İngiltere`nin Unutulmuş Müslüman Tarihi

İngiltere'nin Unutulmuş Müslüman
Tarihi
"Elizabeth İngilteresi"nin en şaşırtıcı çehrelerinden biri, İslam dünyası ile yakın ittifaka
yönelen dış ilişkiler ve ekonomik politikaydı.
19.09.2016 / 18:36
Britanya daha önce hiç olmadığı kadar bölündü. Ülke Avrupa'ya sırtını döndü ve
ülkenin kadın lideri bakışlarını Doğu ile ticarete odakladı. Bu ifadeler her ne kadar
günümüz Britanyası’nı çağrıştırsa da, aynı zamanda ülkenin altın çağını yaşadığı 16.
asırda, meşhur hükümdar Kraliçe Elizabeth devrindeki halini de tanımlıyor.
"Elizabeth İngilteresi"nin en şaşırtıcı çehrelerinden biri, İslam dünyası ile yakın ittifaka
yönelen dış ilişkiler ve ekonomik politikaydı. Bu gerçek bugün, popülist "ulusal
egemenlik" söyleminde ısrar edenler tarafından görmezden geliniyor.
Tahta çıktığı 1558'den itibaren, Elizabeth İran, Türkiye ve Fas'ın Müslüman
hükümdarlarıyla diplomatik, iktisadi ve askeri bağlar ve iyi ilişikler yürütmek istedi.
1570 yılında Protestan İngiltere'nin Katolik mezhebine geri dönmeyeceği anlaşılınca,
Papa Elizabeth'i aforoz etti ve tacının (hükümdarlığın) ondan alınması çağrısında
bulundu. Kısa sürede, Katolik İspanya'nın kuvvetleri ona karşı cephe aldı, bir işgalin eli
kulağındaydı. İngiliz tüccarların İngiliz Hollandası'ndaki zengin pazarlarla ticaret
yapması yasaklandı. İktisadi ve siyasi ambargo, yeni Protestan ülkeyi ciddi bir yok
olma tehdidi altında bıraktı.
Elizabeth bu tehdide İslam dünyasına ulaşarak yanıt verdi. İspanya'nın mücadele ettiği
yegâne düşman, 3. Murad tarafından yönetilen, toprakları Kuzey Afrika'dan Doğu
Avrupa ve Hint Okyanusu'na dek uzanan Osmanlı Devleti idi. Osmanlılar on yıllardır
Habsburglarla savaş halindeydi ve bu savaşlar sonucu Macaristan'ın bazı bölgelerini
fethetmişlerdi. Elizabeth, Sultan 3. Murad ile kuracağı ittifakın İspanyol askeri
tehdidine karşı ihtiyaç duyduğu yardımı sağlayacağını ve tüccarlarını Doğu'daki kârlı
marketlere eriştireceğini düşünüyordu. İyi bir önlem olarak, Osmanlıların rakipleri olan
İran şahı ve Fas hükümdarı ile de ilişkiler kurdu.
Sorun şuydu ki Müslüman imparatorluklar, Elizabeth'in Avrupa'nın ağır sisleri arasında
yüzen küçük ada devletinden çok daha güçlü durumdaydı. Elizabeth yeni iktisadi
ittifaklar arayışındaydı, fakat bunları finanse edecek güce sahip değildi. Bulduğu
çözüm ise, kardeşi Mary Tudor tarafından takdim edilmiş olan karmaşık bir iktisadi
icattı, anonim şirketler...
Bu şirketler, hissedarların ortak mülkiyete sahip olduğu iktisadi kuruluşlardı. Anapara,
iktisadi serüvenler için kullanılıyor kârlar veya zararlar paylaşılıyordu. Elizabeth, İran
ile ticaret yapan Muscovy şirketini hararetle destekledi, Osmanlılarla ticaret yapacak
olan Türkiye şirketinin ve faaliyetleri Hindistan'ı ele geçirmeye kadar varacak olan
Doğu Hindistan şirketinin kuruluşunu teşvik etti.
Elizabeth 1580'lerde Osmanlılarla 300 yıl sürecek iktisadi anlaşmalar yaptı ve
tüccarların Osmanlı topraklarında bedel ödemeden ticaret yapmasının önünü açtı.
Aynı zamanda benzer bir anlaşmayı Fas ile de yaptı, İspanya'ya karşı askeri destek
için örtülü bir söz de aldı.
