uluslararası kurb mu - toplumsalbilinc.org

lt
ULUSLARARASI
KURB
SEMPO
MU
8-9 ARALIK 2007 İSTANBUL
LÜTFi KIRDAR ULUSLARARASI
KONGRE VE SERGİ SARAYI
HALİÇ SALONU
HARBİYE 1 İSTANBUL
BAYRAMPAŞA
BELEDİYESİ
DİYANET İŞLERi
BAŞKANLI GI
tsrnail'in
Çağrısı
-------~~ Dr. Jon OPLINGER ~------­
University of Main e, USA
B
u makale din ve toplum içerisinde ritüelin rolü, özellikle kurban ritüelinin
rolü hakkında kıyaslamalı geni§ bir
perspektif sunmaktadır. Ri tü elin doğası güçlü
bir ileti§im §ekli olarak özel örneklere ve teorik bakı§ açılarına ba§vurularak ara§tırılmı§­
tır. Kurban ritüeli içerisinde ileti§imin rolü ile
ileti§im ve algı (maddi gerçeklik) rolüne özel
bir vurgu yapılacaktır. Kurban Bayramının
kutsal töreni bu geni§ bağlamda ele alınacak­
tır. Bütün İbrahimi dinlerde İbrahim'in oğlu
İsmail' e kurbanı anımsatan bir anlam yüklenmi§tir ve bu dinlerde bu isim ve kavram farklı
derecelerde birbiri ile bağlantılıdır.
Kıyaslamalı Bağlamda
Kurban Bayramı: Kurbanm Doğası
Bu makalenin amacı Kurban Bayramını geni§
sosyolojik ve antropolojik bağlamdaki yerine
oturtmak ve bu· kritik kurban ri tü elinin etkilerini inceleyebilmektir. Bu soğuk bir sekülerle§tirme çabası değildir; daha çok dindarlık
törenini insani -ve muhtemelen evrensel- yerine oturtma çabasıdır.
Sosyal bilimlerdeki çok fazla kavram tarafın­
dan Ayin kötü bir §ekilde hastalıklı ve "§ekil
deği§tiren" olarak tanımlanmı§tır (Appiah
2006; Kapferer 2004). Dolayısıyla ilk görevimiz bu kavramı daha keskin bir desteğe çekmektir. Genelde y.apıldığı gibi, bir kavramın
etimolojik kökenierine gitmek yararlıdır. El-
bette Farsçanın da dahil olduğu Hint-Avrupa
dillerinde ritüel *ri kökünden gelmektedir,
İngilizce dilinde söz konusu kavram Rhyme,
Rhythm ve hatta daha basiti River gibi kelimeler 'emredildiği gibi bağlı akı§'ı ifade etmektedir (Te~rin 2007). Geni§ ölçüde bir ki§inin
anlayabileceği §ekilde tanımlanmı§tır; ancak
eğer bunu bir duygunun, ritüel eylemin konjonktürel ritüel içinde yaratma, yeniden yaratmaya neden olan birtakım resmi sembolik sü::
reçleri kavrama eklersek daha iyi tanımlanmı§
bir zeminde olacağız.
Eğer
bunu kutsala dua ederek ve dünya
fedalcirlığı ile ili§kilendirerek ayırırsak yine de
iyi tanımlanmı§ bir temelde oluruz. Bir kurban merasimi, kurbanı kutsal bir yere koyar;
sadece özet bir din temeline değil aynı zamanda temenos, -Yunanca kesme- kavramı sınırları
içerisinde kutsal ritüel gerçekle§tirilir (Zaidman ve Pantel 1992). Bu tıpkı Durkheim'ın
klasik çift kar§ıtlık kavramını içerdiği gibi:
kutsala kar§ın kutsal olmayan (sıradan §eyler dünyasındaki anlamıyla) ... Belki bir ba§ka
etimolojik köken de b? sıra içerisinde yer alır.
Kurban kelimesi törensel kesim olsun veya olmasın bir fedakarlık ifade eder ve Arapça kökenli "Yakına çekmek" anlamına gelen qaruba
kelimesinden türetilmi§tir. İbranice qorban
(Glasse 2001) kelimesi ile aynı anlama gelen
bu kelime de kutsalın yakınına çekmek anlamına gelir. Ancak bu yakına çekmek birçok
farklı mecralara götürülebilir.
törensel tabsın yanında önemli kaynakların,
özellikle de et proteininin dağıtımını sık sık
yapmak amacıyla i§lev görür (Netting 1986).
