Aile E¤itimleri OTURUMDA KULLANILAN EKLER EK

TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
OTURUMDA KULLANILAN EKLER
EK-1 Anne Çocuk E¤itim Vakf› Tan›t›m Broflürü
Anne Çocuk E¤itim Vakf› (AÇEV) 1993 y›l›nda Ayflen Özye¤in önderli¤inde Prof. Dr. Çi¤dem
Ka¤›tç›bafl› ve Prof. Dr. Sevda Bekman’›n bilimsel çal›flmalar› ›fl›¤›nda kurulmufltur. E¤itim
yoluyla toplumu güçlendirmeyi ve bireylerin yaflam kalitelerini iyilefltirmeyi misyon edinmifl
bir sivil toplum kurulufludur.
• AÇEV erken çocukluk ve yetiflkin e¤itimi alan›nda yapt›¤› araflt›rmalar do¤rultusunda
e¤itim programlar› gelifltirir ve bunlar› yurt içinde ve d›fl›nda yayg›n bir flekilde uygular.
• AÇEV düflük sosyo-ekonomik grupta bulunan okul öncesi dönemdeki çocuklara ve
onlar›n ailelerine e¤itim vermeyi hedefler.
• AÇEV çocuk ve ailelere yönelik programlar› ile okuma yazma, kad›n destek programlar›
çerçevesinde çeflitli e¤itimler uygular. (ev merkezli, kurum merkezli, TV yoluyla, bilinç
oluflturma ve güçlendirme)
• AÇEV’in tüm programlar› bilimsel temellere dayanmaktad›r ve Türkiye’nin önde gelen
üniversitelerinden akademisyenlerle iflbirli¤i içinde gelifltirilmifltir.
• Bu programlar› yayg›nlaflt›rmak ve süreklili¤i sa¤lamak için AÇEV, çeflitli yerli ve uluslararas› sivil toplum kurulufllar›, organizasyonlar, kamu kurumlar›, üniversiteler ve özel
sektörle iflbirli¤i içinde çal›fl›r.
• AÇEV’in programlar› Türkiye’de yayg›n bir flekilde 78 ilde, çeflitli Avrupa ve Orta Do¤u
ülkelerinde uygulan›r.
• AÇEV, 0-6 yafl dönemi e¤itimin önemi konusunda kamuoyunu bilinçlendirmek amac›yla
“7 Çok Geç” adl› bir kampanya düzenlemekte ve bu konunun toplumsal faydalar›n›
ortaya koyacak çeflitli araflt›rmalar yürütmektedir.
AÇEV e¤itim programlar› ile bugüne kadar 460.000 kifliye ulaflm›fl ve 5.500 e¤itimci
yetifltirmifltir.
Anne Destek Program›
Aile E¤itimleri
Anne Destek Program›, Türkiye’deki annelerin çocuk yetifltirirken ihtiyaç duyduklar›
ebeveynlik becerilerini gelifltirmelerine destek olmak üzere haz›rlanm›fl bir e¤itim program›d›r. Temel olarak 3-11 yafllar› aras›nda çocu¤u olan anneleri hedeflemektedir. Bu
yafllar aras›nda çocuk geliflimindeki farklar göz önüne al›narak bu program hedef kitleye
göre ikiye ayr›lm›flt›r: 3-6 yafllar aras›nda çocu¤u olanlar ve 7-11 yafllar› aras›nda çocu¤u olan
annelerle ayr› gruplar oluflturulmaktad›r.
Baba Destek Program›
Baba Destek Program›; babaya destek vererek çocu¤un çok yönlü geliflimine katk›da bulunmay› hedefleyen bilimsel bir e¤itim program›d›r. Bu program anne e¤itimlerimize devam
eden annelerin talebi üzerine ve babalar›n bu konuda ulaflabilece¤i deste¤in yetersizli¤i göz
önünde bulundurularak gelifltirilmifltir. 3-11 yafl aras› çocu¤u olan babalara ulaflmay› hedeflemektedir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
1
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
Erken Çocukluk E¤itimleri
Anne Çocuk E¤itim Program›
Bilimsel temelli ve ev merkezli bir e¤itim program› olan Anne Çocuk E¤itim Program›; 5-6
yafl aras›nda daha önce okul öncesi e¤itim hizmeti almam›fl çocuklara ve annelerine yönelik olarak haz›rlanm›flt›r. Bu programda, do¤rudan annelere ulafl›larak okul öncesi e¤itimi
konusunda destek verilmektedir. Böylece, okula gidemeyen çocu¤un e¤itim ihtiyac›n›n ev
ortam›nda karfl›lanmas› hedeflenmektedir.
Okul Öncesi Veli Çocuk E¤itim Program›
Okul Öncesi Veli Çocuk E¤itim Program›, okul-aile aras›ndaki iflbirli¤ini güçlendirerek,
çocu¤a verilen e¤itim deste¤inin sürekli ve birbirini tamamlar nitelikte olmas›n› sa¤layan,
çocuklar›n zihinsel geliflimini, sözel ve say›sal becerilerini destekleyerek okula haz›rl›kl›
bafllamalar›n› sa¤layan bilimsel temelli bir e¤itim program›d›r. Halen okul öncesi e¤itim
almakta olan 6 yafl›ndaki çocuklar› hedeflemektedir.
Okul Öncesi E¤itim Program›
Okul Öncesi E¤itim Program›, ihtiyac›n yo¤un ama e¤itime kat›l›m›n en az oldu¤u bölgelerde bulunan ve olumsuz flartlarda yaflayan, daha önce e¤itim almam›fl 5-6 yafl grubu
çocuklar› hedefleyen bir okul öncesi e¤itim program›d›r. Bu çocuklar yeni e¤itim y›l›nda
ilkö¤retim okuluna bafllayacak olan çocuklard›r.
7 Çok Geç Kampanyas›
AÇEV, çocu¤un 0-6 yafl döneminde almas› gereken erken çocukluk e¤itiminin önemi
konusunda kamuoyunu bilinçlendirmek, bu konuya her kesimden destek oluflturmak ve
Türkiye’deki bütün çocuklar›n okul öncesi e¤itim hizmetinden yararlanabilmesini sa¤lamak
amac›yla “7 Çok Geç” adl› bir kampanya düzenlemektedir.
Kad›n Destek ve Okuma Yazma E¤itimleri
‹fllevsel Yetiflkin Okuryazarl›¤› ve Kad›n Destek Program›
Kad›n Destek ve ‹fllevsel Yetiflkin Okuryazarl›¤› Program›, 15 yafl üstü okuma yazma
bilmeyen yetiflkinlere yönelik bilimsel çal›flmalar temel al›narak haz›rlanm›fl bir e¤itim program›d›r. Program özellikle flehre göç etmifl ve okuma yazma bilmedikleri için toplumsal
hayata kat›l›mda zorluk çeken kad›nlar› hedeflemektedir. EK-2 Baba Destek Program›
(BADEP) Tan›t›m Broflürü
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
2
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
EK- 2 Baba Destek Program› Tan›t›m Broflürü
1. OTURUM: TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ: Bu oturumda grup kurallar›, beklentiler, ve
babal›k rolünün önemi ve çocuk üzerindeki etki ve sorumluluklar› kapsanmaktad›r.
2. OTURUM: A‹LE TUTUMLARI VE ÇOCU⁄U ANLAMAK: Anne babalar›n çocuk
yetifltirirken hangi tutumlar› benimsedi¤i ve hangi tutumu benimsemesi gerekti¤i konu
edilmektedir. Bu oturumda ayr›ca çocuklar› do¤ru ve sa¤l›kl› dinlemenin ne oldu¤u konu
edilmektedir.
3. OTURUM: D‹NLEMEK VE ANLATMAK: Etkili iletiflim için do¤ru dinleme ve kendini
ifade etme becerileri incelenmektedir. Bu becerilerin çocukla, eflle ve yetiflkinlerle iliflkide
nas›l kullan›laca¤› çeflitli örnek ve yöntemlerle anlat›lmaktad›r.
4. OTURUM: OLUMLU DAVRANIfi GEL‹fiT‹RME: Çocuklara olumlu davran›fllar
kazand›rmak ve olumsuz davran›fllar› de¤ifltirmek için yöntemler sunulmaktad›r. Ayr›ca
çocuk yetifltirirken s›n›rlar›n, kurallar›n ve yapt›r›m›n anlam›n›, ne zaman, nas›l kullanabilece¤i içerikte yer almaktad›r.
5. OTURUM: DUYGUSAL VE SOSYAL GEL‹fi‹M: Kiflilik geliflimi için sosyal ve duygusal
geliflim son derece önemlidir. Birçok araflt›rma ve deneyim anne babalar›n çocuklar›n›n duygusal ve sosyal geliflimlerini do¤ru desteklemelerinin çocuklar›n kendilerine güvenli, mutlu
bireyler olmalar›n› do¤rudan etkiledi¤ini göstermektedir. Bu konuda babalar›n etkileri ve
yapabilecekleri bu oturumda ele al›nmaktad›r.
6. OTURUM: Z‹H‹NSEL GEL‹fi‹M, BAfiARI VE ÇABA: Zihinsel geliflim çocuklar›n
baflar›s›yla son derece ilgili bir aland›r. Zihinsel geliflimin ne oldu¤u, babalar›n zekaya
bak›fl›n›n, çocuklar›n zihinsel geliflimlerine desteklerinin, çocu¤un baflar›s›na etkisi bu oturumda kapsanmaktad›r.
7. OTURUM: OKUL, ARKADAfiLAR VE BABA: Bu yaflta çocuklar›n hayat›nda okul ve
arkadafllar› oldukça önemlidir. Babalar›n bu iki konuda nas›l bir tutum tak›nmas›n›n etkili
olaca¤›n› bu oturumun içeri¤ini oluflturmaktad›r.
8. OTURUM: BEDENSEL VE C‹NSEL GEL‹fi‹M: Çocuklar ilkö¤retim ça¤›nda ve hem
bedensel hem de cinsel olarak geliflmektedir. Bu geliflmenin sa¤l›kl› olmas› için babalar›n
ne gibi sorumluluklar› oldu¤u ve neler yapabilecekleri bu oturumun içeri¤ini
oluflturmaktad›r.
9. OTURUM: ÇOCUKLA ZAMAN GEÇ‹RMEK VE OYUN (Seçmeli): Çocukla baba
olarak etkili zaman geçirmenin ne oldu¤u, neler yap›labilece¤i ve oyunun bu dönemde
çocu¤un hayat›nda nas›l bir öneme sahip oldu¤u konu edilmektedir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
3
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
10. OTURUM: YAfiAM ZORLUKLARI VE BABA (Seçmeli): Hayatta karfl›lafl›labilecek zor
durumlarda çocukla iliflkinin nas›l düzenlenebilece¤i bu oturumda ele al›nmaktad›r. Bu zor
konular do¤al bir afet, ölüm, iflsizlik, ayr›l›k, göç gibi konular olacakt›r.
11. OTURUM: ÇOCU⁄UN SORUMLULUK KAZANMASI (Seçmeli): Çocuklar›n hem
kiflisel hem de ailede ve bulundukar› ortamda sorumluluk kazanmalar› için babalar›n yapabilecekleri ve sorumluluklar› bu oturumda kapsanmaktad›r. Ayr›ca çocuklar›n öz bak›m
becerileri de ele al›nmaktad›r.
12. OTURUM: C‹NSEL SA⁄LIK (Seçmeli): Cinsel yolla bulaflan hastal›klar ve üreme
sa¤l›¤› hakk›nda bilgiler konu edilmektedir.
EK OTURUM: ANNE TOPLANTISI: Kat›l›mc›lar›n efllerine beflinci ya da alt›nc› haftada
program›n içeri¤ini anlatan bir anne oturumu yap›lacakt›r. Bu oturumda programda yer alan
bilgi ve becerilerin yan› s›ra, babalar›n programdan en etkin fayday› sa¤lamas› için annelerin
yapabilecekleri konu edilecektir.
Bu konular›n yan› s›ra her oturumda size konuyla ilgili “ek” ad›n› verdi¤imiz baz› bilgi notlar›
verece¤im. Baz› oturumlarda çocuklar›n›zla birlikte okuyabilece¤iniz k›sa öyküler ve her oturum sonras› eflinize götürmenizi isteyece¤im anne mektuplar› verece¤im. Tüm bunlar
programdan hem sizin hem de ailenizin etkili bir flekilde yararlanmas›n› amaçlamaktad›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
4
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
EK-3 Çocuklar›n Gelifliminde Babalar›n Yapabilecekleri
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
5
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
EK- Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Efliniz bugün yeni bir programa kat›lmaya bafllad›. Bu program eflinizin bir baba olarak
çocuklar› ile daha etkili iletiflim kurmas›, çocuklarla yak›n bir iliflki içinde olmas› ve çocuklar›n
geliflimini etkin bir fleklide desteklemesini amaçl›yor.
Baba Destek Program›, isimli bu program 6 – 11 yafllar› aras›nda çocuklar› olan babalar›n
yararlanabilece¤i flekilde, çocuk geliflimi, iletiflim ve e¤itim konular›nda uzmanlar taraf›ndan
haz›rlanm›flt›r.
Babalar gündüz çal›flt›klar› için program akflam saatlerinde uygulan›yor. ‹lkini bu akflam
gerçeklefltirdi¤imiz ve toplamda 10 oturum olan programda her hafta ikifler saat
toplanaca¤›z. Program temel olarak babalar›n da çocuklar›n gelifliminde önemli olduklar›n›
fark etmelerini, çocuklar› ile etkili bir iletiflim içinde olmalar›n› ve onlar›n geliflimlerini desteklemelerini sa¤layacak konular› içeriyor. Program boyunca konuflaca¤›m›z konular› eflinize
verdi¤imiz ilk ekte görebilirsiniz.
Bilindi¤i gibi çocu¤un yetifltirilmesinde ve gelifliminde hem anne hem de baba etkilidir.
Babalar›n çocuklar üzerindeki etkilerini ve sorumluluklar›n› fark etmeleri ve bunlar için gerekli becerileri edinmeleri gerekmektedir. ‹flte bu programda hem babalar›n çocu¤un geliflimindeki rolü ve önemini hem de bu rolü etkili bir flekilde gerçeklefltirmek için gerekli becerileri
ele alaca¤›z.
Eflinizin bu programa kat›lmas›n› önemsedi¤inizi biliyoruz. Ebeveynlerin çocuklar› ile
iliflkilerinde tutarl› olmalar› son derece önemlidir. Bu nedenle de bu programda konufltuklar›m›z› her oturum sonunda size gönderece¤imiz bir mektupla da paylaflaca¤›z. Bu
mektuplar sayesinde o günkü oturumda neler konufluldu, efliniz babal›kla ilgili neler fark etti,
tüm bunlar› konuflabilirsiniz. Ayr›ca eflinize her oturum sonras› verece¤imiz eklerden yararlanarak yararl› bilgiler edinebilirsiniz. Tüm bunlar›n yan› s›ra program›n 5. ya da 6.
haftas›ndan sonra sizlerle de bir toplant› yapmay› planl›yoruz. Bu sohbetleriniz s›ras›nda her
oturumda konulara yönelik verilen ekleri babalar sizinle de paylaflabilirler.
Babalar bu oturma kat›ld›ktan sonra bir dizi denemelerde bulunacaklar ve baz› konularda
de¤iflim göstereceklerdir. Bu durumlarda onlarla iflbirli¤i yapman›z onlar›n bu giriflimlerini
desteklemeniz program›n çocuklar›n›za ve aile içi iliflkilerinize olumlu yans›mas› aç›s›ndan
son derece önemlidir.
Bugünkü oturumdan k›saca bahsetmek gerekirse; öncelikle gruba kat›lan babalar birbirilerini tan›d›. Ard›ndan babal›k rolünün ne demek oldu¤unu, keyifli ve zor yanlar›n› tart›flt›k.
Ayr›ca etkili anne babal›k yapmak için gerekli üç temel bafll›¤› konufltuk. Bunlar s›ras›yla;
çocukla kaliteli-etkili iliflki, etkileflimde bulunmak, çocu¤a farkl› deneyim seçenekleri sunmak ve beslenmesini, fiziksel bak›m›n› sa¤lamakt›r.
Karfl›laflt›¤›m›z farkl› durumlar karfl›s›nda ve sorunlar›n çözümünde el ele vermek ve yeni
deneyimler için iflbirli¤i yapmak en güçlü arac›m›z.
Çocuklar›n›za ve onlar›n gelece¤ine verdi¤iniz eme¤i kutlar›z.
Program süresince güçlü bir iflbirli¤i dile¤iyle…
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
6
TANIfiMA VE BABANIN ROLÜ
EK- Öykü
Bir Küçücük Çocuk Varm›fl
Bir küçücük çocuk, bir gün okula bafllam›fl. Pek mi pek ak›ll›ym›fl. Okulu da pek büyükmüfl.
Ama ak›ll› çocuk, s›n›f›na d›flar›dan kestirme bir yol bulmufl. Buna çok sevinmifl. Art›k okulu
ona kocaman görünmüyormufl. Bir zaman sonra, bir sabah ö¤retmen demifl ki;
'Bugün resim yapaca¤›z.'
'Ne güzel !' demifl çocuk. Resim yapmas›n› pek severmifl. Her türlüsünü de yaparm›fl.
Aslanlar, kaplanlar, tavuklar, inekler, trenler, gemiler... Mum boyas›n› ç›karm›fl ve çizmeye
bafllam›fl.
Ama ö¤retmen 'Durun!' demifl. 'Henüz bafllamay›n.' Ve çocuk herkes haz›r olana kadar
beklemifl. 'fiimdi' demifl ö¤retmen, 'Çiçek çizmesini ö¤renece¤iz.'
'‹yi demifl' çocuk. Çiçek çizmesini çok severmifl ve pek güzellerini yapmaya bafllam›fl
pembe, mavi, turuncu mum boyalar›yla..
Ama ö¤retmen, 'Durun!' demifl, 'Size nas›l yapaca¤›n›z› gösterece¤im.' Yeflil sapl›
k›rm›z› bir çiçek çizmifl. '‹flte' demifl ö¤retmen, 'Böyle çizeceksiniz. fiimdi bafllayabilirsiniz.' Küçük çocuk bir ö¤retmenin resmine bakm›fl, bir de kendininkine... Kendininkini
daha bir sevmifl ama bunu söyleyememifl. Ka¤›d› çevirip ö¤retmeninki gibi yeflil sapl› k›rm›z›
bir çiçek çizmifl.
Bir baflka gün küçük çocuk, s›n›fa ç›kan kap›y› tek bafl›na açmay› becerdi¤inde, flöyle demifl
ö¤retmen. 'Bu gün çamurdan bir fley yapaca¤›z.' '‹yi' demifl çocuk. Çamurla oynamay›
pek severmifl. Her fleyi yapabilirmifl onunla. Y›lanlar, kardan adamlar, filler, fareler, arabalar... bafllam›fl çamuru yo¤urup s›k›flt›rmaya..
Ama ö¤retmen 'Durun, daha bafllamay›n !' demifl ve beklemifl haz›r olmas›n› herkesin.
'fiimdi' demifl ö¤retmen, 'Bir çanak yapaca¤›z.' 'Güzel' demifl çocuk. Çanak yapmas›n› da
pek severmifl ve bafllam›fl yapmaya boy boy, flekil flekil çanaklar›. Ama ö¤retmen 'Durun !'
demifl, 'Size nas›l yap›laca¤›n› gösterece¤im.' Ve de göstermifl herkese bir büyük
çana¤›n nas›l yap›laca¤›n›.
'‹flte' demifl ö¤retmen 'Art›k bafllayabilirsiniz.' Küçük çocuk bir ö¤retmenin çana¤›na
bakm›fl, bir de kendininkine. Kendininkini daha çok sevmifl ama bunu söyleyememifl.
Topra¤›n› yuvarlay›p yeniden yapm›fl ö¤retmeninki gibi derin bir çanak. Ve çok geçmeden
küçük çocuk ö¤renmifl beklemeyi, izlemeyi ve her fleyi ö¤retmen gibi yapmay›. Ve çok
geçmeden bafllam›fl kendili¤inden hiçbir fley yapmamaya.
Ama birdenbire küçük çocuk ve ailesi tafl›n›vermifl baflka bir eve, baflka bir flehire ve çocuk
gitmifl baflka bir okula... Bu okul daha da büyükmüfl öbüründen. Kestirme yolu da yokmufl
d›flar›dan. Büyük basamaklar› ç›kmak ve uzun koridorlar› geçmek gerekiyormufl s›n›fa kadar.
Ve daha ilk gün demifl ki ö¤retmen:
'fiimdi resim yapaca¤›z!' 'Güzel' demifl çocuk ve beklemifl ö¤retmenin ne yapaca¤›n›
söylemesini. Ancak ö¤retmen bir fley söylemeden bafllam›fl dolaflmaya. Küçük çocu¤un
yan›na gelince sormufl:'Resim yapmak istemiyor musun?' '‹stiyorum' demifl çocuk. 'Ne
yapaca¤›z?' 'Ne istersen' demifl ö¤retmen. 'Herkes ayn› resmi yaparsa ve ayn› renkleri
kullan›rsa, kimin ne yapt›¤›n› ve neyin ne oldu¤unu nas›l anlar›m ben?' 'Bilmem'
demifl çocuk ve bafllam›fl;
'YEfi‹L SAPLI KIRMIZI Ç‹ÇE⁄‹' çizmeye...
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
7
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
EK-4 Aile Tutumlar›n›n Etki ve Sonuçlar›
Bask›c› Tutumun Çocuk Üzerindeki Etkileri
• Yanl›fl davran›fl› sonucunda dayak yiyen ya da bask› gören çocuk, korkar, üzülür, öfkelenir.
• Yanl›fl davran›fl›n›n neden yanl›fl oldu¤u kendisine aç›klanmad›¤› için, davran›fl›n› düzeltemez. Yanl›fl› fark etmek yerine, dayak atan ya da bask› yapan ebeveyne k›zar.
• Dolay›s›yla davran›fl›n›n sorumlulu¤unu almay› ö¤renemez.
• Yanl›fl davran›fl› düzeltmek için yard›m istemeyi ö¤renemez.
• Daya¤›n ve bask›n›n bir sorun çözme yöntemi oldu¤unu ö¤renir ve uygular.
• Dayak ve bask›dan kurtulmak için yalan söylemeyi seçebilir.
• Anne-babas›yla güvene dayal› bir iliflki yerine korkuya dayal› bir iliflkisi olur.
• Gelifliminde çeflitli sorunlar yaflayabilir.
n
Kendisine ve çevresine güvenmekte zorluklar yaflayabilir.
n
Arkadafl iliflkilerinde sorunlar yaflayabilir. Arkadafllar›na ya fliddet uygulayabilir ya
da fliddete maruz kalabilir.
n
‹çine kapal› ya da sald›rgan olabilir.
n
Okul baflar›s› olumsuz etkilenebilir.
n
Özbak›m becerileri olumsuz etkilenebilir.
• “Bask›c› Tutum”la yetiflen çocuklar, içinde bulunduklar› durumlarda, do¤ruyu, yanl›fl›
ay›rt etmekte zorlan›rlar. Bir baflka deyiflle, iç denetim gelifltirmekte zorlan›rlar.
Tavizkar Tutumun Çocuk Üzerindeki Etkileri
• “Tavizkar Tutum”la büyüyen çocuk her istedi¤inin, istedi¤i zaman yap›lmas›
gerekti¤ine inan›r. S›n›rlar›, kurallar› anlamakta ve bunlara uymakta zorlan›r.
• ‹stekleri karfl›lanmad›¤›nda sevilmedi¤ini düflünür ve ne yapaca¤›n› bilemez.
• ‹stedikleri gerçekleflmedi¤inde öfkelenir, küser, üzülür.
• Yanl›fl bir davran›flta bulundu¤unda, davran›fl›n›n yanl›fll›¤› ona anlat›lmad›¤› için
davran›fl›n›n di¤er insanlar üzerindeki olumsuz etkisini fark edemez.
• Anne babas›n›n her zaman onun istediklerini yapmak zorunda oldu¤una inan›r.
• Sorunlar› duygu sömürüsü yaparak, tutturarak, a¤layarak çözebilece¤ine inan›r.
• Anne babas›yla gerçek, içten bir iliflki gelifltirmekte zorlan›r.
• Gelifliminde çeflitli sorunlar yaflayabilir.
n
‹htiyaçlar›n› kendi bafl›na çözmeyi ö¤renmedi¤i için kendine güveni azalabilir.
n
Anne-babas› d›fl›ndaki insanlar ona tavizkar davranmayaca¤› için di¤er insanlara
karfl› güveni de azalabilir.
n
Bencil, uyumsuz olabilir ve okulda sorun yaflayabilir.
n
Çok içlerine kapal› ya da sald›rgan olabilir.
• “Tavizkar Tutum”la yetiflen çocuklar, içinde bulunduklar› durumlarda, do¤ruyu, yanl›fl›
ay›rt etmekte zonlan›rlar. Bir baflka deyiflle, içdenetim gelifltirmekte zorlan›rlar.
Afl›r› Korumac› Anne Baba Davran›fllar›n›n Çocuk Üzerindeki Etkileri
• Anne babalar›na ba¤›ml› olabilirler. Onlar olmadan hiçbir fley yapamayacaklarm›fl gibi
hissedebilirler.
• Kiflisel sorumluluklar›n› almay› bilemezler. Özbak›m becerilerinden kendi fikirlerini ifade
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
8
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
etmeye kadar birçok alanda gerekli yeterlili¤i elde etmekte zorlanabilirler.
• Özgüven gelifltirmekte zorlanabilirler. ‹htiyaçlar›n› kendi bafl›na çözmeyi ö¤renemekdikleri için kendilerine olan güvenleri azalabilir.
• Kendi bafllar›na yapabilecekleri ifllerde bile baflkas›n›n yard›m›n›, yönlendirmesini beklerler.
• Tek bafl›na ders çal›flmakta zorlanabilirler.
• Okul baflar›s›nda sorun yaflayabilirler.
• Sorun yaflad›klar›nda, sorunu onlar için çözecek bir kurtar›c› ararlar.
Demokratik Tutumun Çocuk Üzerindeki Etkileri
• “Demokratik Tutum”la büyüyen çocuklar sa¤l›kl› iletiflim kurma becerilerine sahip olur.
• S›n›rlar› ve kurallar› anlar ve aflamad›¤›nda sorabilir.
• Kendine ve çevresine karfl› güven duyar.
• Hem kendisinin hem de di¤er insan haklar›n›n ve sorumluluklar›n›n fark›ndad›r.
• ‹stediklerini gerçeklefltirmek için çaba sarfetmesi gerekti¤inin fark›ndad›r.
• Yanl›fl bir davran›flta bulundu¤unda, davran›fl›n›n yanl›fll›¤› ona aç›kland›¤› için
davran›fl›n›n di¤er insanlar üzerindeki olumsuz etkisini fark eder.
• Sorunlar›n› birçok farkl› yöntemle çözebilece¤ini bilir.
• Anne babas›yla gerçek, içten bir iliflki gelifltirebilir.
• “Demokratik Tutum”la yetiflen çocuklar içdenetim gelifltirirler. Yanlar›nda yetiflkinler
olmadan da do¤ru davran›fl› gösterebilirler.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
9
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
EK-5 ‹letiflim Engelleri
‹LET‹fi‹MDE ENGELLER
Çocuklar bir sorunla karfl›laflt›klar›nda, babalar genellikle “ö¤üt verme”, kendi deneyimlerinden ö¤retici deneyimler getirme veya sorunu çözümleyebilme amac›yla soru sorma
yöntemlerine baflvururlar. Bütün iyi niyetlere ra¤men bu tür yaklafl›mlar sorunu çözümlemek yerine sorun yaratma flekline dönüflebilir veya çocukla baba aras›ndaki iletiflime
“engel” oluflturur.
Önemli bir sorunla karfl›laflan çocu¤a genellikle yap›lan ilkyard›m yaklafl›mlar› afla¤›da
s›ralanm›flt›r. Bu tür yaklafl›mlar önemli sorun anlar›nda genellikle tam ters tepki yarat›p
“engel” haline dönüflebilir ve çocu¤un derdine çare getirmez.
Ancak bu konuda önemli olan husus bu 13 tür yaklafl›m›n sadece çocuk önemli bir sorunla karfl›laflt›¤›nda engel haline dönüfltü¤ünü bilmektir. Herhangi bir sorun yokken bu
yaklafl›mlar›n ço¤u engel olmay›p, uygun ve yard›mc› olabilir. (Örne¤in soru sorma, flaka
yapma, fikir verme v.b.) Bununla birlikte, isim takma, küçük düflürme, karfl›laflt›rma, emir
verme, suçlama gibi yaklafl›mlar hiçbir zaman uygun ve yard›mc› olamaz.
‹LET‹fi‹M ENGELLER‹NE ÖRNEKLER:
1. Emir vermek, yönetmek: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocuk eve gelmek istemiyor. “Senin ne yapmak istedi¤in umurumda de¤il,
hemen eve geleceksin.”
• Korku ya da aktif direnç yaratabilir.
• Söylenenin tersini “denemeye” davet edebilir.
• ‹syankar davran›fla ya da misillemeye yol açabilir.
• Çocu¤a kendini önemsiz hissettirir.
2. Tehdit etmek, gözda¤› vermek: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocuk yatmak istemiyor.“E¤er yata¤a girmezsen dayak yiyeceksin.”
• Korku, boyun e¤me yaratabilir.
• Söz konusu sonuçlar›n gerçekten meydana gelip gelmeyece¤ini “denemeye” yol açar.
• Gücenme, k›zg›nl›k, isyankarl›¤a neden olabilir.
• Kendisine sayg› duyulmad›¤›n› düflündürür.
3. Vaaz vermek, ahlak dersi vermek: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocu¤un bir ö¤retmeniyle sorunu var ve ö¤retmenine k›zm›fl, size dert yan›yor.
“Sen her zaman ö¤retmenlerine sayg› duymal›s›n.”
• Zorunluluk ya da suçluluk duygular› yarat›r.
• Çocu¤un durumunu daha fliddetle savunmas›na yol açabilir. (“Kim demifl?”)
• Çocu¤un sorumluluk duygusuna güvenilmedi¤i izlenimini verir.
• Onun de¤erlerinin önemli olmad›¤›n› hissettirir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
10
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
4. Ö¤üt vermek, çözüm getirmek:
Örnek: Çocuk bir arkadafl›yla kavga etmifl ve a¤l›yor. “Arkadafl›nla kavga etmek
istemiyorsan, ondan uzak dur.”
• Çocu¤un kendi sorunlar›n› çözmekten aciz oldu¤unu düflündü¤ümüzü gösterir.
• Çocu¤un sorunu bütünüyle düflünüp, de¤iflik çözümler getirip seçenekleri denemesine
engel olur.
• Ba¤›ml›l›k ya da direnme yaratabilir.
5. Ö¤retmek, nutuk çekmek, mant›kl› düflünceler önermek:
Örnek: Çocuk birfleylere isyan ediyor. “Bak evlad›m, sen dünyada neler oldu¤unu anlamak için çok küçüksün.”
• Savunucu tutumlar› ve karfl› koymay› k›flk›rt›r.
• Ço¤unlukla çocu¤un babayla iletiflimi kesmesine ve art›k dinlememesine yol açar.
• Çocu¤un kendini beceriksiz ve yetersiz hissetmesine neden olabilir.
• B›kk›nl›k, nefret uyand›r›r.
6. Yarg›lamak, elefltirmek, suçlamak: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocuk ellerini y›kamadan sofraya oturuyor. “Ne pis bir çocuksun.”
• Genellikle çocuk yarg› ve elefltirileri gerçek olarak alg›lar (“ben kötüyüm”) ya da
karfl›l›k verir (“Sen de daha mükemmel de¤ilsin”.)
• Benlik sayg›s›n› afl›nd›r›r.
7. Övmek, iltifat etmek, pohpohlamak:
Örnek: K›z›n›z bir elbiseyi kendine yak›flt›ram›yor. “Sen dünyan›n en güzel k›z›s›n, sana
herfley yak›fl›r.”
• Baban›n beklentilerinin çok yüksek oldu¤unu düflündürür.
• ‹stenilen davran›fl› yapt›rabilmek için söylenen, içtenlikten yoksun bir manevra gibi
alg›lanabilir.
• Çocu¤un kendini alg›lay›fl› ile övgü uygun de¤ilse, çocukta kayg› ya da k›zg›nl›k yaratabilir.
• Al›flkanl›k yapar.
• Yoklu¤u elefltiri olarak alg›lan›r.
8. Ad takmak, alay etmek, utand›rmak: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocuk karanl›ktan korkuyor. “Korkak sen de!”
• Çocu¤un kendini de¤ersiz hissetmesine, sevilmedi¤i kan›s›na varmas›na yol açabilir.
• Çocu¤un öz-imgesi üzerinde çok olumsuz etkileri olabilir.
• Genellikle karfl›l›k vermeye iteler.
9. Yorumlamak, analiz etmek, tan› koymak:
Örnek: Çocuk ablas›na k›zm›fl ve a¤l›yor. “Sen bunu s›rf ilgi çekmek için yap›yorsun.”
• Tehdit edici, tedirgin edici olabilir ve baflar›s›zl›k duygusu uyand›rabilir.
