275 Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren 7. Ünite : Güneş Sistemi ve

Öğrenme Alanı
: Dünya ve Evren
7. Ünite
: Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi
Önerilen Süre
: 14 ders saati
A. Genel Bakış
Beşinci sınıfta, “Dünya, Güneş ve Ay” ünitesiyle başlayan gökyüzü macerası bu sınıfta
uzayın ve uzayda bulunan gök cisimlerinin ele alındığı “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay
Bilmecesi” ünitesiyle sürecektir. Öğrenciler ünitede ilk olarak uzayda bulunan gök cisimlerini
ve evreni, daha sonra uzay gözlemlerinin yapılmasına olanak sağlayan optik araçları
tanıyacaklardır. Ayrıca, Ay’daki ilk adımlardan başlayarak günümüze kadar yapılan uzay
araştırmaları, uzay teknolojisi ve uzay kirliliği hakkında kazanımlar elde edeceklerdir.
Ünitede öğrenci, gök cisimlerini genel özellikleriyle öğrenir. Dünya’dan uzayı gözlemeyi
sağlayan teleskop, dürbün gibi optik araçları tanır ve kullanır. Teknolojinin hayatın her
alanına olduğu gibi uzay araştırmalarına da katkı sağladığı, uzay araştırmalarının da
teknolojinin gelişmesine yardımcı olduğu gerçeğine ulaşır. Öğrenciler ünitenin sonunda, tüm
gök cisimlerinin bir bütünlük ve uyum içinde hareket ettiklerini öğrenir.
Öğrenciler, “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesinde uzaydaki gök cisimlerini
ve güneş sistemini tanıyarak “gezegenimizin uzaydaki adresini” tarif eder düzeye
geleceklerdir. Aynı zamanda uzay gözleminin önemini ve Ay’daki ilk adımlardan başlayarak
günümüze kadar yapılmış olan uzay araştırmalarının bilime ve günlük yaşamımıza sağladığı
katkıları fark eder duruma geleceklerdir. Ayrıca öğrenciler, teknoloji ve uzay araştırmaları
arasındaki sıkı ilişkiyi kavrayacak; beraberinde uzay teknolojisinin bazı durumlarda bir
kirlilik türü olarak değerlendirilen “uzay kirliliğine” neden olabileceğini algılayacaklardır.
Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime Đlişkilendirme”
ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkiler yoklanarak
bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı
kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve
anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan
ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir.
Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir.
Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak
uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin etkinlik örnekleri bölümünde, ön
bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme
etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır.
275
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; uzayda bulunan gök cisimlerini ve güneş sistemini kavraması,
uzay gözlemlerinin yapılmasına olanak sağlayan optik araçları tanıması yanında, geçmişten
günümüze kadar yapılan uzay araştırmaları, teknolojinin uzay araştırmalarına katkısı, bunların
gök bilimine yansımaları ve uzay teknolojisinin bazı durumlarda bir kirlilik türü olarak
nitelendirilen uzay kirliliğine sebep olabileceği hakkında bilgi, beceri, deneyim ve tutum
kazanmaları hedeflenmektedir.
C. Ünitenin Odağı
Ünitenin odağında uzay kavramı bulunmakla birlikte, öğrenme etkinlikleri deney-gözlem,
inceleme-araştırma, model oluşturma, tartışma, sunma ağırlıklı olarak düzenlenmiştir.
Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem ve karşılaştırma yapacak,
tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde bulunacaklardır. Ayrıca
inceleme-araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak öğrencilerin; iletişim
ve konuşma, gözledikleri ve öğrendiklerini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla paylaşma
gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır.
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
•
•
•
•
•
•
•
Gök Cisimlerini Tanıyalım
Güneş Sistemi
Uzayı Nasıl Gözlemliyoruz?
Gök Bilimciler Nelerle Uğraşır?
Uzayda Yaşam Var mı?
Uzay Teknolojisi
Uzay Kirliliği
276
D. Ünitenin Kavram Haritası
BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME-Đ BĐLGĐLE-DĐRMEK VE Ü-ĐTE ĐÇĐ-DEKĐ
KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ- HALĐ-DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU
KAVRAMLAR KULLA-ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.
