orman fakültesi

8ERİ
S E R IE S
S E R IE
SE R TE
dur
»
O
S A YI
VOLÜ M E
BAN D
TO M E
OU
’ N U M BER
ttprttt '
P A SC IC U L E
-
C
1000
lyöU
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
ORMAN FAKÜLTESİ
DERGİ Sİ
BEVIEW OP THE FAC U LTY OF FOBESTBY,
U NIVERSITY OF İSTANBU L
ZEITSCHRIFT DEB FOBSTLICHEN F A K U LTÂ T
DEB UNIVEBSETAT İSTANBUL
BEVUE DE L A FAOULTE FOBESTIEBE
DE L ’UNIVEBSITE DTSTANBUL
ÇEVRE KORUMA EÖÎTÎMÎ
Dr. E rtu ğrul GÖ RCELtO Ğ LU D
1.
G t R t Ş
Geniş anlam da «çevre» kavram ı içine dünyanın - kutuplardaki buzul örtülerin­
den ekvatordaki dağların tepelerine ve okyanusların derinliklerinden strato sferin üst
sınırlarına kad ar - tüm doğal kaynakları ve bunların kültürel modifikasyonları gir­
m ekte, başka bir deyişle, insan eli değmemiş olan doğal kayn aklarla birlikte, işle­
nen, değiştirilen ya da insanın y ararın a düzenlenen doğal kaynaklar «çevre» yi oluş­
tu rm aktad ır (DASM ANN, R . F . 1968). ö t e yandan çevre, insanın içinde bulunduğu
fiziksel, biyolojik ve toplumsal koşulların kaynaklandığı bir ortam ve insanın sa ğ ­
lık, huzur ve refahını doğrudan doğruya etkileyen bir faktördür (HOW E, G. M.
1976).
İle ri düzeyde sanayileşm iş ülkelerde 1950 lerdeki ve h a tta 1960 ların başların­
daki genel inanış, tek n ik gelişm elerin ve sürekli ekonomik büyümenin büyük n i­
m etler getireceği doğrultusundaydı.
X X . yüzyılın ilk yarısında özellikle fizik ve kim ya alanlarm da sağlanan akıl
alm az ilerlem eler teknolojik gelişmeyi desteklem iş ve bu hızlı teknolojik gelişme, gör­
kem li b ir . geleceğin habercisi ve tem eli kabul edilmişti!’. F a k a t sonraları yavaş y a ­
vaş bu teknolojik gelişmenin ciddi yan etkileri - örneğin havanın, toprağın ve su­
yun kirlenm esi - belirgin biçimde ortaya çıkm ağa başlayınca, teknolojik gelişmenin ve
sürekli ekonomik büyümenin hesabında yalnızca k azançların gözönünde tutulmuş ve
kayıpların hiç düşünülmemiş olması gibi büyük bir yanılgıya düşüldüğü gerçeği, baş­
lan gıçta teknolojik gelişmeye bağlanan büyük üm itlere önemli ölçüde gölge düşür­
müş ve geleceğe daha gerçekçi bir açıdan bakılm ası zorunluluğunu gözler önüne ser­
m iştir (D Y R IN G , E . e t al. 1973).
Günümüzde, kişilerde kendi çevrelerine karşı sevecen duygularm yer etm esini
sağlayacak önlemlerin alınması ve bu doğrultuda gereken çalışm aların ivedilikle
yapılm ası; ay rıca toplumların yeni eğilim ve gelişim leri değerlendirebilecek, çev­
reye k a rşı za rarlı girişim leri engellemek am acıyla dem okratik haklarım yerinde ve
zam anında kullanabilecek düzeyde bilinçlendirilm esi sorunları önem kazanm ıştır. A n­
ca k bu sorunların hangi yoldan ve nasıl çözümlenebileceği konusu, üzerinde d ikkat­
le durularak İncelenmeğe değer bir konudur.
Günümüz insanı, kendisine büyük bir güç sağlayan teknolojinin ekolojik açı­
dan yıkıcı etkilerinden kendisini koruyabilm ek için, çevre korum a ilkeleriyle b irlik ­
te akıllı bir doğal kaynak kullanım ve am enajm anm ı ekonomik gelişme sürecine
1 İ.Ü . Orman Fakültesi Orman İşletme İnşaatı Kürsüsü, Bahçeköy - İstanbul.
Ç E V R E KORUM A E Ğ İT İM İ
175
dahil etm ek zorundadır. Bunun için de eğitim gereklidir. Kişilerde ve toplumda çev­
renin korunm ası bakım ından bir sorumluluk bilinci yaratılm ası am acına yönelik
böyle bir eğitim , doğal kaynakların kullanılm ası ve korunması için geliştirilm ekte
olan k arm aşık yöntem lerin ve önlemlerin bir parçası, tam am layıcı bir bölümü ol­
malıdır.
