KAPSAYICI, ÖNYARGISIZ EĞİTİM İÇİN LİDERLER
advertisement
KAPSAYICI, ÖNYARGISIZ EĞİTİM İÇİN LİDERLER Öğretmen ve Gençlik Çalışanları için Barış Eğitimi Rehberi Kadından Yaşama Destek Derneği KAYAD 2011 Hazırlayan Dr. Ömür Yılmaz İngilizce’den-Türkçe’ye Çeviri: Anıl Işık Tasarım Hüseyin Daniş Baskı Ateş Matbaası Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilip, KAYAD tarafından uygulanmıştır. Bu yayının içeriğinin sorumluluğu tamamen KAYAD’a aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerinin yansıtıyor olarak kabul edilemez. This project is funded by the European Union and implemented by KAYAD. The contents of this publication are the sole responsibility of KAYAD and can in no way be taken to reflect the views of the European Union. İçindekiler Öğretmen Kılavuzu 4 Giriş5 BÖLÜM A BARIŞ EĞİTİMİNDEKİ ANAHTAR KAVRAMLAR 1. Barış Eğitimi Nedir? 2. Barış Eğitimi Pedagojisi ve Ortamı 3. İnsan Hakları 4. Çok Kültürlülük 5. Toplumsal Cinsiyet 6. Anlaşmazlıkların Yönetimi ve Çözümü 9 15 20 25 28 31 BÖLÜM B ÖRNEK FAALİYETLER, ÇALIŞTAYLAR, DERS PLANLARI Sözleşmemizi Oluşturmak 41 Öğrenme Biçiminiz Nedir? 43 Arkadaşlık Oyunu 49 “Oğlan mı Kız mı?” 51 İnsan Haklarını Bilmek ve Korumak 53 Çocuk Hakları için Hazine Avı Oyunu 55 Önemli Görev 57 Mobious’da Çarpmışma 59 İki Gözlü Oğlan 63 Bir Adım İleri Atın 65 Stereotiplerimizi Keşfetme 69 Resimlerdeki Stereotipler 71 Kendimin Çemberleri 73 Eğitime Erişim 75 Dil Ders Kitaplarında Klişeler 77 Toplumsal Cinsiyet Stereotiplerini Keşfetmek 80 Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık 82 Stella’nın Hikayesi 84 Güvenli Ortamlar 86 Empatiyi Anlamak ve Geliştirmek 88 Etkili İletişim 90 Anlaşmazlık ve İletişim 92 Anlaşmazlıkları Yönetim Biçiminiz Nedir? 95 ANNEX 1 Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi Basitleştirilmiş Versiyon ANNEX 2 Çocuk Hakları Sözleşmesi Basitleştirilmiş Versiyon 101 105 ÖĞRETMEN KILAVUZU Yaşadığımız zaman diliminde her geçen gün bilgi birikimi artıyor. ‘ Bilgi çağ’ı adı verilen günümüzde bilgi toplumu oluşturmak, ülkelerin en önemli amacıdır. Çünkü yeni dünya düzeninde ayakta durabilmek, varlığını sürdürebilmek ve küreselleşen dünyanın ihtiyaçlarını yerine getirmek için eğitilmiş insan gücüne ihtiyaç vardır. Dünyada olup bitenlere bakarken insanlığın ve doğanın bütünlüğünün ne kadar zarar gördüğünü de edinilen bilgilerden öğrenmiş oluyoruz. İşte yeryüzündeki bu bütünlüğü ve barışı sağlıyacak mucizeler anneler ve öğretmenlerin elindedir. Onlardan alınan eğitimle düşünceler, bireyin beden ve ruhundaki yaratıcılık ve güzellkler, mükemmelliği optimal potansiye ulaştırır. En temel gıda olan sevgi ile anaokuldan, ortaeğitimin sonuna kadar eğitim sürecinde öğrencilerin gelişim, büyüme ve uyumlarında birinci derece etkili olan öğretmenlerdir. Bireyin evrensel değerlere ulaşmasını sağlayarak, insanı merkez yapan anlayışı benimsetir; ve iyi bir öğrenci değil iyi bir insan olmasında öncülük yapar. Sonuçta, değişim için mücadele eden, yön bulmada berrak duygular oluşturan ve düzgün seçim yapan ve düşünce yaratan içsel enerjisi olan öğrenciler yetiştirir. Herkesin hayatında ilk karşılaştığı bir öğretmen vardır. Çoğunlukla da her öğrencinin sevdiği bir öğretmeni ve öğretmenlik mesleği, çoğu insanın belleğinde yatır. Öğretmen ise birey ve resmi makamların arasındaki ilk köprüdür. Sivil yaşamda ülkemizin gerçek hedefe ulaşmasında hedef davranışlar açık ve somut olarak belirlenir ve bunlara nasıl ulaşılacağı sınıf ve okul ortamında uygulanabilir etkinlikler olarak verilir ve öğrencilerin katılımları sağlanır. Bununla birlikte bireyin, mutluluğa, insani hak, sorumluluk ve değerlere ulaşmasında öğretmenlik ideal bir meslektir. Her türlü yeniliğe açık, insan haklarını içselleştirmiş, bilimsel gelişmelerden haberdar, sorumluluk taşıyan, çalışkan, insani değerleri ve evrensel erdemleri önemseyen, yaratıcı, başarılı ve özgüveni ve özsaygınlığı yüksek İnsan yetiştirmek zordur. Bu bilinçle, proje üreten, fotoğrafı büyük gören, küçük hesapları olmayan, geleneksellikten modernizasyon arasındaki köprüde cinsiyet, din dil, ırk, renk, fizik ve her türlü ayrımcılık yapmadan her iki cinsin birlikte durarak her gün özel evinden, genel dünyaya doğru ilerliyen bireyleri topluma yetiştirmek zorundayız. Öğrencilerin nitelikli, barışcıl ve mutlu birer insan olarak yetişmesinde de bu büyük görev ögretmenlere düşmektedir. İşte bu nedenden dolayı özelinden genel dünyaya ilerleyen öğretmen ve eğitmenler, günümüz sorunlarını irdelerken kimi suçlayabiliriz sorusunun yerine bu gün çocuklar için günümüz sorunlarını çözebilmede onlara ne katkı koyabiliriz sorusu olmalıdır. Eğitim al ver ilişkisine dayalıdır. Her öğretmen ayni zamanda bir öğrencidir ve bu paylaşım ve anlayış özsaygı, özgüven, özcesaret ve hevesi geliştirir. Sevgi, barış, mutluluk ve refah içinde yaşayan bir dünyayı amaçlamak her bireyin hakkıdır. Bunları elde etmek için de öğretmenlerin eğitim sürercinde yaşam farkındalıklarını geliştirmede rolünü farkında oynamalıdır. Bu duygu ve düşüncelerle insan eğitimine gönül veren tüm yönetici ve öğretmenlerin ‘Öğretmenlik Kılavuzu’ vardır. Su anda elinizdeki kılavuz da, sizlerle birlikte hazırladığımız bir ‘Barış Eğitimi’ örnek kılavuzudur. Meral Akıncı KAYAD Board of Directors, Chairwoman Giriş Bu el kitabı, Barış Eğitimi ile ilgilenmeyi arzulayan öğretmenler ve gençlik çalışanları için bir kaynaktır. KAYAD’ın Avrupa Komisyonu tarafından kısmen desteklenen Leaders for Inclusive Free-of-Bias Education (Katılımcı Önyargısız Eğitim için Liderler, LIFE) Projesi’nin bir parçası olarak hazırlanmıştır. Bu proje, 2010 yılında Kıbrıs’ın kuzeyinden ve güneyinden ve Kuzey İrlanda’nın Katolik ve Protestan toplumlarından 30 genç öğretmeni, öğretmen adayını ve gençlik çalışanını 10 günlük ‘eğitimcinin eğitimi’ programı çerçevesinde biraraya getirdi. Aynı grup, daha sonra 3 günlük bir takip programı için Kıbrıs’ta buluştu. Bu projenin esas amacı, çok kültürlülüğü irdelemek ve çok kültürlü toplumlarımızda barışa katkı konulması amacıyla öğretmenler ve gençlik çalışanları için araçlar sağlamaktı. Barış anlayışımız geniştir; sadece fiziksel şiddetin olmayışını değil, ayrıca herkesin insan haklarından eşit faydalanmasını ve herkes için sosyal, ekonomik ve siyasi adaletin mevcudiyetini de kapsamaktadır. Barış Eğitimi’ne yaklaşımımız, içsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ve uluslararası barışı sağlayacak bilginin, becerilerin, değerlerin ve tutumların teşvik edilmesini öngörür. Bu ek kitabı, A Bölümü’nde, Barış Eğitimi’nin bazı anahtar kavramlarına bir giriş yapmaktadır. B Bölümü’nde ise, mevcut müfredata dahil edilebilecek ya da bağımsız çalıştaylar olarak kullanılabilecek bazı model ders planları ve faaliyetler sunmaktadır. A Bölümü’nde ayrıca, B Bölümü’nde bulabileceğiniz ilgili alıştırmalara referans veriyoruz. Aksi belirtilmediği takdirde (“Hedef Grup: Küçük Çocuklar” olarak), faaliyetler gençlere yöneliktir. Barış Eğitimi’nin uygulandığı toplumun özel ihtiyaçlarına yanıt vermesi gerektiğini belirtmek önemlidir. Barış Eğitimi verildiği zamanda toplumla ya da hedef grubuyla doğrudan doğruya ilgili konuları ele alırsa daha etkili olur. Bu nedenle, programımız, özelllikle çok kültürlülük ve adanın her iki tarafında göçmenlere karşı ırkçı tavırların yaygınlığını göz önünde bulundurarak, önyargı, ayrımcılık ve ırkçılık sorunlarına odaklandı. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık ve şiddet—fiziksel, ekonomik, psikolojik, duygusal, yapısal—ile ilgili farkındalığın eksikliği de ele alınması gereken bir başka genel sorundu. BÖLÜM A BARIŞ EĞİTİMİ’NDE ANAHTAR KAVRAMLARI Sayfa 9 1. Barış Eğitimi nedir? Barış Eğitimi, çocukları, gençleri ve yetişkinleri; Hem aleni hem de yapısal şiddeti önlemek; Anlaşmazlıkları barışçıl bir şekilde çözmek; • İçsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ya da uluslararası düzeyde barışa yardımcı olan koşulları yaratamak amacıyla; etkinleştirecek davranış değişikliklerine yol açabilmek için gerekli olan bilginin, becerilerin, tutumların ve değerlerin geliştirilmesi sürecidir (UNICEF’in Fountain 1999’daki tanımından uyarlanmıştır). • • Barış Eğitimi’nin merkezindeki bazı önemli unsurları vurgulamak önemlidir. Barış Eğitimi, sadece bilgi aktarmayı ve bilgiyi geliştirmeyi değil, davranışlarda değişikliklere yol açacak becerileri ve değerleri/tutumları geliştirmeyi de hedeflemektedir. Barış Eğitimi, sadece aleni ya da fiziksel şiddetin olmayışını değil (olumsuz barış), yapısal şiddetsizliği (olumlu barış) de hedeflemektedir. Yapısal şiddet, yoksulluk, ayrımcılık, fırsatlara haksız erişim, bir toplumun zenginliğinin ve kaynaklarının dağıtılmasına karar vermede haksız güç dağılımı gibi adaletsizlikler anlamına gelmektedir (farklı düzeylerde farklı şiddet türleri örnekleri için aşağıdaki tabloya bakınız). Barış, sadece fiziksel pasifizm ya da savaşın olmayışı demek değildir; barış, her türlü adaletsizliğin yok edilmesini gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Olumlu barış, toplum, ülke ve genel olarak dünyadaki herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti içerir (Galtung, 1969; Hicks 1985; Navarro-Castro ve Nario-Galace 2008; Fountain, 1999). Barış Eğitimi, farklı seviyelerde—içsel (iç huzur), kişilerarası (insanlar arası barış), gruplararası (gruplar ya da toplumlar arası barış), ulusal (bir ülkede barış) ve uluslararası (ülkeler arası barış)— barışı hedefler. Barış Eğitimi, toplumsal bir çabadır; herhangi bir yaş grubuyla ya da okullardaki resmi eğitimle kısıtlı değildir. Barış Eğitimi, aşağıda belirtilen şu aşamalarla bireylerin davaranışlarını etkilemeyi hedeflemektedir: 1 Her seviyede barışa engel teşkil eden konular hakkında farkında olmalarını sağlamak (içsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ve uluslararası); 2 Bu konularla ilgilenmelerini sağlamak; 3 Bu konular hakkında bilgi sağlamak; 4 Bu konuları yapıcı, barışçıl bir şekilde ele almaları için becerilerini geliştirmek; 5 Yeni becerileri uygulamaları ve yeni davranışları denemeleri için onları motive etmek (örneğin, anlaşmazlıkların barışçıl yönetimi); 6 Yeni davranışların etkisini değerlendirmek; ve 7 Yeni tür davaranışı bir değer ve tutum olarak içselleştirmeleri ve bireyin bunu düzenli olarak uygulamasını sağlamak. Sayfa 10 Seviye Şiddet Türü İçsel Kişilerarası Doğrudan/ Fiziksel Drug or alchohol abuse, suicide Okulda/evde/sokakda vurma ya da itişip kakışma, ateş etme, bıçaklama İç savaş, göstericilere karşı polis şiddeti, intihar bombalamaları Ülkeler arası savaş Yapısal: Ekonomik, Siyasi, Sosyal, Kültürel Düşük benlik saygısı, yabancılaşma, kendi hakkını aramama İnsanlar arasındaki eşitsizlikler, yoksulluk, önyargı / klişeler, ırçılık, cinsiyetçilik, zorbalık Sosyal adaletsizlik, fırsat ve hak eşitsizliği, yoksulluk, baskı Kürsel eşitlisizlikler, yoksulluk, açlık Ekolojik Aşırı- tüketim Aşırı tüketim, kirlilik Aşırı tüketim, kirliilik, kimyasal /biyolojik savaş Aşırı tüketim, kirlilik, kimyasal/biyolojik / nükleer savaş Gruplararası / Ulusal Uluslararası / Küresel * Alıntı: Navarro-Castro & Nario-Galace, 2008. Barış Eğitimi, belli bilgi, beceri ve değerleri teşvik ederek, BM Barış Kültürü Deklarasyonu’nda (1998) tanımlanan barış kültürünü besleyecektir. Barış Kültürü: Aşağıdaki unsurları yansıtan ve aşılayan bir dizi değer, tutum, gelenek, davranış biçimi ve yaşam şekli: • Hayata ve tüm insan haklarına saygı; • Her türlü şiddetin reddedilmesi ve diyalog ve müzakere yoluyla, şiddetli anlaşmazlığın ana nedenlerinin ele alınarak önlenmesine bağlılık; • Mevcut ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarının adilane karşılanması sürecine tam katılım taahhüdü; • Kadınların ve erkeklerin eşit haklarının ve fırsatlarının desteklenmesi; • Herkese özgür ifade, düşünce ve bilgi hakkının tanınması; • Ulusallar arasında, etnik, dini, kültürel, ve diğer gruplar arasında ve bireyler arasında özgürlük, adalet, demokrasi, hoşgörü, dayanışma, işbirliği, çoğulculuk, kültürel çeşitlilik, dialog ve anlayış ilkelerine bağlılık (BM Barış Kültürü Deklarasyonu, 1998). Barış Eğitimi için yaptığımız tanımın anlaşmazlığın ortadan kaldırılmasına atıfta bulunmadığına dikkat edin. Çünkü anlaşmazlık günlük yaşamımızın doğal bir parçasıdır ve bunun bastırılması taraf ya da tarafların susturulması anlamına gelir. Çince’de, anlaşmazlık kelimesi, kriz ve fırsatı sembolize eden iki karakterden oluşur. Ele alınış şekline bağlı olarak, anlaşmazlıklar krizlere ya da fırsatlara dönüşebilir. Eğer yapıcı bir şekilde Çince’de Anlaşmazlık yönetilirse, bu, konunun irdelenmesi, farklı tarafların ihtiyaçlarının anlaşılması, empati kurulması, anlaşmazlığın krize (hatta olası bir şiddete) dönüşmesi öncesinde birikmiş duyguların serbest bırakılması açsından bir fırsat olabilir. Sayfa 11 Evrensel Düşün, Yerel Hareket Et! “Evrensel Düşün, Yerel Hareket Et”, Barış Eğitimi’nin ana ilkelerinden biridir. Bu, birkaç önemli unsuru içerir: İnsan hakları, eşitlik ve adalet evrensel ilkeleri, her zaman Barış Eğitimi’nin merkezinde olmalıdır. Ayrıca uygulandığı toplumun özel koşulları ve ihtiyaçlarıyla bağlantılı olmalıdır. Örneğin, Kıbrıs’ta Barış Eğitimi, sadece iki toplum—Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar—arasındaki barışla alakalı olmamalıdır; iki toplumda yer alan diğer göçmen topluluklara yönelik ayrımcılık konularının da ele alınması gerekmektedir. Bugün birçok küresel sorunun, yerel sebepleri ve/veya sonuçları vardır ve yerel olarak yaşanan birçok sorunun küresel sebepleri ve/veya sonuçları bulunmaktadır. İnsan ticareti, bunun bir örneğidir. Kıbrıs, bilhassa fuhuş ya da ev hizmetilsi olarak çalışmak için adaya getirilen kadınlar olmak üzere ticareti yapılan insanları kabul eden ülkelerden biridir. Bu nedenle, Barış Eğitimi’nde insan ticaretinin ve Kıbrıs’taki bireyler olarak modern kölelikte bizim payımızın da ele alınması gerekir. Herkes için insan hakları, eşitlik ve adalet evrensel ilkelerini ihlal etmemek şartıyla, Barış Eğitimi’nin yerel toplumların kültürel/dini hassasiyetlerini önemsemesi ve bunlara karşı saygılı olması gerekir. Barış Eğitimi, küresel vatandaşlar yaratmayı hedeflemektedir ve bu bağlamda Küresel Eğitim, Barış Eğitiminin bir alt kümesi olarak görülebilir. Küresel Vatandaşlık, uzak yerlerle ve farklı kültürlerle ilişki kurmaktır, ancak bu asla kendi yaşamımız ve toplulumumuzdan bağımsız bir şekilde olmaz. Hedef, daha çok, bizi diğer insanlara, yerlere, kültürlere bağlayan şeyleri, bu ilişkilerin niteliğini (eşitliğini) ve bu insanlar, yerler ve kültürlerden ve ayrıca onlar hakkında öğrenebileceğimiz şeyleri bulmaktır. Tüm bunlar Kürsel Vatandaşlığın yerel bir yansımasıyla sonuçlanabilir, örneğin okuldaki akşam yemeği sırasında ırkçı bir söyleme itiraz etme. - Oxfam, Küresel Vatandaşlığa Başlangıç: Yeni Öğretmenler için Kılavuz Sayfa 12 Kürsel Vatandaşlar Daha geniş bir dünyanın farkındadır ve dünya vatandaşı olarak kendi rolleri olduğu hissine sahiptir Çeşitliliğe saygılıdır ve değer verir Dünyanın işleyişiyle ilgili bir anlayışa sahiptir Sosyal adaletsizlikten dolayı öfkelidir Yerelden küresele her düzeyde toplumda katılımcı biçimde yer alır Daha eşit ve sürdürülebilir bir dünya için eyleme hazırdır Kendi eylemleri ve eylemsizlikleri için sorumluluk alır * Kaynak: Oxfam, Kürsel Vatadaşlığa Giriş: Yeni Öğretmenler için Kılavuz Sayfa 13 Küresel Vatandaşlık Kavramının Ana Başlıkları Küreselleşme ve Karşılıklı Bağımlılık “Bugün sabah kahvaltını bitirene kadar dünyanın yarısından fazlasına ihtiyaç duymuş olacaksın.” -Martin Luther King Sosyal Adalet ve Eşitlik “Adaletsizlikler karşısında tarafsız kalırsan, ezenin tarafını tuttun demektir. Eğer bir fil ayağıyla bir farenin kuyruğuna basıyorsa ve sen de tarafsız olduğunu söylüyorsun, fare tarafsızlığını takdir etmeyecektir.” -Desmond Tutu Çeşitlilik “Hepimiz mutlu olmak amacıyla yaşarız; hayatlarımız çok değişik, aynı zamanda da farksız.” Sürdürülebilir Gelişim “Dünyada herkesin ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kaynak vardır, ama herkesin açgözlülüğünü değil.” -Mahatma Gandhi -Anne Frank Barış ve Çatışma “Barış, eğer savaş durumunun olmaması anlamına geliyorsa, açlık ve soğuktan ölmek üzere olan birisi için pek bir anlam ifade etmez. Barış, ancak insan haklarına saygı gösterildikçe, insanların doyurulup, hem bireylerin hem milletlerin özgür oldukları yerlerde var olabilir” -The 14th Dalai Lama Sayfa 14 Bilgi, Beceriler, Değerler Aşağıdaki şema, çeşitli kaynaklardan derlenmiştir ve dünya genelinden çok çeşitli barış eğitimi literatürünü ve uygulamalarını yansıtır. Barışın önünde duran belirgin konular her zaman bir toplumdan diğer topluma değişeceğinden—bir yerde süregelen bir savaş, başka bir yerde ırkçılık, bir başka yerde homofobia, diğer bir yerde çevre tahribatı vs. olabilir—Barış Eğitimi’nin irdelemesi gereken konular farklı zamanlarda ve yerlerde biraz farklı olacaktır. Ancak, genel temalar aşağıdaki şemada sunulduğu gibi olacaktır. Burada söz konusu olan bilgi, beceriler ve değerler/tutumlar, herkesin hem fiziksel hem de duygusal olarak güvende hissettiği, hoşgörü, özen ve saygı ortamlarında; çeşitli, işbirliği ve katılımcı öğrenim metodları kullanılarak teşvik edilecektir. Barış Eğitiminin Hedefleri Bilgi • Barışın bütünsel kavramı • Uyuşmazlığın ve şiddetin nedenleri • Uyuşmazlığın şiddetsiz yönetimi, müzakere, arabuluculuk • Sosyal çeşitlilik (kültür, din, etnik, cinsiyet, engellilik) • İnsan hakları • Sosyal adalet ve sorumluluk Değerler/Tutumlar • Öz saygınlık • Başkalarına saygı • Çeşitliliğe saygı, hoşgörü • Adalete dayalı kalkınma •Sürdürülebilir kalkınma Skills • Kültürlerarası anlayış • İletişim, aktif dinleme, düşünce • Şiddetsizlik • Empati ve şefkat • Adalet • Eleştirisel düşünce ve analiz • Şefkat • Karar verme, sorun çözme, • Sosyal sorumluluk • Hayal gücü, yaratıcılık • Toplumsal cinsiyet farkındalığı ve hassasiyeti • Grup oluşturma, işbirliği • Ekolojik farkındalık ve kaygı • Özfarkındalık, özdenetim, sabır •Küresel kaygı •Anlaşmazlık yönetimi /çözüm Sayfa 15 2. Barış Eğitimi Pedagojisi ve Ortamı Barış Bölgeleri: Barış Eğitimi’nin uygulandığı sınıflar, okullar ve diğer eğitim ortamları, Barış Eğitimi’nin ana ilkelerini temsil etmeli ve yansıtmaldır. Barış Eğitimi ile uyumlu olması için, aşağıda belirtilen niteliklerle ‘barış bölgeleri’ modeli olarak işlev göstermeleri gerekir: Katılımcılar (öğrenciler, çocuklar, gençler ve yetişkinler) hem fiziksel hem de psikolojik olarak güvende hissetmelidirler. Katılan herkes, sözlü (aşağılayıcı sözler), duygusal (örneğin toplumdan dışlanma), ya da fiziksel şiddet içeren bir karşılık alma korkusu hisssetmeden özgürce konuşmak için güvende hissetmelidir. Katılımcılara, farklı güçlü duyguları içermesi muhtemel tartışmalı konuları irdemeleri için güvenli bir mekan sunulmalıdır. Yönetici, katılımcıları, belli bir şekilde hissetmelerine neden olan kişileri suçlamak yerine, kendi duygularının farkında olmaya ve bunun sorumluluğunu üstlenmeye teşvik etmelidir. Katılımcılar, her birinin kendi vücutları ve dilleriyle duygularını nasıl deneyimlediklerini ve ifade ettiklerini anlamaya teşvik edilmelidirler. İdari politikalar ve uygulamalar, eşitlik, ayrım yapmama ve tüm katılımcıların haklarına ve onuruna saygı göstererek, şiddet içermeyen bir şekilde anlaşmazlıkların üstesinden gelinmesi ilkelerini idame ettirmelidir. Gerek çocuk, gerek yetişkin olsun tüm katılımcıların neyin, nerde ve nasıl çalışılacağına karar verilmesine aktif bir şekilde katıldığı demokratik ortamlar olması gereklidir. Katılımcılar, ayrıca bu öğrenme ortamı içerisinde herkesin saygı göstereceği kuralları belirleyen bir ‘sözleşme’nin yapılmasına dahil edilmelidir. Bu, güvenli ve etkili bir ortamda birlikte çalışmak için ihtiyaç duyulan kuralların zemini hakkında gruptaki herkesin kabul