Full Text

Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
Yüksel DOĞDU1
ġerife MIZRAK2
GAZĠANTEP ERKEK KÖYNEK (GÖMLEK) ÖRNEKLERĠNĠN
ĠNCELENMESĠ3
Özet
Giyim kültürel yapının en eski değerlerindendir. Giyim değiĢime uğrarken
geleneksel değerlerinden kopmamakla birlikte unutulma tehlikesine uğramaktadır.
Türk giyim kültürü pek çok kültürden etkilenmiĢtir. Özellikle bu etkinin en yoğun
hissedildiği illerden olan Gaziantep yöresi giyimleri oldukça zengin bir çeĢitliliğe
sahip olmuĢtur. Bu çalıĢmada Gaziantep erkek giyim kuĢamı hakkında, müzeler ve
koleksiyonların detaylıca incelenmesi sonucu ulaĢılan örneklerin üzerinde
incelemeler yapılmıĢtır. Bu kıyafetlerin incelenmesi yok olmalarını önleme
açısından oldukça önemlidir. Bu çalıĢma kapsamında Gaziantep Kuva-i Milliye
Mücahitler Derneğinde ve Halk Eğitim Merkezlerinde bulunan geleneksel erkek
giyimlerinden Köynek(Gömlek) örnekleri araĢtırılmıĢtır. Giysiler oluĢturulan
gözlem fiĢleri doğrultusunda; kullanılan malzeme, renk, model, kesim, dikim,
süsleme ve boyut özellikleri açısından incelenmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Yöresel Giysiler, Erkek Giyim, Köynek.
AN INVESTIGATION ON EXAMPLES OF GAZIANTEP MAN
KOYNEK (SHIRT) WEARING
Abstract
Garment is the oldest value of the cultural component. While garment is
changing, it does not fall apart from the traditional values but it confronts with the
danger of being forgotten. Turkish garment culture is affected by many cultures.
Gaziantep region garments gained a rich variety which this effect is felt at most. In
1
Öğr. Gör., Sinop Üniversitesi, Giyim Üretim Teknolojisi, yukseldogdu@sinop.edu.tr
Yrd.Doç. ġerife MIZRAK
3
Bu çalıĢma 2010 yılında yayınlanan yüksek lisans tezinden oluĢturulmuĢtur.
2
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
this study, men clothes are examined via gathering information and examples on
Gaziantep men outfits. Men outfits such as vest, short coat and shalwar, at
Gaziantep National Forces Museum and Public Education Centers are examined in
the concept of this study. The clothings are examined in the frame of following
criterias; the material used in the outfit, colour, model, facet, sewing, lining,
decoration and shape.
Key Words: Traditional garment, man outfit, köynek(shirt)4
1. GĠRĠġ
Toplumların kültür, örf, adet ve inanıĢları giyimlerin Ģekillenmesinde etkili olmuĢ ve bu
Ģekilde ulusal ve yöresel giysiler ĢekillenmiĢtir (Koç, 2000: 125).
Giyim, kültürel yapının en eski değerlerinden olmakla birlikte, giyime etki eden unsurlar
sürekli bir değiĢim dinamizmi göstermektedir. Giyim değiĢime uğrarken geleneksel
değerlerinden kopmamaktadır fakat zaman içinde unutulma tehlikesi ile karĢı karĢıyadır.
Türk giyim tarihinde toplumsal yaĢam ve özellikle çeĢitli dönemlerde giyilen giysilerle
ilgili çok az bilgiye rastlanmaktadır. Ġslamiyet’ten önce yaĢamıĢ olan Türklere ait bilgileri
bulmak oldukça zordur. Göçebeliğin etkisi ile Türkler yüzyıllar boyunca elde ettikleri
birikimlerini kayda geçmemiĢlerdir. Bu nedenle o döneme ait yazılı kaynaklar
bulunmamaktadır. Buna nazaran Ġslamiyet sonrası giyim kuĢamla ilgili az da olsa yazılı
kaynaklar, resimler, minyatürler ve destanlar sayesinde bilgi edinebilmekteyiz. Türk geleneksel
giyim kuĢamına bakıldığında sahip olduğu birikimi göz ardı etmek mümkün değildir. Özellikle
bu zenginliği gösteren Ģehirlerin baĢında gelen Gaziantep yöresi giyimleri kendine has özellikler
taĢımaktadır.