• Çocuk kendini korumas›z, k›st›r›lm›fl hisseder, kendisine inan›lmad›¤› kan›s›na varabilir.
• Çocuk, yanl›fl anlafl›lma endiflesi ile iletiflimi keser.
• E¤er bu yorum do¤ruysa, çocuk kendini ç›plak hisseder, bu kadar ortaya ç›kar›ld›¤› için
utanabilir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
11
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
10. Avutmak, teselli etmek:
Örnek: Çocuk çok sevdi¤i ö¤retmeninden azar iflitmifl. “Kendini bu kadar kötü hissetme, herfley sonunda iyi olur.”
• Çocu¤un kendini “anlafl›lmam›fl” hissetmesine neden olur.
• K›zg›nl›k duygular› uyand›r›r (“Size göre kolay tabii”)
• Çocuk genellikle mesaj› “kendini kötü hissetmen do¤ru de¤il” biçiminde alg›lar.
11. Soru sormak, s›namak, çapraz sorgulamak:
Örnek: Çocuk s›nav için çal›flm›fl ve s›nav sonucundan endifleli. “Ne kadar çal›flt›n?
Sadece bir saat mi? Eh, o zaman s›navdan anca geçersin.”
• Yar› do¤ru cevaplamaya, kaçamak yapmaya, yalana yol açar.
• Korku ya da kayg› yaratabilir.
• Konuflma özgürlü¤ünü s›n›rlar.
• Baban›n endiflelerinden do¤an sorulara cevap vermeye çal›flan çocuk kendi sorununu
gözden kaç›rabilr.
12. Oyalamak, flakac› davranmak, konuyu sapt›rmak:
Örnek: Çocuk bir arkadafl›n›n kendine yapt›¤› birfleyi hazmedememifl. “Boflver flimdi
bunlar›, gel seninle flu program› seyredelim.”
• Çocu¤a, sorunlar›n›n önemsiz, saçma sapan ve geçersiz oldu¤u anlam›n› verebilir.
• Kendisi ile ilgilenilmedi¤ini, kendisine sayg› gösterilmedi¤ini düflündürür.
13. Karfl›laflt›rmak: (Hiçbir zaman kullan›lmamal›)
Örnek: Çocuk yemek yerken üstüne döküyor. “Bak ablan ne güzel yemek yiyor.”
• Benlik sayg›s›n› afl›nd›r›r.
• Karfl›laflt›randan ve karfl›laflt›r›ld›¤› kifliden uzaklaflt›r›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
12
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
EK-6 Etkin Dinleme
ÇOCUKLARI DAHA ETK‹L‹ D‹NLEMEK ‹Ç‹N B‹Z NELER YAPAB‹L‹R‹Z ?
ONLARI NASIL D‹NLEMEL‹Y‹Z ?
• Çocu¤un ne dedi¤ini dikkatle can kula¤› ile dinlemeliyiz.
• O anda bir iflle u¤rafl›yorsak, onu b›rak›p, çocu¤a yönelmeliyiz.
• O anda dinleyemeyecek durumdaysak, onu ne zaman dinleyebilece¤imizi söylemeli
ve söyledi¤imiz zaman gerçek anlamda dinlemeliyiz.
• Dinleme s›ras›nda çocukla ayn› hizaya gelip, çocu¤un yüzüne bakmal›y›z.
• Hislerini paylaflmal›y›z. (Hak vermek gerekmez, hak vermeden de sadece hislerini
anlad›¤›n›z› ona hissettirebiliriz.)
• Bafl›m›z› sallayarak, “Evet”, “Anl›yorum”, H›mm” gibi kelimelerle çocu¤u
dinledi¤imizi belirtebiliriz. Veya çocu¤un söylediklerini anlad›¤›m›z› belirten bir tekrar
yapabiliriz.
Örnek:
Çocuk: Baba biliyor musun okulda ne oldu? Ö¤retmen Ayfle’ye k›zd›, ama bence
Ayfle hakl›yd›…
Baba: “Evet, eee?” ya da “Ö¤retmen Ayfle’ye k›zd›” ya da “Sen Ayfle’nin hakl›
oldu¤unu düflündün.” gibi sözlerle dinledi¤ini belirtebilir.
• Çocu¤un duygular›n› isimlendirerek duygular›n› ifade etmesine yard›mc› olabiliriz.
Örnek:
Çocuk: Mine’ye ba¤›rmak istedim.
Baba: Ona k›zd›n.
Veya
Çocuk: Ayfle’nin azarlanmas›n› istemezdim.
Baba: Ayfle’nin azarlanmas›na üzüldün.
gibi sözlerle onun duygular›n› anlad›¤›m›z› belirterek, onu dinledi¤imizi
hissettirebiliriz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
13
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu haftaki oturumumuzda eflinizle, ailelerin çocuk yetifltirirken uygulad›klar› tutumlar›
konufltuk. Çocuklar› yetifltirirken anne babalar kendi bilgi ve deneyimlerinden yola ç›karak
çeflitli yöntemler kullan›rlar. Bu yöntemlerden k›saca bahsetmek istiyoruz.
BASKICI TUTUM
Bask›c› Tutumda; Anne baba çocuk üzerinde gücünü olumsuz flekilde kullanarak istedi¤ini
yapt›r›r. Buradaki örneklerde oldu¤u gibi dayak, tehdit, flantaj, bazen çocu¤u bilgi gücüyle
kand›rmak bask›c› tutumun davran›fllar›d›r.
Bask›c› Tutumun Yöntemleri
Bask›c› Tutum çocu¤un üzerinde gücünü olumsuz kullanmakt›r.
• Fiziksel güç/fliddet: Vurmak, kulak çekmek, dayak atmak, ba¤›rmak, banyoya kapatmak.
• Maddi güç/fliddet: Oyuncak almamakla tehdit etmek, para vermem harçl›¤›n› keserim
demek.
• Duygusal güç/fliddet: Seni sevmem, bir daha yaparsan seninle konuflmam demek
veya korkutmak, azarlamak, beddua etmek, bilgi gücü ile afla¤›lamak veya kand›rmak,
alay edip küçümsemek gibi.
TAV‹ZKAR TUTUM
Tavizkar Tutumda ise bunun tam tersi olur. Çocuklar anne babalar› üzerinde güçlerini kullan›rlar ve istediklerini yapt›r›rlar. Bir baflka deyiflle anne babalar›n çocuklar›n kulland›klar›
güce teslim olup, onlar›n dediklerini yapt›klar› tutuma Tavizkar Tutum denir. K›saca, bu
tutumda çocuk güçlüdür biz ise güçsüz. Örne¤in çocuk çarfl›da giderken ya da
baflkalar›n›n yan›nda bir fleyi almak için tutturur, a¤lar ve istedi¤ini almak zorunda
kal›rs›n›z.
Tavizkar Tutumun Yöntemleri
Çocuklar›n anne baba üzerinde güçlerini olumsuz olarak kullanmalar›na izin vermektir.
• Fiziksel güç/fliddet: Anne babaya vurmak, eflyalar› f›rlatmak, atmak, k›rmak
• Duygusal güç/fliddet: A¤lamak, tutturmak, misafirlerin yan›nda bir fleyler istemek,
duygu sömürüsü yapmak
• Sözel güç/fliddet: Çocu¤un anne babas›na ba¤›rmas›, kötü sözler söylemesi,
küfretmesi.
Bask›c› ve Tavizkar Tutum’un çocuklar üzerinde olumsuz etkileri söz konusudur. Bu etkilerin neler oldu¤unu görmek için eflinize verdi¤imiz Bask›c› ve Tavizkar Tutumun etkileri
ekine bakabilirsiniz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
14
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
AfiIRI KORUMACILIK
Anne ve babalar›n Bask›c› ve Tavizkar Tutumu uygularken kulland›klar› bir yaklafl›m daha
vard›r. Bu özellikle çocu¤un sorumluluk ve haklar›n› ö¤renmesi ve gerekli becerileri kazanmas›n› engelleyen bir yaklafl›md›r. Afl›r› korumac›l›k çocu¤un kendi bafl›na yapabileceklerini
onun yerine yaparak ve/veya yapmas›n› engelleyerek, çocu¤un geliflimini olumsuz etkileyen
bir yaklafl›md›r.
Birkaç örnek vermek gerekirse çocuklar yaklafl›k üç yafl›ndan itibaren çatal-kafl›k kullanabilirken 10 yafl›ndaki bir çocu¤a annesinin yemek yedirmesi, 8 yafl›ndaki bir çocu¤un
ayakkab› ba¤c›klar›n› babas›n›n-annesinin ba¤lamas›, k›yafetlerini giydirmesi, çocu¤un
ödevlerini anne babas›n›n yapmas› afl›r› korumac›l›kt›r.
DEMOKRAT‹K TUTUM
Peki, bu üç tutum da iflimize yaram›yor, biz ne yapaca¤›z hangi tutumu uygulayaca¤›z?
Çocu¤un ve anne baban›n birbirleri üzerinde güç kullanmad›klar› Demokratik Tutumu kullanaca¤›z. Demokratik Tutumu kullanan anne babalar çocuklar›n›n geliflimi yafllar›na uygun
yöntemleri kullanma becerilerine sahip olurlar.
Demokratik Tutumun yöntemlerini ve yaklafl›m›n› özetlersek flu noktalar› vurgulayabiliriz:
Birinci ad›m çocuklar› da birey olarak kabul etmek, düflünce ve duygular›n› dikkate almak;
k›saca onlar› dinlemek,
Anne ve baba olarak kendinizi onlara, kendi istek ve ihtiyaçlar›n›z› anlat›rken, onlar› suçlamadan, yarg›lamadan, küçümsemeden duygunuzu, düflüncenizi, ihtiyac›n›z› ve nedenlerinizi
aç›kça ifade etmek,
S›n›rlar› belirlemek; Çocuklar büyürken s›n›rlara ihtiyaç duyar. Demokratik Tutumda s›n›rlardan bahsetti¤imizde anne baban›n çizdi¤i çerçeve içinde çocuklara seçenekler sunmaktan
bahsediyoruz. Örne¤in arkadafllar›n› bu saatte ziyaret edemezsin demek ama ziyaret edebilece¤i birkaç seçenek vermek, oyun için belirli saatler vermek gibi. Bir baflka deyiflle
çocu¤a hay›r dedi¤inizde ona birkaç seçenek vermek,
Belirlenmifl kurallar› ve s›n›rlar› tutarl› olarak anne-baba birlikte uygulamak: Çocuklar›n
güvenli¤i için yaflamsal olan ve aileniz için önemli olan baz› temel kurallar› az ve öz say›da
belirlemek; örne¤in bu evde kimse kimseye vurmaz, küfretmez gibi.
Demokratik Tutumun di¤er tutumlardan en önemli fark›n›n çocu¤u adam yerine koymak
oldu¤una de¤indik. Bu çocuktan gelen mesajlar› dikkate almay› gerektirir. Bu nedenle
çocuklarla iletiflim becerilerini do¤ru kullanmak önemlidir. ‹letiflim becerilerinde önemli olan
yöntemler etkin dinleme ve kendini uygun biçimde ifade etmedir.
ETK‹N D‹NLEME
Çocu¤u dinlerken öncelikle fark›nda olmam›z gereken etkin dinleme yapmaya haz›r olup
olmad›¤›m›z›n fark›na varmakt›r. E¤er dinlemeye haz›rsak çocu¤un dedi¤ini, sözünü kesemden araya girmeden can kula¤›yla dinlemek gerekir. Dinlerken ayn› hizada olmak, göz
temas›n› kurmak, beden dilimizle canland›rmada yapt›¤›m›z gibi dinledi¤imizi göstermek
gerekir. Bafl›m›z› sallayarak, “Evet”, “Anl›yorum”, “H›mm” gibi kelimelerle çocu¤u dinledi¤imizi gösterebiliriz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
15
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
Dinlenen Dinlenmeyen Çocuk
Dinlenen çocuk kendini de¤erli, önemli hissederken, dinlenmeyen çocuk önemsiz, de¤ersiz
hisseder. Dinlenmeyen çocuk bir süre sonra babas›na kendisini anlatmaktan vazgeçecek ve
anne babas›yla iliflkisi zay›flayacakt›r. Oysa dinlenen çocu¤un anne ve babas›yla yak›n, güçlü
bir iliflkisi olacakt›r. Dinlenen çocu¤un sözel becerileri artarken, dinlenmeyen çocuk kendini
sözle anlatt›¤›nda dikkate al›nmad›¤› için sald›rgan, h›rç›n davran›fllar gelifltirebilecektir.
Demokratik Tutumun Çocuk Üzerindeki Etkileri
Demokratik Tutumla büyüyen çocuklar sa¤l›kl› iletiflim kurma becerilerine sahip olur.
S›n›rlar› ve kurallar› anlar ve aflamad›¤›nda sorabilir.
Kendine ve çevresine karfl› güven duyar.
Hem kendisinin hem de di¤er insan haklar›n›n ve sorumluluklar›n›n fark›ndad›r.
‹stediklerini gerçeklefltirmek için çaba sarf etmesi gerekti¤inin fark›ndad›r.
Yanl›fl bir davran›flta bulundu¤unda, davran›fl›n›n yanl›fll›¤› ona aç›kland›¤› için davran›fl›n›n
di¤er insanlar üzerindeki olumsuz etkisini fark eder.
Sorunlar›n› birçok farkl› yöntemle çözebilece¤ini bilir.
Anne babas›yla gerçek, içten bir iliflki gelifltirebilir.
Demokratik Tutumla yetiflen çocuklar içdenetim gelifltirirler. Yanlar›nda yetiflkinler olmadan
da do¤ru davran›fl› göstermekte zorlan›rlar
Sevgili Anneler,
Bugün Demokratik Tutuma bir girifl yapt›k, önümüzdeki oturumlar boyunca
Demokratik Tutum üzerinde duraca¤›z ve farkl› yöntem ve tekniklerden
bahsedece¤iz.
Bütün bunlar tek denemede istenen sonucu getiren sihirli dü¤meler de¤ildir.
Babalar›n bu konulardaki giriflimlerini desteklemeniz ve bu yöntemleri sab›rla birlik-
te uygulaman›z çocu¤unuzun geliflimine çocu¤unuzun geliflimine katk›da bulunacakt›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
16
A‹LE TUTUMLARI ve
ÇOCU⁄U ANLAMAK
EK-Öykü
DENEMEY‹ GÖZE ALMA CESARET‹
Kral maiyetini önemli bir görev için s›namak istemifl. Birçok güçlü ve ak›ll› adam etraf›nda
toplanm›fl. Kral onlar› bugüne kadar görüp görecekleri en kocaman kap›n›n önüne
getirerek flöyle söylemifl: “Siz ak›ll› insanlar, benim bir sorunum var ve hanginizin bunu
çözebilece¤ini görmek istiyorum. Burada krall›¤›mdaki en büyük ve en a¤›r kap›y› görüyorsunuz. Hanginiz bunu açabilirsiniz?” Saray mensuplar›ndan baz›lar› açamay›z der gibi
bafllar›n› sallam›fl. Di¤erleri, çevresindekilere göre daha ak›ll› say›lanlar, kap›y› daha
yak›ndan incelemifl, fakat onlar da açamayacaklar›n› kabul etmifller. Bu ak›ll› insanlar böyle
söyleyince sarayl›lar sorunun çözülemeyecek kadar zor oldu¤unda fikir birli¤ine varm›fllar.
Sadece bir vezir kap›n›n yan›na giderek onu flöyle bir gözden geçirmifl ve elleriyle yoklam›fl, açmak için çeflitli yollar› denemifl, en sonunda kuvvetle yüklendi¤inde a¤›r kap›
aç›lm›fl. Me¤er kap› zaten tam kapal› de¤ilmifl ve açmak için deneme iste¤i ve yüreklilikle davranma cesaretinden baflka bir fley gerekmiyormufl. Kral vezire flöyle söylemifl.
“Sadece gördü¤ün ve iflitti¤ine ba¤l› kalmadan, kendi gücünü devreye soktu¤un ve
denemeyi göze ald›¤›n için saraydaki görevi sen alacaks›n.”
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
17
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
EK-7 Davran›fl›n Tan›m› Al›flt›rmas›
Yönerge: Afla¤›da çocuklar›n yapt›klar› çeflitli davran›fllar tan›mlanm›flt›r.
• DAVRANIfiI genelleme, s›fatlama, suçlama, yorum içeren, kifliden kifliye de¤iflen
flekilde tan›mlayan ifadelerin karfl›s›na yanl›fl: “Y”, harfini,
• DAVRANIfiI oldu¤u gibi kifliden kifliye de¤iflmeyecek flekilde yorum, suçlama, s›fatlama, genelleme içermeyen flekilde tan›mlayan ifadelerin karfl›s›na do¤ru: “D” harfini
yaz›n›z.
A. Arkadafllar›nla oynarken terbiyesizlik, sayg›s›zl›k yapt›¤›nda................
B. Arkadafllar›nla oynarken onlara “salak” dedi¤inde…………….
A. Oyuncaklar›n› oyunun bittikten sonra dolab›na koymad›¤›n zaman …………….
B. Yaramaz bir çocuk gibi oyuncaklar›n› da¤›n›k b›rakt›¤›nda ………………
A. Ak›ll› bir çocuk olup, bana yard›m etti¤inde …………….
B. Pazardan dönerken torbalar› tafl›yarak bana yard›m etti¤inde ….…………….
A. Kardeflinle güzel güzel oynad›¤›nda …………….
B. Kardeflinle oyuncaklar›n› paylaflt›¤›nda ……………….
A. Bebek gibi a¤lay›p, m›zm›zland›¤›nda …………….
B. Ne istedi¤ini bana söylemeyip, a¤lad›¤›nda …………….
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
18
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
EK-8 Kendini ‹fade Etme Al›flt›rmas›
Afla¤›da örnek olaylar verilmifltir. Hemen alt›nda baban›n verebilece¤i tepkiler bulunmaktad›r. Lütfen baban›n›n kendini do¤ru ifade etmesi için hangi seçene¤i uygulamas›n›n do¤ru olabilece¤ini bulup iflaretleyiz.
1. Baba gazetesini okumak istemektedir. Çocuk devaml› kuca¤›na ç›kar. Baba sinirlenir.
a. Baba: “Bak k›zaca¤›m flimdi. Beni Rahat b›rak. Hem gazete okuyan biri rahats›z edilmez.”
b. Baba: “Ben flimdi gazete okumak istiyorum. Sen kuca¤›ma ç›k›nca okuyam›yorum, ve
sinirleniyorum. Bana biraz süre ver, sonra oynayal›m. “
c. Baba: “Ben flimdi biraz dinlenmek istiyorum. Sen de oyuncaklar›n› getirip sessizce
yan›mda oynayabilirsin.”
2. Baba evde tamirat yap›yor. Çocuk sürekli çekici al›p kaç›yor. Baban›n acelesi var.
a. Baba: “Çok yaramaz bir çocuk oldun art›k sen, hadi ver bakal›m o çekici.”
b. Baba: “‹fl yaparken beni rahat b›rak›rsan sonra sana dondurma al›r›m.”
c. Baba: “Tamir ifllerini bitirmek için acele ederken sen çekici al›p kaç›nca, iflleri yetifltiremeyece¤im diye endifleleniyorum”
3. Çocuk yemek masas›na kirli elleriyle oturuyor.
a. Baba: “Ellerini y›kamadan yeme¤e oturunca mikrop kap›p hastalanacaks›n diye korkuyorum.”
b. Baba: “Sen bir a¤abey gibi davranm›yorsun. Bunu ancak bir bebek yapar.””
c. Baba: “Hergün seni bu konuda uyarmama ra¤men yine ellerini y›kamam›fls›n.”
4. Çocuk da¤›tt›¤› oyuncaklar›n› toplamaya söz vermifltir. Saatlerce oyalanm›flt›r.
fiimdi de misafirlerin gelmesine yar›m saat kalm›flt›r.
a. Baba: “Saatlerce oyaland›n ve iflini yapmad›n. Nas›l bu kadar düflüncesiz ve sorumsuz
olabiliyorsun.”
b. Baba: “Da¤›tt›¤›n oyuncaklar› toplamaya söz vermifltin, sen hala toplamad›n. Verdi¤in
sözü yerine getirmeyince kendimi önemsenmemifl olarak düflünüyorum ve k›z›yorum.”
c. Baba: “Sana kaç defa eflyalar›n› derli toplu tutman›n öneminden bahsettim ama bu
da¤›n›kl›ktan bir türlü vazgeçmiyorsun”
5. Saat 22:00 olmufl ve normalde 21:00’de uyuyan çocu¤unuz, uyarman›za ra¤men
yatm›yor. Televizyon seyrediyor.
a. Baba: “Saat 22:00 de, geç yatt›¤›nda, sabah seni kald›rmak için zaman harc›yorum ve ifle
geç kalaca¤›m diye telafllan›yorum.”
b. Baba: “Sen ne laf anlamaz çocuksun, halen daha oturuyorsun. Hemen yata¤a git.”
c. Baba: “Çocuklar hiç bu saate kadar otururmu. Bak sonra büyüyemeyeceksin.”
6. Çocu¤unuzla siz eve gelmeden derslerini yapaca¤› konusunda anlaflm›fls›n›z. Eve
geldi¤inizde dersini yapmad›¤›n› , sürekli d›flarda oyun oynad›¤›n› ö¤rendiniz.
a. Baba: “Bu yapt›¤›n sorumsuzluk. Bir daha sana sokak mokak yok.”
b. Baba: “Derslerini yapmazsan asla doktor olamazs›n.”
c. Baba: “Seninle ben eve gelinceye kadar derslerini yapaca¤›n konusunda anlaflm›flt›k. dersini yapmayarak anlaflmaya uymad›n. Kendimi dikkate al›nmam›fl olarak düflünüp, sinirleniyorum.”
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
19
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
EK-9 Kendini ‹fade Etme Alanlar› ve Yöntemleri
Çocu¤a kendinizi ifade ederken farkl› durumlarda kendinizi farkl› flekillerde aç›klayabilirsiniz. Bu durumlar› flöyle s›ralayabiliriz.
1. Çocu¤unuzun be¤enmedi¤iniz bir davran›fl›n› ona anlat›rken: Böyle bir durumda
çocu¤unuzun yapt›¤› davran›fl›, o davran›fl sonucundaki hissetti¤iniz duyguyu ve bu
duyguyu hissetmenizin nedenini aç›klamal›s›n›z.
Örne¤in, çocu¤unuz kendinden daha küçük kardefline vurdu¤unda; “Kardefline vurman›
istemiyorum, bu onun can›n› yak›yor ve ona zarar da verebilirsin. Bu beni korkutuyor ve
üzüyor”.
2. Çocu¤unuzun be¤endi¤iniz bir davran›fl›n› takdir ederken: Çocu¤unuzun yapt›¤› ve
hoflunuza giden bir davran›fl›n› ona en k›sa zamanda, hissetti¤ini duygu ve bu duyguya
neden olan etkiyi/kazanc›n› anlatarak kendini anlatabilirsiniz.
Örne¤in, “Senin akflamlar› kitap okuman› çok be¤eniyorum. Senin bu al›flkanl›¤› kazanman senin her zaman ifline yarayacak ve seninle birçok farkl› konuyu konuflabilece¤iz.”
3. Önlem alman›z gerekti¤inde: Bazen ön anlaflmalar yapman›z gerekebilir ve çocukla
bunu aç›kça konuflman›z ifle yarayabilir.
Örne¤in, “Markete gitti¤imizde sana verdi¤im parayla alacaklar›n› alman› istiyorum.
Çünkü flu anki bütçemiz buna elveriyor. Anlaflt›k m›?”
4. Kurallar› s›n›rlar› koyarken: Çocuklar› kurallar›-s›n›rlar› net, aç›k bir dille ifade etmek
önemlidir. S›n›rlar içinde çeflitli seçenekleri sunmak da gerekir.
Ör: Hava so¤uk ve sadece bu gömle¤i giyersen üflürsün. Gömle¤in üstüne kaza¤›n› da
giymeni istiyorum.
5. Baflka biriyle/durumla ilgili sorun yaflad›¤›n›zda: Daha önce de belirtti¤imiz gibi
çocukla sohbet etmeniz konuflman›z onlar›n sizi tan›mas›, anlamas› aç›s›ndan önemlidir.
Ör: Bugün iflte çok yoruldum, bir kiflinin hatas› yüzünden her fleyi yeniden yapmak zorunda kald›k. Çok öfkelendim.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
20
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Geçen hafta size gönderdi¤imiz mektupta Demokratik Tutuma bir girifl yapm›fl ve bu
tutumun yöntem ve tekniklerini ele almaya devam edece¤imizi yazm›flt›k. Bu hafta
efllerinizle Demokratik Tutumda çok önemli olan çocukla iletiflim konusuna devam
ettik.
Demokratik Tutumun yöntemlerinden biri olan etkin dinleme becerisi de tüm beceriler gibi
kulland›kça ustalaflaca¤›m›z bir beceridir. Çocu¤umuzla iliflkimizde Demokratik Tutumu
yerlefltirmek için bu yöntemleri tutarl› ve kararl› bir flekilde uygulamaya dikkat etmeliyiz.
Demokratik Tutumu kullanmak ve yerlefltirmek uzun süre al›r ama çocu¤un gelifliminde ve
çocukla olan iliflkimizde kal›c› olumlu etkiler sa¤lar.
‹letiflim dedi¤imizde karfl›l›kl› bir mesaj al›flveriflinden bahsediyoruz. Bu al›flveriflin sa¤l›kl›
olmas› ve çocu¤umuzla olan iliflkimizin güçlenmesine hizmet etmesi için dikkat etmemiz
gereken baz› noktalar ve kullanabilece¤imiz etkili yöntemler var. Çocuklar› do¤ru flekilde
dinlemek kadar onlara kendimizi do¤ru ifade etmek de önemlidir.
Kendini ‹fade Etmenin Önemi
Kendimizi anlatmak birçok aç›dan önemlidir. E¤er hem çocuklar›n hem de yetiflkinlerin
davran›fllar› karfl›s›nda duygular›m›z› düflüncelerimizi söylemezsek onlar yüz ifademizden,
duruflumuzdan anlamlar ç›karmaya çal›flacakt›r. Ayr›ca onlar›n davran›fllarn›n bizi nas›l etkiledi¤ini anlayamayacaklard›r. Ama çocuklar aç›s›ndan onlar›n davran›fllar›na iliflkin tepkilerimizi uygun flekilde söze dökmemiz daha da önemlidir.
Kendini anlatman›n, ihtiyaçlar›n›, isteklerini aç›kça ifade etmenin önemini anlatan bir öyküyü
sizinle paylaflmak istiyoruz.
ELL‹ YILLIK K‹BARLIK
Yafll› bir çift uzun y›llar sonra evliliklerinin alt›n y›l›n› kutluyormufl. Kahvalt› yaparken kad›n
flöyle düflünmüfl:
“Elli y›l boyunca hep kocam› düflündüm ve ekme¤in kabuklu k›sm›n› ona verdim. Sonunda
bugün bu tad› ben tatmak istiyorum.”
Ve ekme¤in kabuklu k›sm›na ya¤ sürmüfl, di¤er k›sm›n› kocas›na vermifl.
Tahminin tersine kocas› çok mutlu olmufl, onun elini öpmüfl ve flöyle demifl.
“Sevgilim bana günün en büyük mutlulu¤unu verdin. Elli y›l boyunca ekme¤in en çok
sevdi¤im yumuflak k›sm›n› yiyemedim. Hep çok sevdi¤in için o k›sm›n senin olmas›n› istedim.“
T›pk› bu hikâyede oldu¤u gibi duygular›, istekleri ifade etmek önemlidir. E¤er bunlar söylenmezse karfl›m›zdaki kifli iyi niyetli bile olsak gerçekten ne istedi¤imizden haberdar olamaz.
Kendimizi çocu¤a ifade etmeliyiz. Peki, ama nas›l? Özellikle çocuklar›m›z yanl›fl bir
davran›flta bulundu¤unda kendimizi do¤ru biçimde ifade etmek, duygular›m›z›, düflüncelerimizi onu yaralamadan, incitmeden çocu¤a aç›klamak daha da önem kazan›r.
Kendini ‹fade Etme Yöntemleri
Çocu¤a kendimizi ifade ederken sadece onun yapt›¤› davran›fl› söylemek, “geç kald›n”
demek yeterli olmaz. Çocu¤un davran›fl›n› ve bu davran›fl›n›n sizde yaratt›¤› etkiyi ve
duyguyu da ifade etmek gerekir. Çocuklar›n hoflumuza gitmeyen, bizi rahats›z eden bir
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
21
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
davran›fl› sonucu kendimizi ifade ederken dikkat etmemiz gereken iki temel nokta fludur:
• Genelleme, küçümseme, suçlama, etiketleme gibi kiflili¤i hedef alan ve geçen hafta
bask›c› tutumun yöntemi olarak belirledi¤imiz iletiflim fleklini kullanmayaca¤›z.
• Çocu¤un kiflili¤ini de¤il davran›fl› hedefleyece¤iz ve neden bu davran›fl› yanl›fl
buldu¤umuzu, bu davran›fl›n bize olan zarar›n›/etkisini çocu¤a aç›klayaca¤›z. Bu davran›fl
sonucunda hissetti¤imiz duyguyu anlataca¤›z.
Özetle; çocu¤unuza kendinizi etkili flekilde ifade etmek için flu üç soruyu kendinize sorabilir
ve cevaplar› bularak çocu¤a kendinizi ifade edebilirsiniz.
Kendini ‹fade Etme Örnekleri
Çocu¤a kendinizi ifade ederken farkl› durumlarda kendinizi farkl› flekillerde aç›klayabilirsiniz. Bu durumlar› flöyle s›ralayabiliriz.
1. Çocu¤unuzun be¤enmedi¤iniz bir davran›fl›n› ona anlat›rken: Böyle bir durumda
çocu¤unuzun yapt›¤› davran›fl›, o davran›fl sonucundaki hissetti¤iniz duyguyu ve bu
duyguyu hissetmenizin nedenini aç›klamal›s›n›z.
Örne¤in, çocu¤unuz kendinden daha küçük kardefline vurdu¤unda; “Kardefline vurman›
istemiyorum, bu onun can›n› yak›yor ve ona zarar da verebilirsin bu beni korkutuyor ve
üzüyor”
2. Çocu¤unuzun be¤endi¤iniz bir davran›fl›n› takdir ederken: Çocu¤unuzun yapt›¤› ve
hoflunuza giden bir davran›fl›n› ona en k›sa zamanda, hissetti¤iniz duygu ve bu duyguya
neden olan etkiyi/kazanc›n› anlatarak kendini anlatabilirsiniz.
Örne¤in, “Senin akflamlar› kitap okuman› çok be¤eniyorum. Senin bu al›flkanl›¤› kazanman
senin her zaman ifline yarayacak ve seninle birçok farkl› konuyu konuflabilece¤iz.”
3. Önlem alman›z gerekti¤inde: Bazen ön anlaflmalar yapman›z gerekebilir ve çocukla
bunu aç›kça konuflman›z ifle yarayabilir.
Örne¤in, “Markete gitti¤imizde sana verdi¤im parayla alacaklar›n› alman› istiyorum. Çünkü
flu anki bütçemiz buna elveriyor. Anlaflt›k m›?”
4. Kurallar› s›n›rlar› koyarken: Çocuklar› kurallar›-s›n›rlar› net, aç›k bir dille ifade etmek önemlidir. S›n›rlar içinde çeflitli seçenekleri sunmak da gerekir.
Ör: Hava so¤uk ve sadece bu gömle¤i giyersen üflürsün. Gömle¤in üstüne kaza¤›n› da giymeni istiyorum.
Sevgili Anneler,
Bu yöntemleri sadece çocukla iletifliminizde de¤il sizin için önemli olan her iliflkide
kullanabilirsiniz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
22
D‹NLEMEK ve ANLATMAK
EK-Öykü
CENNET VE CEHENNEM
Bir adam ölür ve cehenneme gider.
fieytan bu adam› nefis yemek kokular› gelen bir odaya götürür. Odan›n ortas›nda büyük bir
tencere ve çevresinde oturan insanlar vard›r. Bu çok zay›f; bir deri bir kemik kalm›fl insanlar ac›yla inlemektedir. Cehenneme yeni gelen bu adam tencerenin çevresindeki insanlar›n
ellerinde kepçeye benzer, uzun sapl› kafl›klar görür. Kafl›klar ellerine ba¤l›d›r. Kafl›¤› tencereye dald›rabilmekte ama hiçbir fley yiyememektedirler çünkü kafl›klar›n sap› o kadar uzundur ki, ellerindeki kafl›klar› bir türlü a¤›zlar›na götürememektedirler.
Lütfen der adam
- “Bana bir de cenneti gösterirmisin?”
- “Elbette der fleytan sonsuzlukta birkaç dakikan›n ne önemi var.” der ve onu cennete
götürür.
Adam cennete girince hem çok flafl›r›r hem de kafas› kar›fl›r. Gördü¤ü manzaran›n cehennemdekinden hiçbir fark› yoktur. Yaln›zca insanlar mutlu ve sa¤l›kl›d›r. Kahkahalarla gülmektedirler.
