Tarihi Yapılarda Hasar Teşhisi Prof. Dr. Görün Arun

advertisement
TMMOB ĠNġAAT MÜHENDĠSLER ODASI
GAZĠANTEP ġUBESĠ EĞĠTĠM SEMĠNERĠ
16 ġubat 2016
Tarihi Yığma Yapılarda Hasar TeĢhisi
Prof. Dr. Görün Arun
Hasan Kalyoncu Üniversitesi,
Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi
Mimari Miras ve Koruma
Mimari Miras Yapıları
 Diğer mevcut yapılardan daha uzun ömürlüdür,
 Tasarım sırasında olmayan pek çok çevresel etkiler altındadır,
 Pek çok doğal ve insandan kaynaklanan etkilere karĢı
koymuĢtur.
Pek çok mimari ve kültürel olarak değerli , kullanılabilir
durumdaki yapı hasarlı ve kötü durumdadır.
TeĢhis
Yapısal müdahale gerektiren bir mimari mirasta
doğru müdahale yönteminin seçimi için;
 Hasar ve bozulmaların nedeni doğru olarak tanımlanmalı
 Hasarın aktif ya da stabilize olup olmadığı belirlenmeli
 Yapının performansı, dayanımda ya da kalıcılıkta (durabilite)
azalma yaratabilecek bozulmalar, dikkatlice değerlendirilmeli
Bunun için AraĢtırılan yapının
 teknolojik özellikleri ve
 davranıĢ özellikleri
iyi bilinmelidir.
Yığma Kagir Yapılar
Yığma yapılar
 taĢ, tuğla, kerpiç ya da beton blokların
üst üste sıralanması
Yığma
kerpiç kagir
hamuru
ve betonun
sistem,
20.yy ortalarına
içine
sıkıĢtırılması
kadarkalıp
önemli
birdökülüp
yapı teknolojisidir.
ile oluĢturulur.
Yığma Kagir Yapılar
Yığma kagir yapıları oluĢturan malzemeler
 dıĢ etkilere dayanıklı,
 sünekliği az
 gevrek
 basınca dayanımlı
 çekmeye karĢı çok zayıf
Yığma yapılar deprem sırasında oluĢan çekme gerilmelerini
 Malzemenin basınç dayanımı ve
 Bloklar arasındaki sürtünme
ile karĢılar.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
TaĢıyıcı elemanların oluĢturulmasında bu bloklar,
 kuru,
 metal kenetler yada
 harçlı
olarak düzenli yada düzensiz derz ile birleĢtirilir.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Yığma kagir yapıların
Yanal yüklere dayanımı
blokların hareketi ile sağlanır.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Metal kenetlerin kurĢun içine yerleĢtirilmesi ve
harcın ana malzemeden az dayanımlı yapılması,
birleĢimlerdeki hareketi engellememek içindir.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Yığma kagir yapı taĢıyıcı elemanlarından duvar ve ayağın
Yapısı,
Dolu duvar- tek cidarlı
BoĢluklu duvar
 DıĢ duvar yüzleri arası boĢ- iki cidarlı
 DıĢ duvar yüzleri arası moloz taĢ ve
harçla dolu (sandık duvar)- üç cidarlı
(λ) Narinliğine (yükseklik/kalınlık) bağlı duvar kalınlığı:
λ < 6 ise kalın
λ = 6 – 8 ise orta
λ > 8 ise ince
dıĢ yükler karĢısında davranıĢında önemlidir.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Kagir duvarların iki yüzü hatıllar ile bağlanır. Hatıllar;
düĢey yükler altında duvarın ĢiĢip açılmasını önler
duvar narinliğini azaltır (yükseklik/kalınlık)
çatlakların baĢka bölgelere ilerlemesini durdurur.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
19.yy baĢlarından itibaren bakır ya da demir
çubuklar hatıl olarak kullanılmaya baĢlamıĢtır.
