1. Anayasa ders notlar\375 12. bask\375.indd

advertisement
kpss
2014
Türkiye'nin en çok satan
DERS NOTLARI
kim korkar
demokratikleşme
paketi sonucunda yapılan
2013 yılı değişiklikleri
eklenmiştir.
anayasa’dan
endam sevimli ayduran
Endam Sevimli Ayduran
KPSS ANAYASA DERS NOTLARI
ISBN-978-605-364-383-8
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7
Şaşmaz/ANKARA
(0312-278 34 84)
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2013, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
13. Baskı
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 16102
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ
Yazılı bir kaynak hazırlamak emek, sabır, yoğun bir araştırma ve çalışma ister. Eğer bu kaynak çok önemli bir sınava hazırlık sürecinde yararlanılacak ve başvurulacak özellik taşıyorsa, bilgi birikiminin yanı sıra, hazırlayanın omuzlarına
vicdani ve ahlaki sorumluluk da yükler. Elinizdeki ders notları bu sorumluluk duygusu ile hareket edilerek hazırlanmıştır.
Öğrenim süreçlerinin sonunda, kamu kesiminde çalışma hayatına başlama umuduyla çok önemli bir sınava (KPSS) girecek
olan milyonlarca insanın yaşadığı nice sıkıntıyı, kurduğu hayalleri dikkate alarak gerekli ve doğru bilgiyi en doğru yöntemle
sizlere aktarmaya çalıştım.
Sınava hazırlananların; yaşadıkları stres, harcadıkları yoğun emek, ödedikleri maddi ve manevi bedelin karşılığını almaları, onların en doğal hakkıdır. Sınavda başarılı olmanız, ödediğiniz bedelin karşılığını almanız sınav müfredatına ilişkin
konuların açık, net ve kolay anlaşılır bir yöntemle size sunulmasıyla doğru orantılıdır. Elinizde bulundurduğunuz Anayasa
Ders Notları, belirttiğim yöntemle, şema ve tablolarla desteklenerek kolay ve kalıcı öğrenilecek şekilde hazırlanmıştır.
Öte yandan demokratik hukuk devletinde yaşayan her yurttaşın temel hak ve ödevleri konusunda bilgilendirilmesi, devleti
oluşturan kurumların işleyişi, bireyle ilgili temel hukuk kurallarının kavratılmasına yönelik bir bilgi kaynağı olmasına da özen
gösterilmiştir.
On yılı aşkın uygulamalı deneyim ve bilgi birikimimle hazırladığım Anayasa Ders Notlarına son şeklini verirken, bana
huzur veren, içimdeki insani sevgiyi ve yaşama sevincini coşturan altı aylık sevgili kızım İPEK LENA’nın bende uyandırdığı
insana dair tüm güzel duygular notların her sayfasına yansımıştır. Teşekkürler benim minik, tatlı, biricik kızım.
Başarı dileklerimle...
Endam SEVİMLİ AYDURAN
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 2: ANAYASA HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
Ön Söz .................................................................................................................................................iii
Gerçek Kişilerin Ehliyetleri ....................................................................17
Anayasa Hukuku Kavramı.......................................................................................25
İçindekiler ......................................................................................................................................iv
Hak Ehliyeti .......................................................................................................17
Anayasa Kavramı ...............................................................................................................25
Fiil Ehliyeti .........................................................................................................17
Anayasa Çeşitleri ...............................................................................................................25
Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler .............................................17
Yazılı Anayasa - Geleneksel Anayasa........................................25
Sosyal Düzen Kuralları ...............................................................................................1
Ehliyetliler ...........................................................................................................17
Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa ................................................25
Din Kuralları .................................................................................................................1
Ehliyetsizler.......................................................................................................17
Kazuistik Anayasa – Çerçeve Anayasa ..................................25
Ahlak Kuralları...........................................................................................................1
Hak Kavramı ..............................................................................................................................18
Devlet Kavramı......................................................................................................................26
Görgü ve Adet Kuralları ..............................................................................1
Hakkın Doğması ve Sona Ermesi ......................................................18
Devletin Unsurları ..............................................................................................................26
Hukuk Kuralları .........................................................................................................1
Hakkın Kazanılması..............................................................................................18
Devlet Biçimleri ...................................................................................................................26
Yaptırım (Müeyyide) .....................................................................................................2
Hakkın Korunması ..................................................................................................19
Yapılarına Göre Devletler..........................................................................26
Maddi Yaptırım.........................................................................................................2
Hakkın Türleri.............................................................................................................20
Hakimiyet Kaynağına Göre Devletler ......................................26
Manevi Yaptırım......................................................................................................2
Hukukun Kaynakları.........................................................................................................22
Hükümet Sistemleri .........................................................................................................27
Sosyal Düzen Kurallarının Yaptırımları ..............................................3
Yazılı Kaynaklar .......................................................................................................22
Kuvvetler Birliği Sistemleri ....................................................................27
Hukuk Kurallarının Yaptırımları ....................................................................4
Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku).....22
Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri.................................................................28
Hukukun Diğer Sosyal Kurallarla Olan İlişkisi ve
Nafaka Yükümlülüğü .......................................................................................................5
Hukukun Çeşitli Anlamları.......................................................................................24
Hukukun Görevleri .............................................................................................................5
