ulusal bir bilgi sistemi kapsamında türkiye sanayi istatistikleri

ULUSAL BİR BİLGİ SİSTEMİ
KAPSAMINDA
TÜRKİYE SANAYİ İSTATİSTİKLERİ
Prof. Dr. Orhan GÜVENEN
ÖZET
Bu çalışmada, günümüzde bilginin ve öneminin tartışılmasının çoktan geride bırakılırı ve giderek artan bir oran ve
düzeyde bilgiye sahip olma, hakim olma ve ondan en iyi yarar sağlama yollarının ve yöntemlerinin geliştirilmesine çalışıldığı açıklanmaktadır.
Bu çalışmada Ulusal Bir Bilgi Sistemi oluşturma konusunun önemi ve gereği vurgulanmakta, bu açıdan DiE'nin
konumu belirlenmektedir. Bu kapsamda Devlet İstatistik Enstitüsü'nde yapılan "Sanayi İstatistikleri" çalışmalarının
yapısı özetle sunulmaktadır.
SUMMARY
In Turkey the increasing importance and value of information is recognised. The State Institute of Statistics (SIS) has
the responsibility for collecting, storing, processing, evaluating and retrieving information for the whole nation.
A "National Information System" which is being planned by SIS is expected to contribute greatly to both national and
international information needs.
In this paper the Turkish Industrial Statistics are summarized and related to the National Information System. Also,
the coordination of National Information System with the SIS information system is discussed.
326
1 - GÎRİŞ
Yirminci yüzyıl sonu ve yirmibirinci yüzyıl başlangıcının bir bilgi ve bilim çağı olarak tanımlamak istenmesi bir rastlantı değildir. Tüm gelimiş ekonomilerde seksenli yıllarda bilgi konusu özel ve kamu kurumlan açısından yoğunlaşan bir boyutta önem kazanmıştır. Bilginin ülkelerin ve kurumların başarısı için ne
denli etkin ve stratejik önemde olduğu konusu uluslararası kapsamda da vazgeçilmez bir gerçek olarak kabul
edilir olmuştur.
Gelişmiş ekonomilerin gündeminde bilginin ve öneminin tartışılması çoktan geride bırakılarak, giderek
artan bir oranda ve düzeyde bilgiye sahip olma ve hakim olma, ondan en iyi yarar sağlama yollarının ve
yönteminin tartışılması yapılmakta ve uygulanmaktadır.
Bu çalışma, Ulusal Bir Bilgi Sistemi oluşturma konusunun önemi ve gereği vurgulamakta, bu açıdan
DiE'nin konumunu belirlemektedir. DİE Bilgi Sistemi olarak tanımlanan bir sistem ile ilgili çalışmalar hakkında genel bilgi verilerek, bu bilgi sisteminin bir alt sistemini oluşturan Sanayi Bilgileri ve İstatistikleri bu
kapsamda incelenmektedir.
2 - ULUSAL BİR BÎLGÎ SİSTEMİNİN GEREĞİ VE DİE
Yukarıda da belirtildiği gibi, günümüzde yıllarda bilgi her kuruluş için önemli kaynakların başında gelmeye başlamıştır. ABD ve Avrupa'da doksanlı yıllarda kuruluşların başarılarının kendilerine ait bilgiyi en iyi
şekilde değerlendtrcbilmelerindeki başarıya bağlı olduğu sürekli ifade edilmektedir. Temel amacı, çeşitli
düzeylerdeki yöneticilerin çalışmaları ile ilgili kararlarını zamanında ve sağlıklı olarak verebilmeleri için
gerekli olan bilgiyi gerekli miktarda, gerekli sürede ve gerekli doğrulukta sağlamak olan Yönetim Bilgi
Sistemleri (Management Information Systems MİS) teknolojide gelişmiş ekonomilerle birlikte Türkiye'de
de son yıllarda çeşitli kuruluşlarda inclenmekte ve uygulanması konusunda çaba gösterilmektedidr.
Bilgi hiç kuşkusuz kuruluşlarda olduğu kadar hatla ondan da daha fazla devletler ve kamu yönetimi için
gerekli ve zorunludur. Tüm kamu ve özel karar alıcıların kararlarını etkin ve minimum hata ile verebilmeleri
için gerekli olan bilgiye gerekli miktarda, gerekli zaman ve gerekli doğrulukta sahip olmaları vazgeçilmez bir
koşuldur. Ülkemizde bu yaklaşımın ve kurumlaşmanın sağlanması önemli birikim ve çaba gerçekleştirmektedir.
Kamu kurumlarının ve işletmeler düzeyindeki kuruluşların bünyelerinde halen yapılmakta olan ve gelecekte yapılması öngörülen uygulamalarla ilgili bilgilerin değerlendirilerek tekrarlarının kaldırılması ve o
kuruluşların yapılarında Yönetim Bilgi Sistemlerinin kurulup işler hale getirilebilmesi için gerçek bilgi ihtiyacının saptanması,'bu ihtiyacı karşılayacak bilgi yapısının yapısal yöntemler denilen çağdaş yöntemlerle
tanımlanması, gerekli olacak bilgisayar donanım ve yazılım birimlerinin belirlenip, sağlanmalarına ihtiyaç
bulunmaktadır. Bilgisayar destekli böyle bir bilgi sistemi başarı ile kurulup işler hale geldiğinde o kuruluş
bünyesindeki kaynakların optimal düzeyde kullanılarak verimliliğinin arttırılması mümkün olabilecektir.
