Osmanlı minyatür sanatı

Osmanlı minyatür sanatı
Osmanlı minyatür sanatı Osmanlı saray kültürünü yansıtarak el yazmaları gibi lüks öğeleri süsleyen genelde
Padişah ve diğer yüksek mertebelilere sunulmuş bir sanat
şeklidir. Minyatür sanatı İslam dünyasında özellikle yer
bulmuş bir saray sanatıdır. Yüksek gelişmişliğe ve kapsamlılığa, geç Orta Çağ'da İran, Irak, Orta Asya, ve
Anadolu'da bulunan Türk ve Pers hanedanlıkları dönemlerinde erişmiştir. Osmanlı miniyatür sanatı, hep birlikte
kitap sanatı olarak anılan Hat, Nakş, Tezhip, Ebru ve Cilt
gibi birbiriyle ilişkili geleneksel sanatlardan biridir.
olmuş ve Osmanlı sanatı ve edebiyatı Fars kültüründen
güçlü bir şekilde etkilenmiştir.
Osmalı İmparatorluğunda, minyatür sanatı etkileşim halinde olduğu bu kültürlerden izler barındırmakla birlikte,
Osmanlı döneminde kendine özgü bir şekil almıştır. Osmanlıların ayrıca Avrupa, Balkan ve Akdeniz topluluklarıyla da kültürel alış veriş içerisinde olması bunda etkili
olmuştur.
Minyatür sanatının Osmanlı himayesinde gelişip özgün 2.1
Osmanlı minyatürü haline gelmesi II. Mehmet'ten I. Süleyman'a kadar olan dönemde gerçekleşmiş, 18. yüzyıla
kadar da Minyatür sanatı Osmanlı sarayında önemli bir
yer teşkil etmiştir.
1
II. Mehmet dönemi
Nakkaşhane
Osmanlı devletinde süslü el yazma üretiminin ana kaynağı Osmanlı İmparatorluk Nakkaşhanesi olmuştur. İstanbul'un fethinden kısa bir süre sonra II. Mehmed tarafından Topkapı sarayının hemen dışında inşa edilmiştir.[1]
Nakkaşhanede çalışan sanatçıların bir bölümü ayrıca ufak
atölyelerde de faliyet göstermişlerdir. Sanatçılara Kitab
sanatı üzerinde çıraklık eğitimi de verilmiştir. Nakş ustaları Nakkaş olarak bazen de minyatürist olarak adlandırılmışlardır. Nakkaşların eserleri tahta oymacılığından,
seramik, ve minyatür sanatına kadar geniş bir çeşitlilik
içermiştir.
16. yüzyıl boyunca Osmanlı Nakkaşhanesinde özellikle
Herat, Semerkant, Şiraz, Bağdat ve Tebriz saraylarından
nakkaşların getirilmesiyle büyük değişimler yaşanmıştır.
Sonrasında da Balkanlar, Avrupa ve Orta Asya'dan resim
ustalarının gelişiyle resimde batı ve doğu usulleri Osmanlı
nakkaşhanesinde harmanlanmıştır.
2
Osmanlı Minyatür Sanatının
Gelişimi ve Tarihçesi
Nakkaş Sinan Bey tarafından yapılan II. Mehmet resmi
Osmanlı devletinde minyatür sanatı 15. yüzyıl ortalarında önem kazanmaya başlamıştır. II. Mehmed'in minyatür sanatına olan ilgisi bu sanatın gelişiminde önemli rol
oynamıştır.[2] İstanbul fetih edilmeden evvel Edirne'de
bir saray Nakkaşhanesi fetihten sonra da Istanbul'da
Topkapı Sarayı'nın yakınlarına imparatorluk Nakkaşhanesi yaptırmıştır.[3] II. Mehmed'in imparatorluk vizyonunun bir parçası olarak sanata büyük önem vermiş olmasından dolayı, imparatorluğun tüm bölgelerinden ve
Miniyatür sanatının Osmanlılara geçişi Osmanlıların etkileşim içerisinde bulunduğu kendinden önce ve aynı dönem var olmuş İlhanlılar, batı İran, Irak ve Kafkasya yöresinde bulunan Karakoyunlular, kuzey batı Iran ve doğu
Anadolu'da bulunan Akkoyunlular, İran ve Orta Asya'da
bulunan Timurlular ve Memlûkler vasıtasıyla geçmiştir.
