Untitled - Ankara Kalkınma Ajansı
advertisement
TÜRKİYE ÇEVRE VAKFI YAYINI KOBİ’lerin Çevre Konusundaki İhtiyaç ve Beklentilerinin Belirlenmesi 1 Bu kitabın her hakkı saklıdır. Herhangi bir teknikle tamamen veya kısmen çoğaltılması ve metindeki bilgilerin kullanılması, Türkiye Çevre Vakfı’ndan yazılı izin alınmadıkça mümkün değildir. Bilimsel araştırma, tez, makale, kitap ve benzeri eserlerde, kitabın ve yayınlayıcısı olan Türkiye Çevre Vakfı’nın tam adı belirtilerek atıf yapılabilir. 11.06.Y.0011.146 TÇV Yayın No: 186 TÜRKİYE ÇEVRE VAKFI Tunalı Hilmi Cd. 50/20 Kavaklıdere - 06660 Ankara Tel: 0 312 425 55 08 Faks: 0 312 418 51 18 Elektronik Posta: cevre@cevre.org.tr Web Sayfamız: www.cevre.org.tr Dizgi: TÇV Montaj ve Baskı: ÖNDER MATBAA Nisan 2011 Bu kitap, T.C. Ankara Kalkınma Ajansı’nın desteklediği “KOBİ’lerin Çevre Konusundaki İhtiyaç ve Beklentilerinin Belirlenmesi” projesi kapsamında hazırlanmıştır. İçerik ile ilgili tek sorumluluk Türkiye Çevre Vakfı’na aittir ve T.C. Ankara Kalkınma Ajansı’nın görüşlerini yansıtmaz. 2 Kasım 2006 Türkiye Çevre Vakfı, Medenî Kanun hükümlerine göre çalışan, kâr amacı olmayan, bağımsız bir gönüllü kuruluştur. Dr. Cevdet Aykan, Serbülent Bingöl, Muslih Fer, Ertuğrul Soysal, Prof. Dr. Necmi Sönmez, Engin Ural ve Altan Ünver tarafından 1 Şubat 1978’de kurulan Vakıf; Turgut Tokuş (Başkan), Engin Ural (Genel Sekreter), Prof. Dr. Koray Haktanır, Prof. Dr. Coşkun Yurteri ve Oğuz Yalım’dan meydana gelen Mütevelli Heyeti’nce idare edilmektedir. Bakanlar Kurulu’nun 31 Mart 1983 tarih ve 83/6292 sayılı Kararı ile, Türkiye Çevre Vakfı’na uluslararası işbirliği izni verilmiştir. Türkiye Çevre Vakfı’nın hizmetleri; araştırma, yayın ve kamuoyu aydınlatma şeklinde devam ederken, Vakfın bugüne kadar yayınladığı ve çevre konusunun hemen her yönünü işleyen kitaplar, Türkiye’deki çevre literatürünün temelini teşkil etmektedir. Çevre kavramının yeterince bilinmediği 1978 yılında, bu konunun devlet bünyesinde ele alınmasına önayak olan TÇV, 1980’den 1982’ye kadar süren gayretleri sonunda Anayasa’ya çevre ile ilgili 56. maddenin girmesini sağlamış, 1981’de hazırladığı kanun taslağının takipçisi olarak, iki yıl sonra Çevre Kanunu’nun kabulünde en büyük rolü oynamıştır. Yine 1981’de Türkiye’nin ilk çevre sorunları envanterini yayınlayan TÇV, kendi ülkesinin böyle bir envanterini yayınlayabilen dünyadaki ilk gönüllü kuruluştur. Bir çok ülkede devletçe yürütülen bu hizmeti üstlenen TÇV, envanterin yeni baskılarını iki yılda bir yayınlamaktadır. Sürdürülebilir kalkınma ve biyolojik zenginlikler gibi yeni kavramların Türkiye’de yerleşmesini sağlayan TÇV; Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlarla yakın münasebet halindedir. “UNEP Türkiye Komitesi” ile “AVRASYA Çevre Gönüllü Kuruluşları Bilgi Merkezi”, çalışmalarını Türkiye Çevre Vakfı’nın hukukî yapısı içinde sürdürürken; Vakıf, Cenevre’de bulunan “Ortak Geleceğimiz Merkezi” ile de işbirliği yapmaktadır. Hizmetleri, proje esasına dayalı finansman destekleri ile gerçekleştiren TÇV; şartlı veya şartsız bağış kabul etmekte, “Hâle ve Nail Oraman” ve “Necdet Öztüzün” burs fonlarından öğrencilere burs vermektedir. Vakıf’taki çevre ihtisas kütüphanesi, belirli düzeydeki araştırmacılara açıktır. Vakfın yayınladığı kitaplar, “Türkiye Çevre Vakfı Döner Sermaye İşletmesi”nce satılmaktadır. Bu işletme, çevre ile ilgili konularda danışmanlık hizmeti de vermektedir. Üç ayda bir yayınlanan “TÇV Haber Bülteni”, 6000’den fazla kişi ve kuruluşa ücretsiz olarak gönderilmekte ve Vakfın çalışmalarını duyurmaktadır. 3 BOŞ 4 ÖNSÖZ Çalışmalarını 33 yıldır devam ettiren Türkiye Çevre Vakfı, geride bıraktığı yıllar içinde esnaf-sanatkâr kesimi de dahil olmak üzere, küçük ve orta boy işletmelerle çevre konusunda işbirliği yapmıştır. Özellikle 1994-1995 yıllarında Ankara, Antalya ve Kayseri’de uygulanan projeler, bu işbirliği anlayışının başarılı sonuçlarını ortaya çıkarmıştır. Ekonomideki ağırlığı ve önemi bilinen bu işletmelerin çevre konusunda daha iyi uygulamalar içine girmesinin gerekli ve yararlı olacağına inanan TÇV, Ankara Kalkınma Ajansı’nın 2010 Yılı sonlarında duyurmuş olduğu Doğrudan Faaliyet Destek Programı’na, bu inancın ışığında bir proje teklifi sunmuştur. Ankara’daki KOBİ’lerin çevre konusundaki ihtiyaç ve beklentilerini belirlemeyi hedef alan bu çalışma teklifi Ajans tarafından kabul edilmiş ve 13 Ocak 2011’de başlayan çalışma, planlandığı gibi üç ayda tamamlanmıştır. Kitapta, proje hakkında genel bilgi verildikten sonra, yapılan çalışmalar ve elde edilen sonuçlar bir araya getirilmiş ve ilgililerin istifadesine sunulmuştur. Türkiye Çevre Vakfı, bu çalışmayı destekleyen Ankara Kalkınma Ajansı’na ve Ajans’taki yetkililere, projenin iştirakçisi olan Türk Sanayici ve İş Adamları Vakfı’na, OSTİM Organize Sanayi Bölgesi yöneticilerine, anket sorularını cevaplandırmak için ilgi gösteren ve zaman ayıran firmaların yetkililerine teşekkür eder. 5 BOŞ 6 İÇİNDEKİLER Proje Hakkında Bilgiler ve Yürütülen Çalışmalar ................................................................. 9 Anket Formu ............................................................................................................................. 17 Anket Sonuçları ........................................................................................................................ 