- “Anlayamad›m” der. “Herfley ayn›, herkesin ellerine ba¤l› uzun sapl› kafl›klar var ve hepsi
de bir tencerenin çevresinde oturuyorlar. Farkl› olan nedir? Neden buras› cennet”
fieytan adam›n sorusunu yan›tlayamaz tam ç›karken adam bafl›n› bir kez daha çevirir ve olan
biteni anlar.
Herkes ellerindeki uzun sapl› kafl›klarla birbirlerini beslemektedir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
23
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
EK-10 Kurallar ve S›n›rlar
KURALLAR
Çocuk yetifltirirken kurallar olmal›d›r. Kurallar olas› tehlikelerden korunmay› ve güvenli bir
ortam oluflturmay› sa¤lar. Kurallar insanlar›n birlikte yaflarken ihtiyaç duyduklar› düzenin
sa¤lanmas›na yard›mc› olur.
Kuralda amaç; çocu¤u cezaland›rmak de¤il, yaflam›n ac›l› yaflant›lar›ndan korumak için,
hatayla ya da deneme yan›lma yoluyla ö¤renme yerine baflkalar›n›n deneyimlerinden ö¤renmesine yard›mc› olmakt›r.
Kurallar› koyarken dikkat edilmesi gereken noktalar:
• Kurallar k›sa, aç›k ve net olmal›d›r. Örne¤in; “Akflamlar› saat 19:00’da hep birlikte
yemek yiyoruz.”
• Kurallar›n nedenleri anlat›lmal›d›r. Çocu¤un kural›n neden konuldu¤unu ve uymazsa
neler olabilece¤ini bilmesi gerekir. “Saat 21:00’de yatman› istiyorum, çünkü yar›n sabah
okula gitmek için erken kalkacaks›n. Sa¤l›kl› olmak, okulda baflar›l› olmak için iyi bir
uykuya ihtiyac›n var.”
• Kurallar çocu¤un yafl›na uygun ve gerçekçi olmal›d›r. Örne¤in 11 yafl›ndaki bir
çocu¤un saat 21:00’de yatmas›n› istemek yafl›na uygun olmayabilir.
• Kurallar olay s›ras›nda de¤il önceden belirlenmelidir. Ço¤u zaman istenmedik davran›fl
gerçekleflti¤inde o davran›fl›n bir daha gerçekleflmemesi için bir kural koyar›z. Çocuk
haber vermeden soka¤a ç›kar ve geç saatte eve dönerse, biz merak eder ve
endifleleniriz. Çocuk döner dönmez de o k›zg›nl›kla bir sürü fley söyler ve o arada da
“Bundan sonra haber vermeden d›flar› ç›kman› istemiyorum.” diyerek bir kural koymufl
oluruz. Böyle bir durumda koyulan kural›n nedeninin anlafl›lmas›, çocuk üzerinde etkili
olmas› pek beklenemez.
• Kurallara uyulmad›¤›nda çocuklar›n nas›l bir yapt›r›ma u¤rayacaklar›n› önceden
bilmeleri de önemlidir. Örne¤in; ödevini zaman›nda yapmad›¤›nda ve birçok uyar› ve
konuflmaya ra¤men bu davran›fl sürdü¤ünde oyun zaman›n› ödevini bitirmeye harcayaca¤›n› bilmesi.
• Kurallar tutarl› bir flekilde uygulanmal›d›r. Kurallar anne baban›n içinde bulundu¤u
duruma ve ruh haline göre de¤iflmemelidir. Kurallarla ilgili di¤er önemli bir nokta ise anne
ve baban›n da birbirileri ile tutarl› olmas›d›r. Dolay›s›yla anne baban›n kurallar ve hangi
durumda ne yapacaklar› konusunda anlaflm›fl olmalar› gerekmektedir. Ancak bu çocu¤a
karfl› anne baban›n her konuda ve çocukla iliflkilerinde ayn› davranmalar› anlam›na
gelmez. Örnek vermek gerekirse; yatma saati konusunda anne baba ayn› fleyi söylemeli
ancak çocukla geçirdikleri vakitte yapacaklar›yla ilgili farkl› davranabilmelidir.
• Kurallar esnetilebilir. Birlikte konuflarak ve karar vererek, özel durumlarda kurallar
esnetilebilir. Örne¤in çocuk hastaland›¤›nda, tatilde, kurallar de¤ifltirilebilir.
• Kurallar çocukla birlikte oluflturulabilir. Çocuklarla karfl›l›kl› ve birlikte oluflturulmas›,
gerekli aç›klamalar›n yap›lmas› kurallara uyulma olas›l›¤›n› artt›r›r.
• Kurallar varsa izinler de olmal›d›r. Kurallar s›n›rlar› belirtti¤i gibi o s›n›rlar›n içinde
nelere izin verildi¤ini de aç›klamal›d›r. Kural varsa izin de olmal›d›r. Örne¤in; hava
karard›ktan sonra arkadafllar›n evine gidilmez. Birlikte gidiyorsak ya da haber vermiflsek,
onlar müsaitse gidilebilir.
•
Araban›n ön koltu¤unda bu yaflta oturamazs›n. 12 yafl›na geldi¤inde ön koltu¤a
oturabilirsin.
•
Akflam yeme¤ini akflam 20:00’de birlikte yemeliyiz. Herhangi birimizin ifli oldu¤unda
haber vererek ayr› yiyebiliriz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
24
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
EK-11 Olumlu davran›fllar› nas›l gelifltirebiliriz?
1- Çocu¤a önleyici aç›klamalar yapmal›y›z.
Önleyici aç›klama, çocuk bir davran›fl› yapmadan önce baban›n çocu¤a davran›fl›
istemedi¤ini aç›kça belirtmesi ve ne istedi¤ini anlatmas›d›r. Böylece pek çok istenmeyen
davran›fl bu tür önleyici aç›klamalar sayesinde hiç ortaya ç›kmayacakt›r.
Örne¤in; E¤er çocu¤umuzun sokakta a¤layarak bir fley istemesinden hofllanm›yorsak ve
böyle bir davran›flta bulunabilece¤ini tahmin ediyorsak, soka¤a ç›kmadan önce “Soka¤a
ç›kt›¤›m›zda bir fleyler almam için a¤laman› istemiyorum.” diyerek aç›klama yapabiliriz.
Babalar›n bu önleyici aç›klamay› yaparken kulland›¤› ses tonu ve kararl›l›¤› çok önemlidir.
2- Çocu¤a karfl› tepkilerimizde tutarl› olmal›y›z.
Çocukla iliflkimizde tutarl› olmak çok önemli. Kurallar ve s›n›rlar› konuflurken de de¤indi¤imiz
gibi davran›fllar›m›zda tutarl› olmak çok önemlidir. Çünkü biz fark›na varmasak da
çocuklar›m›z bizim birçok davran›fl›m›z› örnek al›rlar. Bu nedenle onlara koydu¤umuz kurallarla kendi davran›fllar›m›z›n tutarl› olmas› önemlidir. Yalan söylemenin kabul edilemez bir
fley oldu¤unu bir kural olarak koymuflsak hiçbir koflulda yalan söylememek önemlidir.
Ç›kar›m›za uygun bir ortamda bir kereden bir fley olmaz diye düflünerek yalan söylersek
çocuk buradaki tutars›zl›¤› büyük bir ihtimalle fark edecektir. Bir baflka örnek olarak e¤er difl
f›rçalamadan yatmamak çocu¤umuza koydu¤umuz önemli bir kuralsa, bunu bizimde bir
tutarl›l›kla sürdürüyor olmam›z önemlidir. Davran›fllar›n yerleflmesinde tutarl›l›k ve takip
önemlidir.
3- Çocu¤umuza davran›fllar›m›zla örnek olmal›y›z
Anne babalar çocu¤undan yapmas›n› bekledi¤i davran›fllara kendi davran›fllar›yla da örnek
olmal›d›r. Çünkü, çocuklar özellikle okul öncesi yafllarda anne babalar›n› taklit ederler.
E¤er baban›n elbiseleri ortal›kta da¤›n›ksa, çocu¤undan elbiselerini toplu tutmas›n› bekleyemez.
E¤er baba çocu¤u dövüyorsa, çocuktan kardefliyle ya da arkadafllar›yla kavga etmemesini
isteyemez.
4- Çocu¤un yapt›¤› olumlu davran›fllar› Takdir edip, oluflmas› için de Teflvik
etmeliyiz.
Çocuklarda uygun davran›fllar› yerlefltirmede anne baban›n tutarl› ve örnek olmas›ndan
baflka yollar da vard›r. Bu yöntemler birlikte ve birbirini destekler flekilde kullan›ld›¤›nda
daha etkili olmaktad›r. Okul ça¤›ndaki çocuklar çevrelerindeki yetiflkinlerin ve akranlar›n›n
kendi davran›fllar›yla ilgili tepkilerini, geribildirimlerini önemserler. Özellikle anne babalar›n›n
elefltiri ve takdirleri çocuklar›n geliflimlerinde ve davran›fllar›n› düzenlemelerinde önemli yer
teflkil eder.
Hepimiz gibi çocuklar da takdir edilmeyi önemser. Bu yafltaki çocuklarla yap›lan baz›
araflt›rmalar›n bize gösterdi¤i bilgilerden bahsetmek istiyorum. Üç farkl› gruptaki çocuklara
baflard›klar› bir ifl sonras› üç tip geribildirim verilmifl. Ard›ndan bir zorlanma durumundaki
tepkileri incelenmifl.
• Kiflili¤e Geribildirim: Bu gruptaki çocuklara baflard›klar› bir ifl sonras› “Sen çok ak›ll› bir
çocuksun, çok güçlüsün.” gibi kifliliklerine yönelik geribildirimler verilmifl.
• Davran›fla Geribildirim: Bu gruptaki çocuklara ise “Önceden planlama yapman
zaman›nda bitirmeni sa¤lad›.” gibi davran›fllar›na yönelik geribildirimler verilmifl.
• Stratejik Geribildirim: Bu gruptaki çocuklara ise baflard›klar› ifli nas›l baflard›klar›n›n
görüldü¤ü, çabalar›n›n fark edildi¤i, sorunu hallederken izledikleri yolla ilgili geribildirimler verilmifl ve farkl› neler yapabilecekleri bu çocuklara sorulmufl. “Bu ifl için azimli, kararl›
davrand›n ve karfl›laflt›¤›n zorluklara ra¤men ifli sonucuna ulaflt›rd›n. Peki bu ifli yeniden
yapsayd›n neleri farkl› yapard›n?” gibi.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
25
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
EK-12 Olumsuz Davran›fllar› Nas›l Azaltabiliriz?
1- Nedenini düflünmek:
Çocu¤un olumsuz davran›fl›n›n alt›nda yatan nedeni bilmek, o davran›fla daha çok anlay›flla
yaklaflmam›z› sa¤layabilir.
E¤er çocu¤unuz yemek yerken m›zm›zlan›yorsa ve hasta oldu¤unu anlad›ysan›z, ona
k›zamazs›n›z ve anlay›fll› davran›rs›n›z.
2- Gözard›-Takdir-Teflvik:
Be¤enmedi¤imiz olumsuz davran›fllar› (e¤er çok rahats›z etmiyorsa) gözard› etmek,
herfleye sürekli k›zmamak, ancak olumlusunu yapt›¤› anda teflvik etmek:
- Saç› da¤›n›kken gözard› etmek, tarad›¤› zaman takdir etmek.
- Ayakkab›lar›yla içeri girdi¤inde gözard› etmek, ayakkab›lar›n› d›flarda ç›kard›¤› zaman takdir
etmek.
3- Seçenek sunmak:
Baba çocu¤a istemedi¤i davran›fl› aç›kça belirterek bunun yerine seçme hakk› vermelidir.
- Misafir varken, gürültü yapman› istemiyorum. Ya yan›m›zda sessizce oyna ya da odanda
oyna.
- Duvarlar› çizmeni istemiyorum çünkü, görüntüsü çirkin oluyor ve duvarlar› boyamak için
masraf yapmam›z gerekiyor. ‹stersen bu ka¤›d› duvara yap›flt›ray›m, orada çiz ya da
masan›n üzerine koyay›m orada çiz.
- fiu anda haberleri izlemek istiyorum. Ya kardeflinle burada sessizce oyna, ya da di¤er
odada oynay›n.
4- Davran›fl›n sonucunu aç›klayarak, yapt›¤› davran›fl›n zarar›n› göstermek:
Çocu¤un istenmeyen davran›fl› tekrarlamamas› için o davran›fl›n yanl›fl oldu¤unu kabul
etmesi gerekir. Bunun için de, baban›n çocukla konuflarak bu davran›fl›n yanl›fl oldu¤unu
anlatmas›, onu ikna etmesi önemlidir.
Çocuk evin içinde topla oynuyor. “Evin içinde topla oynamandan hofllanm›yorum. Evin
içinde topla oynad›¤›nda bir fley k›r›labilir endiflesi yafl›yorum. Bir fleyler k›r›ld›¤›nda yenisini
almak zorunda kal›yoruz. Bu, biriktirdi¤imiz paradan harcamam›za veya benim daha çok
çal›flmama neden oluyor.”
5- Farkl› çözüm yollar› düflündürmek:
Bazen çocuklar büyüklerin deneyimlerine ihtiyaç duyar. Çocu¤a yapt›¤› bir davran›fl›
“neden” istemedi¤imizi aç›klay›p zarar›n› anlatt›¤›m›zda onun bu davran›fl› tekrarlamas›n›
engelleyebilece¤imizi söylemifltik. Ancak sadece zarar›n› anlat›p piflmanl›k duyurmak yeterli olmayabilir. Çocu¤a bu olumsuz davran›fl yerine uygulayabilece¤i kabul edilebilir bir
davran›fl yani farkl› çözüm yollar› önermek de gereklidir. Çocu¤a farkl› bir çözüm yolu bulmas› için destek olabilir, onu düflünmeye yönlendirebiliriz. Burada önemli olan çocu¤un
düflünüp, farkl› çözüm yollar›n› kendisinin bulmas›d›r. Çocu¤unuz iyi bir çözüm yolu
buldu¤unda ise onu takdir etmeniz önemlidir.
Örne¤in;
• Sen arkadafl›na öfkelendin ve ona vurdun. Bu durumda baflka ne yapabilirdin?
• Ödevinin çok uzun oldu¤unu, yaparken s›k›ld›¤›n› söylüyorsun. Ödevini daha
kolaylaflt›rmak için ne yapabilirsin?
• Evde oynarken kardeflin hep senin oynad›¤›n oyuncaklar› istiyor. Sen de ona k›z›yorsun.
Ne yapabilirsiniz?
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
26
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
6- Çocu¤un yapt›¤› kötü davran›fl›n sonuçlar›n› yaflamas›n› sa¤lamak:
Tüm yöntemleri denedikten sonra, çocu¤un istenmeyen davran›fl› hala devam ediyorsa,
art›k davran›fl›n›n sonuçlar›n› yaflamas› gerekmektedir.
- Duvarlar› çizdi¤inde duvar›n kirlendi¤ini ve pis göründü¤ünü biliyorsun. Duvara senin için
bir ka¤›t yap›flt›rd›m, ona ra¤men sen yine duvarlar› çizdin. Geçen gün duvarlar› çizdi¤in için
çizdiklerini sen temizlemek zorunda kald›n. Yine ka¤›da de¤il, duvara çizmiflsin, çok çirkin
görünüyor. Bu yüzden boya kalemlerini 1 hafta boyunca kald›r›yorum.
- Sana evin içinde top oynad›¤›n zaman bir fleylerin k›r›lmas›ndan endifle etti¤imi
söylemifltim. Bir fleyler k›r›ld›¤› zaman para harcamak zorunda kald›¤›m›z› ve benim daha
çok çal›flmam gerekti¤ini sana anlatm›flt›m. Fakat sen buna ra¤men evde top oynamaya
devam ettin. Hatta geçen gün evde top oynarken saks›y› devirdin ve dökülen topraklar›
tekrar içine sen yerlefltirdin. Ama sen herfleye ra¤men evde top oynamaya devam ediyorsun. Bu nedenle, topunu 1 hafta boyunca kald›r›yorum.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
27
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
EK-13 Olumlu Davran›fl Gelifltirme Yöntemlerini Uygularken
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
• Çocuklardan beklentilerimizde çocu¤un yafl›n› göz önünde tutmal›y›z. Onlardan yapamayacaklar› iflleri istememeliyiz. Örne¤in; 7 yafl›ndaki bir çocuktan 3 yafl›ndaki
kardefline, biz evde yokken bakmas›n› veya 8 yafl›nda bir çocuktan yemek yapmas›n›
istememeliyiz.
• ‹stedi¤imiz davran›fl›n nas›l yap›laca¤›n› ö¤retmeliyiz. Örne¤in; ç›kard›¤› kaza¤› katlamas›n› bekliyorsak, önce ona bu iflin nas›l yap›laca¤›n› göstererek ö¤retmeliyiz.
• Para, oyuncak, giysi, eflya gibi maddi ödüller yerine onun sevdi¤i bir yeme¤i piflirmek,
onunla bir fleyler paylaflmak (oyun oynamak, parka gitmek …) gibi manevi ödülleri kullanmal›y›z.
• Bu yöntemlerin etkili olabilmesi için bir süre tutarl› olarak sab›rla uygulanmalar› gerekmektedir. Bu yöntemler sihirli de¤nek de¤ildir. Etkili olmas› zaman alacakt›r.
• Tekrar eden olumsuz davran›fllar için öncesinde, an›nda ve sonras›nda neler yap›laca¤›na
iliflkin düflünülüp bir planlama yap›lmas› uygulamay› kolaylaflt›racakt›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
28
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, çocuklar› yetifltirirken kullanabilece¤imiz Olumlu Disiplin
Yöntemlerini konufltuk. Olumlu davran›fllar› gelifltirmek, olumsuz davran›fllar›
de¤ifltirmek için neler yapabilece¤imizi tart›flt›k. Çocuklar›m›z› yetifltirirken, onlar›n
kifliliklerini olumsuz etkilemeden kullanabilece¤iniz bu disiplin yöntemlerinin
afla¤›da bir özetini bulacaks›n›z.
Çocu¤umuzda baz› davran›fllar› gelifltirmek ve istemedi¤imiz davran›fllar› da engellemek için
uygulayaca¤›m›z birçok yöntem var. Ancak, tüm bu yöntemlerin ifle yaramas› için çocu¤u
birey olarak kabul etmek, onun istek ve ihtiyaçlar›n› dikkate almak, karfl›l›kl› ve yak›n bir iliflki
kurmak gelmektedir.
OLUMSUZ DAVRANIfiLARI NASIL AZALTAB‹L‹R‹Z?
ÖRNEK OLMAK
Bu yöntemlerin bafl›nda yapt›¤›m›z davran›fllarla örnek olmak gelmektedir. Biz hiç fark
etmeden bir bakar›z ki çocu¤umuz bizim yapt›¤›m›z birçok fleyi kendili¤inden yap›yor. Çünkü
çocuklar edindikleri birçok özellik ve beceriyi çok basit bir yöntemle kazan›rlar. Bu da taklittir. Bu nedenle çocuklar›m›z›n taklit ettikleri ve model ald›klar› kifliler olarak onlara nas›l
örnekler oluflturdu¤umuz önemlidir.
Örne¤in; anne baban›n difllerini düzenli olarak f›rçalad›¤› bir ailede çocuklar›n difllerini f›rçalama olas›l›¤› artar. Ayn› flekilde anne baban›n sigara içti¤i bir evde çocuklar›n da ileride sigara
içme olas›l›¤› yükselir.
ÖNLEY‹C‹ AÇIKLAMALAR YAPMAK
Bu yöntem çocukar›n olas› istenmeyen davran›fllar›n› önlemek amac›yla kullan›labilir.
Örne¤in; flöyle bir durumu ele alal›m. Çocu¤unuz ödevlerini hep son dakikada yapmaktad›r.
Bu nedenle de, ödevleri eksik ve özensizdir. Bunun yan› s›ra ödevlerini son dakikaya
b›rakt›¤› için yetifltirmek için evde bir telafl ve gerginlik olmaktad›r.
Böyle bir durumda çocu¤unuza flu aç›klamay› yapabilirsiniz: “Ödevlerini zaman›nda yapmad›¤›nda birikiyor ve hep son dakikada yetifltirmeye çal›fl›yorsun. Hem ödevlerini tam
olarak yapam›yorsun hem de evde sorunlar yafl›yoruz. Ödevlerini ertelemeden yapabilmen
için seninle bir zaman plan› yapal›m.”
Önleyici aç›klama yaparken en önemli nokta; çocu¤a neyi, neden istemedi¤inizi söylemeniz
ve istemedi¤iniz davran›fl yerine hangi davran›fl› istedi¤inizi söylemenizdir.
KURALLARI KOYMAK VE SINIRLARI BEL‹RLEMEK
Sevgili Anneler,
Sizin de birçok deneyiminizde fark etti¤iniz gibi bazen Önleyici Aç›klamalar yapmak sorunun
çözümü için yeterli de¤ildir. Kurallar ve s›n›rlar›n konulmas›na gereksinim duyulur.
Ailelerin farkl› kurallar› olabilir. Örne¤in; eve girifl ç›k›fl saatlerinin düzeni baz› ailelerde hava
kararmadan önce olabilir, baz› ailelerde ise daha esnek olabilir. Ayn› flekilde yemek saati
belirlenirken de kurallarda farkl›l›k olabilir. Her evin kurallar› kendine aittir. Bu kurallar›n ne
oldu¤u, hangi kurallar›n uyguland›¤› önemli de¤ildir. Önemli olan her ailede baz› kurallar›n
olmas›, bu kurallar›n nas›l konuldu¤u ve çocu¤a nas›l ö¤retildi¤idir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
29
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
Kurallar›n ifle yaramas› ve uygulanmas› için kurallar› koyarken nelere dikkat etmek
gerekir
• Kurallar k›sa, aç›k ve az say›da olmal›d›r.
• Kurallar›n nedenleri anlat›lmal›d›r.
• Kurallar çocu¤un yafl›na uygun ve gerçekçi olmal›d›r.
• Kurallar olay s›ras›nda de¤il önceden belirlenmelidir.
• Kurallara uyulmad›¤›nda çocuklar›n nas›l bir yapt›r›ma u¤rayacaklar›n› önceden bilmeleri
de önemlidir.
TUTARLI OLMAK
Çocukla iliflkimizde tutarl› olmak çok önemli. Çünkü e¤er anne babalar tutarl› olursa çocuklar anne babalar›n›n ne zaman, nas›l davranacaklar›n› bilir ve bu onlar›n güvende hissetmelerini sa¤lar. Bu nedenle onlara koydu¤umuz kurallarla kendi davran›fllar›m›z›n tutarl›
olmas› önemlidir. Yalan söylemenin kabul edilemez bir fley oldu¤unu bir kural olarak
koymuflsak hiçbir koflulda yalan söylememek önemlidir. Ç›kar›m›za uygun bir ortamda bir
kereden bir fley olmaz diye düflünerek yalan söylersek çocuk buradaki tutars›zl›¤› büyük bir
ihtimalle fark edecektir.
GER‹B‹LD‹R‹M: ELEfiT‹R‹ VE TAKD‹R
Özellikle anne babalar›n›n elefltiri ve takdirleri çocuklar›n geliflimlerinde ve davran›fllar›n›
düzenlemelerinde önemli yer teflkil eder.
Çocuklar›n olumlu davran›fl kazanmalar›nda ve sürdürmelerinde çevrelerinden ald›klar›
olumlu ve olumsuz geribildirimlerin önemi büyüktür. Ancak bu geri bildirimin nas›l yap›ld›¤›
ve çocu¤un hangi yönlerinin vurguland›¤› da önemlidir. Çocuklara geribildirim verirken
onlar›n “çabalar›n›n” fark edildi¤ini belirtmek son derce önemlidir. Bu sayede çocuklar
baflar›s›z bile olsalar tekrar deneyip baflar›l› olmak için u¤rafl verirler.
Çocuklar› takdir ederken dikkat edilmesi gereken noktalar flunlard›r:
• Davran›fllar›n› ve özellikle çabalar›n› fark etti¤inizi söylemek,
• Bu davran›fl›n size etkisini söylemek,
• En k›sa sürede takdir etmek,
• Takdirin gerçekçi ve davran›fla uygun olmas›,
• Be¤endi¤iniz davran›fl sonucunda hissetti¤iniz duyguyu söylemek
OLUMSUZ DAVRANIfiLARI NASIL AZALTAB‹L‹R‹Z ?
Olumsuz davran›fllar› azaltmak, de¤ifltirmekle ilgili konuya bafllamadan önce size bir öykü
anlatmak istiyorum.
YAPIMINA ‹MZA ATAMAYAN YIKIMINA ‹MZA ATAR
Eski zamanlarda bir flehirde kral halk›n› toplar: - “fiehrimizi güzellefltirmek için bir saray yapmal›y›z. Ancak bu saray öyle bir saray olmal› ki gören bir daha bakmal›, flehrimizin simgesi
olmal›. Herkes bundan bahsetmeli” der. Herkes bu öneriyi sevinçle karfl›lar ve ülkenin en
iyi mimarlar›, inflaat mühendisleri, ustalar›, iflçileri bir araya gelip muhteflem bir saray
yaparlar. Ülkedeki herkes bir flekilde saray›n yap›m›nda görev al›r. Herkes saray›n
güzelli¤inden bahsetmekte, saraya hayran olmaktad›r. Ancak bir sabah kalkt›klar›nda saray›n
yanmakta oldu¤unu ve y›k›ld›¤›n› görürler. Herkes çok üzülür ve bunu yapan› aramaya
bafllarlar. Sonunda suçlu yakalan›r. Suçlu ülkenin en ünlü mimarlar›ndan biridir. Herkes çok
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
30
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
flafl›r›r ve bu mimara sorarlar: “Sen ki büyük bir mimars›n. Böyle bir saray›n k›ymetini
herkesten daha çok bilmelisin. Neden böyle birfley yapt›n?” Mimar›n cevab› çok ilginçtir:
“Bu saray› yaparken beni ça¤›rmad›n›z. Ben de yap›m›na imza atamad›m ama y›k›m›na
imza att›m” der.
Hiçbir davran›fl nedensiz de¤ildir. Çocuklar da be¤enmedi¤iniz, k›zd›¤›n›z, üzüldü¤ünüz bir
davran›flta bulunuyorlarsa mutlaka bir nedeni vard›r. Bu nedeni bulmak ve çocu¤un
geliflimini olumlu flekilde etkileyen yöntemler Demokratik Tutumu oluflturur.
NEDEN‹N‹ DÜfiÜNMEK
Bazen çocuklar olumsuz bir davran›fl› akl›n›za gelmeyen bir nedenden dolay› yap›yor olabilir. Davran›fl›n alt›nda yatan bu nedeni anlayabilirsek olumsuz davran›fl› de¤ifltirmek için
ne yapabilece¤imizi çok daha kolay bulabiliriz. Çocu¤un davran›fl›n›n nedeni her zaman
sizin düflündü¤ünüz “neden” olmayabilir. Örne¤in; ders çal›flmak istemeyen, çocu¤unun
bu davran›fl›n›n nedenini “tembellik” olarak düflünen baba, asl›nda baflka nedenleri gözden
kaç›rabilir.
GÖZARDI - TEfiV‹K
Bazen olumsuz, istenmeyen davran›fllara dikkatinizi vermeyip ilgilenmezseniz yani olumsuz davran›fllar› görmezden gelirseniz istenmeyen davran›fllar azalabilir.
Örnek olarak çocu¤unuzun küfür etti¤ini ya da kötü sözler söyledi¤ini varsayal›m. Diyelim
ki çocu¤unuz küfür etti¤inde tüm iflinizi yar›da kesip k›zg›nl›kla ‘öyle konuflma’ diye
uyar›rsan›z çocu¤unuz sizi k›zd›r›p ilgi gördü¤ü için sevinebilir ve küfürlü konuflmaya
devam edebilir.
Görmezden gelece¤iniz davran›fl›n niteli¤i de önemlidir. Bu davran›fl çocuk için tehlikeliyse
görmezden gelinemez. Örne¤in; çocu¤unuz b›çakla veya kibritle oynuyorsa, cüzdan›n›zdan
para al›yorsa bu davran›fllar› görmezden gelemezsiniz.
SEÇENEK SUNMAK
‹stenmeyen davran›fllar› de¤ifltimek için kullanabilece¤iniz bir yol da çocu¤a seçenek sunmakt›r. Çocu¤a seçenek sunmak kabul edilemez davran›fl›n yerine, yapabilece¤i, kabul
edilebilir bir veya birkaç davran›fl göstermektir. Yani sadece “yapma” demek yerine, yapmas›na izin verdi¤imiz davran›fllar aras›ndan seçim yapabilmesi için yol göstermektir. Bir
baflka deyiflle “hay›r” diyorsak seçenekleri de sunmakt›r.
DAVRANIfiIN SONUCUNU AÇIKLAYARAK ZARARINI GÖSTERMEK
Çocu¤un istenmeyen davran›fl› tekrarlamamas› için o davran›fl›n yanl›fl oldu¤unu bilmesi
gereklidir. Davran›fl›n›n sonucunu aç›klayarak zarar›n› göstermek de bir yöntemdir.
Bu yöntem olumsuz davran›fl yap›ld›ktan sonra kullan›lmal›d›r. Bu yöntemde çocu¤un
yapt›¤› davran›fl›n çevresine yapt›¤› etkiyi fark etmesi önemlidir. Bu nedenle baba olarak
çocu¤un yapt›¤› davran›fl›n sonucu üzerine onunla konuflmak, yapt›¤› davran›fl›n neden
zararl› oldu¤unu ona anlayabilece¤i bir dilde aç›klamak gereklidir.
Bu yöntemi uygularken çocu¤un yapt›¤› davran›flla ilgili düflünmesini sa¤lamak
gereklidir.
• Sen kardefline vurdu¤unda ne oluyor?
• Sence kardeflin bu durumda ne hissediyor, düflünüyor?
• Kardeflin seninle ilgili ne düflünebilir?
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
31
OLUMLU DAVRANIfi
GEL‹fiT‹RME
FARKLI ÇÖZÜM YOLLARI DÜfiÜNDÜRMEK
Bazen çocuklar büyüklerin deneyimlerine ihtiyaç duyar. Çocu¤a yapt›¤› bir davran›fl›
“neden” istemedi¤imizi aç›klay›p zarar›n› anlatt›¤›m›zda onun bu davran›fl› tekrarlamas›n›
engelleyebiliriz dedik. Ancak sadece zarar›n› anlat›p piflmanl›k duyurmak yeterli olmayabilir.
Çocu¤a bu olumsuz davran›fl yerine uygulayabilece¤i kabul edilebilir bir davran›fl yani farkl›
çözüm yollar› önermek de gereklidir. Çocu¤a farkl› bir çözüm yolu bulmas› için destek olabilir, onu düflünmeye yönlendirebiliriz. Burada önemli olan çocu¤un düflünüp, farkl› çözüm
yollar›n› kendisinin bulmas›d›r. Çocu¤unuz iyi bir çözüm yolu buldu¤unda ise onu takdir
etmeniz önemlidir.
Örne¤in;
Sen arkadafl›na öfkelendin ve ona vurdun. Bu durumda baflka ne yapabilirdin?
Ödevinin çok uzun oldu¤unu, yaparken s›k›ld›¤›n› söylüyorsun. Ödevini daha kolaylaflt›rmak
için ne yapabilirsin?
Evde oynarken kardeflin hep senin oynad›¤›n oyuncaklar› istiyor. Sen de ona k›z›yorsun. Ne
yapabilirsiniz?
ÇOCU⁄UN DAVRANIfiININ SONUCUNU YAfiAMASI
Yukar›da anlat›lan bütün bu yöntemleri uygulad›ktan sonra çocuk hala istemedi¤imiz
davran›fl› devam ettiriyorsa çocu¤un davran›fl›n›n sonuçlar›n› yaflamas› yöntemini
kullanabiliriz. Davran›fl›n sonucunu yaflatmak; çocu¤un istenmeyen davran›fl›n› engellemek
için, istenmeyen davran›fla yönelik bir yapt›r›m uygulamakt›r. Örne¤in; Çocuklar bütün
uyar›lara ve olumlu disiplin yöntemlerine ra¤men ders çal›flmak yerine bilgisayarla zaman
geçiriyor. Böyle bir olayda davran›fl›n sonucunu yaflatma yöntemini kullanmak için flu
aflamalar› kullanabiliriz:
Örne¤in; arkadafllar›yla alay eden bir çocu¤un arkadafllar› art›k onunla beraber oynamak,
zaman geçirmek isterler mi? Tabii ki arkadafllar› da onunla oynamak, gruplar›na almak istemeyeceklerdir. .
• Öncelikle di¤er olumlu disiplin yöntemleri kullan›lm›fl olmal›d›r.
• Çocuklara bu davran›fllar›ndan rahats›z olundu¤u ve derse ayr›lmas› gereken zaman› bilgisayara ay›rd›klar› ve bir sürü yöntem kullan›lmas›na ra¤men vazgeçmedikleri ifade
edilmelidir.
• Bütün bunlara ra¤men siz bilgisayarda zaman geçirmeye devam ettiniz. Bu nedenle bir
hafta boyunca bilgisayar› kald›r›yorum.
Bu yöntem çocu¤un istenmeyen davran›fl›n› engellemeye ve davran›fl›na yönelik olmal›d›r.
