kan ve kan kompenetleri hazırlama - E
advertisement
KAN VE KAN KOMPENETLERİ HAZIRLAMA 1.ERİTROSİT SÜSPANSİYONU HAZIRLAMA • 1.1. Kan ve Kan Ürünleri Transfüzyon için hazırlanan tam kan; uygun bir donörden steril ve taşıma amacıyla apirojen antikoagulanlı torba kullanılarak alınan kandır. Kan komponentlerinin (kan bileşenleri) hazırlanması için kaynak olarak kullanılır. Kan ürünleri denilince kandan hazırlanan tüm terapötik materyaller yani hem kan komponentleri hem de plazma fraksinasyon ürünleri akla gelir. Dolayısıyla kan, tüm bu ürünlerin elde edilebildiği bir hammaddedir ve total organizma bütünlüğünü tek başına korumaya çalışır. Tam kanın komponentlerine ayrılması işlemi, komponentlerin spesifik graviteleri göz önüne alınarak belirli bir hızda ve sürede santrifüj edilmesi prensibine dayanır. Hazırlanan komponent, belirli ısılarda ve belirli sıvılarda gerektiğinde kullanılmak üzere saklanır. • • Tam kan; antikoagülanlı, ayrıştırılmamış kandır. İçerisinde fonksiyonel olmayan trombositler ve labil koagülasyon faktörleri (Faktör 5: FV, Faktör 8: F VIII) dışında koagülasyon faktörleri vardır. Enfeksiyon riski yüksek bir üründür. Saklama koşulları; +2 ila +6 derece alarmlı, ısı kontrollü, onaylı bir dolapta saklanmalıdır. • Kullanıldığı durumlar • Hipovolemide eritrosit replasmanı amaçlı, • Exchange transfüzyon, • • Kan komponentleri (kan bileşenleri, kan ürünleri); eritrosit, lökosit, trombosit konsantreleri ile taze plazma ve kriopresipitatlarıdır. Tam kandan ayrıştırılarak elde edilirler. Torba içine alınan kanın pıhtılaşmasını engellemek ve içindeki hücrelerin yaşam sürelerini uzatmak için antikoagülan solüsyonlar kullanılır. En yaygın olarak kullanılanları: • CPDA–1: Citrate-Phosphate-Dextrose-Adenin • CPD: Citrate-Phosphate-Dextrose • ACD: Acid-Citrate-Dextrose • SAGM: Saline(NaCl)- Adenin-Glucose-Mannitol (SAGM bir antikoagülan değil, ek solüsyondur.) Kullanıldığı durumlar • • • Eritrositlerin alınıp yerine sağlam eritrositlerin verilmesi; daha çok, orak hücre hastalığının tedavisinde yapılır. Eritrosit değişimi; talasemi, karbon methemoglobinemi eritrositlerle ilişkili uygulanır. malaryada, babesioziz, monoksit zehirlenmesi, ve olası sirkülâsyondaki olan diğer bozukluklarda Eritrosit değişimi, orak hücre krizlerinin tedavisinde; hastanın HbS içeren eritrositlerin, Hb A içeren normal eritrositlerle 1.2. Eritrosit Süspansiyonları • Kan kayıplarında, eksilen kanın karşılanması amacıyla eritrosit süspansiyonları kullanılır. Eritrosit süspansiyonu tam kanın ayrıştırılması ile elde edilir. Torbaya alınan kanın santrifüjü ile eritrosit hücreleri ve plazma ayrı torbalara alınır; böylece bir kan bağışından iki ayrı komponent elde edilmiş olur. Eritrosit süspansiyonları içerdiği koruyucu solüsyona göre +4° C‟de 35–42 gün muhafaza edilebilir. • • Kullanım amacına göre farklı şekillerde hazırlanmış eritrosit süspansiyonları vardır. Bunlar; Lökositten arındırılmış eritrosit süspansiyonları, • Lökositten