Özellikle Fars kültürü Osmanlı Saray kültürüne model
1
2
2 OSMANLI MİNYATÜR SANATININ GELİŞİMİ VE TARİHÇESİ
ötesinden sanatkarlar İstanbula getirilimiştir bu dönemde. Yine bu dönemde önemli İtalyan ressamlar İstanbula çağrılmış, ve bu ressamlar tekniklerini Osmanlı sanatkarlarıyla paylaşmışlardır.Venedikli sanatçı Costanzo da
Ferrara 1477-1478 yılları arasında İstanbul'a gelmiş ve
Mehmed'in büst portresini yapmıştır.[4] 1479 yılında da
diğer bir Venedikli ressam Gentile Bellini İstanbul'a gelip 1481 yılına kadar Osmanlı sarayında ikamet etmiştir. Bu dönemde Fatih Sultan Mehmed'in ünlü portresini
yapmıştır.[4]
Osmanlı minyatür tarihindeki üçüncü büyük değişim ise
Osmanlıların Akdeniz'de bir deniz kuvveti olmasıyla başlamıştır. Osmanlıların denizcilikle ilgilenmeleri Akdeniz medeniyetleriyle etkileşimini artırmış. Sonrasında da
Akdeniz topluluklarının ustalaştığı Kartografya, Portolan
harita ve denizcilik Atlası gibi çizim teknikleriyle yakın
temas halinde olmuşlardır. Osmanlı'da bu tip haritalar ilk
olarak süslemeden uzak pratik amaçlarla üretilmiş fakat
kısa bir süre sonra bu haritaların süslemeli ve resimli hale gelip kitap sanatına dahil olmuştur. Genelde mevkili
kişiler için yapılmaya başlanmıştır
II. Mehmed'in portrelerinin yarattığı etki, ve Osmanlı sanatkarlarının İtalyan ustalarla belli bir dönem çalışma im- Kartografya'nın Osmanlı minyatürüyle etkileşiminden
kanlarına kavuşmuş olmaları, Osmanlı Minyatür ustala- doğan iki büyük eser Kitab-ı Bahriye ve Beyan-i menazi-i
rının portreye olan ilgisini artırmıştır. Kısa bir süre sonra seferi irakeyn I. Süleyman döneminde tamamlanmıştır.
da portre Osmanlı minyatürünün ve İmparatorluk Nakkaşhanesinin repatuvarına girmiştir. Nakkaş Sinan Bey
• Piri Reis'in Kitab-ı Bahriyesinden bazı haritalar
ve öğrencisi Ahmed Şiblizade minyatür içerisinde portre
• Çanakkale Boğazı'nın girişi
alanınında uzmanlaşmışlardır. Portre ve minyatür sanatının karışımından Osmanlı minyatür sanatı doğmuştur.
• Çanakkale Boğazı ve Saros Körfezi
Bu sanat hem batılı gölgeleme ve perspektif tekniklerini
içermiş hem de geleneksel Pers minyatür sanatının özel• Lesbos ve Ayvalık
liklerini barındırmıştır.[5]
• Ege Denizi
2.2
15. yüzyıl sonları, 16. yüzyıl Başlarında Osmanlı Minyatür Sanatı
II. Beyazıt, I. Selim ve I. Süleyman dönemlerinde Osmanlı Minyatür sanatı büyük gelişim ve dönüşüm göstermiştir. Osmanlı hanedanlığının sanat vasıtasıyla yüceltilmesi
bu dönemde de yer bulmuştur. Bu dönemde tarih yazıcılığı büyük önem kazanmış dolayısıyla Osmanlı minyatür
sanatı da önemini artırmıştır.