21 Hakan Tarhan Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi ve Temiz Üretim ................................................... 36 Dr. Elçin Kentel Değerlendirme Toplantısı ve Sonuçlar .................................................................................. 39 Fotoğraflar ................................................................................................................................. 41 7 BOŞ 8 Proje Hakkında Bilgiler ve Yürütülen Çalışmalar 9 BOŞ 10 Projenin Amaçları ve Gerekçe Aşağıdaki bölüm, Ankara Kalkınma Ajansı’na sunulan proje teklifinden alınmış olup; bu ifadelerin, çalışma başlamadan önce proje metnine konmuş olduğu dikkate alınmalıdır. Projenin Amaçları: Bugünün modern dünyasında çevre-ekonomi ilişkileri, ülkenin tartışma gündeminde önemli bir yer tutmaktadır. İnsanlığın varlık sebebi olan doğal değerlerin, bir diğer ifadeyle çevrenin korunması, çevre değerlerinin tahrip edilmemesi ve kirletilmemesi önemsenmekte, öte yandan her türlü sanayi üretimi ve enerji elde etme çalışmaları da, kaçınılmaz olarak bir kirliliğe veya tahribata yol açmaktadır. KOBİ’ler, Türkiye’deki imalât sanayisinin %99,5’ini meydana getirdikleri* için çevreye etkileri de küçümsenemeyecek kadar çoktur. Doğal kaynakların hızla tükendiği ve çevre sorunlarının artarak küresel boyutlara ulaştığı günümüzde, kaynak ve enerji tüketiminde azalma; geri dönüşüm ve yeniden kullanım oranında artış sağlanması ile işletmelerde hem verimlilik artışı sağlanabilir, hem de ortaya çıkan atık miktarının azaltılması ile çevreye verilen zarar en aza indirilebilir. Üretim artışı - çevre kirliliği ikileminin çözüm yolu; her türlü ekonomik faaliyette, çevre tahribatına yol açmayacak veya bu tahribatı en aza indirecek yolların, metotların, teknolojilerin kullanılması, bunları kullanacak bilginin yaygınlaştırılmasıdır. Türkiye Çevre Vakfı’nın bu noktadan hareketle hazırladığı projenin genel amacı, şu şekilde özetlenebilir: • Çevreyi gözeten üretim, temiz kalkınma mekanizmaları veya temiz üretim gibi anlayışlar, maddî yetersizlik, bilgi eksikliği ve kadro yetersizliği gibi iki temel sebepten dolayı, KOBİ’lerin gündeminde yeterince yer edinememiştir. Bundan ötürü; KOBİ’lerin çevre bilincini ve bilgisini arttırmaya ve geliştirmeye katkı sağlamak ve • Gerek ulusal çevre politika, plan, program ve stratejilerinde yer alan kirlilik azaltma hedeflerini tutturmaya, gerekse ilgili uluslararası taahhütlerin yerine getirilmesine uygun olarak ülkemizde ve bölgemizde temiz üretim yöntemlerinin yaygınlaştırılmasına destek olmak. Projenin özel amacı ise, Ankara’daki KOBİ’lerin daha temiz bir çevrede üretim yapma düşüncesini gerçekleştirmek için nelere ihtiyaç duyduklarını, beklentilerinin neler olduğunu belirlemeye çalışmaktır. Bu özel amaç çerçevesinde yapılmak istenenler; * Pimenova ve Vorst, 2004; Çolakoğlu, 2002 11 KOBİ’lerin teknik yardım, bilgi edinme, danışmanlık hizmeti alma, mevzuat, finansman desteği gibi konulardaki ihtiyaç ve beklentilerini ortaya çıkarmak, • Kamu otoritesinin bu çerçevede geliştireceği çalışmalara ve hizmetlere destek olmak ve • Ankara’da temiz üretim açısından öncelikli sektörlerin belirlenmesine yardım etmektir. • Projenin Gerekçesi: KOBİ’ler imalât işletmelerinin çoğunluğunu meydana getirdikleri için, çevreye etkileri de küçümsenemeyecek kadar çoktur. Doğal kaynakların hızla tükendiği ve çevre sorunlarının artarak küresel boyutlara ulaştığı günümüzde, kaynak ve enerji tüketiminde azalma; geri dönüşüm ve yeniden kullanım oranında artış sağlanması ile işletmelerde hem verimlilik artışı sağlanabilir, hem de ortaya çıkan atık miktarının azaltılması ile çevreye verilen zarar, en aza indirilebilir. KOBİ’ler limitli finansal kaynaklara sahip oldukları için, uzun dönemde rekabet güçleri zayıftır ve işletmenin ana faaliyeti dışında ikincil faaliyetler olarak görülen çevre ile ilgili faaliyetlere yeterli fon ayıramamaktadırlar. Dolayısıyla, çevreyi gözeten üretim, temiz kalkınma mekanizmaları veya temiz üretim gibi anlayışlar, maddî yetersizlik, bilgi eksikliği ve kadro yetersizliği gibi iki temel sebepten dolayı, KOBİ’lerin gündeminde yeterince yer edinememektedir. Oysa ki, yapılan çalışmalar çevresel performans ve işletme kârlılığı arasında doğru orantılı ilişki olduğunu göstermektedir.** Projenin temel gerekçesi, çevre konusunda KOBİ’lerle ilgili genel durumun gerçekçi bir şekilde tesbitidir. KOBİ’lerin çevre konusundaki ihtiyaçlarının, beklentilerinin neler olduğunun görülmesi, bu kuruluşlara ileride verilecek çevre hizmetleri ve destekleri için de ilgili bütün kuruluşlara rehber olabilecektir. Proje çerçevesinde Ankara’da bulunan 100 KOBİ ile anket yapılarak, bu kuruluşların çevre konusundaki ihtiyaçlarının, beklentilerinin ortaya çıkartılması ve bu konuda bir durum tesbiti yapılması planlanmıştır. Bu çalışmanın ardından, daha sonra, çevreye duyarlı uygulamalara, bu arada temiz üretim anlayışına da eğilen çalışmaların planlaması ve geliştirilmesi sağlanabilecektir. Proje, bu yönden, Ankara Kalkınma Ajansı’nın doğrudan faaliyet desteği kapsamındaki önceliklere uygun olmaktadır. Anket analizi sonuçlarına bağlı olarak, TÇV; işletmelerin çevre duyarlılığını ve ekonomik verimliliğini yükseltmek amaçlı eylemlere de öncülük etmiş olacaktır. Yapılan an** 12 Russo ve Fouts, 1997 ket çalışmalarının sonuçları, proje iştirakçisi olan Türk