Bu ikinci ifadenin açıklaması bir teori çağ­
rı§tırmaktadır; gerçek birçok teori. Ancak bu
alı§tırma varsayılandan, daha doğrudan bir
yol ile açıklama sağlayabilir. Kurban törenlerini açıklayan bir ba§ka teori grubu olmasına
rağmen, büyük çoğunluk (bunların tamamını ele alamam) göreceli, birkaç sosyolojik
olarak iyi bilinen teori kamplarına bölünmektedirler.
Methodist Sunday Okulundan mezun olan
bu ki§i için kurban edilen hayvanın yakılarak
gevrek hale getirilmesi i§leminin yapıldığı törenin açıklanması kolaydır. Elbette bu, nadiren yapılırdı. Et tamamen ancak mü temadiyen
pi§irilir, bölünür ve payla§ılır. Önemli kaynakları topluma dağıtan bu tören uygulaması
hem kabile toplumları, hem de karma§ık toplumlarda çok yaygındır (görevcilik bu durumun bir ba§ka ispatıdır); Klasik Yunanlılarda
sadece bir olaya rastlanır. Eflatun, Sokrates'i
kurbanın istenmeyen parçalarını - etini değil
de kuyruk ve boynuzlarını alan tanrıları anlatarak §aka yapan biri olarak sunmaktadır.
Güya daha çok sıcak bir §akadır ancak yerinde
bir ifadedir (Netting 1986, Rappaport 1999).
Klasik Yunan ve Romalılar törensel kehanete
ba§vurmadan nadiren bir hareket yaparlardı.
Bu törenierin manalı ba§arısı tanrıların (veya
lcihinlerin) durum değerlendirmelerinde çok
zeki olduklarını göstermektedir. Kurban edilen bir hayvan sürüsü, bir Spartan (sade) Sütununu yakından izlerdi; "Çapraz fedakarlıklar"
Sparta Ordusunda Sparta sınırlarını geçerken
orduya öncülük ederlerdi (Parker 2002).
Törene görevci bakı§ın Durkheim ile ba§ladı­
ğı söylenebilir. Durkheim Elementaıy Forms
of Religious Life'da toplumun etkili olduğu­
nu savunmakta ve törenin i§levi hakkında en
ayrıntılı tartı§mayı sunmakta ve yenilenme ve
dayanı§manın canlanması anlamında özellikle kurban merasimini anlatmaktadır. Tören
grup değerlerini canlandırmaya yarar, kutsal
hale getirir. Kültürel ekoloji perspektifinde sonuç olarak ortaya çıkan tören "pratik" olup yararlı §eylerin deği§ toku§ edilmesini te§vik eder
veya kritik geçinme faaliyetlerini düzenler.
Bununla birlikte, kültürel ekolojik perspektif
birçok anlamda pahalı göreveilik §eklidir -çoğunlukla sistemler teorisine çekilmektedir- ve
tören uygulamasını benzer §ekilde açıklar.
Birçok kabile toplumunda törensel kurban,
Çatı§ma teorisyenleri toplumun yararına
sadakati §ekillendirmek için güçlü olanlar
tarafindan törenierin nasıl idare edildiğini
vurgulamı§lardır (Lukes 1975). Marksist teorisyenler, sınıf ili§kilerinin §a§ırtıcılığındaki
sınıf idaresine yardım eden töreniere vurgu
yaparak bu sayede proleterya ve köylülerin
üzerinde kurnazlıkla üstünlük sağladıklarını
ifade etmi§lerdir (Lane 1981). Kralların "kehanet" hakları bu noktada açık bir durumdur. Aynı zamanda Marksist bilim adamları
törenierin değerler ve gelenekler arasında kanal olu§turduğunu belirtmi§lerdir. Sovyetler
Birliğin liderlerinin sosyologlara bunun nedenlerini açıklatınayı te§vik etmeye ihtiyaçları
olmamı§tır. Çe§itli vatanseverlik törenleri her
millette monar§i ile ilgili olsun ya da olmasın
-
171
.......-
doğal olarak bu sınıfa girerler (Lane 1981;
Bellah 1967). Amerika Birle§ik Devletleri günümüzde özellikle bu türden' manipülasyonların rezil örnekleri ile doludur.
