DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 1
advertisement
DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 1. DOĞRULUK Ahlak, insanın iyi veya kötü olarak nitelendirilmesine yol açan huylar ve bunların etkisiyle ortaya çıkan söz ve davranışlar bütününe denir. Ahlaki değerleri bugün yeryüzündeki dinlerin çoğunda görmek mümkündür. Yeryüzündeki ilahî ve beşerî kökenli dinlerde bazı ortak ahlaki ilkeler vardır. Bunlar; doğruluk, temizlik, iyilik ve yardımseverlik, büyüklere saygı, zarar vermemek, öldürmemek, hırsızlık, zina ve yalancı şahitlik yapmamaktır. İslam dini büyük önem vermiştir. Nitekim Kuran-ı Kerim’deki Doğruluk; Bütün Hristiyanlıkta Yahudiliğin Budizm Konfüçyanizmde dinler vedoğruluğa insanın Hinduizmde dedoğruluğa da önem doğruluğa ise özünde, doğruluk verdiği de büyük doğruluk sözünde önem birinsanın önem değerdir. verilmiştir. ve ahlaki vermişlerdir. mükemmel davranışlarında Bu erdemlerden konu İncillerde Tevrat’ta erdemlerinden Yeryüzündeki tutarlı her sayılmıştır. zaman şöyle olmasıdır. ifade “...Emrolunduğun birisidir. İnsanın dinlerin doğru edilmiştir: Hinduizm'deki olmak diğer mesajının Buna “Çalmayacaksınız. emredilmiştir. insanlarla göre karma özü, doğru inancı, insanın ilişkilerini olan “En insanın Hile insan, doğruluk küçük yapmayacaksınız. belirleyen geçmişte çok işteüzere şeyi güvenilir temel başarabilecek yaptıklarının olmasıdır. ahlaki Birbirinize olan kişi, ölçülerden karşılığının vasıftadır. büyük yalan işte gibi dosdoğru ol...”Enayeti Hz.adımla Peygamberin şahsında tüm müminlere de güvenilir söylemeyeceksiniz. gelecekte görüleceği olur. Benim küçük esasına işte dayanır. dürüst yalan olmayan yere antkişi, içmeyeceksiniz. büyük işte deher biri olan doğruluk, aynı zamanda insan tabiatına uygun davranışları zaman doğru olmayı emretmektedir. İslam, sadece doğru sözlü olmayı ortaya dürüst Bu nedenle koymaktır. olmaz.” doğruluk Bu nedenle insanın karmasını doğruluk; belirleyen yalan, hile,enikiyüzlülük önemli ahlaki ve değil, doğrularla beraber yaşamayı da doğruluğun bir gereği olarak kabul sahtekârlığın zıddıdır. ilkedir. etmiştir. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 2. TEMİZLİK Temizlik bütün dinlerin ortak ahlaki ilkelerinden biridir. İnsanlık tarihi boyunca ortaya çıkan tüm dinler insan ve toplum yararına olan temizliğe önem vermişlerdir. Dinler genelde temizliği maddi ve manevi olmak üzere iki kısımda ele almışlardır. Bazı dinlerde manevi temizliğe daha çok vurgu yapılırken bazılarında ise her ikisine de önem verilmiştir. Budizm İslam Hristiyanlıkta Yahudilikte dini vetemizliğe Hinduizmde temizlik maddibüyük hem temizlikten demaddi önem dış temizlikten hem çok vermiştir. manevi de manevi çok İslam, temizliğe iç temizliğe yönüyle hem vurgu maddi ele önem alınmakla yapılmıştır. hem de verilmiştir. manevi “Siz birlikte dıştan maddi temizliği güzel Hinduizmde temizlik görünen, dinin önemli öne insanın ama çıkar. esaslarından içi kalbini Nitekim ölü kemikleri herTevrat’ta türlü saymış ve kötü her ve şöyle düşüncelerden ibadetlerle türlü buyrulur: pislikle arındırması ilişkilendirmiştir. dolu “Yıkanıp badanalı temizlenin, emredilir. mezarlara Hz. kötülük Peygambere benzersiniz. yaptığınızı gelen Dıştan gözüm ilk ayetlerde insanlara görmesin. temizliğe doğru Kötülük vurgu etmekten vazgeçin. yapılmıştır görünürsünüz; “Ey bürünüp ama İyilik içte ikiyüzlülük sarınan! etmeyi öğrenin.” Kalk ve kötülükle ve (insanları) Yahudilikte dolusunuz.” uyar. ibadet Sadece yapmak için temizlenmek önemlidir. İbadet yapacak el ve ayaklarını yıkarken Rabb’ini büyük tanı. Elbiseni tertemiz tut.kişi, Kötü şeyleri terket.” ibadeti yönetecek (Müddessir 1-5) kişiler de vücutlarını tümüyle temizlerler. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 3. İYİLİK VE YARDIMSEVERLİK Dinler mensuplarına iyi olmayı, iyilik yapmayı ve başkalarına yardımcı olmayı emretmiştir. Çünkü iyilik ve yardımseverlik dindarlığın bir gereğidir. İslam dini iyilik ve yardımlaşmayı kimseyi incitmeden, Allah rızası için yapmayı emretmiştir. “...İyilik ve takvada yardımlaşın, günah ve düşmanlıkta yardımlaşmayın. Allah’tan korkun...” (Maide 2) Budizm İyilik ve yardımseverlik ve Hinduizm gibi Yahudiliğin Doğu dinlerinde de önem deverdiği iyilik veahlak yardımseverlik emredilmiş ve mutluluğa ilkelerindendir. Yahudiliğinulaşmanın kutsal kitabı yoluTevrat’ta kabul edilmiştir. her Yahudi’nin Budizm’ de bütün canlılara imkânları ölçüsünde ayrımiyilik yapmadan yapmasısevgi gerektiği ve iyi ifade niyetle edilir. yaklaşmak, her canlıya merhamet etmek mutluluğa ulaştıran yollardandır. Hristiyanlıkta iyilik ve yardımseverlik ebedi mutluluğa ulaşmanın yollarından biri olarak kabul edilmiştir. Ancak yapılan yardım ve iyiliklerin gösterişten uzak ve gizli olması tavsiye edilir. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 4. BÜYÜKLERE SAYGI Tüm dinler büyüklere saygı göstermeyi ahlaki erdemlerden saymıştır. Tüm dinlerde anne babaya saygılı olmak ve güzel muamelede bulunmak emredilmiştir. Konfüçyanizmde İslam Büyüklere Hristiyanların dini büyüklere saygılı kutsal olmak büyüklere saygılı kitabı Yahudilikte olan olmayı iyi davranmak İncil’de ahlaki önemli büyüklere birve bir görev saygılı ahlak saygı sayar olmak, kuralıdır. göstermek ve anne ailesineve hizmet babaya Yahudilerin anne babaya etmek iyi davranmayı kutsal iyikişinin davranmak kitabı bilge emreder. Tevrat’ta olduğunun çok önemlidir. şöyleişaretlerindendir. buyrulmaktadır: “… Rab yolunda anne saçlı insanların “Rabb’in, “Ak babanızın kendisinden sözünü dinleyin. önünde başkasına Çünkü ayağa kulluk kalkacak, doğrusu etmemenizi budur. yaşlılara İyilik saygı vebulmak, anne babaya Budizmdavranmanızı iyilikle göstereceksin.” yeryüzünde ve Hinduizm uzun “Tanrı’n ömürlü emretti. gibiRabb’in olmak dinlerde Şayet için buyruğu deannene onlardan büyüklere uyarınca babana biri karşı veya anne saygı iyiikisi babana davranmak senin saygı ahlaki erdemlerden yanında göster. göstereceksin.” Öyle yaşlanırsa, ki ömrün onlara: sayılmıştır. uzun olsun…” “Öf!.” bile deme ve onları azarlama; onlara güzel söz söyle.” (İsra 23) HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 5. BAŞKALARINA ZARAR VERMEMEK Bütün insanlar doğuştan birtakım haklara sahiptir. Yaşama, mülkiyet, inanma, düşünce, namus ve iffet bunların en başta gelenleridir. Bütün dinler insanların sahip oldukları temel hakları koruma altına alarak onlara yönelik her türlü saldırıyı yasaklamışlardır. Çünkü dinlerin hedefi insanların huzur ve mutluluğunu sağlamaktır. İslam, Yahudilik, Hristiyanlık, Budizm, Hinduizm ve Konfüçyanizm gibi dinlerin hepsi insanlara ve diğer canlılara zarar verecek her türlü davranışı doğru bulmamıştır. Bu dinler başkalarına zarar vermemeyi dindarlığın ve güzel ahlakın bir gereği saymıştır. “İyi insan “İnsanların “Sana “Bir “Hayat “Kendin kimse kimse kötü herkes için diğerlerinin dünyadaki kendi sana gelen istemediğin için nasıl nefsi şeyleri azizdir. tüm kazancını davranmasını için arkadaşlarına şeyi Diğerlerini yaratılmışlara istediğini başkalarına kendiistiyorsan kardeşi kendinle kazancı, yapma. kendisine yapma.” için mukayese sen diğerlerinin İşte de (Konfüçyanizm) de davranılmasını bu istemedikçe onlara Tevrat’ın ederek kaybını öyleneda kendi kaybı gerçek davran.” özüdür.” istediği