Sanayici ve İş Adamları Vakfı’nın, ayrıca Ankara Sanayi Odası’nın ve Ankara Ticaret Odası’nın, temas halinde bulunulacak ilgili diğer derneklerin ve yine ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının katılacağı toplantı ile ve ayrıca yayınlanacak kitapla da daha geniş kitlelere aktarılacak, bütün bu kuruluşların konuya ilişkin planlama yapmasına ve gerekli kararları almalarına imkân sağlanmış olacaktır. Vakfın web sayfasındaki ve Haber Bültenlerindeki bilgilendirmeler, konunun daha da geniş bir çevreye duyurulmasını ve yayılmasını sağlayacaktır. Proje kapsamında belli ölçüde personel istihdamının yapılması ve bu personelin konu hakkında gerekli bilgileri kazanmış olması, insan kaynağı kapasitesinin geliştirilmesine de yardım etmiş olacaktır. Çalışma, proje kapsamında yapılan örneklem çalışmasına göre seçilecek 100 KOBİ’nin, çevreye uyumlu, çevreyi tahrip etmeyen ve mevzuatın beklediği şartları tam olarak yerine getirebilecek şekilde çalışmak için nelere ihtiyaç duyduğunu, bu yöndeki beklentilerinin neler olduğunu ve bir ölçüde de mevcut faaliyetlerinin insan ve çevre sağlığı açısından ne ölçüde duyarlı olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Değerlendirme sonuçlarına göre, diğer kuruluşlarla da işbirliği halinde uygulamalar başlatılabilecektir. Bu bağlamda proje daha sonra yapılması planlanan projelerin temelini ortaya çıkarabilecektir. Bu uygulamalar, Ankara’nın çeşitli bölgelerinde bulunan KOBİ’lerde çevreyle uyumlu üretim faaliyetlerinin yapılmasına önemli katkı sağlayabilecektir. Böyle bir uygulamanın yapılabilmesi de, sürdürülebilir kalkınma anlayışının gerçekleşebilme şansı olduğunu daha geniş çevrelere ve benzer kuruluşlara gösterebilecek, bu yoldaki gayretlere destek sağlayacaktır. Çevre mevzuatında sık sık yapılan değişikliklerin takibi; belli düzeydeki işletmeler, özellikle KOBİ’ler için hızlı adım atmayı zorlaştırmaktadır. Öte yandan, AB’ye uyum çalışmaları da söz konusu mevzuatı daha karmaşık hale getirmekte ve işletmelerin çevre yönetimi kapasitelerini geliştirmede zaman baskısı yaratmaktadır. Bu sebeplerle, beklentileri belirleyecek bu proje, âcil bir çalışma ihtiyacı olarak görülmektedir. Ankara’da çevre konusunda uygulanan AB 7. Çerçeve Programı, Küresel Çevre Fonu, UNIDO Eko-verimlilik programları kapsamında çeşitli projeler hazırlanmıştır. Hazırlanan projelerde gerekli araştırmalar yapılmış ve raporlar ortaya çıkmış, hedef kitlenin bilgilendirilmesi bir ölçüde sağlanmıştır. TÇV’nin gerçekleştireceği bu proje kapsamında ise özellikle KOBİ’lere yönelik anket ve bilgilendirme çalışmaları ile durum tesbiti yapılacaktır. Proje sonundaki analiz ve değerlendirme, rapor halinde Vakfın web sayfasında yayınlanacaktır. Ayrıca 500 adet kitap bastırılarak, anket yapılan KOBİ’lere, üniversitelere, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuru- 13 luşlara dağıtımı sağlanacaktır. Sonuçlar, Vakfın Haber Bültenleri yoluyla çok daha geniş bir kitleye ve diğer illere de yayılacaktır. Bu çalışma sonunda ortaya çıkacak bilgiler, daha sonra yine KOBİ’ler için yapılacak çalışmalara hareket noktası olacak ve diğer programlara göre daha fazla katma değer yaratacaktır. KOBİ’lerle yapılan bu çalışmalar, proje sonrasında bastırılacak olan 500 adet kitap, web sayfasında yayınlanan raporlar ve Haber Bültenleri ile projenin hedef gruplarında ve nihaî yararlanıcılarda bilgi artışı sağlanacaktır. TÇV, proje sonrasında da bilgilendirme çalışmalarına devam edecektir. Bu programın devamı niteliğinde yapılacak pilot uygulamalarla KOBİ’ler çevreye duyarlı uygulamalar konusunda teşvik edilecek, bu da projenin kurumsal açıdan sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. TÇV proje sonrasında ve geçmiş tecrübelerinden edindiği deneyim sonucuna göre, ulusal ve uluslararası düzeyde yapılacak çevre projelerine de danışmanlık yaparak malî sürdürülebilirliği sağlayabilecektir. TÇV’nin 33 yıla yakın geçmişi, istikrarlı bir vakıf olarak bu konudaki kurumsal desteği sürdüreceğinin teminatıdır. 14 TÇV Mütevelli Heyeti Turgut Tokuş (Başkan), Engin Ural (Genel Sekreter), Prof. Dr. Koray Haktanır, Prof. Dr. Coşkun Yurteri, Oğuz Yalım. Proje Ekibi Engin Ural (İdarî Koordinatör) Prof. Dr. Coşkun Yurteri (Teknik Koordinatör) Ferdâ Canbulut (Koordinatör Yardımcısı) Kubilây Arslan (Muhasebeci) Danışman Yrd. Doç. Dr. Elçin Kentel Saha Araştırması / Anketler Anadolu Araştırma Eğitim Danışmanlık Hakan Tarhan Oya Altınsoy İsmail Daye Seyithan Albayrak Editör Zehra Demirel Grafiker Serpil Ural 15 BOŞ 16 ANKET FORMU S1. İşletmeniz hangi sektörde faaliyet göstermektedir? …………………………………………………………..…………………………………………………………………… S2. İşletmenizde kaç kişi çalışıyor? …………………………… S3. Daha önce “Temiz Üretim” kavramını duydunuz mu? Evet Hayır “Cevabınız Hayır ise S5. e geçiniz” S4. “Temiz Üretim” kavramını nereden duydunuz? İnternet TV Üniversite Sektör Toplantıları Yayınlar Diğer……….. S5. İşletmenizde çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalarınız var mı? Evet Hayır “Cevabınız Hayır ise S9. a geçiniz” S6. Ne tür uygulamalarınız var? Üretim aşamalarındaki atık tür ve miktarlarının belirlenmesi Atık miktarının azaltılması Enerji kullanımının azaltılması Gürültü azaltılması Su kullanımının azaltılması Hammadde kullanımının azaltılması Atıkların hammadde olarak sisteme geri kazandırılması (kendi üretiminiz için hammadde olarak kullanılması ya da başka bir KOBİ’lere hammadde olarak satılması) Geri dönüşüm (kâğıt, plastik, cam gibi atıklarınızın ayrı kutularda biriktirilip, ilgili birimce toplanmalarının ve yeniden kullanılmalarının sağlanması) Arıtma birimi S7. Firmanızda çevreye duyarlı (temiz) üretim yaparak ne tür faydalar/kazançlar elde ettiniz? Finansal kazanç (Örneğin daha az atık üreterek, bu atıkların toplanması masrafını azaltmak) Çevreye duyarlı firma imajının geliştirilmesi ve bundan dolayı pazar payının artması (Örneğin çevreye duyarlı ürünleri tercih eden müşterilerin sizin ürünlerinizi seçmeye başlaması) Hiçbir konuda kazanç elde etmedim Diğer................................................. 