DİE Başkanlığının kuruluş ve görevlerini belirleyen 8.6.1984 tarih ve 219 sayılı KHK (Kanun Hükmünde
Kararname) ve daha sonra değişikliklerin yer aldığı 27.1.1989 tarih/357 sayılı ve 5.2.1990 tarih/403 sayılı
KHK'lerde yer alan bilgi ile ilgili temel görevler şöyle özetlenebilir:
a)
Ülkenin iktisadi, sosyal ve kültürel faaliyetleriyle ilgili her türlü istatistikleri derlemek, değerlendirmek ve yayımlamak;
b)
Kalkınma planı ve yıllık programların hazırlanması, uygulanması ve takibi ile alınacak ekonomik
karar ve tedbirlerin sonuçlarının izlenmesi safhalarında gerekli görülen verileri öncelikle derlemek
ve değerlendirmek;
Bu çalışmanın hazırlanmasında değerli yoranı, kalkı ve önerilerinden ötürü Sayın Prof. Dr. Ziya Aktaş'a, Sayın Emine Koçberber'e teşekkürü
borç bilirim.
327
c)
Ekonomik, sosyal, kültürel konularda Türkiye İstatistik altyapısını oluşturacak verileri kapsayan bir
Bilgi Bankası kurmak ve devamını sağlamak amacı ile bilgi derleme, veri işleme teknolojisi ve dağıtma yöntemlerinde gerekli yenilikleri yapmak;
d)
Genel Nüfus Sayımı ve İşyerleri Sayımı, Genci Tarım Sayımı gibi sayımları yapmak;
e)
İstatistik çalışmaları için gerekli olan ardes, hava fotoğrafı, hatira, kroki ve benzeri belgeleri derlemek; kütük kayıt sistemi ve numaralama çalışmalarını düzenlemek ve bu konularda ilgili kamu kuruluşlarıyla işbirliği yapmak
Bir ülkenin istatistik altyapısı, tüm karar sistemlerini ve bilim çalışmalarını etkilemek durumundadır.
Daha önce de belirtildiği gibi DİE bünyesinde kuruluş amaçlarına uygun olarak Nüfus Sayımı, Tarım Sayımı,
Sanayi Sayımı gibi sayım bilgilerinin yaıusıra Türkiye'nin toplum ve ekonomi hayatına ilişkin çeşitli bilgiler
de toplanmaktadır. Özellikle çevre sorunlarına ilişkin ama nüfus sayımı ile de ilgili bir diğer konuda Coğrafi
Bilgi Sistemi (Geographic Information System, GIS) adı verilen bir bilgi sistemidir. Haritaya ilişkin grafik
bilgilerinin veri tabanı bilgileri ile ortaklaşa kullanımı amaçlayan böyle bir sistemde jeoloji, toprak arazi
kullanımı, bioloji, tarım, çevresel bilgiler ve çeşitli sosyo-ekonomik bilgilerin toplanması ve işlenmesi
amaçlanmaktadır. Bu alanda Avrupa Topluluğu, ABD ve Kanada gibi ülkelerde özellikle son yıllarda önemli
çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Bu açılardan bakıldığında, Devlet İstatistik Enstitüsü'nün Türkiye'deki
bilgi sistemi açısından konumu her zamankinden daha fazla önem kazanmakladır. Ülkemizde toplanan ve
değerlendirilen bilgilerin çok önemli bir bölümü Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından derlenmekte, işlenmekte, yorumlanmakta, saklanmakta ve gerekli kişi, kurum ve kuruluşlara iletilmektedir.
DiE'nin görevini etkin yapabilmesi, bunu sağlayacak insan ve bilgi teknolojisi niteliğini ve niceliğine
sahip olması, ürettiği bilgilerin verimli ve yaygın kullanımı ülkemiz açısından büyük önem taşımaktadır.
Kamu ve özel karar alıcıları için gerekli olacak bilgiyi zamanında, gerekli doğrulukta ve miktarda sağlayacak
bir Yönetim Bilgi Sistemine büyük ihtiyaç vardır.
DİE başkanlığı tarafından DİE bünyesinde oluşturulması öngörülen ve (Ulusal Bilgi Sistemi) adı verilen
bir bilgi sisteminin içinde gerek kamu ve gerek özel kuruluşlarımızın yararlanabileceği bilgileri içeren çeşitli
bilgi alt sistemleri söz konusu olacaktır.
Nüfus Bilgi Sistemi, Ticaret sistemi. Sanayi Bilgi Sistemi, Tarım Bilgi Sistemi, Doğal Kaynaklar Bilgi
Sistemi ve Coğrafi Bilgi Sistemi, Ulusal Bilgi Sistemi içinde yer alabilecek, çeşitli alt sistemler arasında
bulunmaktadır.
Böyle bir bilgi sisteminin oluşturulması için, öncelikle mevcut bilgi sisteminin bir model ile belirlenmesi,
ardından gelecekteki yurt içi ve yurt dışı bilgi akışını da göz önünde tutacak şekilde yeni bir modelin oluşturulup, onun gerçekleştirilmesi çalışmalarının yapılması yararlı olacaktır.