• Atina
• Selanik
• Otranto
Piri Reis’in Kitab-ı Bahriyesi Osmanlı tarihinde en çok
yeniden üretilen lüks kitablarından birisi olmuştur. Harita çizimiyle minyatür sanatının birlikte arz edilmesinde Matrakçı Nasuh önemli rol oynamıştır. I. Süleyman'ın
tarafından Beyan-ı Menzil'i yapmakla görevlendirilmiş,
I. Selim döneminde, Osmanlı İmparatorluk Nakkaşhane- Süleyman'ın 1534-1535 yıllarındaki doğu seferini konu
sinde büyük değişiklere yol açacak, İran'dan sanatkar gö- edinen bu eseri 1537 yılında tamamlamıştır. Bu eserinçü yaşanmıştır. 1514 yılında Çaldıran muharebesinde I. de batı ve Akdeniz harita teknikleriyle Osmanlı minyatür
Selim Safevî devletini yenilgiye uğratmış ve batı İran'da sanatını harmanlamıştır.
bulunan Safavi başkenti Tebriz'i ele geçirmiştir. Tebriz'in
kısa sürede terk etmesine rağmen I. Selim Tebriz'den
• Matrakçı Nasuh'un Eserleri
önemli sayıda sanatçı ve ressamı İstanbul'a getirtmiştir.[6]
• Osmanlı Donanması'nın 1543 kışında Fransa'nın
Osmanlı minyatür sanatı ilk gelişmeye başladığı dönemToulon şehrinde kışlamasını gösteren minyatür.
den beri Pers minyatüründen ve sanatçılarından etkilenmiştir. Öyleki İmparatorluk Nakkaşhanesi ilk kurulma• Matrakçı Nasuh'un 1533 yılında yaptığı ve İstansından itibaren sürekli Pers minyatür ustaları bulundurbul'u betimlediği minyatür[1]
muştur. Herat'tan, Semerkant'tan, Diyarbakır'dan, Şiraz
ve Bağdat'tan zaman zaman minyatür ustalarının İstan• Harita
bul İmparatorluk Nakkaşhanesine katılmaları olağan ol• Hamedan haritası, İran
muştur. Fakat II. Selim döneminde görülen İran'dan İstanbul'a sanatçı göçü Osmanlı tarihinde görülen tek se• Tebriz haritası
ferde en büyük göç olmuştur. Bu göç Osmanlı minyatürünü derinden etkilemiş ve şekillenmesinde önemli rol
• Sultaniye, Zanjan, İran
oynamıştır. Bu ressamlar sayesinde Osmanlı minyatürü,
• Diyarbakır
Tebriz minyatürünün detaylandırılmış süsleme ve dokusunu benimsemiştir. Batılı sanatçıların ve batı sanatının
1. ^ Kumrular, Özlem (editör) (2007). Muhteşem SüII. Mehmet döneminde Osmanlı minyatürüne yaptığı etleyman. İstanbul: Kitap Yayınevi. s. 264. ISBN 975kiden sonra Osmanlı minyatür tarihindeki ikinci büyük
6051-77-1.
etkiyi yapmıştır.
2.4
2.3
17. ve 18. Yüzyıllar
3
Osmanlı Minyatürünün Zirve Dönemi arasında yer almışlardır. Bir diğer ortak çalışmaları ise
Surname-i Hümayun olmuştur.
I. Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde, Osmanlı minyatür sanatı doruk noktasında ulaşmıştır. 15.
yüzyıl sonları ve 16. yüzyıl başlarında gerçekleşen batı
resmiyle ve akdeniz haritacılığıyla gerçekleşen etkileşimin ve Iran'dan İstanbula olan büyük Iranlı minyatür ustalarının göçünün minyatür sanatına getirdiği değişimler
bu dönemde yerine oturmuş ve tümüyle farklı bir minyatür sanatının Osmanlı himayesinde oluşumunu sağlamıştır. Diğer taraftan bu dönemde fetihlerin sağladığı zenginlik ve refah bu sanata verilen önemi daha da artımıştır.
• Nakkaş Osman
• Viyana Kuşatması, Nakkaş Osman 1588[1]
• Süleymaniye, Nakkaş Osman
• Surname-i Hümayun, Nakkaş Osman
1. ^ “ottoman”. bilkent.edu.tr. 4 Mayıs 2013
tarihinde
kaynağından
arşivlendi.
http:
//web.archive.org/web/20130504013418/http://
www.ee.bilkent.edu.tr/~{}history/ottoman2.html.
Erişim tarihi: 3 Mart 2013.