Levi-Strauss ve birçok müridi tarafindan telkin edildiği gibi, yapısal antropoloji törenler
tarafindan üretilen yapısal sınırları ve sosyal
konumları (statü) ve törenierin toplumu nasıl etkilediği analiz edilmi§tir. Bu tür yapısal
i§levselcilik ile karı§mayan yapısalcılık, zihinsel yapıları ve onun çqitli §ekillerini vurgulamaktadır. Bu perspektifin klasik (ve öncü) bir
örneği Van Gertnep'in dini tören tartı§masın­
da ve özellikl_e algılama tartı§masında, kar§ıt­
lıklar kurmak yoluyla devletlerarasında sosyal
bir hareket olarak açıklanmı§tır. Yapısal antropoloji kültürel analizi, Sassure ve Jakobson 'un
yapısal dilbiliminin dil sürecine an~log etkisini incelemi§lerdir. (Kurzweil 1980). Tören
ve törensel sınırlar bir töreni kültürel uyuma
yerle§tirmi§tir. Bu donuk ifade ile' kast edilen,
törenin özellikle insanları algılama e§iğine
koyduğu, toplumun yapısını güçlendirip tanımladığıdır (Turner 1969). Algısallık (Liminality) Latince e§ik veya sınır anlamına
gelenLimen kelimesinden gelmektedir. Liminal personae veya "e§ik insanları" Turner'ın
kastettiği §ekilde (Turner 1969: 95), sembolik
olarak sıradanın haricinde belirtilmi§tir ve söz
konusu güçlendirme uygun~ ve ·arzu edilen
sosyal yapıdır. Elbette Van Gennep ya§amı
deği§tiren törenleri tartı§mı§ olup ba§langıç­
tan ileriye doğru, bir durumdan diğerine çocukluktan yeci§kinliğe geçi§te olduğu gibi
- ancak bu konuda dönemsel bir bakı§ da varolup günlük takvimsel tören sırasında algısal
duruma geçerve (Latince Kalends) ayın belirli
bir zamanını i§aret eder. Aynı zamanda hacı­
ların özel ve genelde uzatılan algısal durumları Profesör Shariati'nin (1994) açıkça ifade
ettiği §ekilde olduğu da belirtilmelidir.
Bir ba§ka tören kalitesi, törenin takas sürecini kolayla§tırmasıdır. Belki de törensel
takasın en me§hur örneği Kula Ring'tir ve
Malinowski'nin Argonauts of tlıe Westem
Pacific'te tanımlanmı§tır. Kula Ring adadan
adaya ve tüccardan tüccara dola§an bir kabuklu süs örneğinden olu§an, prestijli maddelerin sürekli dola§masından olu§maktaydı. Bu
prestij li nesnelere sahip olmak bir statü sağlar,
ancak çok uzun süreler elde tutulamazlardı
çünkü elinde tutan ki§iyi büyülü olarak zehirleyebilirdi (Dakowski 1985). Sonuç olarak
bu maddeler sürekli olarak yeniden el deği§­
tirmelidir. Burada törensel takas, kendi içinde
bir son olarak dü§ünülür. Ancak genellikle sı­
radan ve pratik maddeler olmasından dolayı
da takas edilirler. Kula Ring'in bu görünmeyen i§levi de önemlidir.
Benzer §ekilde Kuzey
Batı Salıilindeki
Yerli
Amerikalılar arasında Potlatch olarak bilinen törende, muazzam değere sahip prestijli
maddelerin törensel sunumları da yer almı§­
tır. Genelde bunlar sanat eserleriydi. Ancak
yokluk zamanların da, bu güya hayal mahsulü
ve irrasyonel uygulamalar ekolojik olarak çok
zengin, bazen de sürekli deği§ebilen ortamda
geçinmek için gerekli maddelerin takası da
dahil edilmi§tir. (Netting 1986 ).