Bu doğrultuda DİE bünyesinde yapılan ve yapılmasına başlanan bazı çalışmalar bir sonraki alt bölümde
ele alınmıştır.
3 - DİE BİLGİ YAPISI İÇİNDE SANAYİ İSTATİSTİKLERİNİN YERİ
DİE bünyesinde bilgilerin sağlandığı kaynaklar, bu bilgilerin iletildiği alıcılar ve tüm bu bilgiler üzerindeki temel işlemler Veri Akış Diyagramı (Data Flow Diagram) denilen yapısal bir araç kullanılarak belirlenmiştir.
Bu çalışmalarda Kapsam Diagramı (Context Diagram) denilen diyagram üzerinde DİE ile bilgi alışverişinde bulunan tüm kişi, kurum ve kuruluşlar gösterilmiştir. Genel Bakış Diyagramı (Overview Diagram)
denilen Diyagramda ise DİE bünyesinde bilgi konusunda sürdürülen lemel işlevler özetlenmiştir.
Bütün işlevler arasındaki ve dış nesneler arasındaki bilgi alışverişi de yine bu kapsamda belirtilmiş ve
işlev sayısı ile yer alan (İstatistik Çalışmalar Yap) işlevi, parçalanarak alt işlevleri özetlenmiştir.
328
İşlev sayısı ile yer alalı (Tarım ve Sanayi istatistiklerini Hazırla) işlevi, bu sunuşun sınırını aşmamak
için, sadece fikir vermek bakımından şekil 1 'de sunulmuştur.
Bu diyagramlar ile bilgiler üzerinde yapılan temel işlemler ve bu işlemlerle ilgili veri/bilgi alışverişi belirtilmiştir.
Bu diyagramlar üzernide halen kullanılmakta olan kütükler de bir ucu açık dikıörigcn semboller halinde
gösterilmiştir. İleride DİE bünyesinde yapılacak bilgisayar ağları ve veri tabanı uygulamaları için bir hazırlık
amacı taşıyan bu çalışmalar mevcut bilgi sisteminin sağlıklı olarak modcllcnebilmesi olanağı da vermektedir.
4 - DİE'NİN SANAYÎ İSTATİSTİKLER İNİ DERLEME SİSTEMİ
Ülkemizde sanayi kesiminin sosyo-ekonomik yapısını belirlemek, sanayi sektörünün yıllara göre gelişimini izlemek, uluslararası karşılaştırmaları ve çeşitli araştırmaları yapabilmek için sanayi sektörüne ait ayrıntılı bilgiler DİE tarafından yıllık, üç aylık, aylık olarak derlenmekte ve yayınlanmaktadır.
Ayrıca genel yapıyı belirlemek ve ara yıllarda sanayi sektörü ile ilgili araştırmalara çerçeve teşkil edebilmesi amacıyla Sanayi İşyerleri Sayımı yapılmaktadır.
DİE tarafından elde edilen Sanayi İstatistiklerini ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
1- Sanayi ile ilgili nicel (kantitatif) veriler
2- Sanayi ile ilgili nitel (kalitatif) veriler
Aşağıdaki alt bölümlerde bu konular kısaca özetlenmektedir.
4.1- Nicel (Kalitatif) veriler:
Sanayi sektörünün alt sektörlerini oluşturan İmalat Sanayi, Maden ve Enerji sektörlerine ait nicel veriler
yedi kaynaktan sağlanmaktadır.:
A)
Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı
B)
Yıllık İmalat Sanayi Anketleri
C)
Üç Aylık İmalat Sanayi Anketleri
D)
Aylık İmalat: Sanayi Anketleri
E)
Yıllık Maden Anketleri
F)
Aylık Maden Anketleri
G)
Yıllık Gaz ve Su Anketleri
H)
Dış Ticaret Verileri
A) Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı
Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımının amaçları aşağıda belirtilen bilgileri temin etmek şeklinde özetlenebilir:
a)
Tarım dışı faaliyetler gösteren tüm sektörlerin coğrafi dağılımı, hukuki durumları, ana faaliyet konusu, istihdam işyeri büyüklük durumu vb.,
b)
İmalat, ticaret, hizmet, otelcilik, lokantacılık hakkında daha ayrıntılı bilgi,
c)
Sayım yılları arasında mukayeselere, indeks çalışmalarına imkan sağlamak, sağlayacak bilfiler,
d)
Karar organlarının alacağı ekonomik ve sosyal tedbirlere temel teşkil edecek bilgileri elde tmek ve
çeşitli araştırmalara veri hazırlamak,
e)
Beş Yıllık Kalkınma Plan ve Programları için gerekli bilgiler,
f)
Uluslararası tavsiyeleri gözönünde bulundurarak uluslararası kıyaslamalara olanak sağlamak.
329
Osmanlı dönıenide 1913 ve 1915 yıllarında Sanayi Sayımı yapılmış ve sayımın sonuçlan 1917 yılında
"1913-1915 Seneleri Sanayi îstatistiki" adı altında yayımlanmıştır.
Cumhuriyet döneminde bu güne kadar 1927,1950,1963,1970,1980 ve 1985 yıllarında olmak üzere 6 kez
Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı yapılmıştır.