277
7. Sınıf Üniteler
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRE-ME ALA-I: DÜNYA VE EVREN
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
7. Ü-ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
GÜ-EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
[!]
↸ Gök Cisimlerini Gözlemleyelim
Öğrenciler, bulutsuz bir gecede gökyüzüne çıplak gözle bakarak,
görebilecekleri gök cisimlerini gözlemlenebilir fiziksel özelliklerine (ışığın
titreşip-titreşmeme durumu, renk, parlaklık) göre gözlemler, gözlem sonuçları
üzerinde sınıfta tartışır (1.1).
1. Uzayda bulunan gök cisimleri ile ilgili
olarak öğrenciler;
1.1. Gök cisimlerini çıplak gözle gözleyerek
özelliklerini belirler (BSB-1, 2, 4, 5, 6, 7).
1.2. Uzayda, çıplak gözle gözleyebildiğimizden
çok daha fazla gök cismi olduğunu fark
eder (BSB-8, 25; FTTÇ-1, 3, 16).
1.3. Bilinen takım yıldızlara örnekler verir.
1.4. Kuyruklu yıldızlara örnekler verir.
↸ Senin Takımyıldızının Adı -e?
Öğrenciler, gökyüzünde Kutup Yıldızı civarında gözlemledikleri yıldızların
dizilişlerine göre şekiller tasarlayıp neye benzediğini belirler ve
isimlendirerek bunları poster olarak sınıfa sunar. Daha sonra çeşitli
kaynaklardan bu bölgedeki yıldızları gösteren poster, afiş, levha, harita vb.
temin ederek kendi gözlemledikleriyle karşılaştırır ve aradaki yıldızların sayı
bakımından farklı olduğu sonucunu çıkarır.
Geçmişten günümüze, insanların gökyüzünde belirli bir düzende görünen
yıldız gruplarına (takımyıldızı) görünür şekillerine göre çeşitli adlar verdikleri
belirtilir (1.2; 1.3), (BSB-28).
↸ Gök Cisimlerini Tanıyalım
Öğrenciler, gruplara ayrılır. Her grup, uzayda bulunan bir gök cisminin
(yıldız, gezegen, meteor, uydu, gök taşı ve kuyruklu yıldız) adını alarak o gök
cisminin genel özelliklerini çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane,
video-CD, internet vb.) araştırır, araştırma sonuçlarını farklı şekillerde sunar.
Öğrenciler, varsa çeşitli gök cisimleri hakkında bilgisayar simülasyonu,
video-CD, slayt vb. izler. Zaman zaman film durdurularak yıldızların ışık
kaynağı olup-olmama, Dünya’mıza ışık yılı ile ölçülebilecek düzeyde çok
uzak mesafelerde oluşları gibi konular hakkında tartışılır (1.4; 1.5; 1.6; 1.7;
1.8).
1.1 Gökyüzü gözlemleri dışarıda
yapılacaksa, bu gözlemin mümkünse şehir
ışıklarından uzakta, bir büyüğün eşliğinde,
hava şartlarına uygun kıyafetlerle, en az 20
dakikalık bir sürede yapılması gerektiği
belirtilir.
1.2 Uzayda bulunan gök cisimleri ile
ilgili olarak nicel ayrıntılara (çap değeri,
ortalama sıcaklık vb.) girilmeyecektir.
[!] 1.2 Gezegenlerin ışık kaynağı olmadığı,
yıldızların bir ömrü olduğu; ömrü
tükenmemiş yıldızların belirli yaşlarda ısı ve
ışık yaydıkları belirtilir.
??? 1.3; 1.4 “Yıldız” denince akla genelde
bayrağımızda yer alan şekil gelmektedir.
Oysa yıldızların genelde küresel şekilde
olduğu belirtilir.
[!] 1 .3 Takımyıldızı oluşturan yıldızların,
ortak özellik veya ilişkileri nedeniyle değil;
Dünya’dan
bakıldığında
birlikte
sergiledikleri görünüm nedeniyle ortak bir
adla anıldığı belirtilir.
