türkiye`nin dışa açılma stratejisi içinde ihracat sorunu ve tarıma

TÜRKİYE’ NİN DIŞA AÇILMA STRATEJİSİ İÇİNDE
İHRACAT SORUNU VE TARIMA DAYALI TEKSTİL
ÜRÜNLERİNİN İHRACATINI ARTIRMA İMKANLARI
Prof.
Dr.Kaptan KAPTANGlC
Araş. Gör. Ayşe AKYOL
1 T Ü R K İY E 'N İN DIŞ T İC A R E T İN D E K İ G E L İŞ M E N İN
B O YU TLA R I
Türkiye'nin kronik hale gelmiş bulunan ödemeler dengesi açığı, halen
devam etmektedir Döviz sıkıntısı ile sık sık karşılaşılmasının sebebini, alınan
dış krediler ve kısa vadeli sermaye haraketlerinin sağladığı döviz girişleri
oluşturmaktadır. Kısa Vadeli sermaye haraketleıi, bilindiği gibi faiz/kur
makasına bağlıdır. Ve iç ekonomik kararlar mekanizması yüzerinde bir baskı
unsuru olması nedeniyle güvenirliliği ve sürekliliği münakaşa götürmektedir. Bu
durumda bir gün dış ticaret açığının küçültülmesi önem kazanmakta ve bunu
başarmada en etkili faktör şüphesis ihracatı artırmak olmaktadır.
Mal grupları açısından dünya toplam ihracatını eğilimleri incelendiğinde,
tarımsal ürünlerin ihracatının dünya ekonomisinde ağırlığını göreceli olarak
yitirdiği ve sanayi ürünleri ihracatını daha hızlı büyüme gösterdiği
görülmektedir Sanayi ürünleri ihracatının yıllık ortalama büyüme hızı dikkati
çekmektedir Diğer hizmetler kapsamında yer alan haberleşme, bankacılık,
sigortacılık vb. hizmet alanlarında ihracat büyümesi de oldukça önemli bir
potansiyeli ortaya koymaktadır. Sanayi ürünleri içerisinde geleneksel ağırlığı
olan hazır giyim iracatı yanında büro ve haberleşme cihazları, kişisel ve iş
bilgisayarkan donanımı yarı iletkenler, çeşitli telefon cihazları, faks, radyo ve
televizyon gibi haberleşme araçları ve tüketici elektroniği içeren yeni yüksek
teknoloji ürünleri hızlı bir talep gelişimi göstermişlerdir. İhracatın gelişimine
yardımcı olan nu talep yapısı firmaların verim liliklerini artırmakta ve böylece
tüketici istek ve ihtiyaçlarını daha iyi doyurulması için motivasyon
sağlamaktadır.1
A) Dış T icaret S tratejisi:
Genellikle, Tük Ekonomisi'nde tarım ve hizmetler sektörünün büyük
ağırlık taşıması, endüstrinin önemli oranda küçük ve orta işletmelrden oluşması
tarımın büyük ölçüde iklim koşullarına bağlı olması ve bütün bunların üstünde
teknolojik gerilik, ülkenin dış ticaret yapısına da yansımaktadır. Türkiye’nin dış
" T Ü \ V . ve İd. Bil. Fak. ö ğ . Üyesi.
** T.Ü. İV- ve İd Bil. Fak. Ar. Görevlisi
1 TOBB Y ıllık Rapor, Ankara 1992
98
ticaret yapısının, dış ticaret açıklarının giderek büyümesine neden olması gibi
yaşamsal nitelikteki
bir sorunun çözümlenmesinin temelde
“İhracat
Olanaklarının Geliştirilmesine" ve dolayısıyla “İhracatın Çeşitlendirilmesine" ve
daha büyük ve kararlı döviz geliri sağlayan endüstri ürünleri ihracatının toplam
ihracat içindeki payının artırılmasına bağlı bulunmaktadır.2
B) İhracatın G e liş tirilm e s i Z o ru n lu lu ğ u :
Türkiye'nin oldukça yüksek bir nüfusa ve geniş bir araziye sahip olması
ve doğal kaynakların çeşitliliği, ekonomik gelişmenin dış ticarete bağlılık
derecesini azaltmasına karşın; kalkınmanın ve enüstrileşmenin hız kazanacağı
yakın gelecekte, ithalat kapasitesini yükseltebilme gelişme hızını saptayan en
çnemli bir etmen olacağı belirtilmiştir. İhracatın geliştirilmesi ekonominin uzun
sürede
dengeli
kalkınmaya
ulaşmasının temel
koşuludur
ihracatın
geliştirilmesinde önemli bir koşul olan dış ticaret rejiminin bir çok aksaklıkları
bulunmaktadır. Diğer bir emgelleyici nokta da kur politikalarıdır.