Gaziantep yöresinin coğrafi yapısı, tarihi geçmiĢi, konumu, yaĢam tarzı ve üretim Ģekli
kültürel dokunun belirlenmesinde önemli etkenlerdendir. Özellikle kadın giysilerinde görülen
zengin süslemeler ve iĢlemeler yöre kültürünün zenginliğini göstermektedir. Bunun yanında
erkek giysilerine bakıldığında ise; daha sade giysiler görülmektedir. Özellikle bölge ile
bütünleĢen abalar dıĢındaki giysilerde oldukça sade görünüm dikkat çekmektedir. Erkek
giysilerinde süslemelerin bulunmaması yöre kültürü ile örtüĢmektedir.
Gaziantep yöresi giyim kültürüne bakıldığında iklimin de çok önemli bir rol oynadığını
görmekteyiz. Güneyde çöl sıcaklarından etkilendiği için yazları özellikle ince ve pamuklu
kumaĢlar kullanılan giysiler giyilmiĢtir. Yöre iklimi karasal olduğu için yaz aylarında tercih
edilen giysiler kıĢ aylarında kalın ve yünlü giysilere dönmektedir. Giysilerde kullanılan
dokumaların baĢında Alaca, Kutnu, Fantezi, Yelken bezi (Amerikan bezi), Keçe, Kadife ve
Bürüncük gelir. KıĢın Kutnu kumaĢ sert ve sıkı olduğu için daha çok tercih edilirken yazın ise
Yelken bezi ve Fantezi kumaĢlardan yapılan giysiler tercih edilmektedir. Özellikle renkli
kumaĢların kullanıldığı bol ve rahat kesimli giysiler kullanılmıĢtır. ġimdilerde eskisi kadar
giysilerde bu özelliklere dikkat edilmezken hala köylerde bu tarz giysiler giyilmekte ve
dikilmektedir.
Tarihte dokuma merkezi olarak bilinen illerin pek çoğu günümüzde bu sektörde önemli
merkezler haline gelmiĢtir. Bu illerden bir kaçı olan Bursa, Denizli ve Gaziantep
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
156
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
dokumacılıktan ve dokuma kültürünün kalıcı öğelerinden eserler ile bu konuda bize ıĢık
tutmaktadır (Atalayer, 1993: 41- 72).
Gaziantep’te dokumacılık özellikle XIX. yüzyılda oldukça önemli hale gelmiĢtir.
Gaziantep’te özellikle o yüzyılda dört bine yakın dokuma tezgahı olduğu belirtilmektedir.
Gaziantep’te dokumacılığın yaygın olması önemli kervan yollarının kesiĢtiği noktada
bulunmasından kaynaklanmaktadır. Halep vilayeti ve ġam gibi Ģehirlerle birlikte yerel sanayi
merkezlerinden birisi olan Gaziantep özellikle kilim, halı, döĢemelik kumaĢ, Alaca kumaĢ
dokumacılığı ve iĢlemeciliği yapmıĢtır. Böylelikle Halep dokumalarına karĢılık rekabet ortamı
oluĢmuĢtur, çünkü Gaziantep dokumaları daha fazla beğenilmiĢtir (Dağlıoğlu, 1979: 66).
Gaziantep’te 1930’lu yıllarda alaca dokumacılığının yanı sıra Aba dokumacılığı,
Poplinler, Havlular, elbiselik kumaĢlar, Jakar kuĢaklar, astar, tela, Kirkitli kilimler ve tüysüz
halılar üretilmeye baĢlanmıĢtır (Babat, 1987: 11–12).
1950’li yıllarda ise Gaziantep dokumacılığı el tezgahlarında devam etmiĢtir. Yerli
dokuma Kutnu, Alaca ve Meydaniye kumaĢları dokunmuĢtur fakat üretim sanayileĢme ile
birlikte düĢmeye baĢlamıĢtır. Tezgah sayıları oldukça azalmıĢ ve artık sadece köylerde bulunur
hale gelmiĢtir (Anonymouns, 1973: 170).
Gaziantep dokumacılığı 1973’ten bugüne kadar devam etmiĢ, dokuma ve iplik üretimiyle
önemli bir sanayi Ģehri olmuĢtur. El dokumacılığı ise bu geliĢmelerin gerisinde kalmıĢtır. En
önemli dokumalardan Kutnu, Alaca ve Meydaniye dokumacılığı artık babadan oğula geçen bir
meslek haline gelmiĢtir (Ġmer, 2001: 9).