onlarla mümin çekiş gibi (Yahudilik) (Hristiyanlık) olarak davranmalıdır.” neolamaz.” degörür.” çekişmeye (İslam) (Taoizm) (Caynizm) neden ol.” ( Budizm) HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 6. ÖLDÜRMEMEK Cinayet işlemek bütün dinlerde büyük günah sayılmış ve yasaklanmıştır. İslam dini öldürmeyi yasaklamış ve büyük günah kabul etmiştir. İslam, bir insanın yaşama hakkını alan kimseyi, bütün insanları öldürmüş gibi sayar. Diğer taraftan bir insanın hayatını kurtarmayı da bütün insanların hayatını kurtarmış gibi değerlendirir. Hristiyanlığa göre sonsuz hayata kavuşmanın ve mutlu olmanın şartlarından biri de öldürmemektir. Doğu dinlerinde de öldürmek büyük günahlardan sayılmıştır. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 7. HIRSIZLIK YAPMAMAK Hırsızlık; hile, dolandırıcılık, yankesicilik, rüşvet ve yalancı şahitlik gibi yollarla başkasının malını elinden almaktır. Tüm dinler insanların yaşamını olduğu gibi malını da koruma altına almış ve hırsızlığı yasaklamıştır. İslam dini hırsızlık yapmayı büyük günahlardan saymıştır. Çünkü hırsızlık yapmak hem insanların emeğine karşı saygısızlık hem de bir kul hakkıdır. İslam Müslümanlara helal rızık kazanmak için çalışmayı emretmiştir. Hristiyanlığa göre hırsızlık yapmak doğru bir davranış değildir ve yasaktır. Hinduizm vedeBudizm'de Yahudilikte hırsızlık yapmak de hırsızlık yasaklanmıştır. yapmak insanın Yahudilikteki iyiliğe veOn doğruluğa ulaşmasınıbiri Emir’den engelleyen de çalmamaktır. bir davranış olarak görülmüştür. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 8. ZİNA YAPMAMAK Aralarında evlilik bağı olmayan kimselerin cinsel birlikteliklerine zina denir. İnsan neslinin devamını tehdit eden, bireylerin iffet ve namus değerlerini yok eden zina, tarih boyunca toplumlar ve dinler tarafından zararlı bir davranış olarak görülmüştür. İslam dini zinayı büyük günahlardan biri olarak kabul etmiştir. Zina, insanları ahlaksızlığa sevk eder ve kul hakkına sebep olur. “Zinaya yaklaşmayın. Çünkü o, şüphesiz bir hayasızlıktır, kötü bir yoldur.” (İsra 32) Hint dinlerinde Yahudiliğe Hristiyanlığa göre göre de zina de zina yapmak zina yasaklanmıştır. yapmak kötü ve büyük yasak Evliliğe birdavranışlardandır. günahtır. dinî ve sosyal Hristiyanlığa açıdan On göre büyük Emir’den zina yapmak önem biri haram verilen olan “Zina olduğu Hinduizme etmeyeceksin!” gibi herhangi göre cinsîdir. bir ihtiyaçlar kadına meşru kötü duygularla yollarla karşılanmalı bakmak da ove kadınla zinadan zina uzak yapmış durulmalıdır. gibi sayılmıştır. Budizm'de ise zina yapmamak, uyulması gereken beş temel ilkeden biridir. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL DİNLERDE TEMEL AHLAK İLKELERİ 9. YALANCI ŞAHİTLİK YAPMAMAK Yalan söylememek ve yalancı şahitlik yapmamak dinlerin ortak ahlaki ilkelerindendir. Yalan, başkalarını kandırmak amacıyla gerçeğe aykırı beyanda bulunmaktır. Doğruluğu emreden dinler, yalan söylemeyi ve yalancı şahitlikte bulunmayı yasaklamışlardır. İslam dini yalan söylemeyi ve yalancı şahitlik yapmayı yasaklamış ve büyük günahlardan saymıştır. “…Yalan sözden sakının.” (Hac 30) Hint dinlerinde Yahudilikteki Onde Emir’den yalancı şahitlik biri de “Komşuna yapmak yasaklanmıştır. karşı yalan yere Budizm’in tanıklık beş ilkesinden biri de yalan söylememektir. Budizm’e göre her zaman etmeyeceksin!” doğru konuşmak ve doğru hareket etmek insanın içine düştüğü ıstıraptan kurtulmasını sağlar. Hristiyanlıkta da yalancı şahitlik yapmak yasaklanmıştır. Mutluluğa ulaşmanın yollarından biri de Tanrı’nın buyruklarından olan “Yalan yere tanıklık etmeyeceksin.” emrine uymaktır. HÜSEYİN SEYMEN SORGUNAİHL