Bu metal hatıllar
 agraf Ģeklinde bir çubukla
 simit içine kurĢunla
ankre edilir.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Uzun duvarların düzlemlerine dik
etkilere karĢı güvenliği, belli
aralıklarda;
 kendisine dik duvarlar
 düĢey betonarme hatıllar
 destek ayakları
düzenlenerek sağlanır.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak
taĢ lento
bindirmeli kemer
kemer
Yığma kagir yapı duvarlarında pencere ve kapı boĢlukları
lento, bindirmeli kemer yada kemer ile oluĢturulur.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak
TaĢ, demir profil yada ahĢap lento
Lento ile geçilebilecek açıklık, malzemenin elastisite modülüne bağlıdır.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak
Kemerler, taĢ yada tuğlanın
 Yatay sıralanması (bindirme kemeri) yada
 Profil eğrisine radyal dizilmesiyle (kemer)
oluĢturulur.
Yığma Kagir Yapılar
Duvar Teknolojisi
Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak
Kemer taĢına düĢey etkiyen yüklerin
bileĢenleri eğik itki oluĢturur.
Kemer itkisini karĢılamak için;
 mesnetlerde yeterli geniĢlikte bir duvar
 kemer üzengisinde uygun bir gergi
 kemer üzengisinde bir baĢka kemer
düzenlenir.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Tarihi yapı temelleri; dolu yada arası moloz dolgulu taĢ yada tuğla duvar Ģeklindedir.
Temeller: Kalın duvarlarda→ düşey duvar
ince duvarlarda → basamaklı
sık düzenlenmiĢ duvarlarda → ters kemer / tonoz
Duvar Temelleri
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Sismik bölgelerde yapının yatay stabilitesini
sağlamak için değiĢik teknikler uygulanmıĢtır.
kum
taĢ
Antalya, Phaselis’te çakıl tabaka üzerinde temel duvarı
- Sağlam zemin çok derinde değilse temel altına kum,
çakıl yada küçük taĢlarla bir yastık tabaka serilir.
Alaca Höyük’te temel
duvarları kerpiç blokları
üzerinde (Kalkolitik dönem)
Van kalesi (Urartular) kerpiç bloklar üzerinde yığma kerpiç
18
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
- Sağlam zemin yüzeye yakınsa temel duvarı altına ahĢap
kütükler yerleĢtirerek esnek bir taban oluĢturulur.
Üsküdar’da Ģapel temeli
Sirkeci’de bina temeli
Beycesultan’da erken Bronz çağı
temel duvarı altında ahĢap kütükler
Ġki yönde ahĢap ızgara
19
Acemhöyük’te 1.5-2.0m kerpiç duvar altı temel ahĢapları
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Platform
Konjic köprüsü (1682) temel
AhĢap ızgara
Diğer yönde
ahĢap ızgara
Üst platform
- Sağlam zeminin yüzeye yakınsa olması nedeniyle temel tabanında iki yönlü ahĢap ızgara kullanılması
20
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
(Terkos ArĢiv Defteri)
Edirnekapı Su deposu altında çift yönlü ahĢap ızgara
21
ELLERİ
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
-Kaya tabakası yüzeyde ise kaya tekne Ģeklinde
oyularak temel duvarının taĢları bu tekneye yerleĢtirilir.
22
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Kayaya oturan Malabadi köprüsü ayaklarının
kurĢun tabakası üzerine yerleĢtirilmiĢtir.
23
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Dikilitaş
H = 19.59m
MÖ 2. yüzyılda yapıldı
4. yüzyılda yerleştirildi.
MS
Dikilitaş
*4x4x6m mermer blok
*3x3x3m mermer taban
*4 kare (50x50cm) bronz ayaklar
üzerinde yükselir.
Mermer bloğun 4 köşesinde
köşeleri yuvarlatılmış kırmızı
granit taş bulunmaktadır.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Bu taşlar Bizans döneminin izolatörleri olabilir mi?