Son yıllarda iyi yetişm iş elem anların çalıştırıldığı devlet daireleri, bilim adam­
larının görev aldığı a raştırm a enstitüleri ve binlerce, h a tta m ilyonlarca üyeye sa­
hip gönüllü kuruluşlar birçok ülkelerde verimli, sağlıklı ve insan zevkini okşayan
bir yaşam çevresi için çaba gösterm ektedir. F a k a t çevre sorunlarını çözümlemeğe
çalışan uzm anlar ne kadar ileri görüşlü ve kendi konularında iyi yetişm iş olursa
olsun, çevre sorunlarıyla mücadele, toplumun büyük bir kesiminde düşünce ve fa a ­
liyetlerde çevreye k a rşı düzenli, a k tif ve yapıcı davranışlar yer etmedikçe asla
kazanılam az. Bunun sağlanm ası için çevre korum a eğitim i zorunludur.
Çevre konusunda eğitim ya da çevre korum a eğitimi, U lu slararası Doğa ve Do­
ğal K ay n akları Korum a B irliğ i i) (IU C N )nin bir tanım lam asına göre «...insan, in­
san kültürü ve insanın biyofizik çevresi arasındaki k arşılık lı ilişkileri anlam ak ve
değerlendirmek için gerekli olan beceri, tutum ve davranışları geliştirm ek üzere
- doğal - değerlerin tanınm ası ve - konuya ilişkin - kavram ve anlayışların açık lı­
ğa kavuşturulm ası sürecidir». Çevre konusunda eğitim aynı zamanda çevrenin n i­
teliğiyle ilgili konularda k a ra r vermede p ratik sahibi olmayı ve kendi kendine bir
davranış biçimi geliştirm eyi de kapsar ve g e rek tirir (C E R O V SK Y , J . 1973).
Çevre korum a konusunda eğitim in gerekliliği ve önemi bütün dünyada anla­
şılm ıştır. A ncak bunun gerçekleştirilm esinde izlenecek yol konusunda düşünce ve
öneriler çok çeşitli, yaygın ve dağınık olduğundan, konuya, am aca ve am aca ulaş­
m a yollarına daha belirgin ve daha sınırlı bir nitelik kazandırm ak gerekil görül­
müştür.
B u am açla U lu slararası Doğa ve Doğal K ay nak ları Korum a B irliğ i’nin önder­
liğinde 1971 yılı A ralık ayında İsviçre’de (R üschlikon - Zürih) ilk kez Ç ev re K o r u ­
m a E ğ itim i konusunda b ir çalışm a konferansı düzenlenmiş, çeşitli Avrupa ülkele­
rinden uzm anlarm katıldığı bu toplantılarda konuya ilişkin değişik görüş, düşün­
ce ve önerilerin o rtak noktalarda birleşm eleri sağlan m ıştır (IU CN , 1972).
Ülkemizde de son yıllarda çevre sorunlarının giderek a ğ ırlık ve önem kazan­
dığı görülm ekte, buna paralel olarak da konunun çeşitli düzeylerdeki öğretim kurum larında ele alınıp işlenmeğe başlandığı izlenm ektedir.
Bu aşam ada yukarıda
sözü edilen konferansta ele alınıp irdelenen ve somut öneriler haline getirilen dü­
şüncelerin ana çizgileriyle gözden geçirilm esi, bu konuda geniş bir görüş ve düşün­
ce açısı sağlam ak bakımından yararlı olacaktır.
2.
Ç E V R E KORUM A E Ğ İT İM İ E S A S L A R I
Y ukarıd a değinilen ilk Avrupa Çevre Korum a E ğ itim i Konferansına, çevre ko­
nusunda eğitim uzmanı olan bilim adamları, yöneticiler, öğretm enler ve diğer eğitim ­
ciler katılm ışlardır. K onferansta konu ile ilgili düşünce ve k avram lara açık lık kazan­
dırılm asının yanısıra, günümüzdeki durum gözden geçirilm iş ve gereksinm e duyulan
hususlar belirlenm iş; ilk ve orta öğretim düzeylerine, öğretm enlerin yetiştlrilm e1 The International Union for Conservation of Nature and Natural Resources.
176
E R T U Ğ R U L G Ö RCELlO Ğ LU
sine, yüksek öğrenime ve okul dışı eğitim e ilişkin çevre eğitimi konularında ayrın­
tılı proje ve program önerileri ortaya konmuştur.
Çevre korum a eğitiminin esaslarını oluşturan bu öneriler, aşağıda iki ana grup
halinde verilm iş bulunmaktadır.
2.1.
Çevre K orum a E ğitim i Konusunda Genel ön eriler
I — Çevre korum a eğitimi, insanın doğal çevre üzerinde artan baskısının be­
lirlediği günümüz koşulları altında, bütün Avrupa ülkelerinde ivedilikle ele
alınm ası gereken önemli bir konudur.