1580'li yıllarda Nakkaş Osman ve Seyyid Lokman çok
önemli iki eserde daha beraber çalışmışlardır. Bunlar
Hünername ve Zübtedü't tevarih olmuştur. Bu iki eserde Osmanlı İmparatorluğunun önceki dönemlerini konu
etmiştir. Dolayısıyla detaylı bir ön çalışma gerektirmiştir. Bu iki eser için yaptıkları çalışmalardan doğan ilk
eser Kıyafet-ül insanniye fi şemail-i Osmaniye 1579 yılında sunulmuştur. Daha sonra saray çevresinde çok beğenilip birçok kopyası yapılmıştır bu eserin. 16. yüzyılın
Âlim Şemseddin Ahmed Karabaği, Seyyid Lokman, Nakkaş Os- sonlarında III. Mehmed, Seyyid Lokman'ın yerine Talikizade'yi ana şair olarak atamıştır. Talikizade de bir diğer
man ve kâtiplerin meclisi (Şahname-i Selim Han, 1581)
önemli Nakkaş Nakkaş Hasan ile birlikte eserler üretmişOsmanlı minyatür sanatında 16. yüzyıl sonlarında yaşa- tir. Bu ikilinin çalışmaları sonucuda Eğri Fetihnamesi, ve
nan en büyük gelişme Şehnameciliğin öneminin artma- Şehname-i Sultan Mehmed-i salis gibi önemli eserler orsı ve Osmanlı sarayında yer bulması olmuştur. Orijinal taya çıkmıştır.
Şehname, ünlü İranlı şair Firdevsî (940-1020) tarafından efsanevi Pers krallarının ve kahramanlarının hayat2.4 17. ve 18. Yüzyıllar
ları üzerine yazılmıştır. Firdevsi'nin Şehnamesi sonraki
yüzyıllarda Orta Asya ve İran'da sıklıkla yeniden üretil- 17. yüzyılda fetihlerin durmasıyla, genel olarak fetihlere
miştir. Bu tür Osmanlı'da şekil değiştirmiş efsanevi ka- ve zaferlere dayanan Şehname sanatıda durgunluk içerirakterlerin destansı öykülerinden ziyade Osmanlı hane- sine girmiştir bu dönemde. İlerleyen dönemde Şeyhname
danını konu etmiştir. Şehnameci Osmanlı imparatorla- Silsilename'ye doğru bir evrilme yaşamıştır eserlerin korı hakkında genelde Farsça dilinde tarihsel eserler üret- nuları da daha çok Osmanlı hanedanlığı soy ağacı betimmiştirler. Osmanlı şehnamelerinde şehnameciler, kalig- lemesine doğru bir kayış içerisine girmiştir. Bu türün en
raflar, minyatür sanatçıları, ve diğer kitab sanatı ustala- önemli ressamlarından biri Mussavir Hüseyin olmuştur.
rı birlikte İmparatorluk Nakkaşhanesinde çalışmıştırlar.
Osmanlı minyatür sanatı tarihinde en önemli üç şehna- Osmanlı minyatür sanatının son önemli eserleri erken 18.
meci Fetullah Arif Çelebi, Seyyid Lokman ve Talikizade yüzyılda Levni (Abdülcelil Çelebi)'nin eserleriyle olmuştur. Levni'nin Surname-i Vehbi kitabındaki minyatürleri
olmuştur.
kendisinin en parlak eserleri arasında görsterilmiştir. AySeyyid Lokman I. Süleyman, III. Selim ve III. Murad dö- rıca Surname-i Vehbi'nin Osmanlı sarayı tarafından yapnemlerinde de eserler üretmiştir. Eserlerinde esas olarak tırılan son minyatürlü el yazması olduğu iddia edilmekteOsmanlı İmparatorluk Nakkaşhanesinden Nakkaş Os- dir. 18. yüzyıl ortalarından itibaren batı resim usullerinin
man'la beraber çalışmıştır. Nakkaş Osman minyatür sa- Osmanlı'da daha fazla önem kazanmasıyla Osmanlı'nın
natının en önemli ustaları arasında gösterilmektedir. Os- fetihlerini ve zaferlerini konu edinen Osmanlı minyatür
man eserlerinde Fars geleneğinde olduğu gibi aşırı süs- sanatı eski önemini yitirip yok olmuştur.
