Untitled - Pegem.net

akıcı
ayrıntılı
güncel
kpss
konu anlatımları
örnekler
yorumlar
uyarılar
2014
pratik bilgiler
ösym tarzında özgün sorular
ve açıklamaları
tarih
osmanlı siyasi tarihi
çağdaş türk ve dünya tarihi
la
ar
l
u
n
ko
i
n
ye
la
ar
rul
20
1
d
85
soru
e
ste
i
s
av
n
ı
is
n
e
y
tır
o
ş
ı
s
i
n
nm
e
a
l
y
r
azı
h
öre
g
e
3 kpss’
min
Editör: Serkan Aksoy
KPSS TARİH
ISBN 978-605-364-520-7
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ
SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir
kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da
kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi
Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
16. Baskı: Eylül 2013, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7
Şaşmaz/ANKARA
(0312-278 34 84)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 16102
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU
Değerli Adaylar;
Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde
önemli bir yer tutan “Tarih” kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla
hazırlanmıştır.
Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
İslamiyet Öncesi Türk Tarihi,
Türk-İslam Tarihi,
Osmanlı Tarihi,
Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri,
Avrupa’da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri,
XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti,
Kurtuluş Savaşı'nın Hazırlık Dönemi
Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi
Cumhuriyet Dönemi
Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve
Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır.
Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele
alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla
somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde
sunulmasına özen gösterilmiştir.
Her ünitenin sonunda,
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
özet,
etkinlik,
bulmaca,
boşluk doldurma,
çözümlü testler,
cevaplı testler ve
çıkmış sorulara;
yer verilmiştir.
Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma,
PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir
borç bilirim.
Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve
önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle
pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.
Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.
Serkan Aksoy
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu Ve Türk Göçleri .............................3
İslamiyet Öncesi Türk Devletleri ......................................................................5
İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) ..................................................................5
Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları) ..................................................5
Kavimler Göçü (375) ...................................................................................6
Avrupa Hunları (375 - 469) .........................................................................7
Göktürk Devleti (552-630) ...........................................................................8
II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745) .........................................................9
Uygur Devleti (745-840) ............................................................................10
Orta Asya’da Kurulan Diğer Türk Devletleri...................................................11
1. Kırgızlar................................................................................................. 11
2. Sabirler.................................................................................................. 11
3. Akhunlar (Eftalitler) ............................................................................... 11
4. Hazarlar ................................................................................................ 11
5. Türgişler ................................................................................................ 11
6. Karluklar ................................................................................................ 11
7. Avarlar ................................................................................................... 11
8. Bulgarlar................................................................................................12
9. Macarlar ................................................................................................12
10. Peçenekler ..........................................................................................12
11. Kıpçaklar (Kumanlar) ..........................................................................12
12. Oğuzlar (Uzlar)....................................................................................12
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet .............................13
A. Devlet Yönetimi ....................................................................................13
B. Ordu (Sü) ..............................................................................................14
C. Din ve İnanış ........................................................................................15
D. Hukuk (Könilik) .....................................................................................16
E. Sosyal ve Ekonomik Hayat ...................................................................16
F. Yazı, Dil ve Edebiyat .............................................................................17
G. Bilim ve Sanat ......................................................................................18
H. Müzik ....................................................................................................18
Özet ...............................................................................................................19
Boşluk Doldurma ...........................................................................................20
Bulmaca.........................................................................................................22
Çözümlü Test .................................................................................................23
Cevaplı Test ...................................................................................................26
Çıkmış Sorular ...............................................................................................29
v
2. BÖLÜM
Türk - İslam Tarihi
Türklerin İslamiyet’i Kabulü................................................................................ 35
Talas Savaşı (751) ........................................................................................ 35
İlk Türk - İslam Devletleri ................................................................................... 36
Karahanlılar (840-1212) ................................................................................ 36
Gazneliler (963-1187) ................................................................................... 37
Tolunoğulları (868-905) ................................................................................. 38
Akşitler (Ihşitler) (935-969)............................................................................ 39
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ............................................................. 39
İlk Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet ........................................... 42
A. Devlet Yönetimi ........................................................................................ 42
B. Ordu.......................................................................................................... 43
C. Toprak Yönetimi........................................................................................ 45
D. Ekonomik Yapı ......................................................................................... 46
E. Sosyal Hayat ve Hukuk ............................................................................ 46
F. Bilim, Dil ve Edebiyat ................................................................................ 47
G. Sanat ve Mimari ....................................................................................... 49
Türkiye Tarihi ..................................................................................................... 50
Malazgirt Savaşı’ndan Sonra Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ........... 51
Saltuklular (1072-1202) ............................................................................ 51
Mengücekliler (1080-1228) ....................................................................... 51
Danişmentliler (1080-1178) ...................................................................... 51
Artuklular (1102-1409) .............................................................................. 51
Çaka Beyliği (1081-1093) ......................................................................... 51
Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308) .............................................. 52
Uçlar ve Anadolu Beylikleri ........................................................................... 53
Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler............................................. 54
Karamanoğulları (1256-1487) .................................................................. 54
Hamitoğulları (1300-1423) ........................................................................ 54
Eşrefoğulları (1284-1326) ......................................................................... 54
Dulkadiroğulları (1337-1515) .................................................................... 54
Ramazanoğulları (1353-1608) .................................................................. 54
Germiyanoğulları (1299-1429) ................................................................. 54
Saruhanoğulları (1313-1410) ................................................................... 55
Aydınoğulları (1308-1426) ........................................................................ 55
Menteşeoğulları (1261-1424) ................................................................... 55
Osmanoğulları (1299-1922) ..................................................................... 55
Karesioğulları (1304-1360) ....................................................................... 55
Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1292-1461) ...................................... 55
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
vi
Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet .......56
A. Devlet Yönetimi .....................................................................................56
B. Ordu.......................................................................................................57
C. Toprak Yönetimi.....................................................................................58
D. Ekonomik ve Sosyal Hayat....................................................................58
E. Hukuk ....................................................................................................60
F. Din ve İnanış ..........................................................................................60
G. Fikir, Dil ve Edebiyat..............................................................................60
H. Bilim, Sanat ve Mimari...........................................................................61
Orta Asya ve Yakın Doğu’da Kurulan Devletler .............................................64
Fatımîler (909 - 1171) ................................................................................64
Harzemşahlar (1907 - 1231) ......................................................................64
Eyyûbîler (1174 - 1250) ..............................................................................64
Memlükler (1250 - 1517) ............................................................................65
Moğollar (1196 - 1227) ...............................................................................65
Timur Devleti (1370 - 1507) .......................................................................66
Babür Devleti (1526 - 1858) .......................................................................66
Karakoyunlular (1365 - 1469) ....................................................................67
Akkoyunlular (1365 - 1469) ........................................................................67
Safeviler (1502 - 1736) ..............................................................................67
Özet ................................................................................................................68
Boşluk Doldurma ............................................................................................70
Bulmaca..........................................................................................................72
Çözümlü Test ..................................................................................................73
Cevaplı Test ....................................................................................................78
Çıkmış Sorular ................................................................................................82
3. BÖLÜM
Osmanlı Tarihi
Kuruluş Dönemi (1299-1453) ........................................................................91
Yükselme Dönemi (1453 – 1579) ...................................................................94
Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti.............................................................96
A. Osmanlıda Devlet Anlayışı ...................................................................96
B. Merkez Teşkilatı ....................................................................................96
C. Memleket Yönetimi .............................................................................101
D. Osmanlı Toprak Sistemi .....................................................................103
E. Ordu ve Donanma ..............................................................................105
F. Ekonomik Hayat ..................................................................................107
G. Sosyal Hayat .......................................................................................110
H. Hukuk ............................................................................................... 111
I. Eğitim ..................................................................................................113
J. Dil, Edebiyat ve Bilim ..........................................................................115
vii
K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı..................................................................116
L. Basın - Yayın ..........................................................................................117
M. Mimari ...................................................................................................117
N. Güzel Sanatlar.......................................................................................119
Özet ................................................................................................................ 121
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 124
Bulmaca.......................................................................................................... 126
Çözümlü Test .................................................................................................. 127
Cevaplı Test .................................................................................................... 134
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 138
4. BÖLÜM
Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri
Duraklama Dönemi (17. Yüzyıl) (1579-1699) ................................................. 147
XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi).............................................. 153
Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) (1699 - 1792) .................................................. 155
XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları ............................................... 160
Dağılma Dönemi (19. Yüzyıl) (1792 - 1922) ................................................... 164
19. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi) .................................................... 171
II. Mahmut Dönemi Islahatları (1808 - 1839) ......................................... 172
Tanzimat Dönemi Islahatları (1839 - 1876) .......................................... 174
II. Abdülhamit Dönemi Islahatları .......................................................... 178
Özet ................................................................................................................ 183
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 185
Bulmaca.......................................................................................................... 187
Çözümlü Test .................................................................................................. 188
Cevaplı Test .................................................................................................... 193
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 197
5. BÖLÜM
Avrupa’da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin
Türk-İslam Dünyasına Etkileri
Orta Çağda Avrupa......................................................................................... 207
A. Kilise ve Papalık ................................................................................... 207
B. Feodalite (Derebeylik) ........................................................................... 208
C. Haçlı Seferleri ........................................................................................ 208
D. Magna Charta (Büyük Şart) (1215) ....................................................... 209
E. Yüzyıl Savaşları (1337-1453) ................................................................ 209
Yeni Çağda Avrupa ......................................................................................... 209
A. Coğrafi Keşifler ...................................................................................... 209
B. Rönesans .............................................................................................. 211
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
viii
C. Reform.................................................................................................. 212
D. Aydınlanma Çağı .................................................................................. 214
E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) (1618-1648) ............................ 214
F. Yedi Yıl Savaşları (1756-1763).............................................................. 215
G. Amerika Birleşik Devletleri’nin Kurulması (1787) ................................. 215
Yakın Çağda Avrupa ...................................................................................... 215
A. Fransız İhtilali (1789) ............................................................................ 215
B. Sanayi İnkılabı ...................................................................................... 216
Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti ...................................................... 217
C. 1830 İhtilalleri ...................................................................................... 217
D. 1848 İhtilalleri ...................................................................................... 217
E. İtalya ve Almanya’nın Siyasi Birliklerini Kurmaları ............................... 217
Özet ............................................................................................................... 218
Boşluk Doldurma ........................................................................................... 219
Bulmaca......................................................................................................... 221
Çözümlü Test ................................................................................................. 222
Cevaplı Test ................................................................................................... 227
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları .................................................................... 229
6. BÖLÜM
XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti
Trablusgarp Savaşı (1911-1912) .................................................................... 233
Balkan Savaşları (1912 - 1913) ...................................................................... 235
I. Balkan Savaşı ......................................................................................... 235
II. Balkan Savaşı (1913)............................................................................. 236
Osmanlı Devleti’nin Balkan Devletleri İle İmzaladığı Antlaşmalar.............. 237
I. Dünya Savaşı (1914 - 1918)........................................................................ 238
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ........................................................ 239
Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) ..................................................... 245
Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler ................................................... 248
Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) ............................................ 248
İzmir’in İşgali ve Kuvayimilliye ........................................................................ 254
İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ................................................................... 254
Kuvayimilliye’nin Kurulması ....................................................................... 255
Özet ................................................................................................................ 256
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 258
Bulmaca.......................................................................................................... 260
Çözümlü Test .................................................................................................. 261
Cevaplı Test .................................................................................................... 267
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 271
ix
7. BÖLÜM
Kurtuluş Savaşı'nın Hazırlık Dönemi
Genelgeler ve Kongreler Dönemi ................................................................... 277
1. Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı ........................................................ 277
2. Samsun Raporu ..................................................................................... 278
3. Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)......................................................... 278
4. Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) .................................... 278
5. Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919) ............................... 280
6. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) ............................................. 282
7. Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) ............................................... 283
8. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) ........................................................... 283
9. Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) ............................ 284
10. Temsil Heyetinin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919) ............................. 286
11. Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920)........... 286
12. Misakımilli Kararları (28 Ocak 1920) .................................................... 287
13. İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920) ........................................... 288
I. TBMM Dönemi............................................................................................. 289
Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920).............................................................. 291
Milli Mücadele Dönemi Basın Yayın ........................................................... 291
TBMM’ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar ....................................................... 292
Düzenli Ordunun Kurulması (Aralık 1920) ................................................. 293
Özet ................................................................................................................ 295
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 297
Bulmaca.......................................................................................................... 299
Çözümlü Test .................................................................................................. 300
Cevaplı Test .................................................................................................... 306
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 309
8. BÖLÜM
Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi
Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler ........................................................................ 319
1. Doğu Cephesi ........................................................................................ 320
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) ........................................................ 320
Ermeni Sorunu ...................................................................................... 321
2. Güney Cephesi ...................................................................................... 322
3. Batı Cephesi .......................................................................................... 322
I. İnönü Savaşı (6 -10 Ocak 1921) ........................................................ 323
Londra Konferansı (21 Şubat - 12 Mart 1921)....................................... 323
Afganistan’la Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) ................................... 325
Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ................... 325
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
x
İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) ...............................................326
Teşkilât-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) ..........................................327
II. İnönü Savaşı (23 Mart - 1 Nisan 1921) .................................................327
Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10 - 24 Temmuz 1921) .......................328
Tekalif-i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler) (7-8 Ağustos 1921 )........329
Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos - 13 Eylül 1921) .....................330
Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ..........................................................330
Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) ......................................................331
İtilaf Devletleri’nin Ateşkes Teklifleri (22 Mart 1922) .............................331
İtilaf Devletleri’nin Barış Teklifleri (26 Mart 1922) .................................332
Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922) ...............................................332
Çanakkale Olayı........................................................................................333
Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922) ...............................................333
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) .........................................................334
Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)..................................................335
1. Sınırlar .............................................................................................336
2. Kapitülasyonlar .................................................................................336
3. Azınlıklar ..........................................................................................337
4. Boğazlar ...........................................................................................337
5. İstanbul’un Boşaltılması ...................................................................337
6. Borçlar ..............................................................................................337
7. Yabancı Okullar ................................................................................337
8. Patrikhane ........................................................................................337
9. Mısır, Sudan, Kıbrıs ..........................................................................338
10. Ticaret, Sağlık ve Adalet.................................................................338
11. Savaş Tazminatları .........................................................................338
Özet ...............................................................................................................339
Boşluk Doldurma ...........................................................................................340
Bulmaca.........................................................................................................342
Çözümlü Test .................................................................................................343
Cevaplı Test ...................................................................................................346
Çıkmış Sorular ...............................................................................................349
9. BÖLÜM
Cumhuriyet Dönemi
II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi ..........................................................361
İnkılap Kavramı...............................................................................................361
Siyasal Alanda Yapılan İnkılaplar ...................................................................362
1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) .................................................362
2. Ankara'nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923) ............................................362
3. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923).........................................................363
4. Halifeliğin Kaldırılması ..........................................................................363
xi
5. 1924 Anayasası (20 Nisan 1924)........................................................... 364
6. Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri ................................................... 365
a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 1923) ..................................................... 365
Ordunun Siyasetten Ayrılması ............................................................... 365
b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) .............. 365
Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) .......................................................... 366
Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (16 Haziran 1926) ................. 366
c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)................................. 367
Kadınlara Siyasî Hakların Verilmesi ...................................................... 367
Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar ............................................................. 368
Medeni Kanun'un Kabulü (17 Şubat 1926)............................................ 368
Hukuk Alanındaki Diğer Yenilikler.......................................................... 369
Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar ............................................. 369
Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar: ................................................ 369
1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 1924) ... 369
2. Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 1926) ...... 370
3. Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) (1 Kasım 1928) ..................... 370
4. Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931) ........................... 371
5. Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932) .......................... 371
6. Halkevleri (1932) ............................................................................... 372
7. Eğitim ve Kültür Alanındaki Diğer Gelişmeler .................................... 372
Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar ............................................................... 373
1. Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) ....................................................... 373
2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ............... 373
3. Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934) .................................................... 374
4. Takvim, Saat, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi ........................... 374
Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar .......................................................... 375
1. TBMM'nin 1 Mart 1922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler ....... 375
2. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) .............................................. 375
3. Tarım Alanında Yapılan Yenilikler ...................................................... 376
4. Ticaret Alanında Yapılan Yenilikler .................................................... 376
5. Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Yenilikler ............................. 377
6. Devletçi Ekonominin Uygulanması .................................................... 377
Bayındırlık ve Ulaştırma Alanında Yapılan Yenilikler ............................. 378
Sağlık ve Tıp Alanında Yapılan Yenilikler .............................................. 378
Atatürk İlkeleri ................................................................................................ 379
Atatürkçülüğün Tanımı ............................................................................... 379
A) Temel İlkeler .......................................................................................... 379
1. Cumhuriyetçilik .................................................................................. 379
2. Milliyetçilik ......................................................................................... 380
3. Halkçılık ............................................................................................. 381
4. Laiklik ................................................................................................ 381
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
xii
5. Devletçilik .......................................................................................... 382
6. İnkılapçılık ......................................................................................... 382
B) Bütünleyici İlkeler ................................................................................. 382
Özet ................................................................................................................ 383
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 385
Bulmaca.......................................................................................................... 387
Çözümlü Test .................................................................................................. 388
Cevaplı Test .................................................................................................... 393
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 396
10. BÖLÜM
Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası
Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri................................................................ 415
1923-1930 Arası Türk Dış Politikası ............................................................... 415
1. Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu............................................... 416
2. Yabancı Okullar Sorunu ......................................................................... 416
3. Borçlar Sorunu ....................................................................................... 416
4. Musul (Irak) Sorunu ............................................................................... 417
1932 - 1939 Arası Türk Dış Politikası ............................................................. 418
1. Milletler Cemiyetine Üyelik (18 Temmuz 1932) ...................................... 418
2. Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ............................................................... 418
3. Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ................ 419
4. Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937) ........................................................... 420
5. Hatay Sorunu (30 Haziran 1939) ........................................................... 421
Özet ................................................................................................................ 423
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 424
Bulmaca.......................................................................................................... 426
Çözümlü Test .................................................................................................. 427
Cevaplı Test .................................................................................................... 430
Çıkmış Sorular ................................................................................................ 432
11. BÖLÜM
Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi
XX. Yüzyıl Başlarında Dünya ......................................................................... 441
A. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya’daki
Türk Devletler ve Topluluklar ................................................................. 441
Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli ........................................ 441
Rusların Orta Asya’yı İstilası ................................................................. 442
SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu ............................... 442
B. Orta Doğu’da Manda Yönetimlerinin Kurulması .................................... 443
Orta Doğu’da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları ........................ 443
xiii
C. Uzak Doğu’da Yeni Bir Güç: Japonya ................................................... 444
D. 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) ...................................... 444
E. Avrupa’da Totaliter Rejimlerin Kurulması ............................................... 445
F. İki Savaş Arası Dönemde Dünyada Gelişmeler ..................................... 446
G. Barışa Katkı Amaçlı Diğer Antlaşmalar ................................................. 447
II. Dünya Savaşı ............................................................................................. 448
A. Yeni Bir Savaşa Doğru........................................................................... 448
Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar ..................................................... 448
B. II. Dünya Savaşı’nda Türkiye................................................................. 450
Adana Görüşmeleri (30 Ocak - 1 Şubat 1943) ...................................... 451
Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) ...................................................... 451
Dönemin Önemli İç Olayları .................................................................. 452
C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar ................................. 454
Atlantik Bildirisi (1941) ........................................................................... 454
Casablanca Konferansı (1943) .............................................................. 454
Washington Konferansı (1943) .............................................................. 454
Tahran Konferansı (1943) ...................................................................... 454
Yalta Konferansı (1945) ......................................................................... 454
San Francisco Konferansı (1945) .......................................................... 455
Postdam Konferansı (1945) .................................................................. 455
II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen
Önemli Olaylar ........................................................................................... 456
Soğuk Savaş Dönemi ..................................................................................... 458
A. Blokların Kuruluşu ................................................................................. 458
1. Doğu Blokunun Kuruluşu ................................................................... 458
2. Batı Blokunun Kuruluşu ..................................................................... 459
B. Paylaşılamayan Orta Doğu.................................................................... 462
1. İsrail’in Kuruluşu ................................................................................ 462
2. Eisenhower Doktrini .......................................................................... 462
C. UZAK DOĞU’DA ÇATIŞMA .................................................................. 463
1. Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kuruluşu .................................................... 463
2. Uzak Doğu’da Hükûmet Mücadeleri .................................................. 463
D. Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ................................................................. 464
1. Güney Asya’daki Gelişmeler ............................................................. 464
2. Afrika’daki Gelişmeler ........................................................................ 465
E. Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye ........................................................ 466
1. Soğuk Savaş Dönemi’nde Türk Dış Politikası ................................... 466
2. Türkiye’de Hayat ............................................................................... 468
3. Dönemin Önemli İç Olayları .............................................................. 469
4. Dünya’daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler ....................... 470
Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası ........................................................ 471
A. Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci .................................................. 471
1. Yumuşama Dönemi Politikaları ......................................................... 472
2. Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri .............................. 472
3. Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) ............................................... 473
B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları ............................................................ 473
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
xiv
1. Küba Buhranı .................................................................................... 473
2. Vietnam Savaşı ................................................................................. 473
3. Keşmir Sorunu ................................................................................... 474
4. Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali ............................................... 474
C. Barış İçinde Bir Arada Yaşama ............................................................. 475
D. Arap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları......................... 476
1. Camp David Anlaşmaları ................................................................... 477
2. İslam Konferansı Örgütü ................................................................... 477
E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ..................................................... 478
F. İran - Irak Savaşı (1980 - 1988) ............................................................. 479
1. Irak’ta Rejim Değişikliği ..................................................................... 479
2. İran’da Rejim Değişikliği .................................................................... 479
3. Savaş ve Sonuçları ........................................................................... 479
G. Yumuşama Döneminde Dünya ............................................................. 480
1. Ekonomi ............................................................................................ 480
2. Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler ...................................................... 480
3. Kültürel Hayat .................................................................................... 481
H. Türk Dış Politikası ................................................................................. 481
1. Türk - Yunan İlişkileri ......................................................................... 481
I. Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960 - 1983)................................................ 484
1961 ve 1982 Anayasalarının Karşılaştırılması ..................................... 485
Küreselleşen Dünya ....................................................................................... 488
SSCB’de Değişim ve Sonuçları ................................................................. 488
SSCB’nin Dağılması .................................................................................. 489
SSCB’nin Dağılmasının Doğu Avrupa’ya Etkileri ....................................... 490
SSCB’nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri ............... 490
Asya’da Yeniden Yapılanma ...................................................................... 491
Doğu Blokundan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar...................................... 493
Türkiye ve Avrupa Birliği ............................................................................ 495
AB Organları .............................................................................................. 496
Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar.............................................................. 496
Orta Doğu ve Afganistan’da Gelişmeler..................................................... 497
Dünyadaki Gelişmeler ................................................................................ 500
Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası........................................................ 501
1980 Sonrası Türkiye ................................................................................. 505
Toplumsal Sorunlar .................................................................................... 506
Küresel Sorunlar ........................................................................................ 507
Özet ................................................................................................................ 509
Boşluk Doldurma ............................................................................................ 511
Bulmaca.......................................................................................................... 513
Çözümlü Test .................................................................................................. 514
Cevaplı Test .................................................................................................... 521
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları ...................................................................... 526
Kronoloji.......................................................................................................... 527
Bulmaca Çözümleri ........................................................................................ 530
Genel Kültür’de
45
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
1.
Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletleriyle ilgili
olarak,
I.
1.
Ülke; töre adı verilen, yazılı olmayan hukuk kurallarına göre yönetilmiştir.
II.
Toprak, yurt olarak adlandırılmıştır.
III.
Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda
yardımcı olmak üzere danışma meclisleri kurulmuştur.
Asağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk
devletlerinin hukuk sistemiyle ilgili doğru bir bilgi
değildir?
A)
Siyasi ve sosyal hayatı düzenleyen hukuk kurallarının bütününe töre denilmiştir.
B)
Yöneten ve yönetilen herkes töreye uymak
zorundaydı.
C)
Türk hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı
hale getirilmiştir.
D)
Yarı göçebe yasam tarzı hapis cezalarının kısa
süreli olmasında etkili olmuştur.
E)
Örfî davalara Emir-i Dad bakardı.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C)I ve II
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 10 / 1. Soru
1.
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde, devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise verilen
isim aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Divanıhumayun
B)
Kurultay (Toy)
C)
Buyruk
D)
Tudun
E)
Aygucı
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 11 / 1. Soru
2.
Kayseri’deki Gevher Nesibe Hatun, Aksaray’daki
Alaeddin Keykubat ve Divriği’deki Turan Melek
adlı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait eserler
aşağıdaki yapı türlerinden hangisine girer?
A) Kervansaray
B) İmarethane
D) Medrese
12. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu Selçuklu Döneminde yapılmış mimari eserlerden biri değildir?
C) Darüşşifa
E) Külliye
A)
Afyon Ulu Camii
B)
Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi
C)
Konya Karatay Mescidi
D)
Sivas Gök Medrese
E)
Bursa Ulu Camii
Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru
Bankası / Sayfa 26 / 12. Soru
3.
I.
Gevher Nesibe Hatun Şifahanesi
II.
Çifte Minareli Medrese
III.
Hasankeyf Harabeleri
Yukarıda verilenlerden hangileri Artuklular Dönemine ait eserlerdendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru
Bankası / Sayfa 166 / 3. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
2.
Kayseri’deki Gevher Nesibe Hatun, Aksaray’daki
Alaeddin Keykubat ve Divriği’deki Turan Melek
adlı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait eserler
aşağıdaki yapı türlerinden hangisine girer?
A) Kervansaray
B) İmarethane
D) Medrese
20. Divriği’de bulunan Turan Melek Şifahanesi Türk İslâm sanatının hangi dönemine aittir?
C) Darüşşifa
E) Külliye
A)
Artuklular
B)
Mengücekliler
C)
Saltukoğulları
D)
Danişmentliler
E)
Anadolu Selçukluları
Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar
Yaprak Test - 107 / 20. Soru
1.
3.
Anadolu’da kurulan ilk beyliklerden biri olan ve
1072-1202 yılları arasında Erzurum ve çevresinde hüküm süren; Üç Kümbetler ve Mama Hatun
Türbesi gibi eserleri günümüze ulaşan beylik
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Danişmentliler
B) Saltuklular
D) Mengücekler
•
Emir Saltuk Kümbeti
•
Mama Hatun Külliyesi
•
Kars Kalesi
Yukarıda verilen eserler aşağıdaki devletlerden
veya beyliklerden hangisine aittir?
C) Artuklular
E) Sökmenliler
A)
Büyük Selçuklular
B)
Saltuklular
C)
Anadolu Selçukluları
D)
Danışmentliler
E)
Müngücekler
5000 Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Sayfa 305 - 1. Soru
4.
Osmanlı Beyliği’nin Rumeli’ye geçişinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmamıştır?
A)
Bizans İmparatorluğu’ndaki taht mücadeleleri
B)
Karesioğulları Beyliği’nin Osmanlı egemenliğine
geçmesi
4.
Osmanlı Devleti’nin kısa sürede büyüme nedenleri
arasında,
I.
Bizans’ın eski gücünde olmaması,
II.
gaza ve cihat anlayışı,
III.
kurulduğu coğrafi bölge
C)
Karamanoğulları Beyliği’nin desteği
durumlarından hangileri yer alır?
D)
Gaza düşüncesi ile hareket edilmesi
A) Yalnız I
E)
Uçlarda Bizans İmparatorluğu’na en yakın
bölgede bulunması
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 11 / 4. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
6.
Osmanlı Devleti’nde Divanıhümayun’un üyelerinden reisülküttap, zamanla aşağıdakilerden
hangisine dönüşmüştür?
A) Hariciye nazırı
4.
B) Maarif nazırı C) Maliye nazırı
D) Serasker
XIX. yüzyılda II. Mahmut Divan örgütünü tamamen
kaldırarak nazırlık sistemine geçti. Bu yeni uygulamada birçok görevlinin adı değiştirilerek yetki alanları
tekrar düzenlendi.
Bu değişmelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğru değildir?
E) Dahiliye nazırı
Eski
Yeni
A)
Sadrazam
Başvekil
B)
Defterdar
Maliye Nazırı
C)
Reis-ül Küttab
Hariciye Nazırı
D)
Nişancı
Evkaf Nazırlığı
E)
Sadaret Kethüdası
Dahiliye Nazırı
KPSS Tarih Bizden Sorulur Soru Bankası
Sayfa 116 - 4. soru
8.
9.
Osmanlı toplumunda uzun yıllar Millet-i Sadıka
olarak bilinen aşağıdakilerden hangisinin etkili
olduğu savunulamaz?
2.
Aşağıdakilerden hangisi XIX. yy.da Rumların, Osmanlı Devletine karşı isyan etme gerekçelerinden
değildir?
A)
Avrupa devletlerinin kışkırtmacı politikası
A)
Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçilik akımı
B)
Fransız ihtilalıyla gelişen milliyetçilik düşüncesi
B)
Megalo İdea’ya ulaşma fikri
C)
Etnik-i Eteri’a Cemiyeti’nin faaliyetleri
D)
Tepedelenli Ali Paşa’nın Yunanistan yarımadasında izlediği baskıcı politika
Osmanlıcılık fikrinin başarısız olması
C)
Balkanlarda oturan Hristiyan toplulukların bağımsızlıklarını kazanması
D)
Rusya ve İngiltere’nin, Ermenilerle ilgili ıslahat
yapılması için Osmanlı Devleti’ne baskı yapması
E)
E)
Osmanlı Devleti’nin, Osmanlıcılık fikrini uygulamaya koyması
Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar
Yaprak Test - 120 / 2. Soru
Aşağıdaki padişah - gerçekleştirdiği yenilik eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
A)
III. Selim - Nizam-ı Cedid
B)
II. Mahmut - Sened-i İttifak
C)
Abdülmecit - Tanzimat Fermanı
D)
Abdülaziz - Islahat Fermanı
E)
II. Abdülhamit - Kanunuesasi
1.
•
Gülhaneihattıhümayunu
•
Islahat Fermanı
aşağıdaki Osmanlı hükümdarların hangisi zamanında ilan edilmiştir?
A) III. Selim
B) II. Mahmut
C) Abdülmecit
D) Abdülaziz
E) II. Abdülhamit
Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar
Yaprak Test - 119 / 1. Soru
11.
Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devletinde Abdülmecit Dönemi gelişmeleri arasında yer almaz?
A)
İlk kez dış borçlanmaya gidilmesi
B)
Maarif Nezaretinin kurulması
C)
Anayasal düzene geçilmesi
D)
Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ilan edilmesi
E)
Mekteb-i Mülkiyenin açılması
Türkiye Geneeli Deneme Sınavı - 9 / 11. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
10. II. Mahmut Dönemi’nde eğitim alanında gerçekleştirilen yeniliklerden bazıları şunlardır:
10. Sultan II. Mahmut Döneminde eğitim alanında
yapılması düşünülen faaliyetlerden hangisi, halkın
eğitim düzeyini yükseltmesinde diğerlerine göre,
daha köklü çözüm getirebilmek niteliğindedir?
•
Medresenin yanında modern askerî ve sivil
okullar açıldı.
•
İstanbul’da kız ve erkek çocuklara ilköğretim zorunlu hâle getirildi.
A)
Medreselerin sayıca çoğaltılması
B)
Askeri ve mesleki okulların açılması
Yurt dışına öğrenci gönderilmeye devam edildi.
C)
Beşik ulemalığı sisteminin kaldırılması
D)
İlk gazetenin çıkarılması
E)
İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi
•
Yalnız bu bilgilerle II. Mahmut Dönemi ile ilgili
olarak aşağıdakilerden hangisi savunulamaz?
A)
Okuryazarlık oranında artış olmuştur.
B)
Eğitimde ikilik ortaya çıkmıştır.
C)
Karma eğitime geçilmiştir.
D)
Batıdan yeni yöntem ve kurumlar alınmıştır.
E)
Orduda yenileşme süreci hızlanmıştır.
Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru
Bankası / Sayfa 53 / 10. Soru
5.
II. Mahmut Döneminde Avrupa tarzı sivil okulların
açılması,
I.
kültür çatışmasının yaşanması,
II.
eğitimde iki başlılığın yaşanması,
III.
geleneksel eğitim anlayışının sona ermesi
gelişmelerinden hangilerine zemin hazırlamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Genel Yetenek Genel Kültür 30 Deneme
Deneme 4 / 5. Soru
11.
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda savunulan
İslamcılık fikriyle ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A)
12.
3.
Devletin bütünlüğünün dinî esaslara uyulmakla
sağlanacağı fikrini savunmuştur.
B)
Din ve ümmet birdir, düşüncesiyle halifelik makamı ön plana çıkarılmıştır.
C)
Osmanlıcılık fikrinin uygulanamayacağı düşüncesiyle gündeme gelmiştir.
D)
II. Abdülhamit Dönemi’nde devlet politikası
hâline gelmiştir.
E)
I. Meşrutiyet’in ilanı ile etkisini yitirmiştir.
Osmanlı Devleti’nde XX. yüzyılın başlarında görülen;
I. Dünya Savaşı’nda Arapların, Türklere karşı
İngilizlerle birlikte hareket etmesi, aşağıdaki fikir
akımlarından hangisinin geçerliliğini yitirdiğini
gösterir?
A) İslamcılık
B) Milliyetçilik
D) Türkçülük
C) Devletçilik
E) Osmanlıcılık
Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru
Bankası / Sayfa 67 / 3. Soru
9.
I.
Bab-ı Ali Baskını
I.
İkinci Meşrutiyet’in ilanı,
II.
31 Mart Olayı’nın bastırılması
II.
Babıali Baskını,
III.
İkinci Meşrutiyet’in ilan edilmesi
III.
31 Mart Vakası
Yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
olaylarının kronolojik sıralaması aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I, II, III
B) I, III, II
D) III, I, II
C) II, I, III
E) III, II, I
A) I, II ve III
B) III, II ve I
D) III, I ve II
C) I, III ve II
E) II, I ve III
Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru
Sayfa 228 / 9. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
13. Mondros Ateşkes Anlaşması’nın 7. maddesine
işlerlik kazandırmak amacıyla;
I.
Mavri Mira,
II.
Pontus Rum,
III.
Hürriyet ve İtilaf,
IV.
İngiliz Muhipleri
16. Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra kurulan,
I.
Mavri Mira,
II.
Pontus Rum,
III.
Hınçak ve Taşnak
cemiyetlerinden hangileri Rum azınlıkların yıkıcı
faaliyetlerinde etkili olmuştur?
kuruluşlarından hangileri, fiilî hareketlerde bulunmuştur?
A) Yalnız I
A) I ve II
Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Test 123 / 16. Soru
B) II ve IV
D) I, II ve III
D) I ve II
C) III ve IV
E) II, III ve IV
14.
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
15.
•
Mustafa Kemal ve Kongre liderlerinin tutuklanması için Ali Galip’in görevlendirilmesi
•
İngilizlerin, Anadolu’da kendileri için tehlikeli
gördükleri stratejik mevkileri işgal etmesi
•
Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın, Kongreyi
engellemek ve Mustafa Kemal ile arkadaşlarını
tutuklamakla görevlendirilmesi
B) Pozantı
D) Balıkesir
Ankara Valisi Muhittin Paşa
II.
Elazığ Valisi Ali Galip
IV.
Şeyh Recep
Yukarıdakilerden hangileri Sivas Kongresi’ni
engelleme girişiminde bulunmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
Damat Ferit Hükûmeti, bu önlemleri aşağıdaki
kongrelerden hangisini engellemek amacıyla
uygulamaya koymuştur?
A) Erzurum
I.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 2 / 15. Soru
C) Alaşehir
E) Sivas
15. İzmir’in Yunan askerleri tarafından işgal edilmesinin öncelikle aşağıdakilerden hangisine neden
olduğu savunulabilir?
A)
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin birleştirilmesine
B)
İsmet Paşa’nın Batı Cephesi komutanlığına
atanmasına
C)
Redd-i İlhak Cemiyeti’nin kurulmasına
D)
Tekâlif-i Milliye Emirlerinin yayımlanmasına
E)
Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılmasına
16. Yunan azınlıkların faaliyetlerini etkisiz kılmak için
çalışan yararlı dernekler arasında,
I.
Pontus Rum,
II.
Reddi İlhak,
III. Trakya Paşaeli
cemiyetlerinden hangileri bulunur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak
Test - 126 / 16. Soru
11.
İzmir Reddi İlhak Cemiyeti’nin kurulmasında,
I.
Batı Anadolu’da Yunan işgalinin başlaması,
II.
Mustafa Kemal Paşa’nın Havza Genelgesi’ni yayınlaması,
III.
Ali Galip Olayı’nın düzenlenmesi
durumlarından hangileri etkilidir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Genel Yetenek Genel Kültür Çek Kopar Yaprak
Test - 127 / 11. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
17. Aşağıdakilerden hangisi, Yeni Türk Devleti’nin
kuruluşuna işaret eden gelişme olarak kabul edilebilir?
5.