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Yapı teknolojisi olarak
 Duvarların yapısı
(dolu yada sandık duvar, birleĢim ve desteklenme biçimi)
 BoĢlukların açılması (lento, bindirmeli kemer, kemer)
 Temel geometrisi ve sistemi (esnek zemin, esnek duvar ayağı)
Doğru tanımlanması yapı davranıĢının değerlendirmesinde önemlidir.
Yığma Kagir Yapılar
DöĢeme ve Çatı Teknolojisi
Kalın duvarlar üzerindeki döĢemenin diyafram davranıĢı göstermesi duvarın düzlemi
dışındaki kuvvetlere karşı yer değiştirmesini sınırladığı için kuvvet doğrultusundaki
duvarların dayanımını aşabilir ve bu duvarlarda ağır hasarlara neden olabilir.
Kalın duvarlı yapılarda döşeme ve çatı sisteminin yatay
kuvvetleri duvarlara dağıtma yerine duvarları bir arada
tutacak kiriĢlerle bağlanması yeterlidir.
Ġnce duvarlı kagir yapılarda, deprem dayanımını artırması
için döşeme ve çatının yatay diyafram davranıĢı önemlidir.
Yığma Kagir Yapılar
DöĢeme ve Çatı Teknolojisi
Yığma kagir duvarlar arasını örten döĢeme ve çatı;
 ahĢap kiriĢ ve mertekler
 ahĢap ya da demir kiriĢli volta döĢeme
 yerinde dökme betonarme döĢeme
 tonoz ve kubbeler
ile yapılır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Radyal örgü
Bindirmeli tonoz ve kubbeler – duvar davranıĢı Bindirmeli örgü
Radyal düzenlenmiĢ tonoz ve kubbeler in davranıĢı geometrilerine bağlı
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Radyal dizinde örgü Ģekli, tonoz ve kubbenin
mekanik özelliklerini değiĢtirmez.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Görsel olarak birbirine benzese de tonozu oluĢturan yüzeyler silindirik, konik,
eliptik paraboloid, tor yada konoid olabilir. Bu yüzeylerin davranıĢı farklıdır.
Torus vault
Conoid vault
Silindirik
Tonoz
Basınç
Elliptic
paraboloid
Tor
Tonoz
Torus
vault vault
Çekme
tension
Çekme
tension
Basınç
compression
compression
Conoid
vault vault
Konoid
Tonoz
Elliptic
paraboloid
compression
compression
compression
Çekme
compression
compression
Basınç
compression
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Eliptik paraboloid; bir eğrinin kendine paralel, eğrilik merkezi aynı
tarafta bir başka eğri üzerinde kaydırılmasıyla oluşturulan bir yüzey.
Basınç
Basınç
Yüzeyin asal gerilmeleri her iki asal eğrisi doğrultusunda da basınçtır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Nervürlü (kaburgalı) Tonoz
Manastır Tonozu
Çapraz Tonoz
Dilimli Tonoz
Tonozlu kubbeler:
 Tonozların kesiĢtirilmesi- manastır, çapraz tonoz
 Dönel düzenlenmesi ile dilimli tonoz yada
 Nervürler arası tonozla kapatılarak
yapılır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Dönel kubbelerin kendi ağırlıkları altında tepeden eteğe radyal
gerilmeler ve eksen etrafındaki dairesel asal gerilmeleri farklıdır.
Basınç
Basınç
Çekme
Basınç
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Yüzeydeki çekme gerilmelerini karĢılamak için;
 çekme bölgesini kapatacak şekilde düzenlenmiş kalın yığma duvar
 çekme bölgesinde yüzeye dik olarak düzenlenmiş tonozlar
 çekme bölgesini kapsayacak şekilde düzenlenmiş kemerle yada tonozlar
 bindirmeli geçiş elemanları (tonoz)
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Küçük Ayasofya Camisinin (MS 527-536) kubbesi silindirik ve eliptik
paraboloid tonozların almaĢık sıralanmasıyla oluĢturulmuĢtur.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Tonozlu yada kubbeli yapılarda yapıyı hafifletme
için basınç bölgesini künklerle oluĢturulur.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Süleyman Han Cami, Hasankeyf
Üzerine döĢeme serilecek tonoz / kubbenin
döĢeme-tonoz arasını künklerle ya da boĢluk
oluĢturacak biçimde düzenlenir.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Pandantif
Pandantif kubbe
Tromp
Dönel kubbelerin tabanı daireseldir.