fakir eritrosit süspansiyonları, • Yıkanmış eritrosit süspansiyonları, • Dondurulmuş eritrosit süspansiyonlarıdır. Hazırlanması • Donörden alınan tam kan, oda ısısında en Resim 1.1: Kanın dikey biçimde dinlendirilmesi Tam kanlar, soğutmalı santrifüjün kefelerine konur. Kefeler, terazide tartılarak dengelenir. Dengelenen kefeler, soğutmalı santrifüje konur. Soğutmalı santrifüjde test programı seçilir ve cihaz çalıştırılır. _ Cihazın çalışması takip edilir. Santrifüj edilen tam kan torbaları santrifüjden alınır. Tam kan torbaları ekstraktöre yerleştirilir. Ekstraktörde test programı seçilir. Ekstraktörde tam kan torbasının klempleri kırılır. Ekstraktörden eritrosit süspansiyonu ayrılır. Elde edilen eritrosit süspansiyonu torbasının üzerine, ürün uygunluk etiketi (hazırlandığı kan merkezi, bağış tarihi, ünite numarası, kan grubu, antikoagülan solüsyon ve ek solüsyonlar, serolojik Resim 1.10: Ürün uygunluk etiketi yapıştırılmış kan torbası Elde edilen ürün, +4 oC`de 42 gün muhafaza edilir. • 1.2.1. Ek Solüsyonda Eritrosit Süspansiyonun Hazırlanması Soğutmalı santrifüj işlemiyle elde edilen plazma, ikinci bir torbaya aktarıldıktan sonra, eritrosit kitlesi üzerine üçüncü torbadaki ek solüsyon (SAGM gibi) ilave edilir. • Saklama koşulları Tam kanda olduğu gibi, +2 ile +6°C arasında saklanır. Saklama süresi (SAGM için) 42 gündür. • 1.2.2. Buffy Coat’u Saklama koşulları Tam kanda olduğu gibi +2 ile +6 °C arasında saklanır. Saklama süresi CPDA-1 solüsyonu içinde 35 gün, ACD solüsyonu içinde ise 21 gündür. 1.2.3. Buffy Coat’u Ayrılmış Ek Solüsyonda Eritrosit Süspansiyonu Hazırlanması Santrifüjden sonra plazma ikinci bir torbaya aktarılır. Üçüncü torbaya buffy coat ilave edilir. Dördüncü torbadaki ek solüsyon (SAGM gibi), • Saklama koşulları Tam kanda olduğu gibi, +2 ile +6°C arasında saklanır. Saklama süresi (SAGM için) 42 gündür. 1.2.4. Yıkanmış Eritrosit Süspansiyonu • Taze eritrosit süspansiyonunun izotonik ortamda birkaç kez yıkanarak lökosit ve plazmadan arındırılmasıdır. • • • 1.2.6. Dondurulmuş Eritrosit Süspansiyonu Kandan eritrosit izolasyonu sağlandıktan sonra kriyoprotektant bir madde (kriyoprotektant; hücrenin donması sırasında içindeki kristalleşmeyi önler ve genel olarak gliserol kullanılır) kullanılarak – 80 °C‟de eritrositlerin dondurulması ile elde edilen bir komponenttir. Kullanmak üzere çözdürüldüğünde yıkanarak izotonik bir solüsyonla süspanse edilir ve 24 saat içinde kullanılır. Eritrositleri dondurmak için yüksek gliserol ve düşük gliserol teknikleri kullanılır. Her iki yöntem de yıkama ve degliserolizasyon prosedürlerini içerir. • Saklama Koşulları Yüksek gliserol tekniği ile hazırlanmış komponent –60 °C ile –80 °C arasında saklanır. Düşük gliserol tekniği ile hazırlanmış olan komponent ise buhar fazlı sıvı nitrojen içinde –140 °C ile –150 °C arasında saklanır. Bu koşullarda 10 yıl muhafaza edilebilir. 