Kiflili¤ini incitici olmamal›d›r.
Sevgili anneler,
Bu yöntemlerin hepsini çocuklar›n›z› yetifltirirken kullanabilirsiniz. Ancak eflinizle bu
yöntemlerle ilgili konuflmak, birlikte tutarl› olarak bu yöntemleri kullanmak yöntemlerin etkisini artt›racakt›r.
Mutlu, sa¤l›kl› çocuklar yetifltirmeniz dile¤iyle.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
32
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
EK-14 Çocu¤unuzun Yafl›na Uygun Sosyal-Duygusal
Geliflimini Takip Çizelgesi
Afla¤›daki becerileri çocuklar›n›z› düflünerek doldurun. Bugünkü oturumda çocuklar›n›z›n
sosyal-duygusal geliflimlerini desteklemek için neler yapabilece¤iniz konusunda size yol
gösterici olacakt›r.
Lütfen afla¤›daki aç›klamalar› okuduktan sonra, kendi çocu¤unuzun yapt›¤› davran›fllar›
iflaretleyiniz.
Evet (+) Hay›r (-)
• K›zlarla erkek çocuklar aras›nda oyunda cinsiyete göre gruplaflmalar var m›? o
• Arkadafllar›yla aralar›nda paylaflma, yard›mlaflma, iflbirli¤i var m›? o
• Selamlaflma, teflekkür etme, izin isteme becerilerini gösteriyor mu? o
• ‹stemedi¤i bir fleye uygun flekilde “hay›r” diyebiliyor mu?
• Bir gruba dahil olmak istiyorlar m›?
o
o
• Kurall› oyunlar oynuyorlar m›? Mesela k›zma birader, monopoli, kelime oyunu, tombala,
saklambaç gibi.o
• Kurallar› uygularken nas›l davran›yorlar? Kurallara s›k› s›k›ya ba¤l›lar m›? o
• Kurala uymayanlar›n cezaland›r›lmas› gerekti¤ini mi düflünüyorlar? o
• Etraflar›ndaki olaylarla ve kiflilerle ilgililer mi? Onlar›n ihtiyaçlar›na duyarl›lar m›? o
• Kendilerine çok fazla güvenirler, asla yanl›fl yapmayacaklar›na inan›rlar m›? o
• Baflkalar›n›n gözüyle de olaylar› görmeye bafllad›lar m›? o
• Küçük çocuklar› korumaktan ve onlarla oynamaktan hofllan›yorlar m›? o
• Çocuklar›n›z için okulda baflar›l› olmak önemli mi?
o
• Davran›fl›n niyetini hesaba katar, de¤erlendirirler mi? (Bilerek mi kas›tl› m›?) o
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
33
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
EK-15 Özerk ‹liflkisel Benlik
Sosyal ve duygusal geliflimin sa¤l›kl› olmas› kiflinin kendisi ve di¤erleri aras›nda uyumlu bir
iliflki sürmesiyle mümkün olur. Bunun için hem kendisini hem de di¤erlerini tan›ma becerilerini kazanmaya bafllamas› önemlidir.
BENL‹K GEL‹fi‹M‹:
Duygusal ve sosyal geliflimin sa¤l›kl› olmas› ayn› zamanda çocu¤un “benlik” gelifliminin
sa¤l›kl› olmas› anlam›na gelir. Benlik; di¤er insanlardan farkl› bir birey olarak var oldu¤unu
fark etmesi, çocu¤un/kiflinin kendisini tan›mas›, “Ben kimim?” sorusuna verdi¤i cevapt›r.
Bu cevap baz› çocuklarda olumlu baz›lar›nda olumsuz olabilir. Ancak bekledi¤imiz çocu¤un
“Ben kimim?” cevab›na verdi¤i yan›t›n kendi olumlu ve olumsuz yanlar›n› bir arada görerek
cevap verebilmesidir. Benlik kavram› büyük ölçüde çocu¤un yak›n çevresinden ald›¤› geri
bildirimlerle oluflur.
Benli¤in sa¤l›kl› geliflmesi demek özerk iliflkisel benli¤e sahip olmak demektir. Özerk
iliflkisel benlik; çocu¤un hem ayr› bir birey oldu¤unun ve di¤erleriyle s›n›rlar›n›n fark›nda
olmas› hem de özerk olarak di¤er insanlarla iletiflim kurmas›d›r. Bu benli¤in geliflebilmesi
için özerk olma ve iliflki kurabilme ihtiyaçlar›n›n anne baba, çevre taraf›ndan uygun flekilde
karfl›lanmas› gerekir.
1. Özerk olma ihtiyac›: Çocu¤un özerk bir birey olmas›n›n desteklenmesi
2. ‹liflki ihtiyac›: Ayn› zamanda ebeveynleriyle, çevresiyle, akranlar›yla iliflki ihtiyac›n›n
karfl›lanmas›
Öncelikle hepimiz kiflili¤imize, varl›¤›m›za, düflüncelerimize, kararlar›m›za sayg› duyulmas›n›
isteriz. Bulundu¤umuz ortamda varl›¤›m›z›n, etkimizin fark edilmesini bekleriz. Çocuklar da
özellikle yafllar› büyüdükçe kendi kararlar›na, düflüncelerine sayg› duyulmas›n› isterler. Daha
do¤rusu özerk, (ayr› bir birey) olduklar›n›n kabul edilmesini beklerler.
Örne¤in; giysilerinin seçiminde, eflyalar›nda, odalar›n›n düzenlenmesinde, evdeki kurallar ve
kararlar hakk›nda düflüncelerini ifade etmede, arkadafllar›n› seçmekte, zamanlar›n› nas›l
geçirecekleriyle ilgili kararlarda kendi tercihlerini yapma istekleri özerklik ihtiyac›
göstergeleridir.
Özerklik ihtiyac› çocuklar›n ebeveynlerinden ayr› olarak, bir birey olarak kararlar almalar›n› ve
uygulamalar›n› içerir. Ancak özerk olmak, anne babadan –di¤er insanlardan- ayr› olmak,
yaln›z kalmak, her fleyi tek bafl›na halletmeye çal›fl›p temas›/iliflkiyi kesmek anlam›na
gelmez.
Çocuklar büyüdükçe daha s›k kendi fikirlerini, tercihlerini ortaya koyarlar. Hatta 9-10
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
34
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
yafllar›nda bazen anne babas›yla ayn› düflünüp, davranmaktan hofllanmayabilirler. Karfl›
ç›kmak, itiraz etmek, kendi istedi¤i gibi giyinmek, saç›n› kestirmek gibi davran›fllar gelifltirebilirler. Odalar›n›n, eflyalar›n›n onlara özel oldu¤unun bilinmesini isterler. Kendi özel zamanlar›na, mahremiyetlerine sayg› gösterilmesini isterler.
Tüm bunlar› yaparken de anne babalar›yla iliflkilerini kopartmak istemezler. K›saca bir yandan
ayr› bir kifli olarak fikirlerini düflüncelerini ortaya koymak isterken bir yandan da anne
babalar›yla, akranlar›yla, çevresindeki insanlarla iliflki kurmak isterler.
Bir flekilde varl›¤›m›z›n fark edilmesi, sosyal bir ortamda yaflarken bizden beklentileri bilmek,
s›n›rlar›, kurallar› anlamak baflkalar› ile iliflki sayesinde olur. Böylece bir yandan iyi
hissetmemizi sa¤layan olumlu geribildirimleri duyar, kendimize güvenimizi art›r›r, di¤er yandan sosyal ve duygusal ihtiyaçlar›m›z› nas›l karfl›layaca¤›m›z› ö¤reniriz.
Çocuklar için de durum ayn›d›r. Do¤umdan itibaren çocuklar için anne babalar›yla kurduklar›
iliflki yaflamsal bir önem tafl›r. Bu iliflkinin yo¤unlu¤u ve flekli yafla göre farkl›l›klar gösterir.
Anne babalar›yla kurduklar› iliflki sayesinde çocuklar onlar› model alarak birçok beceriyi
ö¤renir.
Okul ça¤›nda ise anne babayla kurulan iliflkinin yan› s›ra akranlarla iliflki özel bir önem kazan›r.
Çocuklar bu dönemde kurduklar› arkadafll›klar sayesinde kendileri için son derece önemli olan
sosyal kabulü akranlar›ndan al›rlar.
Çocuklar›n hem özerk, sizden ayr› bir birey oldu¤unun kabul edilme hem de sizinle iliflki
kurma ihtiyac› içinde oldu¤unuzu unutmamak gerek. Bunu sa¤lamak için de art›k büyüdüklerini ve baflka türlü bir iliflki kurma ihtiyac› içinde oldu¤unu bilmek önemlidir. Kendilerine özgü
de¤iflik meraklar›, ilgileri düflünceleri oldu¤unu hat›rlamak gerekir.
Bu noktada iki önemli noktay› vurgulamak gerekir:
• Çocu¤unuzun size çok ters gelen bir fikri bile olsa öncelikle onun neden böyle
düflündü¤ünü anlamaya çal›fl›n ve aç›klamas›na izin verin.
• Ona yard›m ederken size önerece¤im 4 evet yöntemini kullanabilirsiniz: Bu yönteme göre;
çocu¤unuzun bir konuda yard›ma ihtiyaç duydu¤unu düflünüyorsan›z afla¤›daki sorular›
kendinize sormal› ve her birinin cevab› evet olmal›d›r. Ayr›ca çocuk bir yard›m iste¤ini
do¤rudan söylemiyorsa, ben sana yard›m etmek istiyorum diyerek 2, 3 ve 4. sorular› kendinize sorarak süreci, sürdürebilirsiniz.
1. Çocu¤unuz yard›m istiyor mu?
2. Siz yard›m etmek istiyor musunuz?
3. Yard›m etmek istedi¤iniz konu sizin yetkin ve sorumlu oldu¤unuz bir konu mu?
4. Yard›m etti¤iniz konuda iflin en az %50’sini çocuk yap›yor mu?
Örne¤in: Çocu¤unuz arkadafl›yla kavga etmifl. Bir yandan da birlikte bir ödev yapmalar›
gerekiyor. Böyle bir durumda 4 soruyu sorarak ona uygun flekilde yard›m edebilirsiniz.
Not: Bu yöntemi kullan›rken çocu¤un yafl›n›, geliflim ve bilgi düzeyini dikkate almal›s›n›z.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
35
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
EK-16 K›skançl›¤a Uygun Tepki Kontrol Listesi
Örnek Olay:
9 yafl›ndaki Ahmet 4 yafl›ndaki kardefli Esra’ya daha fazla ilgi gösterildi¤ini, ona oyuncaklar
al›nd›¤›n›, anne babas›n›n onunla daha çok zaman geçirdi¤ini söylemektedir. Zaten kendisini art›k önemsemediklerini, babas›n›n eskiden onunla top oynarken art›k oynamad›¤›ndan
flikayet etmektedir. Art›k onu sevmediklerini söylemektedir. Ben de bundan sonra Esra’yla
ilgilenmiyorum.
Böyle bir durumda baban›n gösterebilece¤i olas› davran›fllar afla¤›da s›ralanm›flt›r. Bu
davran›fllardan do¤ru bulduklar›n›z›n yan›na (+) yanl›fl bulduklar›n›z›n yan›na (-) iflareti
koyunuz.
1. Ama sen 9 yafl›ndas›n, Esra daha 4 yafl›nda, zaman›nda seninle de ilgilendik. ( )
2. Sen abisin, küçücük k›z› m› k›skan›yorsun? ( )
3. Baba Ahmet’i dikkatli bir flekilde can kula¤›yla dinler. ( )
4. Seninle uzun süredir top oynamad›¤›m›z için flikayetçisin. ( )
5. fiimdi Esra’n›n daha fazla ilgiye ihtiyac› var. ( )
6. K›skançl›k kötü bir duygu. Sana yak›flt›ramad›m. ( )
7. Ben ve annen seni her zaman sevdik ve sevece¤iz. ( )
8. Sana zaman ay›rmam›zla ilgili baz› isteklerin var san›r›m. Bunlar› konuflal›m m›? ( )
9. Esra’ya m›, bize mi k›zg›ns›n? diye sorar ve dinler. ( )
10. Bunu annenle konufl. ( )
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
36
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, çocuklar›n›z›n gelifliminde önemli olan sosyal ve duygusal geliflim
alanlar›n› konufltuk. Çocu¤un sosyal ve duygusal geliflimi dedi¤imizde; kendisini
tan›mas›n›, çevresindeki tüm kiflilerle güvenli ve olumlu iliflkiler kurmas›n›, toplumdaki sosyal kurallar› ö¤renmesi ve onlara uygun davranmas›n› anl›yoruz.
DUYGUSAL GEL‹fi‹M
Duygular davran›fllar›m›z›, di¤er insanlar›n davran›fllar›na verdi¤imiz tepkilerimizi ve olaylar
karfl›s›ndaki davran›fllar›m›z› belirleyen hissettiklerimizdir. Bir yerde bulunmaya devam etme
ya da birisiyle iliflkimizi gelifltirme, sona erdirme ve belirli bir seviyede tutmam›z›
duygular›m›z, hissettiklerimiz etkiler.
Çocu¤unuzun kendisinin ve baflka kiflilerin duygular›n›n fark›na varmas› ve fark›na
vard›¤› duygular› ifade edebilmesini desteklemek için sizlerin yapabilece¤i birçok fley
vard›r.
• Çocu¤unuzun duygular›na önem vermek, onu duygular›ndan dolay› suçlamamak, duygular› ile alay etmemek de çocu¤un duygular›n›n normal oldu¤unu anlamas› için önemlidir.
• Çocu¤umuzun yaflad›¤› duyguyu farketti¤imiz zamanlarda onun duygular›n› anlad›¤›m›z›
belirten bir mesaj vermemiz de çocu¤umuzun duygular› tan›mas›na ve çevresinde duygusunun kabul görmesine yard›mc› olabilir.
• Yaflad›¤›m›z duygular›, “Kendini ‹fade Etme Yöntemi”yle onunla paylafl›rsak ona örnek
olabiliriz. Böylece çocu¤un duygular›n›n sonras›nda verdi¤i olumsuz tepkilerde onu suçlamak yerine neden bu davran›fl›n olumsuz oldu¤unu çocu¤a nedenleri ve sonuçlar› ile
anlatmal›y›z.
• ‹zledi¤imiz filmler ve okudu¤umuz kitaplar, yaflanan durumlarda duygular› hakk›nda sohbet edebiliriz.
SOSYAL GEL‹fi‹M
Çocu¤un sosyalleflmesi ise yafl› ilerledikçe kendini tan›mas›yla, baflkalar›yla kurdu¤u
iliflkilerle geliflir. Çocu¤un sosyal geliflimi için, önce kendini tan›mas› ve sonra da baflkalar›n›
anlamas›, uyum gösterebilmesi gerekir. Bu geliflim çocu¤un di¤er insanlarla olan iliflkisi
sonucunda meydana gelir. Çocu¤un ilk sosyal iliflkisi anne ve babas›yla veya anne, baba
yerine geçmifl kiflilerledir. Bu iliflki daha sonra kuraca¤› tüm iliflkilerin temelini oluflturur.
Çocuk büyüdükçe içinde bulundu¤u oyun ortamlar›nda baz› kurallar› ö¤renmeye bafllar.
Daha sonras›nda da içinde bulundu¤u çevrelerin toplum kurallar›n› ö¤renir. Bu süreçte anne
ve baban›n çocu¤u karfl› davran›fllar› çocu¤un sosyal gelifliminde önemlidir. Çocu¤un sosyal
geliflimi için anne baba olarak yapabileceklerimizi flöyle özetleyebiliriz:
• Çocu¤a arkadafl edinece¤i, baflka çocuklarla beraber olabilece¤i ortamlar haz›rlamal›y›z.
• Özellikle ilkö¤retim ça¤›nda arkadafl edinebilece¤i sosyal faaliyetlere gönderebiliriz.
Basketbol tak›m›na, folklor çal›flmalar›na kat›lmas› buna örnek verilebilir.
• Arkadafll›klar›n› sürdürmesi için iflbirli¤i yapmas›, baflkalar›n›n haklar›na sayg› göstermesi, baflkalar›na yard›m etmesi, paylaflmas› gerekti¤ini ö¤retmeliyiz.
• Arkadafll›¤›n önemi konular›n› içeren kitaplar okuyabilir ve okul ça¤›ndaki çocuklar›n da
okumas›n› sa¤layabiliriz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
37
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
• Kardefliyle birlikte sorumluluk alabilecekleri, birfleyler yapabilecekleri ve e¤lenecekleri
ortamlar› haz›rlamal›y›z.
• Anne-baba olarak onlar› hiç bir konuda k›yaslamayarak, birbirlerini k›skanmalar›na engel
olabiliriz. Ailenin bir araya geldi¤i ortamlar yaratmal›y›z. Bayram ziyaretleri, aile toplant›lar›
gibi.
• Toplumsal kurallar› ö¤renmesini sa¤layabiliriz. S›raya girme, baflkalar›n› rahats›z edecek
hareketlerden kaç›nma gibi.
Sevgili Anneler,
Bu hafta efllerinizle konufltu¤umuz di¤er önemli bir konu da çocuklar›n zaman
zaman yaln›z kalmak, baz› kararlar› kendi bafllar›na almak, bir ifli kendi bafllar›na yapmak istekleri karfl›s›nda nas›l davranmam›z gerekti¤iydi.
Çocuklar›n›z, zaman zaman yaln›z kalmak, baz› kararlar› kendi bafllar›na almak, baz›
iflleri kendi bafl›na yapmak isterler. Asl›nda bu, çocuklar›n büyümesiyle birlikte geliflen,
kendine yetebilen her insan›n temel ihtiyac› olan özerk olma ihtiyac›ndan kaynaklan›yor.
Hepimiz bulundu¤umuz ortamda varl›¤›m›z›n, etkimizin fark edilmesini bekleriz. Çocuklar da
özellikle yafllar› büyüdükçe kendi kararlar›na, düflüncelerine sayg› duyulmas›n› isterler. Daha
do¤rusu özerk, (ayr› bir birey) olduklar›n›n kabul edilmesini beklerler.
Çocuklar›m›z bafllang›çta sadece bize ba¤l›yken yavafl yavafl, beceriler kazand›kça, d›fl
dünyay› tan›d›kça ve d›fl dünyaya uyum gösterdikçe birçok fleyi kendileri yapmak, denemek,
isterler.
Ancak çocuklar özerk olmak isterken, anne babalar›yla daha az iliflkide olmak isteseler de
iliflkiyi kesmek istemezler. Zaten sa¤l›kl› bir benlik geliflimi için çocu¤un hem özerk
olmas›na izin vermek hem de iliflkiyi uygun flekilde kurmak, sürdürmek gerekir. Çocuklar›n
hem özerk olmaya hem de iliflki kurmaya ihtiyac› bulunmaktad›r.
Çocuklar büyüdükçe daha s›k kendi fikirlerini, tercihlerini ortaya koyarlar. Hatta 9–10
yafllar›nda bazen anne babas›yla ayn› düflünüp, davranmaktan hofllanmayabilirler. Karfl›
ç›kmak, itiraz etmek, kendi istedi¤i gibi giyinmek, saç›n› kestirmek gibi davran›fllar gelifltirebilirler. Odalar›n›n, eflyalar›n›n onlara özel oldu¤unun bilinmesini isterler. Kendi özel zamanlar›na, mahremiyetlerine sayg› gösterilmesini isterler.
Sevgili Anneler
Anne baba olarak çocuklar›n›z›n sosyal ve duygusal geliflimini desteklemek için
yukar›daki noktalar› dikkate alman›z› öneririz. Daha önce de bahsetti¤imiz anne
baban›n birlikte ve tutarl› olarak davran›fllar sergilemeleri çocuklar›n geliflimlerini
olumlu etkiler.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
38
SOSYAL ve DUYGUSAL GEL‹fi‹M
EK-Öykü
DÜNYANIN YED‹ HAR‹KASI
Bir grup ö¤renciden Günümüz Dünyan›n Yedi Harikas›'n›n
neler oldu¤unu düflündüklerine dair bir liste yapmalar› istenir. Aralar›nda
anlaflmazl›klar ç›kmas›na ra¤men afla¤›dakiler en fazla oyu alanlard›r:
1)2)3)4)5)6)7)-
M›s›r'›n Büyük Piramitleri
Taç Mahal
Büyük Kanyon
Panama Kanal›
Empire State Binas›
St. Peter Bazilikas›
Çin Seddi
Ö¤retmen oylar› toplarken, sessizce duran bir k›z ö¤rencisinin henüz
ka¤›d›n› vermemifl oldu¤unu fark eder. Sonra ö¤rencisine kendi haz›rlad›¤›
liste ile ilgili bir problem olup olmad›¤›n› sorar.
K›z ö¤renci ise "Evet, biraz. O kadar çok fley var ki, bir türlü karar
veremiyorum"der.
Ö¤retmen de ö¤rencisine
"Peki, söyle bakal›m senin listende neler var, belki biz sana yard›mc›
olabiliriz" der.
K›z ö¤renci önce duraksar ve sonra okumaya bafllar :
"Bence Dünyan›n Yedi Harikas› :
1)2)3)4)5)6)7)-
Görmek
Duymak
Dokunmak
Tatmak
Hissetmek
Gülmek
ve Sevmek...
Odada sinek uçsa sesi duyulacak flekilde bir sessizlik oldu. Basit, s›radan
ve normal olarak düflündü¤ümüz ve gözden kaç›rd›¤›m›z fleyler gerçekte ne
kadar da mükemmeldirler.
Samimi bir hat›rlatma: Hayattaki en de¤erli fleyler sat›n al›namayanlard›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
39
Z‹H‹NSEL GEL‹fi‹M,
BAfiARI ve ÇABA
EK-17 Zihinsel Beceriler
1. Alg›lama: Gözümüzle, kula¤›m›zla befl duyumuzla çevremizde olup biteni anlamak,
tan›mak.
2. Hat›rlama: Ö¤renilen bilgilerin gerekti¤inde kullan›lmak üzere zihinde harekete
geçirmek, hat›rlamak.
3. Kavram gelifltirme: Alg›lanan, hat›rlanan nesneleri zihinde renklerine, flekillerine,
büyüklük, küçüklük, gibi özelliklere göre düzenlemeler yapmak.
4. Sorun çözme: Di¤er becerilerin kullan›l›p gerekli bilgilerin toplanmas› ve düflünerek,
mant›k yürüterek olaylar karfl›s›nda nas›l hareket edilmesi gerekti¤ine karar vermek.
5. Temsil etme/Dil geliflimi: Düflünceleri, ö¤renilenleri sözcüklerle veya resimle, taklitle,
rol almayla aktarmak. Çocu¤un zihninde canland›rd›klar›n› sözel olarak ifade etmesi temsil etme becerisinin d›flar›ya aktar›lmas›, yans›t›lmas›d›r. Bu nedenle çocukla konuflmak
ve onu dinlemek, onun konuflma becerisini, dil geliflimini olumlu etkiler. Çocu¤un zihninden geçenleri daha iyi anlayabilmek için onunla sohbet edilebilecek ortamlar› yaratmak
gerekir.
Zihinsel geliflim, düflüncelerimizi, alg›lad›klar›m›z›, ö¤rendiklerimizi zihnimizde
yorumlad›ktan sonra ifade etmemizi ve yeni bilgi, becerileri ö¤renmemizi sa¤layan bir
geliflim alan›d›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
40
Z‹H‹NSEL GEL‹fi‹M,
BAfiARI ve ÇABA
EK-18 Çocu¤umuza Nas›l Kitap Okumal›y›z?
ÇOCU⁄UMUZA NASIL K‹TAP OKUMALIYIZ?
Kitap okurken dikkat etmemiz gereken baz› hususlar vard›r.
Kitab› okumadan önce :
• Çocu¤unuza okuyaca¤›n›z öyküyü önce kendinize okuyun, vaktiniz varsa bir kez de yüksek sesle okuyun. Okudu¤unuz öyküyü sinema gibi akl›n›zda görsel olarak geçirin. Bunu
yapmak flart de¤il ama okuman›za çok yard›mc› olur.
• Kitab› çocu¤unuza okurken onunla yan yana oturun ki, çocu¤unuz kitaptaki resimleri
takip edebilsin.
Kitap okurken :
• Kitab› anlafl›l›r bir ses tonuyla okumal›y›z. Zaman zaman farkl› kifliler konuflurken ses
tonumuzu de¤ifltirebiliriz. Vurgulamalara dikkat etmeliyiz.
• Okurken ayn› zamanda resimleri göstermeliyiz.
• Parma¤›m›zla sat›rlar› takip edebiliriz. Böylece çocu¤umuz okuman›n soldan sa¤a do¤ru
gerçekleflti¤ini görür.
• Arada çocu¤unuzun sizi dinleyip dinlemedi¤ine , öyküyü izleyip izlemedi¤ine bak›n
• Okuma temponuzu öyküye göre h›zl› ve yavafl olarak de¤ifltirin.
• Okudu¤unuzla ilgilenin sevdi¤iniz fleyleri okuyun.Sakin sessiz bir yerde okuyun.
• S›cak bir sesle okuyun. Sesiniz otoriter bir tonda olmas›n.
• Heyecanl› yerlerde bir es vererek heyecan› artt›r›n.
• Önemli olan bir nefeste öyküyü okuyup bitirmek de¤il iyi vakit geçirmek. Çocu¤unuzla
konuflmak.
• Okumak spor gibidir. Okudukça daha iyi okuyaca¤›n›zdan emin olabilirsiniz.
Kitab› okuduktan sonra :
• Kitap bittikten sonra çocu¤un kitaptaki konu üzerinde konuflmas›na f›rsat vermeliyiz. Ona
konu ile ilgili sorular sorabiliriz. Kitab› be¤enip be¤enmedi¤ini ve nedenlerini sorabiliriz.
• Çocuklar›n dinledikleri öyküyü diledikleri gibi tekrar etmelerine f›rsat vermeliyiz.
• Çocuklar nas›l yafllar› büyüdükçe farkl› oyuncaklarla oynamay› tercih ederlerse, yafllar›
büyüdü¤ü için yeni kitaplar isteyebilirler. Okudu¤unuz öykü hiç ilgisini çekmiyorsa yafl›na
uygun olmayabilir.
• Çocu¤a okuma zevkini kazand›rmak için bol bol kitap okumal›, kitaplara bakmas›na izin
vermeli, onu gördüklerini anlatmas› konusunda yüreklendirmeliyiz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
41
Z‹H‹NSEL GEL‹fi‹M,
BAfiARI ve ÇABA
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, di¤er bir geliflim alan› olan zihinsel geliflim ve zihinsel geliflimi
desteklemek için yapabilecekler konusunda konufltuk. Bunun yan› s›ra da “baflar›” ve
“çaba” konular› üzerinde durduk.
Zihinsel geliflim, düflüncelerimizi, alg›lad›klar›m›z›, ö¤rendiklerimizi zihnimizde yorumlad›ktan
sonra ifade etmemizi ve yeni bilgi, becerileri ö¤renmemizi sa¤layan bir geliflim alan›d›r.
Çocuklarda da do¤ufltan var olan zihinsel beceriler yafl› ilerledikçe ve çevresi taraf›ndan
desteklendi¤inde geliflmektedir.
Do¤umda insan beyni her türlü ö¤renme ve düflünme becerisi için yeterli say›da beyin/ sinir
hücreleriyle birlikte do¤ar. Önemli olan bu hücrelerin ö¤renme tecrübeleriyle, kullan›lmas›d›r.
Hücrelerin kullan›lmas› çocu¤umuzla bol bol konuflarak ve onun oynamas›na, çevresini
keflfetmesine f›rsat sa¤layarak mümkün olmaktad›r.
“‹flleyen demir ›fl›ldar” atasözünde vurguland›¤› gibi, beyin ne kadar kullan›l›rsa o kadar iyi
çal›fl›r. Harekete geçirilmeyen beyin hücreleri zamanla yok olur. Hamilelik ve ilk yafllar sinir
sisteminin geliflmesinin en h›zl› oldu¤u dönemdir. Bafllang›çta sadece içgüdüleri (ac›kt›¤›nda
a¤lamak vb) ve refleksleri yoluyla (emme, tutunma vb) yaflama uyum sa¤layan bebek daha
sonra yaflad›¤› deneyimler sonucu düflünme becerilerini gelifltirerek uyum sa¤lar.
Beyin esnek bir özelli¤e sahiptir. Örne¤in bir çocuk normal geliflimi için ihtiyac› olan ö¤renme
deneyimlerinden yoksun kalsa da daha sonra destekleyici bir çevre için girerse olumsuz
etkiler telafi edilebilir. Giderilmedi¤inde ise ilk yafllarda yaflanan olumsuz deneyimlerin
sonuçlar› kal›c› olabilir.
Çocuklar›n zihinsel geliflimini desteklemek için yapabileceklerimiz
Anne babalar, çocu¤un zekâs›n›n, zihinsel becerilerinin do¤ufltan geldi¤ine, geliflmeyece¤ine
inand›klar›nda çocuklar› için “onun yapabilece¤i bu kadar, kapasitesi bu” diye düflünmekte ve
büyük olas›l›kla çocuklar›na bu yönde ifadelerde bulunmaktad›r. Tam tersinde ise anne
babalar zekân›n çaba, çal›flma sonucu de¤iflti¤ine inand›klar›nda çocuklar› için “yeterince
çabalad›¤›nda, çal›flt›¤›nda zekâs›n› gelifltirebilir, onu bu konuda destekleyebilirim” diye
düflünmekte ve bu yönde geribildirimler vermektedir.
Anne baba olarak çocuklar›n her yaflta zihinsel geliflimlerini destekleyebiliriz. Kolayca
yap›labilecek birkaç nokta afla¤›da listelenmifltir.
• Çocu¤un de¤iflik ö¤renme tecrübeleri yaflamas› için sizlerle ve arkadafllar›yla oynayabilece¤i farkl› yerleri ve kiflileri görebilece¤i ortamlar haz›rlamak,
• Çocu¤un anlatmak istediklerini (seyretti¤i filmleri, yapt›klar›n›, yaflad›klar›n›) anlatmas› için
ona f›rsat vermek, sorular sormak,
• Çocukla daha önceden ö¤rendi¤i bilgiler, yaflad›¤› olaylar gibi konularda konuflmak, onun
bunlar› hat›rlamas› için yard›mc› olmak,
• Hikâye ve masallar anlatmak, kitap okumak çocu¤un okuduklar›yla ilgili çocukla sohbet
etmek, sorular sormak,
• Çocuk ne kadar çok bilgi alabilece¤i ortamda olursa bilgileri o kadar çok düzenleme,
s›n›flama flans› olur. Bu nedenle çocu¤un farkl› ve bilmedi¤i ortamlarla karfl›laflmas›n›
sa¤lamak kavram gelifltirme becerisini gelifltirecektir.
• Çocukla düzgün, do¤ru bir Türkçe ile konuflmak, .
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
42
Z‹H‹NSEL GEL‹fi‹M,
BAfiARI ve ÇABA
Zihinsel geliflim için önemli bir nokta da çocu¤un sordu¤u sorular›n nas›l cevapland›¤›d›r.
Çocu¤un sordu¤u sorular nas›l cevaplanmal›d›r?
• Çocu¤un sordu¤u sorular do¤al karfl›lanmal›d›r. Çocu¤un soru sorma ve ö¤renme
konusunda cesareti k›r›lmamal›d›r.
• Sorulara do¤ru cevaplar verilmelidir.
• Çocu¤un sorular› cevaplan›rken çocu¤un yafl› göz önüne al›nmal›d›r.
• Sordu¤u kadar›yla aç›klama yap›lmal›d›r. Daha ayr›nt›l› yap›lan aç›klamalar çocu¤un kafas›n›
kar›flt›rabilir.
• Baz› sorular› cevaplamak zordur, ancak yine de çocu¤un sorular›na mutlaka aç›klay›c›,
doyurucu cevaplar verilmelidir, hiçbiri cevaps›z kalmamal› ve geçifltirilmemelidir. E¤er
cevaplayamayaca¤›n›z bir soru olursa çocukla birlikte sorunun cevab›n› araflt›rmak teklif
edilebilir.
Kitap Okuma ve Hikâye /Masal Anlatman›n Zihinsel Geliflime Katk›s›
Zihinsel geliflimi destekleyen en önemli becerilerden biri de çocu¤a hikâye, masal anlatmak,
kitap okumak ve çocu¤un kitap okumas›n› desteklemektir.
Okuma al›flkanl›¤›n› kazanmak için okumay› sevmek gerekir. Bu noktada anne-babalara yani
bizlere, okulda da ö¤retmenlere büyük görevler düflmektedir.
Sevgili Anneler çocuklar›n›za okuma al›flkanl›¤› kazand›rmak için sizlerin yapabileceklerini flöyle özetleyebiliriz.
• Anne baba çocu¤un görebilece¤i flekilde kendisi kitap okuyarak örnek olabilir.
• Anne-babalar çocu¤a küçük yafllardan itibaren önceleri resimli sonra giderek daha çok
yaz›l› kitaplar okuyabilir.
• Çocu¤a kitap hediye ederek, bol kitap alarak okuma f›rsat› verilebilir.
• Çocu¤u kitapç›lara veya kütüphanelere götürerek, okudu¤u kitaplar hakk›nda sorular
sorarak, sürekli okumas›n› önererek bu al›flkanl›k kazand›r›labilir.