— Bu eğitim in am acı, doğal kaynakların kullanılm asında ve bunlardan y a ra r­
lanılmasında, ayrıca çevrenin bir bütün o larak kirlenm e zararlarına ve di­
ğer tehlikelere k arşı korunmasında toplumlarm bütün bireylerinde sorumlu
bir tutum ve davranış biçimi yaratm ak tır.
— Bu düşüncelerden hareketle, çevre korum a eğitiminin kapsam ası gereken
faaliyetler şöyle belirlenm iştir :
— okulların her sınıfında uygun eğitim ve öğretim ;
— her türlü yüksek öğrenim kurumlarında çevre konusunda eğitim ve öğ­
retim ;
— çocukların, gençlerin ve yaşlıların okul dışı pratik çevre korum a fa a li­
yetlerine katılm aları;
— öğretm enlerin ve gençlik önderleri gibi genel ve okul dışı eğitimle ilgili
diğerlerinin hizmet içi eğitim i ve yetiştirilm esi;
— çevresel konularla ilgili profesyonel kişilerin, örneğin politikacı ve yö­
neticilerin, planlamacı, mim ar, mühendis ve teknik elem anların eğitilm e­
si;
— kitle haberleşm e ortamından ve başka yöntemlerden y ararlan ılarak k a­
muoyunun eğitilm esi ve yönlendirilmesi.
I I — Mümkün olan en iyi sonuçları,, elde edebilmek üzere her ülke, kendi sosyo kültürel, ekonomik ve b iy o -fiz ik koşullarm ı gözönünde bulundurarak, top­
lumun bütün sektörlerini içine alan geniş kapsam lı bir çevre koruma eğ iti­
mi program ı geliştirmelidir.
— Böyle bir program ın hazırlanm asında aşağıdaki hususlara d ikkat etmek ge­
rek ir :
— çevre korum a eğitimi, doğal k aynakların kullanılm ası ve bakım ı için ge­
liştirilm ekte olan önlemler bütününün tam am layıcı bir bölümü olmalıdır;
— bu eğitim, kişilerde ve bir bütün olarak toplumda çevre korum a konu­
sunda sorumluluk bilinci yaratılm asına yönelik olmalıdır;
— çevre korum a eğitimini üstlenecek ya da bu konuyu program larına a la ­
cak eğitim kurum lanna ilişkin yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
ttt
— Çevre korum a eğitimi, ilk bakışta, toplumun bütün kesim lerini ilgilendiren
ulusal bir görevdir. A ncak bu eğitim , aynı zamanda önemli bir uluslararası
faaliyet niteliğindedir. Çünkü hep birlikte üzerinde yaşam akta olduğumuz
Ç E V R E KORUM A E Ğ tT İM Î
177
dünyanın geleceği insanların doğal çevreye kargı doğru bir tutum ve davra­
nış içinde bulunmalarına, ulusların toplumsal am açlarına ve işbirliğine bağ­
lıdır. A yrıca dünyada barış, ancak insanın içinde yaşadığı doğal çevrenin
insana maddi açıdan olduğu kadar kültürel ve estetik halam lardan da ya­
ra rlı olabilmesi koşuluyla tam olarak sağlanabilir. B u konuya ilişkin ola­
ra k U N ESC O ’nuri «İnsan ve Biyosfer» program ı büyük önem taşım aktadır.
B u program a çevre korum a eğitim i alanında geniş kapsam lı inceleme ve
araştırm aların da dahil edilmesi ve program ın çeşitli ülkelerin koordineli ça­
balarıyla yürütülm esi gereklidir.
IV — Uygulam ada, çevre koruma eğitim i alanında uluslararası çalışm alar, k a rşı­
lıklı bilgi ve program değişimini, m evcut faaliyetlerin daha da geliştirilm e­
sini, konferans ve toplantıların gerçekleştirilm esini, öğrenciler ve genç m es­
lek sahipleri için uluslararası kursların ve kam pların, çeşitli alanlardaki
uzm anlar için de toplantı ve sem inerlerin düzenlenmesini, uluslararası kitap,
broşür, dergi ve yardım cı öğretim araçlarının hazırlanm asını ve yayınlan­
masını, ay rıca diğer y ararlı işbirliği şekillerini de içerm elidir.
2.2
Çevre Korum a E ğ itim i Konusunda Özel ön eriler
I.