Tarihi bir değere sahip olan Kutnu, Alaca ve Meydaniye kumaĢ dokumacılığı Türkiye’de
yalnızca Gaziantep’te yapılmaktadır. Dünyada çeĢitli boyalarla defalarca iĢlem gören kendine
has renk ve motifler verilerek yapılan Basma kumaĢ ilk defa burada dokunmuĢtur. Kutnu’yu
birçok araĢtırmacı ‘Atlas ve Kemha’ arası bir yüzü pamuklu diğer yüzü ipekli kumaĢ olarak tarif
etmektedir. Kutnu kumaĢlar kullanılan iplik cinsleri ile tarif edilmektedir. Genellikle çözgüleri
ipek, atkıları ise pamuk ipliğinden saten örgüyle dokunmuĢtur. Çözgü sayısı 4.000’dir. Parlak
ve mat çizgilerin yan yana gelmesi ile oluĢtuğu gibi çiçek motiflerinden de oluĢmaktadır (Ġmer,
2001: 13).
Kutnu kumaĢların en önemli özelliği pamuklu ya da yarım ipekli olmaları ve özellikle
renkli çizgilerle yapılan desenleridir. Bu yolların geniĢlikleri, renkleri ve desenlerine göre
kutnular değiĢik adlar alırlar. Tas kutnu, Abbasiye, Osmaniye, Sarı çizgili, GümüĢ çubuk
(kırmızı-beyaz), Çift morlu, Zincirli, Ġnce kalem, Çiteri, Kırmızı Mardaniye, Müzambeke ve
Darıca kutnu gibi çeĢitleri vardır.
Düz Kutnular; sadece atlas (saten) dokuma türü ile dokunur. Hindiye, Kemha kutnuları
günümüzde de dokunan düz kutnu türleridir. Arnürlü, Kamçılı el tezgahlarında dokunur (Ġmer,
2001: 18).
Çiçekli Kutnular; düz saten dokuma üzerine diĢeme ve çiçek doku tarzı uygulanan
dokumalardır. Mercan, Çiçekli ġahiye, Çiçekli Karasir, Çiçekli FurĢ ve ViĢneli Ful günümüzde
yapılan dokumalardır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
157
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
Bağlama Batik Kutnular; boyaması farklıdır ve sadece atlas (saten) dokuma türleri ile
dokunur. Günümüzde viĢneli ve morlu darıca, Sarılı ve siyahlı darıca, Zencirli bağlama, Sedefli,
Bağlamalı, FurĢ ve Bağlamalı mehtap gibi türleri bulunur (Ġmer, 2001: 18).
Kutnu kumaĢlar dokunduktan sonra piĢirilir ve yumuĢaması gerekir. Tahta tokaçlarla
dövülerek yumuĢatılır ve özel olarak yapılmıĢ parlatma mengeneleri arasında bir süre sıkıĢtırılıp
perdahlanır ve parlatılır. Kullanılan tezgahlar, Kamçılı Tezgahlardır. Dokunan kutnu biraz nem
ile niĢasta ve kitre karıĢımı içerisinde bekletilip silindirden geçirilir. Bu iĢlemler ile kutnu
kumaĢ muntazam ve sert bir hal alır. En fazla dokunan türleri ise Sedefli ve Taraklı kutnulardır.
Alaca kumaĢlar genel olarak kutnu kumaĢlarda görülen renkler ile dokunan pamuklu
kumaĢlardır. Sadece bezayağı bağlama tarzı ile dokunurlar. Kutnuya nazaran daha sert bir
kumaĢtır. Çözgüsü 3.000 telden oluĢmaktadır. Alacalar pamuklu ve ipekli olarak iki çeĢit
dokunurlar. Kırmızı zemin üzerine sarı çubuklu desen bilinmektedir (Özen, 1980/81: 300).
Meydaniye ismi ile bilinen kumaĢ 2.000 tel çözgü sayısı ile dokunmaktadır. Daha çok
erkek giysilerinde kullanılır. Desen olarak çubuklu dokumadır. Al, mor zemin üzerine beyaz
çizgili Güvez, Mezammek gibi çeĢitleri vardır (Özen, 1980/81: 326).