17 S8. Çevreye duyarlı (temiz) üretim yapmanızın temel sebebi nedir? Çevreselsebepler Ekonomik sebepler Hukukî zorunluluklar Diğer................................................. S9. Bu uygulamaları yapmanıza engel olan etkenler nelerdir? İnsan kaynağı yetersizliği Teknik bilgi eksikliği Finansman eksikliği Fiziksel engeller Diğer................................................. S10. Yapılan araştırmalar çevreye duyarlı (temiz) üretim uygulamalarının ilk yatırım maliyetlerinin yüksek, ancak uzun vâdede şirket için kazançlı olduğunu göstermektedir. Sizin şirketiniz için bu durumun geçerli olabileceğini düşünüyor musunuz? Evet Hayır ise neden? ………………………………. S11. Çevreye duyarlı (temiz) üretim konusunda teknik bilgi desteğine ihtiyacınız var mı? Evet Hayır “Cevabınız Hayır ise S13. e geçiniz” S12. Ne tür bilgiye ihtiyacınız var? …………………………………………………………..………………………………………………………..………… S13. İşletmenizde çevre konuları ile ilgili kim yetkilidir? GenelMüdür Üretim Müdürü Çevre Sorumlusu Yetkili Kimse Yok Diğer................................................. S14. İşletmenizde İSO 14001 kalite belgesi var mı? Evet Hayır “Cevabınız Hayır ise S16. ya geçiniz” S15. Kalite belgesi standartlarına uyuluyor mu? Evet Hayır S16. İşletmeniz herhangi bir sektörel kuruluşa/derneğe üye mi? Evet ise................................................ Hayır S17. İşletmenizin çevreye duyarlı (temiz) üretim yapabilmek için sahip olduğu kaynaklar nelerdir? İnsan Kaynağı Teknik Bilgi Finansman Diğer......... 18 S18. İşletmelerde çevreye duyarlı (temiz) üretim yapma konusunda uygulanan destek ve hibelerden haberdar mısınız? Evet Hayır S19. Devletin çevreye duyarlı (temiz) üretim konusunda işletmelere gerekli desteği verdiğini düşünüyor musunuz? Evet Hayır S20. Çevreye duyarlı (temiz) üretim konusunda işletmenize teknik bilgi desteği sağlansa, sizin için ekonomik ve çevresel yönden faydalı olur mu? Evet Hayır S21. Bu tür bir desteği hangi kurumdan almak isterdiniz? Üniversite OSTİM OSB yönetimi Çevre Bakanlığı Sektör Dernekleri/Kuruluşları Ticaret ve sanayi odaları Diğer................................................ S22. Çevre konusunda hukukî yükümlülüklerinizi biliyor musunuz? Evet Hayır (“Cevabınız Hayır ise Anket Bitmiştir Teşekkür Ederiz”) S.23. Çevre ile ilgili mevcut kanunları uygulanabilir buluyor musunuz? Evet (“Cevabınız Evet ise Anket Bitmiştir Teşekkür Ederiz”) Hayır S.24. Uygulanabilir olmayan hususlar nelerdir? …………………………………………………………..………………………………………………………..………… 19 BOŞ 20 ANKET SONUÇLARI Hakan Tarhan ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ VE DAĞILIMI Araştırmanın kitlesini OSTİM OSB’de faaliyet gösteren ve üretim yapan KOBİ’ler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklem büyüklüğü 100’dür. Araştırmada kullanılan örnekleme yöntemi, "Karar Örneklemesi"dir. Karar Örneklemesi (Judgement Sampling): Örneklem birimlerinin, örneklemi çeken kişinin kararlarına göre çekildiği yönteme, "Karar Örneklemesi" adı verilir. Kitle çok büyük olduğunda, örneklem birimleri, kitlenin her tarafından temsil gücü yüksek, ulaşılması kolay ve maliyeti düşük olan örneklem birimlerinin seçimi kararlaştırılabilir (ÇINGI, H.: Örnekleme Kuramı, Ankara 2009). Çalışma açısından da, çalışmada ele alınacak "temiz üretim" kavramını, sadece üretim yapan işletmelerde sorgulamak ve araştırmak gibi bir yaklaşım benimsenmiştir. Elde olan mevcut malî kaynak ve süre dikkate alındığında, belirlenen kıstaslara uyabilmek için OSTİM’e ağırlık verilmekle beraber, bir ölçüde çeşitliliği sağlamak düşüncesiyle, Sincan Organize Sanayi Bölgesi de anket çalışmasına dahil edilmiştir. Araştırmanın soru formu, Türkiye Çevre Vakfı Proje Ekibi ile PD Anadolu Araştırma tarafından tasarlanmıştır. Araştırmanın saha çalışması, 16 Şubat - 10 Mart 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışma için toplam 112 anket uygulanmış, yapılan kalite kontrol çalışmaları sonucunda 103 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Bu 103 anketin 92’si OSTİM’de, 11 tanesi de Sincan Organize Sanayi Bölgesi’nde uygulanmış olan anketlerdir. (Not: Anketin bazı sorularında doğal olarak birden fazla şık cevaplandırıldığından, grafiklerde/yüzdelerde, toplam 100 sayısının üstüne çıkıldığı görülmektedir). 