muş ili 2015 yılı çevre durum raporu
advertisement
T.C. MUŞ VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ MUŞ İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ MUŞ - 2016 i İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÖNSÖZ Günümüzün modern toplumlarında fosil yakıtlarla enerji ihtiyacı karşılanan bir sanayileşme görülmektedir. Bu durum gerek toprakta ve suda gerekse havada yoğun bir kirlenmeye neden olmaktadır. Dünyamız insanoğlunun kendi elleriyle belki de içinden çıkılmaz bir hale getirdiği bir çevre mi sanayi mi ikilemiyle karşı karşıyadır. Çevreyi ihmal etmeden, onu yok etmeden sanayileşmenin yollarını hep birlikte bulmak zorundayız. Geçmiş yıllarda çevreye çok büyük zararlar veren Çernobil türü nükleer santral kazaları, okyanusları ve denizleri kirleten petrol kuyuları ve petrol tankeri kazaları, binlerce hektarlık ormanlık alanı tahrip eden orman yangınları ile karşılaştık. Özellikle son yıllarda küresel ısınmaya bağlı pek çok sel felaketi, orman yangını ve heyelan olaylarıyla karşı karşıya kaldık. Bunlar havayı, suyu toprağı ziyadesiyle kirletmemize yetti de arttı bile. Ülkemiz denizleriyle, bereketli topraklarıyla, nehirleri, ovaları, dağları ve yaylaları ile modern dünyanın gıpta ile baktığı bir ülkedir. Dolayısıyla bu güzellikleri çocuklarımıza temiz olarak teslim etmeliyiz. 2872 Sayılı Çevre Kanunu gereği hazırlanan Muş İli Çevre Durum Raporu, ilimizin çevresel anlamda fotoğrafının çekilmesi amacına yöneliktir. Henüz ilimizde sanayinin gelişmediği, nüfusun az olduğu göz önüne alındığında çevre kirliliği ilimizde henüz sınırlıdır. İlimizde kış şartlarının aşırı soğuk geçmesi ve uzun sürmesi nedeniyle ısınma amaçlı katı yakıt tüketimi fazladır. Kalitesiz yakıt kullanılması durumunda ciddi hava kirliliği olmaktadır. Kaliteli yakıt tüketilmesi için yoğun denetimlerimiz devam etmektedir. Bakanlığımızın vizyonuna uygun şekilde çağdaş yerleşme, kentleşme, güvenli yapılaşmaya ve yaşanabilir bir çevreye ulaşmak için stratejiler belirleyip uygulamak temel hedeflerimiz olacaktır. Esas olan her bireyin, her sanayicinin sonuç olarak potansiyel kirletici olan herkesin kendisini doğal bir çevreci olarak görmesi ve böyle hareket etmesiyle temiz bir çevreye kavuşabilmemiz mümkün olacaktır. Bu vesile ile raporun hazırlanmasına emek veren, doküman sağlayan tüm kişi, kurum ve kuruluşlara teşekkür ederiz. Metin İLHAN Çevre ve Şehircilik İl Müdürü ii İL ÇEVRE DURUM RAPORU İçindekiler GİRİŞ .........................................................................................................................................................1 Sanayi ..................................................................................................................................................2 Turizm .................................................................................................................................................2 A. HAVA ....................................................................................................................................................4 A.1. Hava Kalitesi ..................................................................................................................................4 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar ......................................................................................7 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar ................................................................... 10 A.4. Ölçüm İstasyonları...................................................................................................................... 11 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü ..................................................................................................... 12 A.6. Gürültü ....................................................................................................................................... 13 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar .................................................. 14 A.8. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 14 B. SU VE SU KAYNAKLARI....................................................................................................................... 15 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli ................................................................................................. 15 B.1.1. Yüzeysel Sular ................................................................................ 15 B.1.2. Yeraltı Suları .................................................................................. 19 B.1.3. Denizler ....................................................................................... 19 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi ............................................................................................................ 19 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu ................................................................................................ 20 B.3.1. Noktasal kaynaklar ........................................................................... 20 B.3.2. Yayılı Kaynaklar ............................................................................... 20 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri ....................................................................... 21 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ...................................................................... 21 B.4.2. Sulama ........................................................................................ 22 B.4.3. Endüstriyel Su Temini ........................................................................ 23 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı........................................................ 23 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı ................................................................... 24 B.5. Çevresel Altyapı .......................................................................................................................... 24 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus ....................................... 24 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri ...... 27 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri ........................................................ 27 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması ........................................ 27 iii İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü ......................................................................................................... 27 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar......................................................... 27 B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı .................................................... 28 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar ................................................................................... 28 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği ........................................... 28 B.7. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 29 C. ATIK ................................................................................................................................................... 30 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) ............................................................................ 30 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları ................................................................................. 32 C.3. Ambalaj Atıkları .......................................................................................................................... 32 C.4. Tehlikeli Atıklar ........................................................................................................................... 33 C.5. Atık Madeni Yağlar ..................................................................................................................... 34 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler ........................................................................................................... 35 C.7. Bitkisel Atık Yağlar ...................................................................................................................... 35 C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)......................................................................................... 36 C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) ................................................................................. 36 C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar ..................................................................................... 36 C.11. Tehlikesiz Atıklar ...................................................................................................................... 37 C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları ................................................... 37 C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül .................................................. 38 C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları .............................................................. 38 C.12. Tıbbi Atıklar .............................................................................................................................. 38 C.13. Maden Atıkları .......................................................................................................................... 39 C.14. Sonuç ve Değerlendirme .......................................................................................................... 39 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ ............................................................................................................... 40 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar .......................................................................................................... 40 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 40 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ......................................................................................... 41 D.1. Flora ........................................................................................................................................... 41 D.2. Fauna ......................................................................................................................................... 41 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar ........................................................................................................... 41 D.4. Çayır ve Mera ............................................................................................................................. 41 iv İL ÇEVRE DURUM RAPORU D.5. Sulak Alanlar .............................................................................................................................. 42 D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları ....................................................................................... 42 D.7. Sonuç ve Değerlendirme............................................................................................................ 42 E. ARAZİ KULLANIMI .............................................................................................................................. 43 E.1. Arazi Kullanım Verileri ................................................................................................................ 43 E.2. Mekânsal Planlama .................................................................................................................... 44 E.2.1. Çevre Düzeni Planı............................................................................ 44 E.3. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 46 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ .............................................................................................. 47 F.1. ÇED İşlemleri............................................................................................................................... 47 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri ...................................................................................................... 48 F.3. Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................ 49 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI ......................................... 50 G.1. Çevre Denetimleri ...................................................................................................................... 50 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi ................................................................................................... 53 G.3. İdari Yaptırımlar ......................................................................................................................... 53 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları ........................................................... 54 G.5. Sonuç ve Değerlendirme............................................................................................................ 54 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ ............................................................................................................................ 55 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER .................................................................................. 55 1.GENEL ............................................................................................................................................. 