Besleyeni Beslemek Prof. Dr. Canan AYGÜN
advertisement
BESLEYENİ BESLEMEK Prof. Dr. Canan AYGÜN 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kazan- Kazan Anne Sağlığı Bebek Sağlığı Kanser Anne sütüyle besle(n)me Tip 2 DM YENİ BİLGİLER Metabolik sendrom EMZİR(ME) ve MİTLER HALA HERKESİN KAFASI KARIŞIK Süt Arttırıcı Öneriler- Ebers Papirüsü Annenin sütünü arttırmak için bir kılıç balığının kemiklerini yağda ılıtın ve kadının sırtını bu kemiklerle ovun Süt Arttırıcı Öneriler • • • • Lohusa şerbeti Süt pınarı Süt boncuğu/süt taşı Bebeğin boynuna sabır taşı Yurdakök, 2006 • • • • • • • • Tavuk suyu çorbası Dereotu Vişne kompostosu Tahin- pekmez Kısır Malt içeceği Maden suyu (Gazı kaçırılmış) Çörek otu ile ısırgan otu balla karıştırılır Facebook, 2013 Emziren Anne Beslenmesinde Öneriler?? • Gaz yapacak yemekler yenilmez • Süt!!, baklagiller… • Emziren kadın bir yemek kokusu duyar da onu tadamazsa, süt düğümlenmesi olur. Bu nedenle, o yemekten tattırılır (aş açma) • ´Sütümü artırmak için günde dört litre mineralli su ve komposto içiyorum, pilates yapıyorum´ Emzirme Döneminde Sağlıklı Beslenme Vücuda Yapılan Yatırım KEFİL Değişmeyen tek şey değişim Elimde bu bilgi ile Kefil olmam kendime bile Fuat Eriçok HAYATTA HERŞEY DEĞİŞİR International Baby Food Action Group Mayıs 2012 HAYAT DEĞİŞİYOR!! KADINLAR DA… • Maliyet , ABD:8.7 milyar $/yıl Breast Feed Med, 2011 Emziren Anneye Özel Beslenme? Güncel Görüşler • Özel gıdaya, • Aşırı sıvı tüketmeye, • Bebekte allerjik durum olmadıkça besin kısıtlamasına gerek yok Anne Sütünde Neler Var? Anne sütündeki bileşenlerin miktarı emzirme dönemine, kadından kadına ve bebeğin term/preterm oluşuna göre değişir. Proteinler, amino asitler Karbonhidratlar Lipidler Suda çözünen vitaminler: B grubu, C Yağda çözünen vitaminler: A, D, E, K Mineraller ve eser elementler: Kalsiyum, fosfor, magnezyum, iyot, demir, bakır, çinko, manganez, selenyum, krom, kobalt • Elektrolitler: Na, K, Cl • • • • • • • Kolin, inositol • IgA ve diğer immünglobulinler • Enzimler • Hormonlar • Büyüme faktörleri • Hücreler Nutrition during lactation. http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=1577&page=114 Anne Sütünün İçeriği Sabit mi? Değişmeyen tek şey değişim Anne sütünün içeriği de değişir Anne Sütünün İçeriği Sabit mi? İlk 7 günde anne sütü içeriğinin değişimi BESLEYENİ BESLEMEK Emzirme Döneminde Enerji ve Besin Öğesi Gereksinimi Artar Enerji ve Besin Ögeleri Normal kadın Emziren kadın Enerji (kal/gün) 2000-2100 2500-2600 Protein (g/kg) 0.8-1.0 1.1-1.4 Kalsiyum (mg/gün) 1000 1000- 1200 Demir (mg/gün) 18 18- 25 Çinko (mg/gün) 10 15 İyot (µcg/gün) 150 290 A vitamini (µg/gün) 700 1200 D vitamini (µ/gün) 10 10 E vitamini (mg/gün) 15 19 C vitamini (mg/gün) 90 120 B1 vitamini (mg/gün) 1.1 1.4 B2 vitamini (mg/gün) 1.1 1.4 B3 vitamini (Niasin) (mg/gün) 14 17 B6 vitamini (mg/gün) 1.3 2.0 Folik asit (µg/gün) 400 500 B12 vit (µg/gün) 2.4 2.8 Samur G. Gebelik ve Emziklilik Döneminde Beslenme. TC SB Temel Sağlık Hizmetleri GM 2006 Emziren Annenin Beslenmesi Vücutta olan besleyiciler (Diyet+ Depolar) Vücut depoları Vitamin