2. Gaziantep Yöresi Geleneksel Erkek Giyimleri
Anadolu tarih boyunca yüzden fazla uygarlığa ev sahipliği yapmıĢ ender topraklardan
birisidir. Buna jeolojik, coğrafik ve stratejik konumu büyük etken olmuĢtur. Ġklim özellikleri
geleneksel özelliklerin Ģekillenmesinde önemli bir faktördür. Dağlık bölgelerde kalın
kumaĢlardan Post, Çuha, KaĢe, ġayek ve Moher gibi kumaĢlar giysilerde kullanılırken, sıcak
bölgelerde ve ovalarda ise Kutnu, Saten, Kadife, Gezi, Hare mantin, Ġpek ve benzeri kumaĢlar
giysilerde kullanılmıĢtır (Erbek, 1987: 117).
Giyim bir kültür ürünüdür ve doğrudan insan ile ilgili olduğundan yaĢam biçiminin
göstergesidir. Giyim tarihi incelendiğinde Anadolu’da yaĢamıĢ olan pek çok topluluktan ve
uygarlıktan esintiler görülmektedir. Anadolu’ya gelen her medeniyet bir öncekinden etkilenmiĢ
ve kendi kültürüne ekleyerek geliĢmeyi sağlamıĢtır. Bu Ģekilde oluĢan kültürler ortak değerlere
sahip olmuĢtur (Sürür, 1983: 78).
Türk erkek giyim kuĢamı Orta Asya kadın giyimine çok benzerdi. Erkeklerde kadınlar
gibi saçlarını uzatır ve örerlerdi. Eski Türklerde en önemli giyim eĢyası kaftanlardı. Özellikle
Göktürk ve Uygur erkeklerinde kaftan giyildiği araĢtırmalar sonucunda görülmüĢtür (Özel,
1992: 19- 21).
Ülkemizin her yöresi kendine özgü kültürel özelliklere sahiptir. Her yörenin kültürü ise
tarihi, coğrafi, ekonomik ve etnik olarak pek çok etmene bağlı oluĢmuĢtur. Benzer özellikler
olmasına rağmen giyim biçimleri bölgelere göre değiĢmektedir (Tezcan, 1999: 264).
Gaziantep köklü bir geçmiĢin ürünü olan çok zengin bir çeĢitliliğe sahiptir. Gaziantepli;
sanatkârlık ve ince zevklilik sembolüdür. Dokumacılık gibi tüm el sanatlarının yaygınlığı bunun
en önemli göstergesi olmuĢtur. Ayrıca her yeniliğe açık oluĢları sebebi ile yeni olan her Ģeye ilgi
duymuĢ, çalıĢmıĢ, öğrenmiĢ ve yapmıĢtır (Tezcan, 1987: 400).
Gaziantep, geleneksel giysi bakımından incelik ve becerinin tüm güzelliklerini yansıtan el
emeği, göz nuru etnografik eserlerle doludur. KumaĢ ve nakıĢların uyumu geleneksel
kıyafetlerin bir kültür mirası olduğunu göstermektedir. Gaziantep’te kullanılan erkek giysileri
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
158
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
yörenin kültürünü yansıtacak ölçüde çeĢitlilik göstermektedir.
Kullanılan giysiler ve
aksesuarlar giyinmenin ne kadar önemsendiğini kanıtlar niteliktedir. Gaziantep’te giyilen erkek
giyimleri Ģöyle sıralanabilir:
1)
BaĢa giyilenler
a)
PuĢu
b)
Terlik
c)
Sarık
2)
Bedene giyilenler
a)
Köynek
b)
Aba
c)
Ġçlik
d)
Cepken
e)
Yelek
f)
Cübbe
g)
Zıbın
h)
Don (Tuman)
i)
ġalvar
3)
Bele Takılan KuĢaklar
4)
Ayağa Giyilenler
5)
Diğer Aksesuarlar
2.1 Köynek
Beyaz kumaĢ üzerine kirpi okuyla delikler açılarak, renkli ibriĢim iplikleri ile motifler
iĢlenmiĢ bir giysidir. Düz kesimli ve diz altına kadar uzundur. Yaka ve etek kısımlarında
bulunan iĢlemeler erkek köyneklerinde oldukça sadedir.
Zıbın da denilen üzerine belden kuĢak sarılan bir giysidir. Düz kesimli ve diz altına kadar
uzundur. Üzerinde iĢlemeler bulunur (Gaziantep Kültür ve Eğitim Dergisi: 58).
