Diğer harcamalar içinde Millî Savunma harcamaları en hızlı artan bir

— 17 —
Diğer harcamalar içinde Millî Savunma harcamaları en hızlı artan bir nitelik göstermiştir. Millî
muhasebe prensiplerine uyularak Millî Savunmanın altyapı yatırımları da cari giderler arasında
gösterildiği takdirde bu kesimin önemi daha belirgin hale gelmektedir.
(3) Birinci Plânla ve yıllık programlarla ilk Plân döneminde geliri ve harcama etkenliğini
artırıcı nitelikte yapılması öngörülen değişiklik ve iyileştirme hedeflerinden bir kısmına ulaşıl­
makla beraber bu dönemin uygulama sonucu aşağıda sayılan ve çözüm bekliyen sorunlarla ve gi­
derilecek aksaklıklarla özetlenebilir ve tanımlanabilir :
(a) Gelirler yönünden Plânda öngörülen hedeflere varılamamıştır.
(b) E n önemli gelir grupu vergi gelirleri olup bunlardaki geri kalmalar önemli oranlardadır.
Bu geri kalmaların başlıca nedenleri: (i) Yergi kazası reformunun yapılamaması, (ii) Vergi
idaresi reformunun yapılamaması, (iii) Yergi kontrol teşkilâtının etkenliğinin artırılamaması,
(iv) Plânın öngördüğü vergi reformlarının yapılarak vergi ödeme kabiliyeti olan bütün alanların
vergilendirilememesidir. Bu reform ve ıslâh tedbirlerinin gerçekleştirilememesi sonucu vergi me­
kanizması verimli ve etken bir yapıya kavuşamamış, vergi gelirleri 1966 yılı hariç tutulursa bütün
Plân döneminde programlanan gelir hedeflerinin gerisinde kalmıştır.
Plânlı dönem içinde vergi gelirlerini artırmak ve Plânın finansmanını sağlamak amacı ile yeni
ver.gi koymak, eski vergi kanunlarını değiştirmek suretiyle bâzı tedbirler alınmış olmakla beraber,
bunlar yetersiz kalmıştır.
(4) Mahallî idarelerin gelir reformları da yapılamamış mahallî hizmetlerle bunları karşılıyacak
gelirler arasında paralellik sağlıyacak, diğer yandan Devlet gelirleri ile mahallî idare gelirleri ara­
sında dağılımı daha istenir bir şekilde düzenliyecek malî tevzin kanunu çıkarılamamıştır.
Bu idareleri daha verimli ve esnek gelir kaynaklarına ulaştıracak yeni gelir kanunları çıkarılama­
dı ğı için gelir artışları istenen hedeflerin gerisinde kalmıştır.
(5) İktisadi Devlet Teşekkülleri için plânla öngörülen ve gayrisâfi millî hâsılanın yüzdesi
olarak ifade edilen kaynak yaratma hedefleri aşılmış olmakla beraber esas artış tasarrufçu kurum­
lardan sağlanmıştır ve işletmeci kuruluşların verimli çalışmalarını sağlamak ve kamu tasarruflarını
artırmak amacı ile öngörülen yeniden düzenlenmeleri bitirilememiştir. Bu nedenle yaratılan kamu
fonları ve tasarrufları bu konuda yanıltıcı sonuçlara götürücü bir nitelik taşımaktadır. İşletmeci
kurumların açıkları tasarrufçu kurumların işletme fazlaları ile kapatılmakta ve toplam kamu ge­
lirleri arasında hesaba katılmaktadır.
Birinci Plân döneminde harcamaların iktisadi ilkelere ve plân ve programlar ile öngörülen
harcama hedeflerine uyması için.bütçe uygulamalarında bâzı değişiklik ve iyileştirmeler sağlanmış­
tır. Özellikle bütçede harcama alanlarının yatırım, cari ve transfer harcamaları olarak ayırımı
oldukça ileri bir adım olmuştur. Bununla birlikte özellikle Devletin harcama faaliyetleri çok eski
kanunlara bağlı kalmış, harcamaları tıkıyan, güçleştiren bu eski usullerin değiştirilmesi sağlana­
mamıştır. Özellikle cari harcamaların verimliliğini artıran, bunları hizmetin gerektirdiği ölçü ve
orana indirme imkânı verecek olan ödenek vermede hizmeti esas alan uygulamaya geçilememiştir.
Cari giderleri gelişme carileri ve diğer cariler olarak bölümliyen ve bunlara belirli bir oranda
artma imkânı veren plân hedeflerinden sapılmıştır. Gelişme carilerinin plândaki artma oranı
yılda ortalama yüzde 15.1 olduğu halde 1962 - 1966 arasında gerçekleşme yüzde 9 un altında kal­
mıştır. Bütçe uygulamasında bu ayırıma uyulmamış, cari giderler toplam olarak ele alınmış ve öyle
gösterilmiştir.
Mahallî idarelerin cari giderleri ve yatırımları konusunda plânda öngörülen hedeflerin tutul­
ması için kayıtl ayıcı hiçbir tedbirin alınmaması nedeni ile, plân, mahallî idareler için de sadece
yol gösterici olmuştur. Bu nitelik dolayısiyle mahallî idarelerin gelirlerine ve zorunlu cari gider­
lerine göre yatırım yapılabilmiştir.