edeceği bir anlaşma olacaktır. Bu, bir mülkiyet, aidiyet ve sorumluluk duygusuna sahip olmaya yardımcı olacaktır. Gerekli olduğunda yeniden değerlendirilebilecek ve revize edilebilecektir. “Sözleşmemizi Oluşturmak” faaliyeti bu anlaşmanın oluşturulmasında kullanılabilir. Bir çember içinde çalışmak demokratik öğrenme ortamının oluşmasının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu: • Eşitliği teşvik eder (hiyerarşi, lider, başta ya da sonda gelen, önde ya da arkada olan yoktur); • Güven inşa eder ve birbirlerinin yanıtlarını onaylamaya imkan tanır (herkes herkesi görebilir ve duyabilir); • Katılımı teşvik eder (‘pas’ deme olanağıyla, insanlar herkesin tepkisini gördüğünde daha kolay ve dürüstçe konuşabilir); • Aidiyet duygusunu güçlendirir (çember bir takım oluşturur); • Kişisel sorumluluğu ve grup sorumluluğunu teşvik eder; • Çeşitli deneyimsel öğrenme (deneyimlerden öğrenmek) yöntemlerinin ve katılımı, işbirliğini, eleştirel düşünmeyi teşvik eden yöntemlerin kullanılması gereklidir. Alternatif eğitim hedefleri alternatif pedagojik bir yaklaşımı gerektirir: Geleneksel eğitim yaklaşımlarından farklı olarak, Barış Eğitimi sadece bilgi sağlamayı değil, ayrıca davranış değişikliklerine yol açacak becerilerin, değerlerin, tutumların geliştirilmesini de hedefler. Bu nedenle Barış Eğitimi, arzu edilen becerilerin ve değerlerin katılımcıların aklına iyice yerleşmesini gerektirir ve bu ezberleme ve ders anlatmadan öteye giden bir öğrenme yöntemini gerekli kılar. “Barış Eğitimi bir ruh hali oluşturmayı hedeflediği için, ana öğretim biçimleri deneyimlemeyi hedefler. Deneyimsel öğrenme, değerlerin, tutumların, algıların, becerilerin ve davranış eğilimlerinin kazanılmasında, diğer bir deyişle içselleştirilmesinde anahtar yöntemdir. İçselleştirme, sadece öğüt vermekle başarılamaz; esas kazanım mekanizması uygulamadır” (Bar-Tal 2002, 33). Öğrencilerin öğretmenlerce ders bilgileriyle doldurulan bir boş yazı tahtası farz edildiği geleneksel öğretmen merkezli yaklaşımın aksine, Barış Eğitimi, öğrenci merkezli bir yaklaşımı gerektirir. Barış Eğitimi, öğrencilerin eğitim ortamına çok çeşitli değerli enformasyon, bilgi, inançlar, değerler ve Sayfa 16 tecrübeler taşıdığını kabul etmelidir. Öğrencilerin ve öğretmenlerin, herkesin birbirlerinden öğrenecek birşeyleri vardır. Başarılı bir eğitmenin, bu farklılıkları kabul etmesi ve aktif ve katılımcı öğrenmeyi kolaylaştırması gerekir; bunun sayesinde öğrenciler kendi mevcut bilgilerini ve tercübelerini geliştirebilecektir. Deneyimsel öğrenme, öğrenciye, konuyla ilgili okumanın ve öğrenmenin ötesinde, kişisel olarak konuyu araştırma ve konuyla doğrudan bağlantı kurma imkanı tanır; öğrenci, öğretim/öğrenme sürecinde aktif bir katılımcı olur. Örneğin hayvanlar hakkında öğrenirken, katılımcılar, sadece bu hayvanlar hakkında okumak yerine, bir hayvanat bahçesini ziyaret edebilir ya da doğada hayvanları gözlemleyebilir. Empati hakkında öğrenirken, katılımcılar rol yapma oyunlarında yer almaya teşvik edilebilir, böylece kendini başka birinin yerine koyabilir ve bu kişinin duygularını ve ihtiyaçlarını anlayabilir. Öğreniyoruz… Okuduklarımızın %10’unu, Duyduklarımızın %20’sini, Gördüklerimizin %30’unu, Gördüklerimizin ve duyduklarımızın %50’sini, Tartıştıklarımızın %70’ini, Deneyimlediklerimizin %80’ini, Başkalarına öğrettikerimizin %95’ini. - William Glassner Deneyimsel öğrenmenin 4 ana aşaması vardır: • Somut tecrübe; • Bu tecrübe hakkında düşünme; • Bu düşünceye dayanan soyut kavramların oluşumu, diğer bir deyişle kuramlaştırma; • Deneyerek bu yeni kavramların sınanması (Kolb ve Fry 1975). Çok basit bir örnek olarak, ateşin tehlikelerini öğrenen bir çocuk düşünün. Eğer ateşe dokunursa ve kendi kendini yakarsa, bu tecrübesine dayanarak birinin ateşe benzeyen bir nesneye dokunduğunda yanabileceği ve bu nedenle bu tür nesnelere dokunulmaması gerektiği sonucuna varabilir. Bu anlayışı içselleştirmeden ve kalıcı bir davranışa dönüştürmeden önce, bunu bir kereden fazla, belki farklı durumlarda ve farklı nesnelerle tercübe edinmesi gerekebilir. Öğrenme, her zaman kişisel bir deneyimle başlamak zorunda değildir. Bir konuyla ilgili kavramlar ve teoriler, öğrenciye bir başkası tarafından aktarılabilir ve öğrenci daha sonra bu konuyla ilgili kendi düşüncesini ya da teorilerini formüle etmek için duyduklarını ya da okuduklarını deneyimleyebilir. İnsanlar, ayrıca öğrenme şekillerinde farklılık gösterebilir: Bazı insanlar bu aşamalardan birinden (örneğin, doğrudan kişisel tercübe) öğrenebilirken, başka insanların öğrenmesi için diğer bir aşama (örneğin konu hakkındaki kavramları ve teorileri okuma ya da tartışma) daha kolay olabilir. Bu, bir Barış Eğitimcisi’nin, eğitim planlarını hazırlarken dikkat etmesi gereken en temel çeşitlilik faktörlerinden biridir, ancak bu şekilde tüm katılımcıların öğrenme ihtiyaçlarına yanıt verebilirler. David Kolb’un deneyimsel öğrenmeyle ilgili teorisine dayanarak, Peter Honey ve Alan Mumford (1986), farklı aşamalarda öğrenme eğilimleri ve tercihlerine dayalı olarak bir öğrenme türleri tipolojisi—Aktivist, Sayfa 17 Yansıtıcı, Kuramcı, Pragmacı—geliştirdi (resme bakınız). Honey & Mumford: Öğrenme Şekilleri Tipolojisi Aktivist: Yapmayı ve tecrübe etmeyi tercih eder Somut Deneyim Değerlendirerek Gözlem Aktif Deneme Soyut Kavramsallaştırma Değerlendiren: Gözlemler ve değerlendirir Kuramcı: Temeldeki sebep, kavram ve ilişkileri anlamak ister Pragmatik: Calışıp çalışmadığını deneyerek görmek ister * Source: http://www.learningandteaching.info/learning/experience.htm. Başarılı bir Barış Eğitimcisi, insanların öğrenme biçimlerinde değişilik gösterdiğini kabul etmeli ve gruptaki farklı öğrenme ihtiyaçlarını karşılayabilmek üzere planlarını ve araçlarını geliştirmelidir. “Öğrenme Türün Nedir?” etkinliği bu çeşitliliği tanımlamak açısından iyi bir yöntemdir; bu ayrıca katılımcıların, herkesin farklı öğrenme şekillleri ve ihtiyaçları olduğunu ve öğrenmenin doğru ya da yanlış şekli olmadığını anlamasını sağlayacaktır. Özgürleşme Aracı olarak Eğitim: Yeni ufuklar açan çalışmasında, Baskı Görenlerin Pedagojisi (1968), Paulo Freire, “eğitimde bankacılık kavramı” olarak tanımladığı geleneksel eğitim yaklaşımını eleştirdi ve alternatif olarak “sorun tanımlayıcı eğitimi” sundu. Barış Eğitimi, eleştirisel ve yaratıcı düşünmeyi ve deneyimsel öğrenmeyi teşvik ederek, sorun tanımlayıcı öğrenme yöntemlerini kullanmalıdır. Geleneksel eğitim yaklaşımları, öğrencileri toplumun mevcut güç yapılarını ve düzenini sorgulamadan kabul etmeye programladığı için bir baskı aracı olmuştur. Öte yandan Barış Eğitimi, öğrencileri yaşadıkları dünyayı düşünmeye ve analiz etmeye ve herkes için siyasi, ekonomik ve sosyal adaletin olduğu bir topluma ve dünyaya yönelik değişim için bilgi, beceriler ve değerler edinmeye teşvik ederek bir özgürleşme aracı olabilir ve olmalıdır. Sayfa 18 Eğitimde Bankacılık Kavramı Sorunsallaştıran Eğitim Öğrencilere, öğretmenin bilgi depolayabileceği “boş tenekeler” ya da kutular gibi davranılmaktadır. Öğrenciler ve öğretmenler/yöneticiler gerçeği birlikte keşfederler. Öğretmen ve öğrenci arasındaki fark: öğretmen herşeyi bilir, öğrenciler hiçbir şeyi bilmez. Herkesi, öğretmeni ve öğrenciyi kapsar: öğretmen ve öğrencilerin birbirlerinden öğrenecekleri ve paylaşacakları bilgi ve tercübeler vardır. Öğrenciler, sadece ezberlemeyi teşvik eden ve eleştirisel ve yaratıcı düşünmeyi an aza indirgeyen öğretmenlerin dikte ettiği bilgileri alır, dosyalar, akılda tutar. Eğitimci, öğrenciler için dünyayı sorunsallaştırır, eleştirisel düşünceyi teşvik eder. Ders verme, ana öğretim yöntemidir. Katılımcılık, işbirliği, ve ampirik öğrenme, yaşadığımız dünyayı düşünme ve analiz etme teşvik edilir. Eğitim, insanları toplumun mevcut güç ilişkilerini ve düzenini kabul etmeye koşullayan bir hakimiyet uygulaması ve baskı aracı olur. Eğitim, insanları toplumun mevcut güç ilişkilerini ve düzenini sorgulamaya teşvik ederek, sosyal değişimin yolunu açan bir özgürleşme aracı olur. Sayfa 19 Öğrenme-Öğretme Stratejileri Yukarıda tanımlanan Barış Eğitimi ilkeleriyle uyumlu birçok olası strateji vardır. Bu stratejilerde öğrenci süreçte aktif bir katılımcı olarak yer alır. Grup tartışması Küçük grup tartışmaları, farklı seslerin duyulmasına imkan tanır. Bu tartışmalar, belli sorularla yönlendirilmesi ve iyi düşünülmüş fikirlere dayanması halinde daha etkili olurlar (muhtemelen kendi düşüncelerini oluşturmak için verilecek bir zamandan sonra). İkili paylaşım İkili gruplardan belli bir soruyu ya da konuyu tartışmaları istenir. A Kişisi, yanıt verirken, B kişisi müdahale etmeden dinler. Sonra rolleri değişirler ve B yanıt verirken, A dinler. Bu eylem, dinleme becerilerini geliştirebilir. Rol yapma ve simulasyon Katılımcılara belli bir konu ve ilgili aktörler hakkında bilgi verilir. Ardından, her birinden kendilerini tarif edilen karakterin yerine koyarak, bu kişinin bakış açısını ve ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde o role girmesi istenir. Bu eylem, empatiyi geliştirir ve farklı pozisyonlarla onların sosyal etkileşimini daya iyi anlamayı sağlar. Anahtar kelimeler Karatahtaya “şiddet” ya da “barış” gibi kelimeler yazmak ve katılımcıları bu kelimelerin kendilerine yaptığı çağrışımla ilgili duygularını ve düşüncelerini ifade etmeye cesaretlendirmek düşünmeyi teşvik edebilir. Bu, belli bir konuyu tartışmak için iyi bir başlangıç noktası olabilir. (Küçük çocuklarla bir örnek için “Arkadaşlık Oyunu”na bakınız) Film ve fotoğraflar Görsel öğrenme araçları, katılımcıların aklında güçlü imajlar yaratılmasında oldukça etkili olabilir. Bunu, iletilen mesajlar hakkında düşünceler ile tartışmalar ve katılmcıların reaksiyonları takip edebilir. (Toplumsal cinsiyet konusunda bir örnek için “Kız mı Erkek mi?”ye bakınız). Hikaye anlatmak Kavramlar, anektodlar ve hikayelerle daha kolay hatırlanabilir, bilhassa kişinin bizzat kendisi tarafından anlatılırsa. Bu da empatiyi ve şefkati geliştirir. Öğretilebilir anlar Eğitimciler, bilhassa katılımcıların yaşamlarıyla ilgili konular olan günün sıcak konularını tartışma fırsatını kullanmalıdırlar. Röpörtajlar ya da araştırmalar Öğrencilerden belli bir konu hakkında bilgi toplamak için ilgili kişilerle görüşmelerini, bilhassa röportaj yapılan kişinin kişisel tecrübeleri hakkında bilgi edinmelerini istemek etkili bir öğrenme aracı olabilir. Karşılıklı öğreti Katılımcılar, öğrenmenin kolaylaştırılmasında sırayla yer alır. Bir konuyu tartışmak için fırsat verildiğinde, katılımcılar ilgili kavramları, değerleri ve becerileri daha iyi özümseme şansı elde ederler. Farklı öğrenme/öğretme stratejilerini kullanmaya teşvik edilmelidirler. Keşif gezileri Bu, katılımcılara sorunları ve doğrudan etkilenmiş olan insanları gözlemleme fırsatı verir. Bu, empatinin, şefkatin ve insan hakları ihlaleri ve adeletsizlik durumlarında bir sorumluluk duygusunun gelişmesinde etkili bir araç olabilir. Beyin fırtınası Başkaları herhangi bir yorumda bulunmadan, katılımcıların belli bir soru/kavram/sorun hakkında kendi akıllarına gelenleri söylenmesi istenir. İfade edilmiş olan farklı görüşler karatahtada özetlenebilir ve ardından da tartışılabilir. Örnek olaylar Örnek olaylar, katılımcıların analiz etmesi istenen hikayeler ve senaryolardır. Katılımcılar, başlıca konuları ve ilgili oyuncuların ihtiyaçlarını ve tutumlarını tanımlamaya ve olası çözümler sunmaya çalışır. Kolaj yapımı Kumaş, fotoğraf ve kağıt parçalarını kesip, bir yüzeye yapıştırma sanatıdır. Bu, katılımıcıların soyut kavramları düşünme ve anlamaları için etkili bir araç olabilir. Aktivizmi teşvik Katılımcıları, etraflarında gördükleri adaletsizliklerin ve insan hakları ihlallerin ortadan kalkması ve anlaşmazlıların barışçıl çözümü konusunda sorumlu hissetmeye ve kendi yartıcılıklarını kullanmaya teşvik eder (bakınız “İnsan Hakları’nı Bilmek ve Korumak”). Sayfa 20 3. İnsan Hakları “Barış, savaşın olmaması anlamında, açlıktan ya da soğuktan ölen birisi için çok az bir değer taşır. Barış, sadece insan haklarına saygı duyulduğu, insanların tok olduğu, bireylerin ve ulusların özgür olduğu yerde kalıcıdır.” - 14. Dalai Lama Barış, sadece fiziksel şiddetin ya da savaşın olmayışı değildir; barış, her türlü adaletsizliğin ortadan kaldırılmasını gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Olumlu barış, bir toplumda, ülkede ve dünya genelinde herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti içerir. Bu nedenle Barış Eğitimi, İnsan Hakları Eğitimi’ni temel bir unsur olarak içermelidir. İnsan hakları, bir kişinin sadece insan olmasından dolayı sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, insan hakları tüm insanların eşit şekilde yararlanması gereken haklardır. İnsan Hakları Eğitimi, hem insan haklarına dair hem de insanlar hakları için öğretir. Bir yandan, insanlara insan haklarına dair bilgi vermeyi ve bilgi birikimlerini geliştirmeyi hedefler. Diğer yandan, insan hakları için değerleri, saygıyı, sorumluluk duygusunu ve bu hakların savunulması için eylem becerilerini geliştirmeye de çabalar. Bu nedenle İnsan Hakları Eğitimi, sadece İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi, yoksulluk ve adaletsizlik hakkında öğretim ve öğrenme değildir. İnsan Hakları Eğitimi, ‘tüm bunların benimle ilgisi nedir?’, ‘Herkesin hakkına saygı göstermek benim için ne anlama gelir?’, ve ‘Nasıl kendimin ve diğer insanların haklarının korunmasına katkı koyabilirim?’ sorularını düşünmeye de itmelidir. Kendi haklarını bilmeyen insanlar, bu haklarını savunma ve koruma bilgisine ve becerisine sahip olmadıklarıdan insan hakları ihlallerine karşı daha savunmasızdırlar. İnsan hakları eşit bir şekilde her birimize ait olduğu gibi, tüm insanların insan haklarına saygı duyma, bunları savunma ve destekleme sorumluluğu da eşit bir şekilde her birimize aittir. İnsan Hakları Eğitimi, bu sorumlulukları karşılamak için gerekli farkındalığı, bilgiyi, değerleri ve becerileri sağlar. (Eşit insan haklarını vurgulayan ve farklı kişilerin insan haklarının çatışması durumunda gençleri eleştirek düşünmeye ve adil çözümlere ulaşmaya teşvik etmek için örnek bir alıştırma olarak “Möbiüs’te Çarpışma”ya bakınız.) “Sonuç olarak, insan hakları nerden başlar? Küçük yerlerde, eve yakın yerlerde– o kadar yakın ve küçük ki herhangi bir dünya haritasında görülemeyebilirler. Ancak bunlar o bireyin dünyasıdır; yaşadığı semt; gittiği okul ya da üniversite; çalıştığı fabrika, çiftlik ya da büro. Bu yerler her erkeğin, her kadının, her çocuğun eşit adalet ve fırsatlar aradığı yerlerdir; ayrımcılık olmadan eşit itibar. Eğer bu haklar orada anlam ifade etmiyorsa, hiçbir yerde önemli bir anlam taşımaz. Bunları bireylere yakın yerlerde korumak için duyarlı yurttaş hareketleri yoksa, dünyanın tümünde de ilerleme olmasını beklemek abesttir.” - Eleanor Roosevelt, “Bizim Elimizde,” 1958 nutuk İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), insan hakları tarihinde bir dönüm noktasıdır. 1948’de Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen Beyanname, tüm insanlar ve ülkeler için savunulması gereken temel hakları düzenleyen ilk belge ve evrensel bir norm haline geldi. İHEB hakkında öğrenmek, bir Sayfa 21 kişinin kendi devredilmez hakları ve bu kişinin diğerlerinin insan haklarının idame edilmesine karşı sorumluluğunu kabul etmede önemli bir ilk adımdır. Katılımcıları, güvende, değerli, adil ve mutlu hissetmeleri için karşılanması gereken kendi ihtiyaçları hakkında düşünmeye teşvik eden faaliyetler, İHEB’in ve kişisel, sivil, siyasi, ekonomik, kültürel, sosyal hakları temsil eden çeşitli maddelerin tartışılması açısından iyi bir başlangıç noktası olabilir ( bakınız “İnsan Hakları’nı Bilmek ve Korumak”). “Bütün insanlar, özgür; onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.” - Madde 1, İHEB Bu açıdan, çocuklarla çalışırken, onlara kendi haklarlarını öğretmek de önemlidir. 1989’da Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Çocuk Hakları Konvansiyonu (ÇHK) bunun için kilit araçtır. Benzer faaliyetler, ayrıca ÇHK hakkında öğretmek için kullanılabilir (bakınız “Çocuk Hakları İçin Define Avı” ve “Önemli İş”. Ek 1 ve Ek 2’de sunulan İHEB’in ve ÇHK’nin basitleştirilmiş versiyonları katılımcıların yaşlarına göre kullanılabilir. Sayfa 22 İnsan Hakları Eğitimi’nin Hedefleri Bilgi • Tüm insanların temel haysiyeti ve saygıyla muamele görme hakkı • İnsan haklarının temel ilkeleri • İnsan hakları barışı nasıl sağlar • İnsan hakları tarihi ve süregelen gelişimi • Uluslararası hukuk, İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi, Çocuk Hakları Konvansiyonu Değerler/Tutumlar • İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygı • Öz saygınlık • Tüm insanların haysiyetini anlama ve saygı gösterme • İhlal edilen haklarla ilgili olarak empati kurmak, dayanışma duygusunu hissetmek • İnsan haklarının tüm insanlarca kullanılmasının adil, demokratik ve barışçıl bir toplum için önkoşul olduğunu kabul etmek Beceriler • Sorunların, anlaşmazlıkların eleştirsel anlayışı • İnsan hakları ihlallerine yol açan etkenleri analiz etmek • İnsan haklarını savunmak için kişisel ve sosyal menfaat sorumluluğunu benimsemek • İnsan haklarını savunmak için kişisel kaynakları ve yerel, ulusal, bölgesel ve küresel araçları kullanabilmek • Herkes için insan haklarını desteklemek ve korumak için uygun ve etkili eylemler geliştirmek Sayfa 23 İnsan Hakları İlkeleri Evrensellik ve Vazgeçilmezlik Dünyanın her yerinde tüm insanlar, insan haklarına sahiptir: “Bütün insanlar onur ve hakları bakımından eşit ve özgür doğarlar” (İHEB, Madde 1). Ayrılmazlık Tüm insan hakları – kişisel, kültürel, ekonomik, siyasi, ya da sosyal – eşit statüye sahiptir ve hiyerarşik düzenleme içine konulamaz. Bir hakkın reddedilmesi, her durumda diğer haklardan faydalanılmasına engel teşkil eder. Karşılıklı Bağımlılık ve Karşılıklı İlişki Tüm insan hakları, bir kişinin gelişimsel, fiziksel, psiokolojik ve manevi ihtiyaçlarının karşılanmasıyla bu kişinin onurunu kavramasına katkı koyar. Bir hakkın gerçekleşmesi genellikle diğerinin gerçekleşmesine bağlıdır. Örneğin, sağlık hakkının gerçekleşmesi, eğitim hakkının ya da uygun barınma hakkının gerçekleşmesine bağlı olabilir. Eşitlik ve Ayrımsızlık Bütün bireyler, insan varlığı olarak ve her insan varlığının doğuştan sahip olduğu onurundan dolayı eşittir. Bu nedenle, kimse ırk, renk, etnik köken, cinsiyet, yaş, dil, cinsel yönelim, din, siyasi ya da diğer görüşler ulusal, sosyal ya da coğrafik köken, engellilik, mülk, doğum ya da diğer statülere dayanan herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmamalıdır. Katılım ve Dahil Olma Bütün herkes, kendi yaşamını ve refahını etkileyen karar verme mekanizması süreçleriyle ilgili bilgiye katılım ve ulaşım hakkına sahiptir. Sorumluluk and Hukukun Üstünlüğü Devletler, insan haklarının gözetiminden sorumludurlar. Bu bakımdan, yasal kurallara ve uluslararası hukuk mevzuatında önemli bir yere konmuş olan standartlara uymak zorundadırlar. Hakları ihlal edilen bireyler ya da gruplar, yetkili bir mahkeme önünde uygun bir tazminat için dava açma hakkına sahiptir. Kişiler, medya, sivil toplum ve uluslararası topluluk, hükümetlerin insan haklarının idame edilmesi görevinde sorumlu tutulmasında önemli rol oynarlar. Sayfa 24 İnsan hakları hakkında en iyi bilgi günlük yaşamdaki deneyimlerle kazanılır. Okulunuzda şu anki insan hakları ortamı nasıldır? Öğrenciler arasındaki ilişkiler: Şiddet ya da aşağılama vakaları var mıdır? Örneğin, alay etmek için lakap takma? Öğrencilere karşı önyargılar var mıdır? Örneğin göçmen ailelerin çocuklarına, engelli öğrencilere ya da geleneksel toplumsal cinsiyet klişelerine uymayan öğrencilere karşı? Öğrenciler şiddet hakkında şikayette bulunduklarında herhangi birşey oluyor mu? Öğretmenler ve öğrenciler arasındaki ilişkiler: Öğrencilerin talimatların