• SELÇUK ÜNiVERSiTESi

..
.
;
.
.t~
.
.
.
.
.
·· -,. .
1
-
..• SELÇUK ÜNiVERSiTESi ..
.
·:
.-
iLAHiYAT ' FAK0~TESi
DERGiSi .
SAYI : 2 . ·
YIL : 1986
-·~- -
\
HZ. PEYGAMBER'iN MÜŞRiKLERLE YAPTIGI BAZI ANDLAŞMALAR
Dr. Mehmet All KAPAR
Hz. Peygamber'in islômı - tebliği sırasında Mekke ve Medine'de muhtelif · di~ 111ensuplorıyla münaseb~ti olmuştUr. islôm bir sulh dini olduğu
icin RasCılüiJah da muhatapiCirını lslôm'a davette daha cok andiaşma yolunu tercih etmiştir. Arabistan .toplumunun ekseriyetl~ mü,şriklerden
meydana _geldiği dikkate alınırsa · Hz. Peygamber'in ·de nübüvveti boyun_ca en çok · müşriklerle meşgul olduğu görülür. Ancak «müşrik» adı veri. l~n toplumun bilhassa islôm Tar-ihi acısından muhtevasını belirlemek
icin Önce bu kelimenin Jügat ve ıstılah manala"rını verelim.·
·
.
.
lügatta, «ortak koşmok» ·anlomıno gelen «şerike» fiilinden
türemiş, if'ôl babından ismi fôildir. · Bu manada müşrik «AIIoh'a ortak koşan, Allah'a küfreden» kimsedir-. (1) «Mirasta ve alışverişte ortoklık» an-.
lamına da gelen şirk, ayrıca «rt{-a, nifak, _AIIah'dan başkasına yemin, herhangi bir şeyi uğursuz saymak, hadiselerin meydana gelişlerini ôdi sebeplere bağlamak» manalarını da taşımaktadır. (2) •
·
Müşrik
_ıstıla hda ise ·müşrik, açıktan açığa Allah'a ortak koşan, sayıs·ız IlahIara Inanan, (3) müslüman; yahudi, sôbii, hıristiyan · ve riıecOsi olmayan, (4) şirki din olarak kabul eden putlara tapan Arap müşriklerl (putpe- _
restleri)dir. (5)
Kur'ôn.'da: islômiyetin zuhCıru esnasında Arabistan'daki mevcut dinler zikredilirken "lüşrlkler ayrı bir gru·p olarak bildirilmiştir: <<0 imah edenÖ sôbiiler,
o nasrôniler,. o mecOsiler v.e ·. Allah'a eş koşanler, o yahudiler,
\
·. .
.
1) el-Firtizabadi, Necmüddin Muhammed b. YahyA. el-Kiimusu'l-Muhit. Mısır, 1301,
III/ 308; Ebü'l-Beka, EyyCıb b. MusA el-Kefevi, . Külliyat, Ma:tbaatü'I-Amire, 1287.
· s. 390; 'İbn Manzftr, Ebü'l-Fadl: CemMüddin Muhammed b. CelAliddiıi, Lisanü'l-Arab,
Buı.-.ıc. 1301 - 1307, XI/362- 363; el-İsfehani, EM'l-Kasım Hüseyin b. Muharrimed, elMüfredat fi Garibi'l-Kur'An; Beyrut, Tarihsiz, s. 259.
2) · Ebü'l-Beka, ·age.• s. 390; el-İsfehfuıi, age.,. s. 259; İbn · Manzur, age., Xl/ 362-363.
3) Elmalılı, M. Harndi Yazır, Hak Dini Kuı:'an Dili, İstanbul, 1960-1962, II,ri70.
4) . el-Hacc 22 : 17. .
5) eı:Kiırtub1, EM Abdiilah Muhammed b. -Ahmed, el-Ciimiu ll AhkAmi'l-Kur'an; Kahire,_ ım, ·xn/23.
.
Dr. Mehmet Ali ·K apar
300
lar yok mu? Allah,
(6}
kıyamet
caktır.. . »
Bu ayetteki
günü bütün
\f :. \.... _,,
) ;.iJ .... .>J "
",../
~ , ..,/
bunların aralarını
mutlaka
ayıra­
ı
) cümlesin i, müfessirler, «put ara
tapanlar» olarak açıklamışlardır. (7) Ayrıca Hz. Peygamber devri dikkate
alınırsa, ehl-i kitôb olan yahudi ve hıristiyanlarla evlenmek ve kestiklerini yemek helôl kı lındığı halde, mecusi ve sôblilerden cizye alınmasına mukabil onların kadınlarıyla evlenmek ve kestiklerini yemek yasak lanmış­
tır. (8) ·Halbuki müşrik t elakki edilen Arap putperestlerinden ise, d iğer din
gruplarına tanınan -imtiyazlardan tamamen farklı olarak ne cizye alınmış,
ne kadınları nikôh edilmiş ne de kestikleri yenilmiştir. (9) Bu manada.
Arap müşrikleri, mürtedlerle eşit mütôl.aa edilmektedir. Yani müşri klerle
müslüman olmadıkları takdirde. cizye imtiyazı tanınmaksızın kendileriyle
harp edilmiştir. (10)
Hz. Peygamber Mekke döneminde islôm'ı kendi kavmine tebliğ ederken müşrikler-in bütün eza ·ve cefalarına sabretmiştir. Kavminin işkence­
leri karşısında dôlma bir sulh andiaşmasının özlemini çeken Hz. Peygamber, cahiliye devrinde Mekke'nin bozulan asayişini düzeltmek icin kurulmuş olan «Hılfu'l-FudGI» ü hatıriayarak bir andiaşma zeminini daima açık
tutmuştur. (11)
Hz. Peygamber Medine'ye hicretinin ilk günlerinden itibaren Ensôr
ve MuhôcirOn arasında kard eşlik bağını tesis etmiş, islam Tarihinde ilk
anayasa'yı hazırlayarak Medine Devleti'ni kurmuştur. Daha sonra komşu
müşrik kabileleri ve Arabistan dahilindeki diğer müşriklerle andiaşmaiar
yapmıştır. Şüphesiz RasQiüllah bu andiaşmaiarı bir çok gayeye istinôden
yapmı ş tır.
1.
Andiaşmalarm
Gayesi
Şu noktayı önemle belirtmeliyiz ki, Hz. Peygamber ·c ahiliye devrinde
sulh ve sü kunun temini icin yapılmış olan andiaşmaiarı daima takdir et-
6) el-Hacc 22 : 17;
Ayrıca
Bk. el-Bakara 2 : 62, 105; el-Mrude 5 ;. 69.
7) Mücahid, Ebü'l-Haccac Mücahid, TeCsiru Mücahid, Beynut , tarihsiz, I/77; et-Tabed,
E bu Ca'Cer Muhammed b. Cerir, Camiu'l-Beyan an Te'vili Ayi'l-Kıur 'an, Mı sı r, 1954,
I/ 320, XVII/ 129; eş-Şevkani , Muhammed b. Ali, Fethu'l-Kadir , Mı sır, 1241, III/ 443.