55 1.1.NÜFUS ........................................................................................... 55 5. ARAZİ KULLANIMI .......................................................................................................................... 61 6. TARIM ............................................................................................................................................ 62 7. ORMAN.......................................................................................................................................... 63 8. BALIKÇILIK...................................................................................................................................... 64 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ................................................................................................................ 64 11. TURİZM ........................................................................................................................................ 69 EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU ............................ 70 BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ .................................................................................................................. 70 BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ ...................................................................................................................... 73 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ ............................................................................................................ 77 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI .......................................................................... 78 v İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları ....................................................................4 Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi ................................................................................................5 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri ................6 Çizelge A.4 - Muş ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler .................................................................................9 Çizelge A.5 – Muş ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş.) ...........................9 Çizelge A.7 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Muş Şeker Fabrikası)................ 10 Çizelge A.8 - Muş ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (havaizleme.gov.tr) ............................................................................................................................... 11 Çizelge A.9 - Muş ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (havaizleme.gov.tr)............................................................................... 12 Çizelge A.10 - 2015 Yılında Muş İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (TÜİK) ............................................................................................................................................................... 13 Çizelge B.11 – Muş İlinin Akarsuları (DSİ) ......................................................................................... 15 Çizelge B.12 - Muş ilinde Bulunan Göller ve Rezervuarlar (DSİ, 2010) ............................................. 17 Çizelge B.13 – Muş ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ) ................................................................... 19 Çizelge B.14 - Muş ilinde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ) .................................................................................... 19 Çizelge B.15 – Muş ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ........................................................................................................................................ 26 Çizelge B.17 .- Muş ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) .............................................................................. 27 Çizelge B.18 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) ............................. 28 Çizelge B.19 - Muş ilinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) ...................... 29 Veri bulunmadığından Çizelge B.20 doldurulamamıştır. ..................................................................... 29 Çizelge C.21 Muş ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ........................................................................................................... 31 Çizelge C.22 - Muş ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 32 Çizelge C.23 - Muş ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl)............................. 33 Çizelge C.24 – Muş ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması) .......................................................................................................................... 34 Çizelge C.29 - Muş ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması,) ......................................................................................................................................... 35 Çizelge C.30 – Muş ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (KOLZA Biodizel).... 35 vi İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.31 – Muş ilinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ....................................................................................................... 36 Çizelge C.32 – Muş ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................... 36 Çizelge C.34 - Muş ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................................................................................................................... 37 Çizelge C.38 – 2015 Yılında Muş İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 38 Çizelge C.39 - Muş ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ......... 38 Çizelge Ç.41 – Muş ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ........................................................................................................................................... 40 Çizelge E.42 – 2015 Yılı için Muş ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) .................................................................................................... 44 Çizelge F.43 – Muş İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 47 Çizelge F.44 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) .................................. 48 Çizelge G.45 - Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ................................................................................................................... 50 Çizelge G.46 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ..................................................................................... 53 Çizelge G.47 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ....................................................................................................... 54 vii İL ÇEVRE DURUM RAPORU ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil A.1 – Muş ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri ........................................ 10 Şekil A.2 - Muş ilinde Muş İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ............... 11 Şekil A.3. - Muş ilinde Muş İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ................. 12 Şekil A.4 – Muş ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı ................... 13 Şekil B.6 - Muş ilinde 2015 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı ......................................... 21 Şekil B.8 - Muş ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Muş Belediye Başkanlığı, TÜİK) ........................................................................................................ 25 Şekil C.12 - Muş ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) .. 32 Şekil C.13 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ................................................................................................................. 33 Şekil C.14 – Muş ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları ........................................................... 34 Şekil E.23 – Muş ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) ........................................................................................................................................... 43 Şekil F.25 – Muş İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ........................................................................................ 47 Şekil F.26 – Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................. 48 Şekil F.27 - Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................................................................................................................... 49 Şekil G.28 - Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 51 Şekil G.29 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 51 Şekil G.30– Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................... 52 Şekil G.31 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................ 52 Şekil G.32 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)........................................................................................................................ 53 Şekil G.33 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ............................................................................... 54 viii GİRİŞ Muş İli, Doğu Anadolu Bölgesindedir. 39 29’ Ve 38 29’ kuzey enlemleriyle 41 06’ ve 41 47’ doğu boylamlarının arasındadır. Yüzölçümü 8196 km2’dir. Türkiye yüz ölçümünün yüzde 1,1’ini kaplar. Muş ili, doğuda Ağrının Patnos ve Tutak, Bitlis’in Ahlât ve Adilcevaz, kuzeyden Erzurum’un Karayazı, Hınıs, Tekman, Karaçoban, batıdan Bingöl’ün Karlıova ve Solhan, güneyden ise Diyarbakır’ın Kulp, Siirt’in Sason ve Bitlis’in Güroymak ve Mutki ilçeleri ile çevrilidir. Muş şehri Güney Doğu Toros Dağlarının uzantısı olan Haçreş dağlarının önemli zirvelerinden Kurtik Dağının kuzeye bakan yamaçlarında, Çar ve Karni derelerinin aktıkları vadiler arasında kuruludur. Müdürlüğümüz bünyesinde yedi şube bulunmakta olup, bunlardan biride 7 personelle görev yapmakta olan ÇED ve Çevre Hizmetleri Şubesidir. Ayrıca iki Müdür Yardımcısı görev yapmaktadır. Muş İl Sınırları İçindeki İlçeler: 1-Bulanık 2-Malazgirt 3-Varto 4-Hasköy 5- Korkut Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2015 yılı sonuçlarına göre Muş’un nüfusu 408.728 kişidir. İlimiz yüksek ve dağlık bir yöredir. İl alanının % 34,9’unu kaplayan, Güneydoğu Torosların uzantısıdır. Bu dağlar, Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte oluşmuş genç dağlardır. Rakım, genellikle 1250 metrenin üzerindedir. Genç ve verimli alüvyonlarla örtülü ovalar, il yüzölçümünün % 27,2’ sini kaplar. Murat vadisi il topraklarını doğu-batı doğrultusunda parçalamıştır. Genellikle 1500-1700 metre rakımlı platolar il alanının % 37,9’unu kaplar. Güneydoğu Toros dağlarının uzantıları Muş il alanın çevreler. Eskiden gür ormanlarla örtülü olan bu genç dağlar, zamanla çıplaklaşmıştır. İlimizin başlıca önemli dağları Akdoğan (Hamurpet), Şerafettin, Bilican, Bingöl, Haçreş (Karaçavuş,Çavuş), Otluk ve Yakupağa dağlarıdır. Tarım İlimizde çoğunlukla nadaslı tarım uygulanmaktadır. Kuru tarım alanlarının tamamında nadas uygulaması yapılmaktadır. Yalnız çok yıllık bitkiler ekilmiş ise (yonca, korunga) nadas sistemi uygulanmaz. İlimiz tarım alanlarının %61’inde kuru tarım yapılmaktadır. Bu alanlarda en çok buğday, arpa, yonca, korunga fiğ, az miktarda karpuz nohut ve kuru fasulye 1 İL ÇEVRE DURUM RAPORU tarımı yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında sebzecilik, meyvecilik, bağ ve şekerpancarı, mısır, ayçiçeği gibi tarla ürünlerinin üretimi yapılmaktadır. İlimizde sulu tarım alanlarında dahi iklim ve toprak yapısı gereği yılda bir kez ürün alınmaktadır. İkinci ürün yağış, sıcaklık, güneşli gün sayısı, güneşlenme süresi yetersizliği nedeniyle yetişmemektedir. İlimizde ana ürün olarak en çok hububat ekilmektedir. Yem bitkileri ekimi son yıllarda artarak ikinci sırayı almıştır. Daha sonra endüstri bitkileri ve baklagiller gelmektedir. Tarımsal işletmelerde genel olarak hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup, işletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması verimliliğin düşük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Sanayi Sanayinin sağlıklı ve çevreye zarar vermeksizin gelişmesi açısından sanayinin altyapısını oluşturan küçük sanayi sitesi (KSS) ve organize sanayi bölgeleri (OSB) yatırımları oldukça önemlidir. Yer seçimi, yerleşim yerlerine hava kirliliği ve rahatsız edilmeme bakımından il merkezine uzak olan bir yerde yapılması gerekmektedir. Herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın ilin değişik kesimlerinde yer alan küçük ve orta ölçekli işletmeleri bir araya getiren KSS ve orta ölçekli işletmeleri bir araya getiren OSB yatırımları açısından İlimizle ilgili bilgiler; Küçük sanayi siteleri, küçük ve orta ölçekli sanayici ve sanat erbabının altyapısı mevcut, eğitim ve sosyal tesisleri bulunan sağlıklı işyerlerinde çalışmalarını temin etmek üzere Bakanlığımız kredi desteği ile veya doğrudan müteşebbislerin öz kaynaklarıyla yapılmaktadır. İlimizde Merkezde 3, Bulanık ve Malazgirt İlçelerimizde birer adet olmak üzere toplam 5 Küçük Sanayi Sitesi, tamamlanmış olup, hizmete açılmıştır. Varto ilçemizde yapılmakta olan Öz Vartolular Küçük Sanayi Sitesi bitme aşamasındadır. Turizm Muş’ ta yavaş yavaş gelişmekte olan turizm sektörü doğal ve kültürel turizmin giderek ivme kazanması ve var olan doğal değerlerin ancak gelişmiş bir çevre bilinciyle korunabileceği olgusu oturmaya başlamıştır. Bu bağlamda kurumlar arası işbirliği artırılmaya ve yeterli koordinasyon sağlanarak daha sağlıklı adımlar atılmaya devam edilmektedir. Daha sağlıklı, temiz ve bakımlı bir çevreyle turizmin daha da gelişeceği bilindiğinden bu yönde ki çalışmalara ağırlık verilmektedir. Dağlar Muş ili yüksek ve dağlı bir yörededir. İl alanının yüzde 34,9’unu kaplayan dağlar, Güney Doğu Torosların uzantılarıdır. Bu dağlar, Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte oluşmuş genç dağlardır. Rakım, genellikle 1250 metrenin üzerindedir. Genç ve verimli alüvyonlarla örtülü ovalar, il yüzölçümünün yüzde 27,2’sini kaplar. Murat vadisi il topraklarını doğu-batı doğrultusunda parçalamıştır. Genellikle 1500-1700m rakımlı platolar il alanının yüzde 37,9’unu kaplar. 