce divan olarak yargılama
Normal mahkemelerce verilen ve kanununca başka bir mahkemeye bırakılmayan karar
ve hükümlerin son inceleme mercidir.
İdari yargı alanında en yüksek mahkemedir.
Askeri uyuşmazlıkları çözümleyen, askeri mahkemeler tarafından verilen karar ve
hükümlerin son inceleme merciidir.
Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasıdaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarının kesin
olarak çözümlenmeye yetkili mercidir.
Askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı
denetimini yapan mercidir.
Genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerinin denetim, hesap ve
işlemlerini yapar.
54
BÖLÜM 20: ATATÜRK İLKELERİ
İnkılapçılık
Laiklik
Devletçilik
Halkçılık
Milliyetçilik
Cumhuriyetçilik
İlkeler
Temel İlkeler
Tanım
Özellikleri
Bir devlet yönetim biçimi, bir
devlet rejimidir. İlk kez, Roma İmp.
Tarafından uygulandı.
Cumhuriyet
rejiminde
yöneticiler seçimle işbaşına
gelir ve ömür boyu görevde
kalmazlar.
Cumhuriyet
rejiminde kuvvetler ayrılığı
ilkesi benimsenir.
Kişinin ait olduğu millet için
çalışma ve bu bilinci diğer kişilere
ulaştırmasıdır. Millet ise; aralarında
dil, tarih, coğrafya ve ülkü
bütünlüğü
bulunan
insan
topluluklarıdır.
Milliyetçiliğin en önemli
ilkesi millet olmaktır.
Atatürk milliyetçiliğinde ırk
esası değil vatandaşlık temel
alınmıştır. Türk vatandaşı
olan her kes Türk kabul
edilmiştir.
Halkçılık, Halkın belli bir
zümre
tarafından
sömürülmesine ve sınıflara
karşıdır.
Halkın kendi kendini yönetmesi,
kanun önünde eşit olması, sınıfsız
ve
ayrıcalıksız
bir
toplum
oluşturmasına halkçılık denir.
Devletin ekonomik hayatın içine
girmesini savunur.
Din ve devlet işlerinin birbirinden
ayrılmasıdır.
Türk inkılaplarını korumayı ve
sürekli yenileşmeyi, çağa ayak
uydurmayı savunur.
Devletin
ekonomiye
müdahale etmesini öngörür.
Özel sektörün yapamayacağı
büyük yatırımların devletin
yapmasıdır.
Devlet kurallarının dine değil
akla
ve
bilime
dayandırılmasıdır.
Devlet
halkın
dini
inançlarına
karışmaz.
Din;
İnsanın
vicdanına bırakılmıştır.
Karşılaştırma
Atatürkçülüğün siyasi
yönü
olan
cumhuriyetçilikte
egemenlik
millete
aittir.
Milliyetçilik
ve
halkçılıkla bütünleşir.
Atatürk milliyetçiliği
ırkçı değildir. Tam
bağımsızlık ilkesine
dayanır.
Çağdaş
uygarlık seviyesine
çıkmayı amaçlar.
Halkçılık,
milliyetçilik
ve
cumhuriyetçilik
ilkesinin doğal bir
sonucudur.
Atatürkçülüğün
ekonomik boyutudur.
Atatürk’ün en çok
tartışılan
ve
en
önemli ilkesidir.
Atatürk’ün
cumhuriyeti gençlere
emanet
etmesi,
sürekli yenileşmeyi
amaçladığını
göstermektedir.
55
BÜTÜNLEYİCİ İLKELERİ
İlkeler
Tanım
Milletin kendi kendini yönetmesi
Milli Egemenlik
yönetecek kişileri seçmesidir.
Devletin özgür olmasıdır.
Milli Bağımsızlık
Milli Birlik ve
Beraberlik
Yurtta sulh, cihanda
sulh
Akılcılık ve
Bilimselcilik
Çağdaşlık ve Batıcılık
İnsan ve İnsanlık
Sevgisi
Özgürlük ve
Bağımsızlık
ve
Ülke bütünlüğü ve Milletin ayrılmazlığının
savunulmasıdır.
