TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iBNÜ'z-ZiBA'RA
.1
İBNÜ'z-ZİBA'RA
(bk. ABDULLAH b. ZİBA'RA).
L
r
_j
İBNÜ'z-ZİYA ei-MEKKİ
(~f "~' ı.)!f)
Ebü'l-Beka Bahaüddln Muhammed
b. Ahmed b. Ziyaiddln
Muhammed el-Ömer! es-Saganl
(ö. 854/1450)
ibnü'z.ziya
el·Mekki'nin
Hanefi fakihi, müfessir.
L
_j
Muf)tasarü'f.
Müsned
li-Ebi ljanife adlı
eserinin
unvan
9 Muharrem 789 (30 Ocak 1387) tarisayfası ile
ilk sayfası
hinde babasının kadılkudat olarak görev
(Köprülü Ktp.,
yaptığ ı Mekke'de dünyaya geldi. KendiFazı! Ahmed Paşa,
nr. 421)
sinin bu tarihi vermesine karşılık babası
25 Muharrem'de doğduğunu kaydetmiştir (Necmeddin İbn Fe h d, s. 2 I 3). Hanesi (Or., nr. 397), Mektebetü'l-Haremi'lyatının büyük bir kısmını Mekke'de geMekki (Fıkhü HanefT, nr. 40) ve Berlin
çirmekle birlikte Kahire ve Kudüs gibi ilim
Staatsbibliothek'te (DMBi, IV, ı 28) nüshaları mevcuttur. 2. ez-Ziya'ü '1-ma'nemerkezlerine de seyahat ederek birçok
alimden faydalandı. Babasından, Şeha­
vi 'ala Mu]faddimeti'l-Gaznevi. Ahbeddin ibn Zahire, Kariülhidaye, Şerefed­
med b. Muhammed el-Gaznevi'nin Hanefi
mezhebine göre ibadet konularını anladin İbnü ' l-Kuveyk, Şehabeddin İbnü'n­
Nasıh. Ali b. Ahmed en-Nüveyri, Muhamtan eserinin şerhidir. Süleymaniye Kütüphanesi'nde birçokyazma nüshası bulunan
med b . Abdüddaim el-Birmavi. Zeynüddin el~Meragi, İzzeddin İbn Cemaa ve İbn
kitabın (Esad Efendi, nr. 756; SüleymaniHacer el-Askalani'den fıkıh, fıkıh usulü.
ye, nr. 502; Damad İbrahim Paşa, nr. 565;
tefsir. hadis. kelam, kıraat ve belagat
Serez, nr. 988) baş tarafında ilim öğren­
okudu. Başta fıkıh olmak üzere bu dalmenin fazileti anlatılmış ve EbQ Hanife'larda kendini yetiştiren İbnü'z-Ziya ba- . nin menakıbına yer verilmiştir. 3. Tenzibasının yokluğunda onun yerine , kadıl­
hü'l-Mescidi'l-lfaram 'an bida'i ceheleti'l-'avam . Bizzat İbnü'z-Ziya'nın bunkudatlığa vekalet etti ve 825 ( 1422) yı­
lında onun vefatından sonra bu göreve
dan ihtisar ettiği Risale ii beyani tentayin edildi. Bir süre Mescid-i Haram'la
zihi'l-Mescidi'l-lfaram 'an bida'i ceheilgili vazifeleri üstlendi ve Mekke muhleti'l-'avam adlı kitabın müellif hattıyla
tesibliğini yürüttü. 830'da (1427) ka yazılmıŞ nüshası Süleymaniye Kütüphadılık uhdesinde kalmak üzere bu iki gönesi'nde bir mecmua içindedir (Yenicarevden alındı. 845 yılı Receb ayında (Kami, nr. ı ı 82, vr. ı 20b- ı 22•; ayrıca bk. Musım 1441) asıl görevinden de aziedilmekle
hammed Habib el-Hile, s. I 33). 4. Mu]]taberaber ramazan ayında tekrar vazifesişarü'l-Müsned li-Ebi Hanife. Müellif tane iade edildi ve ölünceye kadar bu görevrafından nesih hattıyla yazılmış bir nüshade kaldı . Kadılıkyaptığı sırada Mescid-i
sı Köprülü Kütüphanesi'nde kayıtlıdır (FaHaram ve Mekke'deki Gıyasiyye Medresez ı! Ahmed Paşa, nr. 42 I, 307 varak). S. elsi'nde ders verdi. Thlebeleri arasında NecMütedarik 'ale'l-medarik ti't-tetsir. Dimeddin ibn Fehd, Abdülkadir el-Muhyevi
rayet tefsiri özelliği taşıyan eserin Hud süve Sehavi gibi alimler bulunmaktadır. 27
resinin sonuna kadar yazıldığı, geri kalan
Zilkade 854 ( 1 Ocak 1450) tarihinde vefat
kısmın müellifin babası tarafından tamam"
etti ve Cennetü'l-Mualla'da babasın.ın kablandığı belirtilmektedir(Sehavi, VII, 85). Kiri yanına defnedildi.