Takasın
önemi üzerine Mareel Mauss taraklasik metin, The Gift toplulukların olu§masında takasın ve kar§ılığın
önemini vurgular. Mauss birçok kıyaslamalı
örnekleri tartı§ır; özellikle Franklar arasında
bu uygulama ile sosyal olarak yüklenilen rolü
belirtir. Hatta bu alı§ılmadık derecede kaba
toplumda hediye armağan edilmesi ve kar§ı­
lık beklenınesi toplumsal bağlar için hayati
bir meseledir.
fından yazılan
Tören süreci büyük ölçüde saklama, ta§ıma ve
iletme bilgilerinde etkiliydi. Tören ve özellikle kurban'töreni, deği§en duygusal durumlar,
tekrarlama, ritmik davul ve duyuların birle§mesi -koklama, ses, dokunma, tat alma ve
görsel- gibi durumları yüceltmi§tir. Genelde
toplumsal olarak yüklenilen payla§ma, toplu.:
ma ait olma duygusunu te§vik etmi§tir (Victor
Turner'ın terimi). (Turner, bu arada topluluk
yerine Latince Communitas kelimesi tercih et-
mi§tir çünkü özel bir alan önermez, daha çok
Arapça Ümmet kelimesindeki gibi sosyal ili§kileri vurgular). Böyle duygusal bir durumda
metafor ve metonimi süreçlerinin katılımcıya
canlı zihinsel görüntüler verme sürecinin beklenınesi -empatik olan da budur- gerekmi§tir
(Lakoff 1980). metaforun bazı nadir anlarda
ortaya çıkan §airane bir geli§im olmadığı ancak
daha çok dil ve ileti§im içerisinde bulunduğıı­
nu göstermi§tir. Törensel süreç içerisinde etkili metaforun kullanı,mı bu yüzden fazlasıyla
etkilidir. Stephan Feuchtwang (2007:70), düz
bir §ekilde dini törenierin "sıradan törenierin
metaforik olarak iki katına çıkması dolayısıy­
la" çoğalan etkisini belirtmi§tir. Dini kurban
törenlerinde bu etkinin bir kere daha iki kat
arttığını belirtmeliyim.
Bu teorik perspektifiere- görevcilik, Maksizm
dahil çatı§ma teorisi, antropolojik yapısalcılık,
takas teorisi, edebi analiz - ba§vurmak, bu teorik perspektifierin sadece birinin cevap içerdiğini ifade etmemelidir. Kastettiğim §ey §U
değildir: bunlar törensel süreçlere çe§itli bakı§lar hakkında etkili teorilerdir. Bunlar kar§ılıklı yegane değildir ancak hep birlikte i§ler
ve gerçekte insan toplumları içerisinde kurban
töreninin sürecini açıklamaya ba§lamak için
bile gereklidir. Gereken malların takasının
i§levsel uygulaması, topluluk duygusu içinde
tören eyleminin duygusal etkisini belirlemez.
Kurbanın somutluğıı, kutlayanlar topluluğıı
arasında metaforik etkiyi büyütmektedir.
Şimdi genelde kurban ziyafeci olarak tercüme
edilen Kurban Bayramı'nın özel ve ihti§amlı
vakasına geleceğim. Karneri aylardan Zilhiccenin onunda İbrahim'in Allah'a sadakati
kutlanır.
Bu basit beyan İbrahim'e gönderilen Allah'ın
emirlerinin yerine getirilmesi söylemi ile
ba§lar. Profesör Ali Şeriati (1977) okuyuculara (Müslüman olmayan okuyucular dahil) Allah'ın İbrahim'i sınaması sırasında
İbrahim'in ya§adığı acı, §Üphe, üzüntü ve korkuyu ve sonunda Allah'ın göndermi§ olduğıı
melekle soh anda gelen mutluluğıınu anlatmı§tır.
Bu payla§ılan eyleme katılım ilk defa İslam
çağının ikinci yılında, Mekke'ye hacca gitmenin imkansız olduğıı bir zamanda Peygamber tarafından emredilmi§tir ve kutlayanlar
İbrahim'in inancının· anısını hatırlamı§lardır.