ne olduğunu anlamadan öğretmenleri dinlemeleri mi bekleniyor? Öğrencilere okul kurallarının düzenlenmesi ve uygulanmasında söz hakkı veriliyor mu? Not verme sistemi, öğrencilerin belli güçlü yönlerini, eksikliklerini, ihtiyaçlarını dikkate alan adil bir sistem midir? Öğrenciler öğretmenler tarafından aşağılanıyor mu? Disiplin, fiziksel, psikolojik ve duygusal şiddeti içeriyor mu? Tüm öğrenciler, eşit bir şekilde muamele görüyor mu? Bir öğrenci konseyi var mıdır? Bu konseye öğrenciler demokratik olarak mı seçiliyor /atanıyor? Öğretmenler, çocukların hakkını koruyor mu? Örneğin, evde istismar ya da ihmalden şüphelendiklerinde ne yapıyorlar? Öğretmenler ve Okul Yöneticileri arasındaki ilişkiler: Öğretmenler, Okul Yöneticilerine şikayette ya da önerilerde bulunmaktan korkuyorlar mı? Öğretmenler hiç birlikte çalışıyor ya da kendi aralarında deneyimlerini paylaşıyorlar mı? Öğretmenlere idare kararlarında bir söz hakkı veriliyor mu? Öğretmenler, eşit muamele görüyor mu? Terfi, performansa mı yoksa siyasi ya da kişisel tercihlere mi dayanıyor? Öğretmenler ve eğitim yetkilileri arasındaki ilişkiler? Öğretmenler ve ebeveynler arasındaki ilişkiler: Ebeveynler, çocuklarına muamele ya da ders veriliş şeklinden memnun olmadıkları zaman öğretmenlere şikayette bulunmaktan korkuyorlar mı? Bu şikayetin, çocukları açısından durumu daha kötüleştirebileceğinden korkuyorlar mı? Ebeveynler okul idaresinde yer alıyor mu? Bu faydalı oluyor mu? Bu nasıl iyileştirilebilir? Okul kuralları ve süreçleri: Okul kurallarında hangi değerler teşvik ediliyor? Öğrencilerin gözleri kapalı, itaat ve disiplin uğruna, tüm kurallara uyması mı bekleniyor? Tuvalete gitme ihtiyacı için her saat izin almak gibi öğrencileri küçük düşüren kurallar var mıdır? Cezalar, yersiz ve haksız mıdır? Okul kuralları tüm öğrencilere eşit bir şekilde mi uygulanıyor? Öğrenciler kuralların düzenlenmesine yardımcı olabiliyorlar mı yoksa bunlar onların üzerine empze mi ediliyor? Fiziksel çevre: Okul binası, yaşam koşulları açısından sağlıklı mıdır? Bir oyun alanı var mıdır? Öğrenciler sınıflarında rahat ediyorlar mı? Öğrencilerin resimleri, şiirleri ve yazıları duvarlarda gösteriliyor mu? Daha az yetenekli öğrencilerinkiler de gösteriliyor mu? Öğrencilerin toplumsal cinsiyetine ya da sosyal statülerine bakmaksızın, eğitim materyalleri ve araları tüm örğenciler için eşit bir şekilde mevcut mudur? Öğrenciler, eşyalarını bırakabilecekleri, özel, güvenli bir yere sahip midirler? Ya da yalnız kalabilecekleri? - Alıntı: İlk Adımlar –İnsan Hakları Eğitimine Başlangıç için El Kitabı, Uluslararası Af Örgütü. Sayfa 25 4. Çok Kültürlülük Çok kültürlü bir toplum içinde yaşıyoruz. Birçok yönden farklı olabiliriz: yaş, cinsiyet, fiziksel özellikler, cinsel yönelim, inançlar, lisan, etnik köken, öğrenme ihtiyaçları... Barış eğitimcilerinin, bu çeşitliliği kabul etmesi; bu farklılıkları gözetmeksizin herkesin onur ve hak eşitliğini desteklemesi; bu farklılıkları ve barış ve adalet için yaratıcı sonuçlara varılmasında kazançlar olarak ortaya çıkan bu farklı tecrübeleri değerlendirmesi gerekir. Çok-kültür-lülük, basitçe bir toplumda birçok farklı kültürün varlığını ifade eder. Maalesef, bu çeşitlilik her zaman itibar görmez ve değer bulmaz; çoğunluğu teşkil eden gruplar (sayılar ve/veya güç açısından), diğer ülkelerden göçmenler, lezbiyen ve gayler ya da engelliler gibi azınlıklar ayrımcılığa, ihmale, dışlanmaya ya da assimile edilmeye maruz kalabilirler. Yollarımızı ve binalarımızı tekerlekli sandalyelerin girişine imkan tanımayan bir şekilde inşa ederek ya da engelli çocuklara yönelik özel eğitim fırsatları yaratmayarak, ayrımcılık yaparız ve onların insan haklarını ihlal ederiz. Eşcinselleri, hakaretleyerek, toplumlarımızdan dışlayarak, ve sevdikleri kişiyle evlenme haklarını reddederek, insan haklarını ihlal ederiz. Göçmenlerin sağlık hizmetlerine, eğitime, uygun barınmaya erişimlerini ve kendi haklarını savunmak için dernek kurma haklarını reddederek insan haklarını ihlal ederiz. Seks işçisi olarak çalışmaları için ülkeye ticareti yapılan kadınların pasaportlarına hükümetimiz tarafından el konulmasına sessiz kalarak ve bu kadınların hapsedilip köle gibi davranıldığı gece kulüplerini destekleyerek, ticareti yapılan kadınların insan haklarının ihlal edilmesine katkıda bulunuruz. Çocuk istismarı ya da ihmali gördüğümüzde sessiz kalarak, çocukların insan haklarının ihlal edilmesine neden oluruz. Bir etnik grup olarak ‘bizi’, bir başka gruptan üstün gören tavır ve davranışlarda bulunduğumuzda ve toplumsal sorunları günah keçisi olarak onların üzerine yüklediğimizde, ırkçılık yapmış oluruz ve ‘öteki’ grubun insan haklarını ihlal ederiz. Günah keçisi olarak görme, yapmadıkları yanlışlardan ya da sorumlu olmadıkları sosyal sorunlardan bir kişiyi ya da bir grubu suçlama, cezalandırma ya da lekeleme eylemidir. Böylelikle, ‘çok kültürlülük’, tek başına ayrımcılık veya insan hakları ihlali olmadan çeşitli kültürlerin barış içinde birlikte yaşaması anlamına gelmez. Çok kültürlü toplumları üç farklı modelde düşünebiliriz: erime kazanı, mozaik, ve ebru. Resimde gördüğünüz gibi, erime kazanı modelinde toplumu oluşturan farklı kültürlerin farklı renkleri ya da özellikleri (dil, din, cinsel yönelim vs. farklılıklar) kaybolur; egemen kültür her zaman öteki grubu ya bastırmaya ya asimile etmeye ya da toplumdan dışlamaya çalışır—‘Bizden biri olmak istiyorsan, bizim gibi olmak zorundasın!’ Mozaik modelde, farklı kültürler yan yana yaşar ama gerçekten kaynaşmazlar. Farklı kültürler her an bölünebilirler, bazen iç savaşlarla sonuçlanır. Ebru modelinde, farklı kültürler kaynaşır ve uyum içinde birlikte yaşar. Hiçbir kültür bir diğerine baskı yapmaya da ya hükmetmeye çalışmaz; daha geniş bir topluluğa ait olmaya devam ederken tüm bireysel özelliklerini koruyabilirler. Sayfa 26 Ne çeşit Çok Kültürlü bir Toplum? Erime Kazanı Karışıp kaynaştıkları zaman farklı renkler kaybolup, tek bir renk oluştururlar. Farklı renkleri görmek ya da ayrıştırmak artık mümkün değildir. Mozaik Farklı renkli parçalar gerçekten birleşmez, sadece kenarları bir birine değer. Oluşturulan bütün, farklı parçalara ayrılabilir. Ebru Renkler, kendi özelliklerini kaybetmeden birbirinin içine geçmiştir ve uyum içinde dolaşırlar. Artık ayrılamayan farklı renklerin her birini görebilirken, birleşimlerinin güzelliğinden zevk alınabilir. * Ebru, farklı renkleri su yüzeyine şerpiştirerek ve sonra da tasarımın üstünde meydana gelen figürleri kağıta aktararak yapılan kağıt süsleme sanatıdır. Barış eğitimi, ebru modelini teşvik etmelidir. Böylelikle, bir toplumda farklı gruplara karşı klişeler, önyargılar ve ayrımcılıklar ele alınmalı ve sorgulanmalıdır. Barış eğitimi, sadece hoşgörüyü değil, farklı kültürlerin sosyal içerilmesini; tüm insanların onuruna ve eşit haklarına saygıyı; ve farklı kültürlerin Sayfa 27 barışçıl etkileşimini ve işbirliğini de teşvik etmelidir. Bu, bazen Kültürlerarası Eğitim olarak da adlandırılır. Stereotip / Klişe Bir grubun üyeleri hakkında, eksik bilgiye dayalı ve bireysel farklılıkları görmezden gelen fikirler, genellemeler. Ayrımcılık Önyargı Davranışta önyargı: bir grubun üyelerine Bir grubun üyelerine karşı sadece o karşı, sırf o grubun parçası oldukları için gruba üye olmalarına dayanan bir tutum, olumsuz davranış. taraflı bir değerlendirme. “Stereotiplerimizi Keşfetmek,” “Resimlerde Stereotipler,” “Kendimin Çemberleri” aktiviteleri stereotipler, önyargı ve ayrımcılıktan bahsetmek için iyi bir başlangıç olarak kullanılabilir. “Bir Adım İleri At” çeşitli farklılıklara dayalı sosyal, politik, ekonomik eşitsizlik ve adaletsizlik hakkında farkındalık yaratmak, empati ve her bireyin insan haklarını savunmak için sorumluluk duygusu geliştirmek üzere kullanılabilir. “Eğitime Erişim” özellikle eğitim alanında eşitlik ve adalet konularını işler. Sayfa 28 5. Toplumsal Cinsiyet Toplumsal cinsiyet, tüm dünyada klişelerin, önyargının, ayrımcılığın ve şiddetin önemli bir kaynağıdır. Bu nedenle toplumsal cinsiyet, dünyanın her yerinde Barış Eğitim’nin, uygulandığı toplumla en ilgili sorunlara odaklanarak, irdelenmesi gereken alanlarından biridir. Bu yerine göre namus adına işlenen cinayetler olabilir; aile içi şiddet, eş tecavüzü, eşit olmayan maaşlar, çocuk istismarı, ya da eşcinsellere karşı ayrımcılık ya da nefret cinayetleri olabilir. Doğduğumuz günden itibaren, doğmuş olduğumuz anatomiye bağlı olarak, toplum (aile, okullar, medya, vs.) bizi belli bir kimliği—ilk ‘oğlan’ ya da ‘kız,’ sonra ‘adam’ ve ‘kadın’—ve bunarla bağdaşlaştırılan rolleri, becerileri, değerleri, tavırları, davranışları, yaşam şekillerini—kabul etmeye zorlar. Bu, bireylerin kendilerini özgürce geliştirme ve gerçekten kendileri olma özgürlüklerini elinden alır. Bu, en temel hakkın ihlalidir: “Bütün insanlar, onur ve hakları yönünden eşit ve özgür doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler…” (İHEB, Madde 1). Bu nedenle barış eğitimcileri olarak, biz, öncelikle, gerçekten içimizde olduğumuz kişi olma, yaşamlarımızı istediğimiz gibi yaşama, sevmek istediğimiz kişiyi sevme, sahip olmak istediğimiz önceliklere sahip olma ve yapmak istediğimiz işleri yapma vs. özgürlüğümüzün toplumun bize dayattığı toplumsal cinsiyet değerlerince ihlal edildiğini kabul etmeliyiz. Ancak bunun ardından biz, cinsiyete dayalı kendi klişelerimizi, klişelerimizin nasıl ötekilerine karşı davranışlarımızı ve tutumlarımızı şekillendirdiğini ve böylelikle cinsiyete dayalı ayrımcılığı ve şiddeti idame ettirdiğini anlayabileceğiz. İlk olarak, çoğu kez birbiriyle karıştırılan cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasındaki farklılığı vurgulamamız gerekir. Cinsiyet, biyolojiktir, anatomiye dayalıdır (dış cinsel organ, kromozomlar, iç üreme sitemi). Cinsiyet kavramları, erkek, dişi, transseksüel, interseks. Toplumsal Cinsiyet, sosyal olarak inşa edilmiştir. Doğan kişinin anatomisine bağlı olarak, bu kişi toplum tarafından iki kalıptan—‘kadınlık’ ya da ‘erkeklik’—birine zorlanır ve bu cinsiyet rollerine ve bu rollerin her biriyle ilişkilendirilen ‘kadınsı’ (feminen) ya da ‘erkeksi’ (maskülen) özelliklere göre yaşaması beklenir. Adam, kadın, travesti, erkeksi, kadınsı, ve kuir kavramları toplumsal cinsiyetle ilişkilidir. Toplumsal cinsiyet rolleri, zaman ve yere göre değişebilir. İnsanlar cinsiyet temelinde doğuştan farklıyken, bu farklılıklar ayrımcılığa ve eşitsizliğe dönüşmemelidir. Anatomik olarak, kadın ve erkek farklıdır: Kadın regl olabilir, erkekler olamaz; kadınların çoğunlukla emzirmeye yarayan memeleri gelişmiştir; erkeklerin gelişmemiştir: erkeklerin testisleri vardır, kadınların yoktur; erkeklerin genellikle kadınlardan daha büyük kemikleri vardır vs. Tüm bunlar, biyolojik cinsiyete bağlı olan fiziksel farklılıklardır. Öte yandan, kadınları ev işlerinden ve çocuk bakımından daha fazla sorumlu tutmak, kadınlarda erkeklere kıyasla akşamları dışarı çıkmayı daha az kabul edilir görmek, ya da kadınlarda erkeklere kıyasla evlilik öncesi sekse daha az hoşgörü gösterilmesi, toplumsal cinsiyeti yantsıtan, sosyal olarak inşa edilen kurallardır. “Kız Mıdır Erkek Midir?,”“Toplumsal Cinsiyet Stereotiplerini Keşfetmek,”“Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık” ve “Stella” toplumsal cinsiyet rolleri ve toplumsal cinsiyete dayalı stereotipler, önyargılar ve ayrımcılığı incelemek için kullanılabilecek faaliyet örnekleridir. Yaşamın ilk gününden başlayarak, toplum, insanları belli cinsiyet rollerine zorlar. Örneğin oğlan bebeklere mavi, kız bebeklere pembe giydirilir. Bu belirlenen rolleri onaylamayan herkes, erkek ya da Sayfa 29 kadın, ayrımcılığa uğrar. Eşcinsellerin, transseksüellerin, transgenderlerin karşı karşıya kaldığı ayrımcılık, bunun rahatsız edici bir örneğidir ve insan haklarının ihlalidir. LGBTQ bireylerin insan haklarıyla ilgili farkındalık ve hassasiyet yaratmak için “Güvenli Alanlar Yaratmak” faaliyetini kullanınız. Toplumsal cinsiyet kimliğini, cinsel yönelim ile karıştırmamak çok önemlidir. Birçok insan, gay olmayı kadın gibi olmak, lezbiyen olmayı erkek gibi olmakla ilişkilendirerek, gay erkeğin gerçekten kadın olmak ve lezbiyenlerin erkek olmak istediği yönünde yanlış bir izlenime kapılır. Bu bir hatadır. Toplumsal cinsiyet kimliği, birinin, genellikle 3 ya da 4 yaşlarında kendini göstermeye başlayan, ‘dişi’ ya da ‘erkek’ olarak benlik duygusunu ifade eder; cinsel yönelim, birinin hayatının ileri safhalarında ortaya çıkan cinsel, romantik, fiziksel, duygusal, psikolojik, ve/veya ruhsal çekim demektir. Diğer bir deyişle, gay ya da lezbiyen olmak bir kişinin toplumsal cinsiyet kimliği—bu kişinin özkimliğinin ‘erkek’ ya da ‘kadın’ olması—ile ilgili herhangi birşey ifade etmez. Ayrıca, cinsel yönelimi; tamamen heteroseksüel, tamamen homoseksüel ve farklı biseksüellik formlarnı içeren bir süremde düşünmek gerekir. Birçok insan, doğal olarak tamamen heteroseksüellik ve tamamen homoseksüellik arasında bir yerde olmasına rağmen, heteroseksist toplumlar, insanları eş cinslerine karşı, cinselliklerini, romantikliklerini, fizikselliklerini, duygusallıklarını, psikolojik ve/veya ruhsal cazibelerini bastırmaya zorlarlar. Cinsiyetle ilgili terminolojinin anahtar tanımları için aşağıya bakınız. LGBTQ Gay Lebziyen, gay, biseksüel, transseksüel, transgender, kuir için kullanılan kısaltma. Bazen, interseksi temsil eden ‘I’ ile birlikte, LGBTTQ ya da LGBTIQ olarak görülebilir. Genel olarak, başka erkeklere karşı fiziksel, duygusal ve/veya ruhsal çekim hisseden bir erkek. Ayrıca başka dişilere karşı çekim hisseden dişileri de ima edebilir. Biseksüel Hem kendi cinsine hem de karşı cinse, cinsel, duygusal ve ruhsal çekim hisseden kişi. Lebziyen Fiziksel, duygusal ve/veya ruhsal çekim hissini kendi cinsiden bireylere karşı hisseden bir kadın. Homoseksüel Kendi cinsinden olanlara karşı fiziksel, duygusal ve/veya ruhsal çekim hisseden insanlar. Heteroseksüel Karşı cinse cinsel, duygusal ve ruhsal çekim hisseden insanlar. “Zıtcinsel” (straight) olarak da kullanılır. Interseks Biyolojik olarak hem erkek hem de dişiliğin özelliklerinin çeşitli ölçülerde oluşumuyla doğan kişiler. Doğdukları zaman erkek ya da dişi olarak “belirlenen” kimlikleri daha sonra gelişen kimlikleriyle genellikle örtüşmez. Transgender Çoğu insanın toplumsal cinsiyet kimliği, doğdukları anatomik cinsiyetle uyuşurken (erkek-adam, dişi-kadın), bazı insanlarınki uyuşmaz. Transgender kişilerin cinsel kimlikleri, toplum içindeki geleneksel “adam” ve “kadın” tanımlarının ötesindedir. Birçok transgender kişi heteroseksüeldir. Transseksüel Sadece transgender bir kimliğe sahip olan değil, fiziksel, duygusal, ve düşünsel olarak kendini karşı cinsin bir üyesi olarak gören insanlar. Bazen fiziksel olarak biyolojik cinsiyetine uyum sağlanması için operasyon süreçlerinden geçilir ve transseksüeller genellikle “operasyon-öncesi” (pre-op) ya da “operasyon-sonrası” (pre-op) olarak bilinir. Queer Toplumda, cinsel yönelimi, cinsiyet kimliği ya da ifadesi “standart” olmayan herkes. Ayrıca, ikili düşünceyi (erkeğe karşı kadın ve gaye karşı heteroseksüel) ve toplumsal cinsiyetin empoze ettiği kısıtlayıcı, baskıcı rolleri kırmayı destekleyen siyasi bir duruş. Toplumsal cinsiyet, ayrıca erkek ve kadın arasında hiyerarşik bir ilişki kurar. Yaşamın özel ve kamusal alanlarında belirgin ayrılıklar (örneğin, eve karşı kamusal siyasi, ekonomik, ve sosyal yaşam) yaratır ve kadını özel alana hapseder. Erkeklerin yapması kabul gören birçok şey, kadınlar için kabul görmez. Kıbrıs’ta kadınların büyük bir çoğunluğu, yaşamlarındaki birincil önceliğin hala bir anne ve ev hanımı olması gerektiği inancındadırlar. Bu nedenle, ev dışında çalışsalar bile, hala ev işleri ve çocuk bakımı sorumluluğunu yalnız başına taşırlar. Bu rolü ve bununla ilgili sorumlulukları o kadar benimserler ki ev dışında harcadıkları her an için suçlu hissettirilirler. Genç kadınlar üzerinde belli bir şekilde davranmaları için kurulan bu baskı o kadar büyüktür ki, bu baskıdan kaçmak için birçok kadın, baskı, ayrımcılık ve hatta şiddete maruz kalmaya devam ettikleri sorunlu evlilikler yaparlar. Kadınlar, anne olduklarında, toplum tarafından dayatılan cinsiyet rollerini ve görevlerini kendi çocuklarına aşılamayı kendi vazifeleri Sayfa 30 olarak görürler ve böylelikle cinsiyete dayalı ayrımcılık ve şiddeti idame ettirirler. Şiddetten ne kastettiğimizi açıklamak önemlidir. Cinsiyet rolleri o kadar normalleşir ve içselleştirilir ki insanlar cinsiyete dayalı şiddete maruz kaldıklarını ya da bunu idame ettirdiklerini farketmeyebilirler. Cinsyete dayalı şiddet, isteğine karşı işlenmiş, bu kişinin fiziksel ya da psikolojik sağlığı, gelişimi ve kimliği üzerinde olumsuz bir ektisi olan her türlü eylemi ifade eder. Bu, fiziksel, cinsel, psikolojik, ekonomik, sosyo-kültürel ya da yapısal olabilir. Bu, toplumsal cinsiyet tarafından dayatılan asimetrik güç ilişkilerinden kaynaklanan şiddetir. Tüm kültürlerde öncelikle kadınları ve kızları etkilese de, kendi üzerlerine dayatılan toplumsal cinsiyet rollerine uymayan herkesi de etkileyebilir. Sonuç olarak, popüler yanlış algılamaların ve göstergelerin aksine, bugün feminizm, kadınların erkekler üzerinde üstünlüğü için bir hareketi ya da erkek düşmanlığını ifade etmez. Feminizm, cinsiyete dayalı— kadınlar üzerinde erkek, gayler ve biseksüeller üzerinde heteroseksüeller, çocuklar üzerinde yetişkinler ve toplum vs.