İşletmenin temel amaçlan, ihracat davranışı ve kararlarında önemli bir
etken olmaktadır. Kararlılık amacı yanında istikrar arayan ve büyümeyi uzun
dönemli kararlılık ile sağlamayı amaçlayan firmaların ihraca yönelmelri
gerekmektedir. İhracat kararlarını etkileyen dış faktörler; dış pazardan gelen
beklenmeyen talepler yeni pazar tiratları, iç pazarda rekabetin yoğunlaşması
veya yaşanılan talep darboğazları ihracata destek veren kuruluşların yardımları
bankalann ve diğer aracı kuruluşların etkileri ve de devletin sağladığı ihracat
teşvikleridir.
Genellikle Türk Ekonomisinde tarım ve hizmetler sektörünün büyük
ağırlık taşıması endüstrinin önemli oranda küçük ve orta işletmelerden
oluşması, tarımın büyük ölçüde iklim koşullarına bağlı olması ve bütün bunların
üstüne teknolojik gerilik, ülkenin dış ticaret yapışmada yansımaktadır
Türkiye’nin dış ticaret yapısının dış ticaret açıklarının giderek büyümesine
neden olması gibi yaşamsal nitelikteki bir sorunun çözümlenmesi, temelde
ihracat olanaklarının geliştirilmesine ve dolayısıyla ihracatın çeşitlendirilmesine
ve daha büyük ve kararlı döviz geliri sağlayan endüstri ürünleri ihracatının
toplam ihracat içindeki payının artırılmasına bağlı bulunmaktadır (3 BYKP)
II. DÜ N YA ’DA DIŞ E K O N O M İK İLİŞ K İLE R VE İHRA CATI
ETKİLEYEN FA K TÖ R LE R
İhracatın ithalata göre çok yavaş artmasına ve türkiye’nin dış ticaret
dengesinin bozulmasına neden olan başlıca etkenleri aşağıdaki gibi sıralamak
mümkündür:
-Türkiye için “Klasik Pazar" olarak nitelendirilen, ancak körfez krizi
sonrası büyük pazar kaybına uğradığımız Orta Doğu’da, petrol satış fiyatlarının
düşük düzeylerde seyretmesi nedeniyle meydana gelen talep azalışı,
TOBB YıH*k Rapor. S 49, Ankara 1992
99
-Doğu Avrupa eski SSCB’deki ekonomik kriz ve siyasi belirsizliklerin,
Dünya Ticaret hacmindeki büyümeyi yavaşlatması,
-Avrupa kıtasında ekonominin itici gücü sayılan almanya’nın (Doğu ve
Batı Almanya olarak) birleşmesinin mali yükünü karşılamak maksadı ile, dolayı
vergilerdeki artış sıkı para politikası ve yüksek faizler yüzünden, 2.Dünya
Savaşı sonrasında yaşadığı en büyük durgunluğa itilmesi ve bunun tüm
Avrupa'ya yayılması,
•Avrupa Topluluğu'nun ABD ile olan ithalatını karşılıklı şekilde
sınırlandırma karan ile beraber, AT ülkeleri ile gümrük indirimi konusunda
yapmış olduğu anlaşmalar sonucunda Doğu Avrupa pazarlarına giren yüksek
sübvansiyonlu mallann girdi maliyetleri yüksek olan Türk ihraç ürünlerinin
rekabet avantajını düşürmesi,
-1982 Yılından beri sürdürülen korumacılık anlayışı ike, Türk Ihracatı'nın
lokomotifi sayılan tekstil ve konfeksiyon sektörüne AT tarafından kota
uygulanmasına ilave olarak telafi edici vergi ile sonuçlandırılan anti-damping
soruştum İmaları ve uygulamaları,
-Türk İhracatçısı ve sanyicisinde devamlı rahatsızlığa neden olacak
^şekilde, Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısındaki reel değer artışı.
A) Dünya Tekstil T icareti ve ü retim E ğ ilim le ri:
Dünya tekstil ticaretinin son 2-3 yılına baktığımızda, pamuk ve yün
üretiminin azaldığı gerekçesi ile insan yapısı elyaflara doğru kaymanın olduğu
gözlenmektedir. ABD ticaret açığı sabit kalırken, AT’nin açığı yükselmektedir.