1927 Sayımı : Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımının bir tamamlayıcısı olarak düşünülmüş ve 1927
Aralık ayında uygulanmıştır.
Bu sayımda kapsanan işyerlerinden, çalışanlar sayısı, çevirici güç kullanımı, hammadde ve üretim bilgileri derlenmiştir.
1950 Sayımı : îlk defa Birleşmiş Milletler önerilerine uygun olarak 1951 Mayıs ayında uygulanmış ve
tarım dışı sektörler hakkında bilgi alınmıştır.
1963 Sayımı : 1963 Sayımının yöntemi iki aşamalıdır. Birinci aşamada örnek işyerlerinin seçimini sağlayacak çerçeveyi oluşturmaya yarayan tarama anketi 1963 yılı Kasım ayında uygulanmıştır.
İkinci aşamada büyük işyerlerinde lam sayım diğer işyerlerine örnekleme yöntemi uygulanarak sayım
tamamlanmıştır. Bu sayımda tarım ve inşaat sektörleri kapsam dışı bırakılmıştır.
1970-1980-1985 Sayımlarının da yöntemi iki aşamalıdır. Birinci aşamada kapsam içine alınan tüm işyerleri tamsayıma tabi tutulmuş ikinci aşamada yine büyük işyerlerine tam sayım diğer işyerlerine örnekleme
yöntemi uygulanmıştır.
B) Yıllık İmalat Sanayi Anketleri
Yıllık İmalat Sanayi Anketlerinde 1983 yılından itibaren bilgi derlenecek birim 10 ve daha fazla kişi çalışan işyerleridir. 25+ kişi çalışan işyerlerinden daha ayrıntılı bilgi derlenmekte 10-24 kişi çalışan işyerlerinden daha az kapsamlı bilgi derlenmektedir.
Yıllı olarak 10+ kişi çalışan işyerlerinden her bir sektöre göre farklılık gösteren anket formları kullanılarak tam sayım yömtemi ile bilgi derlenmektedir.
Elde edilen nicel veriler şunlardır:
a)
Sanayi grupları işyeri büyüklükleri (kişi) çevirici güç kapasiteleri (HP), hukuki durumları ve sürekli
veya mevsimlik çalışan işyerlerine göre işyeri sayısı,
b)
Sanayi gruplarına göre seçilmiş dört ayda ücretle çalışanlar, ücretle çalışanlar ortalaması, Kasım
ayında çalışan iş sahibi ve ortaklar, ücretsiz çalışan aile fertleri, çalışanlar ortalaması ve iş kazaları,
c)
Sanayi gruplarına göre, Kasım ayında ücretle çalışanların nitelikleri,
d)
Ödenen yıllık maaş ve ücretler,
e)
İşyerlerinin durumu (mevsimlik veya sürekli),
f)
Yıl içinde yapılan hizmet ödemeleri,
g)
Input (Girdi) ve Input'a giden kalemlerin dağılımı,
h)
Output (Çıktı) ve Output'a giden kalemlerin dağılımı,
i)
Satışlar, devirler ve başkalarına yapılan hizmet karşılığı elde edilen gelirler.
j)
Satın alınan, üretilen, satılan ve tüketilen elektrik,
k)
Yıl sonunda kurulu olan elektrik motorları ve çevirici güç makinalaıı,
1)
Sabit sermaye yıl içinde yapılan gayri safi ilaveler ile mevcutlarından satışlar,
m)
Yıl sonu itibariyle sermaye ve kredi durumu.
C) Üy Aylık İmalat Sanayi Anketleri
İmalat Sanayi sektöründeki üretimin üçer aylık dönemler itibariyle gelişimini izlemek, alınacak ekonomik
tedbirleri ve yatırım kararlarını yönlendirebilmek için gerekli olan en önemli gösıergelerden birisini olusin ı . n
331
"Sanayi (İrelim İndcksi"ni hesaplayabilmek için bu anketler yapılmaktadır.
Ankcl büyük imalat sanayi kalma değerinin % 8()'nini oluşturan yaklaşık 2600 işyerine uygulanmakladır.
Elde edilen nicel veriler şunlardır:
a) Sckıörcl ayrımda üretim miktarı ve değeri
b) Scklörel ayrımda istihdam ve toplam ödemeler
c) Yatırımlar
d) Enerji kullanımı.
Elde edilen veriler öncelikle Sanayi Üretim İndeksi oluşturmada kullanılmakta, kısa bir sürede de "İmalat
Sanayi Üretim ve İstihdam" adlı yayınla kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır.
D) Aylık İmalat Sanayi Üretim Anketi
İmalat Sanayinin % 60'nı oluşturan yaklaşık 194 işyerinden sadece üretim miktarı ve değerleri derlenmektedir. Bu veriler öncelikle Aylık Sanayi Üretim indeksi oluşturmada kullanılmaktadır.
E) Yıllık Maden Anketleri
Yıllık olarak lam sayım yöntemi ile Taşocakçılığı işyerleri hariç tüm maden işletmelerinden "Yıllık Maden Anketleri'" formu ile bilgiler derlenmektedir.
