Bursa ve İlkler - Bursa SMMM Odası

Tüm Zamanların
Güzel Şehri:
Bursa ve İlkler
BURSA BİLANÇO - EYLÜL / EKİM 2012
SAYI 1422
Smmm. İmdat ATAK
Bursa SMMM Odası
Disiplin Kurulu Üyesi
imdat_atak@hotmail.com
Tarihi, coğrafyası, ekonomik ve sosyal hayatı ile Bursa önemli bir şehirdir. 1326’dan önce sadece
günümüzdeki surlarla çevrili hisar bölgesinden ibaret olan Bursa, Osmanlı’nın fethi ile birlikte birçok
ilklere sahne olmuş, birçok yenilikleri ilk defa yaşamış, birçok ilklerde dünyaya örnek olmuş zengin ve
köklü kültürel geçmişe sahip tarihi bir kentimizdir.
Üç kıtada söz sahibi olan bir devletin doğuşuna, gelişmesine ev sahipliği yapan Bursa, Osmanlı’nın
kuruluşu ile beraber, şehirleşmeden külliyelere, mimariden sosyal yaşantıya kadar hemen her alanda
ilk uygulamalarıyla tarihe ışık tutmuş, yeniliklere ön ayak olmuştur. Dünya’da, Osmanlı’da,
Türkiye’de ve Bursa’da gerçekleşmiş olan ilkler aşağıda sıralanmıştır.
Bursa’nın ilkleri:
20 Mayıs-25Temmuz 325 tarihlerinde, İznik’te Hıristiyanlığın ilk konsülü toplandı. Bu konsülde
Hıristiyan dünyasının ilk amentüsü belirlendi.
1299 yılının 30 Aralık günü Osman Bey kendi adına hutbeyi okutarak, Osmanlı Beyliği’ni kurdu,1326
yılında da Bursa fethedilerek, Osmanlı tarihinde siyasi ve sosyal açıdan bir ilk olarak yerleşik düzene
ilk kez Bursa’da geçildi…
Osmanlı Devleti’nin ilk başkentleri Bursa il sınırları içindeki kentlerdi. 1299 yılında Karacahisar, 1302
yılında Yenişehir, 1326 yılında Bursa ve 1331 yılında İznik başkent oldu…
Osmanlı’nın ilk mescidi, Hisar içinde Ahi Hasan tarafından yaptırılan “İl-Erioğlu Ahmet Bey
Mescidi”dir. Ahi Hasan, Bursa’nın fethinde Hisar’a ilk giren komutan olarak bilinmektedir.
Osmanlı’nın ilk devlet dairesi olarak kabul edilen Devlet Sarayı Bursa’da yapılmıştır.
1299 yılında Orhan Bey ile evlenen Nilüfer Hatun (Müslüman olmadan önceki adı ile (Holofira)
Osmanlı Hanedanı’na giren ilk yabancı gelindir. Nilüfer Hatun ayrıca ilk Osmanlı Vakıf
kurucularındandır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk sikkesi Osman Gazi’nin bastırdığı rivayet edilmiştir. Bu gümüş para 15
mm çapında ve 0,68 gram ağırlığındadır. Basıldığı yer ve tarih belli olmayan bu paranın yüzünde
“Darebe Osman bin Ertuğrul” ibaresi yazılıdır. Bugün bir örneği müzelerde bulunan en eski Osmanlı
akçesi ise, Orhan Gazi devrine ait 1327 yılında (H.727) Bursa’da bastırılmıştır.
Osmanlı’da devlet işlerinin kararlaştırıldığı ilk Divan-ı Hümayun Sultan Orhan zamanında Bursa’da
toplandı.
Osmanlı Devletinin ilk medresesi olan İznik Orhaniyesi 1335 yılında İznik’te Orhan Gazi tarafından
kuruldu.
Osmanlı’da ilk gölge oyunu (Karagöz), Orhan Gazi döneminde Bursa’da doğmuştur.
Osmanlı’nın ilk spor alanı “atıcılık” ve “binicilik” sporlarının yapıldığı yer olarak tarihe geçen
Bursa’daki Atıcılar’dır.
Osmanlı’nın ilk Bedesten’i yani kapalı çarşısı Bursa’da Orhan Bey tarafından yaptırıldı.
Osmanlı’nın ilk çinisi, İznik’te üretilmiştir.
Osmanlı’nın ilk Şeyhülislamı 1424 yılında Bursa’da Molla Fenari olmuştur.
15- Osmanlı’nın ilk yün, pamuk ve ipekli dokumacılığı 1437 yılında Üçkuzular Tekkesi’nin hareminde
kurulan makinelerle yapılır.
Osmanlı’nın ilk krom madeni Bursa Orhaneli’nde 1848 tarihinde bulundu.