8) Mücahid~ age., I/ 106-107, 186: et-Taber!, ~e., I/ 319, Ilj 100.
9) et-Taberi , age. II/ 100.
10) et-Tevbe 9 : 29; el-Maverdi, E bü'l-Hasan, .el-Ahkamü's-sultaniyye, Mısır, 1386, s. 143.
ll) İbn Habib, E bu Ca 'Cer b. Habib, Kitabli'l-Muhabber,
Beyrut, 1341/1941. s . 117:
İbnü'l-Esir, İzzüddin E bü'l-Hasan Ali b. Ebi'l-Keram, el-Kamil fi't-Tfui h, Beyrut,
1385/1965. II/ 41.
Hz. Peygamber'In
Müşriklerle Yaptığı Bazı Andlaşmalıy
301
miş, islômiyetin bunları pekiştireceğini bildirmiş, (12) bu konuda yapıla­
cak andlaşmalara katılabileceğini ifade etmiştir (13) Nitekim RasOiüllah
civar kabilelerle yapmış olduğu andlaşmaları, «Eğer düşmanlar barışe
meylederlerse sen de ona yanaş ve Allah'a güvenip dayan ... » (14) eyeti~
nin ruhuna uygun olarak yapmıştır.
RasOiüllah'ın,
Bu makalede
özellikle harp öncesi
yapmayı planladığı
andiaşmaiarın gayelerinden birkaçını zikredelim :
a . Devlet içinde Su/hu Temin Etmek
Hz. Peygamber'in Medine'nin ilk yıllarında hazırladığı andiaşma buna bir fnisôl teşkil eder. Bu andiaşmaya göre; Medine'de . müslim, gayr-i
müslim herkes RasGJüllah'ın başkanlığında cemaatleşecek ve bir ümmet
sayılacaktır. (15)
Hz. Peygamber, pe·k çok faydalar sağlayacak bu andiaşmayı (H. 1.)
Imzalamak için Hz. Enes'in evinde putperest Evs ve Hazrec kabilesi ileri gelenleri ile Yahudilerin büyüklerini topladı. Anayasa hükmünde
yapılan bu andlaşma, yazılı vesika olarak Medine Devleti'nin ilk anayasasını teşkil etti. (16) Hz. Peygamber böylece çeşitli ırk, din. ve kabilelerden müteşekkil bir şehir topluluğuna Arabistan yarımadasında evvelce
görülmem'iş çok değişik bir ic!tmôi yapıyı' (ümmet) meydana getirmiştir.
Hz. Peygamber siyasi başkan olarak, en yüksek devlet iktidarını temsil
ed·iyor, kazôi, askeri, hukuki mahiyeti itibariyle başkanlık sıfatını da elde etmiş oluyordu. Diğer bir deyişle, bu hukuki hamle sayesinde Hz. Peygamber evvelce sahip olduğu dini iktidarın yanısıra dünyevi iktidarı, yani
Medine Site Devleti'nin başkanlığını da kendi şahsında temsil ediyordu.
Böylece ·Medine'nin hukuki, siyasi, beşeri, mali ve .askeri statüsü belirlenmiş oluyordu. (17) Yine RasOiüllah bu andiaşma ile eski Cahiliye ·düzeni yerine .yeni bir nizarn kuruyor, parcalanmış olan Medine'yi, tek bir
çatı altında · toplamayı başarıyordu. (18)
yılda
"
b. Devletin Varl1ğ1m Kabul Ettirmek ve itibanm Korumak
Hz. Peygamber Medine Devleti'n i teşekkül ettirdiğinde bütün müş­
riklerin bu devletin düşmanı olduğunu biliyordu. Bilhassa kurulan bu Me12)
13)
14)
15)
Müslim, Fedailu's-Sahabe 206.
İbn Habib, Muhabber, s. 167; İbnü'l-Esir, el-KB..rnil. II/41.
el-Enfal 8 : 61.
İbn Hişfun, Ebu Muhammed Abdülmelik,
es-Siretü'n-Nebeviyye, Mısır, 1355/1936,
1Ij147.
16) İbn Hişam, age., II/147-150; M. Hamidullah, el-Vesaiku's-Siyasiyye li-Ahdi'n-Nebevi
ve'l-Hılafeti'r-Raşide, Kahire, 1376/1956, s. 15-21.
·
17) Salih 'I"Jit, İslam Ülkelerinde Anayasa Harekeileri, İst. 1969, s. 30-31.
18) İmadüddin Halil, Dirase fi's-Sira, Beyrut, 1397./1977, s. 324.
302
Dr. Mehmet Ali
K~=-par
_ __ __ __
_ _ _ --...---'
dine Devleti'ne bilfiil karşı çıkan ve onların Medine'ye hicretlerine sebep
olan Kureyşlilerdir. işte RasQlüllah'ın Medine'de yaptığı · andlaşmada
qzellikle şu maddeye yer verildi : «Hiç blr müşrik, bir Kureyşlinin mal ve
canını himaye altınci alamayacak, hiç bir mü'mine bu hususta engel olamayacaktır. » (19) Bu- hükme göre Medine'de kurulan devletin mevcudiyeti, korunması bütün sakinlerin· iştirakle~iyle onaylanıyor ve. o zaman için
en hüyük tehlike olan Kureyş'e karşı Medine'de ittifak meydana geliyordu. ~öylece topyekün bir cemaat, bir' başkan altında toplanmış oluyordu.
Ayrıca bu andiaşma · i_le devletin va'rlığının devamı, itibarının korunacağı
. ,garanti altına alinıyordu. ·
, c.
Komşuluk
Münôsebetletini Temin Etmek
Bir devleti dahildeki kaynaşma . dışında en çok tehdit eden husus,
durumudur, Bu yüzden her devlet komşularıyla _iyi geçin·
rnek ve onlarla iyi ilişkiler kurmak ister. Hz. Peygamber Medine Devleti'·
ni kurduğu zaman komşularının birer müşr'Fk kabileler olduğun'u biliyor~
du. Onların menf.i tavrını önlemek ve onlarla dostça geçineceğini bildir·
me k için ilk yıllarda Ben O Dam re, Müdlic, Gıfôr . ve Cüheyne ile birer muahede yapmıştı: Bu andlaşmalar, iyi komşuluk münasebetlerini tesis etti~i gibi, bir tehlike !<arşısında onlarla ittifakı da sağlamış oluyordu. Aytıca bu kabileler vasıtasıyla Medine'ye yö~elecek tehlikelerden önceden
haberdar -olabilmek imkôn dahiline giriyordu. ·Ticari . faaiiyetler yönüyle
· de bu andiaşmaiar önem arzedlyordu. (20)
komşularının
_d. Harbin Yap1lmas1m Önlemek
Hz. Peygamber bütün işleri sulh yoluyla halletmek taraftarı idi. Nitekim harbten dolayı iki tarafın maddi ve manevi zarara ·girmemesi için Bedir harbi öncesi. sırf Medine Devielf'ni yıkmak,. intikam1almak, putperest
topluluk içerisinde itibarlarını . korumak maksadiyle gelen (21} Mekke
müşriklerine Hz. Ömer'i göndererek çekilip gitmelerin'i istemiştir. (22)
· Kur'an-ı Kerim, RasOli.lllah'ın bu sulh cağırısına : « Eğer siz (Ey Kôfirler)
fetih ve zafer -istiyorsan-ız. işte o fetih size gelmiştir. Eğer (bundan) vaz- ·
geçer~eniz bu, sizin için daha hayırlıdır._ Eğer muharebeye döner~enjz
biz de döneriz. Ce maatin iz çok da olsa -sizden hiç bir şeyi asla d et edemeyiz. Çün·kü Allah mü'minlerle beraberdir.» ayatiyle işaret eder. (23)
19) - İbn HişAm, es-Siretü'n-NebeviYie, llj 148.