[!] Kutup Yıldızı’nın geceleyin yön bulmakta
kullanıldığı ve bulunduğu yönün kuzeyi
gösterdiği belirtilir.
[!] 1.4 Kuyruklu Yıldızlar, yıldız adıyla
adlandırılmakla
birlikte
yıldızlardan
farklıdır.
Kelime Đlişkilendirme
Gök Cisimlerini Tanıyalım
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
278
7. Sınıf Üniteler
ÖĞRE-ME ALA-I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü-ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
1.6 Güneş ile ilgili olarak 5. sınıfta
öğrenilenler hatırlatılır.
GÜ-EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
1.6 Güneş’in tabakalarının özellikleri,
↸ Yıldızlarla Gezegenleri Kolaylıkla Ayırt Edebilirsin
1.5. Gözlem
yaparken,
gezegenleri birbirinden
(BSB-1, 2, 4-7).
yıldızlarla
ayırt eder
1.6. Güneş’in de bir yıldız olduğunu ifade
eder (BSB-2).
1.7. Yıldızlar
arasındaki
çok
uzak
mesafelerin “ışık yılı” adı verilen bir
uzaklık
ölçüsü
birimiyle
ifade
edildiğini belirtir.
1.8. Meteor ile gök taşı arasındaki farkı
açıklar.
Öğrenciler, bulutsuz bir gecede gökyüzüne çıplak gözle bakarak yıldızlardan
farklı özellik (ışığı titreşmeyen, parlak, sarı, turuncu veya beyaz renkte)
gösteren gök cisimleri olup olmadığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını sınıfa
sunar. Öğretmen rehberliğinde, görülen gök cisminin gezegen olduğu
belirtilir (1.5).
↸ Güneş de Bir Yıldızdır
Öğrenciler “Güneş ne tür bir gök cismidir?” sorusuna cevap arar. Öğrenciler,
daha sonra Güneş’in özellikleri hakkında çeşitli kaynaklardan yararlanarak
araştırma yapar, araştırma sonuçlarını sınıfa sunar (1.6).
↸ Misafir Meteor
Öğrenciler, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, internet vb.)
bulundukları ay içerisinde akan yıldız yağmuru olup olmadığını araştırırlar.
Akan yıldız yağmuru varsa öğrenciler, uzun süre (30-45 dakika) hava
şartlarını da dikkate alarak açık ya da kapalı bir mekândan gökyüzünü
gözlemlerler. Öğrenciler, gözlem sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunar ve
gördükleri olayın sebebi hakkında tartışırlar (1.8).
sıcaklık değeri, çapı vb. ayrıntılara girilmez.
??? 1.7 Işık yılı’nın bir zaman birimi olmadığı;
“ışığın bir yılda aldığı yol” olarak ifade edilen
bir uzaklık ölçüsü birimi olduğu belirtilir.
[!] 1.8 Gök taşları, gezegenlerin arasında hareket
eden ve tümüyle gaz durumuna geçmeden,
atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen
meteorlardır. Ayrıca akan yıldız adı verilen
doğa olayına, halk arasında yıldız kayması
denildiği ve buna da atmosfere yüksek hızla
girip yanan bir meteorun sebep olabileceği
belirtilir.
[!] 1.8 Meteorlar, düştükleri yerlerde ciddî
hasarlara yol açabilir, çukurlar oluşturabilir.
Oluşan çukurlara meteor çukuru denir; ancak
Dünya yüzeyi üzerindeki bir çukurdan söz
ediliyorsa buna gök taşı çukuru adı verilir.
Kelime Đlişkilendirme
Güneş’e En Yakın Yıldız Kaç Kilometre
Uzakta?
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
279
7. Sınıf Üniteler
ÖĞRE-ME ALA-I: DÜNYA VE EVREN
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
7. Ü-ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
[!] 2.1.-2.5. Uluslararası Astronomi Birliği
↸ Güneş Sistemini Tanıyalım
2. Güneş sistemi ve uzayla ilgili olarak
öğrenciler;
GÜ-EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
2.1. Güneş
sistemindeki
gezegenleri
Güneş’e yakınlıklarına göre sıralar
(BSB-4).