Kahke bezinden veya hassadan dikilen köyneğin boyu uzun olarak çalıĢılır. Yakası
yuvarlak kesimlidir. ĠĢlemeli ve iĢlemesiz olanları vardır. ĠĢlemeli olanlarda kuĢgözü ve üç göl
isminde iĢlemeler yapılır. Kol altına kolu geniĢletmek için kuĢ parçası dikilir (AltuntaĢ, 1997:
16).
3. Yöntem
AraĢtırmanın kapsamını Gaziantep yöresine ait geleneksel erkek giysileri
oluĢturmaktadır. Giysiler içerisinden seçilen 5 adet Köynek(Gömlek) bu araĢtırma da
incelenmiĢtir. AraĢtırmanın konusunu oluĢturan Köynek ile ilgili bilgilerin incelenmesinde,
çözümlenmesinde ve yorumlanmasında betimsel yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırma kapsamında
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
159
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
ele alınan Köynek örnekleri gözlem ve doküman incelemesi teknikleriyle incelenerek
belgelenmiĢtir. ÇalıĢma kapsamındaki giysi örnekleri oluĢturulan gözlem fiĢleri doğrultusunda
incelenmiĢtir. Bu gözlem fiĢlerinde, giyside kullanılan malzemeler ve renkleri, giysinin modeli,
kesimi, dikimi ile ilgili bilgiler, kalıp özellikleri ve boyutları belirlenmiĢtir. AraĢtırmanın
Gaziantep Kuva-i Milliye ve Mücahitler Derneğinde ve ġehitkamil Halk Eğitim Merkezinde
uygulaması 2009 yılında gerçekleĢtirilmiĢtir. Uygulama kapsamında giysilerin fotoğrafları
çekilmiĢ, ölçüleri alınmıĢ, kumaĢları, dikiĢleri, analiz edilerek belgelenmiĢtir. Alınan ölçüler
doğrultusunda kalıpları çizilmiĢtir.
4. Bulgular (Köynek(Gömlek) Örnekleri)
Örnek No:1
(1a)
(1b)
(1c)
Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği’nde Bulunan Geleneksel Erkek Köyneğinin Önden,
Arkadan ve Yandan Görünümü.
Boyutlar:
ġekil 1. Köynek Kalıbı
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
160
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
Ġnceleme Tarihi: 17.03.2009.
Ġlgili Koleksiyon: Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği.
Onarım Görüp Görmediği: Giysi onarım görmemiĢtir.
Bugünkü Durumu: Giysi sağlamdır.
Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler
1 No’lu giyside çift yönlü pamuklu ve ipekli eflatun zemin üzeri beyaz çizgili kutnu
kumaĢ kullanılmıĢtır (Bakınız resim no: 1a, 1b, 1c). Yardımcı malzemede, pamuklu dikiĢ ipliği
ve düğme kullanılmıĢtır. Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiĢ ipliği ve siyah renk
düğme kullanılmıĢtır.
Giysinin Modeli, Kesimi ve Dikimi ile Ġlgili Teknik Bilgiler
Giysinin arkası dikiĢsiz çalıĢılmıĢtır. Ön bedende kruvaze kapama yapılmıĢtır. Giysi ‘0’
yaka oyuntuludur. Giysinin boyu diz kapağına kadar uzamaktadır. Kol, düz kol olup kol boyu
bileğe kadar uzundur. Kolda açık yırtmaç çalıĢılmıĢtır. Giysinin arkası kapalı, önü açık
çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 13 cm sağ öne doğru kruvaze kapama çalıĢılmıĢtır. Giyside yan
dikiĢlerde 12 cm uzunluğunda açık yırtmaç çalıĢılmıĢtır. Giysinin dikiĢleri düz makine dikiĢi ile
tamamlanmıĢtır. Giyside ‘0’ yaka olup üzerine 2 cm geniĢliğinde biye geçirilmiĢtir. Yaka düz
makine dikiĢi ile takılmıĢtır. Kol, düz kol olup kol boyu bileğe kadar uzundur. Kol ağzı düz
makine dikiĢi ile temizlenmiĢtir. Kolda açık yırtmaç çalıĢılmıĢtır. Giysiye astar çalıĢılmamıĢtır.