TBMM’nin açılmasının Türk tarihi açısından en
önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Milli egemenliğe dayalı bir devletin kurulması
A)
Takrir-i Sükûn Kanunu’nun çıkarılması
B)
Teşkilatı Esasiye’yi kabul etmesi
B)
Halifeliğin kaldırılması
C)
Sevr Antlaşması’nın onaylanması
C)
Başkomutanlık Kanunu’nun kabul edilmesi
D)
Saltanatı kaldırması
D)
TBMM’nin açılması
E)
Hiyanet-i Vataniye Yasası’nı çıkarması
E)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun çıkarılması
Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Test 129 / 5. Soru
19. Türkiye Cumhuriyeti’nde azınlıkların özel hukuk
alanına ilişkin farklı konum ve durumlarını sona erdiren yasal düzenleme aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu
B)
Takrir-i Sükûn Kanunu
C)
Türk Medeni Kanunu
D)
Türk Ceza Kanunu
E)
Hıyanet-i Vataniye Kanunu
25. Medeni Kanun’un kabulü ile;
I.
Kadına ekonomik, hukuksal ve toplumsal alanda
haklar verilmistir.
II.
Patrikhanenin elinden, evlendirme ve boşandırma yetkisi alınmıştır.
Medeni Kanun’un getirdiği yukarıdaki yeniliklerin,
hangi ilkeler doğrultusunda yapıldığı söylenebilir?
I
II
A)
Halkçılık
Laiklik
B)
Milliyetçilik
Halkçılık
C)
Cumhuriyetçilik
Laiklik
D)
İnkılapçılık
Milliyetçilik
E)
Halkçılık
Halkçılık
5000 Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Karma Test - 7 / 25. Soru
4.
•
Patrikhanenin, din işleri dışında başka işlerle
uğraşması yasaklanmıştır.
•
Konsoloslukların, kendi mahkemelerini kurmasına son verilmiştir.
Yukarıdaki gelişmeler hangisinin yürürlüğe girmesiyle gerçekleşmiştir?
A)
Medeni Kanun’un
B)
1924 Anayasası’nın
C)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun
D)
Kılık – Kıyafet Yasası’nın
E)
Teşkilat-ı Esasi’nin
5000 Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Karma Test - 10 / 26. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
19. Türkiye Cumhuriyeti’nde azınlıkların özel hukuk
alanına ilişkin farklı konum ve durumlarını sona erdiren yasal düzenleme aşağıdakilerden hangisidir?
A)
17. Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Döneminde
ortaya çıkan hukuk alanındaki ikiliğe son vermek
amacıyla gerçekleştirilen yeniliktir?
Tevhid-i Tedrisat Kanunu
B)
Takrir-i Sükûn Kanunu
C)
Türk Medeni Kanunu
D)
Türk Ceza Kanunu
E)
Hıyanet-i Vataniye Kanunu
20. Aşağıdakilerden hangisiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin,
ekonomik ve mali bağımsızlığını sınırlandıran engellerden kurtulduğu savunulamaz?
A)
Tevhid-i Tedrisat Yasası
B)
Tekalif-i Milliye Emirleri
C)
Takrir-i Sükûn Yasası
D)
Türk Medeni Yasası
E)
İstiklal Mahkemelerinin kurulması
Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Test - 135 / 17. Soru
26. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi’ndeki
ulusal sermayeyi kuvvetlendirmeye yönelik faaliyetlerden değildir?
A)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının kurulmasıyla
A)
Ölçü ve tartı alanında yeni düzenlemelerin yapılması
B)
Tekâlif-i Milliye Emirlerinin yayımlanmasıyla
B)
Gümrük Koruma Kanunu’nun kabul edilmesi
C)
Kapitülasyonların kaldırılmasıyla
C)
Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi
D)
Düyun-ı Umumiye İdaresinin yetkisinin borçlarla
sınırlandırılmasıyla
D)
Merkez Bankası’nın kurulması
E)
E)
Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesiyle
Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’nun
kabul edilmesi
Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme
9. Deneme / 26. soru
5.
Aşağıdakilerden hangisi Türk Devleti’nde ekonomik bağımsızlığı sağlama amacına yönelik bir
gelişme değildir?
A)
Misakı iktisadi kararları
B)
Kapitülasyonların kaldırılması
C)
Kabotaj Yasası’nın kabulü
D)
Yabancı şirketlerin kamulaştırılması
E)
Aşar vergisinin kaldırılması
Genel Yetenek Genel Kültür Soru Bankası
Test - 137 / 3. soru
17. Atatürk Dönemi’nde ulusal sermayeye dayanan
millî bir ekonomi kurmak için,
I.
kapitülasyonların kaldırılması,
II.
Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi,
III.
Tütün Reji İdaresinin kaldırılması
davranışlarından hangilerinde bulunulmuştur?
A) I ve II
B) I ve III
C) I, II ve III
D) Yalnız I
E) Yalnız II
Kurumsal Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 4
17. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
21. Atatürk, vasiyetinde Türkiye İş Bankasında kendisine ait hisse gelirlerinin bir kısmını Türk Tarih
Kurumu ve Türk Dil Kurumuna bırakmıştır.
Atatürk’ün, bu uygulamayla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulamaz?
A)
Kurumların maddi bağımsızlığını garanti altına
almayı
B)
Bilimsel çalışmalar yapılmasına imkân sağlamayı
C)
Kurumların, varlıklarını uzun süre koruyabilmelerini
D)
Millî bilinç oluşumuna yönelik faaliyetleri desteklemeyi
E)
Kurumları siyasi iktidarın bir parçası hâline
getirmeyi
22.
6.
I.
Türk Hava Kurumu
II.
İstanbul Üniversitesi
III.
Türk Tarih Kurumu
Yukarıdakilerden hangilerine Atatürk, Türkiye
İş Bankasındaki hissesinin bir bölümünü miras
olarak bırakmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 4 / 30. Soru
17. Atatürk,
I.
Cumhuriyet Halk Partisi
I.
Cumhuriyet Halk,
II.
Terakkiperver Cumhuriyet Partisi
II.
Serbest Cumhuriyet,
III.
Serbest Cumhuriyet Partisi
III.
Terakkiperver Cumhuriyet
Yukarıdakilerden hangilerinin kuruluşunda
Atatürk’ün rolü ve katkısı vardır?
partilerinden hangilerinin kurulmasında etkili
olmuştur?
A) Yalnız I
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 9 / 17. Soru
23. 1929 yılından itibaren Türk - İngiliz ilişkileri;
I.
Almanya,
II.
İtalya,
III.
Fransa
29. Aşağıdaki hangi devletin Orta Doğu’daki istilacı
tutumuna karşı Montrö Konferansı’nda İngiltere,
Türkiye’nin tezini desteklemiştir?
A) ABD
devletlerinden hangilerinin, Orta Doğu’daki siyasi
ve ekonomik nüfuzlarını artırma çabalarının etkisi
altında gelişmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
B) İtalya
D) Japonya
C) Fransa
E) Sovyet Rusya
Genel Yetenek Genel Kültür 15 Deneme
6. Deneme / 29. Soru
C) Yalnız III
E) II ve III
24. Aşağıdakilerden hangisi, Mustafa Kemal
Atatürk’ün hayatını anlatan biyografik bir eserdir?
A) Ankara
B) Tek Adam
C) Üç Devirde Bir Adam
D) Onlar da Çocuktu
E) Türk’ün Ateşle İmtihanı
15. Aşağıdakilerden hangisi Kurtulus Savaşı’nın Türk
edebiyatına etkileri arasında gösterilebilecek
eserlerden değildir?
A)
Yaban
B)
Ateşten Gömlek
C)
Türk’ün Ateşle İmtihanı
D)
Ankara
E)
Türkçülüğün Esasları
Kurumsal Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 3
15. Soru
TARİH
ÖSYM SORULARI
PEGEM AKADEMİ SORULARI
2013
25. Aşağıdakilerden hangisi, Demokrat Parti
Dönemi’nde Atatürk ile ilgili olarak yapılan çalışmalardan biri değildir?
8.
I.
Halk Evleri’nin devletleştirilmesi ve mal varlığına
el konulması
Atatürk’ün hazineye devrettiği Atatürk Orman
Çiftliği arazisinin parçalanmasını, yasayla önlemek
II.
Paraların üzerinde cumhurbaşkanın değil yeniden Atatürk’ün resminin basılması
III.
ODTÜ ve Atatürk Üniversitesi’nin açılması
B)
Atatürk aleyhine işlenen suçlara ilişkin özel
bir yasa çıkarmak
IV.
Atatürk’ü Koruma Kanunu’nun çıkarılması
C)
Anıtkabir’i tamamlayarak Atatürk’ün naaşını
buraya taşımak
D)
Devlet dairelerine, yalnızca Atatürk’ün resminin
asılmasını sağlayacak bir genelge yayımlamak
E)
Atatürk’ün öngördüğü üniversiteyi, ona ithafen
Erzurum’da kurmak
A)
27. 1950’li yılların başlarında Kıbrıs’ın Yunanistan’a
bağlanması amacı ile Yorgo Grivas liderliğinde
kurulmuş Rum örgütü aşağıdakilerden hangisidir?
A) EOKA
B) IMRO
D) Etniki Eterya
C) Mavri Mira
E) Pontus
Yukarıdakilerden hangileri Demokrat Parti dönemi
gelişmelerindendir?
A) I ve IV
B) II ve IV
D) I, II ve IV
C) I, II ve III
E) II, III ve IV
KPSS Tarih Bizden Sorulur Soru Bankası
Sayfa 407 - 8. soru
26. Kıbrıs’taki Rumlar, adayı Yunanistan’a katmak
amacıyla,
I.
ENOSİS,
II.
EOKA,
III.
ASALA
unsurlarından hangileri doğrultusunda faaliyette
bulunmuşlardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Türkiye Geneli Deneme Sınavı - 7 / 26. Soru
İSLAMİYET ÖNCESİ
TÜRK TARİHİ
Ø TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU
VE TÜRK GÖÇLERİ
Ø İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
Ø İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE
KÜLTÜR VE MEDENİYET
2008
1
07
20 1
200
9
1
06
20 1
10
1
20
2011
2
05
20 1
12
1
20
04
20
3
13
20 1
Çıkmış Soru Ağacı
“Ey Türk budunu (milleti), Çin’in tatlı sözüne,
yumuşak ipeğine kanma; yok olursun.”
ORHUN YAZITLARI
PEGEM AKADEMİ
2
OKUMA PARÇASI
ESKİ TÜRKLER
Eski Türklerde, ülke daha kolay yönetilmesi açısından doğu ve batı olmak üzere ikiye
ayrılmıştır. Devletin doğusunu asıl hükümdar, batısını ise “yabgu” unvanı ile hükümdarın
kardeşi yönetmiştir. Ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılmış, aileye mensup her
erkeğe hükümdar olma hakkı tanınmıştır. Bu anlayış sık sık taht kavgalarına neden
olmuştur. Hükümdarlara devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılmış,
bu yetkiye “kut” adı verilmiştir. Ülke, “töre” adı verilen yazılı olmayan hukuk kurallarına
göre yönetilmiştir. Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda toy, kengeş, kurultay
gibi adlarla bilinen danışma meclisi yardımcı olmuştur.
Eski Türklerde toprak, yurt olarak adlandırılmıştır. Yurt hükümdarın şahsi malı değildir.
Göçebe toplumların özelliği olarak Türkler, hür ve bağımsız yaşayabildiği toprakları ülke
olarak görmüşlerdir. Bağımsızlıklarını kaybetmektense mümkün olduğu zaman ailelerini
yanlarına alarak hayvanlarını önlerine katarak bağımsız yaşayabilecekleri topraklara
göçmüşlerdir.
Türklerde ordu teşkilatını ilk Mete Han kurmuştur. Onun kurduğu ordu onlu sisteme göre
teşkilatlanmıştır. Türklerde askerlik özel bir meslek değildi. Kadınlar bile savaş sanatını
bilirler, gerektiğinde kendi beylerinin komutasında orduya katılırlardı. Bu bakımdan Türk
toplumu Ordu-Millet tabiri ile nitelendirilmişti. Türkler savaşlarda “Turan” adı verilen savaş taktiğini kullanmışlardır. Turan taktiği, ordunun üç kuvvete ayrılıp ortadaki kuvvetin
düşmana saldırmasıyla başlar. Daha sonra bu kuvvet yenilmiş gibi aniden geri çekilir.
bunun üzerine düşman ordusu karşı taarruza geçer. bu sırada sağ ve soldaki Türk kuvvetleri düşmanı çember içine alarak yok etmeye çalışır.
Hun Devleti, hayvancılığa elverişli bozkırlarda kurulmuştur. Tarıma uygun toprakların
azlığı nedeniyle ekonominin temeli hayvancılığa dayalıdır. İklim ve arazi şartlarından
dolayı genellikle at, koyun, sığır, deve gibi hayvanlar yetiştirmişlerdir. At, Türklerin yaşamlarının vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Ulaşımda, orduda, spor faaliyetlerinde atlara büyük ölçüde yer verilmiştir. Türklerin hayvancılıkla uğraşmaları konar-göçer hayat
tarzını benimsemelerinde etkili olmuştur. Türkler, bozkır şartlarının gereği olarak yaz
aylarını “yaylak” denilen yüksek yerlerde, kış aylarını ise “kışlak” denilen alçak yerlerde
geçirmişlerdir.
Türkler, tabiatta bulunan birtakım varlıkların ruhu olduğuna ve ölümden sonraki yaşama
inanmışlardır. Bu yüzden ölen kişinin eşyaları “kurgan” adı verilen mezara konulmuştur.
Mezarlarının başına da kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar “balbal” adı
verilen taşlar dikilmiştir. Ölen kişinin ardından yapılan törene “yuğ” adı verilmiştir. Türklerin asıl dini Gök Tanrı dini idi.
Eski Türklerde sanat, Türklerin yaşadıkları konar-göçer hayat şartlarına uygun olarak
gelişmiştir. Arkeolojik kazılarda onlara ait kemer tokaları, kılıç kabzaları, süs eşyaları, at
koşum takımları gibi taşınabilir eşyalar bulunmuştur. Bu eşyaların üzerine pars, kaplan,
kurt, geyik, koyun ve at gibi hayvanların birbirine karşı mücadelelerini gösteren figürler
işlenmiştir.
Türkler arasında, dokumacılık, dericilik ve maden işletmeciliği yaygınlaşmıştır. Bakır ve
demiri eski dönemlerden beri kullanan Türkler, altın ve gümüş gibi değerli madenleri de
işlemişlerdir.
Türkler Ansiklopedisi, Cilt II, s. 874-888’den özetlenmiştir.
1. BÖLÜM
İSLAMİYET ÖNCESİ
TÜRK TARİHİ
TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU
VE TÜRK GÖÇLERİ
Türk adı Uygur metinlerinde “güç, kuvvet”, Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügati’t
Türk” adlı eserinde “olgunluk çağı”, Çin kaynaklarında “miğfer” anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının “türeli (töreli), kanun nizam sahibi” anlamına geldiğini belirtmiştir.
Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Anadolu’nun
“Türkiye” olarak adlandırılması ise XII. yüzyıldan itibarendir. Türkiye Selçukluları
Döneminde Anadolu, Bizans tarafından “Turkia” adıyla anılmıştır.
8\DU×
ȃGD%L]DQVLOH$QDGROX6HO§XNOXODUñDUDVñQGD\DSñODQ0LU\RNHIDORQ
6DYDğñVRQXFXQGD$QDGROXȃQXQ7¼UN\XUGXROGXßXNHVLQOHğPLğWLU
Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları’nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi’nin doğusunda
yaşamışlardır.
Orta Asya’nın Türklere ait en eski kültür merkezleri; Anav, Karasuk, Abakan,
(Abakan bölgesinde ortaya çıkan bir diğer kültür Tagar kültürüdür.) Andranova,
Kelteminar ve Afanasyeva kültürleridir.
Zamanla Türkler, Orta Asya’dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir.
Göçlerin Nedenleri
♦ İklim koşullarının değişmesi
♦ Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması
♦ Hızlı nüfus artışı
Ekonomik ve
Sosyal Nedenler
♦ Salgın hastalıklar
♦ Boylar arasında mücadeleler yaşanması
♦ Dış güçlerin baskısı (Çin, Moğol, Kitan)
Siyasi Nedenler
♦ Cihan hakimiyeti (yeni yerler fethetme) düşüncesi
Not
*¶§OHULQWHPHOQHGHQOHULQLQHNRQRPLNVñNñQWñODUYH7¼UNOHULQEDßñPVñ]OñN
GX\JXVXROGXßXJ¶U¼OPHNWHGLU
4
Göçlerin Sonuçları
➢ Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir.
➢ Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır.
➢ Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır.
➢ Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden
işlemeyi öğretmişlerdir.
➢ Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır.
➢ Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir.
➢ Asya’da kalan Türkler ise Asya Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
Not
7¼UNOHULQG¼Q\DQñQ§HğLWOLE¶OJHOHULQHJ¶§HWPHOHULQLWHNHUOHßLYHDWñ
NXOODQPDODUñLOHJ¶§HEH\DğDPWDU]ñNROD\ODğWñUPñğWñU
na
Le
D
İN
ı
AV
ağ
YA
Irm
Obi Irmağı
A
N
FİNLANDİYA
Volga
İrtiş
Baykal Gölü
FRANSA
Haz
BALKANLAR
İT
AL
YA
İYE
Tarım Havzası
Taklamakan Çölü
Karanlık Dağları
Kaşgar
ey
h
un
Sarı Irmak
Gök Irmak
ya
Z
ÇİN
SİNT
Ganj Irmağı
BURMA
M
ıl
Kız
Nil
YA
RI
Nİ
)
DE
SUR
(C
JAPON
DENİZİ
Gobi Çölü
RI
am
P
A
D
N
Çİ
A F R İ K A
UMMAN
DENİZİ
İ
ND
Hİ
niz
A
SI
Dekkan
De
MISIR
İRAN
Altay Dağları
Tanrı Dağları
SA
i
ot
op
A
RA
Siriderya(Seyhun)
u
Buhara dery
a
ez
M
KU
ZEY
AFR
İKA
Am
eniz
ANADOLU
A K D E N İ Z
Harzem
ar D
KARADENİZ
Balkaş Gölü
B Ü Y Ü K O K Y A N U S
Cent
Aral Gölü
MA
R U S Y A
NÇ
Sayan Dağları
Ötüken
Don
A V R U P A
UR
YA
K
S İ B İ R Y A
İS
PEGEM AKADEMİ
Ç
İN
D
E
N
İ
İZ
BENGAL
KÖRFEZİ
H İ N T O K Y A N U S U
Genişleme alanları
Türklerin ilk ana yurtları
Göç yolları
0
Türklerin Orta Asya’dan Göçleri
750
1500
2250
3000 Km
5
PEGEM AKADEMİ
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
Asya Hunları
Bulgarlar
Göktürkler
Macarlar
Kutluklar
Avarlar
Orta Asya
Hazarlar
Avrupa
Avrupa Hunları
Türgişler
Oğuzlar
Karluklar
Peçenekler
Uygurlar
Kıpçaklar
Kırgızlar
Sabirler
İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.)