Yurtta huzur ve dünyada barışı amaçlar
Her şeyde aklı ve bilimi örnek almaktır.
Batıda
bulunan
çağdaş
kurumların
alınmasıdır.
İnsan
topluluklarının
mutluluğu
savunulmuştur.
Devletin bağımsızlığı ve milletin özgürlüğü
savunulmuştur .
Özellikleri
Cumhuriyetçilik
ilkesini
tamamlar.
Atatürk’ün dış politikasının
özelliği bağımsızlığa saygıdır.
Bağımsızlığın
milletçe
benimsenmesidir.
Milliyetçilik
ilkesini
tamamlar.
Atatürk’ün dış politikasının
temel özelliğidir.
Laikliği tamamlar
Laikliği tamamlar
Milli Mücadelenin
amacıdır.
temel
ATATÜRK İNKILAPLARI
SİYASİ İNKILAPLARI
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
Lozan Barış görüşmelerine Osmanlı hükümetinin de çağrılması.
Nedenleri
Osmanlı Padişahının Sevr’i imzalaması
Padişahın milli mücadeleye karşı olması
Saltanatın kaldırılması siyasi bir inkılaptır.
Özellikleri
Laikliğin ilk aşamasıdır.
Ulusal egemenliğin gerçekleşmesi yolunda atılan önemli bir adımdır.
Vahdettin yurt dışına çıktı.
Sonuçları
Osmanlı saltanatı ve devleti sona erdi.
Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
Devlet rejimi ve adı konusunda yaşanan belirsizlik ve tartışmalar.
Nedenleri
Halifeyi devlet başkan olarak gören insanların olması
1923 yılındaki hükümet bunalımı
Millet egemenliğinin en iyi sağlayan sistemin Cumhuriyet olması
Milletvekilleri arasındaki kişisel çekişme
Dış basında Türkiye aleyhindeki yazılar.
Devlet rejiminin adı kolundu.
Özellikleri
Atatürk ilkelerinden cumhuriyetçilik uygulandı.
Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım adıldı.
1924 anayasasına devletin rejiminin cumhuriyet olduğu eklendi.
Meclis sisteminden kabine sistemine geçildi.
Sonuçları
Cumhurbaşkanı ve başbakanlık makamları oluştu.
Bakanlar kurulu başbakan tarafından atanmaya başladı.
Halifelik taraftarlarıyla mucadele başladı.
İlk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, İlk başbakan İsmen İnönü ve İlk Meclis
başkanı Fethi Okyar oldu.
56
Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
Saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı devletinin hukuken sona ermesi
Nedenleri
Halifelik makam ve yetkilerinin 1921 anayasasıyla meclise bırakılması
Eski rejim yanlılarının halife Abdülmecit etrafında toplanmaları.
Halifenin kendisini meclisten üstün görmesi ve inkılaplar aleyhinde olması
Devlet rejimi konusundaki tartışmaları sona erdirmek.
Halifeliğin kaldırılmasıyla inkılapların önündeki en büyük engel kalktı.
Özellikleri
Laikliğin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım adıldı.
Ulusal egemenliğin gerçekleşmesi sağlandı.
Devlet rejimi konusundaki tartışmalar son buldu.
Şer’iye ve Evkaf vekaleti kaldırılarak, diyanet işleri başkanlığı ve vakıflar genel
Sonuçları
müdürlüğü kuruldu.
Erkanı Harbiye-i Umumiye vekaleti kaldırılarak yerine Milli savunma bakanlığı
ve Genel Kurmay Başkanlığı kuruldu.
Tevhidi tedrisat kanunu çıkartılarak medreseler kapatıldı.
Osmanlı ailesi yurt dışına sürüldü.