2.2. Güneş
sistemindeki
gezegenlerin
Güneş’e olan uzaklıklarının “astronomi
birimi” (AB) adı verilen bir uzaklık
ölçüsü birimiyle ifade edildiğini belirtir.
2.3. Güneş sistemindeki gezegenlerin belirli
yörüngelerde hareket ettiklerini kavrar.
2.4. Güneş
sistemindeki
gezegenleri,
belirgin özelliklerine (birbirlerine göre
büyüklükleri, doğal uydu sayıları,
etraflarında halka olup olmaması) göre
karşılaştırır (BSB-4, 5).
2.5. Güneş sistemini temsil eden bir model
oluşturur ve sunar (BSB-28, 30, 32;
FTTÇ-4, 8).
2.6. Ay’ın, Dünya’nın uydusu olduğunu
gösteren bir model oluşturur ve sunar
(BSB-28, 30, 32; FTTÇ-4, 8).
2.7. Gök
adalara
örnekler
özelliklerini kavrar (BSB-5).
vererek
2.8. Dünya dışındaki evren parçasını “uzay”
olarak tanımlar ve Dünya’mızın
uzaydaki yerini belirtir.
Öğrenciler, güneş sistemini çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane,
video-CD, internet vb.) araştırır, sonuçlarını farklı şekillerde sunarlar.
Öğrenciler, “Güneş sisteminde yer alan gezegenler nasıl bir yol izler?”
sorusuna ön bilgilerine dayanarak cevap arar. Daha sonra öğrenciler, güneş
sisteminde yer alan gezegenlerin hareketleriyle ilgili varsa bilgisayar
simülasyonu, video-CD, slayt vb. izler.
Görsel materyallerin desteğiyle diğer gök cisimlerinde olduğu gibi Güneş
sistemindeki gezegenlerin de belirli yörüngelerde hareket ettiklerine ve bu
gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarının “astronomi birimi” (AB) adı verilen
bir uzaklık ölçüsü birimiyle ifade edildiğine dikkat çekilir (2.1; 2.2; 2.3).
↸ Güneş Sisteminde Bulunan Dokuz Gezegen
Belirlenen dokuz öğrenci, güneş sisteminde yer alan gezegenleri çeşitli
kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD, Đnternet vb.) araştırır,
her bir gezegenin Güneş’e olan uzaklığını ve belirgin özelliklerini
(birbirlerine göre büyüklükleri, doğal uydu sayıları, etraflarında halka olup
olmaması) sınıfa çeşitli şekillerde (poster, sunu vb.) sunar (2.4).
↸ Siz de Bir Güneş Sistemi Modeli Yapabilirsiniz
Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak, Güneş,
Dünya ve diğer sekiz gezegenden oluşan ve mümkünse bu gezegenlerin
hareketlerini de temsil edebilen güneş sistemi modelini oluşturur ve sergiler
(2.5).
↸ Uydu Modeli Tasarlıyorum
Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak Dünya
ve Ay’dan oluşan ve hareketlerini de temsil edebilen kendilerine özgü bir
model tasarlar. Tasarladığı modeli hazırlayarak sınıfta sergiler (2.6).
↸ Gök Adamız: Samanyolu
Öğrenciler, gök adalarla ve gök adamız Samanyolu ile ilgili olarak çeşitli
kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD, internet vb.) bilimsel
araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi ve bulguları araştırır, sonuçlarını
çeşitli şekillerde sunar.
Öğrenciler son olarak, Dünya’mızın uzaydaki yerini (bulunduğu gök ada/
sistem ve Güneş’e yakınlıkta kaçıncı sırada bulunduğu) tarif eder (2.7; 2.8).