Özellikleri
◉ İlk Türk topluluğudur.
◉ Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır.
◉ Alp Er Tunga ve Şu Destanları vardır.
◉ Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temelleri bu döneme kadar
uzanır.
Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)
(MÖ. 3. YY. - MS. 3. YY.)
Özellikleri
➢ Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.
➢ Merkezi Ötüken şehridir.
➢ Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
➢ Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını engellemek isteyen Çinliler bu
dönemde ünlü Çin Seddi’ni yapmak zorunda kalmışlardır.
Not
‡LQ6HGGL0–ȃO¼\ñOODUGD‡LQðPSDUDWRUXWDUDIñQGDQ¼ONHWRSUDNODUñQñG¼ğPDQVDOGñUñODUñQGDQNRUXPDNL§LQ\DSñODQGXYDUGñUNP
X]XQOXNWDP\¼NVHNOLNWHNLVHGGLQNDSñVñYDUGñU
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
• İlk Türk topluluğu İskitler,
düzenli teşkilatlı ilk Türk
devleti ise Asya Hunlarıdır.
• Avarlar ve Hunlar hem
Asya’da hem de Avrupa’da
devlet kurmuştur.
6
➢ Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanında (MÖ. 209-174) yaşamışlardır.
Mete Han zamanında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır.
Yorum
Mete Han, Çin’i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin’e yerleşmesini
istemedi. Bu politikasının temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir.
➢ Türk toplulukları Mete Han Devri’nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk
tarihinde vatan-millet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır.
➢ Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak “onluk sistemi” uygulamıştır.
Mete Han’ın oluşturduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de örnek alınmıştır.
8\DU×
0HWH+DQȃñQLONG¼]HQOLRUGXODUñNXUGXßX0–WDULKL7¼UN.DUD
.XYYHWOHULQLQNXUXOXğWDULKLRODUDNGDNDEXOHGLOLU
➢ Oğuz Kağan Destanı, Mete Han’ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır.
➢ Hunlar, İpek Yolu’nun güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. Ancak MÖ. 60 yılında İpek Yolu’nun denetimini kaybeden
Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır.
➢ Mete’nin, ülkesini prensler arasında bölüştürerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç
karışıklıklar baş göstermiştir.
➢ Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hunlar ise MS. 48’de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya
göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir.
S
O
İ
R
Y
A
BAYKAL GÖLÜ
Burgontlar
Kavimler Kapısı
Bulgar
D
E
N
İZ
3000
A
Kö
rfe
zi
AK HUN DEVLETİ
ŞH
A
Hoten
NL
TİBET
Ç İ N
AR
A
IL
2250
K
a
YA
R
IM
IZ
1500
İ
sr
KU
Z
P
ER
Nİ
R
A
K
750
R
İL
Ba
JAPON
DENİZİ
Turfan
DE
İYE
le
F
SA
SA
N
o
Fır pota
m
at
ya
A
Semerkant
Kaşgar
Yarkent
Karakurum
GÜNEY HUNLARI
RI
ic
A
BALKAŞ GÖLÜ
Buhara
D
MISIR
ez
Ötüken
ARAL GÖLÜ
SA
Ostrogotlar
Lombartlar
.
İMP
MA
KARADENİZ
D
O
O
ĞU
TI R
RO
BA
MA
İMP
. M
A K D E N İ Z
HUNLARI
B Ü Y Ü K H U N D EKUZEY
VLETİ
O K Y A
N U S
S
AVRUPA HUN DEVLETİ
0
B
B Ü Y Ü
K
A
İ
U
RY
A
L
A
S
NÇ
U
T
Y
U
MA
A
K
N
SUR
PEGEM AKADEMİ
D
A
SI
U M M A N
D E N İ Z İ
B E N G A L
K Ö R F E Z İ
3750 km
H İ N T
O K Y A N U S U
Büyük Hun Devleti
Kuşhanlar Devleti
Attila zamanında Avrupa Hun Devleti
Ak Hun Devleti
Hunların ilk yurtları
Avrupa Hunlarının Avrupada ilk yerleştikleri alan
Çin Seddi
Kavimler Göçü (375)
Hun Devleti’nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond
gibi) Avrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü
denmektedir.
7
ANGILLAR
ANGILLAR
Britanya
SAKSONLAR
PEGEM AKADEMİ
BURGONDLAR
SAKSONLAR
HUNLAR
Galya
SÜEVLER
SÜEVLER
OSTRO
GOTLAR
HUNLAR
434 - 454
ya
İtal
Sardinya
300
600
900
VİZİGOTLAR
onya
Maked
Sicilya
A K D E N İ Z
KARADENİZ
Alanlar
Bitinya
İ
İZ
EN
ED
EG
VANDALLAR
Mauretania
Alanlar
VİZİGOTLAR
VİZİGOTLAR
VANDALLAR
0
VİZİGOTLAR
OSTRO
GOTLAR
VİZİGOTLAR
Alanlar
HAZAR DENİZİ
OSTRO
GOTLAR
BURGONDLAR
SÜEVLER
375
VANDALLAR
BURGONDLAR
Asia
Kapadokya
Kilikya
Sonuçları
◉ Avrupa’nın etnik yapısı değişikliğe uğradı. Bugünkü Avrupa milletlerinin
temeli atıldı.
◉ Roma İmparatorluğu, Batı Roma ve Doğu Roma olarak ikiye ayrıldı. Batı
Roma İmparatorluğu kısa süre sonra yıkıldı. Doğu Roma İmparatorluğu
(Bizans) İstanbul’da varlığını sürdürdü.
◉ İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı.
◉ Merkezi krallıklar yıkılarak feodalite (derebeylik) ortaya çıktı.
◉ Avrupa’da Hristiyanlık yayıldı. Ayıca Kilise ve Papalık güçlendi.
◉ Avrupa’ya giden Türkler, teşkilatlı devletler kurdular
(Avrupa Hun Devleti, Avarlar).
◉ Türklerin yaşam tarzı Avrupa’da tanındı.
◉ Skolastik düşünce ortaya çıktı.
Avrupa Hunları (375 - 469)
Kavimler Göçü’nden sonra Orta Macaristan’a yerleşerek Avrupa’da Balamir önderliğinde ilk Türk devletini kurdular.
Özellikleri
♦ Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila,
Doğu Roma üzerine düzenlediği Balkan seferi ile Bizans’ı vergiye bağlamıştır.
Bizans ile Margus ve Anatolyas Antlaşmaları imzalanmıştır.
♦ Avrupa Hun Devleti 100 yıl boyunca Avrupa’nın siyasi hayatına yön veren
başlıca güç olmuştur.
♦ Attila, Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiş, İtalya Seferi’nden dönen Attila
453 yılında vefat etmiştir.
♦ Avrupa Hun Devleti ile Türk kültürü Avrupa’ya taşınmıştır.
♦ Avrupa Hunları Attila’nın ölümünden sonra taht kavgaları ve imparatorluk içindeki kavimlerin isyanları sonucunda yıkılmıştır (469).
MERAKLISINA
M
M
I
Avrupalı milletler Attila’ya
“Tanrı’nın Kamçısı” unvanını
vermişlerdir.
8
• Hristiyanlar Avrupa Hun
hükümdarı Attila için “Tanrının kamçısı” ifadesini kullanmışlardır.
➢ Büyük Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.
➢ “Türk” ismini ilk defa resmi devlet adı olarak kullanmışlardır.
➢ Bumin Kağan tarafından 552 yılında Avarlara son verilerek Ötüken’de kurulmuştur.
➢ İslâmiyet’ten önce kurulan Türk devletleri içinde teşkilatları ve köklü gelenekleriyle o zamana kadar Orta Asya’da kurulan devletlerin en geniş topraklara
sahip olanı ve en önemlisidir.
➢ Göktürkler zamanında İpek Yolu mücadelesi önemlidir. İpek Yolu’na hakim
olabilmek için Sasanilere karşı Bizans ile ittifak kuran Göktürkler, Sasaniler
ile mücadele ederek sonraki dönemlerde Müslümanların Sasanileri mağlup
etmesine yardımcı olmuşlardır.
Yorum
Devletler arası ilişkilerde ekonomik çıkarlar önemlidir.
➢ Sasaniler ile Bizanslıları karşı karşıya getirmişlerdir. Tarihte Orta Asya’dan
Bizans’a ilk resmi heyet, 568 yılında Göktürkler zamanında gitmiştir.
➢ Göktürklerde devlet ve millet bilinci ile milliyetçilik anlayışının benimsendiği
görülmüştür.
➢ Göktürkler ikili teşkilat sistemini uygulayarak ülkenin merkezi olan doğuyu
hükümdar Bumin Kağan yönetirken kardeşi İstemi Yabgu batı kanadını yönetmiştir. Batı kanadı iç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlıdır.
Yorum
Bu durum Türk devletlerinde federatif yapının varlığına kanıttır.
➢ Bumin Kağan ölünce yerine oğlu Mukan Kağan seçilmiştir. Göktürkler’in en
parlak dönemi Mukan Kağan zamanıdır (553-572).
➢ İstemi Yabgu 567’de Sasaniler ile anlaşarak Akhunlar Devleti’ne son vermiştir.
➢ Göktürkler 582’de Doğu ve Batı Göktürkler olmak üzere ikiye ayrılmış, daha
sonra da her iki devlet Çinliler tarafından yıkılmıştır (630).
Ob
i
S İ B İ R Y A
on
D
İti
Ur
al
l
L
KAR
AR
UKL
O
Ötüken S
Karabalgasun
Beşbalık
Almalık
un
(S
Urumçi
Karakurum
Turfan
ir
er
-d
Aksu
ya
)
yh
Ce
Buhara
MANÇURYA
TUNGUZLAR
İ
T Ü R K D E V gaL En T
u
n
ela
rh DOĞU KÖK TÜRK DEVLETİ
BALKAŞ GÖLÜ
yh
Se
Cent
Hive
un
Kaşgar
CÜ
N
CE
LE
R
Ç İN
SED
Dİ
Pekin
(Hanbalık)
SARI DENİZ
Karaşar
u
m
(A
Aşkabat
R LA R
R
K IHive
K Ö
K
BATI KÖKTÜRK DEVLETİ
Semerkant
)
le
ic
SA
S
İ R A N ANİ
LE
R
İsfahan
ya
D
er
-d
Tahran
TATA
LAR
G I Z BAYKAL GÖLÜ
LAR
AVA R
R
• Avrupa’da kurulan ilk Türk
devleti Avrupa Hun Devleti’dir.
Özellikleri
LA
• Türk adını bir devlet ismi olarak kullanan, Orta Asya’da
en geniş sınırlara ulaşan
Türk devleti Göktürklerdir.
Göktürk Devleti (552-630)
AN
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
AL
PEGEM AKADEMİ
Yarkent
t
ra
Fı
Ç
Hoten
T İ B E T
K A V İ M L E R İ
İ
N
ÇİN DENİZİ
A
SR
BA
Seçuan
İ
EZ
RF
KÖ
Ganj
Yunnan
ÇİN HİNDİ
Kök Türk Devleti sınırları (MS 552 - 659)
UMMAN DENİZİ
0
400
800
1200
1600
2000 km
H İ N D İ S TA N
BENGAL
KÖRFEZİ
Doğu ve Batı Kök Türk Devleti' ni ayıran sınır
Çin Seddi
9
II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745)
PEGEM AKADEMİ
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
Özellikleri
◉ Çin egemenliğinde yaşamayı istemeyen Türkler, 682’de Kutluk Kağan önderliğinde Çinlilere karşı ayaklanarak tekrar bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır.
Kutluk Kağan Türk boylarını tekrar birleştirdiği için “derleyen, toparlayan” anlamına gelen İlteriş unvanını almıştır.
◉ II. Göktürk Devleti’nin kuruluşunda Vezir Tonyukuk’un büyük yardımı olmuştur. Tonyukuk, Kutluk Kağan ve Bilge Kağan Dönemi’nde vezirlik yapmış
önemli bir devlet adamıdır. Vezirlik makamının oluşturulması devlet örgütlenmesine önem verildiğinin göstergesidir.
◉ Türklerde ilk milli alfabe (Göktürk Alfabesi) Göktürkler tarafından oluşturulmuştur. Göktürk alfabesi 4 tanesi ünlü olmak üzere 38 harften oluşmaktadır.
◉ Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında yaşamıştır.
◉ Bu dönemde Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına Türk tarihinin
ve Türk dili ve edebiyatının ilk önemli yazılı metinleri olan “Orhun Kitabeleri”
dikilmiştir.
◉ Göktürkler; Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri tarafından yıkılmıştır (745).
i
Ob
S İ B İ R Y A
MANÇURYA
on
D
BAYKAL GÖLÜ
Ur
İti
al
l
T
KARL
UKLA
M
İ Ş
Cent
L
ı
(S
er
av
ya
er
E
R
Aksu
ga
n
u
rh
lan
Se
Urumçi
O
Karakurum
A
LY
GO
MO S E D D İ
Ç İN
Turfan
Balasagun
)
r
hi
an
yh
m
(A
Kumul
(Hami)
Pekin
(Hanbalık)
SARI DENİZ
Karaşar
Kaşgar
u
Semerkant
Ötüken
R
D E V L E T İ
Beşbalık
BALKAŞ GÖLÜ
sı
Buhara
ne
Ce
n
aü
Aşkabat
K U T L U K
G
an
yh
Se
ARAL
GÖLÜ
R
rD
İZİ
HAZAR DEN
Ü
De
ry
Yarkent
as
D
)
le
ic
Tahran
Hoten
Fı
Ç
t
ra
İsfahan
T İ B E T
İ
N
ÇİN DENİZİ
K A V İ M L E R İ
A
SR
BA
İ
EZ
RF
KÖ
Ganj
Yunnan
ÇİN HİNDİ
Kutluk Devleti ( 682 - 744)
UMMAN DENİZİ
0
400
800
1200
1600
2000 km
H İ N D İ S TA N
BENGAL
KÖRFEZİ
Türgişler (650 - 766)
Çin Seddi
Not
2UKXQ.LWDEHOHUL7¼UNGLOLQLQYHWDULKLQLQLON\D]ñOñEHOJHOHULGLU.XWOXN
,,*¶NW¼UN'HYOHWL'¶QHPLȃQHDLWWLU.XWOXN+¼N¼PGDUñ%LOJH.DßDQ
NDUGHğL.¼OWLJLQYH9H]LU7RQ\XNXNDGñQD\¼]\ñOGD
\D]ñOPñğWñU<D]DQ<ROOXß7LJLQȃGLU$QñWODUñQ¼§\¼]¼7¼UN§HELU\¼]¼
‡LQFHGLU0RßROLVWDQVñQñUODUñL§HULVLQGHGLU.LWDEHOHU'DQLPDUNDOñ'LOELOLPFL
:LOKHOP7KRPVHQWDUDIñQGDQȃGHRNXQPXğWXU
Orhun (Göktürk) Kitabeleri
II. Göktürk (Kutluk) Devleti
döneminde Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına
dikilmiştir. 8. yy.a aittir. Moğolistan sınırları içerisindedir.
10
Uygur Devleti (745-840)
Özellikleri
♦ Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
♦ Devlet Merkezi Karabalgasun’dur (Ordu - Balık). Bu dönemde, Ordu - Balık
şehrinin kurulması ile tarihte ilk kez bir Türk şehri kurulmuştur.
♦ Türk tarihinde ilk defa şehir ve kasabalar kurarak sanat, ticaret ve tarımla
uğraşmışlardır. İlk Türk mimari eserlerini vermişlerdir.
Yorum
Uygurların mimari eserler vermeleri ve duvar resimleri yapmaları,
ayrıca halktan toprak ve ev vergisi almaları yerleşik yaşama geçtiklerinin
kanıtıdır.
8\DU×
0DßDUDUHVPL\OHGXYDUUHVPLIDUNOñ\RUXPODQDELOLU'XYDUUHVPL\HUOHğLN
KD\DWñQELUNDQñWñGñU0DßDUDUHVPLLVH\HUOHğLNKD\DWñQNDQñWñGHßLOGLU
♦ Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridirler. Kendilerine
özgü 18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır. Uygurlar yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir.
♦ Çinlilerle olan iyi ilişkiler sonucunda Uygurlar kâğıt ve matbaayı kullanmıştır.
Uygurlar ilk kez kütüphane kuran Türk devleti olma özelliğine sahiptir.
♦ Türk tarihinde ilk kütüphane bu dönemde kuruldu.
Yorum
Hareketli harf sistemi ve tahtadan yapılmış harfler kağıt ve matbaanın kullanıldığının kanıtıdır.
♦ Geleneksel Gök Tanrı inancı dışında bir inanış ilk kez Uygurlarda görülür.
Uygurlar döneminde Mani inancı Türkler arasında hızla yayılmıştır.
Yorum
Uygurlar, Mani dinini kabul ederek savaşçılık özelliklerini yitirmişlerdir.
♦ Medeniyette çok ileri giden Uygurlar, Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Moğolların Türkleşmesinde ve devlet teşkilatı oluşturmalarında da önemli rol oynamışlardır.
i
Ob
S İ B İ R Y A
R
on
D
HA
LA
İti
ZAR
L AUrR
a
l
AN
l
B
ARAL
GÖLÜ
Ş
T
L
A
R
KIRGIZLAR
D E V L E T İ
la
Se
Urumçi
BALKAŞ
GÖLÜ TURFAN
KA
Turfan
er
aü
UK
Kaşgar
KE
un
rh
O
MOĞOLİSTAN L A
N
İ TA
HİTAY DEVLETİ K
RA
YİT
Kumul
(Hami)
UYGURLARI
Karaşar
RL
av
LA
eh
R
ir
un
yh
Ce
nn
D
LE
R
Ç İN
SED
R
Pekin
(Hanbalık)
Dİ
Aksu
SARI DENİZ
D O Ğ U T Ü R K İ S TA N
SARI UYGURLAR
Hoten
Ç İ N
l
ic
e
A B B
A S İ
L E R
MANÇURYA
BAYKAL GÖLÜ
U Y G U R
Ötükennga
un
yh
M
BİZAN
İMP. S
A
G
IR
Se
İZİ
HAZAR DEN
AL
PEGEM AKADEMİ
t
ra
Fı
ÇİN DENİZİ
T İ B E T K AV İ M L E R İ
A
SR
BA
İ
EZ
RF
KÖ
Ganj
Uygur Devleti (744 - 840)
Turfan Uygur Devleti (856 - 1209)
Sarı Uygur Devleti (840 - 1226)
UMMAN DENİZİ
0
400
800
1200
1600
2000 km
H İ N D İ S TA N
BENGAL
KÖRFEZİ
Hitay Devleti (907 - 1211)
Çin Seddi
11
Orta Asya’da Kurulan Diğer Türk Devletleri
1. Kırgızlar
◉ Uygur Devleti’ni yıkarak Ötüken’de devlet kurdular.