Ankara’nın Başkent Olması (13 Ekim 1923)
İstanbul’un boşaltılmasıyla başkentin neresi olacağının tartışılması
Nedenleri
Ankara’nın Anadolu’nun merkezinde ve güvenilir olması.
İstanbul’un başkent olmasının stratejik açıdan tehlikeli olması
Sonuçları
Ankara’nın başkent yapılmasıyla bu konudaki tartışma sona erdi.
HUKUK ALANINDAKİ İNKILAPLAR
Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926)
Bu kanun İsviçre’den alındı.
Nedenler
Çağdaşlaşma alanında bir yenilik yapılmak istendi.
Kadın-Erkek
eşitliği getirdi.
Sonuçlar
Tek eşle evlilik ve resmi nikah mecburiyeti sağlandı
Kadınlara da boşanma ve istediği mesleği seçme hakkı verildi.
Kadınların mirasta ve mahkemelerde erkeklerle eşit olması sağlandı
Din ve mezhep ayrımı kaldırıldı
Patrikhanelerin mahkeme ve din dışı işlerle uğraşmaları yasaklandı.
Hukuk Alanındaki Diğer İnkılaplar
Modern bir toplum yaratma
Nedenler
Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi (5 Aralık 1934)
Sonuçlar
Batıdan diğer hukuki alanlarla ilgili kanunların alınması
SOSYAL ALANDAKİ İNKILAPLAR
Kılık-Kıyafet Kanunu Batının her açıdan örnek alınmasını düşündüğünden M. Kemal Kastamonu
gezisi sırasında başına şapka takarak bu konuda örnek oldu.
(25Kasım 1925)
Akıl ve bilimin örnek alınması amacıyla bu kurumlar kapatıldı. Şeyh, derviş,
Tekke ve Zaviyelerin
dede ve mürid gibi kavramlar yasaklandı.
Kapatılması
(30 Kasım 1925)
Batıyla ilişkilerin daha düzenli olması için bütün medeni dünyanın kabul ettiği
Miladi Takvimin
bu takvim benimsendi. 1 Ocak 1926 yılından itibaren de uygulandı.
Kabulü
(26 Aralık 1925)
Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Kadın Haklarının
Kabulü
Hafta sonu tatili cumadan pazara alındı. Böylece batıyla yapılan ticari ilişkiler
Pazarın Tatil
daha düzenli hale geldi.
Yapılması
Avrupa ağırlık ve metrik sistemleri benimsendi. Böylece ölçü ve tartıdaki
Ölçü ve Tartıların
kargaşa önlendi.
Değiştirilmesi
(1 Nisam 1931)
57
Soyadı Kanunun
Kabulü
(21 Haziran 1934)
Soyadı yasası kabul edilerek M. Kemal’e meclis tarafından Atatürk soyadı
verildi. (25 Kasım 1934) Bu yasayla birlikte; ağa, hacı, hoca, molla, bey,
beyefendi, paşa, hanımefendi ve hazretleri gibi unvanlar yasaklandı.
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
Bu kanunla medreseler kaldırılarak eğitim ve öğretim birleştirildi. Eğitimdeki
ikililik sona erdi. Dini eğitimden milli eğitime geçildi. Maarif Teşkilatı
kurularak bütün eğitim kurumları buraya bağlandı.
Okuma ve yazma önündeki yazı engeli, latin alfabesinin benimsenmesiyle
kaldırıldı. Eğitim ve öğretim yaygınlaştı. Okuma ve yazma oranı arttı. 28
Kasım 1928 uluslar arası rakamlar da kabul edildi.
İstanbul Üniversitesi (1933), Ankara Hukuk(1925), Ziraat enstitüsü (1933), DilYeni Okulların
Tarih ve Coğrafya fak.(1936), güzel sanatlar akademisi ve devlet konservatuarı
Açılması
açıldı.
Türklerin tarihteki kökenlerinin araştırılması amacıyla kuruldu. Milliyetçilik
Türk Tarih
düşüncesiyle alakalıdır.