Üçgenli KuĢak
Kare plan üzerinin kubbe ile örtülmesi için;
*pandantif kubbe yada
*geçiĢ elemanları kullanılmıĢtır.
GeçiĢ elemanları; pandantif, bindirmeli üçgen, tromp ve üçgenli kuĢaktır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Pandantif kubbe, kare plan üzerini örtmek için
kubbenin düĢey düzlemlerle kesilmesiyle yapılır.
Eliptik paraboloid tonoz
Çekme gerilmeleri kubbe kalınlaĢtırılarak,
kenarlardaki kayma gerilmeleri duvar, tonoz yada çeyrek kubbe ile karĢılanır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Pandantif, küre kubbenin üçgen bir dilimidir.
Pandantifler; kemer, tonoz yada çeyrek kubbelerle desteklenir.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Bindirmeli üçgen, kare plan köĢelerinde
üçgen görüntüsü ile pandantife benzer.
Bindirmeli üçgen düz Ģekillendirilebildiği
gibi mukarnas Ģeklinde de yapılır.
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Tromp
Tromp, kare planların kemer yada taĢ lento ile daireye yaklaĢtırıldığı geçiĢ elemanları
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Üçgenli kuşak,
duvarın belli bir seviyeden itibaren bindirme düzeni ile daire tabana getirilmesi
Yığma Kagir Yapılar
Tonoz ve Kubbe Teknolojisi
Tonoz ve kubbelerin
Geometrisi:
 silindirik, konik, eliptik paraboloid, tor yada konoid tonoz
 çapraz tonoz, manastır tonozu, yada nervürlü tonoz kubbe
 küre, paraboloid yada elipsoid kubbe
Örgü biçimi:
 bindirmeli
 radyal
GeçiĢ elemanları:




tromp
pandantif
Bindirmeli üçgen
Üçgenli kuşak
Desteklenme biçimi:
 kemer
 tonoz
 çeyrek kubbe
Doğru tanımlanması önemlidir.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Duvar, yapı geometrisinin
 çok uzun duvarlarda,
 farklı ağırlıktaki kısımlarda
 pencere altlarında
 eski temeller üzerine yapılan temeller
sismik derzlerle ayrılır.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Süleymaniye Mosque
Çifte Hammam
Yapının farklı ağırlıklı bölgelerini birbirine bağlamayarak derz oluĢturulmuĢtur.
Yığma Kagir Yapılar
Su Drenajı
Su
sismik olmayan en büyük tehlike
 temel yapı malzemesinin porozitesine
 zemin karakteristiklerine
bağlı olarak duvar ve zemini
 aĢındırır
 dayanımı azaltır.
Yığma Kagir Yapılar
Su Drenajı
Yer altı suyunun kontrolü, temel yakınlarında kuyu ya da yapı
altında sarnıç düzenlenip galerilerle suyun uygun deĢarjı sağlanır.
Sirkeci
Truva
Yığma Kagir Yapılar
Su Drenajı
Kanallar
Drenaj sistemin bileĢenleri:
 kuyu yada sarnıç
 galeri yada kanallar
 havalandırma bacaları
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Küçük Ayasofya Camisi(Sts. Sergios & Bacchos Kilisesi)
Yapım: MS 527- 536
Güneye tren yolu:
1870-1890
Güneye karayolu:
1950-1955
1994’te yapılan çalıĢmalara göre:
 Yeraltı suyu seviyesi ~ 4.0m
 Ayak kenarında bulunan tulumba 1970de alınıyor
 Duvarlarda ortalama nem ~ 60 -100%
2004-2007 arasındaki restorasyon çalıĢmalarında
• ayak kenarında kuyu bulunmuĢtur.