A, B1,B2, B6, B12, D, yağ asitleri ve iyot: Anne sütünde yeterli olması için annenin diyetinde de yeterli olmaları gereklidir. • Kalori, protein, mineral ve eser elementler, folat, (?) : Sütteki miktarları anne diyetine bağlı değildir. • Anne depolarını koruyabilmek için bu grupları daha fazla tüketmelidir. • Beslenme -B. Metabolizma ve aktivite -Süt -Süt üretimi Anne beslenmesi /depoları sütün içeriğini etkiler Anne Beslenmesi ve Anne Sütü Bileşimi Anne Sütünün Miktarını Bileşimini etkiler etkiler Anne Beslenmesi Yetersiz enerji alımı veya sınırlı enerji alımı Yağ asitleri örüntüsü + - + - + + - + - Vitamin ve mineraller Yağda eriyen vitaminler (A, D, E, K) Suda eriyen vitaminler (B1, B2, B6, B12, C) İyot Demir, kalsiyum, çinko, bakır Pediatr Clin N Am (2013),60,261-74 ESPGHAN, 2009 J Mammary Gland Biol Neoplasia, 2012 Emziren Annenin Enerji Gereksinimi Michalengelo • Süt üretimi enerji gerektirir. • Enerji gereksinimi annenin bazal metabolik hızına, yaşına, aktivitesine, ne kadar süt ürettiğine…. bağlı • İlk 6 ay: Günde + 500 kCal • > 6 ay: Günde + 400 kCal • Böylelikle anne 170 kCal/ gün kaybeder • Önerilen: >1800 kCal enerji (<1500 olmamalı) • Annede enerji alımı kısıtlanırsa sütün kalitesi değil, miktarı azalır. • Sağlıklı beslenen anneye enerji desteğine gerek yok • Fakir annelerin sütü 280 kCal/gün enerji desteği ile bile artar! PROTEİN • Sütteki proteinler meme dokusunda sentezlenir • Diğer memelilere oranla anne sütündeki miktar düşük • Protein alımı artmalı • RDA: 71 gr/gün protein (1.1- 1.4 g/kg) • Total enerjinin %10- 35’i proteinden gelmeli • Anne sütündeki protein, diyetten bağımsız • Zamanla bağlantılı Lucas, 1984 KALSİYUM • 19- 50 yaş: 1000mg/gün • < 19 yaş: 1300 mg/gün Ca • Ek kalsiyum anne sütüneki miktarı etkilemez • Anneyi korur • • • • • 1 kase az yağlı yoğurt 1.5 kase dondurma 1 bardak süt 3 kibrit kutusu peynir 1 kase sütlü tatlı <250 ml süt içen annelerin günlük protein ve diğer besin alımları da düşük (Mannion, 2007) Vitaminler Vitaminler Depo yeterlilik süresi A vitamini 2-12 ay D vitamini 2-4 ay B12 vitamini Diğer vitaminler 12 aya kadar 1-2 hafta A Vitamini • Anne sütündeki miktar, anne depolarına bağlı • Emzirmenin ilk 6 ayında bebekler anne karnındaki 9 ayda aldıkları Vit A’nın 60 katını alır • Anne sütü Vit A düzeyi, beslenme durumunu değerlendirmede kullanılır • Annenin Vit A açısından desteklenmesi, bebeğin depolarını da arttırır • J Pediatr, Rio, 2012: Bebeğin karaciğer depolarını destekleyemeyecek düzeyler, emziren annelerin %60’ında!! Sosyoekonomik durumdan ve beslenme bilgisinden bağımsız B Grubu Vitaminler Anne sütüne geçişleri kolay Annenin diyeti bu vitaminler açısından fakirse, vitamin emilimini engelleyen sorunlar varsa, sütteki miktarları da düşer. VİTAMİN B1 • Beriberi’li annelerin bebeklerinde de 3-4. haftada beriberi gelişir. • Vit B1 desteğiyle anne sütündeki B1 düzeyi artar (bir limit var) • Günde 0.3 mg Tiamin desteği yeterli (Tam tahıllı ekmekten 1 dilim) VİTAMİN B2 • Anne sütündeki düzeyler annenin düzeylerini yansıtır. • Destekle sütteki düzey artar. • Günde 0.5 mg ek B2 desteğine gereksinim var (1 bardak süt ve mısır gevreği) VİTAMİN B6 • Sütteki düzey, anne sütüyle direkt orantılı • Diyetteki yüksek Vit6 düzeyi, prolaktini baskılar!! • 25 mg/gün sınırı aşılmamalı • Önerilen:+0.7 mg/gün • Kahvaltıda 1 tabak mısır gevreği VİTAMİN B12 • Vejeteryanlar (Lakto-ovo dahil) • Düşük sosyoekonomik düzey • Emilim sorunları • Önerilen:+0.4 µg/gün • Hayvansal gıda tüketimi Folik Asit • Portakal suyu, koyu yeşil sebzeler • Emziren annede ilk 3 ayda plazma ve süt folatını sağlamak için EİF azalır. • Ciddi folat eksikliği yoksa anne sütü folatı annenin diyetindeki folattan etkilenmez (Metz, 1970) • Bu nedenle rutin destek gerekmez (Thomas, 1980) • Ağır FA eksikliği, sütteki düzeyi düşürebilir • Anneye FA desteği verilirse, plazma FA değişmeden, sütteki düzey yükseliyor!!! (Metz, 1970) • Doğum sonrası ilk 3 ayda sütteki folat seviyesinde annenin emzirme süresinden bağımsız , anlamlı artış olur. • Sütten kesme dönemine doğru sütteki folat miktarı azalır (Ek, 1983) •Anne sütü folatı: 31.4 (4.8- 165.6) ng/ml •Ramasastri ,1965: Kolostrum folat düzeyi:4.4 ng/ml, •Cooperman 1982: Kolostrum folat düzeyi: 15.2 ng/ml (4-33.2) •Aradan geçen 40 yılda annelerin beslenme alışkanlıklarında değişiklik Gebelikte FA kullanan annelerin süt folatı kullanmayanlara göre yüksek (p <0.001) Çakmak F, Aygün C ve ark. yayınlanmamış veri C Vitamini • Anne sütü Vit C miktarında mevsimsel değişiklikler olabilir (yazın daha yüksek) • C vitamini desteği verilen çalışmalarda sütteki Vit C düzeyinde yükselme yok (Düzenleyici mekanizma!) D VİTAMİNİ Annenin Vit D alımı Bebek 25 (OH) Vit D düzeyi Anne serum Vit D düzeyi Anne sütü Vit D düzeyi • Anne sütünden bebeğe kolekalsiferol geçiyor • AS Vit D düzeyi: 20- 70 IU/l • Anne sütü Vit D düzeyi yetersiz olduğundan tüm bebeklere Vit D desteği öneriliyor • Annenin aldığı her 1,000 IU/gün Vit D için AS Vit D düzeyi 10 IU/ gün artar (Hollis, Am J Clin Nutr, 2004) • Endokrin dernekleri annelere 600 (1,500- 2,000) IU Vit D desteği öneriyor (J Hum Lact, 2013) Bebeklere Vit D vermek yerine annelerine versek? 6,400 U Vit D desteği ile sütteki Vit D düzeyleri artıyor 400 IU ile bu yükselme izlenmiyor (Wagner, Breatfeed Med, 2006) Önerilen dozların 10 katı ile anneleri desteklersek, bebeklere Vit D verilmesine gerek kalmaz Gebelere Vit D desteği?? • Vit D eksikliği çok yaygın olduğundan, emziren annelerin Vit D düzeylerinin izlenmesi gerekebilir • Ağır eksikliklere dikkat!! İYOT • Sütteki düzeyler anne diyetiyle güçlü bağlantılı • Meme dokusu iyodu konsantre eder • Emziren annede İyot gereksinimi 7 µgr/kg’a kadar çıkabilir • İyot eksikliği endemik bölgelerde emziren annelere iyot desteği yapılmalı Yağlar • Anne sütünün total yağ içeriği anne diyetinden bağımsız olarak sabit • Yağ asitlerinin oranı, annenin diyetine bağlı olarak değişir. • Anne emzirirken kilo kaybederse, sütteki YA oranı, annenin adipoz dokudan kaybettiklerini yansıtır. • Annenin emzirme döneminde yağ alımını arttırmasına gerek yok. • Prematüre sütündeki LCPUFA daha yüksek DHA (omega-3 YA) Anne sütündeki miktar değişken Beslenme, çoğul/sık doğum, sigara ve genetik faktörlerle