2 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Platolar, Vadiler Ve Ovalar İl alanının kuzey ve kuzeybatısında yer alan bu platolar Murat vadisinin tavanı ile bu dağların zirveleri arasında sıralanır. Az dalgalı ve kalın bir toprak tabakası ile örtülüdürler. Bol sulu ve otludurlar. Bu nedenle Muş tarımının en gelişmiş dalı hayvancılıktır. Muş ilindeki vadiler Murat Irmağı ve kollarınca açılmıştır. Bu vadilerin en önemlisi Murat Vadisidir. Muş il alanının yüzde 27,2’sini ovalar oluşturur. En önemlisi Muş, Bulanık, Malazgirt ve Liz Ovalarıdır. Akarsular ve Göller Muş il alanı Fırat Havzası içindedir. İl topraklarını sulayan önemli akarsular Murat ile onun kolu olan Karasu’dur. Murat Irmağı: Van Gölünün kuzeyindeki Aladağ’dan doğar. Uzunluğu 600 km kadardır. Muş il sınırlarına kuzey doğudan girer. Kuzey-güney doğrultusunda bir süre akan ırmak bu sırada birkaç küçük dereyle ve doğuda da Karakaya Deresiyle birleşir. Debisi 200–300 m3’tür. Debi ırmağın kabardığı zamanlarda 2500m3 bulur. Suyun azaldığı zamanlarda ise 50–70 m3 kadar düşer. Murat ırmağını besleyen diğer akarsular şunlardır: Badişah, Şehit, Heftreng, Körsuyu, Liz, Köşker dere ve çaylarıdır. Karasu: Güroymak’dan doğar. Muş il sınırlarına güneyde girer. Uzunluğu 68 km kadardır. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda akar. Başlıca kolları Daralı ovadan kaynağını alan 27 km uzunluğundaki Abdulbahar, Kazana Tepesinden doğan 35 km uzunluğundaki Kelereş ile Çar ve Karni’dir. Muş il sınırları içindeki diğer önemli akarsular şunlardır: Aynı adlı dağdan doğan Çiçekveren Deresi (13 km), Aktuzladan doğan Heronek suyu (24 km), Bilican dağından kaynağını alan Liz Suyu (32 km), Kımsoradan doğan Çılbuhur deresi (27 km) ve Hamurpet Dağından kaynağını alan Memanlı suyudur ( 24 km). Muş ili sınırları içinde kalan başlıca göller: Haçlı (Bulanık), Hamurpet (Akdogan), Küçük Hamurpet,Gaz(Kaz)gölleridir. Haçlı (Bulanık) Gölü: İlin güneydoğusunda Bulanık ilçesinin güneyindedir. Göl adını güneyindeki Haçlı Köyünden almıştır. Göl Bulanık adını ise suyun genellikle bulanık oluşundan almıştır. Bir lav seti gölüdür. Haçlı gölü de kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesi ile oluşmuştur. Yüzölçümü 10 km2 kadardır. Gölde derinlik 7 m. aşmaz. Haçlı Gölü güneybatıdan akan Şeyhtokum Deresi ile birkaç kaynaktan beslenir. Gölün su düzeyi bütün yıl boyunca hemen, hemen aynı kalır. Kışın donduğunda göl sathında yürünebilmektedir. Gölde alabalık ve aynalı sazan bulunmaktadır. Büyük Hamurpet Gölü: Varto ilçesinin kuzeybatısında Hamurpet dağlarının batısında yer alır. 2149 Rakımda ve 21 metre derinliğindedir. Yüzölçümü 1088 km2’dır. Gölün her tarafı dik kayalarla çevrilidir. Derinliği küçük göle nazaran daha az olduğundan yeşil renktedir. Kaynak ve kar suları ile beslenir. Kış aylarında donar, su seviyesi tüm yıl boyunca pek değişmez. Gölde bol miktarda aynalı sazan balığı ile ördek, kaz, turna ve kunduz da bulunmaktadır. Gölün bulunduğu alan volkanik özellikler taşımaktadır. Fazla olan suyu yakınından geçen İskender çayına boşaltır. 3 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Küçük Hamurpet Gölü: Büyük Hamurpet gölünün yaklaşık 300 m kadar güneyinde ve 2173 rakımda küçük dairesel bir yapısı vardır. Gölün alanı 149 km2 dir. 47 metre derinlikte olduğundan mavi bir görünüme sahiptir. Dipten Büyük Hamurpet’e akıntısı bulunmaktadır. Gaz (Kaz) Gölü: Malazgirt ilçesine bağlı Aktuzla Bucağının yakınlarındaki bu göl Karstik bir göldür. Gölün suyu tuzlu ve acıdır. Derinliği azdır. Kenarları sazlıktır. Bu nedenle ilkbaharda burası göçmen kuşların akınına uğrar. Kaz, ördek, su tavuğu en çok rastlanılan hayvan türleridir. A. HAVA A.1. Hava Kalitesi A.1. Hava Kalitesi Türkiye’de özellikle kış sezonunda meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Muş hem kükürtdioksit hem de partiküler madde bulunduğundan 1. derecede hava kirliliği yaşayan iller arasında yer almaktadır. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Katı, sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine, artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı sağlamaktadır. Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül madde (PM10) , kükürtdioksit (SO 2 ), azot dioksit (NO 2 ) ve ozon (O 3 ) dur. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1’ de verilmektedir. Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları İndeks İyi HKİ 0 – 50 Orta Hassas Sağlıksız Kötü Tehlikeli L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³] CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. 0-100 0-100 0-5.500 0-120L 0-50 51 – 100 101-250 101-200 151 – 200 501-850 501-1.000 101 – 150 201 – 300 301 – 500 251-500 851-1.100 >1.101 5.501-10.000 121-160 51-100 201-500 10.001-16.000L 161-180B 101-260 1.001-2.000 24.001-32.000 241-700 401-520 >2.001 16.001-24.000 >32.001 181-240U >701 261-400 >521 4 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (AQI) Değerler Sağlık Endişe Seviyeleri Renkler Hava Kalitesi İndeksi bu aralıkta olduğunda.. ..hava kalitesi koşulları.. ..bu renkler ile sembolize edilir.. 0 - 50 İyi Yeşil Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil etmiyor. 51 - 100 Orta Sarı Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir. 101- 150 Hassas Turuncu Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun etkilenmesi olası değildir. 151 - 200 Sağlıksız Kırmızı Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir. 201 - 300 Kötü Mor Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının etkilenme olasılığı yüksektir. 301 - 500 Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir. Anlamı ..ve renkler bu anlama gelir. 5 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) Kirletici SO 2 Ortalama süre Saatlik Sınır değer 900 µg/m3 Sınır değerin yıllık azalması -KVS- 400 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 250 µg/m3 (sınır değerin %62,5’u) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması içinKış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart) -insan sağlığının korunması içinHedef Sınır Değer (Yıllık aritmetik ortalama) Hedef Sınır Değer Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart) Uyarı eşiği İlk seviye: µg/m3 500 İkinci seviye: 850 µg/m3 Üçüncü seviye: 1.100 µg/m3 250 µg/m³ Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Dördüncü seviye: 1.500 µg/m3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) 60 µg/m³ 120 µg/m³ -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için-UVSyıllık NO 2 -hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için-KVS- 150 µg/m3 60 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 300 µg/m3 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için-UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 100 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %60’ı) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 6 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam) Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması PM10 1 -KVS- 300 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 100 µg/m3(sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 24 saatlik % 95/yıl Uyarı eşiği İlk seviye: 260 µg/m3 İkinci µg/m3 seviye: 400 -insan sağlığının korunması içinKış Sezonu Ortalaması 200 µg/m3 (1 Ekim – 31 Mart) -insan sağlığının korunması için-UVS- 150 µg/m3 yıllık -insan sağlığının korunması içinKurşun -UVS- Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 90 µg/m3 (sınır değerin %45’i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %40’ı) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 2 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 30 mg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 10 mg/m3(sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır yıllık Üçüncü µg/m3 seviye: 520 Dördüncü seviye: 650 µg/m3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) -insan sağlığının korunması için24 saatlik CO % 95/yıl -insan sağlığının korunması içinyıllık 10 mg/m3 -insan sağlığının korunması için- A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. 1 PM10, asılı partikül madde – siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (1964), referans metot olarak alınır. 7 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 ’din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO 2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. 8 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları = NO+ O => O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X , metan, CO ve VOC’ler (etan (C 2 H 6 ), etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), toluen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur. Çizelge A.4 - Muş ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) İthal Kömür Rusya/Güney Amerika 57132 Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Min6400 Yakıtın Özellikleri Uçucu Toplam Toplam Madde Kükürt Nem (%) (%) (%) 12-31 Max0,9 Kül (%) Max10 16 (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Isınma amaçlı 2015 yılında ilimize toplam 57.132 ton kömür girişi yapılmıştır. Çizelge A.5 – Muş ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş.) Yakıtın Özellikleri Yakıtın Cinsi (*) Petro Kok Temin Edildiği Yer G.AMERİKA/ İSKENDERUN Tüketim Miktarı (ton) 245167 Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçuc u Mad de (%) Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Kül (%) 7500 12 4,95 9,49 1 9 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Yakıtın Özellikleri Yakıtın Cinsi (*) İthal Linyit Kömür Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) RUSYA/TRABZON 76842 Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçuc u Mad de (%) Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Kül (%) 6000 26 0,45 11,47 7 (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. İlimizde doğalgaz kullanılmadığından Çizelge A.6 doldurulmamıştır. Çizelge A.6 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Muş Şeker Fabrikası) Yakıtın Kullanıldığı Yer Konut Sanayi Tüketim Miktarı (m3) 2259 6010 Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) 9575 9575 1 1 Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar Şekil A.1 – Muş ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri 10 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İlde hava kalitesinin kontrolü hususunda Mahalli Çevre Kurulu toplantısı yapılmış, alınan kararlar (kaçak kömürlerin önüne geçilmesi, kullanılmasının engellenmesi, yakma teknikleri, ateşleyici belgesinin verilmesinin yaygınlaştırılması) doğrultusunda çalışmalar yapılmıştır. Çizelge A.7 - Muş ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (havaizleme.gov.tr) İSTASYON YERLERİ Yeşilyurt Mahallesi KOORDİNATLARI (Enlem, Boylam) 41.30’21,05” 38.44’30,49” SO 2 X NO X HAVA KİRLETİCİLERİ CO O2 HC PM X A.4. Ölçüm İstasyonları Bir adet hava ölçüm istasyonu Muş Merkez ilçede bulunmaktadır. Aşağıda Muş ili için Eko İnşaat İlkokulu bahçesinde kurulu olan ölçüm istasyonunda 2015 yılında ölçülen kirletici parametreler için günlük ortalama değerlerini içeren grafikler verilmiştir. İstasyon:Muş Periyodik :01.01.2015 00:00 -31.12.2015 00:00 Rapor Türü:AVG 600 500 400 300 200 100 0 PM10 Şekil A.2 - Muş ilinde Muş İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 11 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İstasyon:Muş Periyodik :01.01.2015 00:00 -31.12.2015 00:00 Rapor Türü:AVG 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 SO2 Şekil A.3. - Muş ilinde Muş İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği Çizelge A.8 - Muş ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (havaizleme.gov.tr) MUŞ SO 2 AGS * 5 - PM1 0 166 171 97 75 68 106 165 129 175 105 144 199 133 76 Ocak 54 Şubat 36 Mart 20 Nisan 3 Mayıs 3 Haziran 2 Temmuz 2 Ağustos 2 Eylül 4 Ekim 58 Kasım 44 Aralık 25 ORTALAM A *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı AGS * 24 24 13 7 3 10 28 25 29 17 12 21 18 C O AGS * N O AGS * NO 2 AGS * NO X AGS * OZO N AGS * A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 2015 yılında Müdürlüğümüzce toplam satılan ölçüm pulu sayısı 12760 adettir. Ayrıca yetkilendirilmiş firmanın 2014 yılından elinde kalan 207 adet ölçüm pulu ve 80 adet ölçüm ruhsatının farkı ödenerek 2015 yılı içerisinde kullanılmıştır. 2015 yılında ilimizde bir adet yetkilendirilmiş firma bulunmaktadır. 12 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.9 - 2015 Yılında Muş İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (TÜİK) TOPLAM 30815 TOPLAM Diğerleri 11717 Diğerleri Ağır Ticari 9090 Ağır Ticari Hafif Ticari 1467 Binek Otomobil Binek Otomobil 8541 Hafif Ticari Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Araç Sayısı A.6. Gürültü İlimiz de sanayi gelişmediğinden ve eğlence mekânları bulunmadığından gürültü şikâyetleri patlama yapan maden ocakları, düğünlerde atılan havai fişekler ve iş yerlerinden kaynaklanmaktadır. İlde bulunan iki işletmeye ve bir düğün salonuna denetim yapılmış olup herhangi bir olumsuzluk tespit edilmemiştir. İlimizde gürültü konusunda 2015 yılında 3 adet şikâyet yapılmış, söz konusu şikâyetler tarafımızca değerlendirilmiş olup Şekil A.4 düzenlenmiştir 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 EĞLENCE İŞYERİ Şekil A.4 – Muş ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 13 İL ÇEVRE DURUM RAPORU A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar İklim Değişikliği Eylem Planı ile ilgili olarak bir çalışma yapılmamıştır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde kışın uzun ve sert geçmesi, ısınma amaçlı yakıt tüketiminin fazla olması özellikle ısınma amaçlı yakıt tüketiminden kaynaklanan hava kirliliğine neden olmaktadır. 