161
Örnek No: 2
(2a)
(2b)
(2c)
Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği’nde Bulunan Geleneksel Erkek Köyneğinin
Önden, Arkadan ve Yandan Görünümü.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
Boyutlar:
ġekil 2. Köynek Kalıbı
Ġnceleme Tarihi: 17.03.2009.
Ġlgili Koleksiyon: Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği.
Onarım Görüp Görmediği: Giysi onarım görmemiĢtir.
Bugünkü Durumu: Giysi sağlamdır.
Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler
Giyside çift yönlü pamuklu ve ipekli turuncu, mavi, siyah ve yeĢil çubuklu kutnu kumaĢ
kullanılmıĢtır (Bakınız resim no: 2a, 2b, 2c). Yardımcı malzemede, turuncu renk pamuklu dikiĢ
ipliği ve kapamada siyah renk çıt çıt kullanılmıĢtır.
Giysinin Modeli, Kesimi ve Dikimi ile Ġlgili Teknik Bilgiler
Giysinin arkası dikiĢsiz çalıĢılmıĢtır. Ön bedende ise kruvaze kapama çalıĢılmıĢtır, boyu
basen hizasındadır. Giyside ‘0’ yaka oyuntusu vardır. Kol normal düz kol olup, kol ucu içe
doğru kavisli kesimlidir. Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 8 cm sağ
öne doğru düz patlı kapama çalıĢılmıĢtır (Bakınız Ģekil 2). Giysinin dikiĢleri düz makine dikiĢi
ile tamamlanmıĢtır. ‘0’ yaka olup üzerine 2 cm geniĢliğinde biye geçirilmiĢtir. Biye makine
dikiĢi ile geçirilmiĢtir. Kol normal düz kol olup, kol ucu içe doğru kavisli kesimlidir. Kol boyu
bileğe kadar uzundur. Kol ağzı düz makine dikiĢi ile temizlenmiĢtir.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
162
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
Örnek No: 3.
(3a)
(3b)
(3c)
(3d)
Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği’nde Bulunan Geleneksel Erkek Köyneğinin
Önden, Arkadan ve Yandan Görünümü.
Boyutlar:
163
ġekil 3. Köynek Kalıbı
Ġnceleme Tarihi: 17.03.2009.
Ġlgili Koleksiyon: Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği.
Onarım Görüp Görmediği: Giysi onarım görmemiĢtir.
Bugünkü Durumu: Giyside yer yer aĢınmalar meydana gelmiĢ ve rengi solmuĢtur fakat
sağlamdır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler
Giyside çift yönlü ipekli turuncu, mavi, siyah, kırmızı ve yeĢil çubuklu kutnu kumaĢ
kullanılmıĢtır. Yardımcı malzemede, siyah renk pamuklu dikiĢ ipliği ve turuncu renk düğme
kullanılmıĢtır.
Giysinin Modeli, Kesimi ve Dikimi ile Ġlgili Teknik Bilgiler
Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 11 cm sağ öne doğru kruvaze
kapama çalıĢılmıĢtır. Giyside ‘0’ yaka oyuntusu ince biye ile temizlenmiĢtir. Kol, düz kol olup
kol boyu bileğe kadar uzundur. Kolda 6,5 cm geniĢliğinde manĢet çalıĢılmıĢtır. Giysinin boyu
basendedir. Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 11 cm sağ öne doğru
kruvaze kapama çalıĢılmıĢtır. Giysinin dikiĢleri düz makine dikiĢi ile tamamlanmıĢtır. Giysi ‘0’
yaka olup üzerine 1,5 cm geniĢliğinde biye düz makine dikiĢi ile dikilmiĢtir. Kol, düz kol olup
kol boyu bileğe kadar uzundur. Kolda 6,5 cm geniĢliğinde manĢet çalıĢılmıĢtır (Bakınız Ģekil 3).
ManĢetler kola takıldıktan sonra düğme ve ilik çalıĢılmadan açık bırakılmıĢtır.
Örnek No: 4.
164
(4a)
(4b)
(4c)
Gaziantep ġehitkamil Halk Eğitim Merkezinde Bulunan Geleneksel Erkek Köyneğinin Önden
görünümü, Yaka ve Kol Detayı.
Boyutlar:
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
ġekil 4. Köynek Kalıbı
Ġnceleme Tarihi: 23.09.2009.
Ġlgili Koleksiyon: Gaziantep ġehitkamil Halk Eğitim Merkezi.