Müspet Hukuk .............................................................................................................24
BÖLÜM 3: TÜRK ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Hukukun Dalları .....................................................................................................................6
Mevzu Hukuk ................................................................................................................24
Anayasal Gelişmenin İlk Üç Adımı ..............................................................29
Özel Hukukun Dalları .........................................................................................7
Tabii Hukuk ......................................................................................................................24
Senedi İttifak ...............................................................................................................29
Kamu Hukukunun Dalları..............................................................................9
Tarihi Hukuk ..................................................................................................................24
BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
Yardımcı Kaynaklar.............................................................................................22
Karma Hukukun Dalları .................................................................................11
Boşluk Kavramı......................................................................................................................24
Kişi Kavramı...............................................................................................................................12
Hukuk Boşluğu ..........................................................................................................24
Kişi Türleri ......................................................................................................................12
Kanunda Boşluk ........................................................................................................24
Gerçek Kişiler ................................................................................................12
Tüzel Kişiler ......................................................................................................12
Tüzel Kişi Türleri.......................................................................................13
Kişiliğin Başlangıcı ...............................................................................................14
Kişiliğin Sona Ermesi ........................................................................................15
Kişiliğin Korunması...............................................................................................16
Tanzimat Fermanı .................................................................................................29
Islahat Fermanı .........................................................................................................29
Meşrutiyet Dönemleri .................................................................................................30
I. Meşrutiyet .................................................................................................................30
II. Meşrutiyet...............................................................................................................31
Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Dönemi .........................................................31
1921 Anayasası ......................................................................................................................32
1924 Anayasası ......................................................................................................................33
Saltanatın Kaldırılması ..............................................................................................34
Başkentin Ankara Olması .......................................................................................34
Halifeliğin Kaldırılması ................................................................................................34
1961 Anayasası ......................................................................................................................35
Milletvekili Seçilebilme Koşulları .........................................51
Genel Görüşme .................................................................................66
1961 Anayasası'nda Yapılan 1971 ve
1973 Değişiklikleri .............................................................................................................36
Milletvekili Adayı Olabilmek İçin
Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler .............................52
Meclis Araştırması .....................................................................66
Meclis Soruşturması .................................................................67
Seçim Dönemi..................................................................................................52
Gensoru .......................................................................................................67
BÖLÜM 4: 1982 ANAYASASI
Erken Seçim ......................................................................................................52
II. Yürütme Organı ................................................................................................68
1982 Anayasası’nın Hazırlanması ve Kabulü.................................37
Seçimlerin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi ...........52
Cumhurbaşkanı...............................................................................................68
1982 Anayasası’nın Temel Özellikleri ......................................................37
Seçimin Ertelenmesi ..............................................................................52
Cumhurbaşkanı Olabilme Koşulları .....................................68
1982 Anayasası’nın Başlangıç Hükümleri .........................................38
Ara Seçimler ....................................................................................................52
Cumhurbaşkanlığına Adaylık ......................................................68
1982 Anayasası'nın Değiştirilemez Maddeleri..........................38
Milletin Temsili ..............................................................................................52
Cumhurbaşkanının Seçimi ...............................................................68
1982 Anayasası'nın Temel İlkeleri...............................................................39
Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler.............................53
Cumhurbaşkanının Görev Süresi ...........................................68
Cumhuriyetçilik İlkesi........................................................................................39
Yasama Ayrıcalığı (Yasama Bağışıklığı) ...................54
Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı.................................................69
Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet.......................................39
Yasama Sorumsuzluğu .............................................................54
Cumhurbaşkanına Vekalet ..............................................................69
Demokratik Devlet...............................................................................................40
Yasama Dokunulmazlığı .........................................................54
Cumhurbaşkanına Bağlı Kuruluşlar ..................................69