Çin, dünyada görülen en büyük ticaret fazlasına ulaşırken, İtalya üçüncü sıraya
düşmüştür. Batı Almanya dünyanın en büyük tekstil ihracatçısı ve ithalatçısı
olmaya devam etmektedir ve Hong Kong, hazır giyim ihracatındaki ağırlığını
arttırmaktadır.
Hem tekstil hem de hazır giyim üretiminde düşüş kaydedilmektedir.
Asya’da, Japon tekstil ve hazır giyim sanayi, pamuk sektöründe yaygın olarak
görülen fabrika kapatmalardan dolayı durgunluktan çıkamamaktadır.
Yeni sanayileşen ülkeler, Avrupa'daki zayıf talepten ve azalan rekabet
gücünden şikayetçidirler. Bu arada, Çin gittikçe güçlenmektedir. Endonezya,
Asya ülkeleri arasında en hızlı
büyüyeni haline gelmiştir. Hindistan, tüm
sektörlerde patlama
göstermiştir. Sri Lanka ve Bangladeş'teki hazır giyim
kapasitesinde yaşanan hızlı genişleme, artan ihracat ile karşılığını almaya
bağlamıştır.3
B) Pazarın Ekonom ik K alkınm a ile iliş k is i:
Günümüz uluslararası ticaretinde bir ülkenin "uluslararası olma” (dışa
açılabilme) yeteneği büyük bir önem kazanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin
toplam ihracatında hedeflenmiş bir gelişme hızı çerçevesinde hammadde ve
3 İşveren Tekstil, Aralık 93, S .28
100
gıda maddeleri
için pazar olanaklan geliştirilmemiş ise, işlenmiş ürünler
ihracatı için daha çok "yeni pazar bulma" gereksinimi duyulmaktadır
Aralarında ilişkisi olan birçok endüstri dalındaki üretim çalışmalarının
aynı zamanda başlatılması durumu, kendi kendine yeterli bir endüstrileşmeyi
geçekleştirebilecek en
uygun metod olarak kabul edilmektedir. Bu tür
davranışlarla endüstri dallarının birbirleri için birer pazar yaratabilecekleri ve
böylece sağlanacak
büyük
gelirle
de
tüketim
malları
pazarlarını
geliştirebilecekleri, bir gerçek olarak ortaya çıkmaktadır 4
Uluslararası pazarlamada ulusal pazarın desteklediği
uluslararası
pazarlara girmedeki girişim cilik düzeyi, pazarlarda sağlanan üstünlükler ve
pazar paylanmn büyüklüğü, bir ülkeye uluslararası ticarette belirgin bir prestij
olanağını
sağlamaktadır. Pazar olanaklan yeterince geliştirilmemiş ise,
işlenmiş ürünler ihracatı için daha çok "yeni pazar bulma"
gereksinimi
oluşmaktadır5
C) Türkiye-A T G ü m rü k B irliğ in in Türk Tekstil ve K on feksiyo n
Sektörüne O lası E tk ile ri:
Türkiye-AT Gümrük birliğinin gerçekleşmesi ile ortaya çıkacak ilk
somut sonuç, Türkiye'nin A T nin Ortak Dış tarifesine (Common Extemal Tarif)
uyması olacaktır. Böylece Türkiye de üçüncü ülke çıkışlı tekstil ve konfeksiyon
ürünlerine ATnin uyguladığı gümrük vergilerini uygulamaya başlayacaktır.
Türkiye-AT gümrük birliğinin tekstil ve konfeksiyon sektörü üzerine
ikinci olası etkisi, Türkiye'nin AT'nin Ortak Ticaret Politikasına (Common
Commercial Policy) uyması ile belirecektir.
Türkiye'nin AT'nin ekonomik anlamda bir üyesi olmasını getirecek
Türkiye-AT gümrük birliğinin bir diğer etkisi de damping ve fark giderici vergi
soruşturmaları konusunda ortaya çıkacaktır. Türkiye kendi damping ve fark
giderici vergi
mevzuatını 1989 yılından bu yana uygulamaktadır. Ancak
Türkiye’nin uyguladığı ithalatta haksız rekabet önleme yasası, Gümrük Birliği
ile birlikte uygulanamaz olacak ve Türkiye için de AT'nin damping mevzuatına
uymak gereği doğacaktır.