1.2.7. Eritrosit Süspansiyo 1.3. Lökosit Süspansiyonu • Genellikle kanın buffy coat denilen santrifügasyonu yöntemi ile ya da aferez cihazlarıyla hazırlanabilir. Granülosit, lenfosit, trombosit ve bir miktar eritrosit içerir. Kullanım süreleri çok kısıtlıdır. Oda ısısında 20-24oC‟ de saklanır, raf ömrü 6-8 saattir. Hazırlanmasını takiben en kısa sürede hastaya verilir. 2. PLAZMA VE PLAZMA ÜRÜNLERİ 2.1. Plazma HAZIRLAMA • Kanın şekilli elemanları dışında kalan sıvı kısmına, plazma denir. Alınan kanın santrifüj işleminden sonra ayrıştırılması ile elde edilir. Kullanım süresi, kullanılan antikoagülan solüsyona bağlı olarak 25- 40 gün arasında değişir ve 2- 6°C ısı aralığında muhafaza edilir. Hazırlanması Resim 2.1: Kanın dikey biçimde dinlendirilmesi • • • • • • Tam kanlar soğutmalı santrifüjün kefelerine konur. Kefeler terazide tartılarak dengelenir. Dengelenen kefeler, soğutmalı santrifüje konur. Soğutmalı santrifüjde test programı seçilir ve cihaz çalıştırılır. Cihazın çalışması takip edilir. Santrifüj edilen tam kan torbaları santrifüjden alınır. Tam kan torbaları, ekstraktöre yerleştirilir. • • • Ekstraktörde test programı seçilir. Ekstraktörde tam kan torbasının klempleri kırılır. Ekstraktörde plazma ayrılır. • Elde edilen plazma torbasının üzerine, ürün uygunluk etiketi (hazırlandığı kan merkezi, bağış tarihi, ünite numarası, kan grubu, serolojik testler, kan bileşeninin adı, son kullanma tarihi, bileşenin hacmi veya ağırlığı, saklama sıcaklığı…) yapıştırılır. Resim 2.3: Ürün uygunluk etiketi yapıştırılmış plazma torbası Kullanıldığı durumlar Faktör V ve VIII dışındaki koagülasyon faktörlerinin replasmanı ve warfarin etkisinin geri döndürülmesi • • Plazma kaybının belirgin olduğu ve yerine konulma endikasyonu bulunan ve pıhtılaşma faktör eksikliklerine bağlı kanama diatezleri (kanamaya eğilimli) Hemofili A ya da B gibi kalıtsal koagülasyon faktör yetersizlikleri • Yaygın damar içi pıhtılaşma • Cerrahi hastalar 2.2. Taze Dondurulmuş Plazma Kan alımından sonra 6-8 saat içerisinde plazmanın ayrıştırılıp dondurulması ile elde edilen bir komponentidir. Koagülasyon faktörleri açısından oldukça zengin bir üründür. Özellikle, plazmadan farklı olarak faktör VIII ve V içeriği açısından zengindir. Bunlara ilaveten faktör II, VII, IX, X, XI ve antitrombin III de içerir. Kullanım öncesi plazma çözücülerde 37°C`de çözülür ve 4-6 saat içerisinde kullanılır. Eritilen plazma, kullanılmadığı durumda tekrar dondurulmaz. Hazırlanması • • • Donörden kan alındıktan sonra en geç 6 saat içinde plazması ayrılır. Elde edilen plazma torbasının üzerine etiketlemesi yapılır. Hazırlanan plazma, -20 ile -30 oC`de derin dondurucuda saklanır. Resim 2.4 : Plazmanın derin dondurucuda saklanması_ 1.7. Taze donmuş plazma, kullanılacağı zaman derin dondurucudan alınır. Taze donmuş plazma, tav cihazına (plazma eritme cihazı) yerleştirilir. Resim 2.7: Taze donmuş plazmanın tav cihazına yerleştirilmesi 37° C‟de cihazın çalkalama işlemi başlatılır Eriyen plazma, 12 saat içerisinde