Kurumunun
Kurulması (15 Nisam
1931)
Türk Dil Kurumunun Türk dilinin zenginliği ve güzelliğinin ortaya çıkarılması için kuruldu.
Milliyetçilik düşüncesiyle alakalıdır.
Kurulması
(12 Temmuz 1932)
Tevhid-i Tedrisat
Kanunu
(3 Mart 1924)
Harf İnkılabı
(1 Kasım 1928)
Tarım ve Kredi
kooperatifleri (1929)
l. Beşyıllık kalkınma
planı (1933)
Para- Kredi ve
Ticaretin Geliştirilmesi
Milli Ekonomi İlkesi
EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
Ziraat okulları ve örnek çiftlikler devlet tarafından kuruldu.
Bu planla amaç hızlı kalkınmayı sağlamaktı. 1933 yılına kadar başarıyla
uygulandı. ll. Dünya savaşının çıkmasıyla devam edemedi.
Ziraat kredi birlikleri, kooperatifleri, tarım ve orman yüksek okulları açıldı.
Çiftçiye tohum ve fidan verildi.
1922 yılında ekonomi politikası şöyle belirlendi: Sanayiyi canlandırma, kamu
çıkarlarını ilgilendiren kurumları devletleştirme, madenleri işletme ve bütçeyi
ekonomik yapıya uyumlu hale getirme.
Yeni devletin ekonomik problemlerini görüşmek amacıyla İzmir’de bir kongre
İzmir İktisat Kongresi
toplandı. Buna göre: Özel teşebbüsün desteklenerek yerli bir sanayinin
(18 Şubat 1923)
kurulması. Özel sektöre kredi verecek bankanın kurulması. Önemli kurumların
millileştirilmesi. Sanayiyi teşvik edici kanunların çıkartılması benimsendi.
Tarım ve Köy Politikası Hükümet, Türk köylüsünü kalkındırmak amacıyla şu önlemleri aldı: köylüyü
ezici vergilerden kurtarma, köylünün üretim imkanlarını artırma. Köylünün
bilgi ve görgüsünü artırma ve topraksız köylüye toprak verme.
Köylüden ürün üzerinde alınan ve Türk köylüsünü ekonomik anlamda
Aşar vergisinin
zayıflatan bir vergi olan Aşar vergisi kaldırıldı.
kaldırılması
(17 Şubat 1925)
Kabotaj Kanunu (1926) Türk deniz ve limanlarından deniz taşımacılığı ve balıkçılık hakkının
yabancılardan alınıp Türklere verilmesi demektir.
Teşvik- Sanayi Kanunu sanayi özendirilerek özel sektörün sanayi alanında yatırım yapmaları sağlandı.
(28 Mayıs 1927)
58
İNKILAPLARA TEPKİLER
Şeyh Sait İsyanı (11 Şubat 1925)
İnkılapların halk arasında tepkiyle karşılanması
Nedenler
İngilizlerin kışkırtması
Terakki Perver Cumhuriyet Fırkasının CHP aleyhtarlığı
Dini ve siyasi nitelikli ilk isyandır.
Özellikleri
Rejim karşıtıdır.
Osmanlılardaki 31 Mart vakasına benzer.
Takrir-i Sükün kanunu çıkartılarak isyancılar istiklal mahkemelerinde
Sonuçları
yargılandılar.
Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
Musul, İngilizlere bırakıldı.
Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal karşıtları son çare olarak onu öldürmeyi seçtiler.
Nedenler
İzmir’e yapılacak seyahatte onu öldürmeyi planladılar.
Özellikleri
İsyancılarla alakası olduğu gerekçesiyle İttihat ve Terakki Fırkası önde
gelenleri tutuklandı.
M. Kemal’in bir günlük gecikmesi ve Suikastçıları kaçıracak teknenin
Sonuçları
sahibinin her şeyi itiraf etmesiyle suikast başarsız oldu.