2015 yılında kalitesiz yakıt kullanılması, ateşçilerin eğitimsiz olması gibi sorunların önüne geçilmiştir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü TÜİK Yurt Çimento San. ve Tic. A.Ş. 14 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Muş il alanı Fırat Havzası içindedir. İl topraklarını sulayan önemli akarsular Murat ile onun kolu olan Karasu’dur. Murat Irmağı Van Gölünün kuzeyindeki Aladağ’dan doğar. Uzunluğu 600 km kadardır. Muş il sınırlarına kuzey doğudan girer. Kuzey-güney doğrultusunda bir süre akan ırmak bu sırada bir kaç küçük dereyle ve doğuda da Karakaya Deresiyle birleşir. Debisi 200-300 m3’tür. Debi ırmağın kabardığı zamanlarda 2500 m3 bulur. Suyun azaldığı zamanlarda ise 50-70 m3 kadar düşer. Murat ırmağını besleyen diğer akarsular şunlardır: Dişah, Şehit, Heftreng, Körsuyu, Liz, Köşker dere ve çaylarıdır. Karasu Irmağı: Güroymak’tan doğar. Muş il sınırlarına güneyde girer. Uzunluğu 68 km kadardır. Kuzeybatıgüneydoğu doğrultusunda akar. Başlıca kolları Daralıovadan kaynağını alan 27 km uzunluğundaki Abdulbahar, Kazana Tepesinden doğan 35 km uzunluğundaki Kelereş ile Çar ve Karni’dir. Muş il sınırları içindeki diğer önemli akarsular şunlardır: Aynı adlı dağdan doğan Çiçekveren Deresi (13 km), Aktuzladan doğan Heronek suyu (24 km), Bilican dağından kaynağını alan Liz Suyu (32 km), Kımsoradan doğan Çılbuhur deresi (27 km) ve Hamurpet Dağından kaynağını alan Memanlı suyudur ( 24 km). Çizelge B.10 – Muş İlinin Akarsuları (DSİ) AKARSU Toplam İl sınırları TOPLAM DEBİSİ( hm3/yıl) KOLU OLDUGU ADI Uzunluk (km) İçindeki Uzunluğu(Km) UZUNLUĞA ORANI (İl çıkışı ortalama akım) AKARSU Bingöl Çayı 66,25 35 52,83 561,37 FIRAT Hınıs Çayı 139,5 49 35,13 16,123 FIRAT Karasu 98 82 83,67 645,35 FIRAT Liz Çayı 46 46 100 77,36 FIRAT 500 205 41 3.218,85 FIRAT Murat Nehri 15 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Eğer mevcut ise, İlin akarsularında bulunan balık çiftliklerinden söz edilmelidir (konum, üretim çeşidi ve kapasite). B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar 1- Haçlı (Bulanık) Gölü: İlin güneydoğusunda Bulanık ilçesinin güneyindedir. Göl adını güneyindeki Haçlı Köyünden almıştır. Göl Bulanık adını ise suyun genellikle bulanık oluşundan almıştır. Bir lav seti gölüdür. Haçlı gölü de kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesi ile oluşmuştur. Yüzölçümü 10 km2 kadardır. Gölde derinlik 7 metreyi aşmaz. Haçlı Gölü güneybatıdan akan Şeyhtokum Deresi ile birkaç kaynaktan beslenir. Gölün su düzeyi bütün yıl boyunca hemen, hemen aynı kalır. Kışın donduğunda göl sathında yürünebilmektedir. Gölde aynalı sazan bulunmaktadır. 2- Hamurpet (Akdoğan) Gölleri: Büyük Hamurpet: Varto ilçesinin kuzeybatısında Hamurpet dağlarının batısında yer alır. 2149 Rakımda ve 21 metre derinliğindedir. Yüzölçümü 10,88 km2’dır. Gölün her tarafı dik kayalarla çevrilidir. Derinliği küçük göle nazaran daha az olduğundan yeşil renktedir. Kaynak ve kar suları ile beslenir. Kış aylarında donar, su seviyesi tüm yıl boyunca pek değişmez. Gölde bol miktarda aynalı sazan balığı ile Ördek, kaz, turna ve kunduz da bulunmaktadır. Gölün bulunduğu alan volkanik özellikler taşımaktadır. Fazla olan suyu yakınından geçen İskender çayına boşaltır. Hamurpet göllerinin Muş İl Merkezine uzaklığı yaklaşık 80 km, Varto İlçe Merkezine uzaklığı ise yaklaşık 40 km olup; yolun yaklaşık 35 km’lik kısmı stabilize, diğer kısmı asfalttır. Bu göllerin turizm ve dağ sporları açısından oldukça yüksek bir potansiyele sahip olduğu ve değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Küçük Hamurpet: Büyük Hamurpet gölünün yaklaşık 300 m kadar güneyinde ve 2173 rakımda küçük dairesel bir yapısı vardır. Gölün alanı 1,49 km2 dir. 47 metre derinlikte olduğundan mavi bir görünüme sahiptir. Dipten Büyük Hamurpet’e akıntısı bulunmaktadır. 16 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Büyük ve Küçük Hamurpet Göllerinden Bir Görünüm 2- Gaz (Kaz) Gölü Malazgirt ilçesine bağlı Aktuzla Bucağının yakınlarındaki bu göl karstik bir göldür. Gölün suyu tuzlu ve acıdır. Derinliği azdır. Kenarları sazlıktır. Bu nedenle ilkbaharda burası göçmen kuşların akınına uğrar. Kaz, ördek, su tavuğu en çok rastlanılan hayvan türleridir. Çizelge B.11 - Muş ilinde Bulunan Göller ve Rezervuarlar (DSİ, 2010) Göllerin Durumu Doğal göl yüzeyleri : 3.224 ha Kazan (Haçlı) gölü : 1.663 ha Küçük Hamurpert gölü : 153 ha Büyük Hamurpert gölü : 1.103 ha Keçan gölü : ha 60 17 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Bahri gölü : 11 ha Kaz gölü : 83 ha Diğer Göller : 151 ha Baraj rezervuarı yüzey : ----- Seddelme rezervuar yüzeyleri : ----- Gölet rezervuar yüzeyleri : 6 ha Çaygeldi göleti : 6 ha Akarsu yüzeyi : 667 ha Murat nehri : 375 ha Karasu deresi : 94 ha Bingöl çayı : 56 ha Hınıs çayı : 72 ha Çar çayı : 40 ha Arak çayı : 30 ha Toplam su yüzeyi : 3.897 ha İşletmede Olan Sulamalar : 17.662 ha : 17.600 ha Muş-Malazgirt Sulaması : 2.000 ha Muş-Karasu Sulaması : 1.350 ha Muş-Bulanık Sulaması : 3.000 ha : 10.150 ha : 1.100 ha : 62 ha : 62 ha 1-Büyük Su İşleri Projeleri Muş-Arıncık Sulaması Muş Bulanık Güllüova Sulaması 2- Küçük Su İşleri Projeleri Çaygeldi Göleti ve Sulaması Hidroelektrik Enerji Gücü (MW) Üretim (GWh/yıl) İşletmede olan : 1,4 5,0 Adalar HES : 1,4 5,0 18 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.1.2. Yeraltı Suları Muş ili sınırlarında yeraltı suyu akiferi genellikle alüvyon birimdir. Açılan kuyular yaygın olarak sulama ve içme kullanma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ortalama çekim YAS potansiyelinin %11’i civarındadır. İller Bankası 13. Bölge Müdürlüğü aracılığıyla Muş ilinde bulunan belediyelere 31 adet kuyu ile 2,3 hm3/yıl tahsis yapılmıştır. Ayrıca Elmakaya Belediyesine 2 adet kuyu için 0,3 hm3/yıl tahsis yapılmıştır. Çizelge B.12 – Muş ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ) Kaynağın İsmi hm3/yıl MUŞ 68 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri Yeraltı su seviyeleri değişimi rasat kuyu ölçümleri yapılmadığından konu hakkında bilgi verilememektedir. B.1.3. Denizler İlimizde deniz bulunmamaktadır. Şekil B.5 düzenlenememiştir. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Yüzey ve yeraltı suları için değerlendirme 7 Nisan 2012 tarih ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” ve 30 Kasım 2012 tarih ve 28483 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği”ne göre yapılmış çalışma bulunmamaktadır. Çizelge B.13 - Muş ilinde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ) Su Kaynağın ın Cinsi (Yüzey/Y eraltı) Yeraltı Kullanım amacı ve kullanılan miktar Adı İçme ve kullanma suyu 4,5 hm3/yıl Enerji üretim i Sulama suyu Endüst -riyel su temini Analiz Yapılan İstasyonun Akım gözlem istasyon u kodu Analiz sonuçları SKKY (Tablo-1) Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Koordinatları (YAS için) Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/L) 3,71 hm3/yıl 19 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Su Kaynağın ın Cinsi (Yüzey/Y eraltı) Kullanım amacı ve kullanılan miktar Adı İçme ve kullanma suyu Enerji üretim i Sulama suyu Endüst -riyel su temini Analiz Yapılan İstasyonun Akım gözlem istasyon u kodu Analiz sonuçları SKKY (Tablo-1) Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Koordinatları (YAS için) Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/L) Muş İlinde YAS Rasat kuyularının açılma işlemi devam etmekte ve nitrat kirliliği ile ilgili analiz henüz yapılamamıştır. B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar İlde, işletmeden kaynaklı atıksu oluşturan tesis bulunmamaktadır. Organize Sanayi Bölgesi faaliyete geçmiş olup atıksu arıtma tesisi henüz mevcut değildir. B.3.1.2. Evsel Kaynaklar Muş’ta yüzey sularının kirlenmesinde en çok payı evsel nitelikli kirleticiler ve tarımda kullanılan gübrelerden kaynaklanan kirlilik oluşturmaktadır. Evsel kirleticiler katı (çöpler) ve sıvı (kanalizasyon) atıklardır. Kanalizasyon atıkları, direk Karasu deresi ve Murat nehrine deşarj edilmektedir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar İlimizde yoğun olarak tarım yapılan alanlar, Muş, Bulanık, Malazgirt ve Liz ovalarıdır. İlimiz tarım alanlarının %61’inde kuru tarım yapılmaktadır. Bu alanlarda en çok buğday, arpa, yonca, korunga fiğ, az miktarda karpuz nohut ve kuru fasulye tarımı yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında sebzecilik, meyvecilik, bağ ve şekerpancarı, mısır, ayçiçeği gibi tarla ürünlerinin üretimi yapılmaktadır. İlde, tarımda kullanılan gübre ve pestisitler yağmur suları ile taşınarak Murat nehrine dökülmektedir. Akarsuya kanalizasyon suyu, tarım ilaçları ve gübrelerin karışması akarsuyun BOİ ve KOİ değerlerinin yüksek olmasına neden olur. B.3.2.2. Diğer İl merkezinde oluşan bütün katı atıklar Belediye tarafından Muş-Bitlis Karayolu 7. km’de bulunan Asfalt Plent Şantiyesi arka kısmında vahşi depolama sahalarına dökülmektedir. Çöp sahasında oluşan sızıntı suları yağmurların etkisi ile yeraltı suları ve çöp sahasına yakın olan Karasu ırmağını tehdit etmektedir. 20 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İl merkezimizde yüzeysel su değil kaynak suyu ve sondajlar kullanılmaktadır. Bu yüzden içme suyu arıtma tesisi mevcut değildir. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile şehir merkezimizdeki bütün 88.400 kişilik nüfusa hizmet verilmektedir. İlimizde 4 adet Doğal kaynak ve sondaj kuyularından su temin edilmektedir. Elde edilen suyun %67’si sondaj, %33’ü ise doğal kaynaklardan sağlanmaktadır. Sanayi amaçlı kullanılan su bulunmamaktadır. Belediye nüfusunun tamamı su hizmetinden yararlanmaktadır. İl dahilinde DSİ tarafından inşası yapılan Alparslan 1 Barajı ile yapımı devam eden Alparslan 2 Barajı bulunmaktadır. Bunun dışında baraj bulunmamaktadır. İçme suyu kaynağı olarak, il ve ilçelerde bulunan kaynak suları değerlendirilmektedir. Temin edilen Su Miktarları Kaynak; 8640; 33% Kuyu (Sondaj) Kaynak Kuyu (Sondaj); 17280; 67% Şekil B.5 - Muş ilinde 2015 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Muş Belediye Başkanlığı) İlde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen 6 adet il ve ilçe belediyesi bulunmaktadır. 21 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Yeraltı su kaynaklarından (sondajlardan) temin edilen su içme suyu olarak kullanılmaktadır. Bu sondajlardan elde edilen su miktarı: 17280 m3/gündür. Tarım ve sanayi suyu olarak kullanılan sondaj suyu bulunmamaktadır. İlimizde içme suyu arıtma tesisi bulunmamaktadır. B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. İçme Suyu temin edilen kaynaklardan, Kızılziyaret Kaynağı: 4320 m3/gün , Kaniye Denge Kaynağı: 3456 m3/gün, Eriklibağı ve Kumluk Kaynakları: 864 m3/gün, sondajlardan ise 17280 m3/gün su temin edilmektedir. B.4.2. Sulama Muş İli Sınırları içerisinde DSİ 17. Bölge Müdürlüğümüzce inşa edilerek işletmeye açılan sulamalar; Sulamanın Adı Sulama Alanı 2015 Yılı Sulanan Alan 1-Muş Karasu Sulaması 1350 ha. 119 ha 2-Muş Arıncık Sulaması 9050 ha. 428,5 ha 3-Muş Bulanık Sulaması 2370 ha. 717 ha 4-Muş Ulusu Sulaması 7223 ha 200 ha. 5-Muş Malazgirt Sulaması 1600 ha. 290 ha. 6-Muş Güllüova Sulaması 930 ha. Tarife uygulanmadığından sulanan alan bilinmemektedir.) Muş ilinde yukarıda belirtilen sulama yapılan alanların tamamı açık trapez kanal şeklinde inşa edilmiştir. Sulama yöntemi genellikle salma sulama şeklinde olup, yağmurlama sulamada yapılmaktadır. . B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Salma sulama yapılan alanlardan ve bu alanlarda kullanılan su miktarından aşağıda tablo halinde verilmiştir. Sulamanın Adı 2015 Yılı Şebekeye Alınan Su Miktarı İşletme Şekli 22 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 1-Muş Karasu Sulaması 1 770 832 m³ Sulama Birliği 2-Muş Arıncık Sulaması 16 980 000 m³ Sulama Birliği 3-Muş Bulanık Sulaması 4 211 000 m³ Sulama Birliği 4-Muş Ulusu Sulaması 3 496 000 m³ Sulama Birliği 5-Muş Malazgirt Sulaması 3 064 000 m³ DSİ’ce işletiliyor. B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Muş İlindeki sulamalarımızda basınçlı sulama sistemi bulunmamaktadır. Sulama kanalları açık trapez kanal şeklinde inşa edilmiştir. Sulamanın Adı Sulama Şekli 1-Muş Karasu Sulaması Yağmurlama sulama 98,5 ha 2-Muş Arıncık Sulaması Yağmurlama sulama 282 ha 3-Muş Bulanık Sulaması Yağmurlama sulama 417 ha 4-Muş Ulusu Sulaması Yağmurlama sulama 200 ha 5-Muş Malazgirt Sulaması Yağmurlama sulama 195 ha Sulamalarımızın tamamında tahliye kanalı inşa edilmiştir. B.4.3. Endüstriyel Su Temini Veri bulunmamaktadır. Şekil B.7 doldurulamamıştır. B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı İlimizde enerji üretime amacıyla işletmede olan Alparslan I barajı bulunmaktadır. Alparslan II barajının inşa çalışmaları devam etmektedir. Sıra No Baraj ve HES Tesisinin Adı İli Amacı 1 Alpaslan I Muş E 23 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Alpaslan I Barajı Barajın Yeri Akarsuyu Amacı İnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Normal su kotunda göl hacmi Normal su kotunda göl alanı Sulama alanı Güç Yıllık Üretim Muş Bulanık karayolunun 100. km’sinden kuzeybatı yönünde 25 km mesafede, Murat nehri üzerindedir. Murat Nehri Enerji 1995 - 2009 Kil çekirdekli kaya ve kum çakıl dolgu 3,78 hm3 88 m 2 903,50 hm3 114,8 km2 .................. ha 160 MW 488,3 GWh B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı İl genelinde rekreasyonel amaçlı yapılan bir çalışma bulunmamaktadır. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus İl merkezimizin nüfusu 88.400 kişi olup bu nüfusun %90’ına kanalizasyon hizmeti verilmektedir. Kanalizasyon suyu olarak yılda 8.000.000 m3 atıksu çıkmaktadır. Kanalizasyon sistemi hizmetinden faydalanan nüfus sayısındaki oran her yıl artmaktadır. Atıksu arıtma tesisi halen kurulamamıştır. Atıksu arıtma tesisi ile ilgili fizibilite çalışmaları ve arsa tahsis işlemleri devam etmektedir. Kanalizasyon hizmetinden 1994 yılında belediye nüfusunun %27’si, 2008 yılında belediye nüfusunun 51’i, 2014 yılında belediye nüfusunun %85’i yararlanmakta olup, 2015 yılında bu oran %90’a ulaşmıştır. 24 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2006 2008 2010 2012 2014 2015 Şekil B.6 - Muş ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Muş Belediye Başkanlığı, TÜİK) İlimizde faaliyette olan atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Atıksu arıtma tesisi hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranından ve yıllara göre değişiminden bahsedilmemiş ve Şekil B.9 oluşturulamamıştır. Belediyenin atıksu arıtma tesisi bulunmadığından çıkan arıtma çamuru ile ilgili analiz bulunmamaktadır. 25 Çizelge B.14 – Muş ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Yerleşim Yerinin Adı İnşa/plan Var aşamasında Yok Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Fiziksel Biyolojik Arıtılan Mevcut /Deşarj Kapasitesi Edilen Atıksu (ton/gün) Miktarı (m3/sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) İleri - - X - - - - - - - - - Hasköy - - X - - - - - - - - - Korkut - - X - - - - - - - - - Bulanık - - X - - - - - - - - - Malazgirt - - X - - - - - - - - - Varto - - X - - - - - - - - İlçeler İl Merkezi Muş - 26 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri Muş OSB’ de çalışmakta olan yada inşaat ve proje aşamasında olan atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimizde halen Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisi mevcut değildir. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması İlimizde halen Atıksu Arıtma Tesisi mevcut değildir. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Toprak kirliliği ile ilgili yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Çizelge B.15 .- Muş ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Var Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? Tespit Edilmiş Kirlenmiş Sahanın Yeri 1.Muş Merkez 2.Varto 3.Hasköy 4.Korkut 5.Bulanık 6.Malazgirt Tespit Edilmiş Kirlenmenin Nedeni Katı Atık Sahası “ “ “ “ “ Yok Vahşi Katı Atık Depolama Alanları X Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışma var mı? Var Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Yok X Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışmalarda ne tür temizleme faaliyetleri* yapılıyor? (Aşağıdaki temizleme yöntemleri dikkate alınmalıdır) X X X X X 27 İL ÇEVRE DURUM RAPORU * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı Arıtma tesisi bulunmadığından arıtma çamuru oluşmamaktadır. Bu sebeple Şekil B.10 ve Şekil B.12 oluşturulamamıştır. B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar arazilerin doğaya yeniden ÇED kapsamındaki mevcut kum – ocakları ile ilgili yönetmeliğe uygun rehabilitasyon çalışmaları yapılmıştır. Eski kum – ocakları ile ilgili kurum ve kuruluşlarla koordineli görüşmeler yapılarak rehabilitasyon çalışmaları yapılacaktır. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri aşağıda tablolar halinde verilmiştir. Çizelge B.16 – Muş ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Azot Fosfor Potas TOPLAM İlde Ticari Gübre Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılarak Tarım Yapılan Kullanılan Miktar Toplam Alan (ton) (ha) 10639,5 4788 430 15857,5 274997 28 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge B.17 - Muş ilinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı (ton) İnsekdisitler Böcek İlacı 11.80 Herbisitler Yabancı Ot İlacı 22,30 Mantari etmen İlacı 6,69 Kemirgen Müc. İlacı 0,01 Nemotad Müc. İlacı 0 Kırmızı Örümcek İlacı 0,02 Kabuklu Bit ve Koşnil 0 Fungisitler Rodentisitler Nematositler Akarisitler Kışlık ve Yazlık Yağlar ...... ...... TOPLAM 40,84 İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) 60000 Veri bulunmadığından Çizelge B.18 doldurulamamıştır. B.7. Sonuç ve Değerlendirme İlimizin ekilebilir tarım arazilerinin çoğunluğu kuru tarım arazileridir. İlimizde yetiştirilen ürün sayısının da sınırlı olması, gübre ve ilaç fiyatlarının da yüksek oluşu nedeniyle ilimizde gübre ve ilaç kullanımı oldukça düşüktür. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Muş Belediye Başkanlığı Muş Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü DSİ 17. Bölge Müdürlüğü 29 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C. ATIK Bu bölümde raporun kapsamında olan yılın verisi yoksa mevcut en son yılın verisi verilmelidir. C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisi henüz kurulamamıştır. Toplam yaklaşık 100 ton evsel nitelikli katı atık ve yaklaşık olarak 20 tona yakın kül ve moloz çıkmakta ve hepsi vahşi depolama yöntemiyle uzaklaştırılmaktadır. İl merkezinde oluşan bütün katı atıklar Belediye tarafından ihale yoluyla hizmet alımı yapmış olduğu şirketçe toplanmakta ve Muş-Bitlis Karayolu 7. km’de bulunan Asfalt Plent Şantiyesi arka kısmına dökülmektedir. İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf tesisi yer tespit devam etmektedir. İlimize bağlı ilçelerde evsel nitelikli katı atıkların toplanması belediyeler tarafından yapılmaktadır. Toplanan katı atıkların depolanması ve bertarafı için Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisleri ilçelerimizde bulunmamaktadır. Katı atık kompozisyonu da yapılmamaktadır. 30 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.19 Muş ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri (Muş Belediye Başkanlığı) Büyükşehir/İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Büyükşehir Belediyesi/ Birlik ise birliğe üye olan belediyeler Nüfus Yaz Muş Korkut Hasköy Bulanık Varto Malazgirt İl Geneli 88400 6131 14362 41766 9956 22096 Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Kış Yaz 100 Kış 100 Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Yaz 1,31 Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Kış 1,31 Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? Düzenli Depolama - B B B B B B - Ön İşlem (Mekanik Ayırma/ Biyokurutma/ Kompost/ Biyometanizasyon) Yakma Düzensiz Depolama - - X X X X X X 182771 *Belediye(B), Özel Sektör(OS), Belediye Şirketi(BŞ) seçeneklerinden uygun olanın sembolünü yazınız. 31 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları “Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında, sadece oluşan hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının zabıta kontrolünde belediyece belirlene yerlere dökülmesi sağlanmaktadır. Yer olarak 1 Nolu Su Terfi merkezinin arka kısmında buluna boş alana söz konusu atıklar dökülmektedir. Fakat tartım işlemi yapılmamaktadır. C.3. Ambalaj Atıkları 2015 yılında üretilen ve piyasaya sürülen ambalaj miktarı çizelgede verilmiştir. Çizelge C.20 - Muş ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Ambalaj Cinsi Plastik Metal Kompozit Kağıt Karton Cam Ahşap Toplam Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) 300000 300000 Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) 29800 48 14304 - - 821521 48 394330 - - 851321 48 408634 - - İlimizde kayıt altına alınan ambalaj üreticisi 1 adet bulunmaktadır. Kayıt altına alınan piyasaya süren işletme sayısı ise 19 adettir. Kayıtlı Ekonomik İşletmeler 20 18 16 14 12 Piyasaya Süren 10 Ambalaj Üreticisi 8 6 4 2 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Şekil C.7 - Muş ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 32 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde tehlikeli madde oluşturan tesis sayısı az olup, Tehlikeli Atık Kontrolü Yönetmeliğine göre gönderilerek bertaraf/geri kazanılması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. İlimizde; tehlikeli atıklarla ilgili lisans almış tesis bulunmamaktadır. İlimizde 14845 kg tehlikeli atık geri kazanım tesislerine, 5 kg atık ise bertaraf tesislerine gönderilmiştir. İldeki Atık Yönetim Uygulaması sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen veriler doğrultusunda Şekil C.13 ve Çizelge C.23 oluşturulmuştur. 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Geri Kazanım 2014 38439 2015 14845 Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam 500 5 0 0 200 122 0 0 39139 14995 Şekil C.8 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) Çizelge C.21 - Muş ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl) ATIK İŞLEME YÖNTEMİ ATIK İŞLEME MİKTAR KODU (R/D) YÖNTEMİ ADI (kg) R R12 8015 R R9 1370 R R1 5460 D D5 5 33 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.5. Atık Madeni Yağlar “Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik” çerçevesinde ilimizde 60 kg atık motor yağı ve 4000 kg atık endüstriyel yağ toplanarak lisanslı geri kazanım tesislerine gönderilmiştir. Atık Madeni Yağ Miktarları 25000 20000 15000 10000 5000 0 2013 2014 ATIK MOTOR YAĞI 2015 ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ Şekil C.9 – Muş ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) * Atık Yönetimi Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilmiştir. Atık motor yağı kodları Atık endüstriyel yağ kodları : : 13 02 04*, 13 02 05*, 13 02 06*, 13 02 07*, 13 02 08* 12 01 06*, 12 01 07*, 12 01 10*, 12 01 12*, 13 01 01*, 13 01 04*, 13 01 05*, 13 01 09*, 13 01 10*, 13 01 11*, 13 01 12*, 13 01 13*13 03 01*, 13 03 06*, 13 03 07*, 13 03 08*, 13 03 09*, 13 03 10*, 13 05 06*, 19 02 07* Çizelge C.22 – Muş ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması) Geri Nihai İhracat Stok Atık kazanım* bertaraf (kg) (kg) Minimizasyonu (kg) (kg) (Tesis İçi) (ton) 4060 102 *Ek yakıt olarak kullanım dahildir. 34 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde pillerin evsel atıklarla karıştırılarak biriktirilmesinin önüne geçmek için kurumlara pil kutuları dağıtılmıştır. İlde geçici akü depolama izni verilen bir tesis bulunmamaktadır. Geçmiş yıllara ait atık akü/ pil verileri bulunmadığından bilgi verilememiştir. Atık yönetim uygulamasında beyan edilmiş miktar olmadığı için Şekil C.15, Çizelge C.26, Çizelge C.27, Çizelge C.28 oluşturulamamıştır. Muş Belediyesinin atık piller ile ilgili TAP ile bir protokolü bulunmakta olup 2015 yılında yaklaşık 40 kilo atık pil TAP’a göndermiştir. Yıllara göre beyan edilmiş atık pil miktarları çizelgede verilmiştir. Çizelge C.23 - Muş ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması,) 2012 2013 2014 2015 2 1 5 Atık piller için kullanılan atık kodları: 16 06 02*, 16 06 03*, 16 06 04, 16 06 05 C.7. Bitkisel Atık Yağlar İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. 2015 yılında başka ildeki lisanslı bir firmaya (Kolza Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanımı/DİYARBAKIR) 4170 kg bitkisel atık yağ gönderilmiştir. Geri kazanım tesisi bulunmadığından Grafik C6 doldurulamamıştır. Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç olmadığından Çizelge C.15 doldurulmamıştır. Çizelge C.24 – Muş ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (KOLZA Biodizel) Bitkisel Atık Yağ Ara Depolama Lisansı Verilen Tesis& Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton)&& Sayısı Kapasitesi (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ (20 01 26*) - - 4170 kg Kullanım Ömrü Dolmuş Yağlar (20 01 25) - Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) - - 35 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde Hasköy ilçesi sınırlarında bir adet ömrünü tamamlamış lastik geri dönüşüm tesisi bulunmaktadır. Tesiste kullanılmış atık lastikler piroliz yöntemi ile parçalanıp çelik tel, karbon siyahı, aromatik yağ, ve gaz fazında ürünler elde edilmektedir. Çizelge C.25 – Muş ilinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m3) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) 1 7660 Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) Çizelge C.26 – Muş ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 2011 2012 2013 2014 2015 0 0 0 47,8 0 Geri Kazanım Tesisi 0 0 0 0 0 Çimento Fabrikası C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup, ilde bu yönetmelik kapsamında yapılan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu sebeple Çizelge C.33 doldurulamamıştır. C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar İlde bir adet Ömrünü Tamamlamış Araç Teslim Yeri bulunmaktadır. Veri olamadığından dolayı Çizelge C.34 doldurulamamıştır. 36 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.27 - Muş ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Oluşturulan ÖTA Teslim Yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı ÖTA İşleme Tesisi Sayısı İşlenen ÖTA Miktarı (ton) - - - 1 C.11. Tehlikesiz Atıklar İlde tehlikesiz atıklar konusunda 5 firmaya Tehlikesiz Atık Toplama ve Ayırma belgesi verilmiştir. Çevre izin ve lisansı bulunan geri dönüşüm tesisi bulunmamaktadır. 