kullanılır. • Saklama koşulları Isı aralığı Saklama Süresi -40 oC veya daha aşağısında 24 ay -30- 40 oC 12 ay -25- 30 oC 6 ay -18- 25 oC 3 ay • Kullanıldığı durumlar İzole koagülasyon faktör yetersizliğinin tedavisi Warfarin etkisinin geri döndürülmesi 2.3. Kriyopresipitat • • Kriyopresipat, tek bir vericiden plazmanın dondurulup kurutulması ile de elde edilen bir konsantre olup her şişe, 80 – 120 ünite Faktör VIII, 250 mg fibrinogen ve bilinmeyen miktar von Willebrand faktör içerir. Kriyopresipitatı ayrıldıktan sonra geriye kalan plazmaya, süpernatant plazma denir. Sadece, trombotik trombositopenik purpuralarda kullanılır. Hazırlanması • Bir ünite taze donmuş plazma +4°C‟de yavaş olarak (bir gece boyunca) eritilir. Resim 2.7: Taze donmuş plazmanın eritilmesi Resim 2.8: Erimiş plazma • Eriyen plazmalar santrifüj edilir. • • Santrifüj edilen plazma ekstraktöre takılır. Plazmadan süpernatantı, ekstraktörle steril bir şekilde diğer bir torbaya aktarılır. 2.1. Altta kalan peltemsi kısım, hemen kullanılmayacaksa etiketlenip dondurularak saklanır. Saklama koşulları • • • Saklama sırasındaki stabilite, ortamın saklama sıcaklığına bağlıdır. Optimal saklama sıcaklğı -25°C ve altıdır. Saklama sıcaklğına gore izin verilen saklama süreleri; • -25° C`nin altında 36 ay, • -18°C ile -25°C arasında 3 aydır. Kullanıldığı durumlar • Hemofili A, • Faktör VIII eksikliği, • Von Willebrand hastalığı, • Fibrinojen yetersizlikleri, • • • • Virüs inaktivasyonu yapılmış spesifik pıhtılaşma factor konsantrelerinin olmadığı durumlar, Yaygın damar içi pıhtılaşma DIC gibi diğer kompleks yetersizlik durumları. 2.3.1. Kriyopresipitattan Fakir Plazma Resim 2.12: Kriyopresipitat Saklama koşulları • • • Saklama sırasındaki stabilite, ortamın saklama sıcaklığına bağlıdır. Optimal saklama sıcaklığı -25° C ve altıdır. Saklama sıcaklığına göre izin verilen saklama süreleri; -25° C‟ nin altında 36 ay, -18° C ile -25° C arasında 3 aydır. Kullanıldığı durumlar • Sadece trombotik trombositik purpurada 3. TROMBOSİT SÜSPANSİYONU HAZIRLAMA • • 3.1. Trombosit Süspansiyonları Trombositler (Platelet), kanamanın durdurulmasında görev yapan kan hücreleridir. Kırmızı kemik iliğinde üretilir, ömürleri 3- 4 gündür. Kanama durumunda, doku zedelenmesinin olduğu bölgede birbirlerine ve çevrelerindeki yapılara yapışarak adeta kanama odağının önüne bir tıkaç Resim 3.1: Trombosit süspansiyonu torbası Resim 3.2: Trombosit saklama dolabı (ajitatör) • Genellikle trombosit ihtiyacı olan hastaların bu açığını kapatmak için bol miktarda süspansiyon verilmesi gerekir. Tromboferez denilen özel bir yöntemle kan bağışçısından sadece trombositler alınıp alınan kanın geri kalan kısmı bağışçıya geri verilir. Bu işlem için yapılmış özel bir cihaz kullanılır; böylece random bağış yöntemine göre çok daha fazla hücre elde edilir. Hazırlanması • Tam kanlar, soğutmalı santrifüjün kefelerine konur. • Santrifüj kefeleri, terazide tartarak dengelenir. • Dengelenen