• Evde kitaplar›n, gazetelerin ve dergilerin bulunmas› bu al›flkanl›¤›n kazand›r›lmas›n› kolaylaflt›r›r.
Sevgili Anneler,
Mektubumuzun bafl›nda da söyledi¤imiz gibi bu haftaki oturumumuzda efllerinizle
baflar›yla ilgili de konufltuk.
Baflar› ya da baflar›l› olmak durumu, kifliye göre de¤iflebilir. Kimi zaman belirlenen bir standarda eriflmek, bir s›navda baflar›l› olmak bir baflar› ölçütüdür. Örne¤in SBS’de bir okul kazanmak
gibi. Bazen de bir önceki denemeden daha ileri bir noktaya eriflmek, bir baflar› ölçütüdür.
Örne¤in Türkçe s›navlar›ndan hep 1 alan bir çocu¤un 2 almay› baflarmas› onun için baflar›
olarak kabul edilebilir.
Baflar›yla ilgili anne baban›n çocu¤a yönelik tak›nd›¤› tutum çok önemlidir.
Çocuklar için bu dönemde sadece okul baflar›lar›n›n önemsenmesi onlar›n geliflimlerini olumsuz etkiler. Çünkü bu dönemde birçok farkl› ilgi alan›na sahiptirler. Arkadafllar›yla iliflkileri,
spor, folklor, el becerileri, resim, müzik ve bunlar›n d›fl›nda birçok alanda çaba gösterirler.
Bunlardan sadece okulun görülüp, di¤erlerinin göz ard› edilmesi çocu¤u olumsuz etkiler.
Çünkü çocu¤umuzun birçok farkl› özelli¤i vard›r. Sadece birine odaklanmak çocu¤un di¤er
yan›n› görmemizi engeller. Kald› ki bütün alanlar birbiri ile ba¤lant›l› olarak geliflir. Çocuklar›n
okul d›fl›nda da bir dünyalar› ve farkl› yanlar› var bunlar› da görüp fark edebilmek, desteklemek önemlidir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
43
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
EK-19 Ders Çal›flma ve Baflar›ya Geribildirim
Çocuklar›n ders çal›flmalar›yla ilgili verilecek geribildirimlerde iflinize yarayabilecek unutmaman›z gereken birkaç nokta flunlard›r:
• Çocu¤unuzun ders çal›flmas›n› en k›sa sürede/an›nda takdir edin: “Senin derslerine
önem vermen ve baflar›n beni memnun ediyor.”
• Ders çal›flmas›n› neden istedi¤inizi, size olan etkisini, dürüstçe ifade edin: “Sen
derslerini yapt›kça bilgilerinin artt›¤›n› görüyorum, ö¤renmenden gurur duyuyorum.”
• E¤er bir elefltiride bulunacaksan›z konuya özel olmas›na ve genelleyici, suçlay›c›
s›fatlar olmamas›na dikkat edin. “Kompozisyonunu yazarken k⤛d›n sol taraf›nda bir
miktar boflluk b›rakmam›fls›n. Yaz›lar›n düzgün ve okunakl› oldu¤u halde bu yüzden
ödevin düzenli görünmüyor.”
• Geribildirim verirken tost yöntemini kullanabilirsiniz. Yani geribildirim verirken önce
olumluyla bafllay›p sonra olumsuzu söyleyip son olarak da olumluyla bitirebilirsiniz.
Örne¤in, Matematikte bölme yapmakta zorlanan çocu¤unuza “Çarp›m tablosunu gayet
iyi biliyorsun. Bölmeyi ne zaman kullanmak gerekti¤ini bulmakta zorlan›yorsun.
Düflünürsen senin bunu bulabilece¤ine inan›yorum.” diyebilirsiniz. Ayr›ca gerek
duyarsan›z siz de yard›m edebilirsiniz.
• Çözüm için destek verebilece¤inizi ifade edin: Zorland›¤›nda yard›mc› olabilece¤inizi
belirtin. Çocu¤un derslerinde baflar›s›z oldu¤unda gerekli çabayla baflar›l› olabilece¤ine
iliflkin güven ve destek verin.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
44
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
EK-20 Akran Bask›s› ve Babalar Al›flt›rmas›
DURUM1:
Çocu¤unuz size geldi ve okulda arkadafllar›n›n onunla “dört göz” diyerek dalga geçti¤ini
söyledi. Böyle bir durumda ne yapars›n›z? K›saca yaz›n›z.
...............................................................................................................................................
DURUM 2:
Çocu¤unuz size geldi ve okulda arkadafllar›n›n bir baflka arkadafl›yla “dört göz” diyerek
dalga geçti¤ini ve bu arkadafl›n› itip-kakt›klar›n› söyledi. Böyle bir durumda ne yapars›n›z?
K›saca yaz›n›z
...............................................................................................................................................
DURUM 3:
Çocu¤unuz size geldi ve bir grup arkadafl›yla bugün çok e¤lendiklerini anlatt›. S›n›fta bir
arkadafllar›n›n gözlü¤üyle dalga geçtiklerini hatta gözlüklü arkadafl›n›n bile güldü¤ünü anlatt›.
Böyle bir durumda ne yapars›n›z? K›saca yaz›n›z
...............................................................................................................................................
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
45
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
EK-21 Akran Bask›s›na / Zorbal›¤a Babalar›n Tavr›
1. Çocu¤unuz okulda akran bask›s› ya da zorbal›¤a maruz kalm›flsa: Örne¤in; gözlükleriyle iki arkadafl› sürekli alay etti¤inde flöyle bir yol izlemesini önermek;
a) Önce HAYIR demesi, kendini korumas›n› önermek; “Benimle bu flekilde
konuflman›zdan hofllanm›yorum. Bunu istemiyorum.” Demesini önermek.
i) E¤er fiziksel bir fliddete maruz kal›yorsa; kendini koruma hakk› oldu¤unu, ona
vuran kifliye vurmamas›n› ama di¤erinin vurmas›n› engelleyebilece¤ini ve durumu
hemen ö¤retmene söylemesini belirtin.
b) Devam ediyorsa ö¤retmen ya da müdür yard›mc›s›ndan yard›m alaca¤›n› söylemesini
önermek
c) ‹ki uyar›ya ra¤men devam ediyorsa okuldaki birinden yard›m almas›n› önermek
2. Çocu¤unuz Akran Bask›s›n› Uyguluyorsa: Örne¤in; bir arkadafl›n›n giysisi, gözlü¤üyle
alay ediyorsa ya da öfkelendi¤inde arkadafllar›na vurup, onlara kötü sözler söylüyorsa
a) Çocu¤unuzun neden fliddeti bask› uygulad›¤›n› düflünün: Bunu birini örnek ald›¤› için
mi yap›yor yoksa baflka yöntemin ifle yaramad›¤› için mi ya da ilgi çekmek için mi,
yap›yor? Sorular›n›n cevaplar›n› aray›n.
b) fiiddet yerine farkl› yöntemler kullanmas›n› önerin: Olumlu disiplin yöntemlerinde
konufltu¤umuz çeflitli yöntemleri burada kullanabilirsiniz.
c) Öfkemi kontrol etmesini ona ö¤retmeye çal›fl›n: Arkadafllar›na vurmadan ya da hakaret
etmeden de kendisini sözel olarak ifade edebilece¤ini belirtin. Sizin de baz› fleylere öfkelendi¤inizi ama birilerine vurmak yerine sözle bunu hakaret etmeden ifade etti¤inizi
anlat›n.
3. Çocu¤unuz akran bask›s› yap›ld›¤›na flahit oluyorsa: Örne¤in; bir grubun bir kifliyle
alay etti¤ine flahit oluyorsa
a) fiiddete kat›lmamas›n›: Çocu¤unuza alay edenlere kat›lmamas›n› söyleyebilirsiniz.,
b) Ay›rmak, uyarmak: Alay edenlere bunun yanl›fl oldu¤unu, söyleyebilece¤ini anlatabilirsiniz.
c) Devam ediyorsa, gerekli kiflilerden yard›m istemek: E¤er bask›ya maruz kalan kifliye
bu flekilde yard›m edemiyorsa ve bu durum uzun süre devam ediyorsa, bask›ya yapanlar› uyar›p, uygun kiflilerden yard›m isteyebilece¤ini belirtebilirsiniz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
46
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, çocuklar›m›z›n okulla ilgili yaflad›klar›, dersleri ve arkadafll›k
iliflkileri üzerine konufltuk. Onlar›n ders çal›flmalar›na nas›l destek olabilece¤imizi,
okulla iliflkilerinin ne boyutta oldu¤unu ve bunun çocuklar›m›za etkisini tart›flt›k.
Araflt›rmalar çocuklar›n›n okuluyla/ö¤retmeni ile sürekli iletiflim içinde olan ailelerin çocuklar›n›n okulda daha baflar›l› oldu¤unu gösteriyor. Çocu¤unuzun baflar›lar›na katk›da bulunmak istiyorsan›z okul ve ö¤retmenlerle sürekli bir iliflki içerisinde olman›z gerekir. Fakat
anne babalar›n okul ortam› ile olan iliflkilerini dengeli kurmalar› çok önemli. Bazen bu iliflki
olmas› gerekti¤inden az, yani anne baba çocu¤un okul ortam›n› hiç tan›mamakta/ ilgilenmemekte, bazen de çocu¤un okuldaki yaflant›s›n› bozacak kadar müdahaleci olabiliyorlar.
Çocu¤un arkadafl iliflkilerinde yönlendirici olarak, arkadafl seçimini bazen bask›c› flekilde
kontrol etmeye çal›flarak onun kendine ait bir sosyal iliflki kurmas›n› veya onun okul ile ilgili
kendi sorumluluklar›n› ve kararlar almas›n› engelleyebilir.
Çocuklar›m›z›n okulda yaflad›klar› ile ilgili onlarla sohbet etmek de önemlidir. Böylelikle okulda neler yafl›yorlar, arkadafllar› kim, ne konuda deste¤e ihtiyaçlar› var, tüm bunlardan da
haberdar olmufl oluruz. Bu konularda çocu¤umuzla sohbet etmek ayn› zamanda iliflkimizi de
güçlendirecektir.
Velilerin ö¤retmenle ve okulla iletiflim halinde olmalar› genellikle ö¤retmenlere çocu¤umla
ilgileniyorum mesaj› verir. Çocu¤unuzun ö¤retmeniyle belirli aral›klarla tutarl› flekilde
görüflmeniz çocu¤unuzun e¤itimi için de oldukça yararl›d›r. Ö¤retmenle okulla iletiflime
geçme yollar›n› flöyle listeleyebiliriz:
Sevgili anneler sizlerin de bildi¤i gibi çocuklar›n okuldaki tüm derslerinde baflar›l›
olmalar› her zaman mümkün olmayabiliyor. Bu durumda çocu¤a nas›l yaklaflt›¤›m›z
çok önemlidir.
Çocuklar derslerde baflar›s›z olduklar›nda onlar için “Ak›ls›z”, “Zeki de¤il” gibi genellemeler yapmak do¤ru de¤ildir. Çocuklar›n derslerde baflar›l› olmalar›n›n birçok nedeni vard›r. Bu
tip aç›klamalar sorunu tek nedene ba¤lad›¤› gibi çocu¤a da kendini kötü hissettirecektir ve
do¤ru çözümü bulmam›z› da engelleyecektir.
Çocuk bir baflar›s›zl›k yaflad›¤›nda afla¤›daki yöntemler olumlu bir yaklafl›m sergilememize
yarayacakt›r. Bu nokta da önemli olan çocu¤un baflar›s›zl›¤›n›n nedenine dair ö¤retmeninden ve/veya ailesinden yönlendirici bir geribildirim alabilmesidir.
Örne¤in; Zay›f not ald›¤› için ya da sordu¤u soruya do¤ru cevab› vermedi¤i için ö¤retmen
ya da anne babas› çocu¤a “Çok sorumsuzsun, tembelsin.” diyor Bu durumda çocuk
baflar›s›zl›¤›n› düzeltmek için neyi yapmad›¤›n›, bundan sonra neyi yapmas› gerekti¤ini anlamayacakt›r. Sadece “Sorumsuzsun.” dendi¤inde çocuk verilen al›flt›rmalar› m› yapmam›fl,
yeterince kaynak m› araflt›rmam›fl, bir fleyler bilmifl ancak do¤ru mu ifade edememifl, bunBaba Destek Program› E¤itici El Kitab›
47
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
dan sonra neler yapmas› gerekti¤ini bilemez. Bu sorular›n cevaplar›n› almas› çocu¤un neleri
nas›l yapaca¤›n› anlamas›n› sa¤lar. Bu sadece okul baflar›s› için de¤il her türlü davran›fl için
geçerlidir. Kendini ifade etme yönteminde de konufltu¤umuz gibi çocu¤a yönelik
“Tembelsin.”, “Pissin.” gibi genellemeler yapmak yerine hangi davran›fllar istenmiyorsa
onlar› ifade etmek etkili olacakt›r.
Çocuk için önemli olan konulardan biri de arkadafllard›r. Çocuk arkadafll›k iliflkileri
içinde sosyalleflir, birçok deneme f›rsat› bulur, kendini tan›t›r ve duygular›n› fark eder.
Çocuklar›m›z›n arkadafll›k kurmas› ve bunu sürdürmesini desteklemek önemlidir. Çocuklar›n
bu dönemde arkadafllar›yla vakit geçirme ihtiyaçlar›n›n geliflim döneminin bir özelli¤i
oldu¤unu unutmaman›z ve onlar›n arkadafllar›yla bir araya gelmelerini desteklemeniz önemlidir.
Çocuklar›n arkadafll›k kurarken farkl›l›klara sayg›l› olmas› ve farkl›l›klar› do¤al karfl›lamas›
önemlidir. Toplumdaki farkl› farkl› insanlarla iliflki kurarken farkl›l›klara duyarl›, sayg›l› olmas›
önemlidir. Bunu en baflta bizden ö¤renir. Toplumda bir flekilde bir engeli olan; göremeyen,
konuflamayan, yürüyemeyen ya da zihinsel engeli bulunan insanlar da bulunmaktad›r.
Çocuklar›m›z böyle çocuklarla karfl›laflt›¤›nda bunlar› do¤al karfl›lamas›, onlarla alay
etmemesini, onlar›n durumunu anlamalar›n› sa¤laman›z önemlidir. Engelli olanlara
ac›mamalar›n› ama onlarla aç›k iletiflim kurarak engelli insanlar›n ihtiyaçlar› do¤rultusunda
yard›mc› olabileceklerini belirtmeniz önemlidir.
Çocuklar ilk al›flkanl›klar›n› ve yarg›lar›n› aile içinde gelifltirirler ancak, büyüyüp soka¤a
ç›kmaya bafllad›klar›nda, özellikle de okula bafllad›klar›nda ise farkl› kültürlerden, kendi
edindikleri al›flkanl›klardan farkl› al›flkanl›klara sahip olan çocuklarla karfl›lafl›rlar. Bu gayet
do¤ald›r çünkü kültürel zenginli¤i ve çeflitlili¤i olan bir ülkede yafl›yoruz. Çocuklar›n farkl›
kültürlerden, etnik kökenlerden, geleneklerden gelen insanlara sayg› göstermelerini ö¤renmeleri onlar›n geliflimlerini olumlu etkiler.
Çok kültürlülü¤ün farkl› kültürleri tan›man›n ve sayg› göstermenin en güzel örne¤i her 23
Nisan Çocuk Bayram›’nda yap›lan çocuk flenli¤idir. Bildi¤iniz gibi bu bayramda dünyan›n dört
bir yan›ndan çocuklar Türkiye’de biraraya gelir ve arkadafll›klar kurarlar. Birbirlerinden birçok
fley ö¤renirler.
Çocuklar›m›z›n farkl› kültürlerden arkadafll›klar edinmeleri onlar›n di¤erlerini anlama, kendilerini di¤erlerine anlatma becerilerine katk›lar› sonsuzdur. Ayr›ca dünyay›, yaflam› farkl›
aç›lardan tan›ma flans›n› elde ederler. Bar›fl dolu bir dünya kurulmas›na bu sayede katk›da
bulunurlar.
Arkadafllar› ile mutlu, farkl›l›klara sayg›l› çocuklar yetifltirmeniz dile¤iyle…
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
48
OKUL, ARKADAfiLAR ve BABA
EK-Öykü
KAZLARIN H‹KAYES‹
Göç eden kazlar› havada süzülürken hiç izlediniz mi?
“V” fleklinde bir formasyonla uçtuklar›n› fark etmiflsinizdir.
Bilim adamlar› araflt›rm›fl, “Bu kazlar neden V fleklinde bir grup yaratarak uçarlar” diye…
Ve sonuçta kazlar›n hiç de “Kaz kafal›” olmad›klar› ortaya ç›km›fl.
Hatta bizlerin ders alaca¤› noktalar var…
Uçan her kufl, kanat ç›rpt›¤›nda arkas›ndaki kufl için onu kald›ran bir hava ak›m› yarat›yor.
V fleklindeki formasyonla uçan kaz grubu, birbirlerinin kanat ç›rp›fllar›ndaki hava ak›m›n› kullanarak uçufl menzillerini yüzde 71 oran›nda uzat›yorlar.
Yani tek bafl›na gidebilecekleri yolu grup halinde neredeyse ikiye katl›yorlar.
Formasyondaki bir kufl hastalan›rsa veya bir avc› taraf›ndan vurulur da uçamayacak hale
gelirse…
Düflen kufla yard›m etmek üzere formasyondan iki kaz ayr›l›yor ve korumak üzere yan›na
gidiyor. Tekrar uçabilene kadar veya ölümüne kadar onunla beraber kal›yorlar.
Sonra giden bir V formasyonuna kat›l›p kendi gruplar›na ulafl›ncaya kadar beraber uçuyorlar.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
49
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
EK-22 6-11 Yafllar›ndaki Çocuklar›n Bedensel Geliflim Özellikleri
6-11 yafllar› aras›nda meydana gelen bedensel ve fiziksel geliflim 2-6 yafl evresindeki
geliflime göre daha yavaflt›r. Bu dönemin bafllar›nda erkek çocuklar k›z çocuklar›ndan 5-6
cm daha uzundurlar. Dönemin sonlar›na do¤ru yani 11 yafl civarlar›nda k›zlar›n daha h›zl›
gelifltikleri görülür. Buna karfl›l›k ayn› dönemde erkek çocuklar fiziksel enerji gerektiren
etkinliklerde daha aktiftiler. Özellikle ilkö¤renimin ilk üç y›l›nda yürüme, koflma gibi kaba
motor kontrol gerektiren becerilerin gerçeklefltirilmesinde hiçbir sorun olmamas›na karfl›l›k,
özellikle erkek çocuklar›n ince motor kaslar›n koordinasyonunda sorunlar› vard›r. Bu nedenle çok uzun süreli kalem tutma ve küçük puntolarla yazmay› gerektiren ödev ve okul
çal›flmalar›, okula karfl› olumsuz bir tutum gelifltirilmesine neden olabilir.
Erinlik dönemi de denilen bu dönemde sinir sisteminin geliflimi büyük oranda tamamlan›r.
Ayr›ca kalp ritmindeki de¤ifliklik ve akci¤erlerdeki geliflim bu yafl çocuklar›n etkinliklerini
daha da kolaylaflt›r›r. Ancak kemik ve iskelet sistemindeki bu geliflim kas sisteminden daha
ileri düzeyde oldu¤undan bu yafl çocuklarda büyüme a¤r›lar›na s›kça rastlanmaktad›r. Ayr›ca
büyük kaslara oranla küçük kaslar oldukça zay›ft›r. ‹lkokul döneminde ise küçük kas becerileri geliflmeye bafllar. Çocuk küçük ve ince kalemle yazabilir piyano ve di¤er enstrümanlar›
çalabilir. Örne¤in; çocuk okul öncesi dönemde topu bütün vücuduyla tutarken okul döneminde topu elleriyle hatta parmaklar›yla tutabilecek hale gelmektedir. Bu geliflim özellikle
ilkö¤retimin 4-5 s›n›flar›nda motor kaslar›nda geliflmesiyle ortaya ç›kar.
6-11 yafl dönemindeki geliflmede iç salg› bezlerinin önemli rolü vard›r. Bu yafl döneminde
daha önceki salg› bezlerine ek olarak döl bezleri harekete geçer. Örne¤in; troid bezinin çok
önemli görevi vard›r. Troid bezinin yeterince salg› üretmemesi durumunda çocu¤un
bedensel ve zihinsel geliflimi yavafllar. Troid bezi yeterince çal›flmayan çocuk edilgen ve
tembeldir. Yüzü ve vücudu fliflkin durumdad›r. Troid bezindeki salg› yetersizli¤i ba¤›rsaklar›
da tembelleflir ve buna ba¤l› olarak sindirim güçlü¤ü çeker. Bu dönemde bafl, geliflimini
tamamlar; ancak sindirim, solunum, sinir, duyu, iskelet ve boflatt›m sistemleri geliflimini
sürdürür.
Ayr›ca her iki cinsiyet grubunda da özellikle dönem sonuna do¤ru cinsiyete ba¤l› olarak
geliflim h›zlan›r.
6 - 11 yafllar›ndaki çocuklar a¤›r ifller yapmaya haz›r de¤ildirler. A¤›r ifller onlar›n kemik
yap›lar›n› kolayca bozabilir. Bu nedenler geliflmifl ülkelerde çocuklar›n çal›flt›r›lmas› yasalarla
engellenmifltir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
50
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
EK-23 Çocuklar›n Cinsellikle ‹lgili Sordu¤u Sorular›n Yan›tlanmas›
BEN NASIL DO⁄DUM?
Ahmet Bey iflten eve geldi¤inde o¤lu Emre’nin pek bir düflünceli ve dalg›n oldu¤unu gördü.
Elini yüzünü y›kay›p üstünü de¤ifltirdikten hemen sonra Emre’nin yan›na gitti. Emre elinde
bir kitap alm›fl okuyordu. Daha do¤rusu okumaya çal›fl›yordu. Dikkatini toplayamad›¤› her
halinden belliydi. Ahmet Bey’de eline gazetesini al›p Emre’nin yan›na oturdu ve gününün
nas›l geçti¤ini sordu.
Emre: “‹yiydi baba.” dedi.
Bu k›sa cevapla yetinen baba, gün içerisinde iflte neler oldu¤unu anlatmaya koyuldu. Sonra
Emre bir fley sormak istedi¤ini söyledi:
“Bugün arkadafllar›m bana bebeklerin nas›l do¤du¤unu anlatt›lar. Çok garip fleyler anlatt›lar.
Mesela bebekleri leyleklerin getirdi¤ini söylediler. Hiç bir fley anlamad›m. Ben nas›l
do¤dum baba? ” diye sordu.
BEN NASIL DO⁄DUM SORUSUNA CEVAP ÖRNE⁄‹
Ahmet Bey: “Peki o¤lum. Ben sana bu konuyu tam olarak anlatay›m ki yanl›fl ö¤renme.”
“Erkeklerin vücudunda sperm dedi¤imiz bir s›v› vard›r. Kad›nlar›n vücudunda da yumurtalar vard›r. Bebe¤in oluflmas› için kad›n›n yumurtas› ile erke¤in spermi anne rahminde
birleflir. Rahim, annenin karn›nda bebeklerin büyüdü¤ü yere verilen isimdir.
Kad›nlar›n vajina / hazneleri vard›r. Penis hazneye girdi¤inde, spermler penis yolu ile hazneye dökülür. Daha sonra rahim a¤z›ndan ilerleyerek rahme girerler. Sperm ve yumurta
birleflti¤inde yeni bir hücre oluflur. Bu hücre büyüdü¤ünde bebek olur. Bebek kad›n›n rahminde geliflir, büyür. Yaklafl›k 9 ay sonra bebek art›k özel bölmeden ç›kmaya haz›rd›r. O
zaman da do¤um bafllar ve çocuk annenin baca¤›n›n aras›ndaki delikten ç›kar.” diye anlat›r
ve arkas›ndan ekler:
“Bu konuda sormak istedi¤in akl›na tak›lan bir fleyler var m›?”
MASTÜRBASYONLA ‹LG‹L‹ KONUfiMA
Ahmet Bey ve efli Fatma Han›m o¤ullar› Emre’nin birkaç gündür tuvalete girip oldukça
uzun bir süre de ç›kmad›¤›n› fark ettiler. Öncelikle bir rahats›zl›¤› olup olmad›¤›n›
düflündüler. Bir rahats›zl›¤›n dikkatlerini çekmedi¤ini fark ettiler. Ak›llar›na Emre’nin cinsel
organ›yla ilgili baz› fleyleri keflfetmifl bundan zevk almaya bafllam›fl olabilece¤i geldi. Çünkü
Emre 11 yafl›ndayd› ve bu yafl ergenli¤e geçifl yafl›yd›. Her ikisinin de akl›na mastürbasyon geldi.
Böyle bir durumda siz baba olsayd›n›z ne yapard›n›z?
MASTÜRBASYONLA ‹LG‹L‹ KONUfiMA ÖRNE⁄‹
Bunun üzerine Ahmet Bey o¤luyla bu konuyu konuflmaya karar verdi.
Ahmet Bey, Emre’nin yan›na gidip onunla konuflmak istedi¤ini, müsait olup olmad›¤›n›
sordu. Emre konuflabileceklerini söyleyince beraber oturma odas›na geçtiler. Ahmet Bey
günlük konulardan konufltuktan sonra s›kça tuvalete girdi¤i ve arkas›ndan kap›y› kilitleyip
uzun süre ç›kmamas›yla ilgili gözlemlerini anlatt›. Emre’nin bir rahats›zl›¤› olmad›¤›n›
ö¤rendikten sonra;
Ahmet Bey: “Peki son zamanlarda tuvalette neden bu kadar uzun zaman geçirdi¤ini
ö¤renebilir miyim?” diye sordu.
Emre’nin s›k›nt›l› ruh halini ve çeliflkili cevaplar›n› fark eden baba onun iflini kolaylaflt›rmak
için direkt olarak sormaya karar verdi:
Ahmet Bey: “Bak o¤lum, her insan›n cinsel organ› vard›r. Erkeklerin cinsel organ›na penis,
k›zlar›nkine de vajina denir. ‹nsanlar cinsel organlar›na dokunduklar›nda, okflad›klar›nda zevk
al›rlar. Buna da mastürbasyon (özdoyum) denir. K›zlar ve o¤lanlar, kad›nlar ve erkekler de
zaman zaman cinsel organlar›n› okflarlar. Bu davran›fl çocu¤un geliflimi s›ras›nda rastlanan
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
51
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
do¤al bir davran›flt›r, zararl› de¤ildir.”
Emre: “Ama baba benim okulda bir arkadafl›m var. Bu dediklerini derste yapt›¤›n› söylüyor.
Hatta bir defa yaparken bana gösterdi ama ben bakmad›m.”
Ahmet Bey: “Emrecim, bu davran›fl çok s›k yap›l›rsa ya da okul gibi sosyal ortamlarda da
yap›l›rsa bu do¤ru olmaz. Bu sebeple bu davran›fl› yapman çok normal ama kendini kontrol
etmelisin. Sen sorunlar›n, sorular›n oldu¤unda bize gelip söyle tamam m›?”
Emre: “Peki baba k›zlar›n da bunu yapt›¤›n› söyledin, bu do¤ru mu?”
Ahmet Bey: “Evet Emrecim, k›zlar›n da cinsel organlar› vard›r. K›zlar da cinsel organlar› vajinaya dokunmaktan, okflamaktan zevk al›rlar.”
KIZ VE ERKEK ÇOCUKLARIN FARKI
Emre ve Sanem anne babas›yla birlikte televizyon izliyorlard›. Film bittikten sonra Sanem
babas›na baz› sorular sormak istedi¤ini söyledi. Ahmet Bey ve Sanem di¤er odada sohbet
etmeye bafllad›. Okuldan ve arkadafllardan konufltuktan sonra Sanem:
“Baba biliyorsun geçen yaz Emre sünnet oldu. O zaman da sormak istedim ama evde
herkesin bir ifli vard› ve ben biraz utand›m. Emre flimdi 8 yafl›nda ve ben ondan iki yafl
büyü¤üm, ablas›y›m. Dün bana benim neden sünnet olmad›¤›m› sordu. Cevab›n›
bilmedi¤im için çok ay›p böyle sorular k›zlara sorulmaz dedim ve k›zd›m. Ama bende merak
ediyorum. Neden erkekler sünnet oluyor da k›zlar sünnet olmuyor? K›zlar ve erkekler
aras›ndaki fark ne?” diye sordu.
Böyle bir durumda siz baba olsayd›n›z ne yapard›n›z?
KIZ VE ERKEKLER‹N VÜCUTLARINDAK‹ DE⁄‹fi‹M‹ ANLATMA ÖRNE⁄‹
Ahmet Bey: “Hakl›s›n k›z›m, bunu sana daha önce aç›klamal›yd›k asl›nda. Ama böyle sorular› sormak ay›p de¤il, senin merak etti¤in gibi kardeflin de merak etmifl. ‹stersen onu da
ça¤›r. Birlikte konuflal›m” dedi. Emre de geldikten sonra afla¤›daki aç›klamay› yapmaya
bafllad›.
Ahmet Bey: “Emre ablana sünneti ve k›zlar ve erkekler aras›ndaki fark› sormuflsun. Sünnet
dinsel inançlar ve gelenekler do¤rultusunda yap›lan bir uygulamad›r. K›zlar›n erkeklerinki cinsel bir organ› olmad›¤› için onlar sünnet olamaz
K›z ve erkekler aras›ndaki farka gelince; Öncelikle k›zlar›n/kad›nlar›n ve erkeklerin cinsel
organlar› farkl›d›r. K›zlar›n cinsel organ›na vajina, erkeklerinkine penis denir. Emreci¤im bizden farkl› olarak annenin ve ablan›n vücudunda bebe¤in olmas›n› sa¤layan yumurtal›k ve
rahim isminde organlar vard›r. Rahim içinde bebeklerin büyüdü¤ü organ›n ad›d›r.
Erkeklerin ise; bir penisi ve sperm hücrelerinin yap›ld›¤› iki testisi vard›r. Testisler bacaklar›n
aras›nda deri bir torban›n içinde bulunurlar. Sperm testislerde üretilen özel bir s›v›d›r ve
erkek çocuklar büyüdükçe bu s›v› bazen gece rüya görüldü¤ünde, ya da kendini tatmin(masturbasyon) yoluyla d›flar› ç›kabilir. Böyle bir fley oldu¤unda bu bölgeyi temizlemek gerekir
Emreci¤im.
Emre: Baba bazen de penisim çiflim olmad›¤› halde sertlefliyor.
Ahmet Bey: Evet bu çok do¤al. Buna sertleflme/ereksiyon denir. Bir erke¤in penisi genellikle yumuflakt›r. Ancak cinsel uyar›m oldu¤unda penisteki damarlar kanla dolar, penis sertleflir ve dikleflir. Penise dokunuldu¤unda, uyurken, idrar torbas› doluyken, sinirlendi¤inde,
korktu¤unda ya da heyecandan da sertleflebilir. Bu her erke¤in yaflayabilece¤i bir durumdur.
Çocuklar unutmay›n erkek ve k›z/kad›n olarak bedenlerimiz farkl›d›r ve bize özeldir. Bir baflka
deyiflle cinsellikle ilgili espri, flaka yapmamak karfl› cinsi küçümsememek gerekir. Önemli
olan bu farkl›l›¤a sayg› göstermektir.
Sormak istedi¤iniz baflka bir fley var m›?
Bu konular› benimle ya da annenizle her zaman konuflabilece¤imizi unutmay›n olur mu?
Merak etti¤iniz bir fley oldu¤unda gelip bize sorun.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
52
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
EK- Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, di¤er bir geliflim alan› olan bedensel geliflimi konufltuk.
Çocuklar›m›z›n fiziksel olarak büyümeleriyle birlikte, cinsel olarak da gelifltiklerini
biliyoruz. Onlar›n yafllar›na uygun do¤ru bilgilere ve sa¤l›kl›, güvenli bir cinsel
geliflime sahip olmalar› için anne ve baba olarak tak›naca¤›m›z tutum üzerine
konufltuk.
BEDENSEL GEL‹fi‹M
Bu hafta mektuba bir öykü ile bafllamak istiyoruz.
KOZASINDAN ÇIKAN KELEBEK
‹ki adam ormanda yürürken bir kelebek kozas› görmüfller. Bu esnada yeni olgunlaflmaya
bafllayan bir kelebek kozadan ç›kmak için kozan›n duvarlar›n› zorluyormufl. Adamlardan biri
‘Ben fluna yard›mc› olay›m da bir an önce kozan›n duvarlar›n› y›rts›n’ diye düflünerek öbür
adam›n müdahale etmesine f›rsat tan›madan bir hareketle kozan›n duvar›n› y›rtm›fl ve
kelebe¤in ç›kmas›n› sa¤lam›fl. Di¤er adam ‘Sen ne yapt›n flimdi bu kelebek uçamayacak
demifl.’ ‘Kozay› y›rtan adam hayretle neden ki ben ona yard›mc› oldum.’ demifl. Di¤er
adam ‘Bu kelebe¤in uçabilmesi için kanatlar› ile kozan›n duvarlar›n› zorlamas› gerekir e¤er
zorlayarak açmay› baflaramaz ise kanatlar› yeteri kadar güçlenemez, kanatlar› yeteri kadar
güçlenmeyince de kozadan ç›kt›¤› zaman uçamaz. Sen ona yard›m edeyim derken kötülük
ettin, kanatlar›n›n yeteri kadar güçlenmesini engelledin.’ demifl.