◉ Kuruldukları bölgenin gelişmiş kültürünün ortadan kaldırılmasına sebep oldular. 1207’de Moğol egemenliğine girdiler.
◉ Yenisey Kitabeleri ve Manas Destanı Kırgızlar’a aittir.
8\DU×
0DQDV'HVWDQñG¼Q\DQñQHQX]XQGHVWDQñROPD¶]HOOLßLQHVDKLSWLU
2. Sabirler
◉ VI. yy.da Volga Irmağı ile Kafkaslar bölgesinde yaşadılar.
◉ Bugünkü Sibirya’ya adlarını verdiler.
3. Akhunlar (Eftalitler)
◉ Batıya göçen Asya Hunları’nın bir koludur. Batı Türkistan’da kurulmuştur.
◉ 567’de Göktürkler tarafından yıkıldılar. Toprakları Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşılmıştır.
4. Hazarlar
◉ VII. yy.da Kafkaslar bölgesinde kuruldu.
◉ Museviliği kabul eden tek Türk boyu Hazarlardır.
◉ Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk boyudur. Hz. Osman zamanında
İslâm ordularını durdurarak İslâmiyet’in Kafkaslarda yayılmasını engellediler.
◉ Devlet ve ordu teşkilatlarıyla Ruslara örnek oldular.
◉ Farklı dinler bir arada yaşamış, ibadet yerleri yan yana bulunmuştur.
Yorum
Bu durum Hazar ülkesinde, hoşgörünün egemen olduğunun kanıtıdır.
◉ Kiev (Kiyef) Rus Knezliği tarafından 965’te yıkılmıştır.
5. Türgişler
◉ Batı Türkistan’da kuruldular. Emeviler ile mücadele ettiler.
Yorum
Böylece Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
◉ Tam olarak yerleşik hayata geçtiler.
◉ 766 yılında Karluklar tarafından yıkıldılar.
6. Karluklar
◉ Batı Türkistan’da kurulan Karluklar, Türk boyları içinde İslamiyet’i topluca
kabul eden ilk Türk boyudur.
◉ Cengiz Han’a itaat eden Müslüman Türk topluluklarındandır.
◉ Talas Savaşı’nda Arapları destekleyerek onların kazanmalarını sağlamışlardır. İlk Türk-İslam devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır.
7. Avarlar (Juan - Juanlar)
◉ VI. yy. ortalarında, Orta Asya’da kurulup batıya göç ederek Romanya’ya yerleşmişlerdir.
◉ Tarihte İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.
◉ Gök Tanrı inancını terk eden Avarlar Hıristiyanlığı benimsemiştir.
◉ Franklar tarafından yıkılmışlardır.
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
12
8. Bulgarlar
◉ VI. yy. sonlarında Kubrat tarafından Karadeniz’in kuzeyinde güçlü bir Bulgar
devleti kurulmuştur (583).
◉ Bulgarlardan bir grup Volga (İtil) Nehri boylarına yerleşerek İtil Bulgar Devleti’ni
kurmuşlardır. Volga Bulgarları 920 yılında İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. Kazan
Türkleri adıyla varlıklarını günümüze kadar sürdürmüşlerdir.
◉ Bir kısım Bulgarlar ise Tuna Nehri boylarına yerleşerek burada Tuna Bulgar
Devleti’ni kurmuşlardır (679). Zamanla Hıristiyanlaşıp benliklerini kaybetmişlerdir.
9. Macarlar
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
Oğuzlar (Uz) ve Peçenekler
Bizans ordularında lejyoner
(paralı asker) olarak çalışmışlar ve Malazgirt Savaşı’nda
saf değiştirerek bu savaşın
kazanılmasında etkili olmuşlardır.
◉ Peçenekler’in baskısıyla Ural ve İtil bölgesinden bugünkü Macaristan’a göç
etmişlerdir.
◉ Slavlar arasına girerek Slavların birleşmelerini engellemişlerdir.
◉ Zamanla Hıristiyanlığı benimseyen Macarlar, yerli halka karışıp benliklerini
kaybetmişlerdir.
10. Peçenekler
◉ Oğuzlar’ın baskısıyla Balkanlara göç etmişler; ancak devlet kurmayı başaramamışlardır.
◉ Bizans’la siyasi ilişkiler kuran Peçenekler, Malazgirt Savaşı sırasında Bizans
saflarından Büyük Selçuklu tarafına geçerek Selçuklulara yardım etmişlerdir.
11. Kıpçaklar (Kumanlar)
MERAKLISINA
M
M
I
YÕldÕ]Han
Afúar
Ŗ
Be÷Dili
Ŗ
KarkÕn
Ŗ
KÕzÕk
Ŗ
B
O
Z
O
K
L
A
R
O
Þ
U
Z
L
A
R
A\Han
Ŗ
YazÕr
Ŗ
Dodurga
Ŗ
Dö÷er
Ŗ
YaparlÕ
GüQHan
Ŗ
KayÕ
Ŗ
Bayat
Ŗ
Alka Evli
Ŗ
Kara Evli
GöNHan
BayÕndÕr
Ŗ
Peçenek
Ŗ
Çavuldur
Ŗ
Çepni
Ŗ
Ü
Ç
O
K
L
A
R
Da÷Han
Ŗ
Salur
Ŗ
Eymür
Ŗ
Alayundlu
Ŗ
Yüregir
Deni]Han
ø÷dir
Ŗ
Bügdüz
Ŗ
YÕva
Ŗ
KÕnÕk
Ŗ
◉ Batı Göktürkler’in bir kolu olan Kumanlar, X. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyine
gelerek birçok bölgeye kendi adlarını vermişlerdir.
◉ X. yüzyılda Oğuzlarla olan mücadeleleri Dede Korkut Hikâyeleri’ne konu olmuştur.
◉ Kumanların Ruslarla olan mücadelesi ise Rusların İgor Destanı’na konu olmuştur.
◉ Moğollar tarafından 1239 yılında yıkılmışlardır.
◉ Codex Cumanicıus adlı sözlükleri vardır.
Notlar
3 'HGH.RUNXW+LN¢\HOHUL2ßX]ODUȃDDLWGLOGHQGLOHV¶]O¼ELUJHOHQHN
¼U¼Q¼G¼UYH\¼]\ñOGD\D]ñ\DJH§LULOGLGHVWDQGDQROXğXU
3 ðJRU'HVWDQñ5XV.QH]LðJRU6Y\DWRVODYL§ȃLȃGHNLVDYDğWD\HQHQ
.XPDQODUñQ]DIHULQLDQODWDQGHVWDQGñU5XVHGHEL\DWñQñQLON¶UQHßLNDEXO
HGLOLU
12. Oğuzlar (Uzlar)
◉ Türk milletinin en kalabalık ve tarihte hem siyaset hem de uygarlık alanında
en önemli rolü oynayan koludur.
◉ İslâmiyet’i kabul eden Oğuzlar; Selçuklular, Osmanlılar ile birçok devlet ve
beyliğin kurucusudur.
◉ Oğuzların Hıristiyan kısmına ise “Uz” adı verilmiştir.
8\DU×
.LPHNOHU7DEJD§ODUYH%DğNñUWODUGDGLßHU7¼UNGHYOHWOHULGLU
13
PEGEM AKADEMİ
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE
KÜLTÜR VE MEDENİYET
A. Devlet Yönetimi
KAVRAM BİLGİSİ
2JXğ
Urug
Bod
Budun
ðO(O
• Kut Anlayışı: Hükümdarlığın
Gök-Tanrı tarafından verildiğine
inanma.
• Veraset Sistemi: Ülkenin
Aile
Sülale
Boy
Millet
Devlet
hanedan üyelerinin ortak malı
sayılması.
• İkili Teşkilat: Ülkenin sağ-sol,
Türklerde devlet sistemi yukarıda gösterildiği gibi oluşmuştur. Ailelerin birleşmesiyle sülaleler, sülalelerin birleşmesiyle boylar, boyların birleşmesiyle millet, millet de
devleti oluşturmuştur.
Devletin başında hükümdar bulunmaktadır.
➢ Hükümdarın Unvanları: Han, Hakan, Kağan, Şanyü, İdikut, İlteber, Tan-hu,
İlteriş.
➢ Hükümdarlık Alametleri: Otağ (hükümdar çadırı), Örgin (taht), Tuğ (sancak),
Davul, Kotuz (sorguç), Yay.
➢ Hükümdarın Görevleri: Halkını korumak, adaleti sağlamak, açları doyurmak,
çıplakları giydirmek, töreyi uygulamak, kurultay toplantılarını düzenlemek, orduya komuta etmek.
◉ Türkler hükümdarlarına devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanmışlardır. Bu yetkiyi “Kut” deyimi ile ifade etmişlerdir. Kut, kan yolu
ile babadan oğula geçmiştir.
doğu-batı şeklinde yönetilmesi.
• Federatif Yapı: İslamiyet
öncesi Türklerde Hakan ülkenin
doğusunu yönetirdi. Hakan’ın
kardeşi Yabgu ise ülkenin batısını yönetirdi. Yabgu iç işlerinde
serbest dış işlerinde Hakan’a
bağlıydı. İşte bu yapıya Federatif yapı denilmiştir.
• Ataman: Tigin eğitmeni.
• Örgin: Taht.
• Otağ: Hükümdarın çadırı.
• Kün: Halk.
• Tuğ: Bayrak.
• Balık: Şehir.
• Yarlığ: Hükümdarın buyruğu.
◉ Ülke hanedanın ortak malıdır. Hükümdarın oğulları dışında, hükümdar soyundan gelen diğer erkeklerin de tahta geçme hakkı vardır.
Yorum
%XQHGHQOHDLOH¼\HOHULDUDVñQGDVñNVñNWDKWNDYJDODUñ\DğDQPñğWñUð§
P¼FDGHOHOHU7¼UNGHYOHWOHULQLQ]D\ñIODPDVñQDYH\ñNñOPDVñQDQHGHQROPXğWXU
◉ Hükümdarın eşlerine Katun (Hatun) denilmiştir. Kağan olmadığında devlet
başkanlığı yapmış, elçi kabulünde bulunmuş ve meclis toplantılarına katılmıştır.
Yorum
Yönetimde hatunların da söz sahibi olduğunun kanıtıdır.
◉ Devlet ikili teşkilat sistemine göre yönetilmiştir. Bu teşkilatlanmaya göre ülke
sağ-sol, doğu-batı olarak ikiye ayrılmıştır. Hükümdar bu bölümlerden birini yönetirken diğerine hükümdarın egemenliğini taşıyan bir idareci gönderilmiştir.
Yorum
ðNLOLWHğNLODWOD¼ONH\¶QHWLPLQLNROD\ODğWñUPDNDPD§ODQPñğWñUðNLOLWHğNLODW7¼UN
GHYOHWOHULQHIHGHUDWLI¶]HOOLNNDWPDNODEHUDEHU7¼UNGHYOHWOHULQLQ\ñNñOPDVñQGD
GDHWNLOLGLUðNLOLWHğNLODWñLONNH]$V\D+XQ'HYOHWLX\JXODPñğWñU
◉ Türk devletlerinde hükümdarın yanında, devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı Kurultay (Toy) adını taşıyan bir de meclis bulunmaktadır. Kurultaya
hakan, hatun, hanedan üyeleri, boy beyleri, ordu komutanları katılmıştır.
Kurultay üyelerine Toygun adı verilmiştir.
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
Taht kavgaları, veraset sistemi, boylar federasyonu şeklinde örgütlenme, ikili teşkilat
sistemi İslamiyet öncesi Türk
devletlerinin yıkılmasında etkilidir.
PEGEM AKADEMİ
14
◉ Kurultayın başkanı hükümdardır. Hükümdar olmadığı zamanlarda devlet müşaviri anlamına gelen Aygucu başkanlık etmiştir. Yılda iki kez toplanan kurultay töreye uymak zorundadır; ancak gerektiğinde hükümdarın onayıyla birlikte
töre de değişiklik yapabilmiştir.
◉ Kurultayda son söz Kağan’a ait olduğu için kurultay danışma meclisi özelliği
taşımaktadır.
MERAKLISINA
M
M
I
•
•
•
•
•
Diğer Türk Devletlerinde
Kurul ve Meclisler
Avrupa Hunları Seçkinler
Meclisi
Tabgaç Devleti Nazırlar
Meclisi
Hazar Hakanlığı İhtiyarlar
Meclisi
Peçenekler Komenton
Tuna Bulgar Devleti Millet
Meclisi
◉ Kurultayın yanı sıra danışma meclisi olan Keneş (Kengeş) adı verilen bir
meclis de bulunmaktadır.
Yorum
'HYOHWLğOHULQLQ.XUXOWD\GDJ¶U¼ğ¼O¼SEHOLUOHQPHVL\¶QHWLPGHGHPRNUDWLNELU
DQOD\ñğROGXßXQXQJ¶VWHUJHVLGLU
8\DU×
.XUXOWD\ñQYDUOñßñKDONñQ\¶QHWLPHNDWñOGñßñQñQNDQñWñGHßLOGLU
Ülke Yönetimindeki İdareciler ve Kurumlar
Bakanlar
◉ Buyruklar
◉ Yabgu
Ülkenin batı bölümünü yöneten hükümdarın kardeşinin aldığı unvan
◉ Tigin (Tekin)
◉ Ayukı
Hükümet
Başbakan
◉ Aygucu
◉ Bitigçi
Katip
◉ Tamgaçı
◉ Şad
◉ Tarkan
Komutan
◉ Tudun
Vergi ve denetim işlerinden sorumlu kişi
◉ Ağılıg
◉ Apa
◉ Tutuk
• Kara Kuvvetlerinin kuruluşu
MÖ 209 olarak kabul edilir.
• Deniz Kuvvetlerinin kuruluşu
1081 (Çaka Beyliği’nin kuruluşu) olarak kabul edilir.
• Jandarma Genel Komutanlığının kuruluşu 1839 olarak
kabul edilir.
• Emniyet Genel Müdürlüğünün kuruluşu 1846 olarak
kabul edilir.
• Hava Kuvvetlerinin kuruluşu
1911 olarak kabul edilir.
Mühürdar
Vezir (Hanedan üyeleri (Tekinler) şad unvanı almışlardır.)
◉ Yargucu
MERAKLISINA
M
M
I
Şehzade
Yargıç
Hazine görevlisi
Saray görevlisi
Askeri vali
B. Ordu (Sü)
♦ Eski Türklerde “ordu-millet” anlayışı egemen olmuştur. Kadın, erkek herkes
asker sayılmış, askerlik günlük hayatın bir parçası kabul edilmiştir.
♦ İlk düzenli ordu Büyük Hun Devleti Hükümdarı Metehan Dönemi’nde kurulmuştur. Mete orduyu “onluk sisteme” göre teşkilatlandırmıştır. MÖ 209 yılı
Kara Kuvvetlerinin kuruluşu olarak kabul edilir.
♦ Ordunun temelini atlı askerler oluşturmuştur. Savaşlarda saldırı, geri çekiliş
ve tekrar saldırı şeklinde uygulanan Hilal-Turan (kurt kapanı, sahte ricat)
taktiği kullanılmıştır.
8\DU×
%XWDNWLN7¼UNRUGXVXQXQDVNHULPDQHYUDNDELOL\HWLQLDUWWñUPñğWñU
15
PEGEM AKADEMİ
♦ İslamiyet öncesi Türk Devletleri’nde ücretli askerlik yoktu.
♦ Türklerin en etkili silahı ise ok ve yaydır. Yakın dövüşte kılıç, kargı, gürz ve
süngü ile savaşmışlar, savunma silahı olarak da kalkan kullanmışlardır.
♦ Türk ordu teşkilatlanması Çin, Moğol ve Bizans ordularında da uygulanmıştır.
C. Din ve İnanış
◉ Türklerin en eski inançları Totemizm’dir (kurt ve kartala saygı duyulması).
Kutsal sayılan hayvana ise ongun adı verilmiştir.
◉ Eski Türkler tabiatta bulunan bazı gizli güçlerin varlığına da inanmışlardır. Güneş, ay, yıldız, dağ, kaya, orman gibi unsurları kutsal saymışlardır. Doğada
kutsal sayılan yerlere İduk-yersu denilmiştir.
◉ İslamiyet öncesi Türkler ölmüş büyüklerin ruhlarına inanmışlar, atalarından
kalan hatıraları kutsal saymışlardır. Bu inanca Atalar Kültü denilmektedir.
◉ Türklerdeki en yaygın inanış ise Gök Tanrı inanışıdır. “Gök Tanrı” tek yaratıcıdır. İnsanlara yol gösteren, cezalandıran ve ödüllendiren ulu bir varlıktır.
Türkler cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu) kavramlarına, öldükten sonra
yeniden dirilme düşüncesine de inanmışlardır.
◉ Ölü gömme törenlerine yuğ adı verilmiş, ölen kişinin ardından yas tutulup
yemek verilmiştir. Ölen kişinin ardından yakılan ağıtlara da sagu denilmiştir.
◉ Mezarlarına kurgan adını vermişlerdir. Öldükten sonra yaşama inancından
dolayı, ölüleri değerli eşyaları; atı ve silahı ile birlikte gömmüşlerdir.
Yorum
Bu durum ahiret inancının bir kanıtıdır.
KAVRAM BİLGİSİ
• Balbal: Ölen kişinin mezarının başına dikilen heykelcik.
• Maniheizm: Uygurların kabul
ettiği din.
• Yuğ: Ölen kişi için düzenlenen tören.
• Yuğ Aşı: Cenaze yemeği.
• Kurgan: Ölen kişi için yapılan tümsek mezar.
• Şaman: Din adamlarına
verilen unvan.
• Kam: Din adamlarına verilen
unvan.
• Baksı: Din adamlarına verilen unvan.
• Ongun: Totemlere verilen
ad. (kutsal hayvan)
• Gök Tanrı: Tek Tanrı.
• Uçmağ: Cennet.
• Yer-su: Kutsal yer.
• Tapınak: İbadet yeri.
◉ Mezarın başına hayatta iken öldürdüğü düşman sayısınca balbal adında taştan heykeller dikmişlerdir.
• Tamu: Cehennem.
Yorum
• Yada Taşı: Yağmurun
Balbal, portre ve heykel sanatına örnek verilebilir.
• Umay: Tanrıça.
• Kült: İnanç.
yağmasında, rüzgarın esmesinde etkili olduğuna inanılan
kutsal taş.