kefeler, soğutmalı santrifüje konur. • • • Soğutmalı santrifüjde test programı seçilerek cihaz çalıştırılır. Cihazın çalışması takip edilir. Santrifüj edilen tam kan torbaları, santrifüjden alınır. • Tam kan torbaları, ekstraktöre yerleştirilir. • Ekstraktörde test programı seçilir. • Ekstraktörde tam kan torbasının klempleri kırılır. • Ekstraktörden eritrosit süspansiyonu ayrılır. • Ekstraktörden plazma ayrılır. • Ekstraktörden bufy coat ayrılır. Buffy coat’tan trombosit hazırlama aşamaları; • Bufy coat, dinlenme sehpasına asarak oda ısısında bir saat dinlendirilir. Resim 3.3: Bufy coat torbalarının dinlenme sehpasına asılarak dinlendirilmesi Dinlenen bufy coat torbaları trombosit kefesine yerleştirilir. Kefeler terazide tartarak dengelenir. Dengelenen kefeler, soğutmalı santrifüje konur. · Soğutmalı santrifüjde test programı seçilerek cihaz çalıştırılır. Cihazın çalışması takip edilir. Santrifüj edilen bufy coat torbaları, santrifüjden alınır. Bufy coat torbaları, ekstraktöre yerleştirilir. · Ekstraktörde test programı seçilir. Ekstraktörde bufy coat torbasının klempi kırılır. • • Ekstraktörden random trombositi ayırılır. Elde edilen random trombositin üzerine uygunluk etiketi (hazırlandığı kan merkezi, bağış tarihi, unite numarası, kan grubu, serolojik testler; kan bileşeninin adı, son kullanma tarihi, bileşenin hacmi veya ağırlığı, saklama sıcaklığı…) yapıştırılır. Random trombositleri oda ısısında 20-24oC ajitatörde (Trombosit saklama dolabı) en fazla 5 gün süreyle saklanır. 3.1.1. Random Trombosit Süspansiyonu • • Özel kan torbasına alınan kan, santrifüj edilerek trombositleri ayrıştırılır. Bu yöntemle bir ünite trombosit süspansiyonu elde edilir; geri kalan kan ise bir başka hastanın ihtiyacı için kullanılır. Tek-random (bir ünite) donor trombosit süspansiyonu; tam kanın santrifüj edilmesiyle elde edilir. Tek ünite trombosit süspansiyonlarının 4-6'lı olarak steril şartlarda bir araya getirilmesiyle havuz trombosit süspansiyonları elde edilir. • Havuz Trombosit Süspansiyonu Havuz trombosit süspansiyonu, 20- 24°C‟de en geç 6 saat beklemiş taze tam kanın santrifüjüyle ayrılan trombositten zengin plazmanın, yeniden santrifüj edilmesiyle hazırlanır. 4- 6 ünitenin bir araya getirilmesiyle havuz trombosit süspansiyonu oluşur. Hazırlanması • Random trombositleri, istenilen sayıda ajitatörden alınır. Resim 3.14: Random trombosit süspansiyonu torbası Steril tüp birleştirme cihazında birleştirilir. • Elde edilen havuz trombositin üzerine, birleştirilen random trombositlerin uygunluk etiketi (hazırlandığı kan merkezi, bağış tarihi, ünite numarası, kan grubu, serolojik testler, kan bileşenin adı, son kullanma tarihi, bileşenin hacmi veya ağırlığı, saklama sıcaklığı…) yapıştırılır. 