İlk döner kebap Bursa’da 1867 yılında İskender Efendi tarafından yapılmıştır.
Osmanlı’da Anadolu’daki ilk tiyatro 1878 yılında dönemin valisi Ahmet Vefik Paşa tarafından 15
Eylül 1879’da açılan Bursa Osmanlı Tiyatrosu’dur.
Osmanlı’nın ilk ve tek ipekçilik okulu 15 Nisan 1888’de Bursa’da Şehreküstü mahallesinde açıldı.
İlk çevre koruma çalışması 19. yüzyılın son yarısında fabrikaların yakıt olarak kullandığı odunların
Nilüfer deresi aracılığıyla getirilmesi sırasında derenin taşması, çevrenin sel basması ve de ağaçların
katledilmesi üzerine Bursa’da gerçekleşmiştir. Dönemin sanayicileri odun yerine Ereğli maden
kömürünün kullanılması yönünde valiliğe başvurmuşlardır.
Osmanlı’da ilk grev 3 Ağustos 1910 tarihinde koza fabrikaları çalışanları tarafından yapılır.
İlk Türk Operası Bursalı Bestekar Mehmet Baha Pars tarafından bestelenmiştir. Müzik öğretmeni,
besteci ve Türkiye’nin ilk müzik dergisi Alem-i Musiki’nin yayıncısı olan Pars’ın Abdülhak Hamit’in
eserinden bestelediği “Nesteren” ilk Türk operası sayılır.
Osmanlı’da ilk dulhane şehit eşleri,dul ve bakıma muhtaç kadınların korunması için 1916 yılında
Cilimboz deresi kenarında bulunan 17.yüzyıldan kalma dört katlı bina İnegöllüzade Hacı Safvet Bey
tarafından bağışlanarak Bursa’da açılmıştır. 1999 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Bursa Büyükşehir
Belediyesi’ne devredilen Dulhane onarıldıktan sonra Kadın Aile Eğitim Merkezi olarak hizmete
açılmıştır.
İlk şehirlerarası ulaşım Kamil Koç tarafından Bilecik’in Karaköy İstasyonundan Bursa’ya
gerçekleştirilir.
Reklamlarda ilk kez Türk kadınının fotoğrafının kullanılması 18 Ağustos 1932 tarihli Milliyet
Gazetesi’nde gerçekleşmiştir. Dünya Güzellik Kraliçesi seçilen Keriman Halis’in portresiyle kumaş
üreticisi olan İpekiş’in “Krep Keriman” adı verilen kumaş tanıtılmıştır.
Türkiye’nin ilk kayak ve dağcılık kulübü Bursa Dağcılık Kulübü’dür. 1932 yılında Bursa Halkevi’nin
bünyesinde kurulmuş ve 28 Nisan 1933 tarihinde de bağımsız bir hüviyet kazanmıştır. Kulübün ilk
ismi Dağ Sporları Kulübü iken, daha sonra Bursa Dağcılık Kulübü olarak değiştirilmiştir.
Türkiye’nin ilk suni ipek fabrikası 1 Şubat 1938 tarihinde Gemlik’te açılmıştır.
Türkiye’nin ilk kamgarn tipi yün üreten tesisi 2 Şubat 1938’de Merinos’ta Atatürk tarafından açılır.
Özelleştirme Yüksek Kurulu 14 Kasım 2000 tarihinde Merinos’u Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne
devretmiştir. Belediye ve BTSO’nun ortak projesi ile ülkemizin en büyük kongre ve kültür
merkezlerinden birisi olmuştur.
Ülkemizde yerli ilk çamaşır ve bulaşık makinesi 1950 yılında Bursa’da Kamil Tolon’un sahibi olduğu
Tolon Fabrikası’nda üretilmiştir.
Türkiye’nin ilk memleket hastanesi 6 Haziran 1952’de Bursa’da açılan Memleket Hastanesi’dir.
Ülkemizde en uzun soluklu devam eden kültür ve sanat festivali 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen
Bursa Festivali’dir.
Türkiye’deki ilk halka açık şirketlerden bir tanesi de 1966 yılında 1236 ortak ile kurulan Bursa
Çimento A.Ş.’dir.
İlk organize sanayi bölgesi 6 Kasım 1966’da açılan Bursa Organize Sanayi Bölgesi’dir.
Günlük gazetede karikatür kullanımının öncülerinden biri de Bursalı Cemal Nadir Güler’dir. Meşhur
Amcabey tipinin yaratıcısı olan Cemal Nadir 27 02 1947 tarihinde yaşama veda etmiştir.
Türkiye’deki ilk okul bağışı Bursa’da Şerif Artış tarafından yapılır.