21 KOBİ’LERİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Grafik 1. KOBİ’lerin % 46,6’sı makine ve makine ekipmanları, % 17,48’i metal ve metal işlem, % 15,53’ü iş makineleri ve yedek parçaları, % 9,71’i yapı ve inşaat, % 4,85’i plastik ve kauçuk, % 1,94’ü elektrik ve elektronik sektörlerinde faaliyet göstermekte, ayrıca % 3,88’i de diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. KOBİ’LERDEKİ PERSONEL DURUMU Grafik 2. KOBİ’lerin % 61,76’sında 1-9 arası personel çalışmakta, % 38,24’ünde 10 veya daha fazla sayıda personel çalışmaktadır. DAHA ÖNCE “TEMİZ ÜRETİM” KAVRAMINI DUYDUNUZ MU? 22 Grafik 3. KOBİ’lerin % 23,30’u daha önce “Temiz Üretim” kavramını duyduklarını, % 76,70’i ise daha önce bu kavramı duymadıklarını belirtmişlerdir. TEMİZ ÜRETİM” KAVRAMININ DUYULMA YERLERİ Grafik 4. “Temiz Üretim” kavramını duyan KOBİ’lerin % 25’i bu kavramı internetten, % 33,33’ü TV’den, % 20,83’ü üniversiteden, % 45,83’ü sektör toplantılarından ve % 75’i ise yayınlardan duyduklarını belirtmişlerdir. KOBİ’LERDE ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK UYGULAMA OLMASI 23 Grafik 5. KOBİ’lerin % 80,58’inde çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar var iken, % 19,42’sinde bu tip uygulamalar yoktur. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK UYGULAMALAR Grafik 6. KOBİ’lerin % 65,06’sı çevre kirliliğini önlemek için atık miktarını azaltıyor, % 59,04’ü geri dönüşüm işlemi uyguluyor, % 60,24’ü atık geri dönüşümü yapıyor, % 54,22’si atık miktarını azaltıyor, % 37,35’i hammadde kullanımını azaltıyor, % 33,73’ü su kullanımını azaltıyor, % 30,12’si üretim aşamasındaki atık tür ve miktarlarını belirliyor ve % 21,69’u ise gürültü azaltıyor. KOBİ’lerin sadece % 1,20’sinde arıtma birimi mevcuttur. 24 ÇEVREYE DUYARLI ÜRETİM YAPARAK ELDE EDİLEN KAZANÇLAR Grafik 7. Çevreye duyarlı üretim yapan KOBİ’lerin % 72,29’u bu üretim sayesinde finansal kazanç elde ettiklerini, % 37,35’i ise firma imajının geliştiğini belirtmiştir. Ayrıca KOBİ’lerin % 3,61’i ise bu üretimden hiç bir kazanç elde etmediklerini belirtmişlerdir. KOBİLERİN ÇEVREYE DUYARLI ÜRETİM YAPMALARININ SEBEPLERİ Grafik 8. Çevreye duyarlı üretim yapan KOBİ’lerin % 69,88’i bunu çevresel sebeplerden dolayı yaptıklarını, % 65,06’sı ekonomik sebeplerden dolayı yaptıklarını ve % 15,66’sı ise hukukî zorunluluklardan dolayı yaptıklarını belirtmişlerdir. 25 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK UYGULAMA YAPILMAMASI SEBEPLERİ Grafik 9. Çevre kirliliğini önlemeye yönelik herhangi bir uygulaması bulunmayan KOBİ’lerin % 25’i teknik bilgi eksikliğini, % 25’i finansman eksikliğini, böyle bir uygulamalarının olmayışına sebep olarak göstermektedir. Ayrıca KOBİ’lerin % 30’u böyle bir uygulamalarının olmayışının bir sebebi olmadığını, % 30’u da çevre kirliliğine yol açmadığı için böyle bir uygulamaya gerek duyulmadığını belirtmiştir. “TEMİZ ÜRETİM” YATIRIMI MALİYETLERİNİN KOBİLER AÇISINDAN KÂRLILIĞI 26 Grafik 10. KOBİ’lerin % 66,99’u “Temiz Üretim” yatırım maliyetlerinin işletmeleri için kârlı olduğunu, % 33,01’i kârlı olmadığını belirtiyor. KOBİ’lerin “Temiz Üretim” Yatırım Maliyetlerini Kârlı Bulmama Sebepleri; • “Atığımız yok”, • “Çevreyi kirletmiyoruz”, • “Bir araştırma yok”, • “Bizi kapsamaz, küçük işletmeyiz”, • “Bizim işte gerek yok”, • “Ekonomik sebepler”, • “İhtiyaç olduğunu düşünmüyorum”. “TEMİZ ÜRETİM” KONUSUNDA TEKNİK BİLGİ DESTEĞİ İHTİYACI Grafik 11. 27 KOBİ’lerin % 44,66’sı “Temiz Üretim” konusunda teknik bilgi desteğine ihtiyaç duyduklarını, % 55,34’ü bu konuda desteğe ihtiyaç duymadıklarını belirtmiştir. KOBİ’lerin “Temiz Üretim” Konusunda İhtiyaç Duydukları Bilgiler • Temiz Üretim Konusunda Bilgilendirme, • Temiz Üretim ile İlgili Personelin Eğitilmesi, • Temiz Üretim ile İlgili Finansal Konularda Bilgilendirme, • Talaşların Nasıl Daha Kuru Hale Getirilebileceği ile İlgili Bilgi, • 102 İndirgeme Sistemleri, • Atık Maddelerin Değerlendirilmesi, Geri Dönüşüm, • İşyerine Özel Yaklaşımlarla Neler Yapılabileceğinin Belirlenmesi, • Kaynak Dumanının ve Boya Dumanın Engellenmesi, • İşletmeye Uzman Tahsis Edilip Aşamalı Olarak İyileştirme, • Yeniliklerden Haberdar Edilme, • Pratik Bilgiler Sağlamak. ÇEVRE KONULARI İLE İLGİLİ YETKİLİ DURUMU Grafik 12. 28 KOBİ’lerin % 70,87’sinde çevre konuları ile ilgili yetkili bulunurken, % 29,13’ünde bulunmamaktadır. Grafik 13. Yetkilisi bulunan KOBİ’lerin % 46,58’inde Genel Müdür, % 35,62’sinde Üretim Müdürü, % 10,96’sında Çevre Sorumlusu ve % 6,85’inde diğer personel yetkili konumdadır. İSO 14001 KALİTE BELGESİ VE STANDARTLARA UYUM Grafik 14. 29 KOBİ’lerin % 9,71’inde İSO 14001 kalite belgesi bulunmakta, % 90,29’unda bulunmamaktadır. Grafik 15. Kalite belgesi bulunan KOBİ’lerin tamamı, standartlara uyduklarını belirtmiştir SEKTÖREL KURULUŞ VE DERNEKLERE ÜYELİK Grafik 16. 30 KOBİ’lerin % 86,41’i en az bir sektörel kuruluşa/derneğe üye iken, % 13,59’unun herhangi bir sektörel kuruluşa/derneğe üyeliği yoktur. Grafik 17. En az bir sektörel kuruluşa/derneğe üye olan KOBİ’lerin % 62,80’i Ankara Ticaret Odası’na, % 37,08’i Ankara Sanayi Odası’na, % 29,21’ide diğer sektörel kuruluş/derneklere üyedir. “TEMİZ ÜRETİM” YAPABİLMEK İÇİN SAHİP OLUNAN KAYNAKLAR Grafik 18. 31 KOBİ’lerin % 68,93’ü “Temiz Üretim” yapabilmek için insan kaynağına, % 21,36’sı teknik bilgi kaynağına ve % 2,91’i finansman kaynağına sahip olduklarını belirtmiştir. “TEMİZ ÜRETİM” İÇİN UYGULANAN DESTEK VE KREDİLERDEN HABERDARLIK Grafik 19. KOBİ’lerin % 24,27’si “Temiz Üretim “için uygulanan destek ve kredilerden haberdar iken, % 75,73’si bu konudan haberdar değildir. DEVLETİN İŞLETMELERE ÇEVRE KONUSUNDA GEREKLİ DESTEĞİ VERİP VERMEMESİ Grafik 20. 