(International Astronomical Union; IAU), 24
Ağustos 2006 tarihinde Prag'da yaptığı toplantıda
Plüton'u gezegen sınıfından çıkararak "Cüce
Gezegen" sınıfına dahil etmiştir. Đlgili kazanımlar
bu değişim doğrultusunda işlenmelidir.
[!] 2.2 Bir astronomi biriminin (AB) Güneş ile
Dünya arasındaki uzaklığa eşit olduğu belirtilir.
2.4 Güneş sistemindeki gezegenler,
birbirlerine göre nitel özellikleriyle (göreli
boyut, etrafında halka olup olmaması, uydu
sayısı, yüzey şekilleri) ele alınır; nicel
ayrıntılara (çapının büyüklüğü, yoğunluğu vb.)
girilmez.
2.5 Ay ile ilgili olarak 5. sınıfta öğrenilenler
hatırlatılır.
[!] 2.6 Gel-Git Olayı’nın, Ay ile Dünya
arasındaki hareket ilişkisinden kaynaklanan
doğa olayı olduğu bir okuma metniyle verilir.
2.5 ve 2.6 kazanımları, Türkçe dersi
“Konuşma”
temel dil becerisi ile
ilişkilendirilir.
[!] 2.7 Galaksi yerine gök ada terimi kullanılır.
[!] 2.8 Evren kelimesinin; “aradaki boşluklarla
birlikte gök cisimlerinin tümü” anlamında
kullanıldığı belirtilir. “Dünya’mızın uzaydaki
yeri”nden
kastedilen;
bulunduğu
gök
ada/sistem ve Güneş’e yakınlıkta kaçıncı sırada
bulunduğudur.
Kelime Đlişkilendirme
Gezegenlerin Güneş’e Olan Uzaklıkları
Yazılı Anlatım
Kelime Đlişkilendirme
Kavram Haritası Oluşturalım
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
280
7. Sınıf Üniteler
ÖĞRE-ME ALA-I: DÜNYA VE EVREN
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
7. Ü-ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
[!] 3.1 “Gök” denilince, içinde gök cisimlerinin
hareket ettiği sonsuz boşluk veya uzay anlaşılır.
GÜ-EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
3. Uzay araştırmaları ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Eski medeniyetlerin gök biliminde
nasıl veri topladıkları, kaydettikleri,
bunları ne amaçla ve nasıl
kullandıkları
hakkında
bilgi
toplayarak bir görüş oluşturur ve
sunar (BSB-25, 32; FTTÇ-1, 2, 3,
34, 35).
3.2. Gök
bilimcilerin;
teleskoplar
yardımıyla
gök
cisimlerinin
hareketlerini ve yapısını inceleyen
bilim insanları olduklarını belirtir
(FTTÇ-11, 12, 34, 35; TD-2, 3).
3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve
çalışmaları hakkında örnekler verir
(FTTÇ-15; TD-3).
3.4. Teleskopların
uzay
gözlemi
yapmadaki önemini fark eder
(BSB-3, 17).
3.5. Basit bir teleskop yapmak için
teknolojik tasarım yapar, model
oluşturur ve sunar (BSB-28, 30, 32;
FTTÇ-4, 8, 9).
↸ Uçsuz Bucaksız Bir Mekân: Uzay
Öğrenciler, geçmişten günümüze kadar yapılmış uzay araştırmaları ve
sonuçları hakkında çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, videoCD, internet vb.) elde edilen bilgi ve bulguları araştırır, sonuçlarını çeşitli
şekillerde sunar (3.1).
↸ Đlginç Bir Meslek Sahibi Olan Gök Bilimciler -elerle Uğraşır?
Öğrenciler, gök bilimcilerin ne tür araştırmalar yaptıkları hakkında çeşitli
kaynaklardan bilgi toplar, bilime ve insanlığa nasıl katkıda bulunduklarını
tartışır. Daha sonra öğrenciler, dünya çapında ün kazanmış Türk gök
bilimciler ve yaptıkları çalışmalar hakkında çeşitli kaynaklardan
(ansiklopediler, kütüphane, video-CD, internet vb.) bilgi toplar ve araştırma
sonuçlarını poster şeklinde sunar (3.2; 3.3).