2015 yılında toplanan tehlikesiz atıklarla ilgili veri bulunmamaktadır. C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik”in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, “Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar” olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21’de gösterilmektedir. İlde demir çelik oluşturulamamıştır. sektörü bulunmamaktadır. Bu sebeple Çizelge C.36 Çizelge C.21 – Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK KODU 10 02 10 02 01 10 02 02 10 02 07* 10 02 08 10 02 10 10 02 11* 10 02 12 10 02 13* 10 02 14 10 02 15 10 02 99 ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Cüruf işleme atıkları İşlenmemiş cüruf Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 07 dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar Haddehane tufalı Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar 10 02 11 dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri 10 02 13 dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri Diğer çamurlar ve filtre kekleri Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar KATEGORİ M M M 37 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır. C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları İlimizde sanayi kuruluşlarının ve belediyenin sanayi/evsel/ kentsel atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. C.12. Tıbbi Atıklar İlimizde “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelik” kapsamında, 2011 yılından itibaren ilimizde oluşan tıbbi atıklar düzenli olarak toplatılmaktadır. Muş Belediye başkanlığına bağlı olarak yap-işlet-devret modeli ile bir sterilizasyon merkezi kurulmuş ve sterilize olan tıbbi atıklar Bİ-KA katı atık düzenli depolama sahasına götürülmektedir. Muş X X 162,705 10,687 Varto X 6,618 Korkut X 30,690 Bulanık X 7,554 Hasköy X 9,375 Malazgirt X Tıbbi atık taşıma aracı sayısı “adet” olarak belirtilecektir. X Tesisin Bulunduğu İl Yetkili Firmanın Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma X X X X X X Belediyenin Sterilizasyon Bertaraf Yöntemi Yakma Toplanan tıbbi atık miktarı ton/yıl Kamu Tıbbi Atıkların Taşınması Özel Yok Var İl/ilçe Belediyesinin Adı Tıbbi Atık Yönetim Planı Çizelge C.28 – 2015 Yılında Muş İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Muş Çizelge C.29 - Muş ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Tıbbi Atık Miktarı (kg) 2012 180287 kg 2013 235000 kg 2014 151766 kg 2015 227632 kg 38 İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.13. Maden Atıkları İlde ortaya çıkan maden atığı ile ilgili veri bulunmamaktadır. Maden zenginleştirme Tesisi bulunmadığından C.40 doldurulamamıştır. C.14. Sonuç ve Değerlendirme Belediyeler tarafından atık ayrışımı yapılmadığından bu konuyla ilgili bilgi verilememiştir. İlgili yönetmelikler çerçevesinde atık sorununun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Atıkların toplanması ve bertarafı konusunda ilgili kuruluşlar ve toplumun bilgilendirilmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kolza Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanımı Muş Belediye Başkanlığı 39 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Meydana gelen felaketler ve ülkemizde de yaşanan benzer kazalar sonucunda, ülkemizde de ”Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin AB Konsey Direktifi/Seveso II Direktifi”ni Türkiye mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” 30 Aralık 2013 tarihli ve 28867 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik, tehlikeli maddeler bulunduran kuruluşlarda büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi amacıyla, yüksek seviyede, etkili ve sürekli korumayı sağlamak için alınması gereken önlemler ile ilgili usul ve esasları belirlemeyi amaçlamaktadır. “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile müştereken yürütülmektedir. Bildirim maddesi, Yönetmeliğin yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş olup, diğer hükümleri 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girecektir. Tehlikeli madde içeren kuruluşlar, öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi altında kurulmuş olan Seveso (BEKRA) Bildirim Sistemi’ne bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu bildirimler neticesinde kapsamdaki kuruluşlar ve bunların, alt seviyeli ve üst seviyeli olmak üzere kategorileri belirlenmektedir. Çizelge Ç.30 – Muş ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) KURULUŞ SAYISI 1 Alt Seviye 1 Üst Seviye 2 TOPLAM Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme İl Müdürlüğümüze sunulmuş Acil Durum Planı bulunmamaktadır. Kaynaklar BEKRA Bildirim Sistemi 40 İL ÇEVRE DURUM RAPORU D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Flora Karasal ve sucul türlerin yaşama ortamları (habitatlar) ve özelikleri belirtilerek, il sınırları içerisinde belirlenen vejetasyon tipleri bir harita üzerinde gösterilmelidir. Karasal ve akuatik (sucul) türler (özellikle yörede doğal olarak bulunan türler, endemik, egzotik, tıbbi ve nesli tehlikede olan türler) ve mahalli popülasyonları, bilimsel adları yanında mevcut bitkilere göre yöresel adları da verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar söz konusu ise bunlarla ilgili bilgi verilmelidir. D.2. Fauna Yaban yaşamı türleri, endemik hayvan türleri ve yılın çeşitli zamanlarında geleneksel olarak kullandıkları yaşam ortamlarındaki popülasyonları (memeliler, sürüngenler, amfibiler, kuşlar, balıklar) envanter çalışmalarına dayandırılarak belirtilmelidir. Popülasyonların göç yolları üzerindeki konaklama noktaları, kışlama yerleri mevsimler veya aylar itibariyle belirtilip, türler bilimsel ve yöresel adlarıyla verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar ile bunların mücadelesi hakkında da bilgi verilmelidir. İl düzeyinde nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanlarının; türleri (bilimsel ve yöresel adları), sayıları ve bunların korunmasına yönelik alınan tedbirler ile ilgili bilgiler verilecektir. D.3. Ormanlar ve Milli Parklar İlde mevcut ormanlık alanlardan ve milli parklardan, bunların yayılışlarında ve özelliklerinden, nitelik ve niceliklerinden, ormanlık alanların yıllar bazında azalmasından veya artmasından söz edilmelidir. D.4. Çayır ve Mera İçinde bulunduğumuz çağın, en önemli gelişmişlik göstergelerinden biri beslenmedir. Nesillerin verimli, güçlü ve sağlıklı yetişebilmesi için dengeli ve yeterli beslenmesi bir gerçektir. Başka bir gerçekte, beslenmemizde önemli bir yeri olan hayvansal ürünlerin ülkemizde ucuz ve bol bir şekilde elde edilemediğidir. Hayvansal ürünlerin bol ve ucuz elde edilebilmesinin şartı da hayvansal üretim girdilerini azaltmak olacaktır. Birim üretim başına düşen en pahalı girdinin, yem olduğu bilindiğine göre yapılması gereken yerinde bol ve ucuz yem üretimidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında artan nüfusun bitkisel ürün ihtiyacının karşılanması, 1950 li yıllarda traktörün yurdumuza girmesi ile meralar sürülerek tarım arazisi olarak kullanılmaya başlanmış ve mera alanları daraltılmıştır. Buna rağmen ilimiz çayır ve meralar bakımından zengin sayılacak bir 41 İL ÇEVRE DURUM RAPORU potansiyele sahiptir. İlimizde yapılan mera çalışmaları kapsamında Merkezde 679060 da, Bulanık İlçesinde 630860 da, Hasköy ilçesinde 44260 da, Korkut ilçesinde 304980 da, Malazgirt ilçesinde 599950 da, Varto ilçesinde 536530 da mera arazisi tespit edilmiştir. 1998 yılından itibaren kadastro çalışmalarına başlanmayan Malazgirt İlçesi, Muş İli genelinde İlçe Merkezleri dahil olmak üzere 387 köyde toplam 2.795.640 da alanda tespit çalışması yapılmış olup bahse konu köylerden 55 köyün tahdidi bitmiş ve 14 köyümüzde de tahdit çalışmaları devam etmektedir. Buna bağlı olarak tahdit çalışmaları tamamlanan 55 köyden 41 köye toplamda 188. 070 da alan mera tahsis edilmiş olup 14 köyde de buna ilişkin tahsisi devam etmektedir. Tahdit ve tahsis çalışmaları devam etmekte olup mera kullanım alanları arttırılmaktadır. D.5. Sulak Alanlar İl sınırları içerisinde yer alan 6 adet sulak alandan (Büyük Hamurpet Gölü, Küçük Hamurpet Gölü, Haçlı Gölü, Kaz (Gaz) Gölü, Bulanık Şorgöl Sazlığı, Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı) bir tanesi olan Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı Uluslararası öneme sahip sulak alan konumundadır. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları İlimiz Merkez İlçesinde bulunan 80. Yıl Cumhuriyet Hatıra Ormanı Kent Ormanı statüsü iptal edilerek; 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 3. maddesine göre, Bakanlık Makamı’nın 11.07.2011 tarih ve 903 sayılı Olur’ları ile Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Bu alanla ilgili çalışmalar devam etmektedir. D.7. Sonuç ve Değerlendirme Büyük Hamurpet Gölü, Küçük Hamurpet Gölü, Haçlı Gölü, Kaz (Gaz) Gölü, Bulanık Şorgöl Sazlığı, Sazlıkbaşı (İron) Sazlığı önemli doğa zenginlikleridir. Kaynaklar Muş Orman İşletme Müdürlüğü 42 İL ÇEVRE DURUM RAPORU E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri İlin toplam yüzölçümü 819.600 ha olup, bunun 344.842 ha’ı tarla arazisi, 279.564 ha’ı mera arazisi, 93.798 ha’ı çayır arazisi, 72.865 ha orman arazisi ve 28.531 ha tarıma elverişsiz araziler ve göller olarak dağılım göstermektedir. Muş’ta çayır-mera alanlarının oranı yüksek (%46), orman alanlarının oranı ise (%7) düşüktür. Türkiye genelinde ise mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine eşit olup %26 dır. Muş ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımında en fazla tarla ve Çayır- mera arazisine sahip bölgenin II. Alt bölge olan Bulanık –Malazgirt-Varto ilçelerinde olduğu görülmektedir. Sulanabilir tarım arazisi miktarı 158.215 ha olmasına rağmen sulanan tarım arazisi 64.280 ha dır. Bunun 19.261 ha kısmı Köy Hizmetleri 19.100 ha’lık kısmı DSİ ve 26.459 ha’ lık kısmı ise halk tarafından kullanılmaktadır. Bu alanlara 190.150 ha hububat, 23.807 ha yemeklik baklagiller, 16.050 ha lık alana endüstri bitkileri, 105.314 ha’lık alana yem bitkileri 2.179,08 sebze ürünleri ekilmektedir. 36.901 ha alanda ise meyve ürünleri oluşturmaktadır. Arazi Kullanım Durumu Orman Alanları; 72865; 9% Çayır Arazisi; 93798; 11% Tarım Elverişsiz Alanlar ve Göller; 28531; 4% Tarım Arazisi; 344842; 42% Tarım Arazisi Mera Arazisi Çayır Arazisi Orman Alanları Tarım Elverişsiz Alanlar ve Göller Mera Arazisi; 279564; 34% Şekil E.10 – Muş ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) 43 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge E.31 – 2015 Yılı için Muş ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Arazi SINIFI 1. Sınıf Araziler 2. Sınıf Araziler 3. Sınıf Araziler 4. Sınıf Araziler 5. Sınıf Araziler 6. Sınıf Araziler 7. Sınıf Araziler 8. Sınıf Araziler TOPLAM Alanı (ha) 34.389 141.248 120.026 70.004 141.303 302.333 10.276 819.600 (%) 4,3 17,2 14,6 8,6 17,2 36,8 1,3 E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı Muş, Bitlis ve Van illerini kapsayan Çevre Düzeni Planı yapılması çalışmalarına başlanılmıştır. Ancak henüz onaylanmamıştır. 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı çalışması, belirlenen amaç doğrultusunda, planlama bölgesini oluşturan Muş, Bitlis ve Van illerinin bütününde, 2035 yılına yönelik olarak, planlama kararlarını doğrudan ya da dolaylı etkileyecek sorunların saptanması, yasal, doğal ve yapay eşiklerin belirlenmesi, koruma kararlarının ve sektörel gelişme önerilerinin, koruma–kullanma dengesi gözetilerek arazi kullanım kararlarına dönüştürülmesini kapsamaktadır. 44 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 1/100.000 ölçekli Muş- Bitlis- Van Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planının amaca uygun gerçekleştirilmesi, belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için; ülke ölçeğinde kalkınma planlarından, yerel birimlerce üretilen plan kararları ve geliştirilen yatırım programlarına kadar, mekansal gelişmeleri ve demografik hareketleri yönlendirecek tüm kararların derlenmesi ve bir arada yorumlanması zorunludur. Belirlenen amaç doğrultusunda; 45 İL ÇEVRE DURUM RAPORU · Planlama Bölgesini oluşturan alan bütününde koruma-kullanma dengesini gözetmek, · Doğal, kültürel, tarihsel, sosyal ve ekonomik değerlerini korumak ve geliştirmek, · Ulusal ve yerel tercihler doğrultusunda, mevcut ve gelişmesi olası sektörleri desteklemek, · Yerel katılımı ve ortaklığı sağlamak, · Alt ölçekte yapılacak planları yönlendirecek, bütüncül planlama kararlarını üretmek çalışmanın temel hedefleri olarak belirlenmiştir. E.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 46 İL ÇEVRE DURUM RAPORU F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Yıl içerisinde “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” kapsamında ÇŞİM tarafından verilen Ek-2 Listesi ÇED Gereklidir ya da Gerekli Değildir Kararları, sayıları ve bunların sektörel dağılımları aşağıda belirtilmiştir. Çizelge F.32 – Muş İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Karar ÇED Gerekli Değildir Maden Enerji 3 3 Sanayi TarımGıda 1 AtıkKimya UlaşımKıyı TurizmKonut TOPLAM 1 8 ÇED Gereklidir ÇED Olumlu Kararı Ulaşım-Kıyı; 1; 13% Tarım-Gıda; 1; 13% Maden; 3; 37% Maden Enerji Tarım-Gıda Ulaşım-Kıyı Enerji; 3; 37% Şekil F.11 – Muş İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 47 İL ÇEVRE DURUM RAPORU F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Yönetmelik kapsamında verilen 5 adet geçici faaliyet belgeleri, 5 adet ret edilen geçici faaliyet başvuruları olmakla beraber, 4 adet çevre izni, 1 adet çevre izni ve lisansı belgeleri 2015 yılı içerisinde düzenlenmiştir. Çizelge F.33 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Geçici Faaliyet Belgesi Çevre İzni Belgesi Çevre İzni ve Lisans Belgesi TOPLAM EK-1 1 1 EK-2 5 4 9 TOPLAM 5 4 1 10 Diğer Tesisler; 1; 20% Madencilik Atık Yönetimi Diğer Tesisler Atık Yönetimi; 1; 20% Madencilik; 3; 60% Şekil F.12 – Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 48 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Bertaraf Bertaraf; 1; 100% Şekil F.13 - Muş ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) F.3. Sonuç ve Değerlendirme 2015 Yılında sekiz (8) adet ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiştir. 