İ l k v e O rta ö ğ r e t im
— tik ve orta öğretim in kişilere yaşam ları boyunca sürecek iyi alışkanlıklar k a ­
zandırm adaki yeri ve önemi, tartışılm az bir gerçektir. D olayısıyla :
a)
ana okullarındaki ve İlk okullardaki bütün çocuklara, çevreyi birlikte •pay­
la ştıkları bitkiler, hayvanlar ve kişilerle tem asa gelebilm elerini sağlayacak
fırs a t ve olanaklar yaratılm alıdır;
b)
kentsel çevrenin incelenmesine özel bir önem verilm eli ve bu inceleme ola­
nak lar ölçüsünde bitkileri ve hayvanları da kapsayacak biçimde yapılm a­
dır;
ç)
ana okulları ve ilk okullar için öğretm enlerin yetiştirilm esi sırasında çev­
re konusunda eğitime daha fazla önem verilm eli, bu arad a biyoloji, ayrıca
da öğretim kolaylığı açısından okul bahçelerinin, parkların ve yakın çev­
redeki olanakların değerlendirilmesi konuları üzerinde önemle durulmalı­
dır;
d)
bütün çocukların orta öğrenimleri sırasında ( 1 2 - 1 8 yaşları arasınd a), çev­
re eğitim inin toplumsal ve bilimsel am açlarına uygun bir incelem eler prog­
ram ını gerçekleştirm eleri sağlanm alıdır. B u am açlara ulaşm ak için uygu­
lan acak yöntemler, ilgili ülkelerin eğitim yapılarına uygun olmalıdır.
II. ö ğ r e t m e n le r in E ğ itilm esi
— öğretm enlerin eğitilmesi, çevre konusundaki eğitim program larının geliş­
tirilmesinde en önemli hususlardan biridir. Bu nedenle :
a)
öğretm enlerin eğitilmesi, onlara ekolojik konularda gerekli tem el bilgi­
leri vermeli, ay rıca sosyoloji ve bunun insan ekolojisi ile ilişkileri hak. kında da yeterli bir bilgi edinmelerini sağlam alıdır;
b)
öğretmende, öğrencilerini çevreye İlişkin konularda sorumlu davranışla­
ra yönlendirebilmesine olanak verecek k ritik bir çevre sorunları bilinci
geliştirm ek üzere çaba gösterilm elidir;
E R T U Ğ R U L GÖ RCELÎO Ğ LU
c)
çevre koruma, öğretm en eğitim inin vazgeçilmez bir bölümüdür ve hiz­
m et öncesi eğitimde başlatılacak bu yöndeki geliştirm eler, hizmet içi
eğitim le sürdürülmelidir;
d)
çevre eğitim i konusunda öğretm en yetiştirilm esi birçok tekniklerin ve
yöntem lerin kullanılm asını kapsadığından, bu konuda yetiştirilecek bü­
tün öğretm enlerin, - disiplinlerarası yaklaşım lar ve grup öğretim i de
dahil olm ak üzere - pedagojik yöntem lerin kullanılm ası ve değerlendi­
rilm esi konularında da eğitilm eleri gerekir;
el
bilgi, öğretim araç ve gereçleri değişimini sağlam ak am acıyla ulusal
ve uluslararası düzeyde m erkezler (m edia banks) kurulmalıdır.
IH .
a)
b)
D iğ er E ğ iticilerin Y etiştirilm esi
gençler, organize gruplar halinde çevre sorunlarıyla a k tif olarak ilgilen­
meğe yöneltilmeli ve böyle gruplar, etkin bir biçimde çalışabilm eleri için
Özel olarak eğitilm iş önderlere sahip olm alıdır;
ı
çevre korum asında gençlik önderlerinin, gençlere bu alanda çalışm a şevki
verecek kişilerin ve diğer (resm î olm ayan) eğiticilerin yetiştirilm esi am a­
cıyla özel kurslar ivedilikle düzenlenmelidir.
IV .
Y ü k s e k Ö ğren im
— E kolojinin ve ilgili bilim dallarının, çevrenin planlanmasında, kullanımında,
am enajm anında, geliştirilm esinde ve kirlenm enin kontrolunda önemi gide­
re k artm aktad ır. Bu nedenle :
a)
yetkili devlet kuruluşları ile yüksek öğrenim kurum lannın, m eslek okul­
larının ve araştırm a enstitülerinin elbirliği yaparak, tem el ve uygula­
m alı ekoloji biliminin yaşam sal önemini topluma duyuracak çalışm a­
ları ivedilikle başlatm aları zorunludur. B u çalışm alar hem toplum ön­
derleri arasında doğal kaynakların kullanım ındaki tem el ilkeler konu­
sunda yeni bir bilinçlenme ve anlayış y aratacak , hem de ekolojik a ra ş­
tırm aları yürütecek, bilimsel bulgulan uygulayacak ve çevre ile ilgili
konularda yetki sahibi olanlara öneri ve tavsiyelerde bulunabilecek ni­
telikte, yeterli bir eğitim görmüş personelin yetişm esini sağlayacaktır.
B u alanda uluslararası işbirliği ve yardım laşm anın da desteklenm esi ge­
rekir.
