İktisat Tarihi I

İktisat Tarihi I
10/11 Kasım 2016
Ortaçağ toplumlarında loncalar
• Ortaçağ toplumlarında kentlerde yaşayan nüfusun bir
bölümü kendi tüketimlerini karşılamak için üretim
yapıyordu.
• Ortaçağ toplumlarının durağan koşulları içinde
loncaları,
– Üyelerine istikrar ve güvence sağlayan
– Piyasa ve üretim koşullarını düzenlemeye ve denetlemeye
çalışan
meslek örgütleri olarak değerlendirmek gerekiyor.
• Loncaların tek iktisadi amacı tekelci konumlarını
sürdürmek değildi.
• Ortaçağ Avrupa’sı kentlerinin yaşamında loncaların
çok önemli bir yeri vardı.
• Zaman içinde Ortaçağ'ın durağan koşullarında
biçimlenen ve rekabeti sınırlamaya çalışan bu tekelci
yapıların engelleyici özellikleri öne çıkmaya başladı.
Osmanlı loncaları
• Loncaların Anadolu’daki ve Batı Asya’nın diğer
bölgelerindeki kökenlerine ilişkin bilgiler sınırlıdır.
• Erken dönemde Anadolu’da ahiler kentlerde önemli
bir siyasal odak oluşturuyordu.
• Lonca teşkilâtının ortaya çıkışı Roma İmp.nun
kuruluş yıllarına kadar uzanır.
• Yerel hayat koşulları ferdin tek başına yaşamasına
izin vermemektedir.
• Osmanlı kentlerindeki zanaat ve ticaret loncaları
iktisadi yaşamın temel ekseni durumundaydılar
• Loncalardaki temel ilişki, usta-çırak ilişkisiydi.
• Her loncanın başında, loncanın dinsel
temsilcisi konumunda ve yönetim işleriyle
uğraşmayan bir şeyh bulunurdu.
• Üretimi Denetleyen Kurallar______________
• Tekelci meslek örgütleri olarak loncaların
temel amacı üyelerinin çıkarlarını korumaktı.
• Gedikler, her meslek dalında faaliyet gösteren işyeri,
dükkan ve tezgah sayılarını saptarlar, bu sayıların
artmasına izin vermezlerdi.
• Lonca üyelerinin diledikleri gibi dükkan açma veya
üretime geçme hakları yoktu.
• Osmanlı loncalarını en fazla ilgilendiren konulardan
biri hammaddelerin uygun fiyatlarla sağlanmasıydı.
• Hammadde sıkıntısı nedeniyle loncalar sık sık
devletten tüccarların faaliyetlerini denetlemesini
talep ederlerdi.
• Sermaye birikimi____________________________
• 16. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı loncalarının bir
bölümünün içinde önemli iktisadi ve toplumsal
farklılıklar ortaya çıkmıştı.
• Loncalar için kar ve birikim olanakları yaratan
önemli bir unsur da saray ve özellikle orduyla
donanmadan gelen talepti.
Devlet ile ilişkiler
• Merkezi yönetimle loncalar arasındaki dengeler,
zaman içinde ve bölgelere göre büyük farklılıklar
göstermiştir.
• Osmanlı yönetiminin loncaları bir yandan
desteklerken öte yandan da denetlemeye çalışmasının
dört temel nedeni vardı.
• Lonca üyeleri ise belirli konularda devletin desteğini
aramakla birlikle, genel olarak devlet müdahalelerine
iyi gözle bakmıyorlardı
• İhtisap uygulamaları içinde en önemlisi, üretilen
malların, kalite standartlarına ve fiyatlarına ilişkin
düzenlemelerdi.
• Loncaları korumak amacıyla devlet hammadde
piyasalarına da sık sık müdahale etmiştir.
• Devlet, esnaf loncalarını elinin altında tutmaya
çalışmakta ve onları belli bir çerçevenin içinde
tutmaya zorlamaktadır.
• XVIII. yüzyılın 2. yarısından itibaren esnaf, piyasa
fiyatlarını kendi kontrolleri altına almış ve fiyatları
yükseltmeye başlamıştır.
• Devlet talebi karşılayabilecek miktarda ve kalitede
uygun fiyatla üretim yapılmasını sağlamak
amacıyla esnaf birliklerine çeşitli tekel haklarını
vermiştir.
Orducu Esnafı
• Selçuklular dönemindeki gibi Osmanlı Devletinde de
ordu sefere çıktığında kimi esnaf birliği askeri
görevler üslenmekle yükümlüydü.
– Sefer yürüyüşünün sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi
– ordunun merkez ile olan bağlantısının daimi olarak
sürdürülmesinin
– ordugâhların ve seferdeki ordunun ikmali
Bu uygulamanın temelindeki amaçları
oluşturmaktadır.
• Ehl-i hiref, ordunun çok çeşitli ihtiyaçlarının
giderilmesi gerekliliğine bağlı olarak oldukça farklı
meslek gruplarını içerisinde barındırıyordu.
• Orducuların belirlenmesi, orduya katılımları ve sefer
süresi boyunca yönetimleri ordu ağası ya da orducu
başı denilen bir kişi tarafından koordine edilirdi.
• Disiplin sorunlarını asgari düzeye indirgemek için
Osmanlı ordularının kentlere girmesine çok nadiren
izin verilirdi
• Merkezi devletin esnaf loncalarından istediği
orduculuk mükellefiyeti temelde avârız vergisine
dayanmaktaydı.