Laik Devlet .....................................................................................................................40
Milletvekilliğinin Sona Ermesi .................................................55
Sosyal Devlet ...............................................................................................................41
Meclis Başkanlık Divanı ve Meclis Başkanı .............56
Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve
Sorumluluğu ........................................................................................................69
Hukuk Devleti...............................................................................................................42
Siyasi Parti Grupları ............................................................................57
Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri.................70
İnsan Haklarına Saygılı Devlet ...........................................................43
Meclis Komisyonları ...............................................................................58
Yasama İle İlgili Olanlar ........................................................70
Üniter Devlet ...............................................................................................................43
Meclis İçtüzüğü ............................................................................................58
Yürütme İle İlgili Olanlar ....................................................70
Eşitlik İlkesi ....................................................................................................................43
Parlamento Kararları-Kanun Ayrımı............................58
Yargı İle İlgili Olanlar ...............................................................70
Temel Haklar ve Ödevler ..........................................................................................44
Meclisin Toplanması ve Tatili....................................................59
Bakanlar Kurulu (Hükümet).......................................................71
Kisinin Hakları ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları)
(Koruyucu Haklar ...............................................................................................................44
Meclisin Toplantı ve Karar Yeter Sayısı .................59
Bakanlar Kurulunun Oluşumu........................................71
Sosyal ve Ekonomik Haklar Ve Ödevler
(Pozitif Statü Hakları) (İsteme Hakları ............................................44
Nitelikli Çoğunluk Gerektiren Meclis İşlemleri.............60
Meclis Görüşmeleri ve Oylama ...............................................60
Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlıkların
Sayısı...............................................................................................................71
TBMM’nin Görevleri ...........................................................................61
Bakanlar Kurulunun Görevleri....................................71
Kanun Yapmak ...................................................................................62
Bakanlar Kurulunun Çalışma Yöntemi..................71
Anayasa Değişikliği ....................................................................64
Geçici Bakanlar Kurulu ........................................................71
Bütçe Kanunu ....................................................................................65
Başbakan ve Bakanlara Vekalet Etme...........72
Kesin Hesap Kanunu .................................................................65
Başbakanın Görevinin Sona Ermesi....................72
Uluslararası Anlaşmalar.......................................................65
Bakanların Görevinin Sona Ermesi .....................72
Meclisin Bilgi Alma ve Denetim Yolları .....................66
Bakanlar Kurulu ve Üyelerinin
Sorumluluğu............................................................................................72
Siyasi Haklar Ve Ödevler (Aktif Statü Hakları)
(Katılma Hakları ..................................................................................................................44
Seçimler ...........................................................................................................................................46
Siyasi Partiler.........................................................................................................................48
Devletin Temel Organları ........................................................................................50
I. Yasama Organı......................................................................................................51
Yasama İlkeleri ..............................................................................................51
Tek Meclisli Yasama ............................................................................51
Soru ..................................................................................................................66
Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri .......................................73
Tüzük...............................................................................................................73
Yönetmelik...............................................................................................73
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ................................73
Kanun Hükmünde Kararname......................................74
Yürütmenin Olağanüstü Yetkileri........................................75
Olağanüstü Hal .................................................................................75
Sıkıyönetim .............................................................................................75
Türk Silahlı Kuvvetleri .......................................................................76
Milli Güvenlik Kurulu.............................................................................76
III. Yargı Organı ........................................................................................................77
Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi .......................................77
Hakimlik ve Savcılık Teminatı ...................................................77
Hakimlik ve Savcılık Mesleği,
Mahkeme Kararları,
Hakim ve Savcıların İdari Yönden Denetimi ........77
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ...............................77
Yargı Kolları ......................................................................................................78
Yüksek Mahkemeler...............................................................................79
Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi ................79
Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri...........81
Adli Yargı ve Yargıtay ........................................................................83
İdari Yargı ve Danıştay.....................................................................83
Askeri İdari Yargı ve Askeri Yüksek İdare
Mahkemesi ..........................................................................................................84
Askeri Ceza Yargısı ve Askeri Yargıtay....................84
Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi........84
Sayıştay ..................................................................................................................84
BÖLÜM 5: İDARİ TEŞKİLAT
İdari Teşkilat Şeması.....................................................................................................85