_
.
20) İbn Hişfun, es-Siretü'n·Nebeviyye, ll / 241, 249; İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, II/8.
10; Semhıldi, Nuru'd-Din Ali b. Ahmed el-Mısrt, VefAü 'l-Vefa bi AhbAri Dari'I-Mu"sta·
fa, Beyrut. 1!Y11.' I/ 275.
· ·
·
21) İmftdüddin Halil, DirAse, s. 187.
.
22) BeJAzüri, . Ahmed b. Yahya, Ensftbü'l-Eşraf, M.;sır, 1959, 1/ 200.
23). el-EnfM 8 : 19.
.
.
Hz. Peygamber'in Müşriklerle Yaptıp Biw Aııdlaşmalar
303
~~~~~--------~~
e. -Sulh Teklifi Ozerlne
Hz. Peygamber bütün davranışlarında müşrtklerden gelecek sulh
teklifferine .açık olduğum" göstermiş, tekiitin getmesi halinde onlarla andlaşma yapmışt~r. Nitekim (H. VI.) yılında umre niyetiyle Mekke'ye hareket
etti@inde Mekke . müşriklerinin silahlandığı _ haberi üzerine yolunu değiş­
tirerek muôhede icin Hudeybiye'ye gitmiştir. Diplomatik görüşmelere
rağmen Mekke'yl ziyaret mümkün olamamış, hatta
müşriklerin "teklifi
üzerine bir andiaşma lmzalanmıştır. Neticede müslümanlar 'günlerce yol
kat ederek geldikleri· Hı..ıdeybiye'den sırf barış uğruna Medine'ye geri
dönm~şle~dir. (24)
Hlcretin (IX.) yılında müslüman olmak üzere Medine'ye gelen _Tôif'liler, namaz, zekôt, hac ve oihôd'dan ıiiuôf tutulmalarını istiyorlardı. Ayrı­
ca putları Lôt'a dokunulrl')amasını, fuhşun, fôizin, ve ickinin de yasak ·
edilmemesini istiyorlardı. (25) Hatta Tôiflller Işi oldu bittiye -getirmek· icin
- ~u isteklerini yazılı olarak getirmişler sadece Hz. Muhammed'in mührü ·
Icin boş yer bırakmışlardı. (26) Hz. Peygamber ise, bu şartlardan islôm'a
aykıri olanları değiştirerek andiaşma imkanı bulmuştur. (27)
2.
Andtaşmalarm Yap11Işı . _
.
!
Hz. .Peygamper'ln yaptığr' andlaŞma.Jarda dlkkatf Çeken husus, andlaşma metninde islclm'a aykırı maddelerin bulunmamasıdır. · Nltekin:ı Tôlf'lllerin ·teklifi ls16m'a uvmadığı . icin reddedilmiş. islômi hükümlere uy-
. gun hale getirildikten sonrci andiaşma sağlanmıştır. Ayrıeô muahedenin
geeerli olabilmesi icin metnin sonunda Ras01üllah 1 ın mührü ve şôhidlerin
Isimlerinin yazılması şart koşu.fmuştur. (28)
Hı;.
Peygamber'in yaptığı andiaşmaiar muôhedenin aktedifeceği kabilede lmzalanmış (29) veya karşı taraf ·· deleg·esini kabul ederek Medtne"de (30) imzalantnıştır. Andiaşmaiarın yazılmasından önce·, Şortlar · karşılıklı görüşülm.ü'$, maddelerde tarafların mutabakatı halinde yazılma
safhasına geçilmiştir. (31) Yazılı bir ·teklif getiriimlşse, maddeler incelene24) İbn Hişilm, es-Siretü'n-Nebeviyye, ill/321-333; İbn Sa'd, et-Tabilltü'l-Kübra, ll/
95-98.
25) ·İbn Hişam, age ., IV /184-185 ; İbnü'l-Esir. el-Kamil, II/ 284.
26).. M. HamiduUah, İslAm Peygamberi, Çev. : M. Said Mutlu, İst. 1960, 1/329.
27) M. Hamidullah, el-VesAik, s. 206-2m (No: 181).
28) NevAvf, AbdülMlik, el-AlA.kAtü'd-Devliyye, Beyrut, 1964, s. 68-74:
29) Bend Damre, BenQ (}ıf!r ve Cüheynelilerle yapılan · andlaşmalar.
30) Tıill'lilerle yapılan andtaşmalar.
31) İbn HişAm, es-Siretü'n-Nebeviyye, ill/331; İbn Kayyım el-Cevzi.yye, ~dü'l-Mead · fi
Hedyi Hayri'l-İbAd, Mısır, 1390/ 11n0, ll/138.
'
'
.
Dr. Mehmet All Kapar
304 .
'
rek, değiştirilmesi gereken noktalar tarafların · kabulünden sonra redakte
edilmiştir. (32)
lle
. Hz. Peygamber muôhedenin yazılmasına «·Besmele»
başlanılma­
sını em~eder, daha sonra «AIIoh'ın RasOiü Muhammed» ibaresini koydururdu. (33) . Fakat Hudeybiye'de · Sü.heyl b. Amr hem «Besmele» hem «AIIah'ın Rasulü Muhammed» cümlelerine .itiraz ettiği icin bunlar yerine
. 4JJI~:J.~ ·.ve ~r~~
cümleleri
yazılarak
Sü-
heyt b. Amr;ın _isteği yerine getirilmiştir. '(34) Bu hôdise üzerine Hz. Örrter
hiddetlenmiş, Hz. Ali de- bunları değiştirmekten imtina etmiştir. (35)
.
.
.