↸ Uzay Gözlemi -asıl Yapılır?
Öğrenciler, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD,
internet vb.) geçmişten günümüze kadar uzay gözlemlerinin ne tür araçlarla
ve nerelerde yapıldığı hakkında bilgi toplar, araştırma sonuçlarını çeşitli
şekillerde sunar.
Öğrenciler, varsa yakın çevrede bulunan bir “gözlem evi” ni ziyaret ederek
gökyüzü gözleminin nasıl yapıldığı hakkında bilgi edinir. Daha sonra, gezigözlem-inceleme sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunar.
Öğrenciler, teleskopların yapısı ve çalışma prensibi hakkında tahminlerde
bulunur. Daha sonra tahminlerini gerçek bilgilerle kontrol ederler.
Öğrenciler, yaygın olarak kullanılan teleskop türlerini öğrenir ve uygun ince
kenarlı mercekleri, uygun mesafelerde sabitleyerek basit bir teleskop yaparlar.
Yaptıkları teleskobu yakın çevredeki cisimleri gözlemleyerek kontrol ederler.
Teleskobun icadının uzay gözlemi bakımından önemini tartışırlar (3.4; 3.5).
3.1 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” ,
“Konuşma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile
ilişkilendirilir.
[!] 3.1; 3.2 Astronomi yerine gök bilimi; astronom
yerine gök bilimci terimi kullanılabilir.
[!] 3.2 Ünlü gök bilimcilerin hayat hikâyeleri
verilebilir.
3.3 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi “Bilim
Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanı, “Zaman
Đçinde Bilim” ünitesi kazanım 3 ile ilişkilendirilir.
3.2, 3.4, 3.6 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi
“Bilim Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanı,
“Zaman Đçinde Bilim” ünitesi kazanım 4 ve5 ile
ilişkilendirilir
3.4; 3.5 7. sınıf “Fiziksel Olaylar” öğrenme
alanı “Işık ve Ses” ünitesi Mercekler konusu ile
ilişkilendirilir.
3.4 Işık kirliliği ile ilgili olarak 4. sınıfta
öğrenilenler hatırlatılır.
[!] 3 .4 Gözlem evlerinin; ışık kirliliğinin gökyüzü
gözlemi yapmadaki olumsuz etkileri nedeniyle,
şehir dışındaki tenha yerlerde bulunduğu
belirtilir. Olanaklar elverdiği ölçüde yakın
çevrede bulunan (varsa) bir gözlem evine gezi
düzenlenir.
3.5 kazanımı, Türkçe dersi “Konuşma” temel dil
becerisi ile ilişkilendirilir.
Kelime Đlişkilendirme
Yazılı Anlatım
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
281
7. Sınıf Üniteler
ÖĞRE-ME ALA-I: DÜNYA VE EVREN
Ü-ĐTE
KAZA-IMLAR
7. Ü-ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ
AÇIKLAMALAR
GÜ-EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ
[!] 3.6 Uzay teknolojisi sayesinde geçmişten
3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay
araştırmalarının da teknolojiye katkısını
örneklerle açıklar (FTTÇ-3, 16, 17, 31,
32, 36).
3.7. Astronotların uzayda pek çok alanda
(fizik, kimya, biyoloji, tarım, eczacılık,
balistik vb.) incelemeler yapan bilim
insanı olduklarını belirtir (FTTÇ-11, 12,
34, 35; TD-2, 3).
3.8. Ay’a atılan ilk adımın, uzak gezegenlere
gidebilme
ve
uzay
araştırmaları
bakımından önemini kavrar.
3.9. Evrenin, uçsuz bucaksız olması nedeniyle
uzay hakkında bilinen gerçeklerin sınırlı
ve
yeni
araştırmalarla
değişebilir
olduğunu örneklerle açıklar (FTTÇ-1, 3).
3.10. Uzay çalışmalarına dayanarak ve hayal
gücünü kullanarak geleceğe yönelik
tahminler yürütür (BSB-8, 9; FTTÇ-1, 3,
31).