4 adet Çevre İzni, 1 adet Çevre İzni ve Lisans belgesi verilen işletme bulunmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 49 İL ÇEVRE DURUM RAPORU G. ÇEVRE DENETİMLERİ UYGULAMALARI VE İDARİ YAPTIRIM G.1. Çevre Denetimleri İlde kasım ve mayıs ayları arasında iklim şartlarının ağır geçmesi sebebiyle tesislerin faaliyeti durdurması denetimlerin yapılamamasına neden olmaktadır. Planlı yapılan denetimlerin hepsi birleşik denetim kapsamında yapılmıştır. Bu aylarda yapılan denetimlerin çoğu ısınmadan kaynaklı katı yakıt kullanımı ve tıbbi atıkların denetimi ile ilgili olmuştur. Çizelge G.34 - Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Denetimler Planlı denetimler Ani (plansız) denetimler Genel toplam Birleşik Hava Su 5 9 5 6 19 5 9 28 10 15 5 Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam 5 30 33 5 63 50 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇED; 5; 17% Birleşik; 5; 16% Birleşik Hava Su Atık ; 6; 20% Atık Hava; 9; 30% ÇED Su; 5; 17% Şekil G.14 - Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Atık; 9; 27% Hava Su Hava; 19; 58% Atık Su; 5; 15% Şekil G.15 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 51 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Planlı Denetimler; 30; 48% Ani (Plansız) Denetimler; 33; 52% Planlı Denetimler Ani (Plansız) Denetimler Şekil G.16– Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) ÇED; 5; 8% Birleşik; 5; 8% Atık; 15; 24% Birleşik Hava Su Hava; 28; 44% Atık ÇED Su; 10; 16% Şekil G.17 – Muş ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) 52 İL ÇEVRE DURUM RAPORU G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi İlimizde Müdürlüğümüze 7 adet şikâyet başvurusu yapılmış olup bunların %100 ‘ü değerlendirilmiştir. Çizelge G.35 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Şikâyetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 1 2 1 3 7 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı 1 2 1 3 7 Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 100 100 100 100 100 Hava; 1; 14% Gürültü; 3; 43% Hava Su Su; 2; 29% Atık Gürültü Atık; 1; 14% Şekil G.18 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) G.3. İdari Yaptırımlar İldeki bilgiler kapsamında 2015 yılı içerisinde uygulan idari yaptırımlar aşağıdaki Çizelgede doldurulmuştur. 53 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge G.36 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Hava Ceza Miktarı (TL) Uygulanan Ceza Sayısı Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM 575 22000 22575 1 2 3 Hava; 1; 33% Hava ÇED ÇED; 2; 67% Şekil G.19 – Muş ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 2015 yılında ilimizde 2 adet tesise durdurma kararı verilmiştir. Her iki tesise “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmaksızın faaliyete başladıklarından dolayı Valiliğimizce durdurma kararı verilmiştir. Durdurma kararı verilen her iki tesis sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir. G.5. Sonuç ve Değerlendirme İlde uzun süren kış aylarında birçok tesisin çalışmaması sebebiyle istenilen seviyede denetim yapılamamaktadır. Yapılan denetimlerde tesislerin ilgili yönetmeliklere uyulması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 54 İL ÇEVRE DURUM RAPORU H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ İlimizde 5 Haziran Çevre Günü Etkinliği kapsamında; 1- 1-4 Haziran 2015 tarihleri arasında Uygulamalı Çevre Eğitimi Pilot Projesi kapsamında yer alan 4 okulda Dünya Çevre Günü ile ilgili İl Müdürlüğümüzce görsel eğitim verilmiştir. 2- Tüm okullarda, okul bahçesinde temizlik kampanyası çerçevesinde hafta boyunca okul yöneticilerinin öncülüğünde temizlik yapılmıştır. 3- İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından çevre konulu ödüllü şiir yarışması düzenlenerek, dereceye giren öğrencilere diz üstü bilgisayar hediye edilmiştir. I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1.GENEL 1.1.NÜFUS NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 2007-2013 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nüfus (Kişi) 405509 404309 404484 406886 414706 413260 412553 411216 408.728 Nüfus Artış Hızı (%) -3,0 5,9 19,0 -3,5 -0,17 -0,17 -3,2 -0,6 0,4 Değerlendirme ve Sonuçlar . 1.2.SANAYİ SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri Muş sanayisi ağırlıklı olarak orta ve küçük işletmelerden meydana gelmektedir. Büyük ölçekli sanayi kuruluşları olarak; şeker fabrikası ve çimento fabrikası, orta ölçekli işletme olarak; barit fabrikası, tuz fabrikası, mermer fabrikası, tekstil fabrikası, ayakkabı fabrikası ve muhtelif gıda, plastik ve metal eşya fabrikaları faaliyet göstermektedir. TANIM: : 55 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İlde faaliyet gösteren firmaların üretim konuları çimento, tarım makineleri, tekstil, hazır giyim, ayakkabı, mobilya, hazır yemek, hazır beton, karma yem, unlu mamuller, süt ve süt ürünleri, şeker, sıcak asfalt, taş ve mıcırdır. Teşvik yasası kapsamında desteklenen emek yoğun sektörlerden tekstil, deri, plastik, metal eşya ve mobilya alanlarında ilde son zamanlarda önemli yatırımlar gerçekleşmektedir. Malazgirt ilçesindeki Tarım Makinaları İhtisas Sanayi Sitesi önemli bir yere sahiptir. Önerilen Kaynak: Muş Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) OSB Bilgileri 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Faaliyete Başladığı Yıl 2008 2008 2008 2008 2008 2008 Alanı (Hektar) 90 90 90 90 90 90 Parsel Sayısı 54 54 54 54 54 54 Parsel Sayısı 2 5 5 5 7 13 Tesis sayısı 2 5 5 5 7 13 Parsel Sayısı 4 5 8 9 6 3 Tesis sayısı 4 5 8 9 6 3 Parsel Sayısı 29 20 26 29 19 11 Tesis sayısı 23 14 18 24 15 11 Boş Parsel 19 24 15 11 22 27 Tesis sayısı 29 24 31 35 28 27 35 30 39 43 32 27 Mevcut 22 72 83 80 76 52 Toplam 22 72 83 80 76 52 Telefon 0 530 349 04 67 e-posta musosb@mynet.com Üretime Geçen İnşaat Safhasında Proje Safhasında TOPLAM Tahsis ed. Parsel Sayısı İstihdam Kapasitesi İletişim Bilgileri 56 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Küçük Sanayi Siteleri Faaliyete Başlama Tarihi Toplam Alanı m2 Muş 1. Kısım KSS 1984 142000 100 100 0 Alparslan KSS 1997 16000 45 45 0 Muş 2. Kısım KSS 1996 42500 63 63 0 Malazgirt KSS 1986 50000 82 82 0 Bulanık KSS 1995 60500 66 66 0 Öz Vartolular KSS 2013 Bitme Aşamasında 0 0 ADI Toplam İşyeri Sayısı Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Kaynak: Muş Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. DAKA Mali Destek Programlarında ihracata yönelik imalat, bir değerlendirme kriteri olarak yer almış ve ihracata yönelik imalat yapan birden fazla projeye hibe desteği sağlanmıştır. İstihdam garantili kurslarla bu eksiklik aşama aşama giderilmeye başlanmıştır. DAKA, KOSGEB ve TKDK tarafından yürütülen çalışmalarla yerel düzeyde destekler verilmektedir. İmalata tahsis edilen eski Tekel depolarının ısınma sorununu çözmek amacıyla kalorifer tesisatı döşenmesi yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Ayrıca, DAKA tarafından bölgemizde yenilenebilir enerjiyi yaygınlaştırmak için mali destek programı uygulanmış ve bu çerçevede sempozyum düzenlenmiştir. Kamu-üniversite-sanayi işbirliği ve yenilikçilik olgusunun geliştirilmesi için yüksek katılımlı bir bilgilendirme toplantısı yapılmış, yine konuyla ilgili firma ziyaretleri yapılarak ar-ge ye yönelik çalışmalar teşvik edilmiştir. 57 İL ÇEVRE DURUM RAPORU SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: İlimizde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre 2015 yılında ruhsat verilen maden ocaklarının listesi aşağıdadır. İlimizde zenginleştirme tesisleri bulunmamaktadır. Önerilen Kaynak: İl Özel İdare Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler; 2015 YILINDA RUHSATLANDIRILAN MADEN OCAKLARI LİSTESİ Sıra No: 1 2 3 Madenin Cinsi I (a) Grup Maden Kum Çakıl II (a) Grup Maden Bazalt I (b) Grup Maden Çimento Kili Alan (ha) 3,01 28,58 148,16 Kaynak: İl Özel İdare Genel Sekreterliği Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı Türkiye ort. Sıcaklık (0C) İlin ort. Sıcaklık (0C) 1970 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2012 2013 2014 13,5 12,7 12,8 12,9 13,1 13,1 13,3 13,8 13,8 14,5 13,8 9,9 9,9 9,9 11,6 11,2 10,8 10,1 9,5 9,6 9,9 10,5 2015 Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 58 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: İldeki birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı 1980 Muş İli Ortalama (kg/m2) 508,2 1985 1990 1995 2000 2005 576,5 642,4 899,5 671,1 804,1 2012 799,9 2013 2014 2015 690,6 668,1 771,6 Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM 10 denir.) Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 2011 2012 2013 2014 2015 12,8 24,5 25 SO 2 (µg/m3) ort. 15 PM 34 22 9,5 114 133 3 34 74 138 213 10 (µg/m3) ort. Yıllık Aşım Gün Sayısı Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 59 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 4. SU-ATIKSU SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: DSİ, TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı Toplam Sulama İçmeKullanma Sanayi 1990 milyon m3 % 2004 milyon m3 % 2008 milyon m3 % 2012 milyon m3 % 7,633 100 19,167 100 18,685 100 23,473 100 2015 Milyom m3 25,464 % 100 Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (1000 m3/yıl) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (%) Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 1990 14 86 2004 36 64 2008 2012 2014 2015 38 62 45 55 35 65 40 60 Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. 60 İL ÇEVRE DURUM RAPORU SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı YILLAR Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2015 3 3 8 8 8 9 11 13 17 17 33,4 41,7 44 48,6 51,8 47,7 58,7 65 66 27,2 Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. 5. ARAZİ KULLANIMI ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Önerilen Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000, 2006, 2012 ve sonrası yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; Veri Formatı Arazi Sınıfı 1. Yapay Bölgeler 2. Tarımsal Alanlar 3. Orman ve Yarı Doğal Alanlar 4. Sulak Alanlar 5. Su Yapıları TOPLAM 1990 ha % ALAN BÜYÜKLÜĞÜ 2000 ha % 2006 ha % ALANDA ARTIŞ(+) /AZALIŞ (-) (ha) 10385 406766 1 47 10610 406552 1 47 10746 405823 1 47 +361,77 -943,13 433805 2634 14040 50 0,3 1,7 433835 2634 13999 50 0,3 1,7 434441 2634 13986 50 0,3 1,7 +635,28 0 -53,96 Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Değerlendirme ve Sonuçlar. 61 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 6. TARIM TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Yıllar 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nüfus (Kişi) 404309 406886 414706 413260 412553 411216 408.728 Toplam Ekilebilir Arazi (ha) 280677 277419 283143 247978 265326 219801 274997 Kişi Başına Düşen Arazi (ha/kişi) 0,694 0,681 0,682 0,6 0,643 0,534 0,67 Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. TARIM GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Yıllar 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Toplam Gübre Tüketimi (ton) 10278 9592 9074 10148 11415 12631 15857 284873 277419 283143 247978 265326 219801 274997 0,036 0,034 0,032 0,04 0,04 0,06 0,057 Toplam Ekilebilir Arazi (ha) Hektar Başına Kullanılan Gübre Miktarı (ton/ha) Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 62 İL ÇEVRE DURUM RAPORU TARIM GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Yıllar 2008 2010 2012 2013 2014 2015 Toplam Tarım İlacı Tüketimi (kg) 42100 45700 36500 34500 25000 40840 113425 84391 69257 77407 78909 60000 0,37 0,54 0,53 0,45 0,32 0,68 Toplam Tarımsal Alan (ha) Hektar Başına Kullanılan Tarım ilacı Miktarı (kg/ha) Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 7. ORMAN ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Önerilen Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; İl sınırları içerisindeki ormanların hakim ağaç türü meşedir. Tamamı Devlet Ormanıdır. Ormanlar meşe baltalığı olup %90 verimsiz meşe baltalığı ormanıdır. 72865 Ha alan orman sahasıdır. İl sınırları içinde yetişen ormanların ağaç türleri palamut meşesi, mazı meşesi, toros meşesi, saplı meşe, titrek kavak, doğu çınarı, ceviz, kızılağaç, dış budak, karaağaç ve söğüt türleridir. Ağaççık cinsleri ise alıç, ahlat, sakız, yabani elma ve kızılcıktır. Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Değerlendirme ve Sonuçlar. 63 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 8. BALIKÇILIK BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve iç su alanı (ha), su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı YILLAR 2009 2010 İçsu Avcılığı (ton) Deniz Balıkları Avcılığı (ton) Diğer Deniz Ürünleri Avcılığı (ton) Yetiştiricilik Ürünleri (ton) 2011 2012 204,6 2013 814,3 2014 2015 ….. Kaynak: İl Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. Muş ili sınırları içerinde bulunan Alparslan-1 Baraj Gölünde 6 adet kafes yetiştiriciliği ,1 adet kuluçkahane ,3 adet kara havuz yetiştiriciliği yapılmaktadır. 