3.1.2. Trombositten Zengin Plazma Trombosit süspansiyonu ile içerdiği plazma hacmi dışında aynı özelliklere sahiptir. Trombositten zengin plazmanın her bir ünitesi, yaklaşık 200 ml kadar plazma içerir. Trombositten Hazırlanması Zengin Plazma (TZP) +20 °C ve +24 °C arasındaki sıcaklıkta en fazla 24 saat beklemiş bir unite tam kan santrifuj edilerek; plazmada yeterli sayıda trombosit ve tanımlanmış düzeyde azaltılmış eritrosit ve lökosit sayısı olacak Trombositten Zengin Plazma (TZP) Hazırlanırken dikkat edilecek hususlar: • • • • Santrifüj işleminin etkinliği gram x dakika olarak tanımlanır. Santrifüj işlemi sırasında kanın sıcaklığı standart olmalıdır. Santrifüj işlemi somrasında kan bileşenleri katmanları bozulmamalıdır. Üstte kalan plazmanın uzaklaştırılması çok hızlı yapılmamalı ve ayırma işlemi eritrosit tabakasının 8-10 mm üzerinde durdurulmalıdır. 3.1.3. Trombosit Süspansiyonunun Kullanıldığı Durumlar • Trombositopeni ve trombosit fonksiyonlarına bağlı kanamalar • Kanamalı hastalıklar • Ağır kan kayıpları • Kan kanseri gibi birçok hastalık • Kemik iliği yetersizliğinde görülen trombositopeniye bağlı kanamalar 4. AFEREZLE KAN ÜRÜNLERİ HAZIRLAMA • Aferez, Latincede„ uzaklaştırma‟„ ayırma‟ anlamlarına gelen bir sözcüktür. Hemaferez ise tam kanın donor veya hastadan alınarak komponentlerine ayrıştırılması, istenen komponentin tutularak geri kalan kısımların donör veya hastaya geri verilmesi işlemidir. Aferez işlemleri, gelişen teknolojiye paralel olarak bilgisayarlı otomatik cihazlar aracılığıyla gerçekleşir. • Tam kan transfüzyonunda kan komponentleri ayrıştırılmadığı için, hastanın ihtiyacı olan ve olmayan komponentler aynı anda verilir sonuçta hastanın kan dolabımında gereksiz bir yüklenme meydana gelir. Oysa komponent transfüzyonunda hastaya, yalnızca ihtiyacı olan kan komponenti verilir. 6-8 tam kan bağışçısından elde edilebilecek miktardaki komponent, aferez işleminde tek bağışçıdan, tek seansta alınır. Aferezle kan transfüzyonundan kaynaklanabilecek yan etkileri en aza indirmek mümkün hale gelir. • Aferez sayesinde tek bir Aferez cihazı • Aferez cihazı, kan bankasında bazı kan ürünlerini elde etmek için kullanılan bir alettir. Donörün her iki kolundan damara girilir, alete bağlanır ve birkaç saat içinde işlem tamamlanır. Donörün hastaneye yatırılmasına gerek yoktur. Veren kişi için bir tehlikesi yok denecek kadar azdır. Aferezde aralıklı ve sürekli akım teknikleri denilen esaslara dayalı değişik cihazlar kullanılır. Resim 4.1: Aferez cihazı çeşitleri Aferez işlemi • asta ile donörün kan grubu uyumu kontrol edilir. • Donörün uygunluk testleri kontrol edilir. • Cihaz analize hazırlanır. • Donör bilgileri cihaza yüklenir. • İstenilen ürün doğrultusunda donor hazırlanır. • Donörün damar yolu açılır. • Donör cihaza bağlanır. Resim 4.3: Aralıklı akım aferez cihazı (Bağışçı cihaza tek koldan bağlanır.) • İşlem başlatılır. • Cihazın çalışması takip edilir. • İşlem sonlandırılır. • Donör cihazdan ayırılır. • Donöre gerekli tavsiyelerde bulunulur. 