Yığma Kagir Yapılar
Teknoloji
Zemin durumu,
 Zemin suyu seviyesi
 Zemin yapısı
 Zeminin sismik özellikleri
Yapı teknolojisi olarak
 Yapının bütün ve sismik derzli kısımları
 Yeraltı su drenaj sistemi (kuyu, sarnıç vb.)
Doğru tanımlanması yapı davranıĢının değerlendirmesinde önemlidir.
Yapıda Hasar OluĢturan Etkiler
 Doğadan kaynaklanan yükler
 Ġnsandan kaynaklanan yükler
 Yer çekimi kuvvetleri
 Zemin oturmaları
 Rüzgar yükleri
 Trafik titreĢimleri
 Sel yükleri
 Nem - sünme ve çökme
 Deprem kuvvetleri
 Yangın, savaĢ
 Kimyasal ve biyolojik etkiler
 YanlıĢ müdahale
Yapıda oluĢan hasarlar ya da kusurlar, yapı elemanının yük
taĢıma kapasitesini, kalıcılığını (durabilite) ve görünüĢünü etkiler.
Yığma Kagir Yapılar
Yığma yapıda hasar,
çatlak ve malzeme erimesi Ģeklinde ortaya çıkar.
Her iki hasar Ģekli de zayıf bölgeleri gösterir.
Yığma Kagir Yapılar
Çatlaklar, etkiyen yükler yığma malzemenin
çekme dayanımını aĢtığında ortaya çıkar.
Çatlaklar:
*çekme yörüngelerine dik baĢlar
*sonra farklı yönlere doğru ilerler
Yığma Kagir Yapılar
Yerçekimi Kuvvetleri
Yer çekimi kuvvetleri,
 Ayaklarda basınç kuvvetine paralel
 Kalın kemerlerde iç halka ve dış halka arasında
 Duvar boĢluğu çevresinde hafifletme kemeri şeklinde
çatlaklar oluşturabilir.
Yükün artmasıyla ezilme ve parça kopma ortaya çıkar.
Yığma Kagir Yapılar
Yerçekimi Kuvvetleri
Bünyesinde çekme gerilmeleri olan tonoz ve kubbelerde, çekme
bölgesindeki kalınlaĢtırma (ağırlık) azaldığında çekme bölgesi
aktif hale gelir ve mesnetleri dışa doğru iterek tonozlarda mesnetlere
paralel, kubbelerde mesnetlere dik çatlaklar oluşturur.
Yığma Kagir Yapılar
Deprem
Deprem kuvvetleri sütunlarda blokların
– kaymasın
– dönüp devrilmesine
yol açar.
Bloklar yeterli kalınlıktaysa, bloklar
arasındaki sürtünme kaymayı önler.
Yığma Kagir Yapılar
Deprem
Deprem kuvvetleri duvarda kayma,
eğilme ve burulma hasarları oluĢturur.
Deprem kuvvetleri
Deprem kuvvetleri duvara
*düzlemi doğrultusunda ya da
*düzlemine dik
etkir.
Yığma Kagir Yapılar
Deprem
Duvar düzlemi içindeki yer değiĢtirmeler
kayma çatlaklarını oluĢturur.
Tekrarlı yer sarsıntıları sırasında diyagonal
çatlaklar büyür, çatlakların kesiĢir, yüzey
bağımsız kırık duvar parçaları haline dönüĢür.
Yığma Kagir Yapılar
Deprem
Danno:
 crollo totale della facciata.
Meccanismo:
 rotazione fuori piano della facciata con
formazione di una cerniera cilindrica, ad
asse orizzontale, in corrispondenza dello
spiccato delle fondazioni.