32 KOBİ’lerin % 17,48’i “Temiz Üretim” konusunda devletin KOBİ’lere gerekli desteği verdiğini düşünürken, %82,52’si bunun aksini düşünmektedir. “TEMİZ ÜRETİM” KONUSUNDA TEKNİK BİLGİ DESTEĞİNİN FAYDALI OLUP OLMAYACAĞI Grafik 21. KOBİ’lerin % 89,32’si “Temiz Üretim” konusunda teknik bilgi desteği sağlansa, bu desteğin işletmeleri için ekonomik ve çevresel yönden faydalı olacağını düşünürken, % 10,68’i bunun aksini düşünmektedir. 33 “TEMİZ ÜRETİM” KONUSUNDA TEKNİK BİLGİ DESTEĞİ ALINMAK İSTENİLEN KURUMLAR Grafik 22. KOBİ’lerin % 16,30’u “Temiz Üretim” konusunda teknik bilgi desteğini üniversitelerden, % 67,39’u OSTİM OSB Yönetimi’nden, % 27,17’si Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan, % 7,61’i sektör derneklerinden almak istemekte ve % 19,57’si Ticaret ve Sanayi Odaları’ndan almak istemektedir. ÇEVRE KONUSUNDAKİ HUKUKÎ YÜKÜMLÜLÜK BİLİNCİ VE UYGULANABİLİRLİĞİ 34 Grafik 23. KOBİ’lerin % 31,07’si çevre konusundaki hukukî yükümlülüklerini bildiğini belirtmiş, % 68,93’ü yükümlülüklerini bilmediğini belirtmiştir. ÇEVRE KONUSUNDAKİ HUKUKÎ YÜKÜMLÜLÜKLERİN UYGULANABİLİRLİĞİ Grafik 24. Çevre konusundaki yükümlülüklerini bilen KOBİ’lerin % 71,88’i bunları uygulayabildiklerini, % 28,13’ü uygulayamadıklarını belirtmişlerdir. KOBİ’ler İçin Uygulanabilir Olmayan Hususlar • “Devletin ekibine ihtiyaç var”, 35 • • • • • “Taban oluşturulması ihtiyaç belirlenmesi gerekir”, “Takip sistemi olmalı, önce bilgilendirme”, “Tüp patladı ama, hâlâ 20 adet tüp, 20. sokakta, tüpler dışarıda”, “Uygun atık istasyonları yok. Bölgesel atık istasyonları ve yönlendirme gerekir”, “Yapılması için kolaylaştırılması gerekiyor, bir de yardımcı olunması lâzım”. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi ve Temiz Üretim Dr. Elçin Kentel Proje başlığı “KOBİ’lerin Çevre Konusundaki İhtiyaç ve Beklentilerinin Belirlenmesi” olarak belirlenmiş olmasına rağmen, ön hazırlık ve projede kullanılacak olan anketin geliştirilmesi aşamalarında bu çalışmanın tamamlanması için tanınan süre ve maddî imkânların önerilen proje hedefi için oldukça kısıtlı olduğu anlaşılmış, bu sebeple eldeki imkânlar ile farklı bölgelerde bulunan KOBİ’lerden yeterli sağlıklı veri toplanmasının kolayca mümkün olmadığı belirlendiğinden, çalışmanın ağırlıkla OSTİM’deki KOBİ’ler üzerinden yürütülmesi uygun görülmüş, bununla beraber imkânlar ölçüsünde çeşitlilik sağlayabilmek için Sincan Organize Sanayi Bölgesi’nde de çalışma yapılmıştır. Örnekleme yöntemi olarak “karar örneklemesi” kullanılmıştır; yani, anket uygulanacak KOBİ’ler, anketi yapacak kişiler tarafından belirlenmiştir. Toplam 112 adet anket doldurulmuş ve bunlardan 103 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Anketlerin 92’si OSTİM’i, 11’i de Sincan’ı kapsamaktadır. Dolayısıyla, çalışmanın sonuçları bu bilgiler ışığında değerlendirilmelidir. Projede ve anket uygulamasında temiz üretim kavramı üzerinde de durulduğundan, bu noktada temiz üretim üzerinde kısa bir açıklama yapılması yararlı olacaktır. Temiz Üretim Çevre kirliliğinin önlenmesinde kullanılan geleneksel yöntemler, atıkların; ortaya çıktıktan sonra, alıcı ortama verilmeden önce arıtılmaları yönündedir. Bu, genellikle zararlı maddelerin bir fazdan bir başka faza dönüştürülmesi ile sonuçlanır. Günümüz yaklaşımları ise atık oluşumunu azaltmaya yönelik tedbirlere dayanmaktadır. Kirlilik önleme veya temiz üretim olarak adlandırılan bu yöntemler şu ana başlıklar altında toplanabilir: • Kirlilik önleme: Üretim süresi boyunca atıkların oluşmasını önlemeye yönelik uygulamaların hayata geçirilmesi ve gerekli önlemlerin alınmasını içerir. Ürünlerin maddesel içeriklerinin azaltılması, çevreye daha az zararlı hammadde- 36 lerin kullanılması, üretim ve kullanım süreçlerinde gerekli olan su ve enerji ihtiyaçlarının düşürülmesi, gürültünün azaltılması bu aşamaya örneklerdir. • Geri dönüşüm: Kâğıt, plastik, ambalaj atığı ve benzeri atıkların belediyeler veya yetkili kurumlar tarafından toplanıp geri dönüştürülmesini kapsar. • Yeniden kullanım: Atık olarak çıkan maddelerin aynı işletme içinde bir başka proseste kullanımı veya çıkan atıkların bir diğer işletmeye girdi malzemesi olarak satılması, yeniden kullanıma örneklerdir. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi Değerlendirilen 103 KOBİ anketinin % 61,7’si, on kişiden az personel çalıştıran işletmelerdir. Geri kalanı ise on kişiden fazla elli kişiden az personel çalıştırmaktadır. Dolayısıyla anketin uygulandığı KOBİ’lerin büyük kısmı mikro işletmelerdir. Anketin uygulandığı 103 işletmenin dörtte birinden daha az bir kısmı daha önce “temiz üretim” kavramını, özellikle yayınlar aracılığıyla duyduklarını belirtmişlerdir. Anketin uygulandığı KOBİ’lerin dörtte üçünden fazlası daha önce “temiz üretim” kavramını duymadıklarını belirtmelerine rağmen, %80’i çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar gerçekleştirdiklerini söylemişlerdir. KOBİ’lerin %50’sinden fazlası geri dönüşüm, atık geri dönüşümü, enerji kullanımının ve atık miktarının azaltılması gibi çevreyi korumaya yönelik uygulamaları olduğunu belirtmiştir. KOBİ’lerin hayata geçirdiği çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar içinde hammadde kullanımının azaltılması, su kullanımının azaltılması ve üretim aşamasındaki atık tür ve miktarlarının belirlenmesi mevcuttur. Bahsi geçen tüm bu uygulamalar esasen temiz üretim uygulamalarıdır. Dolayısıyla, anket uygulanan KOBİ’lerin büyük bir çoğunluğu “temiz üretim” kavramını