Elde edilen nicel veriler şunlardır:
a)
İşyeri sayısı
b)
İstihdam ve ödemeler
c)
Girdi ve girdiyi oluşturan ayrıntılı değerler
d)
Çıktı ve çıktıyı oluşturan ayrıntılı değerler
e)
Gayri safi yatırımlara ilaveler
f)
Üretim miktar ve değerleri
g)
Satışlar ve stoklar
h)
Kullanılan teknoloji ve şemaları
i)
Enerji kullanımı.
F) Aylık Maden Anketleri
Taşocakları hariç aylık olarak tüm maden işyerlerinden iirelim-miktar ve değerleri, satışlar ve istihdam
verileri derlenmekledir.
G) Gaz Su Anketleri
Belediyelerin tam sayım ve örnekleme yöntemleri kullanılarak Enerji Sektörünün alt sektörlerini oluşturan gaz ve su sektörlerine ait imalat sanayi sektörünün ayrıntısında nicel veriler derlenmekledir.
Veriler değerlendirildikten sonra "Gaz ve Su İstatistikleri'" adlı yayınla kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır.
H) Dış Ticaret Verilen
Dış ticaret verilerinin kaynağı ithalat ve ihracatçılar tarafından gümrük idarelerine verilen beyannamelerdir. Bu beyannamelere göre sanayi sektörü ile ilgili ithalat ve ihracat miktar, değer verileri alt sektörler ve
ülkeler ayrıntısında derlenmekledir.
4.2- Nitel (Kalitat|") veriler
Günümüzde 42 ülkede çeşitli sektörlerde uygulanan Eğilim Anketleri ile elde edilen verilerden yararla•• " i k ekonominin genel gidişinin değerlendirilmesi, araştırma yapılabilmesi ve ekonomik gelişmelerin nasıl
332
bir süreç göstereceğinin tesbili mümkün olmakladır. Ekonomide öngörme konusu uygulama bakımından ve
milli, ulusal ve uluslararası boyulta önemli bir konudur.
Öngörme yöntemlerinde, özellikle bilgisayarların zamanımızda büyük ölçüde kullanılmasıyla, kanlilatif
verilerin yanında kalitatif verilerin de kullanılması hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya ve önem kazanmaya başlamıştır. Özellikle gelecek hakkındaki tahminler yukarı da da bclirülidği gibi herkes tarafından ilgilenilir ve
ihtiyaç duyulur hale gelmiştir. Bu amaçla DİE tarafından firmaların üst düzey yöneticileri ya da üretim faaliyetlerini yönlendiren koordinatörleri tarafından cevaplandırılması istenen iki çeşit eğilim anketi uygulanmaktadır.
a) Üç Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi
b) Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi
A) Üç A.vlık İmalat Sanayi Eğilim Anketi
Üç aylık sürelerle büyük İmalat Sanayi Katma Değerinin % 80'nini oluşturan yaklaşık 2 600 işyerine
uygulanmaktadır.
Elde edilen Nitel Veriler şunlardır:
a)
İşyerlerinin kapasite kullanım oranlan
b)
Tam kapasite ile çalışmama nedenleri
c)
Üretim ile ilgili mevcut dunum ve gelecek üç ay için işyerlerinin beklentileri
d)
Satış ve hammadde fiyatları ile ilgili mevcut durum ve geleck üç ay için işyerlerinin beklentileri
e)
Stoklarla ilgili mevcut durum ve gelecek üç ay için işyerlerinin beklentileri.
B) Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi
Büyük İmalat Sanayi Katma Değerinin % 60'ını oluşturan 1300 işyerine uygulanmaktadır.
Elde edilen nitel veriler üç aylık eğilim anketi ile derlenenlerin kapsamındadır. Yalnız buradaki beklentiler
işyerlerinin gelecek ayla ilgili beklentileridir.
Elde edilen bu veriler değerlendirildikten sonra sektörel ayrımlarda aylık ve üç aylık basın bülteni île
kamuoyuna sunulmaktadır. Ayrıca üç aylık eğilim sonuçları "İmalat Sanayi Üretim-Satış-lstihdamEğilinı" adlı yayınla kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır.
4.3 - Sanayi İstatistikleri ile ilgili yapılan çalışmalara ilişkin DiE'de manyetik ortamda oluşturulan
kütük ve veri tabanları
A) Aylık veri tabanları
Sanayi Üretim İstatistikleri Şubesinde aylık düzeyde oluşturulan veri tabanları şunlardır:
1 -
Seçilmiş 112 sanayi maddesinin 1986 yılından itibaren aylık üretim bilgileri,
2-
Yine 1986 yılından itibaren aylık sanayi üretim indeks sayıları ve değişim tabloları,
3-
Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anket Sonuçları
Yeni bir veri girişine gerek duyulmadan Aylık Sanayi Üretim İndeksinin hesaplanabilmesi. Aylık Ekonomik Göstergeler adlı Enstitümüz yayınında yer alan seçilmiş sanayi maddelerinin üretim verilerinin hazırlanabilmesi ve bu maddelerin aylık üretimlerine ilişkin bilgi taleplerinin anında karşılanabilmesi amacıyla
şubede aylık düzeyde bir veri tabanı oluşturulmuştur. D base IV paketi kullanılarak oluşturulan bu veri tabanı,
1986 yılından itibaren 112 temel sanayi maddesinin aylık üretim bilgilerini içermektedir.