Ayn› bu öyküde oldu¤u gibi çocuklara da kozay› y›rtma f›rsat› verildi¤inde yani çeflitli
denemeler yapmalar›na f›rsat verildi¤inde kanatlar› güçleniyor. Bu f›rsat verilmedi¤inde ise
kanatlar› güçlenemiyor ve uçam›yorlar. Çocuklar›n yapabileceklerine izin verildi¤i ve f›rsat
sa¤land›¤› zaman daha fazla geliflebiliyorlar.
Çocu¤un bedensel geliflimi ailesinden ald›¤› kal›t›m özelliklerinden ve çevrenin ona
sundu¤u beslenme olanaklar›ndan etkilenir. Çevrenin çocu¤a sundu¤u olanaklar ne kadar
iyiyse, çocu¤un anne babas›ndan ald›¤› ve do¤ufltan getirdi¤i özellikleri o kadar geliflir.
Çocu¤un iyi beslenmesi; onun büyümesini ve büyüdükçe daha çok ve farkl› hareketi yapmas›n› sa¤layan kaslar›n›n geliflmesini sa¤lar. Bedensel geliflimin sa¤l›kl› olmas›; çocu¤un
hem sa¤l›kl› beslenmesine hem de farkl› kaslar›n› kullanmas›n› sa¤layacak hareketleri yapmas›na imkân tan›yan bir ortam›n olmas›na ba¤l›d›r.
Çocu¤umuzun bedensel geliflimini desteklemek için bizler neler yapabiliriz.
• Öncelikle çocu¤un kaslar›n› gelifltirmek için hareket yapmaya ihtiyac› oldu¤unu
bilmeliyiz.
• Hoplama, z›plama, t›rmanma, atlama gibi hareketlerini engellememeliyiz.
• Çocuklar›n evde de hareket ihtiyac›n› gidermek için önlemler alabiliriz. Yere sünger bir
yatak serip üzerinde oynamalar›n› isteyebiliriz.
• Çocuklar› d›flar› ç›kartarak parklarda ya da benzeri yerlerde oynamalar›n›, koflmalar›n›
sa¤layabiliriz.
• Ona küçük kaslar›n› gelifltirecek makas, k⤛t, kalem, boya kalemi, oyun hamuru gibi
malzemeler vermeliyiz.
• Okul ça¤› çocuklar›n›n e¤er el becerileri iyi geliflmemiflse, bu tür malzemeleri kullanmalar›na f›rsat vermeliyiz. Ayr›ca, dikifl dikmek, küçük tamiratlar yapmak gibi ellerini kulBaba Destek Program› E¤itici El Kitab›
53
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
lanabilecekleri ifllerde onlara f›rsat vermeliyiz.
• Kendi kendine giyinmesi, ayakkab›lar›n› ba¤lamas›, yeme¤ini yemesi için ona f›rsat vermeliyiz.
• Çocu¤u spora veya e¤lenceli faaliyetlere yönlendirerek, ona düzenli olarak fiziksel
hareket yapmalar› için f›rsat tan›yarak bedeninin geliflmesine katk›da bulunabilirsiniz
(folklor, basketbol, futbol, jimnastik, yüzme, dans, voleybol, tenis, bisiklet vb. ).
Ayn› zamanda çocuklar› spora yönlendirmek de önemlidir. Çocuklar›n spor
yapmalar›na izin vermek, onlar› bu yönde desteklemek de önemlidir. Ancak bunu yaparken
onlar›n ilgi ve yeteneklerine sayg› göstermek son derece önemlidir. Çocu¤un yapt›¤›
spordan zevk almas› önemlidir. Bu nedenle kendi istedi¤i bir sporu yapmas› önemlidir.
Yapt›¤› spor ilgi ve yeteneklerine uygun olmal›d›r. Ancak bedensel geliflimleri için mutlaka
büyük ve küçük kaslar›n› çal›flt›rmal›d›r.
C‹NSEL GEL‹fi‹M
Cinsel geliflim ve cinsellikle ilgili sorular›n cevaplanmas›
Fiziksel büyümeyle birlikte çocuklar›n cinsel geliflimleri de h›z kazan›r. Çocuklar bedenlerindeki de¤iflimin cinsel anlamlar› da oldu¤unu fark etmeye bafllarlar.
Cinsellikle ilgili konuflmak toplumumuzda genellikle zordur. E¤er anne babalar çocuklar›yla
cinsellikle ilgili konuflmaz ya da sorular› cevaplamazsa çocuklar do¤ru bilgileri alamaz, anne
babas›yla önemli bir konuda konuflamad›¤› için onlardan uzaklaflabilir. Bu konunun yasak
oldu¤unu düflünüp, merak›n› bast›rmak zorunda hissedebilir.
Bazen çeflitli nedenlerden dolay› çocuklar cinsellikle ilgili bir konuflma bafllatmayabilirler.
Asl›nda çocuklar cinsellik konusuyla çok ilgilidirler ama konuyu nas›l açacaklar›n› bilemezler.
Bu nedenle onlar sormasalar uygun durumlarda cinsellikle ilgili konularda aç›klamalar yapmak gerekir.
Çocuklar›n›z cinsellikle ilgili bilgileri anne babalar›ndan/sizlerden, okuldan veya
ö¤retmenlerinden alamazlarsa arkadafllar›ndan, dergilerden, televizyondan veya internetten ö¤renebilirler. Ancak bu bilgiler kafalar›n› daha çok kar›flt›rabilir. Bilgiler do¤ru olmayabilir, çocukta bir tak›m yanl›fl yönelimlere ve kayg›lara yol açabilir veya çocu¤un özgüvenine
zarar verebilir. Çocuklar anne babalar›ndan cinselli¤i ö¤renirken, gerçeklerin yan› s›ra sevgiyi
ve cinsellikle ilgili de¤erleri de ö¤renirler.
E¤er anne babalar çocuklar›yla cinsellikle ilgili konuflmaz ya da sorular› cevaplamazsa çocuklar do¤ru bilgileri alamaz, anne babas›yla önemli bir konuda konuflamad›¤› için onlardan
uzaklaflabilir. Bu konunun yasak oldu¤unu düflünüp, merak›n› bast›rmak zorunda kalabilir.
Çocuklar›n sorduklar› sorulara nas›l cevaplaman›z gerekti¤ini ve cinsellikle ilgili konular› nas›l
konuflaca¤›m›z konusuna ise afla¤›daki noktalara dikkat etmek önemlidir.
• Çocu¤un sordu¤u sorular mutlaka cevaplanmal›d›r.
• Çocuklar›n sorular›na yafllar›na uygun ve sorduklar› kadar›yla cevaplar verilmelidir.
• Cinsel organlar›n gerçek isimlerini (erkek çocuklar için penis, k›zlar için vajina) kullan›n.
• Do¤al ve rahat bir ifade tarz› içinde cevap verilmelidir. Çocuk soru sordu¤unda çok
flafl›rm›fl, flok olmufl ya da k›zm›fl görünmemeye çal›fl›n. Bu tarz tepkiler çocuklarda cinsellik konusunda konuflman›n yanl›fl oldu¤u düflüncesine yol açabilir.
• Çocu¤un sordu¤u sorular› cevaplarken resim kullanmak faydal› olabilir.
• “Senin yafl›ndaki çocuklar›n cinsellikle ilgili sorular› olabilir. Konuflmak istersen ben
haz›r›m” diyerek yard›ma haz›r oldu¤unuzu ona hissettirebilirsiniz.
• Çocu¤unuz soru sordu¤unda cevaplamak için kendinizi haz›r hissetmiyorsan›z veya
ortam uygun de¤ilse bu konuyu daha sonra konuflmak üzere erteleyebilirsiniz. Ancak
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
54
BEDENSEL ve C‹NSEL GEL‹fi‹M
daha sonra bu konu hakk›nda mutlaka konuflun.
Çocuk soruyu kime soruyorsa o kifli cevaplamal›d›r. Yani k›z çocukla mutlaka annesi
konuflmak zorunda de¤il. Ancak çocuk soru sormuyorsa ve siz konuflmak istiyorsan›z, o
zaman kendisini rahat hisseden kifli çocukla konuflabilir. Burada önemli olan çocu¤a zaman
ay›rmak, onu dinleyebilmek ve sorular›na geçifltirmeden do¤ru yan›tlar vermektir.
Çocuklar›n›z›n cinsellikle ilgili sorular›n› nas›l cevaplayaca¤›n›zla ilgili detayl› bilgileri eflinize
verdi¤imiz eklerden alabilirsiniz.
Sevgili Anneler,
Çocuklar›m›z bizim rehberli¤imiz ve sa¤lad›¤›m›z ortam içerisinde büyür ve
geliflirler. Onla, farkl› deneyimleri sunulmas› ve do¤ru bilgilerle donat›lmalar› bu
ortam› onlar›n geliflimlerinin olumu olmas› yönünde zenginlefltirecektir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
55
ÇOCUKLA ZAMAN
GEÇ‹RMEK ve OYUN
EK-24 Babalar›n Çocuklar›n› Oyun Yoluyla Desteklemesi
Çocu¤un Oyununu Desteklemek ‹çin:
• Çocu¤un oyun oynayabilmesi için arkadafllar›n› eve ça¤›rabilirsiniz.
• Çocu¤un okulda var olan basketbol, voleybol, folklor ve tiyatro gibi sosyal faaliyetlere
kat›lmas›n› destekleyebilirsiniz.
• Oyun oynamaya zaman ay›rabilmesi için ders ve di¤er sorumluluklar›na zaman
ay›rmas›na yönelik planlama yapmas›na destek olabilirsiniz.
• De¤iflik oyunlar oynamas›na ortam sa¤layabilirsiniz.
• Çocu¤un aç›k havada oyunlar oynamas›n› sa¤lamak için onu parklara götürebilirsiniz.
• Çocukla birlikte ailece oyunlar oynayabilir, hofl vakit geçirebilirsiniz.
• tavla o
• sessiz film o
• k⤛t oyunlar› o
• satranç o
• dama o
• kelime oyunlar› o
• top o
• di¤er...
• Çocu¤unuzla birlikte ailece oyun oynarken aran›zda s›cak bir iliflki kurulur. Anne ve baba
ile kurulan bu iliflki sayesinde, çocu¤unuzla duygular› ve yaflad›klar› hakk›nda
konuflabilece¤iniz f›rsatlar yakalayabilirsiniz. Bu da çocu¤unuzun sosyal ve duygusal
geliflimi için önemlidir.
• Çocu¤unuzla oynarken, onun kazanma ve kaybetme duygular›n› ö¤renmesine de
yard›mc› olursunuz. Ayr›ca, tak›m halinde oyun oynamak, iflbirli¤i, güven, yard›mlaflma
gibi fleyleri de ö¤retir.
Oyuncak Seçimi
Oyuncaklar da çocuklar›n bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal geliflimlerini destekleyen,
çocu¤un yarat›c›l›¤›n› ve hayal gücünü uyaran en önemli araçlard›r. O nedenle çocu¤un
yarat›c›l›¤›n› ve hayal gücünü zenginlefltiren oyuncaklar almalar›n› teflvik edebiliriz.
Bu yafllarda çocuklar kendi oyuncaklar›n› kendileri seçip karar vermeye bafllam›fl olabilirler.
Ancak yine de do¤ru seçim yapmalar›na yard›mc› olabiliriz. Do¤ru seçilen oyuncaklar;
• Çocu¤unuzun problem çözmeyi ö¤renmesine yard›mc› olan,
• Yarat›c›l›¤›n›n geliflmesini destekleyen,
• Çocu¤un yafl›na uygun olan oyuncaklard›r.
Yafl›na göre çok basit oyuncaklar çocu¤un s›k›lmas›na, karmafl›k oyuncaklar ise kendine
olan güvenini yitirmesine neden olabilir. Örne¤in; 9 yafl›ndaki bir çocu¤un bebekle oynamas› can›n›n s›k›lmas›na, 7 yafl›ndaki bir çocu¤un yafl›na uygun olmayan yap-bozu veya
legoyu yapmaya çal›flmas› kendine olan güvenini yitirmesine sebep olabilir.
Evdeki çeflitli malzemeler de çocuklar›n oyunlar›nda kullan›labilir. Örne¤in; bir al›flverifl
merkezini canland›rd›klar› bir ortam için evdeki gerçek malzemelerden faydalanabilirler
(çanta, bluz, ayakkab› gibi).
Oyunca¤›n pahal› ve gösteriflli olmas› de¤il, onun için al›nm›fl ya da yap›lm›fl olmas›d›r.
Oyuncakta önemli olan çocu¤un ne kadar aktif oldu¤udur. O oyunca¤›n sa¤lad›¤› oyun
ortam›nda çocuk ne kadar aktif olabiliyor, farkl› becerilerini gelifltirme f›rsat› buluyorsa, o
oyuncak iyi bir oyuncak diyebiliriz.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
56
ÇOCUKLA ZAMAN
GEÇ‹RMEK ve OYUN
Okul dönemindeki çocuklara oyuncak al›rken dikkat edilmesi gereken noktalar:
• En temel nokta; çocuklar›n tek bir geliflim alan›na yönelik oyuncak seçilmemesidir.
Örne¤in sadece top alarak ya da bilgisayar oyunlar› alarak, çocu¤un sadece bedensel
geliflimine ya da zihinsel geliflimine a¤›rl›k vermemek gerekir.
• Bu yaflta çocuk kurall› oyunlar oynayabildi¤inden k›zma-birader, dama, tombala gibi hem
e¤lendirici ve düflündürücü, hem de arkadafllar›yla birlikte oynayabilece¤i oyun
malzemelerini seçmesini teflvik edebiliriz. Ayr›ca yafl›na uygun lego, maket veya yap-boz
oyunlar› da yarat›c›l›¤›n› destekledi¤i için tercih edilmelidir.
• Çocuk oyuncaklar› ve oyunlar›, kendisi, kendi ilgi alan›na göre seçebilmelidir
• Seçece¤i oyuncaklar›n sa¤lam ve dayan›kl› olmas›na dikkat etmesi sa¤lanabilir.
• Sald›rganl›¤› körükleyen türde (tabanca, tüfek gibi) oyuncaklar› almamas›na dikkat
edilmelidir. Ancak çocuk çok fazla istiyorsa, bir tane tabanca, tüfek gibi bir oyuncak
al›nabilir.
• Bilgisayar oyunlar›nda da sald›rganl›¤› körükleyen oyunlar› seçmemesine yard›mc› olunabilir.
• Çocu¤un, evde kullan›lmayan art›k malzemeleri kullanarak oynamas›na ve bunlardan
oyuncak oluflturmas›na f›rsat verilebilir. Örne¤in, sünger, tuvalet k⤛d› rulosu, kurdele,
boncuklar, çeflitli paket k⤛tlar› vb.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
57
ÇOCUKLA ZAMAN
GEÇ‹RMEK ve OYUN
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, çocuklar›m›z›n geliflimi için zaman› etkin olarak kullanman›n
yollar›n› ve oyunun çocuklar›n hayat›ndaki önemini konufltuk. Bu hafta ayr›ca çocuklar›n›zla geçirdi¤iniz zaman›n önemi ve onunla anne-baba olarak yapabilece¤iniz
etkinliklerden bahsettik.
Çocuklar›n anne babalar›yla kurduklar› iliflkiler ve anne babalar›n›n davran›fllar›, onlar›n
geliflimlerini do¤rudan etkilemektedir. Dolay›s› ile çocuklar için anne babalar›yla geçirdikleri
zaman ve bu zaman içerisinde birlikte neler yapt›klar› son derece önemlidir. Anne ve babayla birlikte yap›lan etkinlik karfl›l›kl› ve yak›n bir iliflkiyi güçlendirir. Çocukla etkili zaman
geçirmek, onun duygusal, sosyal, zihinsel ve bedensel geliflim alanlar›n› destekleyen etkinlikler yapmak ya da yapmas›na f›rsat vermek anlam›na gelir.
Çocuklar için anne babalar›n›n onlara özel olarak zaman ay›rmalar› çok de¤erlidir. Sadece ona
ayr›lm›fl olan bir zaman dilimi içersinde birlikte bulmaca çözmek, sohbet etmek, al›flverifle
ç›kmak, arabay› y›kamak, haritada bir yeri incelemek, bahçede iflleri yapmak gibi birçok
faaliyeti birlikte yapmam›z hem onu iyi hissettirecek hem de bu alanlarda deneyim ve beceri
kazanmas›n› sa¤layacakt›r.
Bu noktada ailenin nas›l zaman geçirdi¤i de önemlidir.
Her ailenin zaman› geçirme flekli farkl› olabilir. Ancak önemli olan sizin zaman geçirme biçiminizin çocuk için örnek oluflturdu¤unu unutmamakt›r. E¤er aile ortam›nda kifliler birbirine
ilgisiz bir flekilde uzun sürelerle televizyon seyrediyorsa bu çocuk için bir model oluflturmaktad›r. Onun için bizlerin aile üyeleri olarak zaman› nas›l geçirdi¤imiz önemlidir.
Ailede herkesin birlikte kat›labilece¤i ve birbiri ile etkileflime geçece¤i ortamlar sa¤lamak son
derece önemlidir. Evde günlük, haftal›k olarak bir zaman plan›n›n olmas› belli zamanlar›n
tutarl› olarak birlikte geçirilmesini kolaylaflt›r›r. Örne¤in; hafta içinde-sonunda yat›fl kalk›fl
saati, banyo, temizlik günleri, aile olarak belirli zamanlarda birlikte gezmek, e¤lenmek gibi. Bu
saatlerin çocuklar ve anne babalar için birebir ayn› olmas› gerekmez ama çocuklar›n ola¤an
olarak aile fertlerini ne zaman ne yapt›¤›n› bilmesi onlar›n zamanlama yapmalar›n› kolaylaflt›r›r.
Sevgili anneler bafllang›çta da belirtti¤imiz üzere bu hafta efllerinizle konufltu¤umuz
önemli konulardan biri de çocuklar için oyunun ne derece önemli oldu¤uydu.
Oyun oynamak her yaflta keyiflidir. Çocukluktaki oyunlar›n ise geliflim için ayr› bir önemi
vard›r. Hepimiz oyun oynarken birçok beceri edinmiflizdir. Sosyal olarak kaybetmeyi, kazanmay›, ekip çal›flmas›n›, arkadafl edinmeyi, arkadafll›klar› sürdürmeyi, fiziksel olarak dengemizi
sa¤lamay›, el göz koordinasyonunu, kaslar›m›z›n güçlenmesini, nesneleri uygun flekilde
tutabilmeyi, dengemizi sa¤lamay›, zihinsel olarak say› saymay› ö¤renmiflizdir.
Oyun çocuklar›n geliflimlerine birçok katk› sa¤lar. Oyun çocu¤un yaflam›n›n do¤al bir
parças›d›r. Çocuklar oyun oynarken hevesli, enerji dolu, dikkatli, hata yapmaktan
korkmad›klar›ndan dolay› da rahatt›rlar ve bu süreçten pek çok fley ö¤renirler. Çocuk oyunla
çevresini tan›r, ö¤renir, ö¤rendi¤i bilgi ve becerileri pekifltirir. Sosyalleflmeyi, iliflki kurmay›
ö¤renir. Oyun ö¤renme ve sa¤l›kl› geliflimin önemli bir arac›d›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
58
ÇOCUKLA ZAMAN
GEÇ‹RMEK ve OYUN
Sevgili Anneler, çocuklar›m›z için önemli olan di¤er bir konuda çocuklar›n
“Televizyon ve Bilgisayara” ay›rd›klar› zamand›r.
Bildi¤iniz gibi televizyon izlemek ve bilgisayar kullan›m› ailelerin ve çocuklar›n zamanlar›n›
çokça harcad›klar› alanlard›r. Çocuklar, hatta anne babalar da çok s›k olarak bilgisayarda
oyun oynamaya, vakit geçirmeye bafllad›lar.
Birçok konuda oldu¤u gibi bu konuda da çocuklar anne babalar›n› örnek al›rlar. Televizyon
ya da bilgisayar bafl›nda geçirilen zaman artt›kça aile bireylerinin birbirleriyle geçirdikleri
zaman azalmaktad›r. Anne baba olarak çocuklar›n bilgisayar, televizyon bafl›nda geçirecekleri zamanla ilgili s›n›rlama getirmeden önce kendimize bakmam›z önemlidir.
Bilgisayar›n baz› yararlar› da vard›r ancak do¤ru oranda kullanmak kayd›yla. Bilgisayar oyunlar› çocuklar›n teknolojik, matematik ve alg›lama becerilerini destekleyebilir. Ayr›ca,
çocu¤un kendine güvenini de pekifltirir, çünkü çocuk yeni bilgisayar oyununu kendi bafl›na
çözmeyi tercih eder. Çocuklar televizyonda seyrettikleri ya da bilgisayarda oynad›klar› oyunlardan yeni kelimeler, davran›fllar ve tutumlar ö¤renirler.
Bilgisayarda oynayacaklar› oyunlarla ilgili nas›l bir yönlendirme yapabilirsiniz?
• Çocu¤un bir günde ne kadar süre bilgisayar oyunu oynayabilece¤i ve TV izleyebilece¤i
konular›nda bir karar verilmifl olunmal›d›r. Konuyla ilgili kurallar belirlenmelidir.
• Çocu¤un oynad›¤› oyunlar›n içeri¤i önemlidir. fiiddet içeren oyunlar çocu¤unuzu olumsuz
yönde etkileyecektir.
• Oyunlar›n çocu¤un yafl›na uygun olmas› önemlidir Oyunlar›n ön kapa¤›nda yaz›l› olan
yafla dikkat edilmelidir.
• Ayr›ca baz› programlar› çocu¤unuzla beraber seyredip onunla seyrettikleriniz hakk›nda
konuflup tart›flabilir ve baz› bilgisayar oyunlar›n› birlikte oynayabilirsiniz.
• Bilgisayar ve TV bafl›nda geçirilen zaman çocu¤un sorumluluklar›n› yerine getirmesine
engel olmamal›d›r.
Her s›n›r kondu¤unda mutlaka seçenekler de sunulmal›d›r. Çocuklara bilgisayar bafl›nda
geçirilen zamanla ilgili s›n›r konuldu¤unda onun yerine spor yapmak, oyun oynamak, sohbet etmek, gezmek, arkadafllarla birlikte oynamak gibi seçenekler sunabilirsiniz.
Çocu¤unuzla mutlu ve güzel zamanlar geçirmeniz dile¤iyle...
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
59
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
EK-25 Nefes Alma ve Gevfleme Al›flt›rmas›
Nefes Alma Al›flt›rmas›
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Rahat bir flekilde oturun.
Gözlerinizi kapay›n, sadece ald›¤›n›z nefesi düflünün.
Sadece nefesinizin girifl ve ç›k›fl›n› düflünün.
Nefes al›rken burnunuzu, verirken a¤z›n›z› kullan›n.
Nefes al›rken flu kelimeleri defalarca düflünün. "Gevfliyorum, düzenli ve düzgün nefes
al›yorum, taze hava ci¤erlerime doluyor ve ç›k›yor, sakinlik tazelik hissediyorum."
1, 2 diye say›n ve nefes al›n. Birkaç saniye öyle kal›n. fiimdi nefesinizi 2 parçada verin.
3-5 saniye bekleyin.
3, 4, 5, 6, diye say›n. Birkaç saniye öyle kal›n. Bu kez nefesinizi 4 parça halinde yavaflça
verin.
Sonra yavaflça aya¤a kalk›n, fiimdi yapt›¤›n›z ifle dönebilirsiniz.
Gevfleme Al›flt›rmas›
1.Gevfleme cümleleri: (3 dakika)
- Kendimi sakin hissediyorum.
- Kendimi gevflemifl hissetmeye bafll›yorum.
- Ayaklar›m› a¤›rlaflm›fl ve gevflemifl hissediyorum.
- Dizlerimi ve ayak bileklerimi a¤›rlaflm›fl ve gevflemifl hissediyorum.
- Midemi ve gö¤sümü a¤›rlaflm›fl ve gevflemifl hissediyorum.
- Omuzlar›m› a¤›rlaflm›fl ve gevflemifl hissediyorum.
- Boynumu, çenemi ve aln›m› a¤›rlaflm›fl ve gevflemifl hissediyorum.
- Her fley rahat ve problem yok.
- Tüm vücudumu sakin, a¤›laflm›fl, gevflemifl ve rahat hissediyorum.
2.
-
Is›nma cümleleri: (2 dakika, söylediklerinize konsantre olmaya devam edin.)
Sakin ve gevflemifl vaziyetteyim.
Ayaklar›m ve bacaklar›m a¤›rlaflm›fl ve s›cak.
Bütün vücudumu gevflemifl, sakin ve s›cak hissediyorum.
Ellerim gevflemifl ve s›cak, s›ms›cak
S›cakl›k bütün vücuduma ak›yor.
3. Hayal kurma cümleleri: (3 dakika, ayn› durumda kal›n, gözlerinizi kapat›n, her
cümleyi hissedin ve konsantre olun.)
- Tüm vücudum sakin, rahat ve gevflemifl durumda.
- Zihnim sakin.
- Düflüncelerim sakin ve rahat.
- Dünya ile iliflkimi kesiyorum, sakinim.
- ‹çim tamamen huzur dolu.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
60
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
EK-26 Stresi Azaltma Yöntemleri
1. Stres durumunun iyi ve do¤ru tahlili
Endifle ve s›k›nt› varsa ortada bir problem var demektir. Stres yaratan durumun do¤ru
de¤erlendirilmesi için afla¤›daki sorular› kullanabilirsiniz.
- Problem nedir?
- Problemi do¤uran sebepler nedir?
- Muhtemel çözüm yollar› nelerdir?
- En iyi çözüm yolu hangisidir?
2. Fizik egzersizleri (spor)
Hareketin kalp ve baz› hastal›klar› azalt›c› etkisi bilinmektedir. Düzenli ve ölçülü yap›lan spor
beden sa¤l›¤› yan›nda duygusal boflalma, sükûnet, rahatl›k, zihni gevfletme katk›s› bilinmektedir. Bir u¤rafl› tedavisi kapsam›na kabul edilir.
Sporun veya di¤er egzersizler, bir kimse ile veya kendisi ile yar›flmadan zevkle yap›l›rsa ruh
ve sa¤l›¤›na katk›s› fazlad›r. Sporun sonunda zindelik ve dinçlik sporun fayda verdi¤ini gösterir.
3. Müzik
Stresi azaltmada hedef, huzur ve sakinlik kazand›rmak oldu¤una göre, bunu sa¤layan
müzik çeflitleri yararl›d›r.
4. ‹çini dökme ve stres dan›flma
Gerginlik içinde olan bir kifli, kendine yak›n hissetti¤i ve ilgili bir kifliye içini dökerek rahatlayabilir. Dinleyenin güvenilir olmas› ve ne oldu¤u ile ilgilenmesi gerekir. ‹yi, güvenilir dinleyici dinler, bafl›n› sallar, konuflmac›ya yard›mc› olacak sözler söyler, onu rahatlat›r,
gerekirse yol gösterir.
Yol gösteren kiflinin; problemi iyi belirlemesi, problemi düzeltmek için hangi yollar› denedi¤inizi anlamas›, ifle yarayacak yaklafl›mlar› bulmas› ve size yeni düflünme, çözüm önerileri getirmesi gerekir.
Etkili bir yol gösterme, strese karfl› ilk bafllarda karfl› koyma yetene¤inizi güçlendirir ve kendinize güveni art›rabilir.
5. Dua ya da sorunlar›n düzelece¤ine iliflkin inançlar› ifade etmek
Olumlu geliflmeler olaca¤›na iliflkin inançlar›n huzur, sükûnet ve dayan›kl›l›k getirdi¤i bilinmektedir. Stres etkisinde bunlar aranan ve istenen hedeflerdir.
Duan›n ve olumlu düflünmenin üç önemli faydas› vard›r.
Problemleri kelimelerle ifade etmeye imkân verir. Problemin aç›kl›¤a kavuflmas›na yard›m
eder.
Dua, kifliye yükünün paylafl›ld›¤›n›, yaln›z olmad›¤›n›n duygusunu verir. En çaresiz ve ümitsiz durumlarda her fleyi duyan, her fleyi bilen ve gücü yeten bir kudrete inanmak, s›¤›nmak
ve güvenmek o kifliye sakinlik ve huzur verir. "Ben yaln›z de¤ilim." diyerek güven duygusu
geliflir ve daha dayan›kl› olur. Çaresiz kifli pasiftir. Bir fleyler yapmamaktad›r. Bu durumda
"yapmak" konusunda bir ad›m atm›fl olur.
6. Aile ve toplum dayanaklar› – sosyal destek
Stres alt›ndaki kifli kendini yaln›z hissetmektedir. Ekonomik gücünün yerinde olmas›,
hastal›k, sakatl›k an›nda ailesinin, arkadafllar›n›n, sigorta flirketinin yahut devlet kurumlar›n›n
kendisine sahip ç›kaca¤›n› bilmesi, güven duygusunu güçlendirerek stresi kontrol
etmesinde faydal› olur.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
61
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
EK-27 Çocuklar Stres Yaflad›¤›nda Uygun Yaklafl›m
• Fiziksel aktiviteler: Babas›yla ve annesiyle birlikte ya da arkadafllar›yla, kendi bafl›na
(yetiflkin ile ayn›)
• Bafl bafla zaman geçirilecek zamanlar ayarlamak: Daha fazla birlikte zaman geçirmek
• Çocukla konuflmak: Çocuk ile kendisinde s›k›nt› yaratan durumu konuflmak/onu zorlamadan- yatma saatinden önce odas›nda- araba yolculu¤unda/onu elefltirmeden etkin
dinlemek
• Güzel bir olay› hat›rlamak/veya tatili düflünerek rahatlamas›n› sa¤lamak
• Fiziksel temas: Daha çok sar›lmak, dokunmak
• Hata yapman›n normal bir fley oldu¤unu belirtmek
• Olay› canland›rmak, nas›l bafl edece¤ini prova etmek: Örne¤in; s›nav kayg›s› yafl›yorsa,
s›navda neler olabilece¤ini önceden konuflmak
• Deneyimleri paylaflmak: Benzer stresli durumlar ile ilgili hikayeler anlatmak
• Beslenmesine ve dinlenmesine dikkat etmek
• Nefes alma ve gevfleme tekniklerini ona da ö¤retmek
• Bahsedilen stres s›k›nt› uzad›¤›nda bir uzmandan (psikolog,psikiyatr, pedagog, psikolojik dan›flman) destek almak gerekir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
62
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
EK-Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, hayat için de yaflayabilece¤iniz veya tan›k olabilece¤iniz iflsizlik,
ekonomik kriz, ölüm, do¤al afetler, boflanma gibi stresli, s›k›nt›l›, zorland›¤›m›z
konularla karfl›laflt›¤›m›zda bu olaylar›n bizim ve çocuklar›n üzerindeki etkilerini
konufltuk. Bu olaylar› çocuklarla nas›l konuflabilece¤imizi, bu tür olaylarda uygun
tutum ve davran›fllar›n neler oldu¤unu oturum içinde tart›flt›k.
Bahsetti¤imiz bu olaylar herkeste stres yarat›r ve baz›lar› travmatik olabilir. fiimdi stres ve
travman›n ne oldu¤unu aç›klayal›m.
Stres/s›k›nt›: vücudumuzun ve beynimizin içsel ve d›flsal çeflitli durumlara verdi¤i
otomatik bir tepkidir. Bu durumlar bizim d›fl›m›zda geliflen ve bizi etkileyen durumlard›r;
maddi zorluklar, ifl yaflant›s›ndaki zorluklar, iliflki sorunlar›, tafl›nma, boflanma,
çocuklar›m›zla ilgili problemler hoflumuza gitmeyen ve bizi etkileyen çeflitli de¤iflikliklerdir.
.
Stres yaratan bu durumlar bazen aniden h›zl› ve daha fliddetli, a¤›r flekilde yaflanabilir.
Örne¤in; ölüm, aniden ortaya ç›kan hastal›klar, do¤al afetler gibi insanlar›n fiziksel ve
psikolojik bütünlü¤ümüzü tehdit eden olaylar yaflanabilir. Böyle olaylara travma ya da travmatik olaylar denir.
Travma; yaflam›m›za, vücut bütünlü¤ümüze, inanç sistemlerimize, sevdiklerimize yönelik
yaflanan tehdit durumu ve bunun yaratt›¤› etkidir. Travma, hiç beklemedi¤imiz bir anda ve
ne yaparsak yapal›m asla haz›rl›kl› olamayaca¤›m›z bir flekilde, karfl›m›za ç›kar. ‹nsanlar
do¤al afetlerde oldu¤u gibi toplu olarak travma yaratan bir olay› yaflayabilir. Biraz önce
konufltu¤umuz, boflanma, ifl kayb›, tafl›nma, maddi zorluklar da travma olarak
adland›r›labilir.