duymamış olmalarına rağmen, işletmelerinde çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar yapmaktadırlar. Çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamaların yapılmamasının sebepleri olarak teknik bilgi eksikliği ve finansman eksikliğinin yanı sıra, işletmenin çevre kirliliğine yol açmadığına inanılması gösterilmiştir. Ankete katılan KOBİ’lerin %30’u ise herhangi bir engel olmadığını belirtmiştir. Herhangi bir işletmenin çevreye ilk anda kolayca fark edilen olumsuz bir etkisi olmayabilir; ancak hiç bir etkisi olmaması çok düşük bir ihtimaldir. Pek çok işletmenin çevreye dolaylı olumsuz etkileri vardır. Bunların araştırılıp, belirlenmesi ve çevrenin korunması için gerekli önlemlerin alınması gerekir. Bu çalışmada KOBİ’lerin çevreyi korumaya yönelik uygulamalardan ne tür kazançlar elde ettikleri de araştırılmıştır. Ankete katılan KOBİ’lerin % 70’inden fazlası çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalardan finansal kazanç elde ettiklerini, çevreye duyarlı üretim yapmalarının başlıca sebeplerinin bu finansal kazanç ve çevresel sebepler olduğunu söylemişlerdir. İşletmelerin % 40’a yakını, çevresel uygulamalar ile firma imajını geliştirdiklerini de belirtmişlerdir. 37 Çevreye duyarlı üretim yaparak hiç bir kazanç elde edemediğini söyleyen yok denecek kadar azdır (%3,6). Bu sonuçları destekler bir diğer bilgi de “Temiz üretim yatırımlarının uzun vâdede kârlı olacağını düşünüyor musunuz?” sorusuna verilen yanıtlardan gelmiştir. Ankete katılan KOBİ’lerin % 67’si temiz üretim yatırımlarının uzun vâdede kârlı olacağına inanmaktadır. Bu bilgiler ışığında KOBİ’lerde temiz üretim uygulamalarının yaygınlaştırılması için gerekli motivasyonun bulunduğu söylenebilir. Gerekli tanıtım ve bilgilendirme sağlanırsa; KOBİ’lerin, işletmelerine finansal kazanç da sağlama ihtimali yüksek olan temiz üretim uygulamalarına sıcak bakacakları izlenimi oluşmaktadır. Temiz üretim yapabilmek için KOBİ’lerin sahip oldukları kaynaklar da ankette araştırılmıştır. Ankete katılan KOBİ’lerin yaklaşık % 70’i, gerekli insan kaynağına sahip olduklarını ancak teknik bilgi ve finansman yönünden kaynaklarının yetersiz olduğunu belirtmişlerdir. KOBİ’lerin bu eksiklikler ile ilgili yaklaşımlarını belirlemek amacıyla ankete “Temiz üretim konusunda teknik bilgi desteğine ihtiyacınız var mıdır?” sorusu da eklenmiştir. Bu soruya 103 KOBİ’nin yaklaşık yarısı “evet” cevabı vermiştir. KOBİ’ler; i) pratik konular, ii) personel eğitimi, iii) finansal konular, iv) yenilikler, v) atık maddelerin değerlendirilmesi, vi) geri dönüşüm ve bir takım sektöre özel konular hakkında bilgilendirilme ihtiyacı duyduklarını belirtmişlerdir. Anket uygulanan KOBİ’lere, temiz üretim için uygulanan destek ve kredilerden haberdar olup olmadıkları da sorulmuştur. 103 KOBİ’nin dörtte üçünden fazlasının bu tip destek ve kredilerden haberdar olmadığı belirlenmiştir. KOBİ’lerin, mevcut destek ve krediler, bunlara başvurma koşulları ve prosedürleri hakkında bilgilendirilmeleri temiz üretim uygulamalarının yaygınlaştırılması için engel oluşturan finansal eksikliklerin giderilmesine katkıda bulunabilir. Özetle, anketin uygulandığı işletmelerin pek çoğunda çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar mevcuttur. Bu tip uygulamaların yaygınlaştırılabilmesi için gerekli altyapı da hazır görünmektedir. Özellikle küçük ölçekli işletmelerde temiz üretim uygulamalarının yaygınlaştırılabilmesi için en geçerli motivasyonlardan biri, finansal kazançtır. Anketin uygulandığı KOBİ’lerin dörtte üçünden fazlası halihazırda gerçekleştirdikleri çevre kirliliğini önleyici uygulamalarından finansal kazanç elde ettiklerini ve bu tip uygulamaların uzun vâdede işletmeleri için kârlı olacağına inandıklarını belirtmişlerdir. Anket sonuçları, temiz üretim uygulamalarının yaygınlaştırılması için en büyük engellerin teknik bilgi ve finansman eksikliği olduğunu belirlemiştir. Ancak KOBİ’lerin hemen tümü bu eksikliklerin farkındadır ve teknik bilgi desteği almak istemektedir. Anketin uygulandığı 103 KOBİ’nin % 70’e yakını, bilgi desteğini OSTİM Organize Sanayi Bölgesi (OSB) yönetiminden almak istediklerini belirtmişlerdir. Finansman eksikliği için çözüm ise KOBİ’lerin temiz üretim ile ilgili mevcut destek ve krediler hakkında bilgilendirilmeleri ve bu desteklere başvurmalarında işletmelere danışmanlık hizmeti verilmesi yoluyla geliştirilebilir. Değerlendirme Toplantısı Projede öngörüldüğü üzere, anket sonuçlarının değerlendirilmesi amacıyla düzenlenen toplantı, 22 Mart 2011’de OSTİM Bölge Müdürlüğü’nde yapıldı. 38 TÇV Proje Ekibi yanında; Ankara Kalkınma Ajansı yetkilileri, diğer ilgili bakanlık ve oda temsilcileri ile birlikte 25 kişinin katıldığı toplantıda; önce TÇV Genel Sekreteri Engin Ural projenin amacını ve bugüne kadarki çalışmaları özetledi. Anket çalışmasını yürüten Anadolu Araştırma Hizmetleri’nden Hakan Tarhan, anket sonuçları hakkında ayrıntılı bilgi verdi. Projede danışmanlık görevini üstlenen Yrd. Doç. Dr. Elçin Kentel, kendi bakış açısıyla, değerlendirmelerini izleyenlerle paylaşırken, özellikle temiz üretim kavramı üzerine açıklamalarda bulundu. Daha sonra, genel olarak proje ve özellikle anket sonuçları hakkında görüşler belirtilirken, Ankara Ticaret Odası’nı temsilen gelen Fikret Yılmaz, OSTİM’de anket uygulanan KOBİ’lerin, bütün KOBİ’leri temsil edemeyebileceğini ifade etti. Bu noktaya cevaben, Hakan Tarhan, projede 100 işyerine anket uygulanmasının hedef alındığını, bütçenin ve zamanlamanın da buna göre planlanmış olduğunu hatırlattı. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan Tuba Altınışık, bugüne kadar çeşitli şekillerde yürütülen hizmetlere, bu çalışmanın da olumlu bir katkısı olacağını belirtti. Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü’nden Arzu Kayabınar, bu çalışmanın OSTİM açısından yararlı bir çalışma olduğunu ifade etti. Yine Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü’nden Pınar Yalman, bu araştırmada ortaya çıkan sonuçlara göre, belli konularda eğitim programları geliştirilebileceğine işaret etti. Gerek Altınışık, gerekse Kayabınar iş yeri sorumlularının vakit ayırma sıkıntısı sebebiyle, işletme ziyaretleri şeklinde eğitimler yapılmasının yararlı olabileceğini hatırlattılar. Tuba Altınışık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca Ankara dışında yaptığı eğitimlerle ilgili bilgilerin, Bakanlığın web sayfasında görülebileceğini belirtti. Engin Ural, çok sınırlı zamanda ve çok sınırlı bir bütçeyle yapılan bu çalışmanın, ileride geliştirilebilecek projeler için hareket noktası olabileceğini ve bu konuda TÇV’nin ümitli olduğunu ifade ederek, katılanlara teşekkür etti ve toplantı sona erdi. *** Sonuçlar: Toplantının sona ermesinden sonra; anketçi firmanın sunuşu, uzman/akademisyenin değerlendirmesi ve toplantı sırasında belirtilen düşünce ve görüşlerin ışığında, Proje Ekibi’nin Vakıf’ta yaptığı son toplantıda şu sonuçlara varıldı: • Üç ay gibi kısa bir sürede ve nisbeten kısıtlı bütçeyle yapılan çalışma, OSTİM ve Sincan gibi Ankara’nın iki ayrı organize sanayi bölgesindeki KOBİ’lerin çevre konusundaki ihtiyaç ve beklentilerinin belirlenmesi yönünden yararlı sonuçlar vermiştir. • İki ayrı bölgedeki 103 işletmenin verdiği cevaplar, bir ölçüde Ankara’daki küçük ve orta boy işletmelerin (KOBİ’lerin) çevre ile ilgili eğilim ve düşüncelerin ortaya çıkmasına imkân vermiştir. 39 • İşletmelerin büyük bir kısmının (%80) çevre kirliliğini önlemeye yönelik uygulamalar içinde olmalarına rağmen, bu işletmelerin önemli bir kısmı (%76,7), temiz üretim kavramını daha önce duymadıklarını ifade etmişlerdir. Bununla beraber, işletmelerin % 66,99’unun; temiz üretimin aynı zamanda kârlı olacağını düşünmeleri ilgi çekici ve ilerisi için ümit verici bir noktadır. Bu işletmelerin yarıya yakını (%44,66) da, temiz üretim konusunda teknik bilgi desteğine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, büyük bir çoğunluk (%89,32), bu konuda sağlanacak teknik bilgi desteğinin faydalı olacağını düşünmektedir. • Toplantı sırasında üzerinde durulmayan bir nokta, hukukî yükümlülüklerdir. İşletmelerin büyük bir kısmı (%68,93), çevre konusundaki hukukî yükümlülüklerini bilmediklerini belirtmişlerdir. Anketlerde açıkça bir soru sorulmamış olsa da, bu konudaki bilgi eksikliğini giderecek çalışmalar yararlı olacaktır. • Temiz üretim ve hukukî yükümlülükler gibi iki temel konu yanında, KOBİ’lere çevre yönünde hizmet verecek bilgilendirme çalışmalarının da yararlı olacağı görülmektedir. • Eğitim ve bilgilendirme çalışmaları planlanırken sektör özelliklerine ve nisbeten küçük olan bu işletmelerdeki sorumluların/yetkililerin eğitim programlarına nasıl ve ne kadar zaman ayırabilecekleri noktasına dikkat edilmelidir. Çok ayrıntıya girmeyen pratik bilgi veren değişik yayınlara ağırlık verilmesinin tutarlı bir yaklaşım olacağı düşüncesi ortaya çıkmaktadır. Yayın yanında, internet yoluyla bilgilendirmenin de ilgi çekeceği ve yararlı olacağı görüşü de özellikle Değerlendirme Toplantısı sırasında destek kazanmıştır. • Sonuç olarak; daha geniş zaman ve daha destekleyici bütçe ile yürütülecek ve ortaya çıkan bu sonuçların ışığında planlanacak ve uygulanacak bir projenin, Ankara’daki KOBİ’lere (ve dolayısıyla Türkiye’ye) çevre yönünden büyük fayda sağlayacağı noktasında görüş birliğine varılmıştır. 40 Ankara Kalkınma Ajansı ile imzalanan proje sözleşmesini, Ajans yetkililerinden Süleyman İslâmoğlu, Kubilây Arslan’a teslim ederken. 1 Şubat 2011’de TÇV’nin Ostim’e yaptığı ziyaret sırasında, Vakfın Genel Sekreteri Engin Ural, Ostim Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın ve diğer ilgililer bir arada. 41 Yanda, 1 Şubat’taki Ostim ziyareti sırasında Proje Ekibi’nden Ferda Canbulut ile Kubilây Arslan. Alttaki resimde, Ostim Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın, Ostim Koordinatör Yardımcısı Pınar Yalman ile Çevre Temizlik Güvenlik Müdürü Arzu Kayabınar ve TÇV Genel Sekreteri Engin Ural görülüyor. 42 Proje Ekibi’nden Ferda Canbulut ile Zehra Demirel, Vakıf’ta çalışırken. 43 Anket çalışmasında görev alacak saha elemanlarının proje konusunda bilgilendirilmesi ve eğitimi, Vakıf’ta yapıldı. 44 Proje ekibi ve anketçiler bir arada. Anketçilerin 22 Şubat’taki ziyaretlerine TÇV Proje Ekibi de gözlemci olarak katıldı. Yukarıdaki resimde, Oya Altınsoy ve İsmail Daye, anket uygulaması sırasında bir firma yetkilisi ile görülüyor. 45 Üstte, 22 Mart 2011’de yapılan Değerlendirme Toplantısı’nın açılışından bir görünüş. Altta da, anket çalışması sonuçlarının sunuşu sırasında Hakan Tarhan açıklama yaparken. 46 Toplantıdan iki görünüş. 47 Yrd. Doç. Dr. Elçin Kentel açıklamalarını yaparken (Üstte). Altta, soru ve yorumların cevaplandırılması sırasında bir görünüş. 48