Cause strutturali:
 scarso
collegamento
delle
pareti
ortogonali;
 mancanza di catene o cordoli che
consentano il comportamento scatolare
della struttura muraria.
Duvarın düzlemi dıĢında yer değiĢtirmesi
DöĢeme ve çatıya
Ġç ve dıĢ komĢu duvarlara
iyi bağlanmamıĢ duvarlar için tehlike oluĢturur.
Yığma Kagir Yapılar
Deprem
Birbirine dik duvar boyunca oluĢan düĢey
yada diyagonal çatlaklar, duvar düzlemine
dik ve düzlemi doğrultusundaki kuvvetlerin
birlikte etkimesi sonucu ortaya çıkar.
Yığma Kagir Yapılar
Kimyasal ve Biyolojik Etkiler
Kimyasal ve biyolojik etkiler,
malzemeyi zayıflatır ve yapıda hasar oluĢturabilir.
Yığma Kagir Yapılar
Zemin Oturması
Zemin durumu; Zemin suyu seviyesi, Zemin
yapısı, Zeminin sismik özellikleri ile belirlenir.
Düzenli yada kısmi temel oturmaları
Yer altı su seviyesindeki değiĢim
Alana yakın kazılar
oturma
oturma
Yer altı suyu drenej sisteminin bozulması
nedeniyle oluĢur.
Temel oturmaları üst yapıda:
Malzeme ezilmesi,
oturma
Duvar düzlemi doğrultusunda kesme çatlakları
Rijit gövde Ģekline dönme
oturma
Yıkıma yol açan denge bozulması
oluĢturur.
Zemin oturmalarının yapıda oluĢturduğu büyük çatlak ve eğilmeler tehlike yaratabilir.
Yığma Kagir Yapılar
Zemin Oturması
Drenaj sisteminin bozulması
temel oturmalarını ortaya çıkarır.
Yığma kagir yapı yanında betonarme bina yapılırken
binanın drenaj sistemi genellikle bozulur.
Yığma Kagir Yapılar
Zemin Oturması
Galata kulesi civarında bir dizi yığma yapı
nem ve temel oturması nedeniyle düĢeyden sapma
Sebep: yeraltı suyu drenaj sisteminin bozulması
Yığma Kagir Yapılar
Zemin Oturması
Oturmalar, mesnetlerin
hareketine neden olur.
Mesnetlerde itkinin yok olması; kemer,
tonoz ve kubbenin yıkılmasına yol açar.
Yığma Kagir Yapılar
Zemin Oturması
Bölgesel oturmalar,
 hafifletme kemeri oluĢturur
 duvar parçalarının ayrılmasına yol açar
 rijit gövde hareketlerini ortaya çıkarabilir.
Dönmenin çok oluĢu, dengeyi bozar ve devrilmeye yol açar.
Yığma Kagir Yapılar
Nem
Nem, zayıf blokların dıĢ
etkilerle erimesine yol açabilir.
Yığma yapıyı oluĢturan blokların su
emme ve gözenek özelliği, don hasarını
ortaya çıkarabilir.
Yığma Kagir Yapılar
Yangın, SavaĢ
Yangın, yığma yapı bloklarının
kavrulmasına, pullanmasına yol açar.
Yığma Kagir Yapılar
YanlıĢ Müdahale
 Metal gergilerin çimento harcı ya da epoksi ile
birleĢtirilmesi
 duvarların metal ızgara + beton içine alınması
Yığma yapı elemanlarına hasar verir.
Yığma Kagir Yapılar
YanlıĢ Müdahale
Betonarme döĢemeler, duvar altında sürekli yapılıp duvar
ile bağlantısı iyi yapılırsa diyafram davranıĢı gösterir.
Yapıya müdahale sırasında değiĢtirilerek betonarme yapılan döĢemelerin bu koĢulu sağlaması zordur.