Bu geçici, Yeniden Salınelemenin algılanması
Müslüman toplumunu yeniden canlandır­
maktadır. Toplumsal bir bayram dahilinde
"Allah'a hediye vermek" olarak payla§ılmak­
tadır. Bu takas ve hediyenin ba§ka yüzleri
de vardır: ihtiyaç içinde olanlara bir maddi bağı§tır ve ilk defa Medine'deki küçük ve
inançlı bir grup tarafından gerçekle§tirilen bu
dini kurbanın, §U anda karneri takvime göre
aynı günde, bütün dünyada kutlandığını bilmek muhtqem bir §eydir. Bu eylemde algının
kapsamı e§zamanlı olarak bütün Müslüman
toplumlarında anla§ılmaktadır.
Bir §ekilde §imdiye kadar tartı§ılan törensel eylemlerin çe§itli yüzlerinin tamamının Kurban
Bayramında birle§mesi §a§ırtıcıdır; pratik dağıtım ve bağı§ın çok geni§ bir uygulamasıdır.
Bunun gibi i§levseldir; Allah'a bir hediye sunulur, kutsal algıyı bütün topluma (Ümmet)
yayar. Çok algılı imaj, metafor kullanımı içinde gayet güçlüdür. Gözlemci, tören yönetici,
veren, alan, Allah ile ileti§im kuran, kutlayan,
kutsal içinde bulunan; bunların hepsinin sosyal rolleri sık sık ve e§ zamanlı olarak Kurban
bayramı sırasında Müslümanlar tarafından
gerçeklqtirilir.
Şimdi
hem tarihi, hem de evrensel konuları
ele almak istiyorum. İbrahim'in ba§ına gelen
elbette kitabi dinlerin tamamında vardır. Ya§am, bilgelik, dindarlık ve hatta reislik ürünleri payla§ılmaktadır. Her ne kadar tarih veya
mit olsa da İbrahim'in hayatının tarihi anlatılır
(Rosenberg 2006 ). Sözlü tarihin güvenilirliği
gösterildiğinde, (kaçınılmaz değil) İbrahim'in
hayatının
ve Allah ile olan ili§kisinin bronz
dü§ünmek
değildir ve daha sonra 7. yüzyılda Jo-
çağının sonlarında gerçeklqtiğini
akıl dı§ı
173
-~
siah
saltanatı zamanında
ve belki de 10. yüz(Finkelstein ve Silberman
2001). İbrahim Ur §ehrinde doğmu§tur (Kalde, Ur) ve çocukları ile Kenan ve Arabistan'a
yolculuk etmesi a§ılmaz coğrafYalar değildir.
Ur kesinlikle İbrahim'in zamanında kozmopolit bir §ehirdi ve her türlü kültürel akım­
ların varolduğu bir yerdi (Rosenberg 2006).
Gerçekten bütün peygamberler, en son peygamber dahil canlı. ve çok yönlü §ehirlerde
peygamberlik verl.lmi§tir. Mekke §üphesiz çok
eski bir hac §ehriydi. İbrahim'in zamanına kadar gider mi? Elbette metindeki yanılmazlık
ile yüzle§ildiğinde, söz konusu tarihi gerçekler oldukça kesindir. Tarih noktasından bakıl­
dığında, İbrahim'in hikayesi mitolojik çağlara
gönderme yapmaktadır. Yalnızca tarihsel bakı§la yetinmeyip hikayenin diğer göndermelerine de dikkat etmeliyiz; Hıristiyan, Yahudi
veya Müslümanlar için İbrahim'in tarihi bir
§ahsiyet olması oldukça mantıklıdır.
yılda yazılmı§tır
Ehli Kitap arasında genel metin ve tarih (veya
mitoloji) mirasından onur duyulmaktadır.