— Çevrenin doğal, ekonomik ve sosyal sistem ler arasındaki karşılıklı etkile­
şim lerden kaynaklanan k arm aşık niteliği nedeniyle, sorunlara dünya çapın­
da ve entegre yaklaşım lar aram a gereğinin vurgulanm ası ve bu sorunların
yalnız k ısa ve orta vadeli değil, aynı zam anda uzun vadeli perspektif için­
de düşünülmesi uygun olur. D olayısıyla :
. b)
çevre sorunlarına uygulanmış genel bir ekolojik eğitimin, arazi kullan­
m a planlam ası ile ilgili yüksek öğrenim veren bütün üniversite fakü l­
te ve enstitülerinde yer alm ası gerekir. İn şa a t mühendisliği ve bütün
sanayi uzmanlığı dalları eğitiminde fakü lte program larına çevre koru­
m a ve doğal kaynakların am enajm anı için zorunlu «uygulamalı ekolo­
ji - sosyoekoloji» kursları dahil edilmelidir.
Ç E V R E KORUM A E G ÎT ÎM t
c)
179
tümüyle disiplinlerarası e k tim i sağlam ak, bu alanda entegre a ra ştır­
m aları gerçekleştirm ek ve çevre ekolojisi konusunda k u rslara gereksin­
m e duyan bütün fakültelerin bu isteklerini yerine getirm ek am acıyla
başlıbaşm a bir üniversite eğitim inin ve a ra ştırm a enstitülerinin gerçek­
leştirilm esi tavsiyeye değer.
— Aynı zam anda çevre konusunda k alifiye personele gereksinm e duyulm akta­
dır. Bu nedenle :
d)
sorumlu devlet daireleri, çevre bilim leri konusunda spesifik öğrenime
olanak sağ lay acak burslar verm elidir;
e)
üniversiteler ve uzmanlık kuruluşları, yönetim, sanayi, politika ve eko­
nomi alanlarında görevli personelin yeniden eğitilm esini ve sürekli eği­
tim ini çalışm a toplantıları (ku rslar, sem inerler, p ratik çalışm alar, ekskiirsiyonlar vb.) düzenleyerek sağlam alı, böylece bu gibi personele, ve­
recekleri bütün kararlard a, bu k a rarla rın ekolojik yönleri üzerinde ti­
tizlikle durm alarına olanak verecek; bir bilinç kazandırm alıdırlar;
f)
üniversite öğrenci kuruluşları, daha fazla disiplinlerarası bilimsel kurs­
la r açm ağa özendirilmeli ve bu tip faaliy etler uluslararası düzeyde de
desteklenmelidir.
V.
Ç o c u k la r v e G en çler İçin O kul D ışı Ç ev re E ğ itim i
— Okul dışı korum a faaliyetlerinin, kişilerde ve toplumda çevre konusunda bir
sorumluluk duygusu gelişmesinde özel bir rolü olduğu bilinmektedir. B u nok­
tadan hareketle :
V I.
a)
hüküm etler bütün korum a konularında koordinasyon ve inform asyon
m erkezleri kurmalı, bunu yaparken de okul dışı korum a eğitimine özel
bir değer ve ağırlık verm elidir;
b)
m erkezî ve yerel yetkili kuruluş ve dairelerin gençlik fonlarında, genç­
lerin oluşturduğu çevre korum a gruplarının geliştirilm esine yardımcı
olm ak üzere, çevresel faaliyetlere ayrılm ış özel bölümler kurulm alıdır;
c)
hükümetler, zorunlu askerlik görevine bir a ltern atif olm ak üzere, k i­
şilerin topluma çevre korum a alanına hizm et verebilmesine olanak
sağ lay acak yasal düzenlemeler üzerinde ciddi olarak durmalıdır;
d)
okul dışı çevresel faaliyetlerin toplumda yer etm esini sağ lay acak ulus­
la rara sı bir metodoloji konferansının zam an kaybedilmeden gerçekleş­
tirilm esi g erek ir;
e)
Avrupa ülkelerinin hükümetleri, Avrupa düzeyinde ve çevre korum a a la ­
nında gençlik faaliyetlerini destekleyecek o rta k bir yardım fonu oluş­
turm alıdır. B u fonun yönetim ve denetimi, örneğin Avrupa Konseyi’ne
verilebilir.
O kul v e E v D ışı K o la y lık la r
— Okul ve ev dışında eğitim in çevre eğitim ine çok önemli k a tk ıla rı olduğu k e­
sindir. A yrıca her çocuk için çevresiyle doğrudan doğruya tem as halinde
bulunmak zorunlu bir gereksinmedir. B u nedenle :
E R T U Ğ R U L G Ö RCELÎO ĞLU
180
a)
her düzey ve sınıftaki öğrencilerin, binaların ve eklentilerinin dışındaki
açık çevreyi doğrudan doğruya inceleyebilm esine olanak verecek ye­
terli düzenleme ve kolaylıklar sağlanm alıdır.; bunun içine 1 ) öğrencile­
re b irkaç s a a t ya da daha uzun süre okul dışında doğal çevre ile başbaşa kalabileceği fırsa tla rın hazırlanm ası, 2 ) açık hava eğitim i için uy­
gun yöreler, yerler, binalar, yapılar ve doğa içi gezinti yolları, gerekli
m alzem e vb. nin sağlanm ası, 3) öğrencilerin böyle faaliy etler sırasında
y e m e -iç m e gereksinm elerini uygun ve pratik biçimde gidermelerine
yardım cı olacak, a y n c a arazi eğitim i için kullanılan yöre ve yerleri yö­
netecek, kontrol edecek ve düzenleyecek yetiştirilm iş personelin bulun­
m ası da girer. A çık alanda y apılacak böyle bir eğitimden hiçbir öğren­
ci > örneğin parasal yetersizliği vb. n ed en lerle. m ahrum bırakılm am alı­
dır.