lemelere yer vermiş öte yandan tarihsel gerçekliğe odaklanmıştır. Şehir çizimlerinde de Matrakçı Nasuh'tan etki• Surname-i Vehbi (1720)
lenmiştir. I. Süleyman'ın son yıllarıyla ilgili Zafername,
II. Selim'in hükümdarlığı ile ilgili Şahname-i Selim Han,
• Köçekler
ve III. Murad'ın ilk dönemlerine ait Şehinşehname, Nakkaş Osman'la Seyyid Lokman'ın ilk ortak çalışmaları
• Mehter
4
5
• Çadır Şehir
• III. Ahmet
• Kadın Müzisyenler
3
Ayrıca bakınız
• Osmanlı İmparatorluğu
• Osmanlı kültürü
• Fars minyatürü
• Minyatür
4
Kaynakça
• Ágoston, Gábor (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York, NY: Facts On File. ISBN
1438110251.
5
Diğer kaynaklar
[1] Atil, Esin (1973). “Ottoman Miniature Painting under Sultan Mehmed II”. Ars Orientalis 9: 103-120.
http://www.jstor.org/discover/10.2307/4629273?uid=
3738128&uid=2134&uid=2&uid=70&uid=4&sid=
21101898422707. Erişim tarihi: 3 Mart 2013.
[2] “Minyatür”. turkishculture.org. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/
web/20160311164357/http://www.turkishculture.org/
fine-art/visual-arts/miniatures/miniature-painting-562.
htm?type=1. Erişim tarihi: 3 Mart 2013.
[3] “Osmanlı
Minyatürü".
melcominternational.org.
4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
http://web.archive.org/web/20160304211638/http:
//www.melcominternational.org/wp-content/content/
past_conf/2008/2008_papers/Rukanci&Karakas.pdf.
Erişim tarihi: 3 Mart 2013.
[4] Carboni, Stefano (2007). Venice and the Islamic world,
828-1797 (English ed. bas.). New Haven, Conn.: Yale
University Press. ISBN 0300124309.
[5] “Minyatür”. turkresmi.com. 5 Mart 2016 tarihinde
kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/
20160305022709/http://turkresmi.com/klasorler/
minyatur/index.htm. Erişim tarihi: 4 Mart 2013.
[6] “HE INFLUENCE
OF
TABRIZI ARTISTS
ON
ADVENT
AND
DEVELOPMENT
OF
sid.ir.
http://www.
ISTANBUL
SCHOOL”.
sid.ir/en/ViewPaper.asp?ID=192968&varStr=
4;AZHAND%20Y.;HONAR-HA-YE-ZIBA%
20(HONAR-HA-YE-TAJASSOMI);SPRING%
202010;-;41;33;38. Erişim tarihi: 4 Mart 2013.
DİĞER KAYNAKLAR
5
6
Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans
6.1
Metin
• Osmanlı minyatür sanatı Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_minyat%C3%BCr_sanat%C4%B1?oldid=17169557
Katkıda bulunanlar: SAİT71, Théoden, EmausBot, YBot, MerlIwBot, Muratero, Nebra, Peykbot, Khadkhall, Yozer1, Ozzybolat, McAang,
Ayrıntılı Bilgi, Hkn-bot ve Anonim: 3
6.2
Resimler
• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domain
Katkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be
slightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created
by Reidab.
• Dosya:Flag_of_the_Ottoman_Empire.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Flag_of_the_Ottoman_
Empire.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar:
http://www.vicmart.com/ext/en/exrw/item=1416 - Ottoman medal from 1850 Özgün yazarı: <a href ='//commons.wikimedia.org/
wiki/User:Dsmurat' title ='User:Dsmurat'>DsMurat</a><a href ='//commons.wikimedia.org/wiki/User_talk:Dsmurat' title ='User
talk:Dsmurat'>talk </a>
• Dosya:Osmanli-nisani.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Osmanli-nisani.svg Lisans: Public domain
Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Juris Tiltins
• Dosya:Sahname-i_Selim_Khan_9r.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Sahname-i_Selim_Khan_9r.
jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Badisches Landesmuseum Özgün yazarı: Ottoman miniature painter
• Dosya:Sarayi_Album_10a.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Sarayi_Album_10a.jpg Lisans: Public
domain Katkıda bulunanlar: Bilkent University Özgün yazarı: Sinan Bey
6.3
İçerik lisans
• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0