Gümrük birliğinin tam anlamı ile gerçekleşmesi ile birlikte AT
mevzuatına uyulacak bir diğer alan da dışsatım koşulu ile yepılan dış alım dır
(Geçici kabul).
Türkiye-AT Gümrük Birliğinin tekstil ve konfeksiyon sektörü üzerine son
olası etkisi, endirekt bir etkidir. Türkiye ile AT arasında gerçekleştirilecek olan
Gümrük Birliği, salt imalat sanayi ürünlerini kapsamaktadır. Ancak uzmanların
görüşlerine göre, Türkiye ile AT arasında yaşama geçecek bir Gümrük Birliği,
en sonunda tarım ürünleri ticaretini de kapsamak zorunda kalacaktır. Böylesi
4Nurettin YELKEN, Tekstil Endüstrisinde Pazarlama Maliyeti İzmir, 1971
'İhracat Geliştirilmesi ve Ortak ihracat Pazarlama Grupları Ankara 1992,
Oktav M. , Kavas A. , Tanyeri M.
101
bir durumda Türlüye de A T nin Ortak Tarım Politikası (Common Agricultural
Policy) kurallarına uyacaktır.67
III. TÜRK T E K S T İL S A N A Y İ İL E S A N A Y İC İL E R İM İZ İN
S O R U N L A R I VE Ç Ö ZÜ M Ö N E R İL E R İ
- Firmaların dış pazarlarda kendi aralarında rekabete girerek düşük
fiyatlarla çalışmaları, zarar etmelerine neden olmaktadır
ÇÖZÜM: Aynı konu ile uğraşan firm aların birbirleri ile rekabet etmeleri
yerine, dünya pazarlarındaki diğer firmalarla rekabete yönelmeleri gerekir
Ayrıca, pazarlama örgütlerinin, pazar araştırması yaparak pazar bulması,
sipariş alması ve bunların dağıtımını yapması gerekmektedir.
- Yasal güçlükler, uygulanan m iktar kısıtlamaları ve gümrük vergileri.
ÇÖZÜM: Katma değeri daha yüksek ve modaya daha uygun kaliteli
m allar üretimine özen gösterilmesi ve böylece kota uygulaması
nedeni ile
miktar olarak fazla artmayan sayısal kısıtlamalara
karşı; döviz girdilerinde
daha fazla artış sağlanmalıdır. Ayrıca gümrük vergilerinin düşürülmesi veya
muafiyet sağlanması
gerekmektedir. Bu nedenle, dış ticareti ilgilendiren
ithalat, ihracat, gümrükler, meliye ile ilgili konular yeniden ele alınmalıdır.
- İmalat için kaliteli ve istenilen nitelikte yardımcı maddelerin temin
edilmesinin zor olması.
ÇÖZÜM: Katma değeri yüksek m allar üretiminde başta kumaş, yardımcı
madde ve aksesuarın daha kolay ve rahat ithalini sağlamak üzere serbest
bölgelerin kurulması/geliştirilmesi veya yurt içinden en azından dünya
fiyatlarından kolaylıkla temin edilmesi mümkün olmalıdır.
- Yatırım teşviklerinin, yatırımların kuruluş yeri, seçilen
kapasite ve
teknoloji gibi faktörleri etkileyen nitelikleri, yatırımları yanlış biçimde
yönlendirebilir.
ÇÖZÜM: Sanayileşmiş ülkeler ve gelişme yolundaki diğer ülkelerin
yaptıkları yatırımların benzerlerinin, süratle ülkemizde
de gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. Burada karşımıza kaynak
temini meselesi çıkmakta ve bu
aşamada devlet teşvikleri kaçınılmaz hale gelmektedir. Ancak yatırım sırasında
teşvik
avantajları nedeni ile karlı görülen bir girişim, üretim döneminde
başarısız olabilir. Teşvikler üretim aşamasında verilm elidir. Yatırım projeleri,
yalnızca teşvik kapsamına girmeleri bakımından değil, projenin tutarlılığı ve
uzun dönemde
rantabilitesi bakımından da incelenmelidir, Herhangi bir
projenin teknik ve ekonomik değeri ve ekonomik katkısı ölçüsünde teşvik
edilmesi daha geçerli bir yaklaşım olmalıdır 1
6Yaçar E., Bursa Ekonomi 20
7ANONİM, Milli Prod. Mer. Yayınları 342
102
- Finansman sonınlan ve faiz yükü, kur fariclannın getirdiği
beklenmeyen ek yükler, enflasyona kıyasla düşük kalan döviz kurlan değişimi,
kar oranlarının küçülmesine neden olmaktadır
ÇÖZÜM: En kısa zamanda gerekli önlemlerin alınması kaçınılmazdır.