bağlantılı Anne sütündeki yüksek düzeyler daha iyi nörogelişim/ görme ile bağlantılı? Annede depresyonu azaltma? Gebelik ve emzirme döneminde beslenme sütteki DHA düzeyini arttırır Anne sütündeki DHA beyin için yapı taşı DHA (omega-3 YA) • WAPM, 2008 önerisi: 200- 300 mg/gün • Haftada 1-2 porsiyon balık tüketilmeli!! • Atalarımız daha çoğunu tüketiyordu DHA- Term Bebek Çalışmaları DHA- Term Bebek Çalışmaları Olumsuz etki!!! Prematürelerde LCPUFA • 11 RKÇ • Görme keskinliği: 8 çalışma Teller kartları, 6 çalışma VEP, 2 çalışma ERG • 1. yaşta görme keskinliği: Fark yok • Büyüme ve nörogelişim:12- 24. ayda fark yok (Ağırlık ve boyda negatif etki gösteren çalışmalar!) • Cochrane, 2008: LCPUFA desteğinin belirgin yararı/zararı yok • Emziren prematüre annelerine (balık tüketimleri yok/azsa) balık yağı desteği önerilebilir. Maternal fish oil supplementation in lactation: effect on visual acuity and n-3 fatty acid content of infant erythrocytes. Lipids. 2004 Mar;39(3):195-206. . TÜRKİYE’DE EMZİREN ANNELERİN BESLENME DURUMU • Gelişmekte olan ülkelerde doğum sonrası anemi sıklığı: %50- 80 • Folik Asit eksikliği: %50 (Arjantin) • DSÖ doğum sonrası demir-folat desteğini öneriyor Türkiye’de Emzirme Döneminde Beslenme Yetersizliğine Bağlı Sorunlar • Madde eksikliği anemileri Demir eksikliği anemisi Megolablastik anemi (B12, B6, Folik asit yetersizliğine bağlı…) • İyot yetersizliği hastalıkları • Vitamin A yetersizliği • Vitamin B2 yetersizliği • Vitamin B6 yetersizliği • Kalsiyum (kemik bozuklukları, osteomalazi…) • Çinko eksikliği Emziren Anneler Ülkemizde Dengesiz Beslenmeden En Çok Etkilenen 3 Gruptan Biri* Ülkemizde doğum sonrası 13-17. haftalarda yapılan ölçümlerde eksiklik riski saptanma oranları 80 %73,3 %60 60 40 %39 %43,1 %36,4 20 0 Ferritin B2 vit B6 vit B12 vit Folat *Diğerleri: gebe ve ile okul öncesi çocuklar. Samur G. Gebelik ve Emziklilik Döneminde Beslenme. TC SB Temel Sağlık Hizmetleri GM 2006. , Ackurt F, et al. Eur J Clin Nutr. 1995 Türkiye’de Emziren Annelerin Beslenme Durumu EKSİKLİK ERKEN GEBELİK GEÇ GEBELİK EMZİRME B12 %50 % 81 % 60 FOLİK ASİT % 60 % 76 % 74 DEMİR % 52 % 40 ÇİNKO %72 Açkurt, 1985, İzmit ve İstanbul Vit D Eksikliği de Önemli Bir Sorun Halıcıoğlu, 2011 Emzirme Döneminde Vitamin ve Mineral Eksikleri Düşünülenden Daha Sık Doğum sonrası 13-17. haftalarda kemik yoğunluğunda azalma saptanan kadınların oranı:1 %80 Demir eksikliği saptanan kadınların oranı:2 %50 1. Ackurt F, et al. Biochemical assessment of nutritional status in pre- and post-natal Turkish women and outcome of pregnancy. Eur J Clin Nutr. 1995 Aug;49(8):613-22. 2. Baysal A. Sosyal Eşitsizliklerin beslenmeye Etkisi. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 25 (4), 2003 Özel Eki:66-72. Emzirme Döneminde Sağlıklı Beslenme Alışkanlığı Nasıl Geliştirilir? MYPyramide • Çeşitlilik: Tüm gruplar ve alt gruplardan gıda tüketmeli • Orantı: Bazı gıdaları daha çok (sebze, meyve, tam tahıl, düşük kalorili yağ), bazılarını daha az (doymuş/ trans yağ, alkol, tuz, eklenmiş şeker, kolesterol) tüketmeli • Moderation: Doymuş/ trans yağ, alkol, tuz, eklenmiş şeker, kolesterol içeren gıdaların alımını kısıtlayan besin grupları seçilmeli • Aktivite: Her gün fiziksel olarak aktif olunmalı Benim Tabağım- MyPlate PREMATÜRE BEBEKLERİN ANNE SÜTLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ ANNE BESLENMESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ Değişmeyen tek şey değişim Elimde bu bilgi ile Kefil olmam kendime bile Anne sütünü sevmiyorum ama beni emzirmek ona iyi geliyor • • J Pediatr (Rio J). 2012;88(6):496-502: Vitamin A, human milk, income, maternal education. Objectives: To quantify vitamin A levels in mature milk of 196 nursing women who were treated at the Maternity School of Rio de Janeiro and to evaluate its correlation with sociodemographic variables and degree of nutrition knowledge. Methods: To quantify retinol concentrations, 10 mL of mature milk were collected by manual expression of one breast, 2 hours after the last feed, in the morning period. Values below 1.05 µmol/L and 2.3 µmol/L were considered inadequate to meet satisfactory intake and to constitute vitamin A liver reserve, respectively. The following variables were also assessed: sex, age, familiar income, maternal education, basic sanitation conditions, number of people in the household, maternal age, prenatal care, and degree of nutrition knowledge. Results: Among the 196 lactating mothers analyzed, the average vitamin A concentration observed in mature milk was 1.76±0.85 µmol/L and prevalence of vitamin A deficiency was observed in 20.5% mothers. There was no significant difference between vitamin A levels in maternal milk and the variables socioeconomic status and nutrition knowledge. Only 38.9% of lactating women presented enough vitamin A concentrations in milk for the infants’ liver reserves (2.3 µmol/L). Conclusions: These findings reveal high prevalence of inadequate vitamin A nutritional status of mothers and infants, consistent with the national prevalence reported in women of childbearing age and Brazilian children, and that the intervention measures to fight this shortage should be extended to all pregnant and postpartum women, regardless of sociodemographic conditions and degree of nutrition knowledge, in order to improve the health of mother and child. Emziren Anne Beslenmesinin Bebek Üzerine Etkisi • Günlük gereksinimin altında kalan diyetlerde; kalsiyum, magnezyum, çinko, B6vitamini ve folik asit ek gereksiniminin karşılanmama riski yüksektir! Nutrition during lactation. http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=1577&page=231 • Anneleri yetersiz kalsiyum alan bebeklerin kemik mineral yoğunluğu düşük olabilir. • The nutritional profile of breast milk stays remarkably uniform over a wide range of dietary intakes. When the maternal diet is limited, levels of protein, carbohydrate, fat, folate, and most minerals are maintained at consistent levels in her breast milk at the expense of nutrient stores.5 In women with adequate vitamin and mineral status, fluctuations in micronutrient intakes are not reflected in milk composition. • Nutrient needs during lactation are a function of the