Onarım Görüp Görmediği: Giysi onarım görmemiĢtir.
Bugünkü Durumu: Giysi sağlamdır.
Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler
4 no’lu giyside tek yönlü pamuklu sarı renkli ve beyaz çizgili kutnu kumaĢ kullanılmıĢtır.
Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiĢ ipliği ve beyaz renk düğme kullanılmıĢtır.
Giysinin Modeli, Kesimi ve Dikimi ile Ġlgili Teknik Bilgiler
Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 10 cm sağ öne doğru kruvaze
kapama çalıĢılmıĢtır. Giysinin boyu basendedir. Giysi ‘0’ yaka oyuntuludur. Kol, düz kol olup
kol boyu bileğe kadar uzundur. Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön ortasından 10
cm sağ öne doğru düz patlı kapama çalıĢılmıĢtır (Bakınız Ģekil 4). Giysinin dikiĢleri düz makine
dikiĢi ile yapılmıĢtır. Giysi ‘0’ yaka olup üzerine 2 cm geniĢliğinde biye düz makine dikiĢi ile
dikilmiĢtir. Kol, düz kol olup kol boyu bileğe kadar uzundur. Kol ağzı düz makine dikiĢi ile
temizlenmiĢtir.
Örnek No: 5.
165
(5a)
(5b)
Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği’nde Bulunan Geleneksel Erkek
Köyneğinin Önden
Görünümü.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
Boyutlar:
ġekil 5. Köynek Kalıbı
Ġnceleme Tarihi: 21.09.2009.
Ġlgili Koleksiyon: Gaziantep Kuva-i Milliye Mücahitler Derneği.
Onarım Görüp Görmediği: Giysi onarım görmemiĢtir.
Bugünkü Durumu: Giysi sağlamdır.
Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler
Giyside tek yönlü pamuklu krem renkli ve beyaz dokumalı kutnu kumaĢ kullanılmıĢtır.
Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiĢ ipliği ve beyaz renk düğme kullanılmıĢtır.
Giysinin Modeli, Kesimi ve Dikimi ile Ġlgili Teknik Bilgiler
Giysinin arkası kapalı, önü açık çalıĢılmıĢtır. Ön bedende düz kapama yapılmıĢtır.
Giysinin boyu basendedir. Giysi ‘0’ yaka olup üzerine dik (hakim) yaka çalıĢılmıĢtır (Bakınız
resim no: 5a, 5b) . Kol normal düz takma kol olarak çalıĢılmıĢtır. Giysinin arkası dikiĢsiz
çalıĢılmıĢtır. Ön bedende düz kapama üzerine altı adet düğme ve ilik çalıĢılmıĢtır. Giysi ‘0’
yaka olup üzerine 4 cm geniĢliğinde dik (hakim) çalıĢılmıĢtır. Kol, düz kol olup kol boyu bileğe
kadar uzundur. Kolda 7 cm geniĢliğinde manĢet çalıĢılmıĢtır ( Bakınız Ģekil 5).
5. SONUÇ ve ÖNERĠLER
5.1 Sonuç
Bu araĢtırmada Gaziantep yöresi, halk eğitim merkezi ve Kuva-i Milliye Mücahitler
Derneğinde bulunan geleneksel erkek giyimlerine ait 5 örnek incelemeye alınmıĢtır. Bu örnekler
Gaziantep geleneksel erkek giyimlerinden Köynek(Gömlek) hakkında geniĢ bilgiler
vermektedir. Köyneklerde kesim özelliklerine bakıldığında kapamalar düz veya kruvaze olarak
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
166
Gaziantep Erkek Köynek (Gömlek) Örneklerinin İncelenmesi
yapılmıĢ olup, yakalar ise dik (hakim) yaka olarak çalıĢılmıĢtır. Köynekler de kol düz takma
kol olarak çalıĢılmıĢ olup bazılarında manĢet çalıĢılmıĢtır. Giysilerde süslemeye
rastlanmamaktadır. Giysiler kullanılan kutnu kumaĢlar ile renklendirilmiĢtir. Giysi boyları genel
olarak basen hizasında ( yani kiĢiye özel dikilmemiĢse standart olarak 60 cm) çalıĢılmıĢtır.
Dikim tekniklerine bakıldığında ise daha çok düz makine dikiĢ tekniğinin kullanıldığı
görülmektedir.