Menemen Ayaklanması (23 Aralık 1930)
Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulmasıyla rejim
Nedenler
cesaretlenmeleri
Derviş Mehmet’in Menemende Asteğmen Kubilay’ı öldürmesi
Dini, Siyasi ve Rejim karşıtıdır.
Özellikleri
Şeyh Said ve 31 Mart olayına benzer
Çok partili hayata geçiş durdu.
Sonuçları
Halkın henüz demokrasiye hazır olmadığı anlaşıldı.
karşıtlarının
59
BÖLÜM 21: Dış Politika
Nüfus Mübadelesi
(Etabli)
Yabancı Okullar
Sorunu
Irak ve Musul
Sorunu
Osmanlı Borçları
Milletler
Cemiyetine Giriş
(18 Temmuz
1932)
Balkan Antantı
( 9 Şubat 1934)
Montrö Boğazlar
Sözleşmesi
( 20 Temmuz
1936)
Sadabat Paktı
(8 Temmuz 1937)
Hatay’ın
Anavatana
Katılması
(30 Nisan 1939)
Lozan Antlaşmasında Türk ve Rumların karşılıklı olarak değişimi kabul edilmişti.
Yunanistan önceleri bunu kabul etmedi. Fakat Yunan Başbakanı’nın Türkiye’ye
gelmesiyle bu sorun da çözüldü.
Lozan’da Yabancı okullar Türkiye’nin denetimine bırakılmıştı. Türkiye, bunlardan
Türkçe, Türk Tarihi ve Coğrafyası vermesini şart koştu. Kabul etmeyenler
kapatıldı.
Musul Sorunu Lozan’da çözülmedi. 1926 Ankara antlaşması ile Türkiye Musul’u
İngiltere’ye bıraktı.
Osmanlı borçlarının paylaştırılmasına karar verildi. Türkiye, Fransa’ya olan
borçları ödeyecekti. Bu borçlar taksitlere bağlandı. 1954 yılında bu borçlar
kapandı.
l. Dünya savaşını kazanan devletler tarafından kuruldu. Türkiye, Musul sorununu
çözünce buraya davet edildi.
Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında yapıldı. Bu ittifakla;
Türkiye’nin Balkan sınırı güvenlik altına alındı. ll. Dünya savaşının patlak
vermesiyle bu ittifak sona erdi.
Lozan Barış Antlaşmasında; Boğazlar, başkanın Türk olduğu uluslar arası bir
komisyonun yönetimine bırakılmıştı. ll. Dünya savaşının başlaması üzerine
Türkiye’nin isteği üzerine Boğazların yönetimi Türkiye’ye bırakıldı.
Türkiye, Irak, İran ve Afganistan arasında oluşmaktadır. Bu ittifakla Türkiye’nin
doğu sınırlarının güvenliği sağlanmış oldu.
Ankara antlaşması ile Hatay Fransa’ya bırakılmıştı. Fakat Fransa, 1937 yılında
Suriye ve Lübnan üzerindeki manda yönetimini kaldırdı. Türkiye’nin Milletler
cemiyetine başvurması üzerine Hatay’a bağımsızlık verildi. (2 Eylül 1938) Hatay
Meclisi Türkiye’ye katılmaya karar verdi. (30 Nisan 1939)
60
BÖLÜM 22: ll. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI
ll. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945)
l. Dünya savaşının getirmiş olduğu adaletsiz barış antlaşmaları
Nedenleri
Avrupa’da gelişen komünizme karşı Almanya ve İtalya’nın tepki göstermesi
İtalya’nın Habeşistan (1936) ve Arnavutluk işgali. Almanya’da silahlanmanın
başlaması
Not: Almanya’nın Polonya’ya saldırısı ile savaş başladı.
Mihver Devletler: Almanya, İtalya ve Japonya
Taraflar
Müttefikler: İngiltere, Fransa, Rusya ve ABD
ABD’nin Japonya’ya atom bombası atması ile savaş Müttefiklerin başarısı ile sona
Sonuçları
erdi.