Merkezi İdare - Başkent Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı..............86
İl (Genel) İdaresi.....................................................................................................86
İlçe İdaresi .......................................................................................................................86
Bucak İdaresi...............................................................................................................86
Vali Kaymakam Karşılaştırması .....................................................................87
Yerinden Yönetimli İdare – Hizmet Kuruluşları ve
Yerel İdareler...........................................................................................................................88
Hizmet Kuruluşları................................................................................................88
Yerel İdareler ..............................................................................................................88
BÖLÜM 6: İDARE HUKUKU
İdare Hukukunun Konusu ..........................................................................................90
İdare Hukukunun Özellikleri..................................................................................90
İdari Fonksiyonun Özellikleri...............................................................................91
TC Devlet İdaresinin Görevleri .......................................................................91
İdare Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler.................................92
Merkezden Yönetim İlkesi .........................................................................92
Yerinden Yönetim İlkesi ................................................................................92
Yetki Genişliği İlkesi ...........................................................................................93
İdarenin Bütünlüğü İlkesi............................................................................93
İdarenin Yetkileri ................................................................................................................94
Düzenleme.........................................................................................................................94
Örgütlenme......................................................................................................................f94
Yaptırım Uygulama ...............................................................................................94
Kamu Alacaklarını Tahsil Etme ..........................................................94
Mal Edinme ....................................................................................................................94
Olağanüstü Yetkiler ............................................................................................94
Kolluk Faaliyetleri..............................................................................................................95
Kolluk Makamları ...................................................................................................95
Kolluk Personeli ........................................................................................................95
Kamu Hizmetleri ..................................................................................................................96
Kamu Hizmetlerinin Özellikleri............................................................96
Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri ......................................96
Kamu Hizmetlerinin Türleri ....................................................................97
Kamu Çalışanları..................................................................................................................98
Devlet Memurları Kanununa Göre
Kamu Çalışanları .....................................................................................................98
Devlet Memuru Olabilmenin Genel Koşulları ..................99
Adaylık ve Atanma...............................................................................................100
Memurların Sınıflandırılması.................................................................100
Memurların Hukuksal Rejimleri.........................................................101
Yıllık İzin .............................................................................................................................102
Çalışma Saatleri ......................................................................................................102
Sendika Kurma ve Toplu Sözleşme Yapma...........................102
Olumlu ve Olumsuz Sicil ...................................................................................102
İstisnai Memurluk ..................................................................................................102
Disiplin Cezaları .......................................................................................................103
BÖLÜM 7: ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR
I. Ulusal Kuruluşlar ............................................................................................................104
Kamu Tüzel Kişiliği Olan Kuruluşlar ............................................104
Kamu Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar ...............................105
Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar .......................................105
Başbakanlığa Bağlı Kuruluşlar ...........................................................105
Başbakanlık İlgili Kuruluşlar...................................................................105
Başbakanlık Sorumlu Kuruluşlar .......................................................105
Merkez Bankası.......................................................................................................106
Sermaye Piyasaları Kurulu ......................................................................106
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ...............106
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu....................................................106
Radyo Televizyon Üst Kurulu ................................................................106
II. Uluslararası Kuruluşlar .......................................................................................107
Avrupa Birliği..............................................................................................................107
Birleşmiş Milletler ...............................................................................................108
G-8 Ülkeleri ....................................................................................................................110
D-8 Ülkeleri ....................................................................................................................110
G-20 Ülkeleri.................................................................................................................110
İslam Konferansı Örgütü..............................................................................110
Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO) ................................111
BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
SOSYAL DÜZEN KURALLARI
Tanımlayalım: Sosyal hayatın dirlik ve düzen içinde akıp gitmesi, toplumda düzenin sağlanabilmesi için kişilerin uyması gereken
kurallara SOSYAL DÜZEN KURALLARI denir. Sosyal Düzen kuralları, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralı olmak üzere 4’e ayrılır.