— A razi eğitim i (okul ve ev dışı uygulam ak eğ itim ), özel teknikleri ve sorum­
lulukları g erektirir. D olayısıyla da alışılm ış eğitimde karşılaşılm ayan bir di­
zi sorunlar ortay a çıkar. B u bakım dan :
b)
yetkili kuruluşlar, öğretm enlerin sorunlarına çözüm bulacak, okul ve
ev dışı eğitim in koordinasyonunu yap acak ve düzenlenmesinde y a r­
dımcı olacak, ayrıca da öğretm enlerin arazi eğitim i teknikleri ve yön.
tem leri konusunda hizmet içi eğitim ini gerçekleştirecek görevlileri tam
süre çalışacak biçimde işlendirmelidir.
— Bunun y anısıra :
c)
her okul, kendine bitişik o larak y a da kolayca ulaşılabilecek nitelikte
uygun «doğa inceleme alanları» n a sahip kılınm alıdır. Y en i yapılacak
okullar için bu gibi olanak ve kolay lık lar planlam a aşam asında özellik­
le öngörülmeli, eğitim ciler gerek kentsel, gerekse k ırsa l çevreye ulaşı­
m a ilişkin konularda y etk ili kuruluşlarla işbirliği için her türlü çabayı
gösterm elidir. K entsel ve k ırsa l planlam a ve geliştirm e ile ilgili yetkili
kuruluşlar, gelişim alanlarında arazi ve çevre eğitim ine ilişkin husus­
la rı gözönünde bulundurmağa zorlanmalıdır.
'
d)
doğal çevreler içerisinde doğaya ve doğal güzelliklere z arar vermeden
dolaşıp gözlem yapm ağa olanak verecek gezinti güzergâhları saptan­
malıdır. Böyle yolların, özellikle eğitim uzm anlarınca titizlikle planlan­
m ış ve düzenlenmiş olm aları halinde, çevre korum a eğitiminde büyük
değer taşıd ıkları unutulmamalıdır.
e)
belirli ekolojik özellikler taşıy an ve duyarlı bir ekolojik dengeye sahip
bulunan belli yerlere ulaşım ın kısıtlanm ası ve h a tta yasaklanm ası ge­
rekir.
f)
öğrencilerin arazi ıslahı, oto - yol projeleri, kentsel gelişim ve rek reas­
yon alanları kurulm ası gibi çalışm alara sokulm asıyla elde edilebilecek
eğitim olanakları araştırılm alıdır.
V II.
a)
U luaal D ü zey d e K o o rd in a sy o n
ulusal düzeyde bulunması gerekli kuruluşların başında bir «çevre konusun­
da İnform asyon ve araştırm a m erkezi» gelm ektedir. Böyle bir merkezin
am acı, 1 ) çevre sorunları üzerinde çalışm akta olan kuruluşların faaliyet-
Ç E V R E KORUM A E Ğ İT İM İ
181
lerini kolaylaştırıp hızlandırmak, 2 ) çevresel araştırm aları desteklem ek ve
bunları üstlenmek, 3) k a ra r vermede gerekli tem el verileri ve bilgileri sa ğ ­
lam ak ve bu konuda koordinasyonu yapm ak, 4 ) entegre çevre etütlerini
başlatm ak olacaktır. B u m erkezin y anısıra bir de, bu m erkezle çevresel
konulardaki işleri fiilen yürüten organlar arasm da k a ra r verme sürecinde
etkili olacak biçimde rol oynayacak bir «düzenleyici kuruluş» a gereksin­
me vardı.*’.
b)
hükümetler, gerektiğinde çevre ile ilgili konularda çalışan çeşitli disiplin­
lerin uzm anlarından oluşan gruplara damşmalı, çevre kalitesinin iyileşti­
rilm esi ile ilgili grup ya da derneklerin müdahalelerine de önem vermeli­
dir.
S.