Ayrıca 1986 yılından itibaren aylık sanayi indeks sayıları ve değişim tabloları içinde birer veri tabanı
oluşturulmuştur.
Aylık Üretim bilgileri, sanayi üretim indeks sayıları ve değişim oranlarına ilişkin veri tabanına yeni verilerin işlenmesi, eski verilerin kontrol edilmesi için elle herhangi bir veri girişi yapılmamaktadır. Sadece iş-
333
yerinden derlenen bilgiler yine işyerleri ve madde düzeyinde aylık olarak bilgisayara verilmekte ve bu amaçla
hazırlanmış olan program paketi kullanılmaktadır. Program madde düzeyinde aylık üretim bilgilerini hesaplamakta, ilgili kütüğe yeni bilgileri işlemekte ya da gerekli düzeltmeyi yapmakta, daha sonra gerekli kütükleri
kullanarak sanayi üretim indeksi ve değişim tabloları ile kontrol ve karşılaştırmaları yaparak her çalışma için
oluşturulan kütüklere son verileri işlemektedir.
Hazırlanan tablo programlarıyla bilgilerin istenen ayrıntıdaki dökümleri alınabilmektedir.
1991 yılı Şubat ayından itibaren uygulanmasına başlanılan aylık imalat sanayi eğilim anketleri sonuçlarım
içeren 26 adet tablo için de ayrıca şubede veri tabanları oluşturulmuştur. Her ay 1200 civarında işyerinden
derlenen anketlerdeki bilgiler günlük olarak bilgisayara verilmekte, hazırlanmış olan program paketleri çalıştırılarak hesaplanan göstergeler ilgili veri tabanlarına yerleştirilmektedir. 1991 Şubat ayından itibaren
oluşturulan bu anket sonuçları ile ilgili islenilen bilgilerin dökümleri, yazılmış olan tablo programlan ile ayrıntılı bir şekilde alınabilmekledir.
B) Üç Aylık Veri Tabanları
a)
Üç Aylık Sanayi Üretim İndeksinin hesaplanmasında kullanılan 803 maddenin 1986 yılı I. döneminden itibaren devlet/özel ayrıntısında dönemsel üretim bilgilerinden oluşan veri tabanı,
b)
1981 yılı I. döneminden itibaren Üç Aylık Sanayi Üretim İndeks sayıları ve değişim tablolarına
ilişkin dönemsel veri tabanı,
c)
1977 yılı I. döneminden itibaren işyeri sayısı ağırlıklı dönemsel ve yıllık ortalama kapasite kullanım
oranları ile, 1983 yılı I. dönemden itibaren üretim değeri ağırlıklı dönemsel ve yıllık ortalama kapasite kullanım oranına ilişkin veri tabanlarıdır.
Sanayi Üretim İndeksinde kullanılan 803 maddenin dönemsel üretim bilgileri hazır olduğunda madde
düzeyinde bilgisayara verilmekle, daha sonra yazılmış olan program paketleri çalıştırılarak Üç Aylık Sanayi
Üretim İndeksi sayıları ve değişim oranları hesaplanmakla, elde edilen sonuçlar programlar yardımı ile dönemsel indeks serisini içeren kütüklere yerleştirilmektedir. Yine tablo programları kullanılarak istenilen yıla
ve dönemlere ilişkin sonuçlar alınabilmektedir.
Kapasite kullanım oranlan sonuçlarıda hazır olduğunda ilgili kütüklere işlenmekte, istenilen yıl veya dönemlere ilişkin dökümler tablo programları yardımı ile anında alınabilmektedir.
Tüm bu çalışmaların veri girişinde ve program yazılımında ise D Base IV paket programı kullanılmaktadır.
C) Yıllık Sanayi ve Dış Ticaret İstatistikleri veri kütükleri
Yıllık sanayi verilerine ilişkin DİE'nün merkez bilgisayar sisteminde işyerleri ayrıntısında tüm bilgileri
içeren veri kütükleri mevcuttur.
Ayrıca 10+ kişi çalışan işyerlerinin adreslerini içeren adres kütüğü her yıl güncelleştirilerek kullanılmaktadır.
Yine dış ticaret istatistiklerini de ayrıntılı bir şekilde içeren veri kütükleri vardır.
5.1-OECD'nin EKONOMİK İSTATİSTİKLERİ
5.1.- OECD'nin Sanayi İstatistiklerine ilişkin yayınları
DiE'deki imalat sanayi istatistiklerini geliştirmek ve uluslararası sisteme ulaşabilmek için OECD'nin
Ekonomik İstatistikleri ile ilgili yayınları incelenmiştir.
OECD;
1 - Aylık yayınları
334
a)
Ana Ekonomik Göstergeler
b)
Dış Ticaret İstatistikleri Seri A
2 - Üç aylık yayınları
a)
Üç Aylık İşgücü istatistikleri
b)
Üç Aylık Milli Gelir
c)
Sanayi Göstergeleri
3 - Yıllık Yayınlan
a)
İşgücü İstatistikleri
b)
Milli Hesaplar
c)
Mal gruplarına Göre Dış Ticaret Seri C,
olmak üzere 8 temel yayınla üye ülkelere ait sanayi istatistiklerini ve göstergelerini değerlendirerek yayınlamaktadır.