—her türlü hiyerarşiye, ayrımcılığa, baskıya ve şiddete meydan okumaktır. Feminizm, sadece kadının, erkeklerle adil ve eşit şartlarda kamu alanlarına katılımını değil, insanları sosyal olarak belirlenen ‘erkeklik’ ya da ‘kadınlık’ kalıpları içine sokulması uygulamasının ortadan kadırılması çağrısında bulunur. Feminizm, toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, baskı, ve şiddet konularında farkındalığın ve sonrasında bunların ortadan kaldırılmasının, diğer her türlü ayrımcılık, baskı ve şiddet konularında farkındalık ve bunların ortadan kaldırılması açısından gerekliliğini öngörür. Sayfa 31 6. Anlaşmazlıkların Yönetimi ve Çözümü Daha önce vurguladığımız gibi, anlaşmazlıklar gündelik yaşamın doğal bir parçasıdır. Barış Eğitimcileri, bu anlaşmazlıkların barışçıl dönüşümünü ve çözümünü kolaylaştırıcı becerileri öğretir. Bunlar arasında, etkili ve barışçıl iletişimi, empatiyi, bir kişinin kendi klişeleri ve önyargılarıyla ilgili farkındalığını, eleştirel ve yaratıcı düşünceyi, müzakere ve arabuluculuğu geliştiren beceriler yer alır. Şiddetsizlik, hoşgörü ve kendine ve başkalarına karşı saygı sorumluluğunu aşılamayı hedefler. Etkili bir şekilde iletişim kurabilmek için, aşağıdaki şekildeki gibi örneklendirilebilecek iletişim sürecinin farkında olmak önemlidir (bk. “Etkili İletişim”). Barışçıl İletişim: İletişim Döngüsü Gözlem Aktarma (Görme, duyma, koku alma, tat alma, dokunma duyularımızla ne olduğunu kaydederiz.) Algı (Karşıdaki kendi kendi ihtiyaç, tecrübe, değer, inanç ve fikirlerimize dayanarak gözlemine anlam verir.) Gözlem (Karşımızdaki kendi duyularıyla ne olduğunu kaydeder.) Algı (Gözlemimize kendi ihtiyaç, tecrübe, değer, inanç ve fikirlerimize dayanarak anlam veririz.) Aktarma (Algımızı konuşma ve hareket diline çevirip karşıdakine aktarırız.) Birşey olduğunda ya da biri birşey söylediğinde, biz bunu kendi deneyimlerimize, değerlerimize, inançlarımıza, düşünelerimize ve ihtiyaçlarımıza göre yorumlarız. Bu, farklı insanların, aynı olayı kendi kişisel deneyimlerine vs. göre farklı yorumlayabileceği anlamına gelir. Karşılık vereceksek, yanıtımızı kelimelerle ya da mimiklerle formüle ederiz ve başka biri gönderdiğimiz mesajı alır, çözmeye başlar ve yorumlar. Kendi deneyimlerimize, değerlerimize, inançlarımıza ve ihtiyaçlarımıza göre yanıtımızı formüle ederken, alıcı, bunu kendi deneyimlerine vs. göre yorumlar. Bu nedenle, iletişimimizin etkili olması için yanıtımızı formüle etmeden önce söz konusu alıcı kişi tarafından belli bir mesajın nasıl yorumlanacağını anlamaya çalışmalıyız. Ötekinin ihtiyaçlarını, deneyimlerini, değerlerini, kültürünü vs. bilmek ve anlamak, etkili bir iletişimin önemli unsurlarıdır. Mevcut klişeler ve önyargılar, iletişim sırasında gönderilen ve alınan mesajların yorumlanmasında önemli faktörler arasındadır. Bu nedenle, bizim ve iletişim içinde bulunduğumuz diğer kişilerin konuyla ilgili klişe ile önyargılarının farkında olmamız önemlidir. Empati, bir kişinin başka bir kişiyle kendini özdeşleştirerek, o kişinin durumunu, duygularını, ihtiyaçlarını ve düşüncesini anlamaktır. Bu anlamda empati, mesajı gönderenin, mesajı alanın ihtiyaçlarını, değerlerini, kalıplaşmış düşüncelerini, önyargılarını vs. anlamaya ve bu kişinin bu mesajı nasıl yorumlayacağını öngörmeye çalışma sürecidir. Bu, bir kişinin kendisini başkasının yerine koyması demektir—bu kişinin ihtiyaçlarına, değerlerine, inançlarına, deneyimlerine, kültürüne vs. sahip olmuş Sayfa 32 olsaydınız, bu mesajı nasıl algılardınız? (bk. “Empatiyi Anlamak ve Geliştirmek ”) Empati, kişilerarası, toplumsal ve hatta uluslararası barışın temel yapılarından biridir. Barış Eğitmeni, sadece birebir iletişim içinde olduğumuz kişilerle değil, hakları ihlal edilen ya da adil olmayan bir şekilde davranılan herhangi bir kişiyle empati kurmaya yardımcı olmalıdır. Sadece empati yoluyla eylemlerimizin etkisini anlayabilir ve hareketlerimizin ya da şiddet ve ayrımcılıkla karşılaşıldığında hareketsiz kalmamızın sorumluluğunu alabiliriz. Empati kurmak için gerekli olan becerilerden ikisi şunlardır: • Bir durumun detaylarını ve ilgili kişilerin davaranışlarını, tutumlarını ve ifadelerini nesnel olarak gözlemleme becerisi, ve • Bu durumda olan kişi olduğumuzu hayal etmek ve kendimizi onunla özdeşleştirerek duygularımızı, düşüncelerimizi, ihtiyaçlarımızı vs. ifade etmek. • Kişisel basmakalıp düşünceler, peşin hükümler ve önyargılar, bir kişinin gerçek duyguları, düşünceleri ve ihtiyaçlarını anlamamızda engel teşkil eder. Bu nedenle empati kurmak stereotip ve önyargıları aşmayı gerektirir. İletişim Engelleri /Barikatlar Etkili ve barışçıl iletişimde sık karşılaşılan 12 barikat, engel vardır. Bu barikatlar ve ilgili örnekler aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Bu barikatlar, sadece sözlü engelleri ifade ederken, her zaman, üç yolla—kelimeler, nüansımız, ve sözsüz davranış (yüz ifadeleri ve vücud dili)—konuştuğumuzu ve iletişim kurduğumuzu hatırlamak önemlidir. Kelimeler gibi, nüansımız, yüz ifademiz ve vücut dilimiz de ya etkili iletişimi kolaylaştırıp zorlaştırabilir. Sayfa 33 İletişim Bariyerleri Alay etmek, lakap takmak, mahcup etmek ‘Aptalcaydı!’ Eleştirmek, yargılamak, suçlamak ‘Ahmak gibi davranıyorsun!’ Uyarmak, tehdit etmek ‘Eğer böyle yapmazsan...’ Öğüt vermek, ahlak dersi vermek ‘Yapmalısın...’ İdare etmek, buyurmak, emretmek ‘Yapacaksın...’ Ders vermek ‘Farkında mısın...’ Teşhis etmek ‘Senin sorunun...’ Sorgulamak ‘Neden? Kim? Nerde? Ne zaman?’ Tavsiye vermek, talimat vermek ‘Senin için en iyisi olacaktır, eğer sen...’ Konuyu dağıtmak, espri yapmak ‘Bu bana şeyi hatırlattı...’ Övmek, onaylamak ‘Doğru şeyi yaptın’ Temin etmek, teselli etmek ‘O kadar kötü değil.’ Sözsüz bariyerler Kolları çapraz yapmak, diğer kişinin gözlerine bakmamak, uzaklaşmak, ayaklarını sallamak, yüzüne doğru parmak sallamak, vurmak Etkili iletişimin kopmasının nedeni genelde iletişim bariyerlerinin kullanılmasıdır. Bu bariyerler mesaji gönderen ve alan(lar) arasında bir duvar inşa eder ve bilhassa mesajı alan bir sorun, güçlü duygular ya da stres yaşıyorsa, iletişimi bloke eder. Mesajı gönderenin niyeti olmasa bile, bu bariyerler alıcıya olumsuz mesajlar gönderebilir—örneğin, bu kişinin her zaman suçlu olması ya da asla hiçbirşeyi doğru yapmaması. Bu mesajlar, söz konusu kişinin özsaygısını düşürür ve tamamen reddetme, inkar ve alınma gibi savunma mekanizmasını harekete geçirerek, bu aşamada iletişimin daha fazla ileri gitmesini engeller. Gerek çocuklar, gerek gençler gerekse yetişkinlerle çalışırken, bu bariyerlerin farkında olmak ve bu kelimelerin kırabileceğini ve bu kişinin özsaygınlığı üzerinde kalıcı etkileri olabileceğini hatırlamak çok önemlidir! Aktif dinleme ve “Ben” mesajını kullanmak etkili iletişimin iki önemli unusurudur. Aktif dinleme Mimikler ve yüz ifadeleri gibi sözsüz ipuçları kullanarak, konuşmacıya dinlediğinizi ve söylediğiyle ilgilendiğinizi hissettirin. • Kulaklarınız ve kalbinizle dinleyin, empati kurun. • “Ne demek istedin...” ya da “Biraz daha açıklayabilir misin?...” gibi sorular sorarak doğru anladığınızdan emin olun. • “Gerçekten kırılmışsın gibi geldi” gibi şeyler söylerek konuşmacının duygularını doğrulayın ve yansıtın. • Aktif dinleme ve genel olarak etkili iletişim için “Etkili İletişim” alıştırmasını kullanabilirsiniz. • “Ben” mesajını kullanmak “Ben” mesajları kullanarak, suçlamadan, saldırmadan ya da tehdit etmeden—yani kısaca iletişim Sayfa 34 • • • bariyerlerinden herhangi birini kullanmadan—ne hissettiğinizi söyleyebilirsiniz. “Ben” mesajları, anlaşmazlıkları yumuşatır ve yapıcı diayloğa yardımcı olur. “Ben” mesajları kullanarak, iletişimi bloke etmeden hakkınızı savunabilirsiniz. “Ben” mesajları üç bölümden oluşur: • “ Sen ... yaptığın zaman (eleştirmeden davranşı tarif edin), Ben ... hissediyorum (hissettiğinizi isimlendirin ve sahiplenin). ... ihtiyacım var/istiyorum (açık bir şekilde emir vermeden ya da tehdit etmeden ne istediğinizi neye ihtiyacınız olduğunu söyleyin) ...” “Sen yaramaz bir çocuksun! Her zaman sınıfta sorunlara yol açıyorsun!” yerine “Sınıfta ben konuşurken, dinlemediğinde hayal kırıklığına uğruyorum. Tenefüs olana kadar konuşmamanı istiyorum ki arkadaşlarının beni duyabilmeleri için bağırmak zorunda kalmayım.” “Ben” mesajını uygulamak için “Anlaşmazlık ve İletişim” alıştırmasını kullanabilirsiniz. Barış eğitimcileri olarak, başkalarına aşılamak istediğiniz iletişim dahil davranış biçimleri için iyi bir model olmanız gerekir. Örneğin çocuklar için bir eğitimciyseniz, iyi bir iletişim davranışına sahip olup olmadığınızı görmek için aşağıdaki tabloya bakınız. Sayfa 35 İyi bir İletişim Davranış Örneği misiniz? Çocukları dinlerken, onların gözlerinin içine bakıyor Çocukların gözlerinin içine bakmak, onları musunuz? dinlediğinizin sözsüz bir iletişim öğesidir. Anlamadığınız zaman çocukların söylediklerini Başka kelimelerle açıklamak, çocuğun söylediğini başka bir şekilde açıklıyor musunuz? doğru anlamayı yeterince önemsediğinizi gösterir. Çocukların yanıtlarını tekrar ediyor musunuz? Onların ne dediğini tekrar etmeden, çocukları ilk olarak yüksek sesle ve anlaşılır bir şekilde konuşmaya teşvik edebilirsiniz. Çocuklardan sınıfa geri soru yöneltiyor musunuz? Sınıfa geri soru yönlendirmek, sadece sizle değil, birbirleri ile iletişim kurmalarını istediğinizi ve bu soruyu önemsediğinizi gösteririr. Davranışı yargılamadan tarif eder misiniz? Davranışı yargılamadan açıklamak çocukların konuya bakışlarını duymaya açık olduğunuzu gösterir. Kendi hakkınızda bazı kişisel bilgileri paylaşmak, bir Çocuklarla kişisel bilgilerinizi paylaşıyor musunuz? güven ve cesaret ortamı oluşturur ve çocukları rahat konuşmaya teşvik eder. Kelimelerinizle bir şey söylerken, vücudunuzla Sözlü iletişiminizle çelişmeyen vücut dili samimiyetinizi farklı birşey söylememeye dikkat ediyor musunuz? gösterir. Beş dakika beklemek, çocuklara yanıt verme hakkı verir Yönlendirme yapmadan önce çocukların ve gerçekten onların ne söyleyeceğini duymak yanıtlaması için en az beş dakika bekliyor musunuz? istediğinizi gösterir. Söze karşıyor musunuz? Söze karşımamanız, çocukların söylediğinin önemsediğiniz anlamına gelir. Onları da başkalarının sözünü kesmemeye teşvik eder. "Lütfen", "teşekkür ederim", ve "özür dilerim" demek, Çocuklara konuşurken, ‘lütfen’, ‘teşekkür ederim’ ve çocuklara saygı gösterdiğinizi ve onları da benzer ‘özür dilerim’ diyor musunuz? tutumlar sergilemeye teşvik eder. * Kaynak: http://www.go.ednet.ns.ca/glooscap/peacefulschool/unit3.html. Bunu gençler ve yetişkinlerle çalışmalarınızda da uygulayabilirsiniz. Etkili iletişime ek olarak, bir kazan-kazan yaklaşımı—ben kazanmak istiyorum ve senin de kazanmanı istiyorum—kullanmak da anlaşmazlıkların barışcıl yönetiminin ve çözümünün önemli bir unsurudur. Bir anlaşmazlık durumunu saldırı- savunma durumundan iki tarafın da kazanmasını sağlayacak bir işbirliği durumuna nasıl dönüştürebiliriz? Etkili müzakerenin unsurları: • • Etkili bir şekilde iletişim—aktif dinleme; duygularımızı, ihtiyaçlarımızı ve ve sorunlu yargılamadan, açıkça ifade etmek için ‘ben’ mesajını kullanmak. Empati kurmak; bir yandan kendi duygu ve ihtiyaçlarımızla ilgili açık ve net olurken, diğerinin Sayfa 36 • • • • duygularını ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışmak. İlk durum üzerine değil ihtiyaçlara odaklanmak. Konu üzerinde sert, insanlara karşı yumuşak olmak. Ortak özellikleri vurgulamak. Farklı çözümler konusunda yaratıcı olmak. Bir konuda arabulucuysanız: • Tarafsız olun; • Destek olun; • Eleştirel olmayın; • Müzakerenin özelliklerini değil, süreci yönlendirin; • Kazan-kazan yaklaşımını teşvik edin. Anlaşmazlıkların yönetiminde farklı insanlar farklı stratejiler kullanırlar. Bu stratejiler doğuştan gelmez, öğrenilir; bu nedenle insanlara değerler ve beceriler öğreterek farklı stratejiler kullanmaları da sağlanabilir. Anlaşmazlık sırasında, insanların aşağıdaki üç stratejiden birini seçme eğilimi vardır—kavga, kaçış, akış. Kavga Kaçış Akış Saldırgan Pasif Kararlı Şiddetli, hükmeden Kaçınan ya da teslim olan İşbirlikçi Ben kazanırım-sen kaybedersin Ben kaybederim ya da sen kazanırsın-sen kaybedersin Ben kazanırım-sen kazanırsın ‘Akış’, her iki tarafın ihtiyaçlarına özen gösterip dengeleyen, her iki tarafın kararlılığını ve işbirliğini içeren, uyuma ve kazan-kazan sonucuna yol açan ideal anlaşmazlık yöntemi stratejisidir. Katılımcıların kendi anlaşmazlık yöntemi stratejilerini keşfetmeleri için “Senin Anlaşmazlık Yönetim Stratejin Ne?” alıştırmasını kullanabilirsiniz. Sayfa 37 Rekabetçi - “Köpek balığı” tarzı - Kendi istediğini gerçekleştirmek için şiddet kullanan - Kazan-kaybet Kararlılık benim ihtiyaçlarıma, arzuladığım sonuçlara odaklanma İşbirlikçi - “Baykuş” tarzı - Bir yandan anlaşmazlığı mutlu bir şekilde çözerken diğer yandan ilişkiyi koruyacak şekilde, iki taraf için de kabul edilebilir bir çözüm aranır - Kazan-kazan Tavizci - “Tilki” tarzı - Kendi hedeflerinin bazılarından vazgeçerken, diğerlerini de bunu yapmaya ikna eden - İki taraf da sonuçtan memnun değildir - Kazan-kaybet veya kaybet-kaybet Kaçınan - “Kamplumbağa” tarzı - Sorunu görmezden gelen; anlaşmazlık çözümsüz kalır - Kaybet-kaybet Uyum sağlayan - “Ayıcık” tarzı - İlişkiyi sürdürmek için kendi ihtiyaçlarından vazgeçen - Kaybet-kazan İşbirliği Diğerlerinin ihtiyaçlarına ve bu ilişkilere odaklanmak BÖLÜM B ÖRNEK FAALİYETLER, ÇALIŞTAYLAR, DERS PLANLARI Sayfa 41 Sözleşmemizi Oluşturmak* Genel Bakış: Barış Eğitimi, yaşayarak öğrenmeyi teşvik eder. Bu nedenle, Barış Eğitimi’nin uygulandığı sınıflar, okullar ve diğer eğitim ortamları, Barış Eğitimi’nin ana ilkelerini temsil etmeli ve yansıtmalıdır. Barış Eğitimi ile uyumlu olması için, ‘barış bölgeleri’ modeli olarak faaliyet göstermeleri gerekir. Güvenli, özgür, adil ve demoktarik ortamlar olmalıdırlar. Diğer şeyler arasında, katılımcılar bu ortamda herkesin saygı göstermesi gereken kuralları belirleyen sözleşmelerin hazırlanmasına dahil edilmelidir. Amaç: • • • • Barış Eğitimi için en uygun ortamı oluşturmak. Katılımı, karşılıklı güveni ve saygıyı, işbirliğini ve grup duygusunu teşvik etmek. Katılımcıların, kendilerini ve diğerlerini güvende, rahat ve serbest hissettirecek gerekli koşulları düşünmesini sağlamak. Saygıyı, adaleti ve sosyal sorumluluğu teşvik etmek. Malzemeler: • • Karatahta/beyaztahta ve tahta kalemleri Büyük kağıtlar Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 4-5 katılımcıdan oluşan gruplar oluşturun ve her gruba bir büyük kağıt ve kalem verin. 2 Her gruptan, bu sınıfta, okulda, kampta vs. olmasını “istediklerinin” bir listesini oluşturmasını isteyin. 3 Şimdi de “ihtiyaçlarını” düşünerek, ilk listeden gerçekten ihtiyaç duyulan öğeleri seçmelerini isteyin; sonuçta en gerekli “ihtiyaçların” bulunduğu daha kısa bir liste ortaya çıkmalıdır. Sonra da bu ihtiyaç listesinden katılımcıların bu grubun üyesi olarak kendilerinin—ve gruptaki diğer herkesin—bekleme “hakkına” sahip olduğunu düşündükleri öğreleri seçmelerini isteyin. 4 Her grubun kendi listesini sunmasını ve neden bunları seçtiklerini kısaca açıklamalarını isteyin. Onlar bunu yaparken, tahtada ya da büyük bir sayfada “Bizim Sınıf Haklarımız” listesini yapın (ya da grubun diğer üyeleri açıklamalarını yaparken, her gruptan bir kişinin önerdikleri hakları tahtaya yazmasını isteyin). 5 Tüm gruplar bitirdikten sonra, tahtadaki her öğeyi gözden geçirip, her hakkı sorumlulukları açısından açıklayın. Faaliyetin bu bölümüne başlarken, ‘eğer ben belli haklara sahip isem, başkaları da sahiptir, bu da başkalarının bu haklarına saygı gösterme ve koruma sorumluluğunu da beraberinde getirir’ noktasını vurgulayın. Hakları farklı bir şekilde yazarak “Bizim Sınıf Sorumluluklarımız” adlı ayrı bir liste oluşturun (örneğin; “Herkesin kendi düşüncesini ifade etmek için güvende hissetmesi gerekir” hakkı, “Herkes, diğerlerine müdahale etmeden, yargılamadan, hakaret etmeden ya da aşağılamadan, diğerlerini dinleme sorumluluğuna sahiptir” şeklinde açıklanabilir). 6 Her iki listeyi, her zaman görülebilen bir yere asın. Bunların grubun üzerinde uzlaştığı kurallar— sözleşme—olduğunu ve gruptaki herkesin bu sözleşmeye saygı gösterme sorumluluğu olduğunu vurgulayın ve bunu yapmadıklarında diğerlerini uyarın. Ayrıca bu sözleşmenin, gerekli olması halinde, yine fikir birliğiyle değiştirilebileceğini belirtin. Sayfa 42 Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara ne olduğu—süreç ve sonuçları—hakkında hislerini sorun. 2 Katılımcıların, bu etkinlikte, düşüncelerini özgürce dile getirebilmeleri ve başkalarıyla işbirliği içinde çalışabilmeleri açısından kendi davranışlarını değerlendirmelerini isteyin. 3 Bu, adil, güvenli, kapsamlı ve katılımcı bir süreç miydi? Bunun daha iyi yapılması için daha farklı birşey yapılabilir miydi? * Uyarlanmıştır: ABC İnsan Hakları Öğretimi: İlkokul ve Ortaokullar için Uygulanabilir Faaliyetler, OHCHR (2003) (HR/PUB/DEACDE/2003/1). Sayfa 43 Öğrenme Biçiminiz Nedir? Genel Bakış: Etkili bir Barış Eğitmeni, insanların öğrenme biçimlerinde farklılık gösterdiğini ve öğrenme planlarını ve araçlarını gruptaki farklı öğrenme ihtiyaçlarına yanıt verebilecek şekide geliştirmesi gerektiğini kabul etmelidir. Bu, her eğitimcinin kabul etmesi ve saygı göstermesi gereken çeşitliliğin ilk unsurlarından biridir. Bu alıştırma, bu çeşitliliği tanımlamak için iyi bir yöntem sunar; bu, katılımcıların herkesin farklı öğrenme biçimleri ve ihtiyaçları olduğunu ve doğru ya da yanlış bir öğrenme şekli olmadığını anlamalarını da sağlar. Sunulan anketten ortaya çıkan öğrenme biçimlerinin tipolojisi David Kolb’un deneyimsel öğrenme teorisine dayanır. Ankete katılanlar, deneyimsel öğrenme çemberinin farklı aşamaları sırasında öğrenme eğilimleri ve önceliklerine göre Aktivist, Değerlendiren, Kuramcı ya da Pragmatik olarak kategorize edilmiştir. Honey & Mumford: Öğrenme Şekilleri Tipolojisi Aktivist: Yapmayı ve tecrübe etmeyi tercih eder Somut Deneyim Değerlendirerek Gözlem Aktif Deneme Soyut Kavramsallaştırma Değerlendiren: Gözlemler ve değerlendirir Kuramcı: Temeldeki sebep, kavram ve ilişkileri anlamak ister Pragmatik: Calışıp çalışmadığını deneyerek görmek ister * Kaynak: http://www.learningandteaching.info/learning/experience.htm. Amaç: • • • Deneyimsel öğrenme kavramını anlamayı teşvik etmek. Kendi öğrenme biçimini belirlemek ve etkili bir eğitimci tarafından karşılanması gereken farklı öğrenme ihtiyaçları ve öncelikleri olduğunu göstermek. Deneyimsel öğrenmeyi/öğretimi uygulamada göstermek (bu alıştırma ile) ve deneyimsel öğrenme/öğretim tekniklerinin katılımcıların eğitim yöntemlerine dahil edilebilmesi ve farklı Sayfa 44 öğrenme biçimlerinin sağlanabilmesi konusunda fikirler geliştirmek. Materyaller: • • • Her katılımcı için anket, puanlama tablosu ve kalem/tükenmez. Büyük kağıtlar ve tahta kalemleri. Karatahta/beyaztahta. Süre: • 90 dakika Talimatlar: 1 Katılımcılara, ankete yanıt vererek, şimdi kendi öğrenme biçimlerini belirleme fırsatı elde edeceklerini söyleyin. Her katılımcıya, puanlama tablosuyla birlikte bir anket verin. Herkese, anketi, diğerleriyle tartışmadan ellerinden gelen en iyi şekilde yanıtlamalarını, bitirdiklerinde notlandırmayı yapmalarını ve diğer herkesin bitirmesini beklemelerini söyleyin. A, D, K ve P’nin neyi temsil ettiğini şu aşamada açıklamayın. 2 Herkes bitiridiğinde, katılımcıların notlandırmalarına göre dört ayrı grup oluşturmalarını isteyin (örneğin tüm A’lar bir gruba, tüm D’lar diğer gruba girecek vs.). 3 Farklı grupları, sınıfın farklı yerlerinde oturtun (ya da gerekiyorsa farklı sınıflarda) ki birbirlerini rahatsız etmeden gruplar olarak çalışabilsinler. Her gruba, bir büyük kağıt ve tahta kalemi verin. Aşağıdaki unsurları düşünmelerini isteyin: - Öğrenmelerini kolaylaştıran etmenler ve koşullar; ve - Öğrenmelerini zorlaştıran etmenler ve koşullar. Bu etmenler, öğretme/öğrenme ortamını, öğretmen/yöneticiyle ilgili birşeyi, kullanılan yöntemleri vs. içerebilir. (örneğin; ders verme, detaylar, grup çalışması, eğitim gezileri, soyut düşünceler ya da teoriler…). Kendilerine verilen tabaka kağıtlara yukarıdaki iki noktayı cevaplayan iki ayrı liste yapmalıdırlar. 4 Dört grup da bitiridiğinde, listelerini tüm gruba sunmalıdırlar. Eğer grup olarak uzlaşamadıkları herhangi bir husus varsa, bunları da not etmelidirler. 5 Dört büyük kağıdı birbirinin yanına koyun ve ortaya çıkan resmi bütün grupla ele alın. 6 Şimdi A, D, K, ve P’nin ne demek olduğunu açıklayın ve deneyimsel öğrenme çemberiyle ilişkilendirin. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara alıştırma hakkında düşündüklerini ve hissettiklerini sorun. 