Giyimlerin çoğunda model ve kesim yönünden birbirine benzer özellikler göze
çarpmaktadır. Geleneksel erkek giyimlerinde tüm bu özellikler göz önüne alınınca, genel olarak
belli bir kalıp sisteminde söz etmek mümkün değildir. Giyimler pratik kesimlerle ve kiĢiye özel
kesimlerle dikilmiĢtir. Günümüzde ise; bu giysileri giymek isteyen gösteri grupları ve folklor
ekipleri için toplu dikimler yapılmaktadır.
5.2 Öneriler
a) Elinde geleneksel giysiler ve aksesuarlar bulunduran kiĢileri, bu giysi ve
aksesuarları müze veya kültür bakanlıklarına vermeleri için teĢvik etmek,
b) Geleneksel
bilinçlendirmek,
giysilerin
korunması,
saklanması
ve
değeri
hakkında
halkı
c) Geleneksel giysilerden yıpranarak yok olmaya baĢlayan giysileri giysi restorasyonu
yolu ile korumak,
d)
Geleneksel giysilerin özellikleri hakkında bilgiler veren kataloglar hazırlamak,
e) Moda dünyasında yaĢanan geliĢmelere paralel olarak farklı giysi tasarımları ile
geleneksel motifleri, kesim ve dikim tekniklerini kullanmak,
f)
Bölgesel etnografya müzeleri veya vakıf müzeleri açılarak geleneksel giysileri
sergilemek,
g) Yurt içi ve yurt dıĢı kültürel faaliyetlerde defileler ile giysilerimizi tanıtmak
amaçlanmalıdır.
Büyük bir kültür hazinesine sahip olan Anadolu kültürünün giysilerini korumak, gelecek
nesillere taĢımak amaçlanarak bu çalıĢmalar yapılmalıdır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
167
Yüksel Doğdu - Şerife Mızrak
KAYNAKLAR
1.
ATALAYER, Günay (1993), Dünden Bugüne Anadolu’da Kumaş ve Dokuma Sanatı,
Türk Kültüründe Sanat ve Mimari, Ġstanbul, S: 41- 72)
2.
ALTUNTAġ, Yener., ġahin, Yüksel., Mücella Kahveci (1997), Gaziantep İli Halk
Oyunları Kıyafetleri Teknik Çizimleri, Kültür Bakanlığı Yayınları: 1907, Devran
Matbaacılık, Ankara, 17.
3.
BABAT, Ali (1987), Antik Dolichenos Kenti Tarihi ve Teşup Dolichenos Kültürü, I.
Gaziantep Tarihi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu Bildirileri 25-26 Eylül, Gaziyurt
Matbaası, Gaziantep.
4.
DAĞLIOĞLU, Hikmet Turhan, (1939), Antep II. Gaziantep: Gaziantep Halkevi Dil,
Tarih, Edebiyat ġubesi Yayınları No: 27 s: 66
5.
ERBEK, Mine Gökbuget (1987), III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri.
V. Cilt, Ankara, S: 117
6.
Gaziantep Kültür Dergisi ( 1965), Gaziantep,58.
7.
ĠMER, Zahide (2001), Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca ve Meydanîye
Kumaşlarının Bazı Teknolojik Özellikleri, Kültür Bakanlığı Yayınları 2690, Ankara.s:
9-13-18)
8.
KOÇ, Fatma (2000), Geleneksel Türk Çocuk Giysileri, Türk Dünyası Kültür ve Sanat
Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, S: 125
9.
ÖZEL, Mehmet (1992), Folklorik Türk Kıyafetleri, Türkiye Güzel Sanatları GeliĢtirme
Vakfı Yayınları, TüpraĢ, Ünal Ofset, Ankara, S: 21
10.
ÖZEN, Kutlu (1982), Divriği İlçesinde Köşker Esnafı, Türk Folkloru, Sayı 37- 38. S:
300- 326)
11.
SÜRÜR, Ayten ( 1983), Ege Kadın Kıyafetleri, Türk Süsleme Sanatları Serisi: 7, Ak
Yayınları, Ġstanbul, S: 78
12.
TEZCAN, Mahmut (1987), III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV.
Cilt, Ankara, S: 400
13.
TEZCAN, Mahmut (1999), Giyim Olgusuna Sosyo - Kültürel Bakış ve Türklerde Giyim,
Anı Yayınları, Ankara. S: 264
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 7, Haziran 2016, s. 155-168
168