STRES VE TRAVMANIN NEDENLER‹
• Stres ve travman›n çok çeflitli ve herkese özgü farkl› nedenleri olabilir. Ancak genel
olarak bak›ld›¤›nda flöyle bir listeden bahsedebiliriz.
• Kay›p yaflamak, ölüm
• Kaza geçirmek,
• fiiddete maruz kalmak ya da flahit olmak; savafl, terör, fliddet olaylar›
• Do¤al afetler
• Hastal›klar
• Boflanma
• ‹flsizlik, maddi zorluklar
Stresli oldu¤unuz zamanlarda çocuklar›n›zla iliflkilerinizin nas›l oldu¤u, onlara bunu
nas›l yans›tt›¤›n›z önemlidir.
Stres s›k›nt› yaflad›¤›m›z› genellikle çocuklar çok çabuk fark eder. Böyle durumlarda do¤al
olarak öfkeli, üzgün, yorgun hissederiz. Daha önce de konufltu¤umuz gibi hissetti¤imiz
duygular yanl›fl de¤ildir ama bunu nas›l gösterdi¤imiz, ifade etti¤imiz yanl›fl olabilir.
Dolay›s›yla çocuklara kendinizi iyi hissetmedi¤inizi, baz› s›k›nt›lar yaflad›¤›n›z› k›saca ifade
edebilirsiniz. Örne¤in; “K›z›m/o¤lum, pek keyfim yok, kendimi iyi hissetmiyorum. Bunun
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
63
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
seninle bir ilgisi yok” diyerek k›sa bir aç›klama yapabilirsiniz.
‹flsizlik, ekonomik zorluk, s›k›nt›l› dönemlerde afla¤›daki noktalara dikkat etmelisiniz.
• Çocuklar›n güven duygusunu sarsmamak: Durumun flu anda zor oldu¤unu ama bunun
hep böyle olmayaca¤›n› söylemek.
• Çocuklar›n yafl›na uygun olarak aç›klamalar yapmak: 6–7 yafl›ndaki çocu¤a daha az ayr›nt›
vermek ama daha büyük çocuklara daha fazla ayr›nt› vermek önerilir.
• Eflinizle tutarl› ve birlikte aç›klama yapmak:
• Bu durumda onun bir suçu olmad›¤›n› vurgulamak
• Çocuklar› çözüme ortak etmek: ‹flsizlik nedeniyle stres yafl›yorsan›z daha önce yapt›¤›n›z
fleyleri bu dönem parasal aç›dan s›k›nt›l› olduklar› için yapamayacaklar›n› söylemek hatta
harcamalar›m›z konusunda ne gibi tasarruf yap›labiliriz diye sormak çocu¤un çözümün bir
parças› olmas›n› ve problem çözme becerisini gelifltirecek bir f›rsat olabilir.
Boflanma ve Boflanman›n Çocuklara Anlat›lmas›
Bildi¤iniz gibi çocuklara anlatmakta, aç›klamakta zorlan›lan durumlardan bir tanesi de efllerin
ayr›lmas›, boflanmas›d›r. Gittikçe artan oranda çift ayr›l›k karar› almakta ve boflanmaktad›r.
Çocuklar boflanma durumunda yetiflkinler gibi bir düzen de¤iflikli¤i yaflarlar. Tüm de¤ifliklikler gibi boflanma da çocuklar›n hayat›nda etkili olur.
Boflanma s›ras›nda ve sonras›nda çocuklar için dikkat edilmesi gereken noktalar
afla¤›daki gibidir.
• Anne baba olarak kendi sorunlar›ndan çocuklar› ay›rmak, çocuklar› arada b›rakmamak,
• Boflanma sonras›ndaki de¤iflikliklerin neler olaca¤› hakk›nda çocu¤a bilgi vermek,
• Güven duygusunu sarsmamak; siz ayr›lm›fl olsan›z bile her ikinizin de her zaman
çocu¤un yan›nda olaca¤›n› hissettirmek.
• Çocu¤un bu süreçte stres, üzüntü, suçluluk gibi duygular yaflayabilece¤ini bilmek. Bu
duygular›n› dinlemek, istedi¤i zaman istedi¤i kadar anlatmas›na izin vermek ve baz› kurallarda k›sa süreli esnemeler yapmak, baz› izinler vermek. Örne¤in; yatma saatinde
farkl›l›klar, daha fazla ilgi iste¤ini anlay›flla karfl›lamak gibi,
• Bu süreçte çocu¤un ruh sa¤l›¤›n› öncelikli olarak ele almak, dikkat etmek,
• Boflanman›n çocuklar için olumsuz bir etiket gibi alg›lanmamas›n› sa¤lamak,
Çocuklar›n çevrelerinde anne babas› boflanm›fl arkadafllar› olabilir. Boflanman›n olumsuz bir
etiket gibi alg›lanmamas› için çocu¤a uygun flekilde aç›klama yapmak gerekir. Afla¤›daki gibi
bir aç›klama çocukla bu konuda konuflmaya bafllamak için uygun bir örnek olabilir:
“Baz› çiftler bazen birlikte yaflamaktansa yaflamamay› tercih edebilir. Bunun yaflamlar› için
daha do¤ru, huzurlu olaca¤›n› düflünebilirler. Bu bir eksikli yanl›fll›k de¤il, bir tercihtir. Senin
de arkadafllar›n›n aras›nda anne babas› ayr›lm›fl kifliler olabilir. Onlar› küçümsememen, farkl›
görmemen gerekir.”
Burada konufltu¤umuz durumlar›n hiçbirini yaflamad›¤›n›z mutlu bir yaflam
dile¤iyle...
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
64
YAfiAM ZORLUKLARI ve BABA
EK-Öykü
Tebessümün gücü!
Küçük k›z, hüzünlü bir yabanc›ya gülümsedi...
Bu gülümseme adam›n kendisini iyi hissetmesine neden oldu...
Bu hal içinde yak›n bir geçmiflte kendisine yard›m eden bir dosta teflekkür edemedi¤ini
hat›rlad›... Hemen bir not yazd›, arkadafl›na yollad›...
Arkadafl› bu mektup eline geçti¤inde o kadar mutlu oldu ki, mektubu okudu¤u lokantadaki
garson k›za çok yüklü bir bahflifl b›rakt›...
Garson k›z ilk defa bu kadar yüklü bir bahflifl al›yordu, akflam eve giderken kazand›¤› paran›n
bir parças›yla köflede aç oldu¤u belli fakir bir adama yiyecek ald›...
Adam öyle minnettar oldu ki üç gündür bo¤az›ndan bir fley geçmemiflti... Karn›n› doyurduktan sonra, bir apartman›n bodrumundaki tek kiflilik odas›n›n yolunu tuttu... Öyle nefleliydi
ki, bir saçak alt›nda titreflen köpek yavrusunu görünce kuca¤›na ald› ve yavruyu ›s›tt›...
Küçük köpek gecenin so¤u¤undan kurtuldu¤u ve bafl›n› okflayan bir el oldu¤u için çok mutluydu...
Gece yar›s›ndan sonra tüm apartman› dumanlar sard›... Bir fleylerin ters gitti¤ini hisseden
köpekçik ç›lg›nlar gibi havlamaya bafllad›... Önce fakir adam uyand›, sonra bütün apartmandaki insanlar...
Anne ve babalar dumandan zehirlenmek üzere olan çocuklar›n› kucaklay›p hayatlar›n› kurtard›lar...
Bütün bu güzellikler zinciri, befl kurufl maliyeti bile olmayan bir tebessümle bafllad›...
HER ZAMAN BU Z‹NC‹R‹N ‹LK HALKASI OLAB‹L‹RS‹N‹Z!..
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
65
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
EK-28 Özbak›m Becerileri
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
66
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
EK- 29 Çocuklara Evde Verilebilecek Sorumluluklar
Afla¤›daki listedeki maddeleri inceleyiniz. Çocu¤unuzun yapt›klar›n›n yan›na iflaret
koyunuz.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sofray› kurup kald›rabilir. ( )
Toz alabilir. ( )
Yata¤›n› yapabilir. ( )
Çiçekleri sulayabilir. ( )
Okul çantas›n› haz›rlayabilir. ( )
Kirlileri sepetine koyabilir. ( )
Kardefline kitap okuyabilir. ( )
Al›fl verifle yard›m edebilir. ( )
Evdeki hayvan›n bak›m›n› yapabilir. ( )
Çöpü ç›karabilir ( )
Banyo, tuvalet gibi ev temizli¤ine yard›m edebilir. ( )
Önemli not:
Çocuklar›n baz› ev ifllerini yapabilir olmalar› demek, evle ilgili tüm ifllerin sorumlulu¤unun
çocuklara verilmesi ve onlara bu konuda afl›r› yüklenilmesi anlam›na gelmemelidir. Amaç
çocuklara erken yafllardan itibaren sorumluluk duygusunu afl›lamak ve evde yaflayan biri
olarak iflbölümünü ö¤retmektir. Çocu¤un hangi tür iflleri yapmaktan hoflland›¤› gözlenmeli,
örne¤in; su ile u¤raflmaktan hofllan›yorsa, sebze, meyve y›kamak görevi ö¤retilerek ona
verilebilir. Çocu¤un üzerine ald›¤› sorumlulu¤u tutarl› ve düzenli bir flekilde yerine getirmesi için ortam haz›rlanmal› ve f›rsat verilmelidir. Çocuk e¤er evdeki çiçekleri sulama sorumlulu¤unu alm›fl ise, bunu düzenli olarak yerine getirmesi beklenir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
67
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
EK - 30 Çocuklara Sorumluluklar Verirken Dikkat Edilmesi
Gereken Noktalar
Çocuklara sorumluluklar verirken dikkat edilmesi gereken noktalar flunlard›r:
• Çocuklardan beklenen sorumluluklar›n yafllar›na ve yeteneklerine uygun olmas›na dikkat
edilmelidir. 7 yafl›ndaki çocuktan 3 yafl›ndaki kardeflini 1 durak ötedeki parka götürmesi
beklenemez.
• Evle ilgili iflleri kendisinin seçmesi ve karar vermesi sa¤lanmal›d›r.
• Sorumluluklar 2 kardefl aras›nda paylafl›l›yorsa, adilane (eflit) olmas›na dikkat edilmelidir.
Zor ve keyifsiz ifller hep bir kiflide toplanmamal›, s›rayla zaman içinde herkes ayn› ifllerden sorumlu olmal›d›r.
• Sorumluluklar› kardefller aras›nda cinsiyet ayr›m› yapmadan paylaflt›r›lmal›d›r. Örne¤in;
k›zlar hep sofra kurma, yatak yapma gibi ifllerden erkekler de araba y›kama, tamir vb.
ifllerden sorumlu olmamal›lar.
• Seçtikleri sorumluluklar›n/ ifllerin nas›l yap›lmas› gerekti¤i ö¤retilmelidir. Çocu¤un
sorumlu olabilmesi için nas›l olaca¤›n› ö¤renmesi gerekir. Örne¤in masay› kurmas›
gerekiyorsa tabaklar›, çatal ve b›çaklar› koyarken nelere dikkat edece¤ini söyleyebiliriz.
“B›çak sa¤ tarafa, çatal sol tarafa konur.“ gibi.
• Çocuklar sorumluluk ald›klar› iflleri tamamlad›klar›nda takdir edilmelidir. Çocuklar
yapt›klar› ifllerin sonunda takdir görürlerse hevesle ald›klar› sorumluluklara devam
ederler.
• Anne baba sözleri ve davran›fllar› ile ev iflleriyle ilgili sorumluluklarda çocu¤a örnek
olmal›d›r.
• Çocu¤un sorumlu bir kifli olabilmesinde davran›fllar›n›z kadar sizlerin tutumlar›n›z
/yaklafl›m›n›z da çok etkilidir. Çocu¤a yönelik davran›fl ve tutumlar›m›z sorumlulu¤u
teflvik edici, destekleyici yönde olmal›d›r. Çocu¤un sorumluluk alabilece¤ine inanman›z
ev içinde ve d›fl›nda onun birey olarak haklar›, düflünceleri, yapabildikleri oldu¤unu ona
hat›rlatman›z çocu¤un sorumlu davran›fllar›n›z art›racakt›r.
• Çocu¤a yard›m etmek amac›yla onun sorumluluklar› yerine getirilmemelidir. Afl›r›
koruyucu tav›r çocu¤un kendi kendine yetebilme becerisinin, sorumluluk duygusunun
geliflmesine engel olur. Bu tavr›n yan› s›ra bask›c›/ dayatmac› aile tutumlar› da çocu¤un
sorumluluk almamas›na, inatlaflmas›na neden olabilir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
68
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
EK- Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, çocuklar›n geliflim düzeylerine uygun olarak sorumluluk duygusu
kazanmas› için yapabileceklerimizi konufltuk. Çocuklar›n okul ça¤› döneminde
kendilerine ve çevrelerine karfl› sorumluluklar›n› nas›l destekleyebilece¤imiz
üzerinde durduk.
Bu dönemde çocuklar›n temel olarak kendisiyle, evle-aileyle ve ev d›fl›ndaki yaflant›lar›yla
ilgili sorumluluklar› bulunmaktad›r. Çocu¤un sorumluluklar›n› fark etmesi ve yerine getirmesi için gerekli becerileri edinebilmeleri için anne baba olarak yapacaklar›m›z çok önemlidir.
Afl›r› korumac›l›k veya afl›r› ilgisizlik çocuklar›n bu sorumluluklar› fark etmelerini ve yerine
getirebilmek için uygun becerileri edinmelerini engelleyecektir.
Çocu¤un sorumlu bir kifli olmas›; verdi¤i sözü tutmas›, sorumluluklar›n› hat›rlatma olmadan
zaman›nda yerine getirmesi, güvenilir olmas› demektir. Sorumluluk sahibi kifliler okul ve ifl
hayat›nda baflar›l›, sosyal iliflkilerinde her zaman takdir edilen kifliler olurlar.
Çocukta sorumluluk duygusunu gelifltirmeye bafllaman›n en iyi yolu ona erken yafllardan
itibaren yafl›na ve yetene¤ine uygun sorumluluklar vermektir. Çocu¤un sorumlu bir kifli olabilmesinde sorumluluk alabilecekleri f›rsatlar vermenin yan› s›ra sizlerin yaklafl›m›n›z,
davran›fllar›n›z da çok etkilidir. Örne¤in; ilkokulda ödevini yapmas›n› istiyorsak bunun
temeli, 3 yafl›ndayken masaya bir bardak da onun koymas›n› isteyerek bafllamakt›r. Her yafl
döneminde verilen uygun sorumluluklar bir sonraki dönemde çocu¤un yafl›n›n gere¤i olan
sorumluluklar› almas›n› kolaylaflt›racakt›r.
Çocuklar› bafll›ca sorumluluk alanlar›
Çocuklar temel olarak üç alanda sorumlulukla ilgili beceriler gelifltirirler.
Kendisiyle ilgili becerileri kiflisel temizli¤i, kendi bedenine ve eflyalar›na bak›m›, zaman›n›
planlamas›, harçl›¤›n› kullanmas›, ödevlerini yapmas› ders çal›flmas› vb. olarak özetleyebiliriz.
Aile ve evle ilgili sorumluluklar› ise, evde ondan beklenen evle ilgili ifller olarak tan›mlayabiliriz. Örne¤in; sofran›n kurulmas›-toplanmas›, çöpün d›flar› ç›kar›lmas›, evin temizli¤ine
yard›m etmesi, al›flverifle yard›m etmesi gibi.
Ev d›fl›ndaki sorumluluklar› ise okul içinde kendisine verilen sorumluluklar› nöbet, s›n›f içi
ifller, kurallar yerine getirmesi, çevreyi temiz tutmas›, arkadafllar›na, komflulara, yaflad›¤›
çevre olan mahalleye karfl› sorumluluklar›d›r. Örne¤in; verdi¤i sözleri tutmas›, okul kurallar›na uymas›, komflular›n haklar›na sayg› göstermesi, onlar› rahats›z edecek yüksek
düzeyde müzik dinlememesi örnek verilebilir.
Sorumluluk almak ya da çocuklara yafl›na uygun sorumluluklar› vermek onlar›n
geliflmelerine, büyümelerine yard›mc› olur. Örne¤in çocu¤unuza al›fl-verifl listesinin
haz›rlanmas›nda ya da birlikte al›flverifle ç›kt›¤›n›zda size yard›mc› olmas› ile ilgili bir sorumluluk verdi¤inizde onun geliflimine katk› yapm›fl olursunuz. Örne¤in; liste yaparken zihinsel
geliflimine, sizinle birlikte al›flverifle geldi¤inde ise farkl› birçok kifli görmesini sa¤layarak
sosyal ve duygusal geliflimine katk› sa¤layabilirsiniz. Semt pazarlar› bu geliflim için son
derece zengin olanaklar sa¤lar.
Çocuklar ilk al›flkanl›klar›n› ev içinde kazand›klar› için evde verilen sorumluluklar
çocuklar›n sorumluluk kazanmalar›nda önemlidir. Küçük yafllarda çocuklar ev ifllerine
yönelik baz› sorumluluklar› sizlerin yard›m›yla yapabilir. Daha ileri yafllarda okul ça¤›nda
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
69
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
üstlendikleri sorumluluklar› kendi kendilerine yard›m›n›z olmadan yapabilir duruma gelirler.
Örne¤in; daha önce sofraya sadece peçeteleri koyarken bu yafllarda kendi kendine sofray›
kurup kald›rabilirler. Yata¤›n› yaparken size örtüyü katlamada yard›m ederken, art›k kendi
bafllar›na yataklar›n› yapabilirler (çarflaf›n› düzeltebilir, örtüsünü yerlefltirebilirler vb.).
Genel olarak okul dönemindeki çocuklar,
• Sofray› kurup kald›rabilir,
• Toz alabilir,
• Yata¤›n› yapabilir,
• Çiçekleri sulayabilir,
• Okul çantas›n› haz›rlayabilir,
• Kirlileri sepetine koyabilir,
• Kardefline kitap okuyabilir,
• Al›fl verifle yard›m edebilir,
• Evdeki hayvanlar›n bak›m›nda sorumluluk alabilir.
Çocuklar›n baz› ev ifllerini yapabilir olmalar› demek, evle ilgili tüm ifllerin sorumlulu¤unun
çocuklara verilmesi ve onlara bu konuda afl›r› yüklenilmesi anlam›na gelmemelidir. Amaç
çocuklara erken yafllardan itibaren sorumluluk duygusunu afl›lamak ve evde yaflayan biri
olarak iflbölümünü ö¤retmektir. Çocu¤un hangi tür iflleri yapmaktan hoflland›¤› gözlenmeli,
örne¤in; su ile u¤raflmaktan hofllan›yorsa, sebze, meyve y›kamak görevi ö¤retilerek ona
verilebilir.
Çocu¤un ev d›fl›ndaki yerlerde sorumlu davran›fllar göstermesi neler yapabiliriz?
Öncelikle çevreye ve topluma sayg›l› davranarak biz örnek olmal›y›z. Mahallede komflulara
sayg› göstermek, toplu yerlerdeki kurallara uymak, randevulara zaman›nda gitmek gibi
konularda sorumlu davranarak örnek olmak ve çocuklar bunlar› yapt›klar›nda takdir etmek
onlar›n sorumluluk kazanmalar›na yard›mc› olur.
Ayr›ca onlara sosyal kurallar› ö¤retmek, kurallar›n nedenlerini aç›klamak da çocuklar›n
sorumlu davranmas›na yard›mc› olacakt›r.
Çocuklara sorumluluklar verirken dikkat edilmesi gereken noktalar flunlard›r:
• Çocuklardan beklenen sorumluluklar›n yafllar›na ve yeteneklerine uygun olmas›na dikkat
edilmelidir.
• Evle ilgili iflleri kendisinin seçmesi ve karar vermesi sa¤lanmal›d›r.
• Sorumluluklar 2 kardefl aras›nda paylafl›l›yorsa, adilane (eflit) olmas›na dikkat edilmelidir.
Zor ve keyifsiz ifller hep bir kiflide toplanmamal›, s›rayla zaman içinde herkes ayn› ifllerden sorumlu olmal›d›r.
• Sorumluluklar› kardefller aras›nda cinsiyet ayr›m› yapmadan paylaflt›r›lmal›d›r. Örne¤in;
k›zlar hep sofra kurma, yatak yapma gibi ifllerden erkekler de araba y›kama, tamir vb.
ifllerden sorumlu olmamal›lar.
• Seçtikleri sorumluluklar›n/ ifllerin nas›l yap›lmas› gerekti¤i ö¤retilmelidir. Çocu¤un sorumlu olabilmesi için nas›l olaca¤›n› ö¤renmesi gerekir. Çocuklar sorumluluk ald›klar› iflleri
tamamlad›klar›nda takdir edilmelidir. Çocuklar yapt›klar› ifllerin sonunda takdir görürlerse
hevesle ald›klar› sorumluluklara devam ederler.
• Anne baba sözleri ve davran›fllar› ile ev iflleriyle ilgili sorumluluklarda çocu¤a örnek
olmal›d›r
• Çocu¤a yard›m etmek amac›yla onun sorumluluklar› yerine getirilmemelidir. Afl›r› koruyucu tav›r çocu¤un kendi kendine yetebilme becerisinin, sorumluluk duygusunun
geliflmesine engel olur. Bu tavr›n yan› s›ra bask›c›/ dayatmac› aile tutumlar› da çocu¤un
sorumluluk almamas›na, inatlaflmas›na neden olabilir.
Sorumluluk duygusuna sahip ve kendine yetebilen çocuklar yetifltirmeniz dile¤iyle.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
70
ÇOCU⁄UN SORUMLULUK
KAZANMASI
EK- Öykü
Hayata nas›l bakmal›?
Bir zamanlar, her fleyden sürekli flikâyet eden; her gün hayat›n›n ne kadar berbat
oldu¤undan yak›nan bir k›z vard›.
Hayat, ona göre, çok kötüydü ve sürekli savaflmaktan, mücadele etmekten yorulmufltu. Bir
problemi çözer çözmez, bir yenisi ç›k›yordu karfl›s›na. Genç k›z›n bu yak›nmalar› karfl›s›nda,
mesle¤i aflç›l›k olan babas› ona bir hayat dersi vermeye niyetlendi.
Bir gün onu mutfa¤a götürdü. Üç ayr› cezveyi suyla doldurdu ve ateflin üzerine koydu.
Cezvelerdeki sular kaynamaya bafllay›nca, bir cezveye bir patates, di¤erine bir yumurta,
sonuncusuna da kahve çekirdeklerini koydu.
Daha sonra k›z›na tek kelime etmeden, beklemeye bafllad›. K›z› da hiçbir fley anlamad›¤› bu
faaliyeti seyrediyor ve sonunda karfl›laflaca¤› fleyi görmeyi bekliyordu. Ama o kadar
sab›rs›zd› ki, s›zlanmaya ve daha ne kadar bekleyeceklerini sormaya bafllad›.
Babas› onun bu ›srarl› sorular›na cevap vermedi. Yirmi dakika sonra, adam, cezvelerin
alt›ndaki atefli kapatt›.
Birinci cezveden patatesi ç›kard› ve bir taba¤a koydu. ‹kincisinden yumurtay› ç›kard›, onu
da bir taba¤a koydu. Daha sonra son cezvedeki kahveyi bir fincana boflaltt›.
K›z›na dönerek sordu:
— Ne görüyorsun?
— Patates, yumurta ve kahve, diye alayl› bir cevap verdi k›z›.
Daha yak›ndan bak bir de dedi baba, patatese dokun. K›z denileni yapt› ve patatesin
yumuflam›fl oldu¤unu söyledi.
Ayn› flekilde, yumurtay› da incele. K›z, kabu¤unu soydu¤u yumurtan›n kat›laflt›¤›n› gördü.
En sonunda, k›z›n›n kahveden bir yudum almas›n› söyledi. Söylenileni yapan k›z›n yüzüne,
kahvenin nefis tad›yla bir gülümseme yay›ld›. Ama yine de bütün bunlardan bir fley anlamam›flt›:
—Bütün bunlar ne anlama geliyor baba?
Babas›, patatesin de, yumurtan›n da, kahve çekirdeklerinin de ayn› s›k›nt›y› yaflad›klar›n›,
yani kaynar suyun içinde kald›klar›n› anlatt›. Ama her biri bu s›k›nt› karfl›s›nda farkl› farkl› tepkiler vermifllerdi.
Patates daha önce sert, güçlü ve tavizsiz görünürken, kaynar suyun içine girince
yumuflam›fl ve güçten düflmüfltü. Yumurta ise çok k›r›lgand›; d›fl›ndaki ince kabu¤un içindeki s›v›y› koruyordu. Ama kaynar suda kal›nca, yumurtan›n için sertleflmifl kat›laflm›flt›.
Ancak, kahve
çekirdekleri bambaflkayd›. Kaynar suyun içinde kal›nca, kendileri de¤iflti¤i gibi suyu da
de¤ifltirmifllerdi ve ortaya tamamen yeni bir fley ç›km›flt›.
— Sen hangisisin? Diye sordu k›z›na. Bir s›k›nt› kap›n› çald›¤›nda nas›l tepki vereceksin?
Patates gibi yumuflay›p ezilecek misin? Yumurta gibi, kalbini mi kat›laflt›racaks›n? Yoksa
Kahve çekirdekleri gibi, bafl›na gelen her olay›n duygular›n› olgunlaflt›rmas›na ve hayat›na
ayr› bir tat katmas›na izin mi vereceksin ?
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
71
C‹NSEL SA⁄LIK
EK- 31 Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klar
HIV-AIDS: Bir virüsün (HIV) yol açt›¤› bu hastal›k vücudun savunma gücünü y›karak her
türlü hastal›¤a karfl› savunmas›z duruma getirir. Henüz etkin bir tedavisi yoktur,
öldürücüdür. HIV ço¤u zaman aylarca hatta y›llarca kendini göstermez.
HIV tafl›yan kanla veya kana temas etmifl araçlar yoluyla da bir insandan di¤erine geçebilir.
Anneden bebe¤e, hamilelik döneminde, do¤um s›ras›nda ya da sütle bulaflabilir.
Belirtileri:
HIV vücuda girdikten 3 ay sonra ‘ELISA’ testi ile saptan›r. ‹nsana bulaflan HIV virüsü bazen
hiç hastal›k yapmayabilir. Ancak virüsü tafl›yanlar baflkalar›na bulaflt›rabilir. HIV virüsünün
neden oldu¤u hastal›¤a AIDS denmektedir. HIV vücuda girdikten 5-10 y›l sonra ortaya
ç›kabilir. Hastal›¤›n ç›kma belirtileri aras›nda sürekli halsizlik, nedeni bilinmeyen uzun süreli atefl, kilo kayb›, gece terlemeleri, cinsel organlarda uzun süreli yaralar ve tedavi ile
geçmeyen mantarlar, zatürree say›labilir. Vücudu güçlendiren tedavilerle hastan›n yaflam›
uzat›l›r.
AIDS’in bulaflma olana¤› olmayan yollar:
• Böcek ve sinek ›s›rmalar›
• Kucaklaflma, öpüflme, (a¤›z a¤›za öpüflmede, a¤›zdaki yaralar, difl etlerinin kanamas›
bulaflmaya neden olur)
• Havlular,
• Ayn› evde ya da odada yatma,
• Yiyecek ve içecekler,
• Tuvaletler ve alafranga tuvaletlerde oturma yerleri,
• Çeflmeler, musluklar,
• Yüzme havuzu, banyo ve küvetler.
Hepatit – B: Su ve besinlerle de bulaflan sar›l›k tipleri oldu¤u gibi kan ürünleriyle ve cinsel
temasla geçen sar›l›k türleri de vard›r. Hepatit B bunlardan biridir.
Karaci¤erde büyüme ve hassasl›k, idrar renginde koyulaflma ve sar›l›k, atefl,
kusma,ifltahs›zl›k ve sigaradan nefret etme gibi belirtileri vard›r. Hastal›¤›n salg›n oldu¤u
yerlerde afl› yap›labilir. Karaci¤er iltihab›,siroz, karaci¤erde kanser ve ölüme neden olabilir.
Kesin tedavisi yoktur. Vücudu güçlendirici tedavi, hastal›¤›n zarar›n› azalt›r.
Gonore (Bel so¤uklu¤u) : Erkeklerde s›k ve yanmal› idrar yapma ve sar› yeflilimsi ya da
beyaz ak›nt›; kad›nlarda ak›nt›, adet düzensizli¤i, s›k ve yanmal› idrara ç›kma belirtileriyle
tan›n›r. Cinsel yolla bulaflan hastal›klar›n en s›k rastlan›lan›d›r. Kar›n içi iltihaplar›na, k›s›rl›¤a
ve üreme organlar›nda apselere neden olur. Gebe kad›nda, do¤um kanal›ndan bebe¤e
bulaflabilir. Yeni do¤an bebekte körlük, zatürree gibi hastal›klara yol açar. Hastal›k
bulaflt›ktan 2-3 hafta sonra belirtiler bafllar. Tedavisi kolay bir hastal›kt›r. Kad›nlar›n bu belirtiler konusunda duyarl› olmalar› ve erken tedavi flanslar›n› yitirmemek için doktora baflvurmalar› önemlidir. Tedavi edilmedi¤inde k›s›rl›¤a ve ölüme bile neden olabilir.
Sifiliz (Frengi) : Bütün vücudu etkileyen bir hastal›kt›r. Erken fark edildi¤inde tedavi
edilebilir. Frengi çok tehlikeli, kuluçka süresi 2-12 hafta olan kronikleflmeye e¤ilimli bir
hastal›kt›r. ‹lk yerleflti¤i yer penis, vajina, anüs ve a¤›z olabilir. Hastal›¤› yapan etkenin vücuda girifl yerinde fliflkin ve a¤r›s›z bir yara ile kendini belli eder. Frengide bir veya daha fazla
say›da, üstü aç›k, bir cm boyutlar›nda sert ve a¤r›s›z “flank›r” yaralar oluflur. Vajina ve
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
72
C‹NSEL SA⁄LIK
anüsün içinde oldu¤unda bu yaralar gözükmez. Hastal›k daha sonra kan yoluyla tüm vücuda yay›l›r. Kas›k ve lenf bezleri fliflebilir. Tedavi edilmese de flank›r kendili¤inden iyileflebilir.
fiank›r›n iyileflmesi hastal›¤›n geçti¤i anlam›na gelmez, frenginin ikinci dönemi bafllar;
Annede varsa bebe¤e de geçebilir. Tedavi edilmeyip ilerlerse,sinir sistemine zarar vererek
körlü¤e ya da sa¤›rl›¤a yol açar. Kalp kas›na zarar vererek kalp hastal›klar›na neden olabilir.
Vücudun çeflitli yerlerinde tümör oluflumuna ve ölüme neden olabilir.
Klamidya: Kad›nlarda sar› köpüklü bir ak›nt› ile kendini belli eder. Erkeklerde yanmal› idrara
ç›kma ve sar› ak›nt› ile belli olur. Do¤um s›ras›nda bebek, annenin do¤um kanal›ndan
mikrobu alabilir ve akci¤erlerinde ya da gözlerinde iltihaplar oluflabilir. Kad›nlarda kar›n içinde
yayg›n iltihaplanmalara yol açar. Bu durum k›s›rl›¤a, üreme organlar›nda apselere neden
olur.
Herpes (Genital uçuk): Üreme organlar›nda kafl›nt›l› ve a¤r›l›, uçuk fleklinde sivilceler
so¤uk alg›nl›¤›na benzer belirtilerle ortaya ç›kar. Üreme organlar›nda kafl›nt›l› ve a¤r›l›, uçuk
fleklinde sivilceler görülür ve bunlar çok a¤r›l› yaralara dönüflür. Kendili¤inden iyileflir, ancak
tekrarlar. Belirtilerin ortadan kalkmas› hastal›¤›n geçti¤i anlam›na gelmez. Tedavisi yoktur.
Ancak baz› ilaçlarla tekrarlamalar azalt›labilir. ‹drar yollar›nda hastal›klara, menenjite,
kad›nlarda rahim a¤z› kanseri ve düflüklere neden olabilir. Bebek do¤arken, do¤um
kanal›ndan hastal›¤› alabilir. Gözleri, deriyi ve sinir sistemini etkiler, bebek ölümüne yol açabilir.
P‹D (Pelvis içi enfeksiyon hastal›klar›): Pelvik enfeksiyonlar›n büyük k›sm› cinsel iliflkide
bulaflan bakterilerle, kalan daha az bir k›sm› ise do¤um, kürtaj, veya bölgedeki ameliyat ve
müdahalelere ba¤l› olarak (sezaryen, rahimin al›nmas›, kist operasyonlar›) meydana gelirler.
Pelvik enfeksiyonlar›n cinsel yolla bulaflan mikroplarla oluflan bir grubuna PID ad› verilir.
Pelvik enfeksiyonlar en s›k bu yolla meydana gelirler.
PID’nin en önemli belirtileri kas›k a¤r›s› ve ak›nt›d›r. Bu iki belirti d›fl›nda adetin
düzensizleflmesi, atefl, ishal, idrar yaparken yanma, vajina içi s›cakl›¤›n artmas› gibi belirtiler de olabilir.