2 Puanlamalarında çıkan modelle kendilerini özdeşletiriyorlar mı? 3 Öğretmen ya da gençlik çalışanıysalar, birlikte çalıştıkları öğrencilerin ya da gençlerin bu farklı modellerin hangisine girdiklerini ayırt edebiliyorlar mı? 4 İnsanların önceliklerinin ve ihtiyaçlarının ve dolayısıyla öğrenme biçimlerinin zaman içinde ve durumlara göre değişebileceğini vurgulayın. Sayfa 45 Deneyimsel Öğrenme Biçimleri Aktivist Değerlendiren Felsefeleri: "Herşeyi bir kez deneyeceğim"dir. İlk önce hareket etme ve sonuçlarını daha sonra düşünme eğilimlidirler. "Anı" yaşarlar. Yeni tecrübelere meydan okumak onlara iyi gelir, ancak düşünmekten, kuramsallaştırmadan ve planlamadan sıkılırlar. Takımlarda aktif bir şekile birlikte çalışmaktan zevk alırlar. En iyi, yeni tercübeler edindikleri zaman öğrenirler. Ders dinledikleri ya da okudukları ve takip etmeleri gereken uzun, kesin talimatlar olduğunda daha az öğrenirler. Değerlendirenler, tecrübeleri düşünmek için bir kenara çekilmeyi ve bunları çok farklı açılardan gözlemlemeyi severler. İlk elden ve diğerlerinden veri toplarlar ve herhangi bir sonuca varmadan bunun hakkında iyice düşünmeyi tercih ederler. Toplantılarda ve tartışmalarda arka planda kalırlar ve kendi görüşlerini ifade etmeden önce diğerlerininkini dinlemeyi tercih ederler. En iyi, gözlemlediklerini değerlendirmek için bol zaman verildiğinde, birçok farklı açılardan düşündüklerinde, analizler ettiklerinde ve raporlar ürettiklerinde öğrenirler. Lider rolu almaya mecbur bırakıldıklarında ya da zaman sınırlamasıyla aceleye getirildiklerinde daha az öğreniler. * Alıntı: http://www.brainboxx.co.uk/a2_learnstyles/pages/learningstyles.htm. Kuramcı Kuramcılar, gözlemleri karmaşık ama mantıksal olarak güçlü teroilere uyarlarlar ve katarlar. Sorunları, mantıklı ve aşama aşama, enine boyuna düşünürler. Tamamen farklı olguları uyumlu ve bütünsel teorilere uydururlar. Analiz yapmayı ve sentezlemeyi severler. Soru sormaya ve varsayımları sorgulamaya meraklıdırlar. En iyi, doğrudan ilgili olmasa bile, ilginç fikirler ve kavramlar sunulduğunda ve soru sorma fırsatı verildiğinde öğrenirler. İlgili ilkeleri ya da kavramları bilmeden birşeyler yapmak zorunda olduklarında ve eylem yapsız olduğunda ya da bilgilendirme yetersiz olduğunda daha az öğrenirler. Pragmatist Pragmacılar, yeni fikirlerin, kuramların ve tekniklerin uygulamada çalışıp çalışmadığını görmek için bunları denemeye meraklıdırlar. Birşeylerle meşgul olurlar ve onları çeken fikirler konusunda hızlıca ve güvenle hareket ederler. Uzun uzun düşünme ve sınırlanmamış tartışmalarda sabrısız olma eğilimlidirler. Sorun çözmeyi seven, temelde pratik ve gerçekçi insanlardır (genellikle deneme ve yanılma yoluyla). En iyi, başarmaları gereken konu ve iş arasında belirgin bir bağ olduğunda ve deneyeblecekleri bir örnek gösterildiğinde öğrenirler. ‘Bütünüyle Teori’ gibi gördüklerinde ve faaliyetin yapılması için uygulama ya da kesin talimatlar olmadığında daha az öğrenirler. Sayfa 46 Honey ve Mumford: Öğrenme Biçimleri Anketi Bu anket için zaman sınırlaması yoktur. Bu, muhtemelen 10-15 dakikanızı alacaktır. Sonuçların doğruluğu ne kadar dürüst olabildiğinize bağlıdır. Doğru ya da yanlış yanıt yoktur. Eğer katılmanız katılmamanızdan daha ağır basıyorsa, katıldığınız cümleleri bir doğrulama işareti ile işaretleyin. Her maddeye doğrulama ya da çapraz işareti koyduğunuzdan emin olun. Anketi tamamladığınızda aşağıdaki puanlama talimatlarına göre puanınızı hesaplayın. 1. Neyin doğru neyin yanlış, neyin iyi neyin kötü olduğu hakkında güçlü inançlarım vardır. 2. Çoğu kez olası sonuçları düşünmeden hareket ederim. 3. Sorunları genelde aşama aşama çözerim. 4. Resmi prosedürlerin ve kuralların insanları kısıtladığına inanıyorum. 5. Düşündüğümü açık ve direkt olarak söylemekle tanınırım. 6. Çoğu kez duygularla hareket etmeyi, dikkatli düşünmeye ve analize dayalı olanlar kadar doğru bulurum. 7. Titiz bir hazırlanma ve uygulama için zamanım olan işleri severim. 8. Düzenli olarak insanları temel varsayımlarıyla ilgili olarak sorgularım. 9. En önemli olan şey birşeyin uygulamada çalışıp çalışmadığıdır. 10. Aktif olarak yeni deneyimler ararım. 11. Yeni bir fikir ya da yaklaşım duyduğumda hemen bunu nasıl uygulayacağımı düşünmeye başlarım. 12. Öz-disipline önem veririm (beslenmeme dikkat etme, düzenli egsersiz yapma, belli bir rutine bağlı olma vs.). 13. Kusursuz iş yapmaktan gurur duyarım. 14. Mantıklı, analitik insanlarla çok iyi; anlık, "mantıksız" insanlarla daha az anlaşırım. 15. Mevcut olan verinin yorumlanmasına özen gösteririm ve hemen bir sonuca varmaktan kaçınırım. 16. Birçok alternatifi ölçüp biçtikten sonra dikkatlice bir sonuca ulaşmayı severim. 17. Pratik düşüncelerden çok ilginç, sıradışı fikirlerden hoşlanırım. 18. Düzensiz şeyleri sevmem ve olayları uyumlu bir modele oturtmayı tercih ederim. 19. Bir işin yapılması için etkili bir yol olarak gördüğüm sürece belirlenmiş yöntemleri ve ilkeleri kabul eder ve bunlara bağlı kalırım. 20. Davranışlarımı genel bir ilkeyle ilişkilendirmeyi severim. 21. Tartışmalarda hemen konuya girmeyi severim. 22. Genelde birlikte çalıştığım insanlarla mesafeli, oldukça resmi ilişkilerim vardır. 23. Yeni ve farklı birşeyle başa çıkma mücadelesi bana iyi gelir. 24. Eğlenceyi seven, doğal insanları severim. 25. Bir sonuca varmadan önce detaylara büyük itina gösteririm. 26. Ani fikirler üretmekte zorlanırım. 27. Hemen sadede gelmeye inanırım. 28. Çok hızlı şekilde bir sonuca varmama konusunda dikkatliyim. 29. Mümkün olduğunca çok bilgi kaynağına sahip olmayı terich ederim—ne kadar çok üzerinde düşünecek veri varsa o kadar iyi. 30. Olayları yeterince ciddiye almayan uçarı insanlar beni genellikle rahatsız eder. 31. Kendi bakış açımı ortaya koymadan önce başka insanların fikirlerini dinlerim. Sayfa 47 32. Duygularım hakkında genelde açık olurum. 33. Tartışmalarda diğer katılımcıların davranışlarını izlemekten hoşlanırım. 34. Olaylara, önceden planlanlayarak değil, doğal ve esnek zeminde yanıt vermeyi tercih ederim. 35. Ağ analizleri, akış şeması, acil durum planlaması vs. gibi tekniklerden hoşlanırım. 36. Sıkı bir son teslim tarihine uymak amacıyla bir işi yapmak için acele etmek beni endişelendirir. 37. İnsanların fikirlerini pratikliklerine göre değerlendiririm. 38. Sessiz, düşünceli insanlar rahatsız hissetmeme neden olur. 39. Birşeyleri aceleye getiren insanlardan genellikle rahatsız olurum. 40. Geçmiş ve gelecek hakkında düşünmektense şu andan zevk almak daha önemlidir. 41. Bütün bilgilerin detaylı analizine dayanan kararlar, sezgilere dayananlardan daha mantıklıdır. 42. Mükemmeliyetçi olma eğilimim vardır. 43. Tartışmalarda genellikle birçok anlık fikir üretirim. 44. Toplantılarda pratik gerçekçi fikirler ortaya atarım. 45. Çoğu zaman kurallar çiğnenmek için vardır. 46. Bir durumdan uzak durmayı ve tüm perspektifleri ele almayı tercih ederim. 47. Genellikle diğer insanların savunmalarında tutarsızlıklar ve eksiklikler görebilirim. 48. Genel olarak dinlediğimden daha çok konuşurum. 49. Genellikle birşeyleri başarmanın daha iyi ve pratik yollarını görebilirim. 50. Yazılı raporların kısa ve net olması gerektiğini düşünüyorum. 51. Rasyonel ve mantıklı düşünmenin kazançlı olduğuna inanıyorum. 52. Sosyal tartışmaya girmektense belli şeyleri insanlarla tartışma eğilimim var. 53. Olaylara teorik değil, gerçekçi yaklaşan insanları severim. 54. Tartışmalarda yersizliğe ve konu dışılığa tahammül edemem. 55. Yazmam gereken bir rapor varsa, nihai versiyonunu belirlemeden önce birçok taslak yazarım. 56. Uygulamada çalıştıklarını görmek için birşeyleri denemeye meraklıyım. 57. Mantıksal bir yaklaşımla yanıtlara ulaşmaya meraklıyım. 58. Çok konuşan kişi olmaktan zevk alırım. 59. Tartışmalarda genellikle gerçekçi olan, insanların konudan sapmamasını sağlayan ve garip spekülasyonlardan sakın ben olurum. 60. Kararımı vermeden birçok seçeneği düşünmeyi severim. 61. İnsanlarla tartışmalarda çoğunlukla soğukkanlı ve tarafsız olan benim. 62. Tartışmalarda genellikle liderlik yapmak ve çok fazla konuşmak yerine "dikkat çekmeme" politikasını benimserim. 63. Mevcut eylemleri, uzun süreli genel bir görünümle ilişkilendirebilmeyi seviyorum. 64. Birşeyler ters gittiğinde, bunu umursamamaktan ve "bunu denemiş olmaktan" mutluyum. 65. Uygulanabilir olmadıklarından dolayı çılgın, doğal fikirleri reddetme eğilimim var. 66. Faaliyette bulunmadan önce dikkatlice düşünmek en iyisidir. 67. Genel olarak konuşmaktan çok dinlerim. 68. Mantıksal bir yaklaşım benimsemeyi zor bulan insanlara karşı katı olma eğilimim var. Sayfa 48 69. Genelde sonuçların araçları meşru kıldığına inanırım. 70. İşler halledildiği sürece insanların duygularını incitmeyi umursamam. 71. Belli hedeflere ve planlara sahip olma formalitesini boğucu bulurum. 72. Genellikle hayatı bir eğlenceye dönüştüren insanlardan biriyim. 73. İşin yapılması için uygun olan herneyse yaparım. 74. Yöntemsel ve ayrıntılı çalışmalardan çabucak sıkılırım. 75. Olayları ve işlere zemin oluşturan temel varsayımları, ilkeleri ve teorileri araştırmaya meraklıyım. 76. Her zaman insanların ne düşündüğünü öğrenmekle ilgilenirim. 77. Metodolojik çizgilerde, belirlenmiş gündeme bağlı kalınan vs. toplatılardan hoşlanırım. 78. Öznel ve belirsiz konulardan sakınırım. 79. Bir kriz durumunun draması ve heyecanından zevk alırım. 80. İnsanlar beni genellikle onların duygularına karşı hassasiyetsiz bulur. Puanlama Doğrulama işareti koyduğunuz her madde için bir puan kazanıyorsunuz. Çapraz işareti için puan almıyorsunuz. Doğrulama işareti koyduğunuz soruları aşağıdaki liste üzeride daire içine alın: Toplam 2 7 1 5 4 13 3 9 6 15 8 11 10 16 12 19 17 25 14 21 23 28 18 27 24 29 20 35 32 31 22 37 34 33 26 44 38 36 30 49 40 39 42 50 43 41 47 53 45 46 51 54 48 52 57 56 58 55 61 59 64 60 63 65 71 62 68 69 72 66 75 70 74 67 77 73 79 76 78 80 A D K P Sayfa 49 Arkadaşlık Oyunu Genel Bakış: Arkadaşlık oyunu farklı barış eğitimi konularıyla ilgili sohbetlere katılımlarını sağlamak amacıyla okul öncesi ya da ilkokul seviyesindeki çocuklarla oynayabileceğiniz eglenceli bir oyundur. Bu oyuna, içerilen şiddetin farkında olmadan oynamaya alışık oldukları bir oyun hakkında düşünmelerini sağlayarak başlarsınız. Amaç: • • • Değişik şiddet türleri hakkında farkındalık yaratmak. Barış ve evrensel eğitim kavramlarıyla ilgili bilgi. Saygı, hak ve sosyal sorumluluğu teşvik etmek. Hedef: • Genç çocuklar Materyaller: • • Karatahta/beyaztahta ve tahta kalemleri Büyük kağıt ve kalemler Süre: • 30-45 dakika Talimatlar: 1 “Adam Asmaca” ya da “Asma” oyunu, çocukken oynadığımız bir oyundur. Çocuklara hala bu oyunu oynayıp oynamadıklarını sorun (Kıbrıs’ta okul çağındaki çocuklar tarafından hala oynanan popüler bir oyundur). Bu, oyuncuların kelimenin içindeki doğru harfleri tahmin ederek, kelimeyi bulmaya çalıştıkları bir kelime oyunudur. Kelime içinde olmayan söylenmiş her harf için resmin bir kısmı çizilir, sonunda çizilmiş olan kişi asılır; oyun, kişinin altına ateş ya da kaynayan su çizilmesi gibi değişik unsurlar da içerebilir. Birkaç gönüllüden bu oyunu nasıl oynadıklarını tahtaya çizerek göstermelerini isteyin. 2 Ardından tüm gruba, tahtada onları rahatsız eden herhangi birşey görüp görmediklerini sorun. Kısa sürede şiddet hakkında konuşmaya başlayacaklardır. Ayrıca, herkesi sırayla konuşmaya teşvik ederek, sınıftaki herkesin konuşmaya ve herkesin ne söylediğini duymaya eşit hakkı olduğunu da vurgulayabilirsiniz. 3 Sonra onlara şimdi çalıştayın/sınıfın geriye kalan bölümünde bir alternatif, barışçıl ve sevgi dolu bir oyun oynayacağınızı söyleyin. Tahtaya, “arkadaşlık” oyununu çizin, isterlere buna “sevgi” veya “aşk” oyunu da diyebilirler. Bu alternatif oyunda, çizilen son şey dokunan eller ve arkadaşların elele tutuşmasıdır. Sayfa 50 “Asma oyunu” “hanging game” “Arkadaşlık oyunu” “friendship game” 4 Şimdi ilgilerini çekmiş olarak, oyunu öğretmek istediğiniz kavramlarla alakalı kelimelerle oynamaya başlayabilirsiniz (örneğin barış, empati, çevre, sürdürülebilirlik, vs.). Kelimeyi doğru tahmin ettiklerinde, bu kelime hakkında ne bildiklerini sorun. Bu, onlara neyi hatırlatıyor? 5 Çocukları kişisel deneyimlerinden ve hikayelerinden bahsetmeye teşvik ederek, tartışılan kelimeleri ve kavramları onlarla doğrudan ilgili tecrübelerle bağlantılandırmaya çalışın. Bilgilendirme ve Değerlendirme: 1 Katılımcılara bu yeni oyun hakkında nasıl hissetiklerini sorunuz. 2 Bu alıştırma sırasında öğrendiklerini kendi yaşamlarında nasıl uygulayabilecekleriyle ilgili olarak birkaç dakika düşünmelerini isteyin. Bunları kağıda dökmelerini isteyin. Bunun kendileri hakkında punlama ya da performanslarını değerlendirmek için olmadığını vurgulayın. 3 Bu etkinliği değerlendirmek için iyi bir kaynak olacak yanıtları bir araya getirin. Çocukların yanıtlarını, onlar için ilginç olabilecek yeni faaliyetler planlamak için de kullanabilirsiniz. Çocuklara, onların yanıtlarını okuduğunuzu ve bunları göz önünde bulundurduğunuzu hissettirmek, kendilerine olan öz güvenlerini ve sizinle bir güven ilişkisini daha çok güçlendirecektir. Sayfa 51 “Oğlan mı Kız mı?”* Genel Bakış: Doğduğumuz günden itibaren, doğmuş olduğumuz anatomiye bağlı olarak, toplum (aile, okullar, medya, vs.) bizi belli bir kimlik—ilk ‘oğlan’ ya da ‘kız,’ sonra ‘adam’ ve ‘kadın’—ve bunarla ilişkilendirilmiş rolleri, becerileri, değerleri, tavırları, davranışları, yaşam şekilleri edinmeye zorlar. Bu, bireylerin özgür gelişimini ve gerçekten kim iseler o olma özgürlüğünü elinden alır. Bu, en temel insan hakların ihlalidir: “Bütün insanlar, onur ve hakları yönünden eşit ve özgür doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler…” (İHEB, Madde 1). Amaç: Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasındaki farkla ilgili bilgi. Sosyal olarak inşa edilen toplumsal cinsiyet rolleri ve beklentileri ve bunların hayatlarımızdaki etkileri hakkında farkındalık yaratmak. Kişisel farkındalığı ve toplumsal cinsiyet kimliğinin özgür ifadesini teşvik etmek. Eleştirisel düşünceyi teşvik etmek. Genel olarak kabul edilmiş toplumsal cinsiyet normlarından sapmalara saygıyı teşvik etmek. • • • • • Materyaller: Projektör ve Tomboy videosu (bu video Türkçe altyazılı http://www.youtube.com/ watch?v=NfBzo937O5s adresinden izlenebilir ve http://vimeo.com/10772672 adresinden indirilebilir). Karatahta/beyaztahta ve tahta kalemleri “Gay mi heteroseksüel mi?” oyunu için ünlü insanların fotoğrafları • • • Süre: • 60-75 dakika Talimatlar: 1 Yaklaşık 13 dakika süren videoyu izletin. 2 Katılımcılara, filmle ilgili düşüncelerini ve hislerini sorun. Bunu, hayatlarında karşılaşmış ya da tanıklık etmiş oldukları benzer ayrımcılık türleriyle ilişkilendirmelerini teşvik edin. 3 Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasındaki farkı vurgulayarak tartışmayı toparlayın. Bu iki terimi düşündüklerinde akıllarına ne geldiğini sorun ve yanıtları iki ayrı sütun halinde tahtaya yazın. Aşağıdaki ana unsurlar ortaya çıkmalıdır. Önemli birşey dışarda kalmışsa, bu unsurları da ortaya koyun ve bunlar hakkında tartışmayı teşvik edin. Cinsiyet, biyolojiktir, anatomiye dayalıdır (dış cinsel organ, kromozomlar, iç üreme sitemi). Cinsiyet kavramları, erkek, dişi, transseksüel, interseks. Toplumsal cinsiyet, sosyal olarak inşa edilmiştir. Doğan kişinin anatomisine dayanarak, bu kişi toplum tarafından iki kalıptan—‘kadınlık’ ya da ‘erkeklik’—birine zorlanır ve bu cinsiyet rollerine ve bu rollerin her biriyle ilişkilendirilen ‘kadınsı’ (feminen) ya da ‘erkeksi’ (maskülen) özelliklere göre yaşaması beklenir. Adam, kadın, transgender, erkeksi, kadınsı, ve kuir kavramları toplumsal cinsiyetle ilişkilidir. Toplumsal cinsiyet rolleri, zaman ve yere göre değişebilir. 4 Ayrı bir sütuna, cinsel eğilim yazın ve katılımcıların bu kavramı yorumlamalarını da isteyin. Yanıtlarını not edin (örneğin; toplumsal cinsiyetle ilgil terimler, “eğilim” kuramına vurgu, vs.). Bir yandan toplumsal cinsiyet kimliği ve bununla ilgili terimler, diğer yandan cinsel eğilim ve bununla Sayfa 52 ilgili terimler arasındaki farkı vurgulayın. Örneğin birinin gay olması, bu kişinin kendini ne kadar bir erkek olarak tanımlandığıyla ilgili herhangi birşey ifade etmez; ya da bir kişi aynı zamanda hem transseksüel hem heteroseksüel olabilir. 5 “Gay mi heteroseksüel mi?” oyunu: Ekranda gösterilmek üzere bir ünlü kişilerin fotoğraflarından oluşan bir slayt gösterisi ya da bir grup resim—görünüşleri bakımından toplumun toplumsal cinsiyet bekletilerine uygun görünen, ancak kendilerini gay ya da lezbiyen olarak tanımlayan ve ayrıca görünüşleri ya da tavırları toplumsal cinsiyet bekletilerine aykırı olan ama kendilerini heteroseksüel olarak tanımlayan veya heteroseksüel bir yaşam tarzı olan kişiler. Bazı örnekler: • John Amaechi, sonradan gay olduğunu açıklayan eski bir NBA oyuncusu (basketbol sahasında çekilmiş “adamsı” bir fotoğraf kullanın); • Portia de Rossi, toplumsal “kadın” görünüşüne uygun olan, oldukça feminen ve güzel görünen, lezbiyen olduğunu açıklayan bir kadın oyuncu; • Bülent Ersoy, erkekten kadına dönüşmek için cinsiyet değiştirme operasyonu geçirmiş olan popüler bir transeksüel Türk şarkıcı. İlk eğilim, onu gay ya da lezbiyen olarak kategorize etmektir, ancak o şimdi kendini bir kadın olarak tanımlıyor ve erkeklerle çıkıyor, bu da onun heteroseksüel olduğu anlamına gelir; • İnsanların toplumsal cinsiyet kimliklerinin ya da kendilerini erkek veya kadın olarak tanımlamayı reddetmelerinin, bize onların cinsel eğilimleri hakkında herhangi birşey ima etmediğini vurgulamak için toplum standartlarına göre bir kadına veya erkeğe benzemeyen insanların fotoğrafları kullanılabilir; • Önceki unsura değinmek için “tamamen heteroseksüel” görünen insanların fotoğrafları da kullanılabilir—insanların cinsel eğilimlerini sadece onların görünüşleriyle tahmin edemeyiz; • Son olarak, eğer mümkünse, çalıştay kolaylaştırıcılarının fotoğraflarını göstermek katılımcıların hemen karşılarında duran gerçek hayat örneğini düşünmelerini sağlamak için iyi bir strateji olabilir. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara, bu alıştırmalarla ilgili hislerini ve düşüncelerini sorun. 2 Toplumsal cinsiyet rollerinin ve beklentilerinin etkilerini kendi yaşamlarında, ilişkilerinde, değerlerinde ve stereotiplerinde (klişelerinde) görebiliyorlar mı? 3 Artık cinsiyet, toplumsal cinsiyet ve cinsel eğilime farklı bir şeklide bakacaklar mı? Nasıl? Sayfa 53 İnsan Haklarını Bilmek ve Korumak Genel Bakış: Barış, sadece şiddetsizlik ya da savaşın olmayışı demek değildir; barış, her türlü adaletsizliliğin yok edilmesini gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Pozitif barış, bir toplum, ülke ve genel olarak dünyadaki herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti içerir. Bu nedenle Barış Eğitimi, İnsan Hakları Eğitimi’ni temel bir unsuru olarak içermelidir. İnsan hakları, bir kişinin sadece insan olmasından dolayı sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, bu haklar, tüm insanların eşit bir şekilde yararlanması gereken haklardır. Kendi haklarını bilmeyen insanlar, bu haklarını savunma ve koruma bilgisine ve becerisine sahip olmadıkları için daha savunmasızdırlar. İnsan Hakları Eğitimi, hem insan haklarına dair hem de insanlar hakları için öğretir. Bir yandan, insanlara insan haklarına dair bilgi vermeyi ve bilgi birikimlerini geliştirmeyi hedefler. Diğer yandan, insan haklarına saygıya dayalı değerler ve tutumlar, insan hakları için sorumluluk duygusu ve bu hakların savunulması için eylem becerilerini geliştirmeye de çabalar. Amaç: • • • • İnsan hakları ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) hakkında bilgi vermek. Kendi toplumumuzda ve ayrıca dünyada olan insan hakları ihlallerinin çeşitli türleri hakkında farkındalık yaratmak. İnsan haklarına saygı ve insan haklarını savunma sorumluluğunu geliştirmek. Katılımcıları, kişisel ya da grup olarak başkalarının ve kendi insan haklarını savunmak için yapabilecekleri konusunda düşündürmeye teşvik etmek ve bununla ilgili becerilerin gelişimini sağlamak. Materyaller: • • • İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi’nin maddelerinin basitleştirilmiş şekillerinin yazılı olduğu kartlar (Ek 1’e bakınız) Karatahta/beyaztahta Büyük kağıtlar ve renkli tükenmezler/kalemler/markerler/boya kalemleri Süre: • 90 dakika Talimatlar: 1 İHEB’i sunmadan, katılımcıları 2-4 gruba ayırın. Grupların sayısına bağlı olarak tüm kartları dağıtın (her biri İHEB’in bir maddesinin basitleştirilmiş şekli), böylelikle her grup 3-4 kart alacaktır. Kendilerinde bulunan her ifade için aşağıdaki soruları düşünmelerini ve kısa yanıtları (kartların arkasına ya da diğer tabaka kağıtlar üzerine) not etmelerini söyleyin: - Bu, onlar için ne ifade ediyor? Nerden bahsediyor? - Buna katılıyorlar mı? Neden? - Kendi toplumlarında ya da dünyada bu ifadenin ihlallerini görüyorlar mı? Örnekler veriniz. Her gruba dağıtılan kartların sayısına bağlı olarak alıştırmanın bu bölümüne 15-20 dakika ayrılmalıdır. 2 Kartlarla çalışmayı bitirdiklerinde, bütün grubun bu ifadelerin nerden geldiğini tahmin etmelerini isteyin. Hem haklara hem sorumluluklara vurgu yaparak, İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi’ne giriş yapın. 3 Bilhassa ihlal durumlarına odaklanarak, ellerindeki bir ya da daha fazla maddeyi ve verdikleri yanıtları sunmaları için her gruptan gönüllüler arayın. Gönüllü yanıt vermek isteyen çıkmazsa, Sayfa 54 özellikle o toplum için önde gelen insan hakları konularında tartışmayı başlatın (örneğin insan ticareti, vatandaşlık, mülteciler, kamusal sağlık hizmetleri, zenginler ve fakirler arasındaki fark, engelililik, homofobiya, vs.). 