Hz. Peygamber muôhede metnini kôtiplerine dikte ettirirdi. UmOmiyetle kôtipliğini Hz. Ali · yapard ı. Hudeybiye'de Hz. Ali k.ô tip idi. {36) And.· laşma akseriye iki nüs~a· yazılır,· birisi Rasaıüilah'da · kalır, diğeri ise karşı tarafa verilirdi. (37) Muôhed~'nin müzakere ve yazılması esnasında tarafların şah'idleri de bulunur, onların da Isimleri andiaşmanın altına ya~ı~
lırdı. Nitekim · Hudeybiye'de müslümanların şahidi .Ebu · Bekir, . Ömer, ·Abdurrahmôn b. Avf ve diğerleri iken, müşdklerden de Mikrez b. Hofs ve ·
diğerleri şôhid olmuşlardır. (38) Ayrıca muahede tarafların başkanldrınca
da mühürlenmektectir. (39)
·
Hz.
Peygamber
muahedelere
bağlılığı
: sağlamak· Icin
bazan
•
'~ \1~
...'Uff~u.
·
ısiatacak
dağı
su kalıncaya kadar»
«Uhud
yerinde olduğu müddetce» gibi ifadeler kulkınmıştır~ (40)
3. Müşriklerle Yap1lan Önemli Baz1 Muahedeler
Hz. Peygamber: in Medine'ye hicretinden · bir yır sonra civar kabile- · ·
Jerle .diplomatik andlaşmalar . yopmıştır. Bu önemli mua~delerden birkocını zikredelim :
32) M:. Hamidullah! el-V~aik. s. 206-207 (No: ·ısı).
33) M. Hamidullah; age., s. 181 (No: 159).
..
34) Buhari, 9ulh 6; Müslim, Cihad 90, 92; İbn Hanbel IV /290; İbn Hişam,· age., III/331. 332;- ibnü'l-Esir, el-Kamil. ll/203-204.
35) İbn Hişfun, age., mi33L
.
.
36) Müslirlı, CihM 90, 92; İbn Hişftm, age., ID/333; İbn Sa'd, et-TabakAtü'l-Kübra, II/9737) Hudeybiye musalahası iki . nüsba yapılarak birisi
Peygamber'e, dileri ise. Sü~
heyl b. Amr'a verilmiştir; Bk. İbn Sa'd, age., U/97.
·
· 38) İbn Hişam. es-Sh-etü'n-Nebeviyye, lli/333; İbn~'l-Esir, el-KAmil,· fi/205.
39) İbnü'l-ESir, el.K;dmil, ll/205.
·
·
40) M. HamiduJla!ı. el-VesAik, s. 189 (No: 162).
Hz:
Hz. Peygamber'in
Müşriklerle Yaptığı Bazı
a. Bena Ddmre ile Yaprlan
Andlaomalar
305
Andiaşma
Hz: Peygamber Medine'ye geliŞinin ikinci yılı sofer ayındÇl 60 muha~
cirl&•BertO. Damre yurduna gitmiş, reisi eri· Mahşi b. Amr ile komşuluk meselel'erin15müzakere ederek (41) şu metni dikte ettirmiştlr: ·
«Rahmôn ve Rahim olan
Allah'ın adıyla;
Allah'ın
Rasulü Muhammed'in Ben O Damre'ye hitôben yazısıdır :
ve canları en_ııiiyette olacaktır. Ve i:ôllmane tecôvüı
·vukOunda · onlara yardım edilecektir. Ve onlaqn ycizifesi de Peygamber'e .
yardım etmek olacaktır. Bu andtaşma bir. sCıfe (bir kabuk, bir tüy) ıslata :
cak sl# kalıncayo . kadar devam edecektir. Onların Allah yolunda ı;ıavaş- tiklan hal bundan. inüstesnadır: Üstelik' Peygamber yardıma çağırır çağır. maz. onlar, O'nun davetine cevap vereceklerdir .. Ve bunlar icin on·ıar Al~
lah'ın ve O'nun RasOiü'nün garantisine sahip olacaklardır.. Ve ara.larında
taahhüdlerine riayet eden ve muahed,enin ihlôlinden .korkanlar icin yardım yapılacaktır. (42)
·
Onların malları
Hz. ·Peygamber' in müşrik Domreoğullorı il~ yaptığı bu and taşma,. kar~
şılıklı yardımlaŞmak, iyi komşuluk münôsebetlerl kurmak, muhtemel . te- ·
côvüzlere karşı güc birliği ıcerisinde bulunmak, v.b. özetnkler taşır. Bu
andtaşma her iki tarafa do son!mluluk getirmiştir. BenO Damre. o dönemde henüz müslüman olmadığından, cihad icin 'yapılacak yardımlaşma ve
destek, muahedede yer olmamıştır.
·
b. Benu GrfCır lle Yapilen Andiaşma
Hz. Peygamber Damreoğulları ile andtaşma yaptığı yıl, BenO Gıfôr
ile de andlaşma ' yapmıştır. Bu andiaşma da, aşağı yukarı BenO Damre ile
yapılan muohedeye benzem&ktedir:
·
«BenO Gıfôr, müslümanlar!a aynı haklara sahip ve aynı vazifelerle
mükellef olan . müslümanlar gibi sayılacaklardır. üstelik . Peygamber, onlara şahıslan ve mülkleri üzerine Allah'ın kefaletirYi ve O'nun RasOiünün
kefôletini taahhüd eder. Nitekim Peygamber onları yardıma çağırırsa on~
lar O'nun davetine .icabet etmekle mükelleftirler. Ve O'na yardım etmek
üzerlerine bir vazifedir. Din icin savaş bu kcıyıttan . müstesnadır. Bu andlaşma denizde bir sufe (tüy veya kabuk)yi ısiatacak kadar su kalıncaya
kdqar muteberdir. Bu yazının bir cinCiyet karşısında araya girmeyecaği
kararlaştırılmıştır. » (43)
41) İbn Hişfun, es-Siretü'n-Nebeviyye, II/ 241; İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra.' ll/ 8.
42) M. Hamidullah, el-Vesfuk, s. 187-188 (No: 159-100); M. Hamidullah, İslam Peygamberi, 1~06.
. .
.
.
.
43) · M. H~dullah, el~Vesiiik, s. 188-189 (.No: 161): M. Hamidullah, :islam Peygamberi.
Itııfl..
{F. : 20)
306
Dr. Mehmet Ali Kapar
~----------------------
RasQiöllah, BenO Gıfdr ile de yardımlaşmak, birbirlerine destek olmak ve iyi komşuluk münasebetlerini kurmak üzere andiaşma yapmış,
herhangi bir cindyetin sonunda meydana gelebilecek hadiseler icin bu
vesikanın geçersizliği peşinen kabul edilmiştir. Ancak bunlara da henüz
müslüman olmadıklarından, cihdda katılma. mecburiyeti getirilmemiştir.
c. CüJujyne Kabilesi ile Yapılan Andiaşma
Hz. Peygamber (H. ll.) yılın Rablulevvel'inde Cüheynelilerin bulunduğu Buvöt'a doğru yola çıkmıştı. (44) RasQiüJiah, Cüheynelilerle de, BenG
Damre ve BenQ Gıfôr ile yaptığı andiaşmaya benzer bir muôhede yapmıştır:
«Cüheyne kabilesinden olan BenQ Zür'a ve Benu'r-Rab'a'ya: Onların
şahısları ve mülkleri himaye altında olacaktır. Ve kendilerine zulmeden
veya harbedeniere karşı onlara yardım edilecektir. Bununla beraber din
ve üyeleri uğruna girişilen ·harpler müstesna. Ve mensupları göçebe olanlardan taahhüdlerini yerine getirenler ve her türlü tecavüzden uzak duranlar icin yeriilere tanınan bütün haklar tanınmıştır. Allah yardım edendir.» (45)
bu andiaşma iki taraf arave her türlü saldırı karşısında
yardımlaşmak hükme bağlanmıştır. Bu andiaşmaya bağlı kaldıkları sürece müslümanlar tarafından himaye edilebilecekleri de belirtilmiştir.