ABD üstün konuma geldi. Dünya; doğu ve batı blokuna ayrıldı.
Sömürgeler bağımsız oldu. Hindistan, Mısır, Pakistan ve Cezayir bağımsızlıklarını
kazandılar.
İsrail Devleti kuruldu. (1948) Almanya ikiye ayrıldı
26 Haziran 1945’de Birleşmiş Milletlere ve 28 Şubat 1952’de NATO’ya katıldı.
ll. Dünya
Aralık 1948’de UNESCO’nun kurucuları arasında yer aldı.
Savaşından
Türkiye; 1950’de BM adına Kuzey Kore’ye karşı savaştı.
Sonra
Şubat 1954’de Irak ile Bağdat Paktı antlaşmasını imzaladı. Daha sonrada Pakistan,
Türkiye
İran ve İngiltere bu pakta katıldı. 1958 yılında Bağdat Paktı, Irak’ın ayrılmasıyla
Cento adını aldı.
1974 yılında Kıbrıs barış harekatını düzenledi. Bunun sonucunda Ege kıta ve hava
sahanlığı sorunu çıktı.
ll.Dünya Savaşından Sonra Kurulan Uluslararası Örgütler
Dünya barışının sürdürülmesi amacıyla ABD başkanı Rosvelt ile İngiltere başkanı
Birleşmiş
Churchill arasında Ağustos 1941 yılında Atlantik bildirisi ile kuruldu. 1942 yılında 27
Milletler
devlet daha katıldı. Beş daimi üyenin veto hakkı vardır. (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve
Çin)
BM’ye bağlıdır. Kendi kendini yönetemeyen ülkelerin yönetimini üstlenir
Vesayat
Konseyi
Birleşmiş Milletler; Eğitim, Bilim ve Kültür Kurulu adı altında, ulusların birbirleriyle
UNESCO
yardımlaşmalarını gerçekleştirmek amacıyla kuruldu.
ll. Dünya savaşından sonra Sovyetler Birliği’nin yayılmasını engellemek amacıyla kuruldu.
NATO
Askeri bir örgüttür. Batı blokunun askeri örgütüdür.
Doğu Bloku ülkelerin güvenliğini sağlamak amacıyla Sovyetler Birliği öncülüğünde
Varşova
kurulmuş olan bir askeri örgüttür. Sovyetlerin dağılmasıyla fesh edildi.
Paktı
61
BÖLÜM 23: Milli Güvenlik
Milli Güvenlik
Milli Güvenlik
Kurulu
(MGK)
MGK Üyeleri
Milli Güç
Milli
Gücün
Unsurları
Devletin tüm çıkarlarını ve her türlü iç-dış tehdide karşı savunulmasına milli güvenlik
denir. Bakanlar kurulu Milli Güvenliği sağlar.
Milli güvenlik ile ilgili kararların alınmasında Bakanlar kuruluna danışmanlık yapar.
Devletin güvenliği ile ilgili görüşleri Bakanlar Kurulunca öncelikle dikkate alınır.
Cumhurbaşkanı, Başbakan, Kuvvet Komutanları, İçişleri, Dışişleri, Milli Savunma
Bakanları. Başkanı Cumhurbaşkanı’dır. O, olmadığı zaman Başkan başkanlık eder.
Bir devletin milli çıkarlarını elde etmek için kullanabileceği maddi ve manevi
unsurların tümüdür.
1. Politik Güç 2. Askeri Güç 3. Ekonomik Güç 4. Psiko-Sosyal Güç 5. Nüfus Gücü
6. Manevi Güç, 7.Coğrafi Konum
Askerlik İle İlgili Temel Kavramlar
Türk vatanını korumak için harp sanatını öğrenme ve yapmaya askerlik denir.
Askerlik
Askerlik çağı her erkek vatandaşın yirmi yaşına girdiği OCAK ayının birinci gününden
Askerlik
başlar.46 yaşına girdiği Ocak ayının birinci günü sona erer.