SOSYAL DÜZEN KURALLARININ TÜRLERİ
DİN KURALLARI
AHLAK KURALLARI
Birtakım emir ve yasaklar vasıtasıyla toplumsal düzenin sağlanmasında rol oynayan ve inanç
duygusundan beslenen kurallardır.
Bir kimsenin kendisine veya başkalarına karşı nasıl davranması
gerektiğini düzenleyen, içinde değer yargılarını barındıran kurallardır. 2’ye ayrılır.
Uhrevi İlişkileri Düzenler
Kişilerin kendilerine karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren
ahlak kurallarıdır.
(Allah-kul arasındaki ilişkiler)
Örneğin;
İbadete ilişkin kurallar, namaz kılmak, oruç tutmak gibi.
Dünyevi İlişkileri Düzenler
(Kişiler arasındaki ilişkiler)
Örneğin;
İmam nikahı.
Subjektif Ahlak Kuralları
Örneğin;
Ω
Yalan söylememek
Ω
Dedikodu yapmamak
Ω
İyi insan olmak
Objektif Ahlak Kuralları
Kişilerin başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren
ahlak kurallarıdır.
Örneğin;
Ω
Yoksullara yardımcı olmak
Ω
Ω
Başkalarının şeref ve haysiyetine karşı saygılı olmak
Verilmiş söze sadık kalmak
GÖRGÜ VE ADET
KURALLARI
HUKUK
KURALLARI
Bir kimsenin belli bir olayda
nasıl davranması gerektiğini
gösteren kurallardır. Görgü kuralları daha çok zerafete, kibarlığa, saygıya ilişkin kurallardır.
Kişilerin birbirleriyle,
toplumla ve devletle; devletlerin de
diğer devletlerle olan
ilişkilerini düzenleyen maddi yaptırımlı
kurallardır.
Örneğin;
Ω Hasta bir yakınımızı ziyarete gitmek
Ω Yolda gördüğümüz arkadaşımıza selam vermek
Ω Bir toplantıda söz alarak
konuşmak
2
Pegem
Anayasa Ders Notları
Akademi
YAPTIRIM (MÜEYYİDE)
Tanımlayalım: Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız takdirde karşılaşacağımız tepkiye YAPTIRIM denir.
YAPTIRIM TÜRLERİ
MADDİ YAPTIRIM
MANEVİ YAPTIRIM
Devlet gücüyle desteklenen yaptırımdır. Yani bir kurala
uymaya bizi devlet zorluyorsa, bu kural maddi yaptırımlıdır. Hukuk kuralları, maddi yaptırımlıdır.
Arkasında devlet desteği olmayan yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya devlet
bizi zorlamıyorsa bu kural manevi yaptırımlıdır. Burada bizi bu kurallara uymaya zorlayan devlet değil, toplumsal baskılar, vicdanımız, korkularımız ya da
utanma duygumuzdur. Din, ahlak, görgü ve adet kuralları manevi yaptırımlıdır.
Maddi Yaptırımlı Kurallar
Manevi Yaptırımlı Kurallar
Hukuk Kuralları
Din K
uralla
rı
Ahlak Kuralları
Din, ahlak ve görgü veya adet kurallarının sosyal ilişkileri tek başlarına düzenlemede yetersiz kalmalarının
nedeni manevi yaptırımlı olmalarıdır. Kişiler bu kuralların emir ve yasaklarına uygun bir biçimde davranmaya
devlet gücüyle zorlanamaz.
Hukuk kurallarının yaptırımı ise maddidir. Böylece kişiler hukuk kurallarına uymaya devlet gücüyle zorlanırlar.
Bu sebeple hukuk kuralları tek başına sosyal hayatı etkin bir biçimde düzenleyebilir.
et
ve Ad
Görgü
rı
Kuralla
Pegem
Akademi
3
Anayasa Ders Notları
SOSYAL DÜZEN KURALLARININ YAPTIRIMLARI
DİN KURALLARININ
YAPTIRIMLARI
AHLAK KURALLARININ
YAPTIRIMLARI
GÖRGÜ KURALLARININ
YAPTIRIMLARI
HUKUK KURALLARININ
YAPTIRIMLARI
Öbür dünyada cezalandırılma
Küçük görme
Görgüsüz
Ceza
Günahkâr olma
İlişkisini kesme
Vefasız
Ayıplama
Saygısız... olarak
adlandırılma
Tazminat
Maddi Tazminat
Manevi Tazminat
Cebri İcra
Hükümsüzlük
Yokluk
Butlan
Tek Taraflı Bağlamazlık
İptal
4
Anayasa Ders Notları
Pegem
Akademi
HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI
CEZA
Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır.