Rasulüllah'ın
sında
bir
Cüheyne kabilesi ile
saldırmazlık
yaptığı
paktı oluşturmuş
d. BenO Müdlic ile Yapılan Andiaşma
Hz. Peygamber, yine (H. ll.) yılında Uşeyra'ya giderek BenO Müdlic
ve müttefikleri ile bir andiaşma yapmıştır. (46) Kaynaklarımız bir andiaş­
manın yapıldığından bahsetmekle beraber andiaşma metnini vermemektedirler. Bu itibario yapılan bu andiaşmanın da diğer kabileferre aktedilen andlaşmalara benzer hükümler taşıması muhtemeldir. (47)
Hz. Peygamber'in Mekke müşrikleri ile Hudaybiye musalahasından
önce akdettiği veya yapmaya teşebbüs ettiği bir takım muahedelerin
mevcQdiyeti bilinmel<tedir. Bu arada Hendek gazvesinden önce Gatafdn
reisierinden Uyeyne b. Hısn ile Medine meralarının kullanımı üzerine bir
andiaşma yapmıştır. Çünkü Gatafôn arazisi hem az hem de kuraktı. (48)
44) İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, II/248: İbn Sa'd, et-Taba:katü'l-Kübra 1Ij8-9.
45) M. Hamidullah; el-Vesaik, s. 181 (No: 151); M. Hamidullah, İslam Peygamberi,
1/289.
46) İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, II/218-219; İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, II/9-10;
Semhı1di, Vefaü'l-Vera, Ij275.
47) M. Hamidullah, el-VesiHk, s. 186 (No: 158/1).
48) et-Taberi, Tarih, Il/564; el-Hudari, Hudari'l-Yakin fi Sireti Seyyidi'l·Mürselin, Dı·
mışk, 1398/1978, s. 159.
Hz. Peygamber'in
Müşri.klerle Yaptığı Bazı Audiaşmalar
307
Ancak Uyeyne b. Hısn yapılan andiaşmaya ihanet ederek Hendek gazvesinde Mekke müşrikleri ile beraber RasCılüllah'ın karşısında yer almış­
tır.
Yine Hz. Peygamber Hendek gazvasinin en sıkışık ·anında Gatafanharpten caydırmak icin Medine'nin meyvelerinin üçte birini vererek
müsalaha yapmak istemiş, Sa'd b. Muôz ve Sa'd b. Ubôde ile istişôre ederek; «Ben görüyorum ki, bütün Araplar size karşı güçlerini birleştirip tek
ok halinde saldırdılar, her taraftan hücOma geçtiler. Ben meyveliklerin üçte birini fidye vermeyi ve onları bir müddet oyalamayı düşünü­
yorum. Ne dersiniz?» demişti. Onlar; «Yô RasQiallah, biz ve onlar putperest" idi k. Medine'nin meyvesinden ancak bize m·isafir olduklarında yedirirdik, yahut onlar bizden habers·iz alıp yerlerdi. Bu iki yoldan başka bir
yol ile meyvelerimizi yiyemezlerdi. Şimdi Cenôb-ı Hak size ve bize islôm'ı
ihsan buyurmuşkan mallarımızı onlara bu şekilde vermeye hôcet yoktur.>>
dediler. RasOiüllah: «Görüşünüz ne merkezde ise, öyle olsunıı buyurarak
müşriklerle böyle bir andiaşmadan vazgeçmiştir. (49)
lıları
e.
l<ureyşlilerle
Yaption
Hiıdeybiye Andiaşmasi
Hz. Peygamber (H. VI.) yılının zülka'de ayında 1400- 1500 kişilik ashabı ve 70 kurbanirk devesi ile i Mekke'ye doğru yola çıktı. Niyeti, Kureyş­
lilerle aradaki husOmeti kaldırrnak, geçmişteki olayları unutarak dostane
münôsebetler kurmak ve umre yapmaktı. (50) Ancak RasCılüllah Mekke'ye
yaklaştığı zaman Büsr b. Sütyôn'a rastgeldiler. Ondan Mekke'lilerin müslümanlara düşmanca tavrını öğrenince, (51) Rasulüllah ashabını Hudeybiye'ye götürdü. (52) Hz. Peygamber Mekke'ye yaklaşırken onlarla sulh
yapmak niyetinde olduğu için hiçbir Kureyşlinin müslümanları engellemesine misillernede bulunmadı. Tek gayesi umre yapılmasa da bir andiaş­
ma sağlanarak oradan ayrılmaktı. Bunu diplomatik yönden temine çalış­
tı. Yapılan karşılıklı diplomatik münôsebetler sonunda, Kureyş Süheyl b.
Amr'ı !andlaşma yapmak üzere gönderdi.
Hz. Peygamber ile Süheyl b.
Amr aras_ında müzôkere edilen ve yazılması kararlaştırılan andiaşma
metni şu madqeleri ihtivô ediyordu.
1. Müslümanlar Kôbe'yi ziyaret etmeksizin Medine'ye döneceklerdir.
Bir sene sonra orayı ziyaret edebileceklerdir. Fakat üç günden fazla ka49) İbn Hişfun, es-Siretü'n-Nebeviyye, II/ 234; İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra Il/ 6; İb­
nü'l-E s!r. el-Kamil, ll/ 180-181; Ebu Yusuf, Ya'kub b_ İbrahim, Kitabü'l-Harac, Bulak, 1302/ 1882, s. 206-207.
50) İmadüddin Halil, DirAse, s. 223.
51) İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Küb.r a , II/95; İbnü'l-Esir, · el-Kamil, Ui200.
52) İbnü'l-Esir, age., II/200.
31)8
Dr. Mehmet Ali Kapar
lamayacaklardır. Yanlarında
lecektir.
sadece
kınında kılınc,
yay ve
diğerleri
olabi-
·
2. Medine'deki müslümanlardan Mekke'ye iltica edenler iade edilmeyeçek, fa-kat Hz. Muhammed Medine'ye gelen her Mekke'liyi bu şah­
sın efendisi istediği takdirde iôde .edecektir.