◉ Türkler arasında başka dinler de yayılmıştır. Uygurlar, Budizm ve Mani dinlerini benimsemişlerdir. Mani dini et yemeyi yasaklamasına rağmen Uygurlar et
yemeye devam etmişlerdir. Ancak Mani dininin etkisiyle edebiyat ve sanat alanında gelişmişlerdir. Hazarlar arasında Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet
yayılmıştır. Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler ve Kumanlar, Hıristiyanlığı kabul
etmişlerdir.
◉ Türkler arasında en çok yayılan din ise İslamiyet olmuştur. İslamiyet dışındaki
dinleri kabul eden Türk toplulukları bulundukları bölgelerde azınlık kaldıkları
için bir süre sonra Türklük özelliklerini yitirmişlerdir.
◉ Şamanizm bir dinden daha çok sihir, büyü gizli güçlere inanma biçiminde ortaya çıkmıştır. Bu işi yapan kişiye Şaman (Kam-Baksı) denilmiştir. Şamanlar
devlet işinde görev almamış ve imtiyazlı bir sınıf olmamıştır.
Not
2UWD$V\D7¼UNGHYOHWOHULQGHGLQDGDPODUñD\UñFDOñNOñELUVñQñIROXğWXUPDPñğWñU'LßHUELULIDGH\OH7¼UNOHUGHUXKEDQOñN\RNWXU
*¶N7DQUñLQDQFñ\ODðVODPL\HWȃLQED]ñ¶]HOOLNOHULQLQEHQ]HUROPDVñ
7¼UNOHULQðVODPL\HWLNDEXOHWPHOHULQGH¶QHPOLELUHWNHQROPXğWXU
Balbal
PEGEM AKADEMİ
16
D. Hukuk (Könilik)
♦ İslamiyet öncesi Türklerde yazılı hukuk kuralları yoktu. Gelenek ve göreneklerden oluşan yazısız kurallarına töre denilirdi.
♦ “Töre”nin oluşmasında hükümdar buyrukları, kurultay kararları ve gelenek görenekler etkili olmuştur.
♦ “Töre”nin temelleri adalet, iyilik, eşitlik, insanlık gibi değerlere dayalıydı.
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
• Kişinin mumyalanması,
uçmağ (cennet) - tamu (cehennem) kavramları ve ölen
kişinin eşyalarıyla birlikte
gömülmesi ahiret inancının
kanıtı olarak gösterilebilir.
• Töreye herkesin uymak zorunda olması hukuk üstünlüğü
ilkesinin benimsendiğinin kanıtıdır. Ayrıca hapis cezalarının
kısa süreli olmasında yarı göçebe yaşam tarzı etkilidir.
Göçebe hayatın
sonuçları şunlardır:
• Siyasal hayatta devlet,
boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.
• Sosyal alanda toplumsal
sınıflaşma yoktur. Feodal
yapı bulunmaz. Toprak soyluluğu gelişmemiştir.
• Ekonomide
hayvancılığa
dayalı ürünler ihraç edilirken tarıma dayalı ürünler
ithal edilmiştir.
• Dil, edebiyatta matbaa kültürü gelişmemiştir. Sözlü
eserler yaygındır.
• Din ve inanışta doğacı
dinler görülür. Farklı dini
inançlar görülür.
Not
7¶UH\HUYH]DPDQDJ¶UHGHßLğHELOLUPHFOLVRQD\ñLOHKDNDQWDUDIñQGDQ
GDGHßLğWLULOHELOLUGL
♦ Türklerde cezaların kesin hükümleri bulunmaktaydı. Hükümdara karşı gelmek, adam öldürmek ve savaştan kaçmak gibi suçların cezası ölümdü.
Yorum
Bu durum Türklerde kan gütme geleneğinin oluşmasını engellemiştir.
♦ Büyük davalara hükümdar başkanlığında bir heyet, diğer suçlara ise yargucu
bakardı. Hafif suçların cezası on güne kadar hapse mahkum edilmekti.
Yorum
Türkler göçebe yaşadıkları için uzun süreli hapis cezaları bulunmamaktaydı.
♦ Uygurlar Dönemi’nde ticari ilişkilerin gelişmesi hukuk kurallarının yazılı hale
getirilmesini zorunlu kıldı. Türk hukuku ilk kez Uygurlar Dönemi’nde yazılı
hale getirildi.
♦ Uygurlar Dönemi’ne ait hukuk vesikaları borç alıp verme, alım-satım, vasiyetname, kiralama gibi konuları kapsardı.
♦ Kağanın başkanlığında toplanan mahkemeye yargı, davalara bakan insanlara yargan denilirdi.
♦ Yöneten ve yönetilenlerin töreye uyma zorunluluğunda olması ve töre’nin kişisel isteklere göre işlerlik göstermemesi hukuk üstünlüğü esasının benimsendiğinin göstergesiydi.
E. Sosyal ve Ekonomik Hayat
◉ Türkler önceleri tabiat koşullarına bağlı olarak göçebe bir hayat tarzı benimsemişler, buna bağlı olarak çadırda yaşamışlar, yaylak ve kışlak hayatı sürdürmüşlerdir.
• Askeri alanda savaşçı karakter gelişmiştir.
◉ At ve atlı araba, yaşamlarındaki en önemli öğelerdendir.
• Hukukta cezalar kısa süreli
ve de ölüm gibi katıdır.
◉ Ekonomik hayatın temelini de hayvancılık oluşturur. Et, en önemli yiyeceklerindendir. Kısrak sütünün mayalanmasından elde edilen içkilerine kımız adı verilir.
• Sanatta, mimari (duvar sanatı) gelişmemiştir. Taşınabilir sanat eserleri vardır.
Dokumacılık gelişmiştir.
◉ Baharın gelişi şölenlerle kutlanırdı. Toy adı verilen şölenlerde kurbanlar kesilir ve yarışlar düzenlenirdi.
Yorum
жOHQOHUKDONDUDVñQGDELUOLNWH\DğDPDDU]XVXQXQJHOLğPHVLQLVDßODPñğWñU
$\Qñ]DPDQGDWRSOXPVDOGD\DQñğPDQñQJ¼§OHQPHVLD§ñVñQGDQ¶QHPOLGLU
◉ Eski Türklerde sosyal sınıf ayrımı yapılmamıştır.
17
PEGEM AKADEMİ
Yorum
%XQXQQHGHQLJ¶§HEH\DğDPYHWRSUDNODUñQGHYOHWLQPDOñVD\ñOPDVñGñU
%¶\OHFHE¼\¼NDUD]LVDKLELVR\OXVñQñIRUWD\D§ñNPDPñğWñU
◉ Yerleşik hayata ilk geçen devlet Uygurlar olmuştur. Uygurlar’ın yerleşik hayata geçmesiyle şehirler kurulmuş, sulama kanalları yapılarak tarım gelişmiştir.
KAVRAM BİLGİSİ
• Kamdu: Bez para.
• Yarmak: Madeni para. Türklerde ilk madeni para Göktürkler
Dönemi’ne aittir.
• Baga Tarkan: Kendi adına para
bastıran Türgiş hükümdarı.
Not
7¼UNOHULQWDQñGñßñLONWDUñP¼U¼Q¼\RQFDWDQñGñNODUñLONJñGDPDGGHVLGDUñGñU
• Bengütaş: Yazılı anıt.
• Tötö Kanalı: Orta Asya’da,
Göktürkler tarafından yapılan
◉ Türk devletleri ticarete de oldukça önem vermişlerdir. İhtiyaç fazlası hayvanlarını Çin ipeği ile değiştirmişlerdir. İpek, önceleri endüstri malzemesi olarak
kullanılırken daha sonra ticari bir değişim aracı olmuştur. Bir müddet sonra
kervanların geçtiği yollar İpek Yolu olarak adlandırılmıştır.
sulama kanalıdır.
• Ağlık: Hazine.
• İmga - Ağıçı: Tahsil memuru.
◉ İpek Yolu, Çin’den başlayarak Avrupa’ya kadar uzanmaktadır. Bu yolu kullanan tüccarlardan gümrük vergisi alınmıştır.
Not
ðSHN<ROXȃQDHJHPHQROPDG¼ğ¼QFHVL2UWD$V\DȃGD‡LQ7¼UNP¼FDGH
OHVLQLQHQ¶QHPOLVHEHELROPXğWXU
◉ İpek yoluna paralel olarak Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp Altay-Sayan
Dağları’ndan Çin’e ulaşan bir diğer ticaret yolu Kürk Yolu’dur.
◉ Yerleşik yaşamdan sonra ticaret daha da önem kazanmıştır. Bunların yanı
sıra dokumacılık, demircilik, altın işlemeciliği alanlarında da gelişmişlerdir.
F. Yazı, Dil ve Edebiyat
İslamiyet öncesindeki Türk devletleri sözlü edebiyat alanında gelişmişlerdir.
Türklerin Sözlü Edebiyatına Ait Örnekler
➢ Destan: Töre, savaş, doğum, yas törenleri, inançlar, yaşam tarzı hakkında
bilgi verir.
➢ Koşuk: Kopuz eşliğinde söylenen şiirler.
➢ Sagu: Ölülerin ardından yakılan ağıt.
➢ Sav: Atasözü.
Türklere Ait Destanlar
• İskitler
Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı
• Asya Hunları
• Göktürkler
Oğuz Kağan Destanı
Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı
• Uygurlar
Türeyiş Destanı ve Göç Destanı
• Kırgızlar
Manas Destanı
• Dede Korkut Hikâyeleri
Kıpçaklar’la Oğuzlar arasındaki mücadeleyi anlatır.
♦ Türk dilinin ve tarihinin en eski yazılı örnekleri Orhun Anıtları’dır. Bu anıtlar
II. Göktürk (Kutluk) Devleti’ne aittir. Ancak I. ve II. Göktürk Devletleri’nden
bahseder. Anıtların üç yüzü Türkçe bir yüzü Çincedir. Yazıtları Yolluğ (Yulluğ)
Tigin yazmıştır. Orhun Anıtları; Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan
adına dikilmiştir. Danimarkalı Wilhelm Thomsen 1893’te Orhun Anıtları’nın
Türklere ait olduğunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde Moğolistan sınırları içinde yer alır. Sosyal devlet anlayışıyla ilgili ifadeler bulunmakla beraber siyasetname özelliği de taşır.
UNUT
UN
UTMA
UT
MAYI
MA
YINI
YI
NIZZ
NI
• Sulama kanalları, mimari
kalıntılar, mesken - konut
vergisi, duvar resmi (fresk)
yerleşik hayata kanıt olarak gösterilebilir.
• Sulama kanalları, orak, saban, tohumluk tahıl kalıntıları bir yerde tarım yapıldığının kanıtıdır.
• Gılgamış ve Yaratılış Destanları Türk destanı olmamakla beraber Sümerlere
aittir.
• İslamiyet öncesinde İpek
ve Kürk yollarına hakim
olunmuştur. Baharat yoluna İslam sonrasında hakim
olunmuştur. Kral yolu ise
Türklerle ilgili olmamakla
beraber Eski Çağ Medeniyetlerinden
Lidyalılar
dönemine aittir.
• Tahtadan yapılmış harfler, hareketli harf sistemi,
baskı araç ve gereçleri bir
yerde matbaanın kullanıldığının kanıtıdır.
PEGEM AKADEMİ
18
KAVRAM BİLGİSİ
• Fresk: Yaş sıva ve alçı üzerine
resim çizme sanatıdır. Uygurlar
8\DU×
7¼UNOHUOHLOJLOLLONEHOJHOHULVH‡LQ\ñOOñNODUñGñU
Döneminde mimari yapıları süsle-
♦ Yenisey Kitabeleri Kırgızlar’a aittir.
mek amacıyla freskler yapılmıştır.
♦ Karabalgasun Yazıtları, Sine-Uşi Yazıtları ve Taryat Kitabeleri Uygurlara aittir.
• Minyatür: Minyatür, çok ince
işlenmiş küçük boyutlu resim
sanatına verilen addır. İslam
sanatında resim sanatının öncüsü
olan minyatürün en önemli özelliği
konuyu tam olarak göstermesidir.
♦ Türkler günümüze kadar Kiril, Soğd, Arap, Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Göktürk ve Uygur alfabeleri Türklerin milli alfabeleridir.
Not
8\JXU$OIDEHVL6RßGDOIDEHVLQGHQDOñQñSJHOLğWLULOPLğWLU
• Bedizci: Ressam.
G. Bilim ve Sanat
◉ Türkler Orta Asya’da göçebe yaşadıkları için onlara ait sanat eserleri de taşınabilir malzemelerden oluşturulmuştur. Kumaş dokumalar, halı, kilim, demir
silahlar, eşyalar ve ahşap eserler yapmışlardır.
◉ Uygurlar Dönemi’nde yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte kalıcı eserler verilmeye başlanmıştır. Evler, saray ve tapınaklar yapılmıştır.
◉ Süslemelerde günlük yaşamlarının etkisi görülmektedir. Hayvanların birbiriyle
mücadelesi, çiçek motifleri, at resimleri halılarda yer alan motiflerdir.
◉ Kılıçlarının kabzalarını hayvan resimleri ve değerli taşlarla süslemişlerdir.
Hayvan üslubu sanat tarzının yaratıcıları İskitlerdir.
◉ Eski Türklerde demir eşyalar, altın takılar, ahşap süsleme, gümüş kakmacılık, halı, kilim, resim, heykel, fresk, duvar resimleri, portre sanatı gelişmiştir.
Uygurlar Dönemi’nde Mani dininin etkisiyle minyatür ve çinicilik sanatında
ilerleme sağlanmıştır.
Altın Tarak (İskitlere aittir)
◉ Türkler astronomi ile de ilgilenmiş, güneş yılı esaslı On iki Hayvanlı Türk
Takvimi’ni hazırlamışlardır.
Yorum
Takvimle uğraşan toplumlar bilimle de uğraşmışlardır.
◉ İslamiyet kabul edildikten sonra Türklerin kullandıkları takvimler ise Hicri takvim, Celali takvim, Rumi takvim ve Miladi takvimdir.
Not
Uygur Freski
+D\YDQ¼VOXEXQXQV¼VOHPHGHNXOODQñOPDVñJ¶§HEH\DğDQWñQñQYHWDELDW
NXYYHWOHULQHRODQLQDQFñQJ¶VWHUJHVLGLU
.XUJDQODUGD¶QHPOLVDQDWHVHUOHULQHUDVWODQPDNWDGñU(VLN,VVñN
.XUJDQñȃQGDQ§ñNDUñODQȆ$OWñQ(OELVHOL$GDPȇHVHUL7¼UNPDGHQVDQDWñQñQ
QHNDGDUJHOLğWLßLQL3D]ñUñN.XUJDQñȃQGDQ§ñNDUWñODQKDOñGD7¼UNOHULQ
GRNXPDFñOñNWDQHNDGDULOHULROGXßXQXJ¶VWHUPHNWHGLU
H. Müzik
Türk devletlerinde müzik aletleri içinde en önemlisi kopuzdur. Bunun dışında kudüm (timpani bas davul), obua (zurna), çevgân (çıngıraklı asa) ve kithara (Türk
kanunu) Türk çalgılarından bazılarıdır.
Uygur Minyatürü
Türklerin söyledikleri besteye ır, sazlarla çalınan melodiye de küg denirdi.
19
PEGEM AKADEMİ
ÖZET
ü Orta Asya göçleri ile Türkler dünyanın çeşitli yerlerine yayılmışlardır. Bu yüzden Türk tarihini bir bütün olarak
incelemek zordur.
ü Bilinen ilk büyük Türk devleti Asya Hun Devleti’dir.
ü Türkler tabiat koşullarına bağlı olarak göçebe bir hayat tarzı benimsemişlerdir. Çadırda yaşamışlar, yaylak ve
kışlak hayatı sürdürmüşlerdir. Temel geçim kaynaklarını da hayvancılık oluşturmaktadır.
ü
ü
ü
ü
ü
Çin’e karşı ilk üstünlük sağlayan Asya Hunları’dır.
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
ü
Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti Göktürkler’dir.
Türk-Çin ilişkilerinin çoğu kez savaş biçiminde olmasının en önemli nedeni İpek Yolu’na hakim olma düşüncesidir.
Türklerde ilk devlet ve ordu teşkilatlanması Asya Hun Devleti’nde görülür. (Metehan Dönemi’nde onluk sistem)
Hem Orta Asya’da hem de Avrupa’da devlet kuran Türk topluluğu Hunlar ve Avarlar’dır.
Hunların Avrupa’ya yönelmeleri Avrupa toplum yapısında önemli değişikliklere yol açan Kavimler Göçü’ne neden
olmuştur.
Yerleşik hayata ilk geçen Türk devleti Uygurlar’dır.
Türk boyları içerisinde en aktif ve belirleyici boy Oğuzlar’dır.
İlk Türk topluluğu İskitler’dir.
Müslümanlığı benimseyen ilk Türk topluluğu Karluklar’dır.
Museviliği benimseyen ilk Türk topluluğu Hazarlar’dır.
İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğu Avarlar’dır.
Türklerde ülke hanedanın ortak malıdır. Bu durum Türk devletlerinin siyasi yaşam sürelerinin kısa olmasına çok
sayıda devletin kurulmasına, iç isyanların çıkmasına yol açmıştır.
ü Devlet yönetiminde, hükümdara hükümdarlık yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanmışlar, bu inanışı “kut”
sözü ile ifade etmişlerdir (Kut, kan yolu ile babadan oğula geçmiştir.).
ü Kurultay Meclisinin varlığı askeri-demokratik idare tarzının benimsendiğine bir kanıttır.
ü Kurultay’da alınan kararların kağanın onayına bağlı olması kurultayın danışma organı olduğuna bir kanıttır.
ü Ulusçu devlet anlayışının varlığı, o ulusun milli benliğini koruması, kendi diline ve yazısına sahip olmasıyla
ilgilidir.
ü Türklerde geniş topraklara sahip aristokrasinin görülmeyişinin nedeni ekonominin tarımdan çok hayvancılığa
bağlı olması ve toprak mülkiyetinin devlete ait olmasıdır.
ü Genel olarak yarı göçebe yaşam biçimini benimseyen Türk topluluklarında kalıcı mimarı eserlere ve şehir kültürüne rastlanmaz.
ü Uygurlar Dönemi’nde yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte kalıcı eserler verilmeye başlanmış, sulama kanalları,
evler, saray ve tapınaklar yapılmıştır.
ü Türklerin ilk ulusal dini Şamanizm’dir. En yaygın inanış ise Gök Tanrı inanışıdır.
ü
ü
ü
ü
Türklerin ölülerini eşyalarıyla birlikte gömmeleri ahiret inancı olduğunun göstergesidir.
Türklerin diğer inandığı dinler; Maniheizm, Budizm, Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet’tir.