TAZMİNAT
Hukuk kurallarına aykırı davrandığımızda ya da yaptığımız bir sözleşmeye
uymadığımızda, bir zarar meydana gelirse, bu zararın zarar veren tarafından ödenmesine tazminat denir. 2’ye ayrılır.
Maddi Tazminat: Zarar gören kimsenin malvarlığında meydana gelen
zararın, zarar veren tarafından ödenmesidir. Maddi tazminat aynen ya
da para ile nakden ödenebilir.
Örneğin: Bir kimsenin evinin camını kıran bir kişinin, camı yeniden taktırması durumunda maddi zarar aynen ödenmiş olur. Ancak bir kimsenin kolunun kırılması durumunda hastane ya da ameliyat masrafları gibi
oluşan maddi zarar aynen ödenemez. Bu durumda zarar ancak nakden
ödenebilir.
Manevi Tazminat: Zarar gören kimsenin kişilik değerlerinde oluşan
acı, üzüntü ve elemin dindirilmesi için, zarar verenin ödemesi gereken
tazminattır.
Örneğin: Bir kimsenin şeref ve haysiyetine saldırılması durumunda kişinin
duyduğu üzüntünün ve manevi varlığında oluşan zararın giderilmesi için
hakim bir miktar para ödenmesine hükmedebilir.
CEBRİ İCRA
Borcunu yerine getirmeyen kişiyi devletin borcunu ödemeye zorlamasıdır.
İPTAL
Hukuka aykırı bir idari işlemin, idari yargı mahkemeleri tarafından ortadan kaldırılmasıdır.
HÜKÜMSÜZLÜK (GEÇERSİZLİK)
Bir hukuki işlemin kanunun belirlediği şekilde yapılmaması veya kanuna
aykırı olarak yapılması durumunda, bu işlemin hukuki sonuç doğurmamasına yani geçersiz sayılmasına hükümsüzlük denir. Hükümsüzlüğün 3 türü
vardır.
Yokluk: Yokluk, bir hukuki işlemin yada sözleşmenin hukuk dünyasında
hiç doğmamasıdır.
Örneğin; Resmi evlendirme memuru huzurunda yapılmayan bir evlilik yok
hükmündedir. Aynı şekilde iki hemcinsin evlenmeleri de yok kabul edilir.
Yani bu evlilikler hukuk dünyasında hiç meydana gelmemiş kabul edilir ve
bu nedenle ortadan kaldırılmasına da gerek yoktur.
Butlan: Sözleşmenin kurulabilmesi için gerekli olan geçerlilik şartlarında bir eksikliğin olmasıdır. Butlan durumunda sözleşme ya da hukuki
işlem, hukuk dünyasında meydana gelmiştir; ancak geçerlilik şartlarında
eksiklik olduğu için ortadan kaldırılması ya da geçerlilik şartlarının tamamlanarak geçerli hale sokulması gerekir.
Örneğin: Bir akıl hastasının yapmış olduğu evlenme butlan yaptırımına
tabidir. Kanunen akıl hastaları evlenme yapamayacağı için geçerlilik koşulunda eksiklik vardır. Yani bu evliliğin geçerli olabilmesi için kişinin fiil
ehliyetine sahip olması gerekir. Burada evlenme resmi memurun huzurunda
gerçekleştiği için evlilik sözleşmesi kurulmuştur. Fakat bu örnekte geçerlilik
şartının giderilmesi mümkün olmadığından, evlilik, savcının ya da ilgili kişinin
başvurusu üzerine mahkemece iptal edilir.
Tek taraflı bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin ya da sözleşmenin, taraflarından birisi için geçerli olmaması halidir.
Örneğin; 15 yaşındaki bir çocuğun anne ve babasının iznini almaksızın yapmış olduğu bir satış sözleşmesi tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabidir. Yani bu sözleşme fiil ehliyeti tam olmayan küçüğü bağlamaz, ama tam
ehliyetli karşı tarafı bağlar.