3. Mekke ahalisinden hiç bir kimseyi kendisi ile beraber çıkarmaya­
ca·k, mü'minlerden de Mekke'de kalmak isteyenlere mani olamayacak.
4. Her kim Muhammed'in birliğine ve ittifakına girmek isterse oraya
girebilir. Yine her kim Kureyş'in birliğini ve ittifakını isterse oraya girebilir.
5. iki memleket arasında on sene mütôreke yapılmıştır. Bu barışı
imzalayan tarafların müttefikleri de bu mütôrekeye dahildir.. Ve bu mütôreke, taraflardan herbirinin arazisini diğer tarafın teb'asına sulh içinde
geçiş icin acık tutmaya ve taraflardan biri, üçüncü bir tarafla harp halinde olduğu zaman diğer tarafı bitaraf kılmaya mecbur tutar. (53)
Hz. Peygamber Kureyşlilerle yaptığ ı bu andiaşma ile zahirde çok zor
muhtevi hükümleri kabul etmiş oluyordu. Çünkü bu yıl Kôbe'yi
ziyaret edemiyecekler, Medine'ye iltica edenlerin iôdesine rağmen, Makka'ye iltica edenlerin iôdesi mümkün olmayaca'k, Mekke'den Medine'ye
hic bir kişi sokulmayacaktı. Anlaşılacağı üzere muôhedenin bütün maddeleri müslümanların aleyhine idi. Fakat bütün bunlara rağmen Hz. Peygamber en büyük düşmanı Kureyşlilerle on yıllığına bir mü~ôreke imzalamıştır. Bu andiaşma müslümanları netice ilibariyle ümitsiz bırakm ıştı. Ancak bu andiaşmanın müslümanlar icin nôzil olan ayetler ve meydana gelen hadiselerden sonra bir fetih olduğu anlaşılmıştır. (54) Çünkü müslümanlar hicretin beşinci yılında Hendek gazvasinde 3000 muharip iken,
musalahadan i~i sene sonra Mekke fethinde sayıları 10.000 kişiye ulaş­
mıştır. (55)
şartları
Hz. Peygamber müşriklerle yaptığı andiaşmaiarda şartlara daima saMuôhedenin müzôkere ve yazılması esnasında Kureyş delegesi Süheyl b. Amr'ın oğlu EbO Cendel, müslüman olarak RasOiüllah'a
dık kalmıştır.
53) Buhar!. Sulh 7, Şurfıt 15; Müslim, Cihad 92; İbn Hanbel, IV /302; İbn Hişam es-Siretü'n-Nebeviyye, III/332; İbn Sa'd, et-Tabakiltü'l-Kübra, II/!n; İbnü'l-Esir, el-Kamil, 11/204-21)5; M. Hami.dullah, İslam Peygamberi, lj163. Bu andtaşmanın dördüncü maddesine göre Huzaa kabilesi miislüma'nların Benfı Bekir kabilesi ise, Kureyş­
lilerin tarafını tercih etmişlerdir. Bk. İbn Hanbel, IV/323; İbn Hişam, age., III/ 332;
İbnü'l-Esir, age. II/204; M. Hamidullah, el-Vesaik, s. 31 (No: ll).
54) İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, Il/98.
55) İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, III/337.
Hz.· Peygamber'in
Müşriklerle Yaptığı. Bazı Andiaşmalar
309
iltica etmiş ve müşriklerin elinden kurtarmasını istemiştir. Ancak andiaş·
ma maddeleri üzerinde tasarruf yapamayacağını ve andiaşmaya bağlı
kalınması gereğini vurgulayarak Ebu Cendel'i kabul
edememiş, müslümanların;
«Ebu Cendel müslüman olduğu halde nasıl müşriklere iôde
edilir?» itirazlarına ve Ebu Cendel'in; «Ey müslüman Cemôatı! Ben müslüman olarak geldiğim halde müşri klere mi iôde edileceğim?» (56) teryadına karşı andiaşmayı zedelememiş ve onu geri vermiştir.
Yine Raslılüllati. müşrikler tarafındon hapsedilmişken Medine'ye kacolan EbO Basir'i geri almak üzere gelen iki temsileiye andlaşma 1artlarına uyarak onu teslim etmişti r. (57)
mayı başarmış
Hudaybiye musalahasına göre taraflar 10 yıl boyunca sulh içerisinde
bulunacaklar, buna gizli dahi olsa aslô ihanet etmeyeceklerdir. Fakat
müttetiki BenO Bekir, RosCılüllah'ın müttefiki olan Huzôa'ya saldırarak
muôhedeye aykırı hareket etmiştir. (58) Neticede bu ahde vefasızlık Mek·
ke fethine sebep olmuştur.
f. Tdif' /ilerle Yapilan
Andiaşma
Hz. Peygamber TebCık gazvesinden · döndüğünde (H. IX.) yılı ramazan ayında Tôif'den Medine'ye bir heyet geldi. Gayeleri islôm'ı kabul etmekti. fakat şartlı olarak bu dlne girmek istiyorlardı. RosCılüllah'a açık­
ladıkları şartlar şunlardı :
1. Tôif'liler günlük namazlardon muôf
2. Onlar
3. Tôif
aynı şekilde
şehri
mukaddes bir
Şehirlerinde
6. Onlara
"
putun
fuhuş
tutulacaklardır.
zekôt vergisinden de muôf
şehir
4. Askeri hizmetten (cihôd) muôf
5.
tutulacaklardır.
bulunduğu
olarak
tanınacaktır.
tutulacaklardır.
ma'bed tahrip edilmeyecektir.
yasak edilmeyecektir.
7. Fôizle para vermek de yasak edilmeyecektir.
8. Alkollü içki içmeleri onlara
yosaklanmayacaktır.
Hz. Peygamber bu maddeleri dinledikten sonra
(59)
onların
ileri sürdük-
56) İbn Hanbel, IV/ 330; İbn Hişam, age., III/333.
57) İbn Hişam, age., III/ 337; İbnü'l-Esir, el-Kamil, II/ 205; İbn Kayyım, Zadü'l-Mead,
II/ 139.
58) İbnü'l-Esir, age ., II/ 239-240.
59) İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, lV/184-185; İbnü'l-Esir el-Kamil, 11/ 284; M. Hamidullah, İslam Peygamberi, 1/329.
Dr. Mehmet Ali Kapar
310
maddelerin cahiliye geleneği olduğunu hatırlatarak hepsinin yanlışlığına ve bir cemiyetin ıslahı için bu ôdetlerin mutlaka kaldırılması gereğine akıllarını erdirdi. Tôif şehrinin kudsiyeti, zekôt vergisi ve cihôd'dan
başka istekledni .kabul etmedi. Bunlara ilôveten RasOiüllah'ın teklif ettiği diğer maddelerin de Tôif'liler tarafından kabulü ile muôhede aktedilmiştir. (60) Bu andiaşmaya göre Tôif bölgesi mukaddes bölge sayılıyor,
onların aşôra bağlı olmadıkları. müslümonlarla aynı şekilde bir cemaat
teşkil ettikleri zikred'iliyordu. Fôizin yasaklığı ile borç ve emanet konuları, diğer ticôri muameleler, reisierinin kendileri tarafından seçilebileceği,
Kureyş- Sakif münôsebetlerine dôir madde.l er ve ellerindeki esirlerle ilgili bir takım hükümler muôhede metnine dôhil edilmiştir. (61)
leri
bazı
g.