4.1. Hemaferez Yöntemi ile Kan Ürünleri Hazırlama 4.1.1. Aferezle Eritrosit Süspansiyonu Hazırlama Hazırlanması • • • • • Sitrat içeren solüsyonlar ile antikoagüle edilmiş tam kan, bağışçıdan alınır. Aferez cihazı yardımıyla eritrositler, tek başına ya da diğer kan bileşenleri ile eş zamanlı olarak toplanır. Kalan kan bileşenleri bağışçıya geri verilir. Tek bir işlemle bir veya iki ünite eritrosit toplanabilir. İşlem sırasında ya da sonrasında eritrositlere saklama solüsyonu eklenir. • 4.1.3. Aferezle Taze Donmuş Plazma Hazırlama Plazma otomatik olarak aferezle toplanır. Dondurma işlemi, aferezle ayrılmadan sonraki ilk 6 saat içerisinde yapılmalıdır. Saklama koşulları • • Saklama sırasındaki stabilite ortamın saklama sıcaklığına bağlıdır. Optimal saklama sıcaklığı -25ºC veya altıdır. Saklama sıcaklığına göre izin verilen saklama süreleri; • -25ºC`nin altında 36 ay, • -18ºC ile –25ºC arasında 3 aydır. • 4.1.4. Aferezle Granülosit Süspansiyonu Hazırlama bağışçı afereziyle elde edilen, plazmada Tek süspanse edilmiş, granülositten yoğun bir bileşendir. Granülosit bağışçılarının bağıştan önce, tanımlanan şekilde ilaç kullanmaları gerekir. Bu amaçla ilaç kullanımına başlanmadan, bağışçının bilgilendirilmesi ve onayının alınması zorunludur. Granülositlerin başlıca fonksiyonu mikroorganizmaların fagositozu ve ortadan kaldırılmasıdır. Saklama koşulları • Bu preparat saklamak için uygun değildir ve toplandıktan sonra en kısa zamanda transfüze edilmelidir. Aksi halde saklama, +20°C ile +24°C‟de 24 saat ile sınırlıdır ve çalkalanmamalıdır. • 5. KAN ÜRÜNLERİNİ IŞINLAMA VE FİLTRELEME 5.1. Kan Ürünlerinin Işınlanması Kan transfüzyonu sırasında kan ürünleri içinde bulunan lökositlerden dolayı bazı komplikasyonlar meydana gelebilir. Lenfositler, iyonize radyasyona maruz bırakılarak çoğalma fonksiyonu engellenir. Bu işlem, diğer kan bileşenlerine ciddi bir zarar vermediğinden işlenmiş bir bileşen, tüm hastalara güvenle verilebilir. İşlem sırasında bileşenin hiç bir kısmının 25 Gray‟dan az ve 50 Gray‟dan fazla doz almadığı garanti edilmelidir. Işına maruz kalma süresi, her bir radyasyon kaynağı için standardize edilmeli ve izotopun kaybı dikkate alınarak belli aralarla yeniden kontrol edilmelidir. • Eritrosit suspansiyonları kan bağışından sonraki 14 güne kadar ışınlanabilir ve ışınlandıktan sonra da bağışın 28. gününe kadar saklanabilir; bunun tek istisnası bileşenin bağıştan sonraki 5 gün içinde ışınlandığı ve ışınlanmadan sonraki 24 saat içinde kullanılması gerektiği uterus içi transfüzyon veya masif yenidoğan transfüzyonudur. Işınlanmış trombosit süspansiyonu son kullanma tarihine kadar kullanılabilir Işınlama trombosit • • • • • • • • Hücresel komponentler, aşağıdaki durumlarda ışınlanmalıdır. Kan veren kişi alıcının akrabası olması, Verilecek kan veya kan komponentinin intrauterin transfüzyon için hazırlanmış olması Alıcının bağışıklık sisteminin bozuk olması, Alıcıya allojenik kemik iliği veya periferik kök hücre tansplantasyonu yapılmış olması, Neonatal exchange transfüzyonda, Hodgkin hastalığı veya Non-Hodgkin‟s lenfoma hastalığı