4 Katılımcıların belirttikleri ihlalleri tahtaya yazın. 5 Her gruba bir büyük kağıt ve renkli markerler/boya kalemleri verin. İhlallerden birini seçerek, ilgili hakkı savunan bir poster, kampanya planı, reklam, slogan vs. hazırlamalarını isteyin. Beyin fırtınası ve posterin, planların vs. hazırlanması için yaklaşık 30 dakika verin. Tabii ki, bunlar taslak fikirler olacaktır. Katılımcıların bu alıştırma üzerine daha sonra daha kapsamlı bir tasarım ya da savunma planı geliştrimelerini isteyebilirsiniz. 6 Her grubun kendi fikirlerini kısaca sunmalarını isteyin. Bilgilendirme ve Değerlendirme: 1 Daha önce bilmedikleri herhangi birişey öğrenip öğrenmediklerini sorun. Ne öğrendiler? 2 Bu çalıştay boyunca öğrendikleri ya da deneyimledikleri şeyler insan hakları konularıyla ilgili tavırlarını ve davranışlarını değiştirecek mi? 3 Haklar ve sorumluluklar arasındaki ilişkiyi görüyorlar mı? 4 Diğer insanların insan haklarını savunma sorumluluğunu hissediyorlar mı? Eğer öyleyse, bunu nasıl yapabilirler? Sayfa 55 Çocuk Hakları için Hazine Avı Oyunu* Genel Bakış: İnsan hakları, bir kişinin sadece insan olmasından dolayı sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, insan hakları tüm insanların eşit bir şekilde yararlanması gereken haklardır. Kendi haklarını bilmeyen insanlar, bu haklarını savunma ve koruma bilgisine ve becerisine sahip olmadıkları için daha savunmasızdırlar. İnsan Hakları Eğitimi, hem insan haklarına dair hem de insanlar hakları için öğretir. Bir yandan, insanlara insan haklarına dair bilgi vermeyi ve bilgi birikimlerini geliştirmeyi hedefler. Diğer yandan, insan haklarına saygıya dayalı değerler ve tutumlar, insan hakları için sorumluluk duygusu ve bu hakların savunulması için eylem becerilerini geliştirmeye de çabalar. Bu, genç çocuklara yönelik genelde insan haklarını ve özelde çocuk haklarını öğretmeyi hedefleyen bir oyundur. Amaç: • • • • İnsan hakları, çocuk hakları ve Çocuk Hakları Bildirgesi (ÇHB) hakkında bilgi sağlamak. Çocukların etrafındaki hak ihlalleriyle ilgili olarak farkındalık yaratmak. Bu haklara saygı ve bunları savunmak için sorumluluk duygusunu geliştirmek. İnsan hakları ihlallerini anlamalarını ve bunlara karşı durmaları için çocukları güçlendirmek. Materials: • ÇHB’nin maddelerinin basitleştirilmiş şekillerinin yazılı olduğu kartlar (Ek 2’ye bakınız) Süre: • 30-90 dakika (tasarımınızın karmaşıklığına bağlı olarak) Talimatlar: 1 Her birinin üzerinde ÇHB’nin bir maddesinin basitleştirilmiş şekli olan kartları hazırlayın. Bulunduğunuz ortam için en uygun maddeleri seçin. Eğer çocuklar maddelerin basiteştirilmiş şekillerini anlamak için çok küçükseler, aşağıdaki özet maddeleri de kullanabilirsiniz: - - - - - - - - - - - Çocuklar, aileleriyle ya da onlara en iyi bakacaklarla olma hakkına sahiptir. Çocuklar, yeterli gıda ve temiz su hakkına sahiptir. Çocuklar, uygun bir yaşam standardı hakkına sahiptir. Çocuklar, sağlık hizmeti hakkına sahiptir. Engeli çocuklar, özel bakım ve eğitim hakkına sahiptir. Çocuklar, oyun hakkına sahiptir. Çocuklar, serbest eğitim hakkına sahiptir. Çocuklar, güvende olma, zarar görmeme ve ihmal edilmeme hakkına sahiptir. Çocuklar, ucuz işçi ya da asker olarak kullanılmamalıdır. Çocukların kendi dillerini konuşmalarına ve ibadetlerini ya da kültürlerini idame etmelerine izin verilmelidir. Çocuklar, kendi fikirlerini ifade etme ve kendi görüşlerini ifade etmek için bir araya gelme hakkında sahiptir (Uluslararası Af Örgütü, 2002, İlk Adımlar: İnsan Hakları Eğitimine Başlangıç için El Kitabı). 2 Eğer bir sınıftaysanız, kartları çocuklar gelmeden sınıfın farklı yerlerine saklayın. Eğer mümkünse, Sayfa 56 bunu dışarda yapmanız çocuklar için daha zorlayıcı ve eğlenceli olacaktır. Grubun yaş durumuna ve ortamın özelliklerine bağlı olarak (örneğin eğer dışarda bir kamptaysanız), haritalar hazırlayıp, dağıtabilirsiniz de. Kartı bulanlar, arkadaşlarına kartları bulmaları için yardım edebilirler, böylelikle sonunda herkes bir kart bulmuş olur. 3 Av bittiğinde, tüm çocukların bir araya gelmesini ve herkesin elindeki kartı okumasını isteyin. Herkes kartın ne anlama geldiğini anlıyor mu? Örnekler düşünebiliyorlar mı? 4 Ardından, çocuklara bundan sonra kendi ellerindeki kartta yazan haktan sorumlu olacaklarını söyleyin. Eğer kamptaysanız, bu kampın sonuna kadar devam edecektir. Eğer bir sınfıtaysanız, bu yıl sonuna kadar ya da dönem sonuna kadar devam edebilir. Grupta, okulda, toplumda, ya da gazetelerde veya televizyonda, başka yerlerde bu tür bir ihlali duyduklarında bunu tüm grubun bilgisine getirmekten sorumlu olacaktırlar. Diğer bir deyişle, her biri bir hakkın savunucusu ve destekcisi olacaktır. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Çocuklara, belli aralıklarla, bu hakkın savunucuları olduğu sorumluluğunu hatırlatın. İhlallere dikkat çektiklerinde sorumluluk duygularını ve farkındalıklarını onaylayın ve övün. 2 Etraflarında ya da televizyonda veyahut gazetelerde gördüklerinde ihlalleri fark edebiliyorlar mı? 3 Bu ihlallere bir başka kişinin haklarını çiğnemeden nasıl müdahale edilebilir? 4 Gruba taşdıkları bu vakaları, bunları düzeltecek önerilerle birlikte belgelemelerinin yaratıcı ve eğlenceli şekillerini bulabilirsiniz. * Uyarlanan kaynak: Uluslararası Af Örgütü, 2002, İlk Adımlar: İnsan Hakları Eğitimi için El Kitabı. Sayfa 57 Önemli Görev* Genel Bakış: Kendi haklarını bilmeyen insanlar, bu haklarını savunma ve koruma bilgisine ve becerisine sahip olmadıkları için daha savunmasızdırlar. İnsan Hakları Eğitimi, hem insan haklarına dair hem de insanlar hakları için öğretir. Bir yandan, insanlara insan haklarına dair bilgi vermeyi ve bilgi birikimlerini geliştirmeyi hedefler. Diğer yandan, insan haklarına saygıya dayalı değerler ve tutumlar, insan hakları için sorumluluk duygusu ve bu hakların savunulması için eylem becerilerini geliştirmeye de çabalar. Bu alıştırma, genç çocuklara yönelik Çocuk Hakları Bildirgesi’nde yer alan çocuk haklarını öğretmeyi hedeflemektedir (basitleştirilmiş şekli için Ek 2’ye bakınız). Amaç: • • • İnsan hakları, çocuk hakları, Çocuk Hakları Bildirgesi (ÇHB) hakkında bilgiyi geliştirmek. Kendi toplumumuzda ve ayrıca dünyada çeşitli insan hakları ihlalleri hakkında farkındalık yaratmak. Çocukları, bu ihlalleri fark etmeleri ve kendi haklarını savunmaları için güçlendirmek. Hedef: • Genç çocuklar Materyaller: • • Büyük bir kağıt üzerine ÇHB’nin özeti (aşağıya bakınız) Karatahta/beyaztahta ve tebeşir/markerler Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıların, Birleşmiş Milletlerin (dünya ülkelerinin parlamentosu) kendilerinden tüm çocukların mutlu ve sağlıkı olması için heryerde gerekli olan şeylerin bir listesini yapmasını istediğini hayal etmelerini isteyin. Örneğin yemek, oyun, hava, sevgi... 2 Sundukları bu “ihtiyaçları” değerlendirmeden yazın. 3 Başka bir öneri kalmadığında, grupun önerilerinin hangisinin gerçekten “ihiyaçları”, hangisinin “istekleri” olduğunu belirtmelerini isteyin. (Örneğin, televizyon ve şekerler “ihtiyaçlar” değil, “istekleri” olacaktır). 4 Şimdi çocuklara Çocuk Hakları Konvansiyonu’nun özetini gösterin. Yıllar önce, benzer bir listenin BM tarafından yapıldığını ve bunun sonra Konvansiyon haline getirildiğini anlatın. Konvansiyon, dünyanın her yerinde çocukların bu haklarını koruması açısından tüm devletler için bağlayıcıdır. 5 Grubtan, kendi listeleri ile Konvansiyonun özetini kıyaslamalarını isteyin. Hangi ihtiyaçlar haklar olarak tanımlanmıştır? Her iki liste arasında herhangi bir farklılık varmıdır? Neden? Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Okulunuzda/şehrinizde/ülkenizde ve dünyada çocukların bu haklara sahip olduğunu düşünüyor musunuz? 2 Çevrenizde herhangi bir ihlal görüyor musunuz? Bunlar hakkında yapabildiğiniz herhangi birşey Sayfa 58 varmıdır? 3 Ülkenizdeki liderlerin, öğretmenlerin, ebevynlerinizin ya da sizin ve arkadaşlarınızın ülkenizdeki tüm çocukların bu haklarının güvence altına almak için ne yapabileceğini düşünüyorsunuz? Çocuk Hakları Konvansiyonu’nun Özeti Çocuklar, aileleriyle ya da onlara en iyi bakacak olan kişilerle olma hakkına sahiptir. Çocuklar, yeterli gıda ve temiz su hakkına sahiptir. Çocuklar, uygun bir yaşam standardı hakkına sahiptir. Çocuklar, sağlık hizmeti hakkına sahiptir. Engeli çocuklar, özel bakım ve eğitim hakkına sahiptir. Çocuklar, oyun hakkına sahiptir. Çocuklar, serbest eğitim hakkına sahiptir. Çocuklar, güvende olma, zarar görmeme ve ihmal edilmeme hakkına sahiptir. Çocuklar, ucuz iççi ya da asker olarak kullanılmamalıdır. Çocukların kendi dillerini konuşmalarına ve ibadetlerini ya da kültürlerini idame etmelerine izin verilmelidir. * Uyarlanan kaynak: Uluslararası Af Örgütü, 2002, İlk Adımlar: İnsan Hakları Eğitimi için El Kitabı. Sayfa 59 Mobious’ta Kaza* Genel Bakış: Yaşımıza, dilimize, dinimize, miliyetimize, cinsiyetimize ve cinsel eğilimimize, fiziksel özelliklerimize ve diğer tüm farklılıklarımıza bakmaksızın, insan hakları eşit bir şekilde her birimize aittir. Tüm insanların insan haklarına saygı, savunma ve teşvik etme sorumluluğu da aynı şekilde her birimize eşit bir şekilde aittir. Bu kendi haklarımızı kullanırken, başkalarının haklarını çiğnememe sorumluluğunu da kapsar. Bu simülasyon çalışması, katılımcılara toplumun genel ihtiyaçlarının bireylerin haklarıyla gerginlik içinde olduğu bir senaryoyu oynamalarına imkan tanıyacaktır. Belli bir çözümü olmayan sorunlar üzerinden, değişik haklar uyuşmazlık içinde olduğunda ne yapılacağına karar vermek için müzakere etmeleri gerekecektir. Amaç: • • • • • Olası hak uyuşmazlığıyla ilgili olarak farkındalık yaratmak. Tüm insanların insan haklarına saygı göstermeyi teşvik etmek. Bir kişinin eyleminin, diğerinin hakkını nasıl etkileyeceğini düşünme sorumluluğunu geliştirmek. Etkili, barışçıl iletişimi teşvik etmek. Bir uyuşmazlığa çözümler bulmak için barışçıl müzakereyi teşvik etmek. Materyaller: • • • • “Mobius’ta Kaza” hikayesi Her grup için sorun kartları Her grup için en üstünde bir kurtarma kulesi ve buna giden 17 kareyle birlikte bir oyun tahtası (alternatif olarak geniş bir alanda her grup için ayrı ayrı yere çizeceğiniz/işaretleyeceğiniz kareler ve sembolik bir kurtarma kulesi) Projektör ve İHEB’nin basitleştirilmiş şeklinin PPT sunumu Süre: • 60-90 dakika Talimatlar: 1 Katılımcılara yaklaşık 4 kişiden oluşan gruplar oluşturmalarını söyleyin. Her gruba bir dizi sorun kartı (aşağıya bakınız) ve bir oyun tahtası verin. Kartları karıştırıp masanın üzerine kapalı şekilde koyacaklar. 2 Onlara bir hikaye okuyacağınızı ve anlatılan hikayede kendilerini hayal etmeleri gerektiğini söyleyin. Teker teker kartları alacaklar ve grup olarak kart üzerindeki soruları yanıtlayacaklar. Her sorun için, A’yı yanıtlarlarsa bir kare ilerleyecekler, B’yi yanıtlarlarsa iki kare ilerleyecekler (bunu kareleri işaretleyerek veya yerde oynuyorsanız karelerin üzerinde hareket ederek yapın). Her grup yanıtlarını müzakere edecek ve daha hızlı ilerlemek uğruna B’yi seçmeyecek. 3 Tüm gruplar kurtarma kulesine ulaştıklarında, oturuma geri dönün ve her gruba kurtarma kulesine ulaşmadan önce kaç hamle yaptıklarını sorun. • 8-10 hamle: Kararları, tüm grubun hızlıca kurtarma kulesine ulaşmalarını kolaylaştırdı, ancak bazı kişileri yolda kaybetmiş olabilirler. • 11-13 hamle: Grubu olabilidiğince hızlı bir şekilde ilerletmeye çalışmışlar, ancak grubun bazı üyelerinin ihtiyaçlarını gözardı etmemişlerdir. • 14-16 hamle: Grupun kişisel üyelerinin isteklerini, tüm grubun ihtiyaçlarının önüne Sayfa 60 koymuşturlar. Bu da yolculuğun daha uzun sürmüş olduğu anlamına gelir. 4 Aşağıdaki bilgilendirme bölümünde sıralanan süreçle ilgili sorunlara göz attıktan sonra, İHEB’nin basitleştirilmiş şekliyle ilgili PPT’yi gösterin ve farklı insan hakları açısından sorun senaryolarının bağlantısını ele alın. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Grubunuzda bazı kararlar almak zor muydu? Hangileri? Neden? Grubunuzun uzlaşamadığı bazı kararlar oldu mu? 2 Bazı kararlar diğerlerinden daha kolay mıydı? Neden? Grubun çoğunluğunun hem fikir olduğu bazı kararlar oldu mu? 3 Grubunuzdaki tartışma süreci nasıl çalıştı? Herkes kendi görüşünü söyledi mi? Bazı insanlar, diğerlerine kıyasla görüşlerinde daha ikna edici miydi? 4 İHEB’nin basitleştirilmiş şekline bakarak, her sorun senaryosuyla iligli insan haklarını tanımlayabilir misiniz? 5 Benzer hak uzlaşmazlığıyı sorunlarına gerçek hayattan örnekler düşünebiliyor musunuz? Bu durumlarda kararlar nasıl alınır? Bu uzlaşmazlıkların ele alınmasının adil/eşit bir şekili midir? Mobius’da Çarpmışma Kosmik Tatili Uzay Gemisi Gezgin, dünyadan Eğlence tatil gezegenine doğru yol alırken bir meteor yağmuruna tutulmuş. Uzay gemisi ciddi hasar almış ve bir imdat çağrısı gönderemeden tüm iletişim sistemi imha olmuş. Pilot, en yakın gezegen olan Mobius’a iniş yapmayı başarmış. Gezegen nerdeyse keşfedilmemiş durumda ancak kazalı geminden hayatta kalanlar, bu gezegenin dünyadakine benzer bir oksijen atmosferi olduğunu ve eski gezginlerin Mobius’un kuzey kutbuna bir kurtarma kulesi inşa ettiğini biliyorlar. Maalesef, uzay gemisi karşı kutba yakın bir yere çarpmıştır. Kurtarma kulesine yolculuk aylarca alabilir. Siz, kurtarma kulesine doğru yolculuğa başlayacak olan hayatta kalan bir büyük grubun parçasısınız. Biraz yiyecek ve erzak kurtarmayı başardınız ama yolculuk ettikçe birlikte çözmeniz gerekecek olan bir dizi durum ortaya çıkıyor. Eğer sorunlar hızlıca çözülmezse, tüm grup mağdur olabilir ve siz asla kurtarma kulesine ulaşamayabilirsiniz. Sayfa 61 Birinci Sorun Grubun bir üyesi, şarkı söylemekten hoşlanıyor. Maalesef, sürekli şarkı söylüyor. Bazı insanlar umursamıyor, ama bazıları bunun onları deli ettiğini söylüyor. a. Hiçbirşey yapmaz ve istediği zaman şarkı söylemesine izin mi verisiniz? b. Diğerleri etraftayken şarkı söylemeyi bırakmasını mı istersiniz? İkinci Sorun İniş yaparken yaralanan bazı insanlar işleri yavaşlatıyor. Yiyecekleriniz bitmeden, kurtarma kulesine ulaşmayı başaramaycağınızdan korkuyorsunuz. a. Onların hızına iner ve herkesin hayatını tehlikeye mi atarsınız? b. Onları geride mi bırakırsınız, belki de ölüme? Sorun Üç Gruba kimin liderlik yapacağı konusunda anlaşmazlıklar var. Herkese konuşmak için fırsat vermek çok zaman kaybına yol açıyor. a. Herkesin kendi görüşünü söyleme imkanı olduğu bu sistemi muhafaza mı edersiniz? b. Hızlı bir şekilde kararlar alabilecek bir lider mi seçersiniz? Sorun Dört Ağır engelli bir çocuğu olan bir ailenin üyeleri, çocuklarına gerektiği gibi bakamadıklarını iddia ediyor. Çocuk mağdur. a. Aileye yardımcı olması için fazladan bir kişi mi sağlarsınız? b. Hiçbirşey yapmaz, aileyi kendi sorununu çözmek için yalnız mı bırakırsınız? Sorun Beş Gruptan birinin bir bebeği doğdu. Bebek hastadır ve hareket ettirilirse ölebilir. a. Çocuk ve anne yolculuk yapabilene kadar grubu bekletir misiniz? b. Devam eder ve bebeğin hayatta kalmasını mı umarsınız? Sorun Altı Yaşlı bir kadın ölür. Yaşlı kadının yüksek miktarda para taşıyor olduğu fark edilir ve kızı bu paranın kendisine ait olduğunu iddia eder. a. Kızının bu parayı tutmasına izin mi verirsiniz? b. Parayı iade etmesini ister, böylelikle haksız miktarda yiyecek almak için kullanmamasını mı sağlarsınız? Sorun Yedi Grup, açık yeşil bir sıvı içeren bir göl bulur. Bu sıvı, insanların mutlu insanlar yapan bir etkiye sahiptir, ama bazı insanlar onları tembelleştirecek kadar çok içerler. a. İçmelerine izin mi verirsiniz? b. Göl suyundan içilmesini tamamen yasaklar mısınız? Sorun Sekiz 14 yaşındaki kişi çok kötü davranıyor, grubun ilerlemesini engelliyor. Ebeveynleri onu kontrol edemiyor ama başkalarının kontrol etmeye çalışmasına da izin vermiyor. a. Ebveynlerin isteğine saygı mı gösterirsiniz? b. Çocuğu başka bir ailenin kontroluna mı verirsiniz? Sayfa 62 Sorun Dokuz Grup liderlerinden biri hasta olmuştur ve kan nakline ihtiyaç vardır. Birçok insan aynı kan grubundandır, ama enfeksiyon korkusu nedeniyle kimse kan vermek için gönüllü çıkmaz. a. İnsanların kan vermeyi reddetmelerine izin mi verirsiniz? b. İnsanları kan vermeye mecbur eder misiniz? Sorun On Bir kişi sürekli olarak grubun yönetim şeklini eleştiriyor. Onun tavırları diğerlerinkini de etkiliyor. a. Devam etmesine izin mi verirsiniz? b. Susmasını söyler ve onu diğerlerinden ayırır mısınız? Sorun Onbir Grup üyelerinden biri kendisine verilen görevleri yerine getirmeyi reddediyor. Bir anlamı olmadığınıölüme mahkum olduklarını söylüyor. Oldukça depresyonda. a. Onu rahat bırakır ve ne isterse yapmasına izin mi verirsiniz? b. Eğer çalışmazsa onu cezalandırmakla tehdit mi edersiniz? Sorun Oniki Grubu yavaşlattıklarını hisseden yaşlı çift, geride kalmaya gönüllü olur. a. Yolculuğa devam etmelerine yardımcı mı olursunuz? b. Tekliflerini kabul mu edersiniz? Sorun Onüç Yiyecek stoklarından sorumlu yaptığınız kişinin, hırsızlıktan altı yıl hapiste kaldığı ortaya çıktı. Şu ana kadar çok iyi bir iş yapıyor. Siz: a. Ona güvenir ve işine devam etmesine izin mi verirsiniz? b. Fırsat tanımaz ve başka birini mi yiyeceklerden sorumlu yaparsınız? Sorun ondört Grubun bir üyesi gruptaki evli bir adamı kendine tecavüz etmekle suçluyor. Bu adam, karısı ve başka bazı grup üyeleri kadının grubu ve yolculuğu terk etmesini talep ediyorlar, etmezse onu zarar vermekle tehdit ediyorlar. a. Yolculuğun geriye kalanında kadının güvenliğini sağlamak için gerekli kaynakları ayırır mısınız? b. Kadına artık grupla yola devam edeceğini mi söylersiniz? Sorun onbeş Grubun iki üyesi arasında bir tartışma vardır. Gece kavga etmeyi planlıyorar. a. Kavga etmelerine izin mi verirsiniz? b. Diğerlerinin de karışabileceğini düşünere kavga etmelerine engel mi olursunuz? Sorun Onaltı Gezegende hava çok soğuktur. Uzay gemisi çarptığında bazı yolcular kalın giyisilerini kaybetti. a. Er geç eşyalar yıpranacağından, insanların kendi giyisilerini tutmasına izin mi verirsiniz? b. Herkesin eşit bir şekilde giyisileri paylaşmasını mı sağlarsınız? Sorun Onyedi Biri hırsızlık yapmıştır. Bir kadın bir çantadan para alırken yakalanır. Siz: a. Onu işlemiş olduğu bir suçtan mı cezalandırırsınız? b. Onu, bir örnek olması için çok ağır bir şekilde mi cezalandırırsınız? * Uyarlanan kaynak: Uluslararası Af Örgütü, 2002, İlk Adımlar: İnsan Hakları Eğitimi için El Kitabı. Sayfa 63 İki Gözlü Oğlan * Genel Bakış: Çok kültürlü bir toplum içinde yaşıyoruz. Birçok yönden farklı olabiliriz: yaş, cinsiyet, fiziksel özellikler, cinsel yönelim, inançlar, lisan, etnik köken, öğrenme ihtiyaçları... Barış eğitimcilerinin, bu çeşitliliği kabul etmesi; bu farklılıkları gözetmeksizin herkesin onur ve hak eşitliğini desteklemesi; bu farklılıkları ve onlardan ortaya çıkan farklı tecrübeleri barış ve adelete yönelik yaratıcı çözümlerin geliştirilebilmesi için kullanabilmesi gerekir. Bu çeşitlilik, maalesef her zaman itibar görmez ve değer bulmaz; çoğunluğu teşkil eden gruplar (sayıları ve/veya güç açısından), diğer ülkelerden göçmenler, lezbiyen ve gayler ya da engelliler gibi azınlıklar ayrımcılığa, ihmale, dışlanmaya ya da assimile edilmeye maruz kalabilirler. Genç çocuklara yönelik olan bu alıştırma, çeşitliliğe, fiziksel farklılıklara ve özellikle engelliliklere karşı saygıyı geliştririr ve engelli insanların insan haklarına dikkat çekme fırsatı sunar. Amaç: • • • Farklılıklara karşı saygıyı geliştirmek, çocukların çeşitliliğe değer vermesini teşvik etmek. Farklı fiziksel/mental özelikleri olan insanların ihtiyaçlarının anlaşılmasını sağlamak. Engelli insanların insan haklarına saygıyı ve bu hakların savunulması ve müdafaa edilmesi için sorumluluk duygusunu geliştirmek. Hedef: • Genç çocuklar Materyaller: • İki gözlü oğlanın hikayesi Süre: • 40-60 dakika Talimatlar: 1 Tüm çocukların sizin de parçası olduğunuz bir daire içinde rahatça oturmasını isteyin (sandalyede ya da yerde). 