Diğer Andiaşmalar
RasOiüllah'ın yaptığı andiaşmaiar
arasında ilk hicret yıllarında (62)
kabilesi ile yaptığı bir andlaşmadan, onlara verilen bir yazılı metinden de bahsedilmektedir: «işte Nuaym b. Mes'Od .ei-Eşcai'nin yeminle mutabık kaldığı husus: O, Uhud tepesi yerinde durdukça ve denizde
bir sOfe'yi ısiatacak su kalıncaya kadar, onunla yardımlaşma ve meşve­
ret etme hususunda mutabık ·kaldı.» (63)
Eşca'
Görüldüğ ü
üzere Raslılüllah, . Eşca' ile her türlü tehlike karşısında
ve birbirlerine karşı dostane münôsebette buluna-
yardımioşacakiarına
caklarına
dôir
andiaşma yapmıştır.
Hz. Peygamber bundan ayrı olarak (H. V.) yılında müslüman olmak
üzere Medine'ye gelen Abd b. Adiy oğulları ile de bir andiaşma yapmıŞ­
tır. Bu heyet Medine'ye. gelişinde RasOiüllah'a: «Ey Muhammed, biz Harem-i şerif'in sakinleriyiz ve orada · oturanların en kuvvetlileri ve en itibarlılarıyız. Seninle harp etmek istemiyoruz. Şayet sen KureyŞ dışındaki­
lerle harp edersen seninle beraber harp ederiz. Fakat Kureyş'e karşı harp
etmeyiz» (64) şeklinde bir hitapta bulunmuştur.
Abd b. Adiy oğulları RasOiüllah ile beraber Kureyş dışındaki bütün
kabilelerle muharebeye gireceklerini bildiriyorlar, karşılıklı diyet
konusunda da görüş birliğine vararak biri diğerinin ödeyeceği diyete iş­
tirak edeceğini kabul ediyordu. (65)
müşrik
60)
61)'
62)
63)
M. Hamidullah, el-Ves1Hk, s. 206-207 (No: 181).
M. Hamidullah; age., s. 206-207 (No: 181-182) .
M. Hamidullah, İslam Peygamberi, I/ 341.
M. Hamidullah, el-Vesaik, s. 189 (No: 162). Eşca' ka:bilesi ile yapılan bu an::llaşma­
nın tarihi ya erken verilmiştir veya Eşca' andlaşmaya riayet etmemiştir. Çünkü Eş­
ca' kabilesi (H. V.) yılda meydana gelen Hendek gazvesine
tirak etmişti.
64) İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, I/306.
65) İbn Sa'd, age., I/ 306.
müşriklerle
beraber
iş­
_ _ _ _ _H_z._P
_~rgamlıer'ln
4.
Müşriklerle
Yaptlan
Müşrlklerle Yaptığı Bazı Andiaşmalar
And/aşmalann
311
Sonuçlan:
Hz. Peygamberin bir çok gayeyi gerçekleştirmek ıçın önce Medinelilerle sonra da uzak ·ve yakın komşuları ile . andiaşmalar yapmıştır. Bunlar arasında Benu Damre, Benu Gıfôr, Cüheyne, Benlı Müdlic, Kureyş ve
Tôif ile Eşca, Abd b. Adiy oğulları ile yapılan andiaşmalar en önemlilerini teşkil etmektedir.
RasOiüllah'ın yaptığı andiaşmaiar incelend iğ inde şu
sonuelara
varı­
labilir :
1. Hz. Peygamber Medine'de sulhu temin etmiş, burayı müslümanlar
icin enftıiyetli bir şehir haline getirmiştir. Ayrıca Medine'nin müslümonlarla beraber yahudi ve müşrikler tarafından orta·klaşa müdôfaası sağ­
lanmış, böylece şehir dış güçlere karşı bii'lik ve beraberliği temsil eden
bir şehir durumuna gelmiştir.
2. iyi komşuluk münôsebetleri kurularak karşılıklı yardımlaşma esası kabul edilmiştir. Komşularıyla yapılan bu andiaşmaiar müslümanların
gerek ticaret. gere·k harp sebebiyle komşularının topraklarından emniyet içinde gecebilmelerine imkôn sağlamıştır.
3. Komşularla ya pılan bu ajıdlaşmalar, ticaret yollarını açmış, tüccar olan Muhôcir ve Ensôr'ın hicret sonrası da, ticôri faaliyetlerinin devamını sağlamıştır. Mekke müşriklerinin ise, ticaret hayatları kısıtlanmış­
tır.
4. Müşrik kabilelerle yapılan andlaşmalar, Arabistan'daki şirk inancını tasfiye etmiş. yarımada 'nın lideri olan Kureyş'in idôri otoritesi iayıf­
lamıştır. Nitekim ilk
yıl larda müşriklerle yapılan
andlaşmalar, Mekke
müşriklerinin (H. VI.) yılda Hudeybiye'de sulh rtıasasına oturmalarına sebep olmuştur.
5. Yapılan bu,. andlaşmalarla Arabistan'da sulh temin edilmiş, Cahiliye ôdetleri kaldırılmış, müslümanlar için tehlikeler önlenmiştir. Bir taraftan yakınlaşma ve dostluk temin edilirken diğer taraftan da'vete zemin hazırlanarak islôm'ın üstünlüğü ortaya konulmuştur.
Hz. Peygamber'in 23 yıl boyunca sulh'a dayanan teşebbüsleri, müsiyiniyetlerine karşı müşriklerin kötüniyetleri, Allah'ı inkôr ederek islôm'rn inanç sistemlerini kabule yanaşmamaları, putperestliğin
müslümanlar icin hôlô bir tehlike unsuru olmaya devam etmesi Tevbe
suresinin nüzCılüne sebep olmuştur. Nitekim (H. IX.) yılda Tevbe suresinin nôzil oluşu, müşriklere karşı takınılması gereken tavrı ortaya koymuştur. Bu surenin inzal huyurulmasından sonra müşriklere bildirilen hükümler şunlardı :
lümanların
Dr. Mehmet Ali Kapar
- - - --
312
1. Bu
yıldan
sonra hiç bir
2. Hiç bir kimse Kôbe'yi
. 3. . Mü'minlerden
başkaşı
müşrik
çıplak
.
yaklaşmayacak.
tavôf etmeyecek.
cennete girmeyecek.
4. Müslümonlarla muôhecle yapan
detleri bitineeye kada·r devam edecek.
.