Çağı
Askerlik hizmetini yapmak mecburiyetinde olan erkek Türk vatandaşına yükümlü denir.
Yükümlü
Kanuni mazereti olmaksızın celbe icabet etmeyerek sevkini yaptırmayanlar ile icabet
Bakaya
ederek sevkini yaptırdıkları halde kıtalarına katılmayanlara denir.
Kıtasında veya vazifesinin gereği olarak bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz altı
Firar
günden fazla uzaklaşmaya denir.
20 yasına girmiş oldukları halde isimlerini nüfus idaresine yazdırarak nüfus cüzdanı
Saklı
almamış olanlara denir.
Kanuni mazereti olmaksızın kanuni zaman içerisinde son yoklamasını yaptırmayana denir.
Yoklama
Kaçağı
BAYRAK
• Bayrak, sebah sekizde göndere çekilr. Güneş batarken indirilir.
• Bayrak; milli bayram, hafta sonu tatili ve tatil günlerinde, tatil müddetince kaldıktan
sonra, tatilin biteceği günün akşamı, güneş batarken indirilir.
• Bayrak, yalnız milli bayram günlerinde evlere ve dükkanlara asılabilir.
• Polis ve Jandarma karakolları, hükümet binaları, TBMM ve deniz araçları hergün
bayrak çekerler.
• Bayrak; hava araçlarına çekilmez
• Bayrak; çabuk çekilr, ağır ağır indirilir.
• Türk bayrağı, diğer flama ve özel bayraklarla veya yabancı bandıralarla birlikte
çekilirken sağda bulunur.
• Bayrak, resmi yerlerde törenle çekilir
Sancak
Fors
Şerit
Rozeti
Sembol
(Amblem)
Flama
Selamlama
• Her alayda bulunur ve Silahlı kuvvetlerin onurunu temsil eder.
• Sancak, devlet başkanı ile yabancı devlet başkanlarından başka kimseyi selamlamaz.
Savaşta düşman eline geçmemesi için komutan onu yok eder.
Emir ve komuta kademelerini ve komutanın mevcudiyetini belirten belirli ölçü, renk ve
şekillerde yapılan sembollerdir.
Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarının başarılarını belirleyen ve Genel Kurmay’ca tespit
olunan sembollerdir.
Silahlı Kuvvetlerdeki birlik ile kurumları tanıtım ve taşıyan subay ile astsubayların hangi
birlik veya kurumda görev yaptığını belirten bir özel işarettir.
Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri ile Jandarma Genel Komutanlığında; bölük, alay ve
komutanlıklarda birliği tanıtmak amacıyla kullanılır.
Selamlama, her yerde ve her zaman yapılır. Görmemek mazeret değildir. Selam, el ve baş
ile, yalnız baş ile, kılıç, boru, tüfek v.b. ile yapılır. Selam; sancağa, ülkemizi ziyaret eden
yabancı devlet başkanlarına ve cenazelere karşı yapılır. Cumhurbaşkanı’na selam; ayakta
ve cephe alarak verilir. Askerler; üstlerinden önce selam vermeye mecburdurlar. Selam,
gecikmiş bile olsa verilir. Aynı rütbede olanlar veya birbirinin rütbesini tam olarak fark
edemeyenler birbirini beklemeksizin selam verirler.
62
Savaş Çeşitleri
Soğuk Savaş
1.Teknolojik Savaş
2.Politik Savaş
3.Ekonomik Savaş
4.Psikolojik savaş
Sıcak Savaş
1.Bölgesel (Sınırlı)
2.Genel (Topyekün)
3. Özel Savaş
Muharebe Türleri
İki devlet arasında silahlı çatışma yaşanmaması, fakat gerginliğin olmasıdır.
Düşmana karşı ilmi ve teknik bilgiden yararlanmak ve düşmanın buna ulaşmasını
engellemek
İki devlet arasında politik alanda yapılan savaştır.