• Orducu esnafının seçiminde devlet, loncayı
muhatap olarak kabul etmekteydi.
• Osmanlı Lonca Teşkilatı Üzerinde İslami Etkiler
• Osmanlı loncaları İslam alemindeki loncalara göre
daha iyi karakterize olmuştu çünkü birçok
gayrimüslim üyeye sahipti.
• 17. yüzyıldan itibaren loncalar İslam dünyasının her
büyük şehrinde çalışan nüfusun büyük kısmını
kapsayarak bütünsel bir sistem tarzını almıştı.
• Loncalar hastalara ve düşkünlere yardımı ortak bir
amaç olarak görüyordu.
• Osmanlı yönetici sınıfına göre loncalar yararlı ama
aynı zamanda tehlikeliydi.
• Devlet – lonca pazarlığının en fazla ortada olduğu
örnek devletin yiyecek satıcılarıyla ilişkileriydi.
• Fiyatların devlet kontrolünde olması İslam aleminde
loncaların ortaya çıkmasından çok daha önce de
vardı.
• Bütün mallarda narh uygulanması sebebiyle en
azından prensip olarak fiyatların sabit kalması ümit
edilirdi.
• Öte yandan rekabetin canlanmasına bir ölçüde izin
vererek dini gelenekleri de göz ardı etmiyorlardı.
• Pazar denetçisinin yaptığı en önemli ve aynı
zamanda İslami açıdan kuşkulu iş loncalara girişi
zorlaştırmaktı.
• Endüstrileşme öncesi özenilerek üretilen el yapımı
malların fiyatları doğal olarak yüksekti.
• Gerçekte loncaların fiyat kontrolleriyle elde ettikleri
fiyatların sadece kabul edilebilir sınırlar içerisinde
tutulmasıydı.
• Fütüvvet teşkilatlarında da olduğu gibi loncalar
üyelerinin yoksulluğa düşmelerini önlemeye
çalışırdı.
• Osmanlı loncalarının özerklik dereceleri güçlü
uyuşmazlıklara konu olmuştur.
• Osmanlı İmparatorluğundaki loncaların özerkliği
hususunda karşımıza iki karşıt görüş çıkmaktadır.
• İslam alemindeki loncalar tüzel bir statüye
ulaşamamışlardı.
• Karşıt görüş Osmanlı loncalarının en az
Avrupadakiler kadar özerkliğe sahip olduğunu iddia
etmektedir.
• Osmanlı devleti loncalar üzerindeki kontrolünü yerel
farklılıklara göre değiştirebilirdi.
• Batılı benzerlerine kıyasla Osmanlı loncaları
idarecilerini ya da lonca usullerini değiştirmede
biraz hantal kalmış olmalıdırlar.
• İkincisi kurumsal ve teknolojik değişiklikleri takip
etmede daha az yatkınlık göstermiş olmalıdırlar
• Devletin loncaların bazı rekabetçi olmayan
etkinliklerden fayda sağladığını görmekteyiz.
• Osmanlı loncalarının özerk olmayışlarının bir başka
göstergesi de aldıkları önemli kararları mutlaka
mahkemeye onaylatıyor olmalarıydı.
• Osmanlı loncaları gerçek bir özerklik kazanamadıysa
bunun sebebi sadece devletin loncalarla alakalı
işleri düzenleme peşinde olması değildir.
• Robert Lopez Avrupalı bir lonca üyesinin kapalı bir
dairenin mahkumu olduğunu vurgulamıştır.
• Loncadan Sanayiye Geçiş_____________________
• Batı Avrupa’da feodalizmden kapitalizme geçiş
sürecinde, ticaret sermayesi üretim faaliyetlerini
yeniden örgütlemişti.
• Loncaların ve onları destekleyen devletin fazla güçlü
olmaması nedeniyle, ticaret sermayesi üretimi kırsal
alanlara aktarabilmişti.
• Küresel ekonominin değişmesi ve loncaların
dinamiklerindeki eksilme varlıklarını tehdit etmedi
• Ortak noktalarına rağmen lonca sistemi dışındaki
fırsatların muazzam farklılıkları sebebiyle iki sistem
önemli ölçüde birbirinden ayrılmaktadır.
• Osmanlı ekonominin değişememesinin en önemli
sebebi İslam hukukunun bireyselciliğinde
aranmalıdır.
Osmanlı Lonca Sisteminin Sonu
• Endüstri devrimiyle ortaya çıkan kriz bazı loncaları
diğerlerinden önce etkilemiştir.
• Önemli bir etken batı tipi yaşam tarzı ve tatların
benimsenmeye başlanmasıdır.
• Kötü eğitimli olan ve ilkel metotlarla imalat yapanlar
eğitimli ve zengin olanlara göre daha çabuk
etkilenmiştir.
• Krize karşı alınan resmi önlemler kesin bir kanun haline
getirilmedi
Endüstrileşmede Dinsel Engellemeler
• Osmanlı’da loncaların gidişatı Osmanlı’nın ekonomik
gidişatıyla tamamen örtüşmektedir.
• Politik istikrar ve sosyal uyumu öngören sisteme
olan adaptasyonu baskı altına almak için kurulan
sistem başarısız olmuştur.
• İslam alimleri ve yöneticileri loncaların kardeşlik
ilişkilerini ve rekabet karşıtı prensiplerini zahiri
İslami öğretiyle uyumlu saymışlardır