3. Murad - 1. Elizabeth
Para ülkeye akarken, Elizabeth Müslüman müttefiklerine karşılıklı ticaretin getirilerini
öven mektuplar yazıyordu. Yalvarır bir dille yazdığı mektupta 3. Murad'dan "Türk
hükümdarlığının en yüce lideri, tek ve herkesin üstünde, Doğu imparatorluklarının en
kudretli hükümdarı" olarak söz etti. Katolik mezhebine yönelik karşılıklı nefretleri
üzerine de hamleler yapan Elizabeth, kendisini "Hıristiyanlığın putperest bir hale
getirilmesine karşı en güçlü ve yılmaz savunucu" olarak niteledi. Katolikler rahiplerin
aracılığını savunurken, Müslümanlar gibi Protestanlar da resim ve heykellere dini
anlamda saygı göstermeyi reddediyor ve Allah'a aracı olmadan bağlanmayı
savunuyor. Elizabeth'in bu sözleri, Katoliklerce "Protestanlar ve Müslümanlar
'kâfirlikte' aynı paranın iki yüzü gibidir" ifadesine kanıt olarak da kullanılmıştı.
Girişim işe yaradı. Binlerce İngiliz tüccar, Halep ve Musul gibi o günlerde daha önce hiç
ayak basılmayan bölgelere geçti. Bu, engizisyon mahkemelerinin eline düşme
tehlikesinin had safhada olduğu Katolik Avrupa boyunca süren bir yolculuktan çok
daha güvenliydi.
Osmanlı yetkilileri, tüm inançlardan insanları kendilerine çekme yeteneklerini bir
zayıflık değil, güç alameti olarak gördüler. Ve o zamanın Protestan-Katolik
çatışmalarını hayret ve neşeyle takip ettiler. Bazı İngilizler İslam dinine geçmeyi tercih
etti. Daha sonradan Cezayir hazine sorumlusu olup Hasan Ağa ismini alacak olan
Norfolk'lu tüccar Samson Rowlie gibi çok azı İslam'ı baskıyla seçti. Diğerleri bu tercihi
hür iradeleriyle, belki de İslam'ı belirsiz ve riskli Protestanlıktan daha iyi bir seçenek
olarak görerek yaptılar.
İngiliz aristokratlar doğudan gelen ipek ve baharatlar arasında çok memnundu fakat
Türkler ve Faslılar İngiliz yünüyle kesinlikle daha az ilgiliydi. İhtiyaçları olan şey
silahlardı. Dini intikamın dokunaklı bir fiili olarak, Elizabeth Katolik kiliselerinin dini
vasıflarını ellerinden almış -Batı'nın karanlık silah satışının İran'ın kontra ilişkilerinden
çok daha ötede olduğunu kanıtlayacak şekilde- çanlarını eriterek gemiyle Türkiye'ye
gönderilmek üzere cephane üretmişti. Kraliçe, Fas ile de silah satıp barut yapımında
kullanılan güherçile (potasyum nitrat) ve şeker almayı öngören benzer anlaşmaları
teşvik etti. Bu da kalıcı arzulara ve Elizabeth'in kendi başına çorap örmesine yol açtı.
Şeker, ipekler, kilimler ve baharatlar İngilizlerin mutfağını, evlerini ve kıyafetlerini
dönüştürdü. "Candy" (şeker) ve "turquoise" (turkuvaz, kelimenin kökeni: Türk taşı) gibi
kelimeler yaygınlaştı. Shakespeare bile, ilk Fas elçisinin altı aylık bir ziyaret için ülkeye
gelişinden kısa bir süre sonra "Othello"yu yazarak bu sürece katıldı.
Anonim şirketlerin iktisadi başarısına rağmen, İngiliz ekonomisi uzak bölgelerle yapılan
ticarete bağımlılığından kurtulamadı. Elizabeth'in 1603 yılında ölümünü takiben, yeni
kral 1. James İspanya ile barış anlaşması imzalayarak İngiltere üzerindeki ambargoyu
kaldırdı.
Elizabeth'in İslam siyaseti Katolik işgalini önledi, İngiliz ağız tadını değiştirdi ve ilk
kalıcı Kuzey Amerika kolonisini kuran Virginia şirketini de finanse edecek yeni iktisadi
model olan anonim şirketleri geliştirdi.
Bu, İslam'ın emperyal, askeri ve iktisadi yönleriyle İngiltere'nin tarihinde önemli bir
parça olduğunu gösteriyor. Günümüzde İslam karşıtlığı siyasi söylemin fitilini
ateşlerken, geçmişimizin İslam ile tahmin edilenden çok daha fazla ilişki içerisinde
olduğunu hatırlamamız gerekiyor.
Londra Kraliçe Mary Üniversitesi'nde Rönesans Çalışmaları Profesörü Jerry Brotton'un
the New York Times'da yayınlanan bu makalesi Mepa News okurları için tercüme edildi.
© 2015 Mepa News Tüm Hakları Saklıdır!
Kaynak Gösterilmeden Alıntı Yapılamaz!
Tasarım ve Yazılım: Mepanews