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Önerilen Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) 64 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 610 630 630 630 630 630 630 619 86 86 86 86 86 86 86 86 2012 2013 617 617 86 86 2014 612 86 2015 618 86 Kaynak: Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Yıllar 2012 2013 2014 2015 Toplam Motorlu 24710 26475 27908 29841 Taşıt Sayısı Otomobil 7333 (%30) 7786 (%29,6) 8033 (%28,7) 8494 (%28,4) Minibüs 1165 (%5) 1228 (%4,3) 1331 (%4,8) 1460 (%4,9) Otobüs 202 (%0,8) 205 (%0,7) 206 (%0,7) 194 (%0,7) Kamyonet 5695 (%22,7) 6129 (%23,2) 6435 (%23) 7060 (%23,6) Kamyon 1704 (%6,8) 1731 (%6,7) 1768 (%6,4) 1765 (%6) Özel Amaçlı Taşıtlar 137 (%0,5) 149 (%0,5) 163 (%0,6) 193 (%0,6) Traktör 8474 (%34,2) 9247 (%35) 9972 (%35,8) 10675 (%35,8) Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 65 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 10. ATIK ATIK GÖSTERGE: Belediye Atıkları Miktarı ve Bertaraf Miktarı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Toplanan Katı Atıklar (ton) Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) 1998 2001 2002 2003 2004 2006 2008 2010 2012 2014 52208 42370 47931 56207 51890 53427 46361 48996 57539 64140 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1382 Kaynak:TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Toplanan Tıbbi Atık Miktarı (kg) Sterilize Edilerek Düzenli Depolanan (%) Sterilize Edilmeden Belediye Çöplüğüne Atılan (%) 2010 2012 2013 2014 2015 194285 180287 235000 151766 227632 0 100 100 100 100 100 0 0 0 0 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 66 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ATIK GÖSTERGE: Atık Madeni Yağlar TANIM: İl içinde toplanan atık madeni yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 1. Kategori Atık Yağ Toplanan Yağ Bertaraf ve Geri Miktarı (kg) Kazanım Oranları (%) 2. Kategori Atık Yağ Toplanan Yağ Bertaraf ve Geri Miktarı (kg) Kazanım Oranları (%) 2010 4050 0 3230 38 2011 200 0 10470 91 2012 200 0 8400 100 2013 200 0 20200 35 2014 200 0 27340 98 2015 0 0 4060 1000 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; Toplanan Bitkisel Atık Yağlar Toplanan Yağ Miktarı (kg) Bertaraf ve Geri Kazanım Oranları (%) 2011 260 100 2012 100 100 2013 5240 100 2014 7690 100 2015 4170 100 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, KOLZA Biodizel 67 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Değerlendirme ve Sonuçlar. ATIK GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 2011 2012 2013 2014 2015 Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (ton) Hedeflenen Geri Kazanım Oranları (%) 2694 1175 1125 958 851 38 40 42 44 48 Geri Kazanılan Toplam Ambalaj Atık Miktar (ton) 584 416 0 0 0 Geri Kazanılması Gereken Miktar (ton) 555 466 395 421 408 Kayıtlı Ekonomik Tesis Sayısı 27 27 27 24 19 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 2011 2012 2013 2014 2015 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Toplanma Miktarı (ton) 0,3 0 0 47800 0 Ek Yakıt Olarak Kullanılan Miktarı (ton) 0,3 0 0 47800 0 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 68 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ATIK Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulaması verileri. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, il içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 2011 2012 2013 2014 2015 Tehlikeli Atık Miktarı (kg) 10900 8807 22843 38939 14850 Geri Kazanım Miktarı (kg) 4790 8620 9596 38439 14845 Yakam ve Nihai Bertaraf Miktar (kg) 0 0 0 500 5 Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 11. TURİZM TURİZM Yabancı Turist Sayıları TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Önerilen Kaynak: TÜİK, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) YILLAR 2000 2002 2003 2004 2006 2008 2010 2012 Yerli Turist Sayısı 34305 52387 51563 68608 59875 63819 78527 74774 Yabancı Turist Sayısı 0 177 34 67 141 418 849 590 2014 2015 75830 120940 765 1806 Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar. 69 İL ÇEVRE DURUM RAPORU EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma Hava Kalitesi İndeksi Kesme Noktaları İndeks HKİ 1 (İyi) 2 (Orta) 3 (Hassas) 4 (Sağlıksız) 5 (Kötü) 6 (Tehlikeli) 0 – 50 51 – 100 101 – 150 151 – 200 201 – 300 301 – 500 SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 0-100 0-100 101-250 101-200 251-500L 201-500 U 501-850 501-1000 851-1100U 1001-2000 >1101 >2001 CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM 10 [µg/m³] 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. L 0-5500 0-120 0-50 5501-10000 121-160 51-100L 10001-16000L 161-180B 101-260U 16001-24000 181-240U 261-400U 24001-32000 241-700 401-520U >32001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği I.1.1. İlinize ait 2015 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerlerini yukarıdaki Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, aşağıdaki çizelgede uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz. AYLA R 1 OCAK 2 X Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma SO 2 NO 2 CO O3 PM 10 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 X ŞUBAT 3 X MART X NİSAN X X MAYIS X X HAZİR AN TEMM UZ AĞUS TOS EYLÜL X X X X X X X X EKİM X X X ARALI K X 5 6 X X KASIM 4 X X * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 70 İL ÇEVRE DURUM RAPORU I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2014 yılı Ekim- 2015 Mart arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz. 1 Kış Sezo nu (Eki mMart ) 2 Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma SO 2 NO 2 CO O3 PM 10 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 X 3 4 5 6 X * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2015 yılı Nisan- 2015 Eylül arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz. 1 Yaz Sezo nu (Nis anEylül ) 2 Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma SO 2 NO 2 CO O3 PM 10 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 X 6 1 2 3 4 5 6 X * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz. KAYNAK • • • • • • • Evsel ısınma İmalat Sanayi İşletmeleri Maden İşletmeleri Termik Santraller Diğer Sanayi Faaliyetleri (Belirtiniz)…………………………. Karayolu Trafik Diğer Kaynaklar (Belirtiniz)…………………....................... GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ 1 6 4 3 2 1 6 4 3 2 5 5 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ 71 İL ÇEVRE DURUM RAPORU I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirleri “X” ile işaretleyiniz. YERLEŞİM YERİNİN ADI İL MERKEZİ İLÇELER 1.Muş 2. 3. . . 1.Varto 2.Hasköy 3.Bulanık 4.Malazgirt 5.Korkut 6. 7. 8. 9. 10. . . a X X X X X X b ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER c d e f g X X h X i X X X X X Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Tedbirler: a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı b. Doğalgaz kullanımı c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları h. Denetim i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz). 72 İL ÇEVRE DURUM RAPORU I.4. Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırasına göre rakam ile belirtiniz. Karşılaşılan Güçlükler • • • • • • • • • GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANI Z BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ * 5 3 6 3 1 1 4 8 2 6 7 2 Yeterli denetim yapılamaması Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt kullanılması Kaliteli yakıt temininde zorluklar Kurumsal ve yasal eksiklikler Toplumda bilinç eksikliği Meteorolojik faktörler Topografik faktörler Diğer (Belirtiniz)..................................................................................... .... ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANI Z SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ 4 5 9 ∗ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi II.1.1. İl sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz. Kalite sınıfı Yüzey Suyu Adı KARAS U MURA T 1 2 3 4 c Sanayi Kaynak lı Atıksul ar d Kirlenme Nedenleri a b Evsel Atıksul ar Evsel Katı Atıkl ar X X X X X X X X Sanay i Atıkla rı e Zirai İlaç ve Gübre Kullanı mı f g h i Hayvan Yetiştiricil iği Madencil ik Faaliyetl eri Denizcili k Faaliyetl eri Diğer (Belirtini z) Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 73 İL ÇEVRE DURUM RAPORU II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz. Yeraltı suyunun bulundu ğu bölge Yeraltı Su Kalite Sınıfı İy i Zay ıf Kirlenme Nedenleri Yeter li veri yok a b Evsel Atıksul ar Evsel Katı Atıkl ar X X X X X X MUŞ MERKEZ c Sanayi Kaynak lı Atıksul ar d Sanay i Atıkla rı e Zirai İlaç ve Gübre Kullanı mı f g h i Hayvan Yetiştiricil iği Madenci lik Faaliyetl eri Deniz Suyu Girişi mi Diğer (Belirtin iz) X X X X Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü II.1.3. İl sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz. Yüzme Suyunun bulunduğu bölge/plaj Mavi Bayrak Ödülü Var Yok Yüzme Suyu Kalite Sınıfı (*) Kirlenme Nedenleri a A B C D Evsel Atıksular b Evsel Katı Atıklar c Sanayi Kaynaklı Atıksular d Sanayi Atıkları e Zirai İlaç ve Gübre Kullanımı f g Deniz/Göl Taşımacılığı Diğer (Belirtiniz) (*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 74 İL ÇEVRE DURUM RAPORU II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini uygun seçenekleri “X” ile işaretleyerek belirtiniz. Yerleşim Yerinin Adı b X . 1.VARTO X X X X X 2.HASKÖY X X X X X 3.BULANIK X X X X X 4.MALAZGİRT X X X X X 5.KORKUT X X X X X 1.MUŞ c Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri d e f g h i j k X X X a X l m 2. İl Merkezi 3. . . İlçeler 6. 7. 8. 9. 10. 11. . . . Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kirlilik Nedenleri: a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı h. Kimyasal gübre kullanımı i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması k. Hayvancılık atıkları l. Maden atıkları m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz). 75 İL ÇEVRE DURUM RAPORU II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını çizelgede (x) işareti koyarak belirtiniz. Alıcı Ortamın Adı Deniz 1. 2. . Göller 1. HAMURPET 2. 3. . Akarsular 1.MURAT 2.KARASU 3. . Havzalar 1.FIRAT-DİCLE 2. 3. . Yeraltı Suları 1. 2. 3. . Jeotermal Kaynaklar 1. 2. 3. . Diğer Alıcı Su Ortamları 1.SAZLIKBAŞI (İRON) SAZLIĞI 2.BULANIK ŞORGÖL SAZLIĞI . Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler a b c d e f g h i X X X X X X X X X X X X X X X X X X Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Alınan Tedbirler: a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri 76 İL ÇEVRE DURUM RAPORU i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz). II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en önemliden az önemliye doğru numara vererek (1,2,3,…) işaretleyiniz. KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER • • • • • Yeterli denetim yapılamaması Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin kurulamaması Kurumsal ve yasal eksiklikler Toplumda bilinç eksikliği Diğer (Belirtiniz).............................................................................. GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ* 3 3 1 1 2 2 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ ∗ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam ile işaretleyerek* belirtiniz. III.1’de, il sınırları içerisinde toprak kirliliğine neden olan kaynakların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Toprak kirliliğine neden olan kaynaklar altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir. Kirlenme Kaynağı • • • • • • • • • Sanayi kaynaklı atık boşaltımı Madencilik atıkları Vahşi depolanan evsel katı atıklar Vahşi depolanan tehlikeli atıklar Plansız kentleşme Aşırı gübre kullanımı Aşırı tarım ilacı kullanımı Hayvancılık atıkları Diğer (Belirtiniz)……………………………………………… GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ* 2 4 1 2 4 1 3 3 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ ∗ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 77 İL ÇEVRE DURUM RAPORU III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz. III.2’de, toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde belirtilen tedbirlerden hangileri alınıyor ise, bunların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir. ALINAN TEDBİRLER • • • • • • GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ * Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın yapılması Erozyon mücadele çalışmaları Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları Diğer (Belirtiniz).............................................................................. ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ 1 2 ∗ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI IV.1. Aşağıdaki Konu Başlıklarını Dikkate Alarak, yıl sonu itibariyle, İl Sınırları İçinde Görülen Çevre Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, 4, 5, ... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralayınız. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir. ÇEVRE SORUNLARI • • • • • • • Hava kirliliği Su kirliliği Toprak kirliliği Atıklar Gürültü kirliliği Erozyon Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı) GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ 2 3 4 1 BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ * ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ 2 3 1 78 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ∗ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre; -ATIK I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, Toplumda bilinç eksikliği, Personel eksikliği Öncelikle yerleşim yerlerden kaynaklanan evsel atıklar olmak üzere tüm sektörler Özellikle toprak ve su kirliliğine yol açtığından halk sağlığının bozulması, Görüntü kirliliği Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması Bilgilendirme uyarı çalışmaları yapılmaktadır. II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU 2-SU KİRLİLİĞİ Atıksu arıtma tesislerinin olmaması, su kaynaklarına atıkların bırakılması, kanalizasyon sistemlerinin yetersiz olması Özellikle belediyeler olmak üzere tüm sektörlerde bu konuda sıkıntı yaşanmaktadır. Göl, dere, akarsu vb. yerlere arıtılmadan deşarj edilen sular insan sağlığının bozulmasına sebep olmaktadır. Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması Merkez ve İlçe Belediyelerine Atıksu Arıtma Tesisi Projelerinin tamamlanması yönünde görüşmeler yapılmıştır. Taşkın Koruma çalışmalarının yapılması, Dere Islahı Çalışmasının yapılması gerekmektedir. III. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU 79 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 3-HAVA KİRLİLİĞİ Kalitesiz yakıt kullanımı Tüm sektörlerde bu konuda sıkıntı yaşanmaktadır. İklim şartlarının ağır olması sebebiyle uzun süren kış mevsiminde kullanılan kalitesiz yakıt sağlık açısından insanları olumsuz etkilemektedir. Yerel yönetimlerin uygulama eksiklikleri, bilinç eksikliğinden dolayı uygulamalarda ve yapılan denetimlerde güçlüklerle karşılaşılması Ateşçilerin eğitimi yerleşim yerlerine (özellikle çok katlı binalara) kaliteli yakıtların kullanılması amacıyla tebligat ve bilgilendirme yapılması TEŞEKKÜR EDERİZ… 80