OECD'ye üye ülkeler Sanayi Sektörüne ait verileri üç aylık ve aylık sürelerle derlemektedirler.
Üç ayda bir yayınlanan Sanayi Sektörü Göstergeleri" adlı yayın iki bölümden oluşmaktadır.
1 - Kanti tatil'veriler
2-
Kalitatif veriler
Kantitatif veriler:
a)
Üretim, istihdam ücretler araştırması
b) Yeni siparişler stoklar, karşılanmayan siparişler, dağıtımlar araştırması ile elde edilmektedir.
Kantitatif veriler:
a)
Eğilim araştırmaları (Business Survey) ile elde edilmektedir.
Bu araştırmalar aylık, üç aylık ve yıllık olarak yapılmaktadır. Aylık ve üç aylık veriler genellikle örnekleme metodu kullanılarak ya da belli büyüklük grubunun üzeri tam sayımla kapsanarak yapılmaktadır. Yıllık
sayımlar ya da tam sayımla elde edilen veriler oluşturulduktan sonra bu veriler Benchmark Yöntemi ile
güncelleştirilmektedir.
5.2- OECD'nin Sanayi İstatistikleri ile ilgili oluşturulan veri tabanları
A) Stan veri tabanı
Stan, OECD ve OECD üyesi olmayan ülkelerin, teknoloji ve sanayisine ait verileri kapsar. Uluslararası
rekabet, değişme ve ekonomik büyümeyi ölçme gibi analitik çalışmalar için oluşturulmuştur.
45 İmalat Sanayi, 15 hizmet sektörüne ait bilgileri içerir. Ana değişkenler üretim, katma değer, yatırım,
istihdam ödemeler, ithalat, ihracat ve işyerlerinin araştırma ve geliştirme harcamalarıdır.
B) ISIS (Industrial Structure International Statistics) veri tabanı
Milli İstatistik kurumlarının cari istatistiklerini ISIS klasifikasyonuna göre kapsamaktadır.
C) Eurostat veri tabanı
20 ve daha fazla kişi çalıştıran işyerine ait bilgileri NACE (General Industrial Classification Within the
European Communities) sınıflama sistemine göre vermektedir.
D) ICC (Bilgi, bilgisayar ve haberleşme) İstatistikleri veri tabanı
Bilgi, bilgisayar ve haberleşme istatistikleri veri tabanı üretim, mal ve hizmetleri hakkındaki bilgileri CPC
(Central Product Classification) sistemine göre vermektedir.
E) Analitik çalışma veri tabanı
Analitik ihtiyaçları karşılamak için düzenlenmiş veri tabanıdır. Uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin
bilgileri kapsamaktadır.
335
Uluslararası yatırım bilgileri düzenli aralıklarla OECD ülkelerinin sanayi politikalarını analiz için Sanayi
Komitesi taralından derlenerek veri tabanı oluşturulmuştur.
F) Taşınmaz (Intangible) yatırım veri tabanı
Taşınmaz yatırım firmanın gelecekteki etkinliğini artırmak için uzun dönemli sürekli ve düzenli yatırımını
içerir. Araştırma ve Geliştirme, yazılım, eğilim ve pazarlama ile ilgili bilgilerle veri tabanı oluşturulmuştur.
6 - DİE İLE OECD'NİN İMALAT SANAYİ İSTATİSTİKLERİ BİLGİ TOPLAMA SİSTEMİ
KARŞILAŞTIRMASI VE ÖNERİLER
Daha önceki incelemelerden de anlaşıldığı gibi DİE Sanayi İstatistikleri ile OECD Sanayi Göstergelerini
elde etmek için yapılan araştırmalar arasında bir paralellik vardır. Elde edilen çoğu göstergeler aynı olmasına
rağmen DİE Sanayi İstatistiklerinin gerek OECD ülkelerinin istatistik düzeyini sağlaması gerekse Ulusal
Bilgi Sistemi içinde güncel olarak yer alabilmesi için yapılması gerekli konular şunlardır:
1)
Yıllık İmalat Sanayide sadece 10+kişi çalışan işyerleri kapsanmaktadır, kapsanmayan (1-9) kişi çalışan işyerlerinden de veri derleme çalışmaları yapılmalıdır.
2)
Yıllık verilerin değerlendirilmesi 3 yıl gibi uzun bir zaman almaktadır. Bu sürenin verinin güncelliğini yitirmemesi için en fazla 6 aya indirilmesi gerekmektedir.
3)
Yıllık olarak madde düzeyinde elde edilen üretim ve ınpullarında değerlendirilerek yayınlanması
sanayi istatistiklerinin kalitesini artıracaktır.
Bunun için öneriler şunlardır:
1) Yıllık olarak 10+ kişi çalışan işyerlerini tam sayımla derlemeye devam etmek, uygun bir örnekleme
yönenıi seçilerek,
a)
Üretim
b)
Ödemeler
c)
Toptan satış alışlar (input)
d)
Toplam satışlar (output)
e)
Katmadeğer
f)
Gayri sail yatırıma ilaveler
gibi ana kriterleri sadece ana gruplar ve büyüklük grupları (1-9 dahil) ayrıntısında kısa sürede vermek, tam
sayım sonuçlarını da ayrıntılı olarak daha sonra yayınlamak.