Türkiye’nin ilk hava korsanlığı 13 Haziran 1955 tarihinde Bursa-İstanbul hattında Vecihi Hürkuş’un
kurduğu Hürkuş Uçak Şirketi’nin uçağında yapılmıştır. Pilotlar Fevzi Gökdeniz ve Sadık Saygun
tarafından Hürkuş’un uçağı Bulgaristan’ın Varna havaalanına kaçırılır.
Türkiye’nin ilk sivil cumhurbaşkanı olan Celal Bayar Bursalı’dır. 1883 yılında Gemlik Umurbey’de
doğmuştur. 22 Mayıs.1950 tarihinde toplanan TBMM tarafından 66 olumsuz oya karşı 387 oy ile ilk
sivil Cumhurbaşkanı seçilen Celal Bayar 22 Ağustos 1986 tarihinde 103 yaşında İstanbul’da yaşamını
yitirmiştir.
Ülkemizde ilk posta memuresi olarak çalışmış kişi Bursalı Müveddet Homriş’tir. 1922 yılında
başlayan çalışma yaş haddinden emekli olduğu 1965 yılına kadar devam etmiştir. Müveddet Homriş
1986 yılında vefat etmiştir.
Ülkemizin ilk hayvan hastanesi Bursa’da kurulmuştur.
İlk siyasi açlık grevi 8 Nisan 1950’de Bursa Cezaevi’nde kendisine yapılan “adli hata”nın düzeltilmesi
için Nazım Hikmet tarafından gerçekleşir.
İlk uluslararası kayak yarışları 25-26-27-28 Şubat 1955 tarihleri arasında Uludağ’da yapılmıştır.
Türkiye’deki ilk teleferik 29 Ekim 1963’te Bursa’da dönemin Bursa Belediye Başkanı Kemal Bengü
tarafından açılmıştır.
İlk yerli bisiklet yapımı 10 Haziran 1964’te Bursa’da gerçekleşmiştir.
Bizi bizde bizim için saklayan şehir
Türkiye’nin kalkınmasına yol gösteren Bursa’da, sosyal ve ekonomik yaşamı etkileyen birçok ilkler
yaşanmıştır. Abdülhak Şinasi Bursa’yı anlatırken, ‘Bizi bizde bizim için saklayan şehir’ der.
Görüleceği üzere geçmişte olduğu gibi günümüzde de Türkiye’nin birçok alanında ilklerin yaşandığı
Bursa’da ayrıca;
Türkiye’nin ilk süt tozu fabrikası “Sayas” ve buz fabrikası Şakir, Abdürrahim ve Faik Beylerce 1934
yılında kurulmuştur.
Türkiye’nin ilk kadın Belediye başkan yardımcısı 1930 yılında Zehra Budunç olmuştur.
Türkiye’nin ilk otomobil fabrikası olan Tofaş’ta 12 Şubat 1971 tarihinde üretime başlanmıştır.
Türkiye’nin ilk özel havayolu şirketi Bursa’da ilk defa 1977 yılında kurulan Sivil Hava Yolları’dır.
Türkiye’de de bu alanda ilk olma özelliğine sahipti. Bursa’daki bu kurum aynı zamanda ilk resmi sivil
havayolları olarak hizmet veriyordu.
Sivil Hava Yolları A.Ş. Bursa’da, İl Özel İdare, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BTSO), Sönmez
Holding, Aksoylar, Şenkaya, Şener Makine ve bazı kurum ve kuruluşların ortaklığı ile 20 kişilik
CASA 212 model iki uçak satın alınarak kurulmuştu. Kuruluşun akabinde Bursa’dan İstanbul’a her
gün üç tarifeli sefer başlatılmıştı. Bu seferler 1984 yılına kadar devam etmiş, 1984 yılında ise Sönmez
Holding Bursa Havayolları’na ait olan 2 uçağı satın alarak, Sönmez Havayolları’nı kurmuştu. 1984
yılından 1992 yılına kadar Sönmez Havayolları, Bursa-İstanbul seferlerine devam etmiştir.
Türkiye’nin ilk Cetvel Fabrikası olan Hatas, Bursa’dadır.
Türkiye’nin ilk köy filmi, Bursa, Çalı’da çekilen ve yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul, senaryo
yazarlığını Nazım Hikmet Ran, müziklerini ise Cemal Reşit Rey’in yaptığı ve Cahide Sonku’nun
başrollerinde oynadığı “Aysel Bataklı Damın Kızı” adlı film Türkiye’de çekilmiş ilk köy filmidir.
Dünyada ilk kez sokak çeşmeleri dışında evlerde de çeşmelerin yapıldığı evden eve su şebekesi olan
ilk şehirlerden biri Bursadır…