Düşmanı ekonomik alanda zayıflatmak. Parasının değerini düşürmek
Dost veya düşmanı manevi alanda etkilemek
İki devlet arasında askeri çatışmanın olmasıdır
İki devlet arasında bir genel savaşa varmayan askeri çatışmalardır.
Tüm milli güç unsurların milli hedefleri ele geçirmek için kullanılmasıdır. l. Ve ll.
Dünya savaşı gibi.
a) Geyri Nizami Harp: Düşman işgali altında kalan halkın uyguladığı taktiktir.
(Gerilla, Kaçırma, Kurtarma ve yer altı faaliyetleri)
b) Ayaklanmalara karşı koyma: Ayaklanmalara karşı alınmış olan yasal önlemler
c) Psikolojik Savaş: Propaganda ve insan morali üzerinde etkili olma
a) Taaruz: Düşmana saldırma
b) Müdafa: Savunma
c) Çekilme: Birliğin geriye doğru veya düşmandan kaçmak için ayrılması
Diğer Kavramlar
Doğal afet ve ağır ekonomik bunalımın yaygınlaşması. Şiddet olayların yaygınlaşarak
Olağanüstü
kamu düzenin bozulması üzerine Bakanlar Kurulu’nun kararı ile ilan edilir.
Hal
Olağanüstü hal ilanı ile kurulan yönetimlerden daha ciddi ve daha kapsamlı (büyük)
Sıkıyönetim
hallerde kurulan yönetimlerdir. Özgürlükler askıya alınır.
Ülkenin maddi ve manevi tüm güçlerinin ve kaynaklarının barış durumundan sefer
Seferberlik
durumuna geçirilmesidir.
Savaş zamanında halkın can ve mal güvenliğinin korunması amacıyla l.Dünya
Sivil
savaşından sonra kurulmuştur. Sivil savunma teşkilatı içişleri bakanlığına bağlıdır.
Savunma
Jandarma’nın Görev ve Sorumlulukları : İçişleri bakanlığına bağlıdır.
- Yurdu korumak ve suçluları yakalamak
Askeri Görevleri
- Yoklama kaçağı, bakaye, firar ile saklıları aramak
- Tutuklama emrini uygulamak
- Seferberlik ilanını duyurmak
- Yasak bölgelere yabancıları sokmamak
- Askeri inzibatlara yardım etmek
- Suçluları aramak
Adli Görevleri
- Cumhuriyet savcılarının emriyle hazırlık soruşturması yapmak
- Hapishaneleri dışardan korumak
- tutukluları sevk etmek. Mahkemelerin disiplinini sağlamak
- İcra memurlarına yardım etmek
- Genel güvenliği ve asayişi korumak
İdari Görevleri
- Sınırlarımızdaki kaçakçılığı önlemek
63
Polisin Görev ve Sorumlulukları
Siyasi Görevleri
• Emniyet ve asayişi ile istihbaratı sağlamak
• Devlet kuvvetlerine ve Hükümete saldıranları yakalamak
Adli Görevleri
• Suç delillerini toplamak ve suçluyu yakalamak
• Suçlu hakkında gerekli soruşturmayı yapar, sanık ve suç delillerini yargı
organlarına teslim eder.
İdari Görevleri
• Irz, can ve mal güvenliğini sağlamak
• Bir suçun işlenmesini engellemek
• Yangın, su baskını, yer sarsıntısı gibi afetlerde olay yerinde tedbirler almak.
• Koruma altında olan şahıs ve binaya olabilecek saldırıları engellemek
• İzinli toplantı,Geçit, tören ve gösterilerde düzeni sağlamak
Trafikle ilgili
• Sürücülerin kurallara uyup uymadığını denetleme
Görevleri
• Trafiği düzenleme“Kaza tesbit Tutanağı” düzenleme ve yaralılara yardım etme
• Araçların tescil ve plakalarını verme
64