2)
10+ kişi çalışan işyerlerini yine tam saymak, bilgi işleme dönemini hızlandırmak, (1-9) kişi çalışan
işyerlerini örnekleme ile kapsama almak, (1-9) kişi çalışan işyerlerine ait bilgileri ya ayrı olarak yayınlamak ya da birleştirerek yayınlamak.
3)
Bu güne kadar değerlendirilemeyen input kalemlerini belli bir örnekleme yöntemine göre tüm büyüklük grupları için değerlendirmek ya da üç aylık imalat sanayi kapsamındaki firmalar için değerlendirerek yayınlamak uygun olacaktır.
4)
Bunlara ilaveten OECD ülkelerinin çoğunda değişik surelerde (2 yılda bir. 3 yılda, bir vb. gibi) yapılan ve teknoloji ekonomi programında yer alan verimlilik, yoğunlaşma, yeni buluş (innovation),
araştırma-geliştirme (R and D) harcamaları gibi araştırmalar da yapılarak imalat sanayini belirleyen
göstergelerin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin Kanada'da sanayi ve hizmet sektörü için 100
farklı araştırma yapılarak sektörler çok ayrıntılı incelenebilmektedîr.
336
7) SONUÇ
Gelişmiş ekonomilere paralel olarak, özellikle son yıllarda ülkemizde de bilgiye verilen değer artmakta,
bilginin önemi konusunda bilinçlenme artmaktadır. Kamuda toplanan bilgilerin, önemli bir boyutunun derlenmesi, işlenmesi, saklanması ve yayınlanması işlemlerinde DÎE'nün çok önemli bir görev ve sorumluluğu
bulunmaktadır. Kurum yapısında oluşturulması amaçlanan Ulusal Bilgi Sistemi ile, onun allkümesini teşkil
eden DİE Bilgi Sistemine ve uluslararası bilgi sistemine çerçeve teşkil etmesi amaçlanmaktadır.
Genel kapsamda yapılan bu çalışmada, "Ulusal Bilgi Sistemi" ve DÎE Bilgi Sistemi"nin oluşturulmasının
büyük önemi belirlenmiş ve Devlet İstatistik Entitüsünde yapılan "Sanayi İstatistikleri" çalışmalarının yapısı
özetle sunulmuştur.
KAYNAKLAR
Aktaş, Z. (1987), Structured Analysis and Design of Information Systems, Prentice Hall, New York.
DİE(199O), Sanayi İstatistikleri, Ankara.
DİE (1990), Maden İstatistikleri, Ankara.
DİE (1990), Dış Ticaret İstatistikleri, Ankara.
OECD (1979), Main Economic Indicators, Sources and Methods, Paris.
OECD (1990), Indicators of Industrial Activity, Paris
OECD (1990), Consequences of the Technology Economy Programme for the Development of Indicators, Conference
Organised by OECD, Paris.
Statistics Canada, (1989), 1988-1989 Expenditure Plan, Part III, Ottowa.
ÖZGEÇMİŞ
BULUNDUĞU GÖREVLER :
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanı, 4.8.1988.
OECD Bilgisayar Dairesi Yönetici Uzmanı, 1979-1988
Dünya Uygulamalı Ekonometri Derneği İkinci Başkanı, 1986 İstatistik Derneği Başkanı, 1990 Paris Üniversitesi Ekonometri Profesörü ve Araştırma Direktörü, 1979-1988
OECD Temsilciler Meclisi Başkanı, 1987-1988
Ekonometri ve Uluslararası Ekonomi Profesörü, "Dünya Sistemleri, Ekonomileri ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsü" Kurucusu
ve Başkanı, Bilkent Üniversitesi, 1988 Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales Öğretim Üyesi, Paris, 1977-1984
Paris - Sorbonne Üniversitesi (EPHE) Öğretim Üyesi, 1976
Uygulamalı Ekonometri, Ekonometri, ve Uluslararası Ekonomi konularında Paris Üniversitesinde 100'den çok yüksek lisans
tezi ve 20'yi aşan doktora tezi yönetimi, 1977-1988
OECD Tarım İstatistikleri Bölümü Yönetici Uzmanı, 1974-1978
OECD İstatistik Danışmanı, 1973
Atatürk Üniversitesi Zirai Ekonomi Bölümü Asistanı, 1969-1973
Yedeksubay Muharabe Asteğmeni, 1964
Örnek Müessesesi İşletmesi Yönetim Danışmanı, 1963-1972
Atatürk Üniversitesi Vakfı Şeref Üyesi.
ÖĞRENİM DURUMU:
Erzurum inönü İlkokulu, Saint Joseph Lisesi, İstanbul Üniversitesi iktisat Fakültesi, Paris Üniversitesi (Ekonometri dalında
Master ve Doktora).
YAYINLAR:
Kluwer, Martinus Nijhoff, Economica, Chapman and Hall'de Uluslararası Makroekonometri Modelleri ve Ekonometrik Ürün
Modelleri konusunda yayınlanmış ingilizce ve Fransızca kitaplar. Bu konulara ek olarak Uygulamalı Ekonometri, İstatistik, Uluslararası Ekonomi ve Kantitatif Metodlar konusunda yazılmış makale, tebliğ ve raporlar.
BİLDİĞİ YABANCI DİLLER:
Fransızca, İngilizce İtalyanca.
337