Yığma Kagir Yapılar
YanlıĢ Müdahale
Rijitliği mevcut duvardan fazla olan BA döĢeme yada
çatının deprem sırasında çekiçleme ile duvarı yıkar.
Hasar TeĢhisi
Tarihi yapıların korunma sürecinde
farklı disiplinlerden oluĢan bir ekip ile:
dokümantasyon
teĢhis
güvenlik değerlendirmesi
müdahale kararları
izleme
Dokümantasyon
Dokümantasyon aĢamaları:
 Tarih araĢtırması
 Mimari rölöve
 Fotoğraflarla belgeleme
 Hasar belgeleme
Dokümantasyon
Tarih araĢtırması – arĢiv araĢtırması
 Yapı kimliği,
yapının yeri, ismi, yapım tarihi, yaptıran kiĢi/kuruluĢ, mimarı
 Tarihsel olaylar
yapı ya da çevresinde yaĢanan tarihi olaylar
 Tarih boyunca yaĢanmıĢ afetler
yapıda afetleri sonrasında oluĢan hasarlar ve yapılan onarımlar
 Eski fotoğraflar
değiĢikliklerin tespiti
 Yapıda uygulanmıĢ değiĢiklikler
muhdes kısımlar, yapı elemanlarında ekler yada azaltmalar
 Dönemin yapım teknolojisi
dönem yapı ustalarının uyguladığı teknoloji
Hasar TeĢhisi
Geometri
Belgeleme
 Yapı geometrisinin tespiti – çizimler
Yapı rölövesi, yapı elemanlarının boyutları, yapı malzemesi
 Hasarların çizimlerde gösterilmesi
Çatlaklar, bozulan alanlar, deformasyonlar ve düzensizlikler
el çizimleri, mimari çizimler, fotogrametri ve
laser scanning yöntemleri ile fotoğraf kullanılır.
Hasar TeĢhisi
Geometri
Fotogrametri yada Lazer scanner
Çökme= L / 0.33 > L / 0.002-0.03
Hasar TeĢhisi
Gözlem sonucu değerlendirme (yapım sistemi, bütün ve ayrık
kısımlarının tespiti, mevcut bozulma ve hasarlar, yapılmıĢ müdahaleler, vb)
Hasar tanımı için yapılabilecek çalıĢmalar
Alanda yapılan testler
 Tahribatsız testler (NDT)
 Az tahribatlı testler (MDT)
Laboratuvar deneyleri
Ġzleme (hasarın aktif olup olmadığının kontrolü)
Nümerik analiz
Hasar TeĢhisi
Alanda Yapılan Testler - Tahribatsız testler (NDT)
 Ultrason testi – ses geçiş süresinin ölçümü ile yapı malzemesinin
elastisite modülü bilgisi; yapı içindeki delik ve çatlaklar hakkında bilgi;
yığma blokların homojenliği üzerine bilgi; onarımın etkinliğinin kontrolü
 Yüzey sıcaklığı ve neminin belirlenmesi – yapının bulunduğu ortamın
mikro-iklim koşulları ile yapı malzemesinin sıcaklık ve nemi, hasara neden olan sürecin
açıklanmasında (sıcaklık ölçer, nem ölçer)
 Darbe testi – yüzey sertliğinin belirlenmesi; malzemenin basınç
dayanımının değerlendirilmesi; malzemede bölgesel hasar konusunda bilgi
 Termografi – sıva altında görünmeyen yüzeye yakın nem ve farklı malzemelerin tespiti
 Magnometri testi – zincir, çekme çubukları ya da metal birleştirme
elemanları gibi metal elemanların yer ve boyutlarının tespiti
 Radar tarama – ortama elektromanyetik dalgalar göndererek yapı
içindeki büyük deliklerin ve farklı malzemelerin tespiti; nemin varlığı ve
seviyesinin tanımı; çok cidarlı duvarların morfolojisinin tespiti; duvarların
hasar durumu ya da koruma durumunun değerlendirilmesi
Hasar TeĢhisi
Alanda Yapılan Testler - Tahribatsız testler (NDT)
T1
T1’
T1’’
T1’’’
1-1 Kesiti
f1-1= 2.0Hz
f2-2= 2.4Hz
Dinamik durum tespiti
Titreşim ölçümleri ile yapının doğal frekans, mod şekilleri ve sönümleme katsayıları tespit edilir.