olanlarda, Yoğun kemoterapi ve radyoterapi alan hastalarda, Işınlanması gereken ürünler ürünler Işınlanması gereksiz • Tam kan, Taze donmuş plazma • Eritrosit süspansiyonu Kriyopresipitat • Trombosit süspansiyonu • Yıkanmış eritrosit süspansiyonu • Lökositi azaltılmış eritrosit süspansiyonu • Lökositi azaltılmış trombosit süspansiyonu • Taze plazma • 5.1.1. Kan Ürünlerinin Gama Işını ile Işınlanması • Gama ışınlama için doz ayarlı ekipman kullanılmalıdır. • Işınlama süresi, hiçbir noktada önerilen en yüksek dozun üzerine çıkmamak koşuluyla; kan ve kan bileşenlerinin önerilen en düşük doz olarak belirlenmiş dozu almasını • • • Gama ışınlama için kullanılan cihazın bakım ve denetimi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu‟nun öngördüğü mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmelidir. Kobalt kaynağı kullanıldığında, yılda en az bir kez kaynak yenilenmelidir. Işınlanmış ve ışınlanmamış kan Resim 5.1: Kan ürünlerinin ışınlama cihazının kefesine yerleştirilme aşamaları Sezyum 137 kaynağı ile 2500 - 3200 cGY dozda gama ışını ile ışınlama yapılır. • Işınlanan ürünlere, ışınlanmıştır etiketi yapıştırılır. 5.2. Kan Ürünlerini Filtreleme • Kanın içerdiği lökositlerin çeşitli nedenlerle hastaya geçmesi sakıncalı olabilir. Lökositler transfüzyonun istenmeyen yan etkilerinin çoğunda doğrudan veya dolaylı olarak rol aynar. Kanın lökositlerden arındırılması amacıyla en sık kullanılan, en duyarlı yöntem, kanın özel lökosit fitreleriyle filtrasyonudur. • Özelikle sitomegalovirus (CMV) negatif gebeler, kemik iliği nakli planlanan veya yapılmış hastalar, prematürelerde bu enfeksiyonun bulaşmasının ve ayrıca immün sistemi baskılanmış hastalarda reaktivasyonun ya da reenfeksiyonun önlenmesi için CMV taşıyan lökositlerin kan ürününden uzaklaştırılması gerekir. Ayrıca, kan bileşeni transfüzyonu sırasında plazma protein yapılarına ve lökositlere ilişkin alerjik reaksiyon, anafilaksi, hemolitik olmayan transfüzyon reaksiyonları gözlenen hastalarda lökosit filtrelerinin kullanılması gerekir. Lökosit filtrelerinin kullanılması ile özellikle trombosit alloimmünizasyonu önlenir. • Çeşitli tipleri olan lökosit filtrelerinin en duyarlı olanları %99.99 oranında lökositleri süzer. Tüm bu filtrelerin haznesinde kan biriktiğinden ve kan, bakteriler için iyi bir üreme ortamı teşkil ettiğinden kan bileşeni içerisinde bakteri varsa üremesi hızlanır. Bu nedenle maksimum 4 saat sonra filtreler değiştirilmeli ya da her iki ünite transfüzyondan sonra yeni set kullanılmalıdır. • • • • Filtreleme tekniği Filtre edilmesi istenen kan ürünleri (eritrosit süspansiyonu, random trombosit, havuz trombosit) steril tüp birleştirme cihazı ile filtreli torbaya birleştirilir. Birleştirilen ürün torbaları ürün yukarıda kalacak biçimde yüksek bir yere asarak ürünün filtreden geçerek filtreli torbaya akması sağlanır. Filtreli ürün torbasının havası alınır. Filtre edilen ürünlere, filtre edilmiştir etiketi yapıştırılır.