Genel kutsal zeminde tarihsel olarak acı verici
(devam eden) olsa bile; haçlılar açık bir örnektir. Vaat edilen topraklar ile ilgili mevcut
iddialara ve süregelen haksızlıklara izin verirken bile muhtemelen, bütün kitabi dinlerce
kutsal olan toprakların çatı§manın odağında
olması bir paradoks olu§turmaktadır. Kudüs
(Yerushalayim yeni barı§ §ehri) neden i§ birliği ve anlayı§ kaynağı olarnamaktadır (Konnor
2003)
Kurban
Arıcak
Bayramının
Yeri
emin olmak için, politik coğrafYa ve
uzun tarih boyunca zulüm ile özgür bırakıl­
mayan mü§terek bir kutsal alan vardır. Mü§tereklik, İbrahim'in tapınak görevlisi olan babası ve Allah'a dindarlık ve sadakati neticesinde
ilk doğan çocuğunu kurban etmesidir. Miras
ve genel inanç, evrensel kurban töreninin bütün potansiyeli ile çok önemli bir genel tören
içerisinde bulunmaktadır. Törenin gücüne ve
özellikle kurban törenlerine bakıldığında, tö-
renin evrensel birle§tiriciliğinin "sadece merasim" olduğu söylenebilir.
Her ne kadar bizim ömrümüzde görmemiz
olasılık dı§ı olsa da, kitabi dinlerin tamamında
e§ zamanlı olarak kurban kutlamasının etkisini dikkate almalıyız. Bir anda katılımcıların
sayısı katlanarak 2 veya 2,5 milyara çıkabilir.
Bu çok yüksek sayı genel bir töreni kutlayabilir ve antik karneri takvimle bağlanırlar. Bir
ba§ka deyi§le, "hareketli §ölen" qsiz bir tören
olayı olabilir.
Küresel olarak bunun ifade edebileceği anlam
kestirilemez; ancak bazı genel sonuçlar önerilebilir. En az muhtemel olan (ve en az arzu
edilen) cinsle ilgili evrim "bir boyut hepsine
uyar" §eklindedir. Teolojik spektrum hakkın­
da bu noktalardan daha naho§ bir §ey olamaz.
En muhtemel sonuç, Ehli Kitabın benzerliklerini daha çok ve farklılıklarını daha az yansıtması ba§layacaktır. Bu genel yansımanın, en
azından §iddetli dürtüleri harekete geçireceği­
ni umut edebilir. Hıristiyanların geriye doğ­
ru isimlendirmelerinin bazılarında (İncilin
yorumlarında dindarlık motivasyonu olarak)
olduğu gibi kendi dinini kabul ettirme i§ikKitabi dinlerde olmu§tur (pace Aslan 2005).
Geni§ uygulamaların bir ba§ka etkisi de ekonomiktir; nadiren din ve ekonomi nedenleri
ile -refah, nafaka ve insanların güvenliği­
sarmalanmı§ olması daha iyi görülür. Max
W eber'in klasik çalı§ması Tlıe Protestant Etlıic
and tlıe Spirit of Capitalism, bazı değerleri birbirine bağlar (Protestan ahlakı) kar ve kurtarınayı kapsar. Bu bakı§ bazı "mega-kiliselerin"
abartılı §ekilde takip ettikleri bir görü§tür.
Hatta daha temel olarak, çift giri§ kayıt tutma derecesinde düzen ve disiplin değerleri
ile bağlantısı kabul edilir (Carruthers ve Espeland 1991). Dindar adam sadece dürüst
değil, aynı zamanda iyi kayıt tutandır. Kesinlikle Muhammed ticaret yapacak güce sahip
değildi; ancak titiz bir §ekilde bu i§i yapmı§tır.
Müslümanların Arap rakamlarıyla bu yaygın
kayıt tutma adeti, İtalyan ticaret §ehirlerinin
orta
giri§
çağın sonlarında
modern anlamda çift
kaydı tutma adetini geli§tirmelerine yol
açmı§tır. Avrupa'da hac yolunu takip edenler
ticaret de yapmı§lardır, hacılar döndüklerinde
hatıra bırakmı§lardır. Değer, ticaret ve hırsız­
lık kalıntıları gibi temel olarak orta çağ Hıris­
tiyan sahnesinde çok fazla kalıntı ve alternatif
para bulunmaktadır. Kesinlikle ihtiyaç duyulan nakdi elde etmek için, yokluk zamanında
satılan Kalıntılar kilisderin değer verdiği §eylerdir (Geary 1994). .