tabın, Taha suresinden Hac suresinin sonuna kadar olan ayetlerin tefsirini ihtiva
Eserleri. 1. el-BaJ:ırü '1-'ami]f ii menaeden bir cildi Süleymaniye Kütüphanesi'nsiki'l-mu'temir ve'l-J:ıac ile'·l -beyti'ldedir (Esad Efendi , nr. 60). 6. el-Meşra'
'ati]f. Müellifin yirmi dört yaşında iken
ti şerJ:ıi'l-Mecma'. Muzafferüddin İbnü's­
kaleme aldığı eserin sonunda Mekke ve
Saati'nin Hanefi fıkhına dair Mecma'u '1Medine tarihi ve bu şehirlerdeki önemli
mekanlarla ilgili bilgilere de yer verilmiş­
baJ:ıreyn adlı eserinin şerhi olup 1. cildi
tir. Kitabın Leiden Üniversitesi KütüphaSüleymaniye Kütüphanesi'nde (Carullah
248
Efendi, nr. 705), bir
nüshası
da Kahire'de
bulunmaktadır (Brockelmann, GAL, 1, 477; DMBi, IV,
ı 28) . 7. Tari]]u Mekkete'l-müşerrete
Darü ' l-kütübi'l-Mısriyye'de
ve'l-Mescidi'l-J:ıaram ve'l-Medineti'ş­
şerite ve'l-]fabri'ş-şerit (n ş'r. Ala İbrahim
el-Ezheri- Eymen Nasr el-Ezheri, Beyrut
ı 4 ı 8/ı 997) . Muhammed Habib el-Hile, bunun müstakil bir eser değil el-BaJ:ırü'l­
'amil.fin sonundaki iki bölümden ibaret
olduğunu belirtmektedir (et-Tarfl], s. ı 3 ı­
ı 32). s. eş-Şôti ti']]tişari'l-Kafi. Hakim
eş-Şehid'in eserinin muhtasarıdır (Brockelmann , GAL Suppl., 1, 289) . Kaynaklarda ismi geçen diğer eserleri de şunlardır: Şer­
J:ıu'l- Vali fi'l-fün1', ŞerJ:ıu Uşuli'l-Pez­
devi(kıyas bölümüne kadaryazabii miştir),
· en-Nüket 'ala ŞaJ:ıiJ:ıi'l-Bu]]dri.
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü'z-Ziya ei-Mekki, Tarii)u Mekkete'l·mii·
şerrefe ve'l·Mescidi'l·J:ıaram ve'I-Medineti'ş-şe­
rife ve'l-kabri'ş-şerif(nşr. Ala ibrahim el-EzheriEymen Nasrei-Ezheri). Beyrut 1418/1997, neş·
redenierin girişi , s. 8-19; Sehavi. eçi-l)av'ü 'i-la·
mi', VII, 84-85; a.mlf., et·Tibrü'l-mesbiik, Bulak
1896, s . 334; Süyüti, N~mü 'l·'i/j:yan (nşr. Philip K. H itti), Beyrut 1927, s..137; Necmeddin ibn
Fehd, Mu'cemü 'ş-ş üyiii) (nşr. Muhammed ezZahi). Riyad 1402/1982, s. 213-215; Keşfü '?·
?Unün, 1, 113,225, 438; II, 1022, 1601, 1997;
Şevkani, ei-Bedrü'Hali', ll, 120-121 ; Brockelniann, GAL, 1, 477; ll, 225; Suppl., 1, 289;
ll, 222 ; İzaJ:ıu'l - m eknün , ll, 425, 487; A. J .
Arberry, The Chester Beatty Library, A HandUst of the Arabii:: Manuscripts, Dublin 1964,
VII, 68; P. Voorhoeve. Codices Manuscripti VII:
HandUst of Arabic Manuscripts in the Library
of the University of Leiden and Other Collections in the Netherlands, Leiden 1980, s. 36;
Ramazan Şeşen v.dğr.. Fihrisü mai)tutati Mek·
tebeti Köprü/ii, istanbul1406/1986, i, 217 -218;
Muhammed Habib el-Hile, et· Tari/] ve 'l·mü'erri·
i)iin bi-Mekke, London 1994, s. 131-133; " İbn
Ziya"', DMBi, IV, 128-129. JAJ
1!1!1
SAFFET KöSE