Eski Türklerde yazılı hukuk kuralları yoktu, gelenek ve göreneklerinden oluşan yazısız kurallarına töre denilirdi.
Uygurlar Dönemi’nde ticari ilişkilerin gelişmesi hukuk kurallarının yazılı hale getirilmesini zorunlu kılmıştır. Türk
hukuku ilk kez Uygurlar Dönemi’nde yazılı hale gelmiştir.
ü Türklerin kullandıkları alfabeler Göktürk, Uygur, Soğd, Kiril, Arap ve Latin alfabeleridir.
ü Türklere ait destanlar, Hunların Oğuz Kağan, Göktürklerin Ergenekon ve Bozkurt, Uygurların Türeyiş ve Göç,
Kırgızların Manas, İskitlerin Alp Er Tunga ve Şu destanlarıdır.
ü Türklere ait ilk yazılı eser Kutluk Devleti’ne (II. Göktürk) ait Orhun Abideleri’dir.
ü Türklere ait ilk takvim On İki Hayvanlı Türk Takvimi’dir. (Astronomi ile uğraştıklarının kanıtıdır.)
ü Eski Türklerde demir eşyalar, altın takılar, ahşap süsleme, gümüş kakmacılık, halı, kilim, resim, heykel, fresk, duvar resimleri, portre sanatı gelişmiştir. Uygurlar Döneminde Mani dininin etkisiyle Minyatür ve Çinicilik sanatında
ilerleme sağlanmıştır.
PEGEM AKADEMİ
20
BOŞLUK DOLDURMA
1.
Türklerin anayurdu ………..............................…..dır.
2.
Büyük Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı …………….dır.
3.
Metehan orduya……………......................................getirmiştir.
4.
Kuzey Hunları, Karadeniz’in kuzeyinden Batı’ya göç ederek …………………………’ne neden olmuşlardır.
5.
Türk adını kullanarak kurulan ilk Türk Devleti …………...............…..dir.
6.
Türk dilinin ve tarihinin en eski yazılı örnekleri ……………………….................................……dir.
7.
Uygurlar, Çin’den etkilenerek ……………….dinini benimsemişlerdir.
8.
Museviliği kabul eden tek Türk devleti ………..................…….dır.
9.
İstanbul’u kuşatan ilk Türk devleti …………......................…..dır.
10. Türkler göçebe hayat tarzını benimsemiştir. Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti………............…….
olmuştur.
11. Türklerde devlet işlerinin görüşüldüğü meclise ……….....................….adı verilirdi.
12. Türklerde devlet kavramı……………. kelimesi ile ifade edilmiştir.
13. İslamiyet’i kabul eden ilk Türk kavmi …………...........................……dır.
14. Türklerde yazılı hukuk kuralları yoktur. Gelenek ve göreneklerden oluşan yazısız kurallara………….…
adı verilirdi.
15. Orta Asya Türklerinde saza benzeyen çalgıya ………………….……denir.
16. Türkler arasında en fazla yayılan din ……………...........…..olmuştur.
17. Türk hukuku ilk kez ……………………..…..Döneminde yazılı hale getirildi.
18. Türkler günümüze kadar ……...….., ……..…..., …………..., ……..…., ……...…, ….........…alfabelerini
kullanmışlardır.
19. Türklerde ölülerin ardından yakılan ağıta …………..……....denilmiştir.
20. Türkler hükümdarlarına devleti yönetme yetkisinin Gök-Tanrı tarafından verildiğine inanmışlardır. Bu yetkiye …………….adını vermişlerdir.
21. Türkler İslamiyet’ten önce ……………..................................... Türk takvimini kullanmışlardır.
22. Eski Türklerde din adamına ……………………………..…… denilirdi.
23. Orta Asya Türk devletlerinde ülke toprakları …………….. ve …………..……..olmak üzere bölünerek
yönetilirdi.
24. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ülke hanedanın ortak malı sayılmıştır. Bu anlayışa .............................
...................... denir.
25. Hz. Osman Döneminde Müslüman Araplarla mücadele eden Türk devleti .................................. olmuştur.
Emeviler Döneminde ise .......................................... olmuştur.
26. Kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti .................................’dır.
27. Yenisey Kitabeleri .......................... aittir.
28. Karabalgasun Yazıtları, Sine Uşi Yazıtları ve Taryat Kitabeleri ............................... dönemine aittir.
29. İslamiyet öncesi Türklerde kişi öldükten sonra mezarının başına dikilen heykellere ......................... denir.
30. ......................., ......................., ......................., ......................., ......................., Orta Asya’daki kültür
merkezleri arasında yer alır.
21
BOŞLUK DOLDURMA CEVAPLARI
1.
Orta Asya
2.
Teoman
3.
Onluk Sistemi
4.
Kavimler Göçü
5.
Göktürk
6.
Orhun Kitabeleri
7.
Maniheizm
8.
Hazarlar
9.
Avarlar
10. Uygurlar
11. Kurultay
12. İl
13. Karluklar
14. Töre
15. Kopuz
16. İslamiyet
17. Uygurlar
18. Göktürk, Uygur, Soğd, Kiril, Arap, Latin
19. Sagu
20. Kut
21. On İki Hayvanlı
22. Şaman, Kam, Baksı
23. Doğu, batı (sağ, sol)
24. Veraset anlayışı
25. Hazarlar, Türgişler
26. Uygurlar
27. Kırgızlara
28. Uygurlar
29. Balbal
30. Anav, Karasuk, Andranova, Kelteminar, Afanesyeva
PEGEM AKADEMİ
PEGEM AKADEMİ
22
BULMACA
Bulmaca çözümlerini sayfa 530’da bulabilirsiniz.
1
2
3
4
6
5
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Soldan Sağa
2.
Kırgız Türklerine ait meşhur destan
4.
İstanbul’u kuşatan ilk Türk devleti
6.
9.
Yukarıdan Aşağıya
1.
Türklerde ölülerin ardından yakılan ağıda verilen
isim
Kutluk Devleti’nin kurulmasında yardımları olan
3.
Uygur alfabesi hazırlanırken esinlenilen alfabe
ünlü vezir
5.
Bulgarların İslamiyet’i kabul eden kolu
Türklerde sazlarla çalışan melodiye verilen isim
7.
Kopuz eşliğinde söylenen şiire verilen isim
8.
Eski Türklerde baharın gelişinin kutlandığı
11. Eski Türklerde cennet kavramının karşılığı
14. Türklerde şehzadeye verilen isim
16. Türk devletlerinde, devlet işlerinin görüşüldüğü
meclise verilen isim
eğlencelere verilen isim
10. Eski Türklerde en yaygın inanış
12. Onluk sistemi ilk kez uygulayan Türk hükümdar
18. Türklerde kutsal sayılan hayvanlara verilen isim
13. Bilinen ilk büyük Türk Devleti
21. Türk hukukunu ilk kez yazılı hale getiren Türk
15. Eski Türklerde kutsal yerlere verilen isim
devleti
22. Rusların İgor Destanı’na konu olan Türk devleti
17. Türklerin oluşturduğu ilk milli alfabe
19. Türklerde mezarlara dikilen heykellere verilen
isim
20. Türklerde millete verilen isim
23
PEGEM AKADEMİ
ÇÖZÜMLÜ TEST
1.
Uygur Türkleri, başta Budizm olmak üzere çeşitli
dinlere bağlı değişik kültürlerle ilişki kurdukları
halde dini terimlerin bile Türkçe karşılıklarını
kullanmaya özen göstermişlerdir.
4.
Buna göre, kurultay,
Uygurlar bu davranışlarıyla,
I.
danışma meclisi,
I.
toprak bütünlüğünü,
II.
olağanüstü meclis,
II.
yönetim biçimlerini,
III.
kurucu meclis
III.
milli benliklerini
özelliklerinden hangilerini taşımaktadır?
hangilerini korumaya çalışmışlardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
A) Yalnız I
C) Yalnız III
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
E) II ve III
5.
2.
İlk Türk devletlerinde kurultayın savaş, barış gibi
önemli konularda aldığı kararları kağanın da
onaylaması gerekirdi.
Göktürk Hükümdarı Bilge Kağan şehirlerin surlarla çevrilmesi, Budizm ve Taoizm’in tanıtılması
gibi konuları meclise getirmiş; fakat bu görüşler
mecliste reddedilmiştir.
Bu şölenlerin,
Bu bilgiye dayanarak Göktürklerle ilgili
aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A)
Hükümdar bazı inanç sistemlerinin bilinmesini istemektedir.
B)
Mecliste sadece belli konular tartışılmaktadır.
C)
Hükümdarın meclise sunduğu her öneri
kabul edilmemektedir.
D)
Hükümdar demokratik bir tutum içindedir.
E)
Hükümdar şehirlerin korunmasını istemiştir.
İslamiyet’ten önceki Türklerde, savaştan dönen
yiğitlerin ağırlandığı, yoksulların donatıldığı, dini
ve milli bakımdan önemli günlerin hep birlikte
kutlandığı şölenler yapılırdı.
I.
toplumsal dayanışma,
II.
komşu ülkelerle ilişkilerin gelişmesi,
III.
yerleşik hayata geçişin hızlanması
durumlarından hangilerini sağladığı söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
6.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Uygur şehirlerinden İdikut’ta kervansaraylar,
mabetler ve manastırlar bulunmuştur.
Bu durum, Uygurlarda aşağıdakilerden hangisinin geliştiğine kanıt olabilir?
A) Hukuk
B) Mimari
D) Kültür
3.
Türkçede “buğday, arpa, darı” gibi tahıl adları
ile “altın, gümüş, bakır, kurşun, demir” gibi
metal adlarının bulunması ve kurganlardan
kılıç, süngü, bıçak ve balta gibi silahların çıkması, Türklerle ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisine bir kanıt olamaz?
A)
Tarım ürünlerini tanıdıklarına
B)
Savunma amacıyla kullanılabilecek araçlar
edindiklerine
C)
Mezarlara kişisel eşyaların da konduğuna
D)
Metal eşyalardan yararlandıklarına
E)
Komşu ülkelerle iyi ilişkiler içinde olduklarına
7.
C) Edebiyat
E) Askerlik
İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinin geleneklerinden
I.
siyasi, ekonomik, kültürel işlerin kurultayda
görüşülüp karara bağlanması,
II.
kağanın belli bir ailenin üyesi olması,
III.
ülkenin, kağan ailesinin ortak malı sayılması
hangileri, “demokratik” yönetimin özellikleriyle
bağdaşabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
24
PEGEM AKADEMİ
8.
İslamiyet’ten önce Türk devletlerinde kağanın
eşine “hatun” unvanı verilirdi.
12.
I.
Balbal
Hatunun,
II.
Kümbet
I.
elçileri kabul etmesi,
III.
Kurgan
II.
sarayda yaşaması,
III.
oğlunun veliaht olması
Yukarıdakilerden hangileri İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde heykel sanatının var
olduğuna kanıt sayılır?
durumlarından hangileri, kağanı temsil etme
yetkisinin olduğunu gösterir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
9.
A) Yalnız I
C) Yalnız III
B) Yalnız II
D) l ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
E) II ve III
13. İslamiyet’ten önceki Türklerde, dini ve milli
Aşağıdakilerden hangisi, Uygurlar’ın yerleşik hayata geçtiklerine bir kanıt sayılabilir?
A)
Kendilerine özgü alfabelerinin olması
B)
Dini inançlarının sanat anlayışlarını
yönlendirmesi
C)
Ticaret yapmaları
D)
Yazılı belge bırakmış olmaları
E)
Halktan toprak, ev ve hayvan vergisi almaları
bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlanması törenlerine ne ad verilirdi?
A) Töre
D) Kurultay
farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada
yaşaması, Türklerde aşağıdakilerden hangisine bir kanıttır?
Ülke sorunlarının görüşüldüğü meclis
kurduklarına
B)
Ülkeyi iki bölüm halinde yönettiklerine
C)
Birden fazla devlet kurduklarına
D)
Hoşgörülü olduklarına
E)
Yerleşik hayata geçtiklerine
C) Buyruk
E) Yabgu
14. Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde,
10. İslamiyet’ten önceki Türklerin kendilerinden
A)
B) Şölen
I.
Kağan,
II.
Tudun,
III.
Han,
IV. Hakan
unvanlarından hangileri hükümdarlar için
kullanılmamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve IV
15. Orta Asya Türk kültüründe vergi ve denetim
işlerinden sorumlu kişi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Yargucu
11. Karluklar İslamiyet’i kabul ettikten sonra süsleme
D) Tudun
sanatında insan figürleri yerine bitki motifleri ve
geometrik desenler kullanmaya başlamışlardır.
Bu durumun Karluklar’da, aşağıdakilerin
hangisinde meydana gelen bir değişiklikle
ilgili olduğu savunulabilir?
A)
Yaşadıkları doğal ortamda
B)
Sosyal yaşam biçimlerinde
C)
Ekonomik durumlarında
D)
Uluslararası ilişkilerinde
E)
İnanç sistemlerinde
1.C
2.B
3.E
4.A
B) Tarkan
C) Tigin
E) Şad
16. Aşağıdaki tarihi terimlerden hangisinin Orta
Asya Türk devletlerinde kullanıldığı
söylenemez?
A) Kurgan
B) Balbal
D) Sagu
5.A
6.B
7.A
8.A
9.E
10.D
11.E
12.A
13.B
C) Kün
E) Kümbet
14.B
15.D
16.E
25
PEGEM AKADEMİ
ÇÖZÜMLER
1.
Başta Budizm ve Mani dini olmak üzere birçok dini
seçen Uygur Türklerinin, değişik kültürlerle ilişkilerden dolayı dillerini koruma çabaları, milli benliklerini
korumak istemelerinden kaynaklanmıştır.
Cevap C
2.
Verilen bilgiye dayanarak seçenekler değerlendirildiğinde A, C, D ve E seçeneklerine ulaşılmaktadır.
Ancak, mecliste sadece belli konuların tartışıldığına
dair bir bilgi verilmemiştir.
9.
Yerleşik yaşama geçildiğinin en önemli kanıtı evlerin
yapılması ve üretimin başlamasıdır. Bunlardan toprak, ev ve hayvan vergisi alınması yerleşik yaşama
geçildiğinin kanıtıdır.
Cevap E
10. Türklerin farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada
yaşaması, o insanların inanışına saygı duyduklarının yani hoşgörülü olduklarının kanıtıdır.
Cevap D
Cevap B
11. Karluklar’ın Müslüman olması yani inanç sistemleri3.
Buğday, arpa, darı gibi tahıl adları tarım ürünlerini
tanıdıklarına; altın, gümüş, bakır, kurşun ve demir
gibi adları bilmeleri metal eşyalardan yararlandıklarına; kurganlardan kılıç, süngü, bıçak ve balta gibi
silahların çıkması metal eşyalardan yararlandıklarına ve savunma amacıyla kullanılabilecek araçlar
edindiklerine birer kanıttır. Ancak komşu ülkelerle
ilişkilerine dair bir bilgi verilmemiştir.
Cevap E
4.
Devlet işleri toy veya kurultay denilen meclislerde
görüşülür ve karara bağlanırdı. Ancak, önemli konularda kağan kendi söz hakkını kullanmıştır. Bu da
meclisin bir danışma meclisi olduğununu gösterir.
Cevap A
nin değişmesi süsleme sanatında da değişikliklere
neden olmuştur.
Cevap E
12. Balbal: Ölen kişinin mezarlarının başına öldürdüğü
adam kadar dikilen heykelcik
Kümbet: Anıtmezar
Kurgan: Tümsek mezar
Cevap A
13. İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde dini ve milli
bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlandığı
törenlere şölen denirdi. Şölenler toplumsal dayanışmayı, birlik ve beraberliği sağlardı.
Cevap B
5.
İslamiyet’ten önceki Türklerde düzenlenen şölenlerin toplumsal dayanışmayı ve kaynaşmayı sağladığı
savunulabilir.
Cevap A
14. Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde hükümdarlara han, hakan, kağan, yabgu, ilteriş, ilteber, idikut,
tanhu, şanyü unvanları verilmiştir. Tudun ise vergi
memuru demektir.
Cevap B
6.
Uygurlar’a ait kervansaray, mabetler ve manastırların bulunması onların mimari alanıda geliştiğine
kanıt olabilir.
Cevap B
15. Yargucu → Yargıç
Tarkan → Komutan
Tigin → Şehzade
Tudun → Vergi ve denetim işlerinden sorumlu memur
7.
Hükümdarlık, hanedanın her erkek üyesinin hakkıdır. Bu anlayışa veraset denilmiştir. Hanedan üyesinden kim güçlü ise devleti o idare ederdi. Kurultay
veya toy adı verilen danışma meclisi ise devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yerdir. Meclis halka
verilen önemi gösterir.
Cevap A
Şad → Vezir
Cevap D
16. Kurgan → Orta Asya Türk devletlerinde mezar
Balbal → Orta Asya Türk devletlerinde mezarlara
dikilen taş
Kün → Orta Asya Türk devletlerinde Halk
8.
Hatun da devlet idaresinde söz sahibiydi. Elçileri kabul etmesi kağanı temsil etme yetkisinin olduğunu
gösterir. Diğer bilgiler sadece kadına verilen önemi
gösterir.
Cevap A
Sagu → Orta Asya Türk devletlerinde cenazelerde
yakılan ağıt
Kümbet → Türk-İslam devletlerinde anıt mezara
verilen isim.
Cevap E
26
PEGEM AKADEMİ
CEVAPLI TEST
1.
Türk tarihinin ve dilinin ilk yazılı belgeleri Kutluk
Devleti’ne ait Orhun Anıtları’dır.
5.
Aşağıdakilerden hangisi Orhun Anıtları ile
ilgili değildir?
2.
A)
Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
B)
Türklerle ilgili ilk kaynaklardır.
C)
Türk dili ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
D)
Bütün Türk boylarına seslenen siyasi bir
belge özelliği taşımaktadır.
E)
Kutluk Devleti’nin kuruluşu sırasında çekilen
sıkıntılardan bahsedilir, Türk halkına öğütler
verilir.
•
Göktürklere ait eserlerin çoğunluğu hayvan
ve insan figürlerini üzerinde taşıyan maşra
palardır.
•
Uygurlara ait eserler saraylar, tapınaklar ve
şehirlerdir.
Bu iki durum arasındaki söz konusu farkın nedeni aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
Orta Asya’daki Türk mezarlarında yapılan
kazılarda, ölen kişiye ait birtakım günlük eşya
kalıntıları ve at kemikleri bulunmuştur.
A)
Göktürkler göçebe iken, Uygurlar’ın yerleşik
olmaları
B)
Türklerin değişik dinleri benimsemeleri
C)
Uygurlar’la Göktürkler’in farklı coğrafyada
yaşamaları
D)
Göktürkler’in hayvancılıkla uğraşması
E)
Uygurlar’la Göktürkler’in farklı dinleri benimsemeleri
Bu durum,
I.
atın kutsallaştırıldığı,
II.