Bu ölçümlerden elde edilen değerler
 yapının nümerik modelleme ile yapılan dinamik analiz değerlendirmesinde,
 yapı-zemin etkileĢiminin kontrolünde ve
 sarsma tablası için yapılan ölçekli modellerde
kullanılır.
Hasar TeĢhisi
Alanda Yapılan Testler – Az Tahribatlı testler (MDT)
Flat-jack test:
 Tekli Flat-Jack aleti ile yapı elemanındaki basınç gerilmesinin seviyesi
 Çift Flat-Jack aleti ile yapı elemanının elastisite modülü
belirlenir.
Kayma deneyi: ile harç-tuğla ve/veya harç-taş
arasındaki aderans, kayma dayanımı belirlenir
Endoskopi : ile içyapı kamerayla görüntülenir, ancak
bu bilgi sadece açılan yer ile sınırlıdır.
Karot : ile alınan malzeme örneği
laboratuvar çalışmalarında kullanılır.
Hasar Tespiti
Laboratuvar deneyleri
Yapıdan alınan malzeme örneklerinde
Mekanik özellikler – malzemenin basınç, çekme,
eğilme mukavemetinin ve elastik özelliklerinin belirlenmesi
Fiziksel özellikler – malzemenin porozite, hacim yoğunluğu,
özgül ağırlığı, hacimsel su emme ve kılcal su emme özellikleri
Kimyasal özellikler – malzemenin iç yapı özellikleri;
restorasyonda kullanılacak yeni malzemenin özgün malzeme ile
uyumlu yapılması açısından önemlidir (SEM-Scanning Electron
Microscopy, XRay analizi ve DTA-Differential Thermal Analiz, EDS analizi)
tespiti.
Alanda tahribatsız deneyle elde edilen sonuçlar daha sonra laboratuvar deneyleri
kontrol edilir ve kalibre edilerek malzeme özelliklerine karar verilir.
Hasar Tespiti
Laboratuvar deneyleri
Modeller üzerinde testler
Belli ölçekte yapılan yapı ya da yapı elemanı modelleri üzerinde mekanik özelliklerin
tespiti ya da sarsma tablası üzerinde sismik dayanım ve onarım yöntemlerinin tespiti
Hasar Tespiti
Ġzleme
Güneydoğu
Güneydoğu
Düşeyden sapmaların belirlenmesi
(Fotogrametri)
Kuzeydoğu
Çatlak büyümelerinin belirlenmesi (GPS Network)
Ölçüm yapılan 19 yıl içinde kubbenin ;
güneydoğu tonozundaki çatlakta herhangi bir geniĢleme olmadığı
kuzeydoğu tonozundaki çatlakta 9-10mm geniĢleme olduğu
saptanmıĢtır.
Hasar Tespiti
Yapısal Değerlendirme
Yapısal analiz, yığma yapının karmaşıklığı nedeniyle
güvenilir sayılmaz. Bu nedenle hasar analizi yapılır ve
alternatif güvenlik yaklaĢımları araştırılır.
DeğiĢik yapıların geçmiĢ ve bugünkü davranıĢı
konusunda yapılan çalıĢmalarla edinilen
deneyimler güvenliğin sağlanmasında yararlı olur.
Hasar dokusu
Deprem açısından analitik sonuç
Yığma Kagir Yapılar
Her koruma ve restorasyon projesinde
yapı geometrisinin ve yapısal davranıĢın doğru anlaĢılması önemlidir.
Onarım / sağlamlaĢtırma, hasarın gerçek nedenlerine dayanmalıdır.
Download