Pegem
Akademi
5
Anayasa Ders Notları
HUKUKUN DİĞER SOSYAL KURALLARLA OLAN İLİŞKİSİ VE
NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Hukuk, toplum içindeki diğer kurallarla sıkı bir ilişki içindedir ve din,
ahlak ve görgü kurallarıyla hukuk kuralları arasında çok yakın benzerlikler vardır. Benzerliklerin en yoğun olduğu alan ahlak kurallarıdır.
Bir kimsenin yoksul durumda olan kimselere yardımcı olması hem bir
din kuralı hem de bir ahlak kuralıdır. Fakat bir kimse bu din ve ahlak kuralının emrini yerine getirmeye devlet tarafından zorlanamaz.
Ancak Medeni Kanunumuza göre, herkes yardım etmediği taktirde
yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine bakmakla yükümlüdür. Buna hukukta nafaka yükümlülüğü denir. Burada,
yoksulluk içinde bulunan üstsoy, altsoy veya kardeşe yardım etmeyi
sağlayacak olan da devletin yargı organıdır yani mahkemelerdir.
HUKUKUN GÖREVLERİ
1.
Hukuk toplumda barışı sağlar
2.
Hukuk toplumda, hukuki güvenliği sağlar.
3.
Hukuk toplumda adaleti sağlar.
4.
Hukuk toplumda oluşan gelişimlere ve
değişimlere cevap verir; teknik ve bilimdeki hızlı ilerlemelerin yarattığı sorunlar
için tedbirler getirir, çözümler sunar.
6
Pegem
Anayasa Ders Notları
Akademi
HUKUKUN DALLARI
ÖZEL HUKUK
Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini
düzenler.
Kişi → Kişi
Kişiler bu ilişkilere
girip girmemekte
serbesttir (Serbest
İrade İlkesi).
KARMA HUKUK
Kişiler arasında
eşitlik sözkonusudur
(Eşitlik İlkesi).
Özel Huhukun Dalları:
1. Medeni Hukuk
2. Borçlar Hukuku
3. Ticaret Hukuku
4. Devletler Özel Hukuku
Hem özel
hem de kamu
hukukunu
barındırır.
Karma Hukukun Dalları:
1. İş Hukuku
2. Fikir ve Sanat Eserleri
Hukuku
3. Hava Hukuku
4. Uzay Hukuku
5. Toprak Hukuku
6. Bankacılık Hukuku
Devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisini düzenleyen bir hukuk kuralının mutlaka kamu hukukuna girmesi gerekmez. Bu ilişkiler bazen özel hukukta da düzenlenebilir.
Eğer devlet bu ilişkiye üstün bir otoritenin yani kamu gücünün sahibi olarak katılıyor ise ve
ilişkinin tarafları arasında eşitlik değil bir astlık-üstlük varsa yani devlet üstün durumdaysa
bu ilişkiyi düzenleyen hukuk kuralı kamu hukukuna girer. Örneğin: Kamulaştırma, vergi ödeme, askere gitme yükümlülükleri kamu hukukuna girer.
Eğer devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisinde, kişi ile devlet arasında bir eşitlik söz konusu ise bu ilişkiyi düzenlemekte olan hukuk kuralı özel hukuka girer. Örneğin: Devlet çalıştırdığı doktorlar için beyaz önlük diktirirse ya da bir kişinin apartmanını kiralarsa burada
özel hukuktan bahsedilir. Çünkü burada devletin kamu gücünü kullanarak, karşısındaki kişiye
istediğini kabul ettirme yetkisi yoktur.
KAMU HUKUKU
Kişi ile devlet arasındaki ilişkilerde devlet
üstün durumdadır
(alt-üst ilişkisi) Yani
eşitlik yoktur.
Kişilerin devletle ya da
bir devletin bir başka
devletle olan ilişkilerini
düzenler.