Ö ZET V E SONUÇ
Y aşadığım ız yüzyılda insan - doğa ilişkileri, insanın a rta n teknolojik gücü ve
bu gücün düşüncesizce kullanılm ası nedeniyle olumsuz yönde etkilenm iş bulunmak­
tadır. Günümüzde insanla doğa arasında yeni bir dostluk ve işbirüğine ivedilikle ge­
reksinm e duyulm aktadır. Duygusal ve rom antik b ir doğa sevgisinden çok, ak ıllı bir
am enajm ancım n gerçekçi ve sevgi dolu tutum ve yaklaşım ı, aynı zamanda bilinçli
ve anlayışlı bir doğal çevre dostluğu gereklidir. B u da ancak uygun ve yaygın bir
eğitim le sağlanabilir.
Çevre konusundaki bir eğitim ve aydınlatm a program ının entegre, sürekli ve
p araca desteklenen bir program olması gereldr. A y n ca, geniş kapsam lı b ir çevre
eğitim i program ının;
İ.
lig i uyandırmak,
2.
B ilg i sağlam ak,
3.
U ygulam a deneyim ve becerisi vermek,
4.
K a ra r verme yeteneği geliştirm ek,
5.
Uygun bir davranış biçimini formüle etmek,
6.
D eğişik faaliyetleri kapsam ak
üzere düzenlenmesi uygun olur.
Geniş kapsam lı çevre eğitim i program ları bilimsel esaslara dayandırılmış ol­
m alı ve aynı zam anda birçok disiplinleri ay rı ayrı ya da bir arada ilgilendirecek bi­
çimde düzenlenmelidir. B u program lar özellikle hem ekolojik, hem de sosyolojik hu­
susları birlikte kapsam alıdır.
B u alandaki eğitim program ları çevreyi öğretm ek ve anlatm akla kalm am alı,
aynı zamanda - bu konunun gerek ekolojik tem eli, gerekse yaygın ve çeşitli etkileri
üzerinde durarak - çevrenin korunması ve geliştirilm esi için a k tif olarak neler y a ­
pılması gerektiği konusunda da bilgi vermelidir. B u nedenle, çevre eğitim inin am aç­
larını kısaca «tutum ve davranış biçimi geliştirm e» şeklinde özetlem ek olanağı v a r­
dır.
182
ERTU 'Ğ RU L G Ö RCELÎO Ğ LU
Çevre ve çevre korum a konusundaki eğitim in başlıca şu üç doğrultuda uygulan­
m ası uygund ur:
1.
2.
3.
Çevreden öğretm ek;
Çevre hakkında öğretm ek;
Çevre için öğretm ek.
B irinci husus, tem el bir tanım a ve tan ıtm a sürecidir; herhangi bir ön bilgiye
ya da yargıya yer verilmeden çevrenin tanıtılm asıdır. İk in ci husus, çevrenin daha
ayrıntılı ve mantığa., düşünceye dayalı o larak sın ıfta y a da arazide incelenm esini;
çevrenin kom ponentleri, komponentler arasındaki (aynı zamanda çevre ile insan a ra ­
sındaki) ilişkiler ve komponentlerin fonksiyonları hakkında bilgi verilm esini kap­
sar. Üçüncü husus ise bir mücadeledir; çevremiz için, çevrenin - ve dolayısıyla ken­
d im izin- yararın a yapılm ası gereken çahşm aları içerir.
H erhangi bir çevre eğitim i program ının gerçekten tam bir program olabilmesi
için, bu üç yaklaşım ı da içine alm ası zorunludur. K orum acılar ve eğitim ciler a ra ­
sında bu doğrultuda b ir görüş ve anlayış beraberliği sağlanm alıdır; zira korum a­
cıla r çoğunlukla yalnız üçüncü yaklaşım a çok fa z la önem ve ağ ırlık verm ekte, eği­
tim ciler ise. bazen çevreyi sadece bir eğitim a ra cı o larak değerlendirme ve kullan­
m a eğilim i gösterm ektedirler.
Çevresel eğitim program lan, her düzeydeki öğretim ve eğitim e dahil edilme­
lidir. 1971 yılında İsviçre’de toplanan Avrupa çapındaki ilk Çevre Korum ası E ğ iti­
m i Konferansında, aşağıdaki faaliy etlerin tavsiye edilmesi k a rarlaştırılm ıştır :
— H er düzeydeki okullarda yeterli ve uygun eğitim yapılarak çevre konusun­
da d ikkat edilecek hususların öğretilm esi;
— H er çeşit yüksek öğrenim kurum larında çevre ile ilgili konularda eğitim ve
öğretim yapılm ası;
— Gençlerin okul dışı zam anlarının ve yetişkinlerin boş zam anlarının, pratik
çevre korum a faaliyetleriyle değerlendirilm esi;
— öğretm enlerin ve gençlik önderleri gibi okul dışı eğitim le ilgili kişilerin hiz­
m et içi eğitim ve öğretimlerinde çevre konularına ağ ırlık verilm esi;
— P olitik acılar, yöneticiler, planlam acılar, m im arlar, mühendis ve teknisyenler
gibi çevre sorunlarıyla ilgili profesyonel kişilerin eğitilm esi;
— K itle haberleşm e ortamından ve diğer yöntem ve olanaklardan y ararlan ı­
la rak halkın geniş ölçüde bilinçlendirilm esi.