Tedavi edilmedi¤inde k›s›rl›¤a hatta ölüme neden olabilir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
73
C‹NSEL SA⁄LIK
EK- 32 Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klar›n Belirtileri ve Bulaflma
Yollar›
Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klar›n Belirtileri
Cinsel yolla bulaflan hastal›klar her zaman belirti vermeyebilir. Kad›nlarda erkeklere oranla
daha belirtisiz seyredebilir,
• ‹drar yaparken yanma, a¤r›, ac›ma, s›k s›k idrara gitme,
• Peniste, haznede (vajinada), makatta veya a¤›zda yaralar, si¤iller ve içi su dolu
kabarc›klar oluflmas›,
• Cinsel organlarda yara, a¤r›l› flifllik, k›zar›kl›k ve deri de¤ifliklikleri olmas›, kas›klarda
bezeler,
• Penis, hazne (vajina) veya makattan normal d›fl› ak›nt› olmas›,
• Kas›k k›llar›nda, makatta veya vajina etraf›nda kal›nt›,
• Kas›klarda fliflkinlikler ve bezeler,
• Erkek husyelerinin (testis) birinde veya da ikisinde a¤r›,
• Kas›klar›n birinde veya her ikisinde a¤r›,
• Karn›n alt bölümünde a¤r›,
• Cinsel iliflki s›ras›nda ve/veya cinsel organlarda a¤r›,
• Cinsel iliflkiden sonra kanama.
Cinsel yolla bulaflan hastal›klarda bu belirtilerden biri ya da birkaç› beraberce görülebilir,
ancak bunlar baflka hastal›lara da ba¤l› olabilirler. Tan› konmas› ve tedavi için doktora
gidilmelidir. Doktora gidildi¤inde cinsel yolla bulaflan bir hastal›ktan flüphelenildi¤inin belirtilmesi çok önemlidir.
Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klar›n Bulaflma Yollar›
• Korunmas›z cinsel iliflki, iliflki s›ras›nda kondom kullan›lmamas›,
• Çok eflli bir cinsel yaflam,
• Riskli cinsel davran›fllar (penisin a¤za al›nmas›, anüsten iliflki v.b.) Kondom kullan›lmamas›,
• Herhangi bir nedenle baflkas›na ait fl›r›ngalar›n kullan›lmas›,
• Kulak deldirme, manikür, pedikür yapt›rma, sünnet olma, epilasyon, dövme yapt›rma
gibi ifllemlerde tek kullan›ml›k ya da sterilize edilmifl aletlerin kullan›lmamas›,
• Baflkas›na ait difl f›rças› ve t›rnak makas› kullan›lmas›,
• Kan ve kan ürünleri,
CYBH’lar›n bulaflmas›n›n önlenmesindeki en büyük engellerden biri bu hastal›klar›n bir çok
vakada belirtisiz seyretmesi ve bireylerin hasta olduklar›n›n fark›na çok zor
var›labilmeleridir. Bireyler hastal›k belirtileri konusunda ne kadar duyarl› davran›rlarsa erken
teflhis ve tedavi o kadar kolay olur.
Cinsel yolla bulaflan hastal›k belirtilerinden kuflkuland›¤›n›zda muhakkak bir uzmana
baflvurun. Yak›nmalar›n›z kaybolsa da, hastal›klar genellikle kendili¤inden iyileflmezler.
Tedavi her zaman gerekir.
CYHB’lardan AIDS ve Hepatit B gibi hastal›klar hariç ço¤unun tedavisi ucuz ve baflar›l›d›r.
AIDS ve Hepatit B hastalar›nda da erken müdahale edilmesi halinde hastal›k seyri olumlu
yönde etkilenebilir. Hastal›k tedavi edilmedi¤inde hastal›k etkeni vücuda yay›lmaya devam
ederek ciddi sa¤l›k sorunlar›na, hatta baz› durumlarda ölüme neden olabilir. K›s›rl›¤›n en
önemli nedenlerinden biri tedavi edilmemifl CYBH’lard›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
74
C‹NSEL SA⁄LIK
EK- 33 Aile Planlamas›n›n Sa¤lad›¤› Yararlar
Aileye Sa¤lad›¤› Yararlar:
• Daha iyi ve sa¤l›kl› bir evde yaflama olana¤› verir.
• Kifli bafl›na düflen gelir düzeyini artt›r›r.
• Daha rahat geçinebilme ve dengeli beslenebilme olana¤› tan›r.
• Aile üyelerine daha iyi bir gelecek sa¤lar.
• S›k aral›kl› ve çok say›daki gebelik ve do¤umlardan korur. Her gebelik anne sa¤l›¤›ndan
bir fleyler al›p götürür.
• Anneyi, do¤urganl›k nedeniyle oluflabilecek hastal›klardan ve ölümlerden korur.
Ülkemizde do¤an her 100 bin bebe¤e karfl›l›k 54 anne, anal›¤a (gebelik, do¤um,
lo¤usal›k) ba¤l› nedenlerle hayat›n› kaybetmektedir. Bu oran Avrupa ülkelerinde yüz bin
canl› do¤uma karfl›l›k 2-3’tür.
• Tehlikeli ve yasal olmayan düflüklerden korur.
• Kad›n› erken yafllanmadan korur.
Çocu¤a Sa¤lad›¤› Yararlar:
• Yeni do¤an›n sa¤l›kl› olma flans›n› artt›r›r.
• Sa¤l›kl› yaflama flans›n› artt›r›r.
• Daha iyi koflullarda yaflama ve yetiflme olana¤› sa¤lar.
• Daha iyi beslenme ve e¤itim alma olana¤› sa¤lar.
Ülkeye Sa¤lad›¤› Yararlar:
• Fakirlik, kötü beslenme, kirli hava, su ve çevre kirlili¤i gibi tehlikeleri azalt›r.
• E¤itim ve sa¤l›k kurulufllar›ndan yararlanma oran›n› artt›r›r.
• Ekonomik ve sosyal refah› artt›r›r.
• Halk›n daha sa¤l›kl› koflullarda insanca yaflamas›n› sa¤lar.
• Ekonomik kalk›nmay› h›zland›r›r.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
75
C‹NSEL SA⁄LIK
EK- 34 Aile Planlamas› Yöntemleri
Kad›nlar Taraf›ndan Kullan›lan Yöntemler:
1- Do¤um Kontrol Hap› (DKH): Kad›nlar›n gebelikten korunmak amac›yla a¤›zdan
ald›klar›, yumurtal›klardan sal›nan iki hormonu (östrojen ve progesteron) içeren haplard›r.
Kullan›m› çok kolayd›r, düzenli kullan›ld›¤›nda etkin olarak korur. 21 ve 28 hapl›k paketleri
vard›r.
Her gün 1 tablet al›n›r. 21 hapl›k paketler bitince bir hafta (7 gün) ara verilir. 28 hapl›k
paketler bitince ertesi gün yeni pakete geçilir. Ara verilmez.
2 - Korunma i¤neleri: Hormon haplar›n›n i¤ne fleklinde uygulanan bir yöntemidir. Özellikleri hormon haplar›na benzer.1 ayl›k ve 3 ayl›k çeflitleri vard›r.
3- Cilt Alt› Kapsülleri (Korunma Çubuklar›): Tek hormonlu i¤ne ve haplara benzeyen
korunma çubuklar›, hekim taraf›ndan kolun iç yüzünün derisi alt›na yerlefltirilen kibrit çöpü
büyüklü¤ünde, bir çubuktur. Ülkemizde mevcut olan bu yöntem “inplanon” markas› ile
sat›lmakta ve 3 y›l gebelikten korumaktad›r. Süresi doldu¤unda yine hekim taraf›ndan
ç›kar›l›r ve isteniyorsa hemen yenisi tak›labilir.
4- Rahim ‹çi Araç (R‹A- Spiral): Halk aras›nda spiral de denen, bir gebelikten korunma
amac›yla rahim içine yerlefltirilen üzeri bak›rl› plastik bir araçt›r. Ülkemizde üretimi yap›lmamaktad›r. Tüm R‹A’lar ithaldir. (Yurt d›fl›ndan getirtilmektedir.) Çeflitli flekillerde olanlar›
vard›r.
5- Sperm Öldürücüler (Spermisit) : Erkek üreme hücrelerini (spermleri) etkisizlefltiren ve
öldüren kimyasal maddelerdir. Köpüren tablet, övül, krem, jel, köpük ve film fleklinde olabilirler.
6- Diyafram: Kauçuk ya da silikondan yap›lm›fl, kubbe biçiminde, kenarlar› esnek bir
araçt›r. Rahim a¤z›n› kapatacak flekilde cinsel iliflkiden önce yerlefltirilir. Farkl› boylar› vard›r.
Hangi boylar›n›n kullan›laca¤› sa¤l›k personelinin muayenesi sonucu belirlenir. ‹lk uygulama
sa¤l›k personeli taraf›ndan yap›lmal› ve nas›l kullanaca¤› kad›na ö¤retilmelidir. Diyafram,
özel kremi ile birlikte kullan›lmal›d›r. Diyaframla birlikte sperm öldürücü kremler de
kullan›l›rsa koruyuculu¤u artar.
7- Kad›nda Tüplerin Ba¤lanmas› (Tüp Ligasyonu): Kad›nda do¤urganl›¤›n cerrahi yöntemle kal›c› olarak sonland›r›lmas›d›r. Günümüzde hem geliflmifl, hem de geliflmekte olan
ülkelerde s›k kullan›lan aile planlamas› yöntemleri aras›nda yer almaktad›r. Tüplerin
kapat›lmas› ile, erkek üreme hücresinin (spermlerin), kad›n yumurtas› (ovum) ile
karfl›laflmas› engellenir.
Erkekler Taraf›ndan Kullan›lan Yöntemler
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
76
C‹NSEL SA⁄LIK
8- Prezervatif (Kondom): Cinsel iliflki s›ras›nda sertleflmifl erkek cinsel organ› (penis)
üzerine geçirilen, genellikle kauçuktan yap›lm›fl ince bir k›l›ft›r. Geri çekme d›fl›nda erkeklerin kullanabilece¤i tek kal›c› olmayan yöntemdir. Ayr›ca AIDS ve di¤er cinsel yolla bulaflan
hastal›klardan koruma gibi yararlar› da vard›r. Çeflitli tipleri vard›r. Kad›nlar›n kullanabilece¤i
kad›n Prezervatifleri (kondom) da üretilmektedir. Ancak henüz yayg›n olarak kullan›lmamaktad›r.
Özellikleri Nelerdir?
• Yöntemle ilgili sa¤l›k riski ve yan etkisi yoktur.
• Hemen etkilidir.
• Baflka bir yöntemin kullan›m› ertelenmiflse, iyi bir ara yöntemdir.
• Do¤ru ve sürekli kullan›ld›¤›nda etkinli¤i yüksektir. (% 97)
• Efllerinin sa¤l›¤› aç›s›ndan gebe kalmas› sak›ncal› olanlara önerilmez.
• Cinsel iliflkiyi kesintiye u¤ratabilir.
• Kauçuk alerjisi olanlar ya da erkek üreme hücresini öldürmek (Spermisit) için konulan
katk› maddesine alerjisi olanlar kullanmamal›d›r. Katk›s›z prezervatif (kondom)
kullan›lmas›na ra¤men alerjisi varsa, baflka bir yöntem kullan›lmal›d›r.
9- Erkekte Tohum Kanallar›n›n Ba¤lanmas› (Vasektomi): Erke¤in dölleme yetene¤inin
cerrahi yöntemle kal›c› olarak sonland›r›lmas›d›r. Sa¤l›kl› erkekler, döllenme yeteneklerini
yaflam boyu sürdürürler. Erkek üreme hücreleri (spermler) hayalarda (testislerde) üretilir ve
meni keseleri arac›l›¤›yla penise tafl›n›r. Sperm kanallar› kapat›larak, erkek üreme
hücrelerinin (spermlerin) geçifli engellenir.
Özellikleri Nelerdir?
• Etkinli¤i çok yüksektir. Baflar›s›zl›k oran› 1/1000 (binde bir) dir.
• Kal›c›d›r.
• Geç dönemlerde ortaya ç›kan yan etkisi yoktur.
• ‹fllem sonras› ersuyu (semen) üretimi devam eder.
• Cinsel fonksiyon, arzu ve heyecanlar›nda de¤ifliklik olmaz.
• Bölgenin uyuflturulmas› (lokal anestezi) ile yap›lan basit bir ifllemdir, riskleri daha azd›r.
• Bir daha do¤um kontrol yöntemi kullanmak gerekmez. Kal›c› bir yöntemdir. Geri
dönülmesi hemen hemen imkâns›zd›r.
Bu yöntemler d›fl›nda da “Do¤al ve Geleneksel Yöntemler” mevcuttur. “Do¤al ve
Geleneksel Yöntemler”in her zaman garantisi yoktur ve riskli olabilmektedir. Bu nedenle de
do¤al ve geleneksel yöntemler pek güvenilir de¤ildir. Bu yöntemlerin isimleri flunlard›r:
• Ak›nt› izleme yöntemi
• Takvim yöntemi
• Is› ölçme yöntemi
• Emzirme
• Geri çekme
• Hazneyi y›kama
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
77
C‹NSEL SA⁄LIK
EK- Anne Mektubu
Merhaba Say›n Anne,
Bu hafta eflinizle, cinsel sa¤l›k, üreme sa¤l›¤› ve güvenli annelik konular›nda
konufltuk. Bu konular› sadece erkekler aç›s›ndan ele almad›k ayn› zamanda kad›n
cinsel sa¤l›¤› ve üreme sa¤l›¤› konular› aç›s›ndan da ele ald›k. Çünkü erkek üreme
sa¤l›¤› kad›n›, kad›n›n üreme sa¤l›¤› durumu da erke¤i etkilemektedir.
Cinsel sa¤l›k, cinsel aç›dan bedensel, ruhsal ve toplumsal tam iyilik hali olup, kad›n-erkek,
genç-yafll› bütün insanlar için temel bir hakt›r.
Üreme sa¤l›¤› da insanlar›n doyurucu ve güvenli bir cinsel yaflama ve üreme yeteneklerine
sahip olmalar›d›r. Herkesin bu yetene¤i kullan›p kullanmayaca¤›n› ne zaman ve ne s›kl›kta
kullanacaklar›na karar verme hakk› vard›r.
Toplumumuzun birçok kesiminde cinsel sa¤l›k üreme sa¤l›¤› konular›ndaki bilgisizlikten
kaynaklanan birçok sorun yaflan›yor eminim sizin çevrenizde de birçok örnek vard›r.
Cinsel Yaflamda Sorumluluklar›n Birlikte Üstlenilmesi
Cinsel hayatta erkeklerin ve kad›nlar›n yaflad›klar› her türlü olay efllerini de etkilemektedir.
Efllerin bedensel ve ruhsal sa¤l›klar› birbirlerinin durumuna neredeyse birebir etki etmektedir. Kad›n›n ya da erke¤in yaflad›¤› bir hastal›k, cinsel sa¤l›¤›n›n olumsuz etkilenmesi
di¤erinin de bundan etkilenmesine yol açmaktad›r.
Cinsel sa¤l›k, üreme sa¤l›¤› ve aile planlamas› konular›nda sorumluluklar›n kad›n ve erkek
aras›nda paylafl›lmas› istenilen sonucu do¤rudan etkilemektedir. Cinsel yolla bulaflan
hastal›klardan korunma, aile planlamas› yöntemlerinin uygulanmas›, annenin hamilelik
dönemi gibi bir çok konuda sorumluluklar›n paylafl›lmas› gerekmektedir.
Örne¤in hamilelik boyunca erke¤in yapabilece¤i birçok fley vard›r.
Hamilelik sürecinde ilgili ve efliyle yak›n olan babalar olaylar›n içinde ve aktif hisseder.
Dolay›s›yla hem efliyle aras›ndaki iliflki devam eder, hem de babal›¤›n keyfini tatmaya
bafllar.
Bir baba aday›n›n hamilelik süresince yapabilecekleri:
• Baba aday› hamile eflin ayl›k kontrollerine birlikte gidebilir. ‹fli nedeniyle efliyle birlikte
gidememiflse daha sonra ondan neler oldu¤unu anlatmas›n› isteyebilir.
• Baba aday› eflinin hamileli¤i boyunca, onun gibi dengeli beslenmeye özen gösterebilir.
• Hamilelik ve do¤um ile ilgili kitaplar› birlikte okuyabilir.
• Baba aday› eflinin karn›ndaki bebe¤e dokunarak bebe¤in hareketlerini hissedebilir.
Ayr›ca bebe¤in henüz göremese bile onunla konuflmas›, flimdiden bebekle iletiflim kurmas› bak›m›ndan önemlidir.
• Do¤acak bebek için yap›lacak al›flverifle efliyle beraber ç›kmak e¤lenceli olabilir.
• Baba aday› hamilelik boyunca eflinin sürekli de¤iflen ruh halini anlay›flla karfl›lamaya
çal›flmal›. Anne aday›n›n yaflayaca¤› korkular, endifleler ve heyecanlar efllerin anlay›fl
göstermesi ve destek olmas› sayesinde en aza indirilebilir.
• Annenin gerekli t›bbi bak›m› almas›n› ve düzenli olarak doktor kontrollerine gitmesini
sa¤layabilir.
• Ev ifllerinde yard›m ederek anne aday›n›n daha çok dinlenmesine olanak verebilir.
• Anne aday›nda oluflan fiziksel de¤iflikliklerin be¤enilmeme kayg›s›na neden olabilece¤ini
bilerek bu konularda verilen mesajlara, esprilere dikkat edebilir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
78
C‹NSEL SA⁄LIK
Çocu¤un cinsiyetinin belirlenmesinde tek sorumlu anne midir?
Genelde çocu¤un cinsiyetinin kimin taraf›ndan belirlendi¤i çok tart›fl›lan konulardan biridir.
Anne ve babalar kendi beklentilerine uygun sonuçlarla karfl›laflmad›klar›n da karfl› taraf›
suçlayabilmektedirler.
Döllenme s›ras›nda anneden sadece X kromozomlar› babadan ise X veya Y kromozomlar›
gelmektedir. XX kromozomlar›n›n bir araya gelmesiyle çocu¤un cinsiyeti k›z, XY kromozomlar›n›n bir araya gelmesiyle de çocu¤un cinsiyeti erkek olarak belirlenir. Anneden her
durumda X kromozomu gelece¤i için çocu¤un cinsiyetinin belirlenmesinde annenin hiç bir
etkisi yoktur. Babadan Y kromozomu geldi¤inde bileflim XY (erkek) babadan X geldi¤inde
bileflim XX (k›z) olacakt›r. Baban›n da X ya da Y kromozomu gelmesinde hiçbir etkisi yoktur. Bu tamamen flanst›r.
Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klar
Cinsel sa¤l›k ve üreme sa¤l›¤› konular›nda erkeklerin sorumlu olduklar› önemli konulardan
biri de Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klard›r.
Cinsel sa¤l›k ve üreme sa¤l›¤›n›n en büyük düflman› Cinsel Yolla Bulaflan Hastal›klard›r
(CYBH).
Cinsel temas oldu¤unda hasta ya da tafl›y›c› olandan sa¤lam kiflilere bulaflan mikrobik (bakteri, virüs, parazitler) hastal›klard›r. Genellikle zührevi hastal›klar olarak da adland›r›lan bu
hastal›klar›n bir k›sm› yaln›zca genital bölgelerde belirtilere neden olurken (kad›nda vajinal
ak›nt›, erkekte üretradan ak›nt›, her iki cinste genital bölgede ülser gibi), di¤er bir k›sm› tüm
vücudu etkileyen genel belirtilere neden olabilirler (frengi, hepatit B, AIDS gibi).
Bu hastal›klar›n ço¤u tedavi edilebilir. Tedavi edilmediklerinde ise, k›s›rl›ktan ölüme kadar
pek çok olumsuz sonuca yol açabilirler. Anne karn›ndaki bebekler ya da yeni do¤mufl çocuklar için de plasenta (efl), süt ve di¤er yollarla bulaflarak tehlike olufltururlar.
Cinsel yolla bulaflan hastal›klardan (CYBH) bir k›sm› belirtisizdir. Kifli herhangi bir rahats›zl›¤›
olmad›¤› için sa¤l›k kurulufllar›na baflvurmaz ve böylece tan›s› ve tedavisi gerçekleflemez.
(Detayl› bilgi için eflinize verdi¤imiz eke bakabilirsiniz.)
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
79
C‹NSEL SA⁄LIK
Aile Planlamas›
Aile planlamas› ailelerin flu say›da ya da bu say›da çocuk yapmas› demek de¤ildir. Aile planlamas›, ailelerin kendi olanaklar›n› önceden tahmin ederek istedikleri say›da, istedikleri
zamanda ve sa¤l›kl› aral›klarla bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmalar› demektir.
Kesinlikle çocuk say›s›n› k›s›tlamak anlam›na gelmez.
Ancak aile planlamas› efllerin ortak karar› ve karfl›l›kl› destekleri ile oldu¤unda gerçeklefltirilebilir ve her iki taraf›n mutlulu¤u ile sonuçlanabilir.
Aile Planlamas› Yöntemleri
Birçok aile planlamas› yöntemi var. Bu yöntemlerin baz›lar› kad›nlar baz›lar› da erkekler
taraf›ndan uygulanabiliyor.
Kad›nlar Taraf›ndan Kullan›lan Yöntemler:
1- Do¤um Kontrol Hap› (DKH): Kad›nlar›n gebelikten korunmak amac›yla a¤›zdan ald›klar›
yumurtal›klardan sal›nan iki hormonu (östrojen ve progesteron) içeren haplard›r. Kullan›m›
çok kolayd›r, düzenli kullan›ld›¤›nda etkin olarak korur. 21 ve 28 hapl›k paketleri vard›r.
Her gün 1 tablet al›n›r. 21 hapl›k paketler bitince bir hafta (7 gün) ara verilir. 28 hapl›k
paketler bitince ertesi gün yeni pakete geçilir. Ara verilmez.
2 - Korunma i¤neleri: Hormon haplar›n›n i¤ne fleklinde uygulanan bir yöntemdir. Özellikleri
hormon haplar›na benzer.1 ayl›k ve 3 ayl›k çeflitleri vard›r.
3- Cilt Alt› Kapsülleri (Korunma Çubuklar›): Tek hormonlu i¤ne ve haplara benzeyen korunma çubuklar› hekim taraf›ndan kolun iç yüzünün derisi alt›na yerlefltirilen kibrit çöpü büyüklü¤ünde, bir çubuktur. Ülkemizde mevcut olan bu yöntem “inplanon” markas› ile sat›lmakta ve. 3 y›l gebelikten korumaktad›r. Süresi doldu¤unda yine hekim taraf›ndan ç›kar›l›r ve
isteniyorsa hemen yenisi tak›labilir.
4- Rahim ‹çi Araç (R‹A- Spiral): Halk aras›nda spiral de denen bir gebelikten korunma
amac›yla rahim içine yerlefltirilen üzeri bak›rl› plastik bir araçt›r. Ülkemizde üretimi yap›lmamaktad›r. Tüm R‹A’lar ithaldir. (Yurt d›fl›ndan getirtilmektedir.) Çeflitli flekillerde olanlar›
vard›r
5- Sperm Öldürücüler (Spermisit): Erkek üreme hücrelerini (spermleri) etkisizlefltiren ve
öldüren kimyasal maddelerdir. Köpüren tablet, övül, krem, jel, köpük ve film fleklinde olabilirler.
6- Diyafram: Kauçuk ya da silikondan yap›lm›fl, kubbe biçiminde kenarlar› esnek bir araçt›r.
Rahim a¤z›n› kapatacak flekilde cinsel iliflkiden önce yerlefltirilir. Farkl› boylar› vard›r. Hangi
boylar›n›n kullan›laca¤› sa¤l›k personelinin muayenesi sonucu belirlenir. ‹lk uygulama sa¤l›k
personeli taraf›ndan yap›lmal› ve nas›l kullanaca¤› kad›na ö¤retilmelidir. Diyaframla birlikte
sperm öldürücü kremler de kullan›l›rsa koruyuculu¤u artar.
7- Kad›nda Tüplerin Ba¤lanmas› (Tüp Ligasyonu): Kad›nda do¤urganl›¤›n cerrahi yöntemle
kal›c› olarak sonland›r›lmas›d›r. Tüplerin kapat›lmas› ile, erkek üreme hücresinin
(spermlerin), kad›n yumurtas› (ovum) ile karfl›laflmas› engellenir.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
80
C‹NSEL SA⁄LIK
Erkekler Taraf›ndan Kullan›lan Yöntemler
8- Prezervatif(kondom): Cinsel iliflki s›ras›nda sertleflmifl erkek cinsel organ› (penis) üzerine
geçirilen genellikle kauçuktan yap›lm›fl ince bir k›l›ft›r. Geri çekme d›fl›nda erkeklerin kullanabilece¤i tek kal›c› olmayan yöntemdir. Ayr›ca AIDS ve di¤er cinsel yolla bulaflan hastal›klardan koruma gibi yararlar› da vard›r. Çeflitli tipleri vard›r.
9- Erkekte Tohum Kanallar›n›n Ba¤lanmas› (Vasektomi): Erke¤in dölleme yetene¤inin cerrahi yöntemle kal›c› olarak sonland›r›lmas›d›r. Erkek üreme hücreleri (spermler) hayâlarda
(testislerde) üretilir ve meni keseleri arac›l›¤›yla penise tafl›n›r. Sperm kanallar› kapat›larak,
erkek üreme hücrelerinin (spermlerin) geçifli engellenir.
Bu yöntemler d›fl›nda da “Do¤al ve Geleneksel Yöntemler” mevcuttur. “Do¤al ve
Geleneksel Yöntemlerin” her zaman garantisi yoktur ve riskli olabilmektedir. Bu nedenle de
do¤al ve geleneksel yöntemler pek güvenilir de¤ildir. Bu yöntemlerin isimleri flunlard›r.
• Ak›nt› izleme yöntemi
• Takvim yöntemi.
• Is› ölçme yöntemi
• Emzirme
• Geri çekme
• Hazneyi y›kama
Sa¤l›k ve mutluluk dile¤iyle….
Hoflçakal›n
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
81
ANNE TOPLANTISI
EK- Çocu¤un Gelifliminde Ailenin Rolü
Sevgili Anne- Babalar,
Çocuklar›n gelifliminde okul dönemi önem tafl›r. Erken çocukluk devri bitmifl ve yeni bir
döneme bafllam›flt›r. Bu dönem çocuklar›n ileriki y›llardaki sosyal iliflkilerini ve sosyal kimliklerini oluflturacaklar› bir dönemdir. Bu dönemde çevreleri taraf›ndan etkilenirler. Aileden
ba¤›ms›z kendi bafllar›na bir çok fley yapabilir ve davran›fllar›n›n sorumlulu¤unu alabilirler.
Bu dönemde çocu¤un etraf›ndaki kifliler, ö¤retmenleri, arkadafllar› onu pek çok alanda
etkiler. Anne babas›ndan çok arkadafllar› ile vakit geçirmek ister. Özellikle ayn› cinsiyetten
arkadafllar› tercih eder.
GELIfiME SÜRECI ILE ILGILI GENEL ÖZELLIKLER
1. GELIfiIM SÜREKLIDIR. GELIfiIM ANA RAHMINDEN BAfiLAYIP HAYAT BOYU SÜRER.
2. GELIfiIM DÖRT ALANDA Efi ZAMANLI GELIfiMEYE BAfiLAR VE BIRBIRINI ETKILER.
3. ÇOCUKLAR AYNI YÖNDE GELIfiSE DE BIRBIRLERINDEN FARKLILIKLAR GÖSTERIR.
4. ÇOCUK ÇEVRESIYLE GIRDI⁄I ETKILEfiIM SONUCUNDA GELIfiIR.
Aile çocu¤un ilk ve içinde en uzun süre yaflad›¤› ortamd›r. Anne ve baba çocu¤un yak›n
çevresindeki en önemli kiflilerdir. Çocu¤un geliflim düzeyi ailesinin onun geliflimini ne kadar
destekledi¤ine ba¤l›d›r. Yani, geliflimleri desteklenen ve desteklenmeyen çocuklar›n
geliflimleri farkl› olacakt›r.
Çocu¤u destekleyen çevre onun becerilerini ve yeteneklerini ulaflabilece¤i en üst s›n›ra
kadar gelifltirme imkan› veren ortamd›r. Çocu¤unuz sizden kal›t›m yolu ile edindi¤i özelliklerinin alt ve üst s›n›rlar› belli olarak do¤ar. Bu s›n›rlar her çocuk için farkl›d›r. Bunu farkl›
dolulukta bardaklar olarak düflünelim. Bu barda¤›n üst s›n›ra ulaflmas› sizlerin yapacaklar›na
ba¤l›d›r. Anne baba, çocuklar›na sunduklar› deneyimler (örne¤in; kitap okumas›, al›nacak
kararlarda onun söz sahibi olmas›, spor yapabilmesi gibi), onunla kurduklar› iletiflimin
niteli¤i ve s›kl›¤›, sa¤lad›klar› ö¤renme olanaklar› (müzeye götürmek, sergiye götürmek,
tiyatroya gitmek) ve çocu¤a örnek olacak davran›fllar›yla destekleyen bir çevre yaratabilirler. Bu gerçekleflti¤inde çocuk do¤ufltan sahip oldu¤u en üst s›n›ra ulaflabilir.
Çocu¤un etraf›nda ona sevgi gösteren, ihtiyaçlar›na önem verip onun yapt›klar›yla ilgilenen,
duygular›n› anlamaya çal›flan yetiflkinler oldu¤unda çocuklar daha özgüvenli olur ve daha iyi
iliflkiler kurar.
Anne babalar çocuklar›n› yetifltirirken istedikleri olumlu davran›fllar› kazanmalar› için baz›
davran›fllarda bulunur. Hepimiz birbirimizden farkl› davran›fllarda bulunabiliyoruz. Bu yöntemleri kendi anne babam›zdan, çevremizden, okudu¤umuz kitaplardan, TV’den, bizden
daha deneyimli yak›nlar›m›zdan görerek kazand›k.
Fakat çocuklar her zaman istedi¤imiz özellikleri göstermiyorlar, zaman zaman
istemedi¤imiz davran›fllarda bulunabiliyorlar. Her ailenin kendisine özel baz› do¤rular›,
tutumlar› ve de¤erleri vard›r. Bu tutum ve davran›fllar çocuk yetifltirme yöntemlerini belirler.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
1
ANNE TOPLANTISI
Bask›c› Aile Tutumu
Bask›c› tutumla yetiflen bir çocu¤un geliflimi nas›l etkilenebilir?
-
Arkadafllar›yla iyi iliflkiler kurmada daha fazla zorlanabilir.
Özgüveni daha düflük olabilir.
Kendisini yetersiz, güvensiz hissedebilir. Üzülebilir.
Anne baban›n çocu¤unu korkutarak, sald›rgan bir tutumla terbiye etmeye çal›flmas› sonucunda çocuk ya sindirilmifl ve içine kapan›k olabilir, ya da isyan edip sald›rganlaflabilir,
fliddete baflvurabilir.
Yalan söyleyebilir.
Sevgisini gösteremeyebilir.
Yeniliklere aç›k olmayabilir. Denemekten korkabilir. Bu da fiziksel geliflimini etkileyebilir.
Tavizkar Aile Tutumu
Tavizkar aile tutumu çocu¤un geliflimini nas›l etkileyebilir?
-
-
S›n›rlar›n, kurallar›n olmad›¤› bir ortamda çocu¤un her istedi¤i kabul edilebilir.
Hem afl›r› kabul, hem de sert cezalar, yani tutars›z davran›fllar çocu¤un da tutars›zl›k
yaflamas›na neden olabilir. Çocuk yapt›klar› onaylan›yor mu yoksa onaylanm›yor mu
anlayamaz. Örne¤in; biraz önceki örnekte oldu¤u gibi bir davran›fl anne taraf›ndan kabul
edilemezken baba taraf›ndan kabul ediliyorsa, çocuk kendi içinde çeliflki yaflayabilir.
Kurallara uymakta zorlanabilir.
Afl›r› kabul veya her fleye izin verme çocu¤un fl›marmas›na neden olabilir ve
olgunlaflmas›n› engelleyebilir.
Arkadafllar› ile iliflkilerinde olgun davranamayabilir.
Suçlay›c› olabilir.
Sorumluluk almakta zorlanabilir ve daha az ba¤›ms›z olabilir.
‹lgi ba¤›ml›s› olabilir.
Çabuk hayal k›r›kl›¤› yaflayabilir.
Destekleyici Aile Tutumu
Destekleyici aile tutumu çocu¤un geliflimini nas›l etkiler?
-
Çocuk sa¤l›kl› bir geliflim gösterir.
Kurallar konulurken fikri al›n›p dinlendi¤i için çocu¤un kendine güveni artar.
Özgüveni daha yüksektir ve daha ba¤›ms›z olur ama anne babalar›n›n isteklerine de
duyarl›d›r.
Aile çocu¤un okuluyla da daha ilgili olduklar› için çocuk kendisini önemli ve de¤erli
hisseder.
Çocuk “Annem babam benimle ilgileniyor”, “Bir sorunum oldu¤unda, bafl›ma birfley
gelirse ailem bana yard›m eder” diye düflünür.
Arkadafllar›yla iyi geçinir, daha az kavga eder.
Okulda (ilkö¤retim, lise ve hatta üniversite) daha baflar›l› olur.
Baba Destek Program› E¤itici El Kitab›
2