Kişi → Devlet
Devlet → Devlet
Kamu Hukukunun Dalları:
1. Anayasa Hukuku
2. İdare Hukuku
3. Ceza Hukuku
4. Vergi Hukuku
5. Yargılama Hukuku
6. İcra-İflas Hukuku
7. Devletler Genel Hukuku
Kamulaştırma: Devlet veya kamu tüzel kişilerinin, kamu
yararının gerektirdiği durumlarda bedelini peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz bir malın tamamına veya bir kısmına kamu yararı nedeniyle
zorla el koymasıdır. Burada, devlet kamu gücünü kullandığından, kişi taşınmazın mülkiyetini devlete devretmek
istemese de devretmek zorundadır.
(Kamulaştırmanın ayrıntılarına sf. 41’de Sosyal Devlet
konusunun içerisinde yer verilmiştir.)
Pegem
Akademi
7
Anayasa Ders Notları
ÖZEL HUKUKUN DALLARI
MEDENİ HUKUK
TİCARET HUKUKU
MEDENİ HUKUK
Medeni Hukuk toplumsal hayatta kişilerin birbirleriyle
olan ilişkilerinin çok büyük bir kısmını içine alan hukuk dalıdır. Medeni hukuk, özel hukukun en geniş ve en önemli
dalıdır. Bu nedenle bazen özel hukuka, medeni hukuk da
denir. Temel kaynağı, 1 Ocak 2002 tarihli Türk Medeni
Kanunudur.
Medeni Kanun, başlangıç kısmından sonra 4 kitaptan oluşur.
1. Kişiler Hukuku: Kişiliğin başlangıcı, kişiliğin sona ermesi,
kişiliğin korunması, kişisel durumlar, kişi türleri(gerçektüzel kişi), kişilerin ehliyetleri (hak-fiil ehliyeti), ad ve
adın korunması, hısımlık, yerleşim yeri gibi konuları düzenler.
2. Aile Hukuku: Nişanlanma, evlenme, eşlerin sorumlulukları, evlilik birliğinin korunması, eşler arasındaki mal rejimi,
evliliğin sona ermesi, soy bağı, tanıma, babalık davası, evlat edinme, nafaka yükümlülüğü, ev düzeni, velayet, vesayet gibi konuları düzenler.
3. Miras Hukuku: Kişilerin ölümlerinden sonra, para ile ölçülebilen bütün hak ve borçlarının kime nasıl dağıtıldığını
düzenleyen hukuktur. Yasal mirasçılık, atanmış mirasçılık,
ölüme bağlı tasarruflar (vasiyet, miras sözleşmesi, mirastan feragat sözleşmesi, mirasın açılması, mirasın kazanılması, mirasın paylaşılması gibi konuları düzenler.
BORÇLAR HUKUKU
Tereke: Miras
Muris: Miras bırakan
Varis: Miras kalan, mirasçı
Yasal Mirasçı: Doğrudan doğruya kanunun belirlediği
mirasçılardır. Yasal mirasçılar, kan hısımları, sağ kalan
eş, evlatlık ve Devlettir.
Atanmış Mirasçı: Miras bırakanın, malvarlığının tasarruf edilebilir kısmı içinde kalarak, mirasçı tayin
ettiği kimseye ya da kimselere denir.
Vasiyet: Murisin, belli bir malvarlığını, bir kişiye bırakmasıdır. Murisin bu konuda tek taraflı olarak hazırladığı belgeye de vasiyetname denir.
Miras Sözleşmesi: Miras bırakan ile yasal mirasçı ya
da üçüncü kişiler arasında yapılan iki taraflı hukuki
işleme denir.
Mirastan Feragat Sözleşmesi: Mirasçı olabilecek bir
kişinin, ileride doğabilecek mirasçılık hakkından karşılıksız ya da bir karşılık sağlayarak kısmen veya tamamen vazgeçmesidir.
4. Eşya Hukuku: Kişilerin, eşyalar üzerindeki hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır. Ayni haklar, zilyetlik, tapu sicili, mülkiyet, rehin gibi konular Eşya Hukuku
içinde düzenlenmiştir.
DEVLETLER ÖZEL
(HUSUSİ) HUKUKU
TİCARET HUKUKU
Kişiler arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır. Ticaret
hukukunun temel kaynağı Türk Ticaret Kanunudur.
Ticaret Kanunu, başlangıç kısmından
sonra 5 kitaptan oluşur:
1. Ticari İşletme Hukuku
2. Şirketler Hukuku
3. Kıymetli Evrak Hukuku
4. Deniz Ticaret Hukuku
5. Sigorta Hukuku
Download