Sanayinin yapısında birim fiyatlar kısa dönemde yükseltmeye uygun değildir.
Maliyetlerde azaltma yapmanın zorluğu da aradaki farkın kapanması
gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.
- Kaliteli stilist, modelistlere ihtiyaç vardır. Modaya ve moda
merkezlerine uyum sağlayabilecek bir moda merkezi kurma gereksinimi vardır.
ÇÖZÜM: İleri teknolojiye dayalı makina parkında, iyi yetişmiş kalifiye
elemanlann gereği açıktır. Zira aynı makina parkı ve aynı teknoloji ile yüksek
üretim verimliliği, ancak işçisinden en üst idarecisine kadar çalışanların
kalitelerinin artması ile mümkündür. Her seviyede kaliteli eleman yetiştirilmesi,
herşeyden önce bir eğitim meselesidir. Ayrıca, araştırma, geliştirme ve eğitim
harcamalennı destekleyici vergi muafiyetleri geliştirilmelidir.
- Tekstil makinalan ve kimyasının ülke içindeki üretiminin yetersiz
olması nedeniyle, bu konuda dışa bağımlı duruma gelinmesi sorunu.
ÇÖZÜM: Türk tekstil sanayinin tüm hammadde, ilk madde ve yardımcı
maddelerini ve büyük döviz hercamalanna neden olan makinalannı da üreten
gelişmiş bir sektör durumuna en kısa zamanda getirilmesi gerekmektedir.
- Üretim planlan eksikliklera ve organizasyon bozukluklan
ile uzun
vadeli plan ve programlsnn eksikliği hissedilmektedir.
ÇÖZÜM: Acil olarak, tekstil senayi için yeni yatınmlar ve modernizasyon
gerekmektedir. Eğitim ile de verimliliğin arttınlması yoluna gidilmesinin bir
strateji olarak düzenlenmesi
lazımdır. Aynca talebe göre hızla değişebilen
esnek planlama sistemleri getirilmelidir.Tekstil dış satımını geliştirmek için
yüksek kaliteyi en düşük maliyetlerle elde edebilecek bir teknoloji düzeyine
gelmek için uygun yatınm ve araştırma
politikalanm da oluşturmak
gereksinimi vardır.
- Su, enerji ve taşıma maliyetleri her geçen gün artmaktadır.
ÇÖZÜM: Enerji giderleri çok yüksektir. Bununla birlikte enerji kaynaklan
yetersizdir. Sanayi kesimine verilen enerji giderlerinin düşürülmesi lazımdır.
Düzensiz voltaj, özellikle elektronik makinalarda problemler yaratmaktır. Enerji
kaynaklarının arttırılması, yenilenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir.
- Kredi maliyetlerinin yüksekliği üretim maliyetlerini etkilerken, bir çok
üreticiyi de zor durumda bırakmaktadır.
ÇÖZÜM:
ihracat
kredilerine
gerçek
anlamda
rotatif
içerik
kazandırılmalıdır. İhracat performansını sürdüren imalatçının kendisine tahsis
edilen kredi hattını kesintisiz kullanabileceği bir düzenleme getirilmelidir .6
: Egevizyon 1993
103
- İşlem ve m akinaların çeşitliliği yanında tekstil hammaddesi olan liflerin
ve bunlardan ilk aşamada yapılan ipliğin değişken özelliklere sahip olması,
tekstil üretim inde önem li kalite sorunlarına yol açmaktadır. Kelite ayrıca maliyet
ve eğitim faktörlerinin de etkisi altındadır.
ÇÖZÜM: Yüksek vasıflı ham m adde sağlam adaki güçlükler ve bunun
maliyeti, tekstil işletm elerim izden büyük bölümünün düzensiz yapısı, bilgi ve
kalite geleneğinin eksikliği, düşük m aliyetle yüksek kalite sağlamayı güçleştiren
etkenlerdir. Yalnızca üretilen ürünün satış şansını arttırma açısından değil,
üretimin düzenli bir biçim de sürdürülebilm esi için, sistematik
biçimde
uygulanan kalite kontrol etkinlikleri üretilm elidir.