Kôbe'ye
müşriklerin
andlaşmalarr,
müd-
:
. 5. Müddeti olmayan andiaşmaiar ve
için dört ay müddet tanınacak. (66)
andlaş~a
yapmayan
müşrikler
Bu duruma göre, bir ültimatom niteliği taşıyan Tevbe suresi, müş­
riklerle yapıltın andlaşmalara son v.erımiş, hiç bir şekilde onlarla andiaş­
maya oturulmaması 'hükme bağlanmıştır. Müşrikler ya lslôm'ı kab,ul edecekler v~ya dört ay icinde Arabistan'! terkedecekrer, aksi halde kendileriyle savaşılacaktır. Müşriklere ilôn edifen bu ültimatom; güçlenen lslôm
karşısında · başka çıkar yolun kalmadığınr onlara göstermiş, bir yıl sonra
· ki Veda Hacc'ında müslümanl<;ırrn sayısının yüzbinlere ulaşmasını sağla. mıştır. .
,,
Hz. Peygamber'in irtihô.linden az önce verdiği: «Müşrikleri Arap ya(67) şeklindeki emri, Hz. Ebu Bekir . zamanında
yerine getirilerek ' Arabistan müşriklerden temizlenmiştir.
nmadasından çıkarınrz»
. 66) Buhari, Salat 2, 10, Hac 67, Me~azi 66, Tefsiru· Sureti't-Tevbe 2, 3, 4, Cizye 16; M~s­
. lim, Hac 435; Ebo Davıld, Menasik 66; Tirmizi, Hac 44, Tefsiru Sfuoeti't-Tevbe 6, 7;
NesAi, Men&sik · ı6; Darimi, Sala~ 140, Siyer 62, MenAsik 74; i;bn Hanbel 1/3, 79,
ll/299: İbn'Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, 1/ 169. ·
67) Buhari, Cihad 176, Cizye 6, Met~ 83; Müslim, Vesaya 20: Darimi, Siyer 5, İbn
.Hanbel 1/222.
C•
1,
t 7ı:-· .
..r~- ·.
1:
t- { . [..
~
1 [ .t
~
r· .
~ f
r.·~ (.to
.
- ~
f
(~
·
l-
•
-
"
·· ıl·
·
ı..
li\
-
(•
.c;,
.
~.
·c
·Z :ı
-E ı.'·
.
-
l.
'G',
(
~
~ ~-
t:.
-
\-.
17
.r'
ı.
.
..:.
-
·
[
.::(j
ı..
t
t
.~: .
'lı: r.l ..L..
.
~
c:.
r
[~·• ·
-L
t(j_
-
7
~
..: .
c·
L
f;
"
-
-
1·
L
•
~
~-
~r"' ·l
•
.
t
~
.t'
•
-
C..
. •Ç'
L
:
-
10
'
'
.
..::,t-c
).:
C:.
·~
,._
C•
• •
ro
t
r
••
(:
h .!. .!. ,
.t
-
~
•
r.
~
C..
C..~
•
r'
ı.
[
_
·
:,,
~
ı..
·~
•
... c..
f {' . 1. -
i
r.
•
~-•
~
~
f
1.
:,_
•
.:..
"'ı
. · ?~.
M
'
.ı
"" \,
'
~.
-
-
r
~:
.
l.
~ ~
--
~
f
ıc :Jt.
•
.
ç
•
<:
~
1:
..ı.
{
{
f
'
l
1.
t~ ~ 1
.Ç'
-~
l ;. [:_
-
1.
_,
ol
-
r,
ı;,
10
~
•
c· }
-. ı..
Cj
to
•
-~ ('~
1
. ,.
'" '
....
•
•
lot~·
_,
-
l.ı
tr .Cj
li\
"'
-
c.t 'l
-
-
~
r.
\
'
...
ı;
-
-
. -
f. 1 l '~
"i.
ı..
·L
'fo
ı-
·1 ,rr:
..
-
lı
'
<.
~
t
.,
fo
l· - ~
"i,
"
••
1,
·ı ~
!}.'
\,
.
-
~
L.
r
"'
r
·c,•
.;
li\
l
.. . c
fo
ı (,. . ı: 1: ı:;
.r-ı. ~
. ·i.
.
c..
t
-
-
t ...ı;;.
•
.[-
ı;
E
~
.
o<
.g
-
-
~
.
.rç; . b .
l
n
":
~ If.•'
!; t
~ f: .... . . . } . ı~.c. : • ({i.
c;.. \w:.
t.
-
~
1.
J! lr: ...,f: cr
t- .t.- ~ .· i.-
~
(• .
•
-. '
f
·f ~- t \. r~
~ · . ~ r.t ~-t ı..- . "l[ C'~-
~. ı.. " ~: - 1. ~
•
t
.
ı
~-
c~. . E f tc -' .f' f .}
• c:.
.
r
~· ·ı G,~ ~
\ı
ı_ .
"
r L. ~
r:. - .!:: ·
L
f c;-
C·
. , , ı;
~
r::
••
.r } ., 1.t.
r~
·C
r...
.
t ~ .ı-
"'
(,;
-.,
ı
•
~ -
OQ'
Ç·
ı
~
l
-
t
•
C·
~
-c ~ c:.
f~
...: ı; to-ı. . -r.
- ·
l . · [~
•
·(
~ \:· ~-
.; ·
r. · t- (' ll' ~.: - 1.
r -l..,.L~"· · ı..•. tktli\r[·.r.
. " - f'1'- ~ c.. - . f; . -ı;.
c:.
\
E
{.
"
·•
E·
· . • f.'
..... .
l
.
-lı: .r[ 1- ·r <ı:: '[ ,.ı;: ; ~c r
- .. t f l)- -.t - ...
~ l ~
l . .' ~ f, . r. t.· . l r·
. ·· .
C·
(\
-
'b'
h:
ı::
·'
c;:_
t
t
r !..
-
•
f
r.
r.. r
t.
y~.
.
f. ~ ı.. (:. ç.. ıı t. 't.:
\_ ~
~~
C·
Ç ı, t'it. t! ~_,_, , ·. ı..ı..\f't.!!lc.
' { r.
l.
•
}
c~
"r; i...... .
.r·
...
.
.
..,.
T·
"
.
. r.'
~.>t:.
gY.ı..c:l,...-c..
ı:
"'
•. ~·e f, -E 'l\,,
ı
•
f
ı..
~·
••
E
ı;. . - . ..
- · ;,'t •
~
~ ..'i ~· •
f. r.
.
...:. E • -
~ ,. ı;
l- . k
~
. .. ~
~ · r:
r ,. .
~·
b,
t
'i
'-ot
-.·
•!'
-
~
:-ı.
(j
[
f/
. L r... r.
ı..
~-
· ·•'
• ~
ı;
L•Iö
1
ı;- ~
tt
r: .....·
r:.ı;•ı:;
....
•
ı tı:l
!
~e:
i1!.
~
1.
~
....
·.
...
w
w ·