3.11. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade
ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası
sonuçları tahmin eder (BSB-8; FTTÇ-18,
21, 26, 28, 29, 32).
↸ Çağımıza Yakışan Bir Đsim Tamlaması: Uzay Teknolojisi
Öğrenciler uzay teknolojisi sayesinde geçmişten günümüze kadar geliştirilen
araçların (uzay mekikleri, yapay uydular, uzay istasyonları, özel tasarlanmış
giysiler vb.) uzay araştırmalarına katkısını çeşitli kaynaklardan
(ansiklopediler, kütüphane, video-CD, internet vb.) araştırır ve araştırma
sonuçlarını elde edilen görsel materyaller (fotoğraf, video-CD, slayt, poster,
levha vb.) eşliğinde sunar. Uzayın, uçsuz bucaksız olduğu ve bu nedenle
uzay hakkında bilinenlerin sınırlı ve yeni araştırmalarla değişebilir olduğu
vurgulanır. Öğrenciler bu nedenle insanların teknoloji sayesinde gelecekte
sahip olabileceği yaşam ortamları ve yaşam kalitesi hakkında tahminlerde
bulunur ve bu konuda senaryolar üretirler.
Öğretmen rehberliğinde uzay çalışmaları sayesinde günlük yaşamımızı
kolaylaştıran araç ve gereçlerin (teflon, tükenmez kalem vb.) geliştirildiği
belirtilir.
günümüze kadar geliştirilen araçlara örnek
olarak uzay mekikleri, yapay uydular, uzay
istasyonları, özel tasarlanmış giysiler vb.
örnek verilebilir.
[!] 3.7 Bazı ülkelerde astronot yerine
“kozmonot” terimi kullanıldığı belirtilir.
[!] 3.7 Uzay çalışmalarında görev almış ünlü
astronotlar ile ilgili çeşitli anekdotlar verilir.
[!] 3.8 “Ay’a atılan ilk adım” ile ilgili olarak
Öğrenciler, ayrıca yapacakları araştırmayla uzay kirliliğinin ne demek
olduğunu, sebep ve sonuçlarıyla birlikte tartışır (3.6; 3.7; 3.9; 3.10; 3.11).
↸ -eil Armstrong Đçin Küçük; Fakat Đnsanlık Đçin Çok Büyük Bir
Adım...
Öğrenciler, insanoğlunun Ay’a yaptığı ilk yolculuk hakkında çeşitli
kaynaklardan bilgi edinir. Edindikleri bilgileri sınıfa çeşitli şekillerde
(poster, sunu vb.) sunarlar.
Öğrenciler, bu başarılı yolculuğun uzay çalışmaları, bilim ve insanlık
açısından önemini tartışır. Konuyla ilgili varsa bir video-CD izlenir. Zaman
zaman film durdurularak tartışmalar yapılır (3.7; 3.8).
okuma metni verilir.
3.9, 3.10 kazanımları, Sosyal Bilgiler dersi
6. sınıf “Bilim Teknoloji ve Toplum”
öğrenme alanı, “Elektronik Yüzyıl” ünitesi
kazanım 2 ile ilişkilendirilir.
Kelime Đlişkilendirme
Yazılı Anlatım
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç
içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
282
7. Sınıf Üniteler
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik -umarası
:1
Etkinlik Adı
: Kelime Đlişkilendirme
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8; 3.2; 3.7; 3.11
Öğrencilere yıldız, gezegen, gök bilim, meteor, güneş sistemi, ışık yılı, uydu, gök taşı, uzay,
Güneş, teleskop, Dünya, Ay, uzay araştırmaları, teleskop, uzay teknolojisi, uzay kirliliği, ,eil
Armstrong, gök ada, takım yıldız, astronot, evren, yörünge ve kuyruklu yıldız gibi bu ünitede
geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini
çağrıştıracak “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kağıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın
üst kısmına anahtar kelimeler yazılır. Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her
anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri kavramları 45 s içinde yazmalarını ister. Öğrencileri
etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de
vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.”
der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir.
Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen
değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte
değerlendirmeyi yaparken sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları
ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği
sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerin anahtar kelime ve çağrıştırdığı kelimeyi birlikte cümle
içinde kullanmaları istenir.
Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle
ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal
farklılığına bakar. Bu farklılığı, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlar. Etkinliğin
devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede
kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.
Etkinlik -umarası
:2
Etkinlik Adı
: Yazılı Anlatım
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8; 3.2; 3.7; 3.11
Uzayda bulunan gök cisimleri ve geçmişten günümüze kadar yapılmış olan uzay
araştırmaları hakkında bir paragraf yazınız.
..…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
283
7. Sınıf Üniteler
Etkinlik -umarası
:3
Etkinlik Adı
: Kavram Haritası Oluşturalım
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8
Uzayda bulunan gök cisimleri, güneş sistemi ve gezegenimizin bulunduğu yeri ve bunların
ilişkilerini gösteren bir kavram haritası oluşturunuz.
Etkinlik -umarası
:4
Etkinlik Adı
: Gök Cisimlerini Tanıyalım
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 1.3; 1.4; 1.7; 2.1; 2.6; 2.7
1
2
Merkür
5
3
Halley
6
Güneş
4
Samanyolu
7
Jüpiter
Ay
8
Büyük Ayı
Andromeda
Yukarıdaki tabloda bazı gök cisimleri özel adlarıyla verilmiştir. Buna göre;
a)
b)
c)
ç)
d)
e)
Gezegenlerin numaralarını yazınız.
Kuyruklu yıldızların numaralarını yazınız.
Yıldızların numaralarını yazınız.
Gök adaların numaralarını yazınız.
Takımyıldızların numaralarını yazınız.
Uyduların numaralarını yazınız.
....................
....................
....................
....................
....................
....................
Etkinlik -umarası
:5
Etkinlik Adı
: Güneş’e En Yakın Yıldız Kaç Kilometre Uzakta?
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 1.5; 1.7; 1.8
Güneş’e en yakın yıldız, 4,2 ışık yılı uzaklıkta olan Proxima (Proksima)’dır. Bu mesafenin
kaç kilometreye karşılık geldiğini hesaplayınız ( Işık, 1 saniyede 300 000 kilometre yol alır.).
284
7. Sınıf Üniteler
Etkinlik -umarası
:6
Etkinlik Adı
: Gezegenlerin Güneş’e Olan Uzaklıkları
Đlgili Olduğu Kazanımlar
: 2.1; 2.2
Güneş sistemindeki uzaklıklar, Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığı 1 birim olacak şekilde
“astronomi birimi ” (AB) adı verilen bir uzaklık ölçüsüyle değerlendirilir. Gezegenlerin her
biri Güneş’ten farklı uzaklıkta bulunmaktadır. Bu uzaklıkları AB cinsinden bulmak için
geliştirilmiş bir yöntem bulunmaktadır (Bode Yasası).
Bode Yasası’na göre; ilk sütunda, Güneş’e uzaklık sıralarıyla gezegenlerin isimleri
bulunmaktadır. Đkinci sütuna Merkür için 0 (sıfır), Venüs için 3 ve takip eden her gezegen için
bir önceki gezegene verilen sayının iki katı yazılır. Üçüncü sütun, bir önceki sütünun 4 fazlası
ve dördüncü sütun ise üçüncü sütunun 10’a bölümü ile elde edilir. Beşinci sütunda ise aynı
satırda bulunan gezegenin Güneş’e olan gerçek uzaklığı (AB olarak) verilmektedir.
Buna göre gerekli hesaplamaları yaparak tabloyu tamamlayınız ve sonucu yorumlayınız.
Gezegen
Merkür
Venüs
Dünya
Mars
Küçük gezegenler kuşağı
Jüpiter
Satürn
Uranüs
Neptün
Başlangıç sayıları
0
3
6
12
285
4 ile topla
4
10’a böl
0.4
Gerçek uzaklık (AB)
0.39
0.72
1.0
1.5
2.8
5.2
9.5
19.2
30.1