Çevre eğitim i aynı zamanda dünya çapında bir anlayışı da içerm ektedir; her­
kese öğretilm esi gerekir ki bütün insanları aynı ölçüde ilgilendiren yalnız bir «bi­
yosfer» vardır. M aam afih çevre konusunda eğitim herşeyden önce yerel durumlar­
la, yerel çevrelerle ve yerel sorunlarla ilgilenmelidir. Çevresiyle ilgilenen herkes
içinde yaşadığı, sevdiği, gezip dolaştığı, tanıdığı ve iyileştirm eğe çalıştığı yakın çev­
resine sahip çıkm alı, bu çevreyi her tü rlü tehlike ve tahribe k a rşı korumalı, savun­
m ağa hazır olmalıdır. Ülke ve dünya çapında bir bilince an cak böylesine bir kişU
sel bilinçlenmeden sonra ulaşılabilir.
insan, çevresinde bir devrim yapm ıştır; şimdi de çevresine k a rşı kendi tutum
ve davranışlarında devrim yapm ası gerekm ektedir. Çeşitli yönleriyle tatm in edici
ve huzur verici bir çevre içinde yaşam ım sürdürmeyi gerçekten istiyorsa, insanın
çevresine bilerek ve görerek bakabilm esi, onunla yalandan ve dostça ilgilenmesi zo­
runludur (C ER O V SK Y , J . 1973).
Ç E V R E KORUM A E Ğ İT ÎM t
183
B u ray a k ad ar değinilen hususların gerçekleşm esi, öneri ve tavsiyelerin rapor­
lardan uygulam aya aktarılm ası zam ana ve olan aklara bağlı bulunm aktadır. A ncak
bu n lard an , çoğunun herhangi bir ek harcam aya bile g erek göstermeden gerçekleşti­
rilebilm eleri olanağı vardır. Bunun için gerekli olan başlıca şey, konunun önemi­
nin önce yetkililer tarafından kavranm ası ve kabul edilmesidir.
Bu arada, çevrenin korunm asına ilişkin konularda özellikle yurdumuzda or­
m ancılara büyük görevler düşmekte ve bu görev uzun yıllardan bu yana olanaklar
ölçüsünde yerine getirilm eğe çalışılm aktadır. A ncak konunun önemini herkesin ye­
terince kavram ası için daha yoğun, daha yaygın ve daha etkili çabaların sürdürül­
m esi görevini de yine öncelikle orm ancıların üstlenm esi gerekm ektedir (G Ö RCELÎOĞLU , E . 1976).
Son olarak da, orm ancılıkla doğrudan doğruya ilişkili olması nedeniyle, çevre
sorunlarının ve bunların çözüm yollarının orm ancılık eğitiminde lisans program la­
rına bir an önce dahil edilmesinin kaçınılm az bir zorunluluk olduğunu burada bir
kez daha vurgulam ak yerinde olacaktır. «Çevre Korum ası» dersinin, İ.Ü . Orman F a ­
kültesi Y üksek Lisans öğreniminde yer alm ış bulunması sevindirici b ir gelişmedir.
A ncak konunun, lisans program larındaki diğer konulardan daha önemsiz olduğu
düşünülemez ve dolayısıyla «Çevre Koruması» n a lisans düzeyinde de hakkı olan ye­
ri verm ekte daha fazla gecikilmemesi, ülke ve orm ancılık açısından kesinlikle bü­
yük y ararlar sağlayacaktır.
K A Y N A K L A R
C E R O V S K Y , J ., 1973. T h e N eed f o r E d u ca tio n in th e E n v iro n m en t F ie ld . N a tu re
in F o c u s , N u m b er 15.
D A SM A N N , R . F ., 1968. E n v iron v ıen tal C on servation . 2nd E d tn ., J o h n
S on s, In c., N ew Y o r k - L on d o n - S y d n ey - T oron to.
W iley an d
D Y R IN G , E .; E C K E N B E R G E R , J . ; M A G N U S S O N U ., 1973. In fo rm a tio n , E n v iron ­
m en t a n d D em o cra sy . N a tu re in F o c u s, N u m b er 15.
G Ö R C E LİO Ğ LU , E , 1976. D o ğ a l K a y n a k la r v e Ç ev re S oru n ları. O rm an M ü hen dis­
liğ i D erg isi, E y l ü l - E k i m 1976.
H O W E , G. M., 1976. E n v iro n m en ta l F a c t o r s in D isea se. E n v iro n m en t an d M an, Vol.
3. B la c k ie , G lasg oıv - L on don .
IU CN , 1972. E u ro p ea n W o rk in g C o n feren ce on E n v iro n m en ta l C on serv a tion E d u ca ­
tion - F in a l R ep ort. IU C N P u blication s, S u p p lem en ta ry P a p e r N o. 3%.