woman’s nutrient needs and status, and her output of breast milk. Her needs will be greater if she is feeding twins or triplets, and less if she is only partially breastfeeding an infant who is also receiving formula or complementary solid foods TÜRKİYE’DE DURUM Doğum yapılan hastanelerin %93’ü bebek dostu Türkiye’de Durum Etopya • • Fatty Acid Profile of Human Milk of Portuguese Lactating Women: Prospective Study from the 1st to the 16th Week of Lactation Ribeiro M. · Balcao V. · Guimaraes H. · Rocha G. · Moutinho C. · Matos C. · Almeida C. · Casal S. · Guerra A. Ann Nutr Metab 2008;53:50–56 (DOI: 10.1159/000156597) Background/Aims: Fatty acid (FA) composition varies over the course of the day and during lactation. The aim of this study was to evaluate FA composition and its compositional stability in human milk, from day 7 to week 16 of lactation. Methods: Human milk was collected from all feedings over 24 h at day 7 and weeks 4, 8, 12 and 16 of lactation in 31 lactating women. FAs were analyzed through gas chromatography. Comparisons were made with analysis of variance. Results: Total monounsaturated FAs decreased from 33.04 ± 2.58% wt/wt at day 7 to 31.48 ± 3.32% wt/wt at week 16 of lactation, much at the expenses of the decrease in the major monounsaturated FA found in human milk, oleic acid. Main polyunsaturated FAs n-6 and n-3 showed fluctuations from day 7 up to week 16 of lactation, but with no statistical significance. Arachidonic acid significantly decreased from transitional to mature milk. Conclusions: The FA profile obtained throughout the study time points presented very low levels of oleic acid and very high linoleic acid/α-linoleic acid ratios which reflect recent changes in Portuguese women’s food patterns. Despite this, the ascorbate/dehydroascorbate ratio remained constant during the study, suggesting a protective metabolic mechanism Emziren anne beslenmesinin bebek üzerine etkisi • Anne sütünün yağ bileşimi; beslenmedeki yağ miktarından etkilenmektedir. • Anne sütünün vitamin içeriğini; etkileyen en önemli faktör annenin vitamin durumudur. • Anne sütündeki A, D, K, B, C vitaminlerinin miktarları annenin beslenmesinden etkilenir. • Anneleri yetersiz B1, B6 veya B12 vitamini alan bebeklerde nörolojik semptomlar saptanmıştır. B12 vitamininin eksikliği gelişme geriliğine neden olabilmektedir. Nutrition during lactation. http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=1577&page=124-128 http://www.unsystem.org/SCN/archives/scnnews11/ch09.htm Ek gıdalara geçiş Bebek Ölüm Hızı AŞIKLI HÖYÜK ÇAYÖNÜ TEPESİ 1 yaş 2 yaş • Ramasastri 1965: Anne sütü folat seviyesi: – kolostrum için 4.4 ng/ml, – geçiş sütü için (5-15 gün) 8.4 ng/ml – olgun süt folatı için (>15 gün) 16.5 ng/ml Ramasastri BV (1965). Folate activity in human milk. Br J Nutr.19:581-6. • Cooperman, 1982: – kolostrumun folat seviyesi: 15.2 ng/ml (4-33.2) – geçiş sütü folatı: 16.6 ng/ml (7.7- 41.3) – Olgun süt (16- 21. gün): 28.3 ng/ml (12.0-56.8) Cooperman JM, Dweck HS, Newman LJ, Garbarino C, Lopez R (1982). The folate in human milk. Am J Clin Nutr. 36:576-80.