Bu kısa gezinti din ve ekonominin birbirine
geçmi§ haliyle büyük ölçüde yaygınla§ffil§
olup (pace Jacobs 2005) tutarlılığı geli§tireceği
dü§ünülmü§tür ve her dinin özelliği, toplumun ekonomik durumunu yüceltmektir. Dalpour ve Dearden gibi profesörlerin altını çizdiği gibi, Kurban Bayramı'nın dünya çapında
ekonomik yararları çok fazladır. Basit bir bağı§
faaliyeti, İsmail'in kurhanlığının payla§ılması
ile çok büyük bir yıllık takası temsil eder. Bu
harika töreni sürdüren diğer yardımcı faktörlerin katlanarak artması ayrıca görülecektir.
İsmail adına kutsal kurban merasiminin diğer
toplurnlara ve diğer diniere yayılması Allah
adına bir hizmet olacaktır.
Uneartlıed Fr~e Press: New York
Geary, Patrick ı994 Living Witlı t!ıe Deadin
Ages Comeli University Press: Ithaca
tlıe
Middle
Glasse, Cyril200ı Tlıe New Encyclopedia of Islam Altimira Press: New York
Jacobs, Kerry 2005 "The Sacred and the Secular: Examining the Role of Accounting in the Religious context"
Accounting, Auditiııg and Accoımtability journal ı8# 2
ppı89-2ıO
Kapferer 2004 "Ritual Dynamics and Virtual Practice"
Social Aııalysis V.48 # 2 pp 35-54
Konner, Melvin 2003 Tlıe Unsettled: An Antlıropology of
Vik:ing Com pass: New York
tlıe ]ews
Kurzweil, Edith ı980 Tlıe Age of Stnıcturalism: LeviStrauss to Foucault Columbia University Press: New
York
Lakoff, George and Mark Johnson ı980 Metaplıors We
Live By University of Chicago Press: Chicago
Lane, Christel ı98ı Tlıe Rites of Rulers: Ritıtal in Industrial Society- Tlıe Soviet Case Cambridge University
Press: UK
Marshall, Douglas A. 2002 "Behavior, Belonging and
Belief' Sociological Tlıeory V. 30 # 3 pp 360-380
Netting, Robert M ı986 Cu/tura/ Ecology Waveland
Press Ine :Prospect Heights, IL
Bibliyografya
Parker, Robert 2002 "Religion in Public Life" in Sparta
Michal Whitby ed. Routledge: New York
Aslan, Reza 2005 No God But God: t!ıe Origins, Evallltion
and Futıtre ofIslam Randem House: New York
Rapapport, Roy ı999 Ritıtal and tlıe Making ofHumanity
Cambridge University Press: Cambridge UK
Appiah, Kwame Anthony 2006 Cosmopolitanism W.W
Norton Co. NewYork
Rodinson, Maxime 2002
perbacks: London
Bellah, R N. ı967 "Civil; Religion in America" Daedalus V 96 pp ı -2 ı
ograplıy.
Carruthers, B and W.Espeland"Accounting for Rationality: Double-entry bookkeeping and the Rhetoric of
Economic Rationality"American journal of Sociology V
97#ı pp 3ı-69
Dakowski, Bruce ı985 "Off the Veranda" Filmsfor the
Humanities and Sciences: Princeton NJ
Feuchtwang, Stephen 2007 "On Religious Ritual as Deference and Communicative Excess" journal oftlıe Royal
Antlıropological Institute V. 13 pp 57-72
Finkelstein, Israel and Neil Silherman
200ı Tlıe
Bible
Mulıammad Tauris
Parke Pa-
Rosenberg, David 2006 Abralıam:tlıe First Histarical BiBasic Books:New York
Shariati, Ali ı974 Hajj (Trans. Ali Behzadnia and Najlla Denny) Free Islamic Literatures Ine. Houston TX
Terrin, AldoNarale 2007 "Rite 1 Ri tual" Tlıe Blackwell
Encyclopedia of Sociology George Ritzer Ed. Blackwell
Publishing: Oxford UK
Turner, Victor ı969 Tlıe Ritıtal Process: Stnıcture and
Aldine Publishing Company: Chicago
Anti-Stnıcture
Zaidman, Louise and Pauline Pantel ı992 Religion in
City Trans. Paul Cartledge Cambridge
University Press: Cambridge UK
t!ıe Ancient Greek
.
175
~