Türk mezarlarında hazineler bulunduğu,
III.
ahiret inancının olduğu
durumlarından hangilerine açık kanıt olabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
3.
6.
C) Yalnız III
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun kanıtıdır?
E) II ve III
A)
Uygurların,
I.
Uygur alfabesini kullanmaları,
II.
törenin uygulanmasında titizlik göstermeleri,
III.
ekonomide hayvancılığın yerini tarımın
alması,
IV.
şehir mimarisine ait ilk Türk eserlerini
yapmaları,
Orta Asya Türk devletlerinde devlet yönetiminde
tam anlamıyla bir mutlakiyetten söz edilemez.
Devletin törelere göre yönetilmesi
B)
Ahiret inancının olması
C)
Ülkenin hanedan üyelerinin ortak malı
sayılması
D)
Hükümdara ülkeyi yönetme yetkisinin Tanrı
tarafından verildiğine inanma
E)
Kurultay’ın danışma meclisi olması
I.
Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan
adına yazılması,
II.
Türk edebiyatı ve tarihinin ilk örneklerini
oluşturması,
III.
Devlet ve halkın karşılıklı görevleri belirtilmesi,
IV.
Kağanların halkın huzurunu sağlamayı
görev edindikleri belirtilmesi
özelliklerinden hangileri yaşam biçimini değiştiğinin kanıtıdır?
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve IV
4.
C) II ve III
E) III ve IV
Başka devletlerle yapılan mücadeleler neticesinde yenilen Türklerin çoğunluğu yerlerini terk
ederek başka bölgelere göç etmişlerdir.
Yenilgiye uğrayan Türklerin yer değiştirmelerinde aşağıdakilerden hangisi daha çok
etkilidir?
7.
A)
Göçebe bir yaşama sahip olmaları
B)
Boylar halinde yaşamaları
C)
Savaşçı bir yapıya sahip olmaları
Orhun Yazıtları’nın yukarıdaki özelliklerden
hangileri Türklerde sosyal devlet anlayışının
varlığını kanıtlar?
D)
Bağımsızlıklarına düşkün olmaları
A) Yalnız I
E)
Teşkilatçı bir yapıya sahip olmaları
B) I ve III
D) II ve III
C) I ve IV
E) III ve IV
27
8.
9.
Aşağıdakilerden hangisi Türk devletlerinin
birbirlerinden etkilendiğine kanıt olarak
gösterilebilir?
A)
Ülkenin hanedanın ortak malı olması
B)
Kurultayda devlet işlerinin görüşülmesi
C)
Karahanlılar’ın Uygur Alfabesi’ni kullanmaları
D)
Göçebe yaşamaları
E)
Geçim kaynaklarının hayvancılık olması
12. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi
Türk toplumlarında görülen din ve inanışlara
ilişkin bir özellik değildir?
Aşağıdakilerden hangisi eski Türk devletlerinde eşitlik anlayışının olduğunun kanıtdır?
A)
Hükümdarlığın babadan oğula geçmesi
B)
Ülkenin doğu ve batı olarak iki koldan
yönetilmesi
C)
Hükümdarın Oğuz boyundan olması
D)
Ülke topraklarının hanedanın ortak malı
sayılması
E)
Toplumsal sınıflaşmanın oluşmaması
10. İslâmiyet’ten önceki Türk devletlerinde, hükümdara Gök Tanrı tarafından devleti yönetme
yetkisi verildiğine inanılırdı. Bu yetkiye “Kut”
denilirdi. Kut, kan yoluyla babadan oğla geçerdi.
Bu yüzden hükümdar ailesinden olan herkesin
devleti yönetme hakkı olduğuna inanılırdı.
A)
Ölülerin “kurgan” denilen mezarlara değerli
eşyalarıyla birlikte gömülmesi
B)
Hakanlara devleti yönetme yetkisi olan
“kut”un Gök Tanrı tarafından verildiğine
inanılması
C)
Ölen kişilerin ardından “yuğ” denilen yas
törenlerinin yapılması
D)
Dini törenleri yapan “şaman” denilen din
adamlarının bulunması
E)
Ölen hükümdarların tanrılaştığına
inanılması
I.
Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmaları
II.
Ölen kişilere “yuğ” adı verilen yas töreni düzenlemeleri
13.
III.
Haraç ve cizye adında vergiler toplamaları
IV.
Gök Tanrı dinine inanmaları
V.
Devlet işlerinin İslam dininin esaslarına göre
yürütülmesi
Yukarıdaki özelliklerden hangileri Eski Türk
topluluklarında görülmez?
A) I ve II
B) II ve V
Bu anlayışın,
D) III ve V
I.
devletin töreye göre yönetilmesi,
II.
taht kavgalarının çıkması,
III.
devletlerin çabuk parçalanması
durumlarından hangilerine neden olduğu
söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
11.
I.
Hukuk kurallarının törelere dayanması,
II.
Sanat eserlerinin taşınabilir malzemelerden
yapılması,
III.
Hükümdarın yetkilerinin sınırlı olması,
IV.
Kadınların yönetimde söz sahibi olması,
V.
Hapis cezalarının kısa süreli olması
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri Türklerin göçebe bir yaşam tarzı sürdüğünün
göstergesidir?
A) I ve III
B) II ve III
D) III ve IV
C) II ve V
E) IV ve V
PEGEM AKADEMİ
C) III ve IV
D) IV ve V
14. Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinin
ömürlerinin kısa olmasında aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden daha çok etkili
olmuştur?
A)
Orta Asya’nın coğrafi konumu
B)
Türklerin göçebe yaşamaları
C)
Çin’in sürekli saldırıları
D)
Geleneklere göre devletin prensler arasında
bölünmesi
E)
Farklı dini inanışları benimsemeleri
15. Aşağıdakilerden hangisi bir Türk topluluğu
değildir?
A) Kıpçaklar
B) Vandallar
D) Karluklar
C) Sabirler
E) Avarlar
PEGEM AKADEMİ
28
16. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya Türk dev-
20. Orta Asya Türk devletlerinde din adamları ayrı-
letlerine ait destanlardan biri değildir?
calıklı bir grup oluşturmuyordu.
A) Oğuz Kagan
B) Alp Er Tunga
C) Türeyiş
D) Gılgamış
Türk devletlerindeki bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
E) Göç
A)
Türklerin kurduğu devletlerin askeri temele
dayanmasıyla
Ülke yönetiminin teokrasiye dayanmasıyla
Devlet düzeni ve işleyişinde dinin belirleyici
olmamasıyla
Ekonomik yaşayışın hayvancılığa dayanmasıyla
Hükümdarlığın kutsal bir görev olarak kabul
edilmesiyle
B)
C)
D)
E)
17. İpek Yolu’nun denetimini eline geçiren ilk
Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hunlar
B) Göktürkler
C) Kutluklar
D) Uygurlar
E) Hazarlar
21. İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde,
I.
fresk,
II.
minyatür,
leşmeleri belli yasalara göre yapılmıştır.
III.
heykel
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin kesin
kanıtıdır?
sanatlarından hangileriyle ilgili yapıtlar bulunmuştur?
A)
Ticaretin önem kazandığının
A) Yalnız I
B)
Demokrasi yönetiminin kurulduğunun
C)
Uygur Alfabesi’nin Asya’ya yayıldığının
D)
Toplumsal düzeni sağlamanın hukuk yapısına bağlı olduğunun
E)
Toprak mülkiyetinin devlete ait olduğunun
18. Uygurlar’da pasaport, vize işlemleri ve kira söz-
•
Bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atıldı.
•
Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı.
•
İlk Çağ sona erdi Orta Çağ başladı.
A)
Yukarıda verilen durumların gerçekleşmesine neden olan Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
B) Avarlar
D) Uzlar
C) I ve II
E) I, II ve III
22. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde önemli bir
yere sahip olan “kurultay”ın özellikleri arasında
aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
19.
A) Hunlar
B) Yalnız II
D) II ve III
B)
Savaşa ve barışa karar vermesi
C)
Halkın yönetime katılması
D)
Hakanın törelere uyup uymadığını denetlemesi
E)
Ülkeyi ilgilendiren önemli konuların
görüşülmesi
C) Kıpçaklar
E) Peçenekler
Hanedan üyelerinden ve boy beylerinden
oluşması
1.B
2.C
3.E
4.D
5.A
6.C
7.E
8.C
9.E
10.E
11.C
12.E
13.D
14.D
15.B
16.D
17.A
18.D
19.A
20.C
21.E
22.C
29
PEGEM AKADEMİ
ÇIKMIŞ SORULAR
I.
Kopuz
Aşağıdaki alfabelerden hangisi Türklere
özgüdür? (2006)
II.
Keman
A) Sogd
III.
Gitar
1.
5.
B) Kiril
D) Latin
C) Orhun
E) Sanskrit
Yukarıdakilerden hangileri, Türklere özgü
müzik aletleridir? (2004)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
2.
I.
Toy
II.
Kurultay
III.
İl
6.
Yukarıdakilerden hangileri, İslamiyet’ten önce
kurulan Türk devletlerinde, devletin siyasi,
ekonomik ve kültürel işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise verilen adlar arasındadır? (2004)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
İslamiyet’ten önce Türklerin;
I.
tarımda sulama kanalları yapma,
II.
halı - kilim dokumacılığı yapma,
III.
silah, at koşum takımları, süs eşyası imal
etme
uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır? (2007)
C) Yalnız III
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve II
3.
I.
Orhun Kitabeleri
II.
Manas Destanı
III.
Karabalgasun Kitabesi
C) Yalnız III
E) II ve III
Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler
Dönemi’ne aittir? (2004)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
7.
İlk Türk devletlerinde yabgu iç işlerinde serbest,
dış işlerinde doğudaki hakana bağlıydı.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine kanıt
olduğu savunulabilir? (2008)
4.
Uygurlar Döneminde, ticari ilişkilerin geliş me
siyle kişiler arasındaki anlaşmalar yazılı hale
getirilmiştir.
Bu durum, aşağıdaki alanlardan hangisiyle
ilgili belgelerin oluşturulduğunu gösterir?
(2005)
A) Hukuk
D) Askerlik
B) Sanat
C) Edebiyat
E) Siyaset
A)
Hakanın iç işlerine, dış işlerinden daha az
önem verdiğine
B)
Komşu devletlerin güçlü olduğuna
C)
Ülkenin federal bir yapıya sahip olduğuna
D)
Hakandan sonra tahta çıkma hakkının yabguya ait olduğuna
E)
Türklerin Gök-Tanrı inancı dışındaki inançlara da açık olduğuna
30
PEGEM AKADEMİ
8.
Göktürk Devleti’nde, Bilge Kağan’ın Budist tapınağı yaptırma isteğine Vezir Tonyukuk, Budizm’i
benimsemenin Türklerin mücadeleci ruhunu
kaybetmelerine neden olacağı düşüncesiyle
karşı çıkmıştır.
11. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyetten önce,
Türklerde ölen kişinin eşyalarıyla birlikte
gömüldüğü mezara verilen addır? (2011)
A) Yuğ
B) Şad
D) Toy
Yalnız bu bilgiyle,
I.
toplumun dinî arayış içerisinde olduğu,
II.
kağanın kararlarının sorgulanabildiği,
III.
din değiştirmenin yaşam biçimini etkilediği
C) Kurgan
E) Tigin
durumlarından hangilerine ulaşılabilir? (2009)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
12. Eski Türk devletlerinde hükümdara, yönetme
yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır.
9.
Aşağıdakilerden hangisi, İslamiyet’ten önce
kurulan Türk devletlerinde bu yetkiye verilen
addır? (2012)
Türk Devletlerinde,
I.
taht kavgalarının ortaya çıkması,
II.
toprakların, gelirlerine göre bölümlere ayrılması,
III.
çeşitli dinlere inanılması
A) Şad
B) Kut
D) Toy
C) Tekin
E) Balbal
durumlarından hangileri “ülkenin hükümdar
ailesinin ortak malı olması” töresinin sonuçları
arasındadır? (2010)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
13. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletleriyle
ilgili olarak,
10. Aşağıdakilerden hangisi, Hunların neden
olduğu Kavimler Göçü’nün sonuçlarından
biri değildir? (2011)
A)
B)
C)
D)
E)
Avrupa’nın etnik yapısının değişmesi
Avrupa’da bir Hun Devleti kurulması
Roma İmparatorluğu’nun bütünlüğünü ve
üstünlüğünü yitirmesi
Avrupa’da skolastik düşüncenin egemen olması
Göktürk Devleti’nin yıkılması
1. A
2. D
3. A
4. A
5. C
6. A
I.
Ülke; töre adı verilen, yazılı olmayan hukuk
kurallarına göre yönetilmiştir.
II.
Toprak, yurt olarak adlandırılmıştır.
III.
Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda yardımcı olmak üzere danışma meclisleri
kurulmuştur.
yargılarından hangileri doğrudur? (2013)
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
7. C
8. D
9. A
10. E
11. C
12. B
C) I ve II
E) I, II ve III
13. E
31
PEGEM AKADEMİ
ÇIKMIŞ SORULARIN AÇIKLAMALARI
1.
Kopuz, Orta Asya’dan itibaren Türklerin kullandığı
bir çalgıdır.
9.
Cevap A
2.
İslamiyet öncesi Türk tarihinde meclise toy, kurultay
veya kengeş adı verilirdi. İl-el, devlet anlamına gelmektedir.
Cevap D
3.
Cevap A
10. Kavimler Göçü 375’te gerçekleşmiştir. Kavimler
Göçü’nün sonuçları arasında,
Orta Çağın başlaması
Avrupa Hun Devleti’nin kurulması
Roma İmparatorluğu’nun parçalanması (DoğuBatı)
•
Skolastik düşüncenin ortaya çıkması
•
Feodalitenin ortaya çıkması
•
Bugünkü Avrupa milletlerinin temelinin atılması
gibi gelişmeler yer alır. Göktürk Devleti’nin (552-630)
kuruluşu ve doğal olarakta yıkılışı Kavimler
Göçü’nden sonradır.
Orhun Kitabeleri, II. Göktürk (Kutluk) Devleti Dönemi’nde Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve
Vezir Tonyukuk adına yazılmıştır. Manas Destanı
Kırgızlar’a, Karabalgasun Kitabeleri Uygurlar’a aittir.
•
•
•
Cevap A
4.
Uygurlar’da ticari ilişkilerin yazılı hale getirilmesi
belli kuralların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu durum hukuk alanında belgelerin oluştuğunu gösterir.
Cevap A
5.
Türkler tarih boyunca Sogd, Latin, Kiril, Arap, Göktürk (Orhun), Uygur alfabelerini kullanmışlardır. Bunlardan Göktürk (Orhun) ve Uygur alfabeleri Türklere
özgüdür. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Arap ve Latin
alfabelerini kullanmıştır.
Cevap E
11. Yuğ → Cenaze töreni
Şad → İslamiyet öncesi Türk devletlerinde “vezir”
için kullanılan kavramdır. Ayrıca şehzadeler
de bu unvanı kullanmıştır.
Toy → Meclis, şölen
Tigin → Şehzade
Kurgan → Mezar
Cevap C
6.
İslamiyet’ten önce Türklerin tarımda sulama kanalları yapmaları yerleşik hayata geçtiklerinin kesin
kanıtıdır. Dokumacılık, silah ve süs eşyası yapımı
göçebe yaşamda da görülebilir. Ayrıca konut (mesken) vergisi, duvar resmi (fresk), mimari kalıntılar da
yerleşik hayatın kesin kanıtıdır.
Cevap A
7.
İlk Türk devletlerinde ikili yönetim anlayışı nedeniyle
ülke federatif bir yapıya sahiptir. Bu sistem ilk kez
Asya Hun Devleti Dönemin’de uygulanmıştır. Merkezde (doğuda) hakan bulunurdu. Batıyı kağanın
erkek kardeşi yabgu yönetirdi. Yabgu, devleti yönetirken içişlerinde serbest hareket ederdi. Savaş ve
barış gibi ülkeyi ilgilendiren konularda Kağana bağlı
hareket ederdi. Bu yönetim biçimine de federatif yönetim denmiştir. İkili teşkilat sisteminin uygulanmasındaki amaç ülke yönetimini kolaylaştırmaktır. Bu
sistemin uygulanmasında ülke sınırlarının genişlemesi etkilidir. Ayrıca bu sistem Türk devletlerinin
yıkılmasında da etkilidir.
Cevap C
8.
Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan’ın isteği Vezir
Tonyukuk tarafından geri çevrilmiştir. Bu durum Kağanın kararlarının sorgulanabildiğini gösterir. Yani
sınırsız yetkilere sahip olmadığının kanıtıdır. Vezir
Tonyukuk’un Budizme karşı çıkma nedeni Türklerin
mücadeleci ruhunu kaybedebileceği düşüncesidir.
Budizm kabul edilirse Türklerin yaşam biçiminin
etkileneceği, bu dinin Türk toplumuna uygun
olmadığı gerekçesiyle Vezir Tonyukuk bu teklife karşı
çıkmıştır. Bu da din değiştirmenin yaşam biçimini
etkilediğinin kanıtıdır.
Cevap D
Türklerde ülkenin hanedanın ortak malı olması taht
kavgalarına neden olmuştur. Bu durumun toprakların bölümlere ayrılması veya farklı dinlere inanılması ile bir ilgisi yoktur.
Kişinin eşyalarıyla birlikte gömülmesi ahiret inancının da kanıtıdır.
Cevap C
12.
•
Şad: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde “vezir”
için kullanılan kavramdır. Ayrıca şehzadeler de
bu unvanı kullanmıştır.
•
Kut: Eski Türk devletlerinde hükümdara, yönetme
yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır.
İslam sonrasında da bu anlayış devam etmiştir.
•
Tekin: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde “şehzade” için kullanılan kavramdır.
•
Toy (Kurultay): Eski Türk devletlerinde önemli
konuların görüşülüp karara bağlandığı yerdir. Ayrıca “şölen” anlamına da gelmektedir.
•
Balbal: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde kişinin hayatta iken öldürdüğü düşman sayısınca
kişi öldükten sonra mezarının başına dikilen heykeldir. Balbal, portre sanatına da örnek verilebilir.
Cevap B
13. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinde ülke, töre
adı verilen, yazılı olmayan hukuk kurallarına göre
yönetilmiştir. Toprak, yurt olarak adlandırılmıştır.
Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda
yardımcı olmak üzere danışma meclisleri kurulmuştur.
Bu meclislere toy, kurultay, keneş (kengeş) ve komenton örnek verilebilir. Dolayısıyla soruda verilen
üç öncül de Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletleriyle ilgili doğru ifadelerdir.
Cevap E