2 Onlara aşağıdaki hikayeyi anlatın: “Gezegende, çok, çok uzaklarda, dünyaya benzeyen bir gezegen var. Bu gezegende yaşayan insanlar, bir tek şey dışında bize benziyorlar, onların sadece tek bir gözü var. Ama bu çok özel bir göz. Tek gözleriyle gece görebiliyorlar. Çok, çok uzakları görebiliyorlar ve duvarları aşarak görebiliyorlar. Dünyada olduğu gibi, bu gezegendeki kadınlar da çocuklar doğuruyorlar. Bir gün garip bir çocuk doğdu. İki gözü vardı! Annesi ve babası çok üzgündü. Oğlan, mutlu bir çocuktu. Ebeveynleri onu çok sevdi ve ona severek baktılar. Ancak endişeliydiler, çünkü o sıradışıydı. Onu birçok doktora götürdüler. Doktorlar başlarını salladırlar ve “hiçbirşey yapılamaz” dediler. Çocuk büyüdükçe gittikçe artan sorunları oldu. Çünkü karanlıkta göremiyordu, bir ışık taşımak zorundaydı. Okula gittiğinde, diğer çocuklar kadar iyi okuyamıyordu. Öğretmenleri ona daha fazla yardım etmek zorundaydı. Uzak mesafeleri göremiyordu, bu nedenle özel bir teleskobu Sayfa 64 vardı. Ancak o zaman diğer herkes gibi, öteki gezegenleri görebiliyordu. Bazen okuldan eve yürürken çok yalnız hissederdi. “Diğer çocuklar görebiliyorlar, ben göremiyorum,” “onların göremediği şeyleri görmeliyim” diye düşünürdü. Ve bir gün, hiçkimsenin göremediği şeyleri gördüğünü keşfeder. Diğer herkesin gördüğü gibi siyah ve beyaz görmüyordu. Ailesini dışarı çıkardı ve bu heyecan verici keşfini onlara söyledi. Ailesi de hayrete düştü. Onlara olağanüstü hikayeler anlattı. Onların daha önce hiç kullanmamış olduğu kelimeleri kullandı... Mesela kırmızı ve yeşil... ve turuncu. Yeşil ağaçlardan ve mor çiçeklerden bahsetti. Herkes onun gördüklerini bilmek istiyordu. Masmavi denizlerle ve üstü beyaz köpüklü dalgalarla ilgili mükemmel hikayeler anlattı. Çocuklar onun ilginç ejderha hakkındaki hikayelerini duymak için can atıyorlardı. O, derisini, gözlerini ve ateşten nefesini anlattıkça nefesleri kesiliyordu. Bir gün bir kızla tanışır. Aşık olurlar. Kız onun iki gözü olduğuna aldırış etmez. Ardından o da umursamadığını fark eder. Oğlan çok ünlü olur. Gezegenin her yerinden insanlar onun konuşmasını dinlemek için gelirdi. Nihayetinde bir oğlulları olur. Çocuk, gezegendeki diğer çocuklar gibidir. Tek gözü vardır.” Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 2 3 4 5 Tek gözlü bir gezegende iki göze sahip olmanın nasıl birşey olduğunu düşünüyorsunuz? İki gözlü oğlanın ne gibi zorlukları olduğunu düşünüyorsunuz? Neden? Dünyamızda insanların sahip oldukları becerilerde ne tür farklılıklar vardır? Sizce farklı kabiliyetleri olan insanlara eşit şekilde muamele ediliyor mu? Engelli olsaydınız, ne şekilde muamele görmek isterdiniz (engellilikten ne kastettiğinizle ilgili örnekler veriniz)? * Uyarlanan kaynak: Uluslararası Af Örgütü, 2002, İlk Adımlar: İnsan Hakları Eğitimi için El Kitabı. Sayfa 65 Bir Adım İleri Atın* Genel Bakış: Çok kültürlü bir toplum içinde yaşıyoruz. Birçok yönden farklı olabiliriz: yaş, cinsiyet, fiziksel özellikler, cinsel yönelim, inançlar, lisan, etnik köken, öğrenme ihtiyaçları... Barış eğitimcilerinin, bu çeşitliliği kabul etmesi; bu farklılıklara bakmaksızın herkesin onur ve hak eşitliğini desteklemesi; bu farklılıkları ve onlardan ortaya çıkan farklı tecrübeleri barış ve adelete yönelik yaratıcı çözümlerin geliştirilebilmesi için kullanabilmesi gerekir. Çok-kültürlü-lük, basitçe bir toplumda birçok farklı kültürün varlığını ifade eder. Maalesef, bu çeşitlilik her zaman itibar görmez ve değer bulmaz; çoğunluğu teşkil eden gruplar (sayılar ve/veya güç açısından), diğer ülkelerden göçmenler, lezbiyen ve gayler ya da engelliler gibi azınlıklara karşı ayrımcılık yapabilir, görmezikten gelebilir, dışlayabilir ya da assimile edebilir. Bu, sosyal, ekonomik ve siyasi adaletsizliği doğurur. Amaç: • • • • Farklı olanlarla empati kurmayı teşvik etmek. Toplumdaki çeşitli ayrımcılık türleri ve fırsat eşitsizlikleri hakkında farkındalık yaratmak. Belli sosyal azınlık ya da kültürel gruplara ait olmanın kişisel olası sonuçlarıyla ilgili anlayış geliştirmek. Diğerlerinin insan haklarını koruma sorumluluğu duygusunu teşvik etmek. Materyaller: • • • Rol kartları (aşağıya bakınız ama sizin hedef grubunuza ya da toplumunuza uygun roller yapmak için biraz değiştirin) Açık alan (geniş bir sınıf ya da dışarısı) Müzik çalar ve hafif/rahatlatıcı/meditasyon müziği Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcılara, herbirine farklı roller vereceğinizi ve bu rollere bürünmelerini isteyeceğinizi söyleyin (bu kişiler olduklarını hayal edecekler). 2 Rastgele rol kartlarını dağıtın. Şimdilik kimseye göstermemelerini söyleyin. 3 Arka plandaki müziği açın. Katılımcılardan oturmalarını ve rahat etmelerini isteyin (tercihen yere). 4 Şimdi gözlerini kapamalarını ve rollerine girmeye çalışmalarını isteyin. Onlara yardımcı olmak için aşağıdaki soruları okuyun; her sorudan sonra durun, onlara düşünmeleri, kendileri ve hayatlarıyla ilgili bir resim canlandırabilmeleri için zaman tanıyın: - - - Çocukluğunuz nasıldı? Nasıl bir evde yaşadınız? Ne tür oyunlar oynadınız? Ebeveynleriniz ne tür iş yaparlardı? Şimdi günlük hayatınız nasıldır? Nerede sosyalleşirsiniz? Sabahları, öğleden sonraları, akşamları ne yaparsınız? Nasıl bir yaşam şekliniz vardır? Nerede yaşıyorsunuz? Her ay ne kadar para kazanıyorsunuz? Sayfa 66 Boş vakitlerinizde ne yaparsınız? Tatillerinizde ne yaparsınız? - Sizi heyecanlandıran ve ürküten şeyler nelerdir? 5 Katılımcıların yerlerinden kalkıp yan yana dizilmelerini, bunu yaparken de sessiz olmalarını isteyin. 6 Bir cümleler listesi okuyacağınızı söyleyin. Cümlelere, her ‘evet’ yanıtı verdiklerinde, bir adım öne çıkmalıdırlar. 7 Cümleleri okumaya başlayın (aşağıya bakınız). 8 Her cümleden sonra durup bir adım ileri çıkmaları ve diğerlerinin duruşunu fark etmeleri için zaman verin. 9 Son cümleden sonra, katılımcılardan diğerleriyle karşılaştırıldığında nihai duruş noktalarına dikkat etmelerini isteyin. Rollerini açıklamalarını ve hissettiklerinden ve düşündüklerinden kısaca bahsetmelerini isteyin. 10 Bilgilendirme yapmadan önce rollerinden çıkmaları için onlara bir kaç dakika verin. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 2 3 4 5 6 7 8 Bu etkinlikle ilgili ne hissettiler? İleri adım atılması ya da atılmamsıyla ilgili ne hissettiler? Diğerlerinin duruşlarını ya da hareketlerini fark ettiler mi? Bu, kendilerini nasıl hissetirdi? Farklı rolleri oynamak ne kadar kolay ya da zordu? Bu kişinin ve bu kişinin yaşamının neye benzediğini nasıl hayal ettiler? Herhangi biri, kendi insan haklarının ihlal edildiğini hissetti mi? Bu alıştırma, bir şekilde sizin toplumunuza ayna tuttu mu? Nasıl? Şimdi etrafınızdaki ayrımcılığın ve adaletsizliğin daha fazla farkın mısınız? Toplumunuzdaki ayrımcılık ve eşitsizliklere karşı ne yapılabilir? Sayfa 67 Okunacak cümleler: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Asla hiçbir ciddi mali sıkıntıyla karşılaşmadınız. Telefon hattı ve televizyonu olan makul bir konutunuz var. Yaşadığınız toplumda dilinize, dininize, kültürünüze saygı gösterildiğini hissediyorsunuz. Sosyal ve siyasi konularda düşüncelerinizin önemsendiğini hissediyorsunuz, görüşleriniz dinleniyor. Diğer insanlar farklı konularda size danışırlar. Polis tarafından durdurulmaktan korkmuyorsunuz. İhtiyacınız olduğunda tavsiye ve yardım için nereye başvuracağınızı biliyorsunuz. Kökeninizden dolayı hiçbir zaman ayrımcılığa uğramış hissetmediniz. İhtiyaçlarınız için yeterli sosyal ve sağlık sigortasına sahipsiniz. Yılda bir kez tatile çıkabilirsiniz. Akşam yemeği için arkadaşlarınızı evinize davet edebilirsiniz. İlginç bir yaşamınız var ve gelecekle ilgili iyimsersiniz. Kendi seçtiğiniz mesleği okuyabileceğinizi ve yapabileceğinizi hissediyorsunuz. Sokaklarda ya da medyada tacize ya da saldırıya uğramaktan korkmuyorsunuz. Genel ve yerel seçimlerde oy kullanabilirsiniz. Akrabalarınız ve yakın dostlarınızla en önemli dini bayramları kutlayabiliyorsunuz. Yurtdışında uluslararası bir seminere katılabiliyorsunuz. Haftada en az bir kez sinemaya ya da tiyatroya gidebiliyorsunuz. Çocuklarınızın geleceği için endişe etmiyorsunuz. En az üç ayda bir yeni giyisiler satın alabiliyorsunuz. Kendi tercih ettiğiniz kişiye aşık olabiliyorsunuz. Yeteneklerinize yaşadığınız toplumda saygı duygulduğunu hissediyorsunuz. İnternet kullanabiliyor ve bundan faydalanabiliyorsunuz. Sayfa 68 Rol Kartları İşsiz ya da bekar bir annesiniz. Somali’den kanlı bir savaştan kaçmış olan bir mültecisiniz. Bir banka müdürünün kızısınız. Yurtdışında bir üniversitede eğitim Bir parlamento üyesinin oğlusunuz. görüyorsunuz. Orduda zorunlu askerlik hizmetini yapan bir askersiniz. Fakir bir ailenin 30 yaşındaki oğlusunuz. Üniversiteye gidemediniz. Nijeryalı yasadışı bir göçmensiniz. 24 yaşında Afganistanlı bir mültecisiniz. 16 yaşında göçmen bir ailenin oğlusunuz ve aileniz yaşadığınız ülkenin ana Amerikan’nın Kıbrıs Büyükelçisinin kızısınız. dilini bilmiyor. Şu an iktidarda olan bir siyasi partinin gençlik kolları başkanısınız. İnşaatta çalışan bir göçmen işçisiniz ve memleketinizdeki ailenize para gönderiyorsunuz. Kıbrıs’ta bir gece kulübünde fahişe olarak çalışan Moldovyalı genç bir kadınsınız. Çocuklarını bırakmak zorunda kalmış ve şu an Kıbrıs’ta bir hizmetçi olarak çalışan 45 yaşında Filipinli bir kadınsınız. Ailesi tarafından bir adamla evlenmek zorlanan 40 yaşında bir lezbiyensiniz. Ayakkabı üreten bir fabrikadan emekli işçisiniz. Büyük şehirlerden uzak bir köydeki çiftçinin 16 yaşındaki oğlusunuz. 60 yaşında bir annesiniz. 14 yaşındayken evelenmek zorunda bırakıldınız. Her zaman ev hanımıydınız. 26 yaşında gay bir adamsınız. Partnerinize aşıksınız ve hayatınızın geriye kalan kısmını onunla paylaşmak istiyorsunuz. İşsiz, alkolik, öfkeli bir adamın karısısınız. 40 yaşında sağır ve dilsiz bir kişisiniz. İşsiz, alkolik, öfkeli bir adamın oğlusunuz. Sadece tekerlekli sandalye ile hareket edebilen engelli bir genç kadınsınız. 27 yaşında evsiz bir genç adamsınız. Büyük şehirlerden uzak bir köydeki çiftçinin 16 yaşındaki kızısınız. Aile şirketi iflas ettiğinde tüm varlığını kaybetmiş bir ailesi olan 20 yaşında genç bir adamsınız. 23 yaşında kör bir genç adamsınız. 24 yaşında transseksüel birisiniz. Doğuştan vajinanız var ama asla bir kadın gibi hissetmediniz. * Uyarlanan kaynak: “Adım İleri Çık”, Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı, Avrupa Konseyi. Sayfa 69 Stereotiplerimizi Keşfetme* Genel Bakış: İnsanlar birçok yönden tamamen farklı olabilir ve yaş, cinsiyet, fiziksel özellikler, kişilik, cinsel yönelim, inançlar, etnik köken, dil, yaşam standartlarına göre tanımlanabilirler. Pozitif barış, bu farklılıkları bakmaksızın herkes için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti gerektirir. Ancak, stereotipler/klişeler (belli bir grubun üyeleri hakkında genellemeler) önyargılara (bu genellemelere dayanarak bir grubun üyelerine yönelik yanlı tavırlara) ve ayrımcılığa (önyargıya dayalı olarak bu grubun üyelerine yönelik olumsuz eylemlere) neden olup, sosyal, ekonomik ve siyasi adalet için ciddi engeller teşkil ederler. Bu nedenle, stereotiplerin farkında olmak ve bunları ortadan kaldırmak Barış Eğitimi’nin önemli bir parçasıdır. Stereotipler, belli bir gruba ait olan insanlar arasındaki kişisel farklılıkları gözardı eder (örneğin; bir etknik/dini grup, mülteciler, engelliler, gayler/lezbiyenler, kadınlar, kırsal alanda yaşayan insanlar vs). Stereotipler, ayrıca bir kişinin kimliğinin sadece bir etiketle değerlendirilemeyeceği gerçeğini de görmezlikten gelir. Bir kişinin kimliğinin (‘ben kimim?’ sorusuna yanıt) birçok farklı yönü vardır, mesela (bazılarını belirtelim): • • • • • • Yaşamda oynadığınız roller (kız evlat/erkek evlat, kız kardeş/erkek kardeş, anne/baba, öğrenci vs.); Mesleğiniz; Seçebileceğiniz özellikleriniz (örneğin giyim tarzınız, yaşam şekliniz, hoşlandığınız müzik tarzı, desteklediğiniz siyasi parti, hobileriniz vs.); Doğduğunuz, şu an yaşadığınız yer; Cinsiyetiniz, toplumsal cinsiyetiniz, cinsel eğiliminiz; Dininiz. • İnsanları bir etikete, sadece kimliklerinin bir unsuruna göre değerlendirmek ve bu etkiket altında katagorize ettiğiniz tüm insanların aynı olduğunu ve belli bir tür muamaleyi hak ettiğini farzetmek, insan haklarının ve adaletin ihlalidir. Amaç: • • Klişelerin ve bunların nasıl önyargıya ve ayrımcılığa yol açtığının fark edilmesini ve anlaşılmasını sağlamak. Çeşitliliği bir değer olarak kabul edip, sadece hoşgörüyü değil, sosyal içermeyi teşvik etmek. Materyaller: • • • Farklı görünen insanların magazin resimleri (farklı etknik gruplar/meslekler/cinsiyet, engelliler, mülteciler vs). Bu fotoğrafları kesip, altında geniş bir boşluk bırakarak bir kağıt üzerine yapıştırmanız gerekecek. Katılımcıların sayısı resme/kağıda ihtiyacınız olacak. Karatahta/beyaztahta ve markerler Herkes için kalem Süre: • 60 dakika Sayfa 70 Talimatlar: 1 Katılımcıların daire şeklinde oturmalarını isteyin ve herkese bir kağıt dağıtın. Eğer çok fazla katılımcı varsa, gruplar halinde çalışmalarını isteyebilirsiniz. Her kişiye resimli bir kağıt dağıtın. 2 Resme bakmalarını ve sayfanın alt kısmına ilk izlenimlerini yazmalarını isteyin. Ardından yazdıklarını gizlemek için sayfayı aşağıdan yukarıya çevirip, kağıdı bir sonraki kişiye geçirecekler. 3 Katılımcılar, ikinci resme bakacak ve izlenimlerini yazacak, sayfayı yukarıya çevirip bir sonraki kişiye verecekler. Herkes, tüm resimlerle ilgili yorumda bulunana kadar bu tekrar edecek. 4 Şimdi kağıtları açın ve her resimle ilgili farklı izlenimleri okuyun. Her resim için anahtar izlenimleri tahtaya yazın. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara, farklı katılımcıların değişik resimlerle iligli ilk izlenimlerine baktıklarında düşündüklerini ve hissetiklerini sorun. 2 İnsanların izlenimlerinin benzer/farklı yönlerini tartışın. Bazı resimlerle ilgili izlenimlerdeki benzerlikler daha mı fazlaydı? 3 Çok az gerçek bilgiye dayanan varsayımlar ve klişeler, ilk izlenimlerini nasıl şekillendirdi? 4 Resimlerdeki gruplarla igili klişeler gibi toplumunuzda bu gruplara karşı önyarıya ve ayrımcılığa yol açan bazı gerçek yaşam örnekleri nelerdir? 5 Katılımcılara kendilerinin kimliklerinin bir ya da daha fazla unsuruna yönelik klişelere ve önyargılara dayalı bir ayrımcılık hisssetmiş olup olmadıklarını sorun. Kolaylaştırıcılar için not: Bu alıştırma, resimlerdeki temsil edilen gruplar ve ele alınan stereotipler çalıştayın yapıldığı toplumla ilgili olması halinde daha fazla faydalı olacaktır. Ancak, en çok önem gösterilmesi gereken şey hiçbir katılımcının tartışma sırasında yargılandığını ya da ayrımcılığa uğradığını hissetmemesidir. Bu, özellikle bir ya da daha fazla katılımcının kendisini tarif edilen gruplardan birine ait olarak nitelendirmesi halinde önem arz edebilir (bu bizim için ya da katılımcılar için göze çarpan birşey olabilir ya da olmayabilir). Bu, bu tür gruplar hakkında tartışmadan kaçınılması gerektiği anlamına gelmez, çünkü ayrımcılığa uğramış grubun bir üyesinin yaşadığı ayrımcılığı anlatması diğer katılımcılar açısından çok değerli bir empatikurma deneyimi olabilir. Ancak, çalıştay yöneticisinin önceliği gruptaki herkesin güvende ve değerli hissetmesini sağlamak olmalıdır. * Alıntı: “Adım İleri Çık”, Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı, Avrupa Konseyi. Sayfa 71 Resimlerdeki Stereotipler * Genel Bakış: İnsanlar birçok yönden tamamen farklı olabilirler ve yaş, cinsiyet, fiziksel özellikler, kişilik, cinsel yönelim, inançlar, lisan, etnik köken, dil, yaşam standartlarına göre tanımlanabilirler. Pozitif barış, bu farklılıklara bakmaksızın herkes için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti gerektirir. Ancak, steretoipler (belli bir grubun üyeleri hakkında genellemeler) önyargılara (bu genellemelere dayanarak bir grubun üyelerine yönelik yanlı tavırlara) ve ayrımcılığa (önyargıya dayalı olarak bu grubun üyelerine yönelik olumsuz eylemlere) neden olup, sosyal, ekonomik ve siyasi adalet için ciddi engeller teşkil ederler. Bu nedenle, stereotiplerin farkında olmak ve bunları ortadan kaldırmak Barış Eğitimi’nin önemli bir parçasıdır. Bu alıştırma, eğlenceli ve yaratıcı bir aktiviteyle stereotipleri ve önyargıları ele almayı ve sorgulamayı hedefliyor. Amaç: • • • Stereotiplerin ve bunların nasıl önyargıya ve ayrımcılığa yol açtığının fark edilmesini ve anlaşılmasını sağlamak. Stereotipleri sorgulamak, eleştirisel düşünceyi teşvik etmek. Yaratıcılığı ve kendini ifade etmeyi teşvik etmek. Materyaller: • • • • Toplumda stereotipleri çağrıştıran kelimelerin bir listesi (Muslüman, ırkçılık, homoseksüel, yerleşik, çingene, mülteci, kilise, Yunan, seks çalışanı, sivil toplum, engelliler, vs.) Kağıt ve kalemler Büyük kağıtlar ya da beyaztahta/karatahta ve markerler Resimleri görülebilecek bir yere yapıştırmak için bant veya raptiye Süre: • 60-90 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıların, 3-4 kişiden oluşan gruplar oluşturmalarını ve gruplar birbirine çok yakın olmaycak bir şekilde oturmalarını isteyin. 2 Her ekibe, birçok sayıda kağıt ve kalemler verin. 3 Her gruptan bir kişiyi çağırın ve onlara bir kelime verin. 4 Katılımcılar kendi gruplarına dönerek, bu kelimeyi çizmeye ve grubun diğer üyeleri de bu kelimenin ne olduğunu tahmin etmeye çalışacaklar. Konuşmalarına izin verilmez, sadece şekilller çizebilirler, sayı ya da kelime kullanılamaz. 5 Ekip üyeleri sadece tahminlerini söylemek için konuşabilirler. Kelime doğru tahmin edildiğinde, ekip bağıracaktır ve ilk bağıran ekip bu turun kazananı olacaktır. 6 Her tur için tahtada puanlama yapın. 7 Her turdan sonra, çizim yapan kişi resim üzerine doğru kelimeyi yazmalıdır. 8 Her tur farklı bir üye kelimeyi almak için gelecek ve çizimini yapacaktır. 9 Ele almak istediğiniz tüm kelimeler bittikten sonra, resimleri duvara yapıştırın, böylelikle her kelime için farklı şekiller ve yorumlamalar kıyaslanabilsin. Sayfa 72 Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Çizim yapanlar benzer mi yoksa farklı şekiller mi çizdiler? 2 Ekipler için hangi kelimeleri tahmin etmek zordu? Neden? Çizenler ve diğer üyeler bu kelime hakkında farklı stereotiplere mi sahipler? 3 Çizilen herhangi bir kelimeyle ilgili öne çıkan herhangi bir stereotipi söyleyebilir misiniz? 4 Bu şekillerin ve stereotiplerin gerçek hayattaki etkileri nedir? * Uyarlanan kaynak: ‘Cultionary,’ Tamamen Farklı –Tamamen Aynı Eğitim Paketi, Avrupa Konseyi. Sayfa 73 Kendimin Çemberleri* Genel Bakış: Stereotiplerin farkında olmak ve bunları ortadan kaldırmak Barış Eğitimi’nin önemli bir parçasıdır. Stereotipler, belli bir gruba ait olan insanlar arasındaki kişisel farklılıkları gözardı eder (örneğin; bir etknik/dini grup, mülteciler, engelliler, gayler/lezbiyenler, kadınlar, kırsal alanda yaşayan insanlar vs). Stereotipler, ayrıca bir kişinin kimliğinin sadece bir etiketle değerlendirilemeyeceği gerçeğini de görmezlikten gelir. Bir kişinin kimliğinin (‘ben kimim?’ sorusuna yanıt) birçok farklı yönü vardır, mesela (bazılarını belirtelim): • • • • • • Yaşamda oynadığınız roller (kız evlat/erkek evlat, kız kardeş/erkek kardeş, anne/baba, öğrenci vs.); Mesleğiniz; Seçebileceğiniz özellikleriniz (örneğin giyim tarzınız, yaşam şekliniz, hoşlandığınız müzik tarzı, desteklediğiniz siyasi parti, hobileriniz vs.); Doğduğunuz, şu an yaşadığınız yer; Cinsiyetiniz, toplumsal cinsiyetiniz, cinsel eğiliminiz; Dininiz. İnsanları bir etikete, sadece kimliklerinin bir unsuruna göre değerlendirmek ve bu etkiket altında katagorize ettiğiniz tüm insanların aynı olduğunu ve belli bir tür muamaleyi hak ettiğini farzetmek, insan haklarının ve adaletin ihlalidir. Bu alıştırma, katılımcıları kendi tecrübelerinden ve maruz kaldıkları stereotip ve önyargılardan başlayarak, stereotipleri fark etmeye teşvik eder. Amaç: • • • Kimliğin öz tanımını sağlamak. Stereotipleri sorgulamak, eleştirisel düşünceyi teşvik etmek. Ayrımcılığa uğramış kişilerle empati kurmayı sağlamak, hoşgörü ve çeşitliliğe saygıyı artırmak. Materyaller: • • Karatahta/beyaztahta ve markerler Herkes için kağıt ve kalem Süre: • 40-60 dakika Talimatlar: 1 Aşağıdaki şekli tahtaya çiziniz ve katılımcıların benzer bir şekli kağıtlarına çizmesini isteyiniz. İsimlerini ortadaki çembere yerleştireceker ve kimliklerinin önemli addettikleri yönlerini—onları tarif eden belirleyiciler/tanımlayıcılar/etiketler (örneğin kadın, anne, aktivist, Kıbrıslı, öğretmen Sayfa 74 vs.)—çevresindeki çemberlere yerleştirecekler. 2 Katılımcıların iki olay/anekdot düşünmelerini isteyin: (1) Belirttikleri tanımlayıcılardan biriyle tanımlandıklarında gurur duydukları ve (2) bu etkiketlerden biriyle tanımlandıklarında zor durumda hissettikleri. 3 Katılımcılardan ayrıca belirttikleri tanımlayıcılardan biriyle bağdaşlaştırılan ama aslında kendi kimliklerini yansıtmayan bir veya iki stereotipi yazmalarını isteyin. Örneğin yazmış olduğum tanımlayıcılardan biri Kıbrıslı Türk olmak ise, ‘ben bir Kıbrıslı Türküm ama Müslüman değilim’ diyebilirsiniz. Ya da Müslüman olmak yazdığım tanımlayıclardan biriyse, ‘Ben bir Müslümanım ama aşırı tutucu bir kişi değilim’ diyebilirsiniz. Aşağıdaki cümleleri doldurmalıdırlar: Ben (bir) …......im, ama ben (bir) ……………. değilim. 4 Kendi kimlikleriyle iligli belirttikleri stereotipleri paylaşmalarını isteyiniz. Bunlar, düşündükleri anekdotlarla bağlantılı mı? 5 Kendi kimliklerinin farklı yönleriyle ilgili olumlu ya da olumsuz anekdotları paylaşmak istyen gönüllü olup olmadığını sorun. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Diğer katılımcıların maruz kaldığını ifade ettiği herhangi bir stereotipe sahip miydiniz? Bu stereotipleriniz nasıl oluştu? 2 Paylaştığınız ve duyduğunuz tercübelere dayanarak, sizin toplumunuzda şu an var olan bazı önemli klişeler nelerdir? 3 Bu stereotipler ne tür ayrımcılığa neden oluyorlar? İnsan hakları ve sosyal adaletle nasıl ilişkilidirler? 4 Stereotipleri, önyargıları ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak için ne yapılabilir? * Uyarlanan kaynak: Paul C. Gorski’nin ‘Kendimin Çemberleri’ Faaliyeti, Çok Kültürlü Eğitim ve İnternet, http://www.mhhe.com/socscience/education/ multi_new. Sayfa 75 Eğitime Erişim* Genel Bakış: Barış, sadece şiddetsizliğin ya da savaşın olmayışı demek değildir; barış, her türlü adaletsizliğin yok edilmesini gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Pozitif barış, toplum, ülke ve genel olarak dünyadaki herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adalet gerektirir. Bu alıştırma, çeşitli dezavantajlı grupların eğitime erişim konularına ışık tutuyor. Amaç: • • • Dezavantajlı gruplarla empati kurmak. Eğitimde dezavantajlı gruplar için erişim konuları hakkında farkındalık yaratmak. Engelli insanlar dahil dezavantajlı gruplara eşit hakların sağlanması için sorumluluk ve eylemde bulunma duygusunu teşvik etmek. Materyaller: • Her biri farklı bir kağıt üzerinde 3 senaryo (aşağıya bakınız) Süre: • 90 dakika Talimatlar: 1 Katılımcılara 3 gruba ayrılmalarını söyleyin. Sandalye ya da yerde oturup rahat etmelerini isteyin. 2 Her gruba bir senaryo verin. Bir kaç dakika için gözlerini kapatmalarını ve kendilerini bu senaryodaki ebeveynlerin yerine koymalarını isteyin. 3 Aşağıdaki klavuz soruları takip etmelerini isteyin: - - - - Oğlunuzun ayrımcılığa uğrayabileceğini düşünüyor musunuz? Okulda ya da çevrede arkadaşları tarafından dışlanacak mıdır? Bu durumlarda oğlunuzun nasıl hissedeceğini düşünüyorsunuz? Oğlunuza bu sorunların üstesinden gelmesi için nasıl yardımcı olursunuz? Dezavantajlı bir gruba ait bir oğlunuzun olması kendinizi nasıl hissettiriyor? 4 Herkese bu sorular üzerinde kişisel olarak düşünmeleri için biraz zaman tanıdıktan sonra, her grup kendi arasında tartışır. Kendi gruplarında tartışmayı ve paylaşımı bitirdikten sonra, her grup senaryosunu ve kendi aralarındaki tartışmada ortaya çıkan ana unsurları büyük gruba sunar. 5 Katılımcıların, sınıflarındaki dezavantajlı bir çocuk hakkında düşünmelerini ve onunla ilgili kendi deneyimlerini paylaşmalarını isteyin. Bu çocuk ne tür sorunlarla karşılaştı? Bu durumu hafifletmek ve bu çocuğun haklarını korumak için siz ne yaptınız? Bilgilendirme ve değerlendirme: Aşağıdaki soruları bu büyük grupla tartışın. 1 Alıştırma hakkında genel olarak ne hissettiniz? 2 Sınıfınızda ya da okulunuzda dezavantajlı çocukları ve onların karşılaştığı sorunları düşünebiliyor Sayfa 76 musunuz? Şimdi öncesine kıyasla, daha fazla farkında olacak mısınız? 3 Başka çocuklar, okul, ebeveynleri, ya da sistem tarafından hakları ihlal edilen dezavantajlı bir çocuk gördüğünüzde tepki verecek misniz? 4 Bu çocukları, onların etkili bir şekilde eğitime erişimleri ve kendi haklarını savunmaları için nasıl güçlendirebilirsiniz? Senaryolar: 15 yıldır evlisiniz ve 12 yaşında bir oğulunuz var. Eşiniz Dışişleri Bakanlığı’nda çalışıyor ve eşinizin işi nedeniyle, sizin 4 yıllık bir süre için yurtdışına yerleşmeniz ve orda yaşamanız gerekiyor. Oğlunuz bu yeni ülkede okula başlayacak. Eşiniz ve 12 yaşındaki oğlunuzla talihsiz bir kaza geçirdiniz. Tüm müdahalelerin ardından, oğlunuzun yaşamının geri kalanında tekerlekli sandalye kullanması gerekeceğini öğreniyorsunuz. Oğlunuz daha önce gittiği okula gitmeye devam edecek. Oğlunuz orta okula başlıyor. Ancak, ekonomik sıkıntılardan dolayı ayrıca para kazanmak için çalışması gerekiyor. Okuldan önce 2 saat ve okuldan sonra 4 saat işlemelidir. Geriye kalan zamanı okul, evde ders çalışma ve uyumakla geçecek. * LİFE Projesi çerçevesinde Efsun Cambaz tarafından hazırlandı. Sayfa 77 Dil Ders Kitaplarında Klişeler * Genel Bakış: Stereotipler (belli bir grubun üyeleri hakkında genellemeler) önyargılara (bu genellemelere dayanarak bir grubun üyelerine yönelik yanlı tavırlara) ve ayrımcılığa (önyargıya dayalı olarak bu grubun üyelerine yönelik olumsuz eylemlere) neden olup, sosyal, ekonomik ve siyasi adalet için ciddi engeller teşkil ederler. Bu nedenle, stereotipleri fark etmek, bunları anlamaya ve ortadan kaldırmaya çalışmak Barış Eğitimi’nin önemli bir unsurudur. Bu alıştırma, dil öğretmenlerini ve öğretmen adaylarını hedefler ve dil ders kitaplarında stereotip kavramını inceler. Amaç: • • • • Stereotipler ve önyargılar hakkında farkındalık yaratmak. Sınıfta öğrenciler arasında anlayışı ve empatiyi geliştirmek. Kitapların içerdiği stereotipler ve bunların öğrencilerin üstündeki etkisiyle ilgili olarak öğretmenler arasında farkındalık yaratmak. Kitaplar hakkında eleştirisel düşünceyi ve eleştirsel yaklaşımı teşvik etmek. Materyaller: • • • Karatahta/beyaztahta ve markerler Herkes için kağıt ve tükenmez/kalem Her katılımcı için dil ders kitabının bir örnek sayfasının nüshası Time: • 90 dakika Talimatlar: 1 Herkesin bir parça kağıdı ve tükenmezi/kalemi olduğundan emin olun. Katılımcıların bir kaç dakikalığına gözlerini kapatmasını ve akıllarını boşatmasını isteyin. 2 Katılımcıların sayfalarına 1’den 10’a kadar numaralandırarak bir liste yapmasını isteyin. 3 Tahtaya bir kelime yazacaksınız ve katılımcıların bu kelimeyi düşündükleri zaman akıllarına gelen ilk şeyi yazmalarını isteyeceksiniz. Örneğin, siz ‘erkek’ yazın, onlar karşılığında ‘baskın’ yazsın. Yazdıkları şey listelerinde 1. numaraya konur. Sonra yanıtlayacakları başka bir kelime yazarsınız ve bu devam eder. Söylediğiniz kelimeler, grupla ve ele almak istediğiniz klişelerle ve önyargılarla ilgili olmalıdır. 4 10 kelimeden sonra, katılımcılara yanıtlarını sorunuz. Aşağıdakilerini tartışınız: • Bu yanıtları neden verdiğinizi düşünüyorsunuz? • Başkaları da aynı yanıtları verdi mi? • Bu yanıtlar, olumlu mu yoksa olumsuz anlamlar mı taşıyor? 5 Şimdi katılımcılarla bazı anahtar kelimelerin—stereotipler, önyargı, ayrımcılık—üzerinden gidebilirsiniz. 6 Gruba, şimdi diğer kültürlerle ilgili bazı stereotiplerimizi sunmuş olup olmayacağını görmek amacıyla bir dil kitabı örneğine bakacağınızı söyleyin. 7 Her katılımcıya örnek sayfanın bir nüshasını verin ve ‘okuma ve konuşma’ (‘reading and speaking’) bölümüne odaklanmalarını isteyin. Sayfa 78 8 Katılımcılara alıştırmayı yapmak için 5 dakika verin. 9 Bu alıştırmanın hedefinin ne olduğunu düşünüyorlar? Kendi sınıflarında bunu nasıl uygulayabilecekler? Başka ders kitaplarında gördükleri benzer örneklerleri düşünebiliyorlar mı? Sayfa 79 Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 2 3 4 Bu tür alıştırmalar farklı kültürlere karşı öğrencilerin değerlerini ve tutumlarını nasıl etkiliyor? Çok kültürlü sınıflardaki öğrencilerin ilişkilerinin nasıl etkileyebilirler? Stereotipleri nasıl ediniriz? Bu stereotiplerde herhangi bir sorun var mı? Farklı insanlara karşı değerlerimizi ve tutumlarımızı nasıl etkiliyorlar? 5 Öğretmenler olarak bu stereotipleri ortadan kaldırmak için ne yapabilirsiniz? * LIFE Projesi çerçevesinde Ayse Hadımcı tarafından hazırlanmıştır. Sayfa 80 Toplumsal Cinsiyet Stereotiplerini Keşfetmek* Genel Bakış: Doğduğumuz günden itibaren, doğmuş olduğumuz anatomiye bağlı olarak, toplum (aile, okullar, medya, vs.) bizi belli bir kimlik—ilk ‘oğlan’ ya da ‘kız,’ sonra ‘erkek’ ve ‘kadın’—edinmeye ve bunarla ilişkilendirilmiş rolleri, becerileri, değerleri, tavırları, davranışları, yaşam şekillerini kabul etmeye zorlar. Bu, bireylerin kendilerini özgürce geliştirmelerini ve gerçekten kimseler o olma özgürlüklerini elinden alır. Bu, özü itibarıyla en temel insan haklarının ihlalidir: “Bütün insanlar, onur ve hakları yönünden eşit ve özgür doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler…” (İHEB, Madde 1). Not: Bu alıştırmayı, ayrıca etnik ve diğer stereotipleri ele almak ve sorgulamak için uyarlayabilirsiniz. Farklı toplumları farklı gruplara (örneğin Kıbrıslı Türkler bir grupta, Kıbrıslı Rumlar başka grupta gibi) yerleştirin ve her grubun ‘öteki’ ile ilgili klişelerini büyük kağıtlara yazmalarınıve sonra da tüm gruba sunmalarını isteyin; bu, farklı grupların birbirleriyle ilgili stereotiplerini ortaya çıkarmak ve bu stereotipleri sorgulamak için iyi bir alıştırmadır. Amaç: • • • • • Toplumsal cinsiyete dayalı stereotipler, önyargılar ve yanılgıları anlamayı teşvik etmek. Kendi toplumsal cinsiyete dayalı stereotiplerimiz ve önyargılarımız hakkında farkındalık yaratmak. Toplumsal cinsiyet rolleri ve beklentilerinin toplum tarafından şekillendirilmesi ve bunların hayatlarımızdaki etkileri ile ilgili farkındalık yaratmak. Eleştirisel düşünceyi teşvik etmek. Genel olarak kabul gören toplumsal cinsiyet normlarından sapmalara yönelik saygıyı teşvik etmek. Materyaller: • Kağıt tahtası sayfaları ve markerler Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıları 3-4 gruba ayrın. Bunu açık bir şekilde yapmayın, fakat mümkünse hem karışık hem de sadece erkeklerden ve kadınlardan oluşan gruplar oluşmasına dikkat edin. 2 Her gruba iki kağıt verin ve iki ayrı kağıt üzerine bir oğlanın/adamın ve bir kızın/kadının resmini çizmelerini isteyin. Bu iki farklı grupla iligli mümkün olduğunca fazla özellik dahil etmelerini isteyin. Bazı detayları kelimelerle de not edebilirler (örneğin iş, karakter özellikleri, vs.). Bu 10-15 dakika almalıdır. 3 Her grup, tüm gruba kendi resimleri hakkında sunuş yapsın ve konuşsun. 4 Şunuşların ardından, tüm resimleri, oğlan/adam ve kız/kadın resimlerini birlikte gruplandırarak, katılımcıların görebileceği bir duvarın üzerine asın. 5 Katılımcıların resimlere bakıp, görebildikleri ortak eyilimleri tanımlamalarını isteyin. Yanıt vermek isteyen gönüllü var mı diye sorun. Ayrıca ortaya çıkan ana özellikleri iki farklı kolon altında tahtaya Sayfa 81 yazabilirsiniz. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara, tanımlandıkları özelliklerin cinsiyetle mi toplusam cinsiyetle mi ilgili olduğunu sorun. Bu özelliklerin hangileri doğuştan, hangileri sonradan kazanılmıştır? Eğer bu sizin, grupla toplumsal cinsiyet üzerine ilk çalışmaznızsa aşağıdaki kıyaslamaları açıklayın. Cinsiyet, biyolojiktir, anatomiye dayalıdır (dış cinsel organ, kromozomlar, iç üreme sitemi). Cinsiyet kavramları, erkek, dişi, transseksüel, interseks. Toplumsal cinsiyet, sosyal olarak inşa edilmiştir. Doğan kişinin anatomisine dayanarak, bu kişi toplum tarafından iki kalıptan—‘kadınlık’ ya da ‘erkeklik’—birine zorlanır ve bu cinsiyet rollerine ve bu rollerin her biriyle ilişkilendirilen ‘kadınsı’ (feminen) ya da ‘erkeksi’ (maskülen) özelliklere göre yaşaması beklenir. Adam, kadın, transgender, erkeksi, kadınsı, ve kuir kavramları toplumsal cinsiyetle ilişkilidir. Toplumsal cinsiyet rolleri, zaman ve yere göre değişebilir. Bu belirtilen özellikler—yazıda ya da çizimde—genellikle toplumsal cinsiyete dayalı stereotipleri yansıtır. Katılımcılar bunu belirtmezse siz buna dikkat çekin. 2 Toplumsal cinsiyet rollerinin ve beklentilerinin kendi hayatları, ilişkileri, değerleri ve stereotipleri üzerindeki etkilerini görebiliyorlar mı? 3 Bu imajların değiştirilebileceğini düşünüyorlar mı? Nasıl? 4 Bu alıştırmayı başka bir ülkede ya da kültürde yapmış olsalardı, ortaya çıkardıkları imajlar ne kadar benzer olacaktı? * Uyarlanan kaynak: Toplumsal Cinsiyet Farkındalık ve Hassasiyet Uygulamaları: Eğitim Kaynağı Paketi, UNNATI. Sayfa 82 Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık * Genel Bakış: Doğduğumuz günden itibaren, doğmuş olduğumuz anatomiye bağlı olarak, toplum (aile, okullar, medya, vs.) bizi belli bir kimlik—ilk ‘oğlan’ ya da ‘kız,’ sonra ‘erkek’ ve ‘kadın’—ve bunarla ilişkilendirilmiş rolleri, becerileri, değerleri, tavırları, davranışları, yaşam şekilleri edinmeye zorlar. Bazılarımız ‘kadınsı’ bazılarımız da ‘erkeksi’, dolayısıyla kızlar/kadınlar ve oğlanlar/erkekler için ayrı ayrı kabul edilebilir özellikleri dikkate alarak sosyalleşiriz. Bununla birlikte, ataerkil toplumlar, ‘erkeksi’ olarak düşünülen özellikleri daha olumlu, makbul ve değerli addettiği için toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığın ve eşitsizliğin temelini kurarlar. Amaç: • • Bazı özellikleri ‘erkeksi’ bazılarını da ‘kadınsı’ kabul etmek üzere nasıl sosyalleştiğimiz konsunda farkındalık yaratmak. ‘Erkeksi’ özelliklerin nasıl daha olumlu/değerli/istenilen olduğu ve bunun nasıl ayrımcılığa ve toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliğe yol açtığı konsunda farkındalığı ve anlayışı sağlamak. Materyaller: • • • Bir dizi kart (aşağıya bakınız) A ve B çalışma sayfaları (aşağıya bakınız) Çalışma sayfalarını duvara/tahtaya koymak için yapıştırıcı bantlar ya da raptiyeler. Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıları iki gruba bölün ve sınıfın farklı köşelerinde oturmalarını isteyin. Eğer tüm sınıf 14-15 kişiden fazla ise, katılımcıların, her grupta 5-6 kişiden fazla olmayacak şekilde, 4 grup oluşturmasını isteyin ve grupların ikisini A grubu, diğer ikisini B grubu yapın (aşağıya bakınız). 2 Her gruba bir dizi kart (karşıt kelimelerin bulunduğunun belli olmaması için iyice karıştırın ki) ve bir çalışma sayfası verin. Bir grup, A çalışma kağıdını, diğer grup da B çalışma sayfasını alacak. Böylelikle, bir grup kartların üzerindeki sıfatları erkeksi-kadınsı, diğer grup aynı sıfatları değerlideğersiz (olumlu-olumsuz) olarak kategorize edecek. Grupların, bu sıfatları farklı kategorilerde kategorize ettiğini fark etmemelerini sağlayın. Diğer bir değişle, iki çalışma sayfasının farklı olduğunu görmemelidirler. 3 Gruplara, kartlar üzerindeki sıfatları, çalışma sayfalarında ait oldukları kolona yerleştirmelerini söyleyin. Bunun hakkında çok fazla düşünmeden ya da tartışmadan, mümkün olduğunca hızlı çalışmalıdırlar. 4 Her iki grup bitirdiğinde, çalışma sayfalarını yan yana duvara asın ve katılımcıların bu sonuçlar üzerinde yorum yapmalarını isteyin. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcılara sonuçlar hakkında ne düşüdüklerini sorun. 2 Gruplar kategorilerini nasıl açıklıyorlar? Neden bazı özellikleri ‘erkeksi’ bazılarını da ‘kadınsı’ olarak kategorize ediyoruz? 3 Toplumsal cinsiyet ve toplum tarafından farklı özelliklere verilen değer arasındaki ilişki nedir? 4 ‘Erkeksi’ olduğu farzedilen bu özelliklerin daha fazla olumlu/makul/değerli olarak görülmesinin Sayfa 83 gerçek hayattaki etkileri nedir? Sayfa 84 Kart Seti Bağımlı Bağımsız Duygusal Mantıklı Öznel/sübjektif Tarafsız Boyun eğen Egemen Pasif Aktif İşletme konusunda kabiliyetsiz İşletme konusunda kabiliyetli Yeteneksiz Yetenekli Çok fazla tereddüt eden Hızlı kararlar veren Hırslı olmayan Hırslı Diplomatik Direkt/tok sözlü Örnek A Çalışma Sayfası Erkeksi Kadınsı Örnek B Çalışma Sayfası Olumlu/Hoş Olumsuz/Hoş Olmayan * Uyarlanan kaynak: “İyi, Daha İyi, En İyisi” , Toplumsal Cinsiyet Konularında: Gençlerle Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddeti İrdelenmesi hakkında El Kitabı, Avrupa Konseyi. Sayfa 85 Stella’nın Hikayesi* Genel Bakış: Toplumsal cinsiyet, tüm dünyada, klişelerin, önyargının, ayrımcılığın ve şiddetin ana kaynaklarındandır. Toplumsal cinsiyet normları—toplumunun, toplumsal cinsiyete dayalı olarak (‘oğlan/adam’ ya da ‘kız/ kadın’) bireylere tahsis ettiği ve talep ettiği değerler, beceriler, tutumlar, ve davranışlar—bizim ahkal anlayışımızı da büyük ölçüde şekillendirir. Bu alıştırma, ahlak ve cinsiyet arasındaki bağı ele almayı ve eleştirisel düşünceyi ve ahlak anlayışlarımızın öz araştırmasını teşvik etmeyi hedefler. Amaç: • • • Kendi ahlaki duruşumuz ve bunu şekillendiren şeylerle ilgili öz farkındalığı geliştirmek. Sosyal olarak belirlenen toplumsal cinsiyet rolleri ve ahlak arasındaki ilişkiyle iligli farkındalığı geliştirmek. Eleştirisel düşünceyi teşvik etmek. Materyaller: • • Her katıımcı için Stella’nın hikayesinin bir nüshası Her katılımcı için tükenmez /kalem Süre: • 60-90 dakika Talimatlar: 1 Her katıkımcıya, Stella’nın hikayesinin bir nüshasını verin. Bireysel olarak hikayeyi okumalarını ve her karakteri davranışlarına göre (Stella, Vitali, Ralf, Stella’nın annesi, ve Goran) sıralamalarını isteyin. En kötü şekilde kim hareket etti? İkinci en kötü davranan kişi? Ve devam edin. Bunu yapmaları için onlara yaklaşık 10 dakika verin. 2 Herkes bireysel sıralamalarını bitirdiğinde, 4-6 kişiden oluşan gruplar oluşturmalarını isteyin. Bu gruplarda katılımcılar, karakterlerin davranışlarını nasıl algıladıklarını tartışmalı ve grup için ortak bir sıralama yapmalıdırlar. 3 Yaklaşık 15-20 dakika sonra, grupların büyük gruba kendi sonuçlarını sunmalarını isteyin. Bir ortak liste oluşturmayı başarabildiler mi? Eğer olşturamadılarsa, neden? Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Grupların sonuçları arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları tartışın. Sıralamalardaki bu farklılıkları nasıl açıklayabilirsiniz? 2 Katılımcılara bireysel olarak nasıl kendi kararlarını verdiklerini sorun. Neyin kötü, neyin iyi davranış olduğuna nasıl karar verdiler? 3 Grup sıralamasını yapmak zor muydu? Neden? 4 Bu süreçte kişisel değerlerin rolü neydi? Sıralama sürecinde ektili olan kişisel değerlere nasıl sahip oldular? 5 Ahlaki ve toplumsal cinsiyetle ilgili değerleri nerden öğreniyoruz? 6 Hikayede belirlenmiş herhangi bir toplumsal cinsiyet rolü ve beklentisini tanımlayabilirler mi? Yönetici için not: Her sıralamanın açıkça kabul edilebilir olduğu ve katılımcıların savunmalarından dolayı yargılanmadıkları ya da dışlanmadıkları bir ortam yaratmak gereklidir. Sayfa 86 Stella’nın Hikayesi Çok, çok uzaklarda bir yerde güzel bir kız yaşıyor. Nehrin diğer tarafında yaşayan yakışıklı Vitali’yi seviyor. Baharın ilk zamanlarında korkunç bir sel bütün köprüleri yıkmış ve suda sadece bir bot geriye bırakmıştır. Stella, botun sahibi Ralf’ın onu nehrin karşı tarafına geçirmesini ister. Ralf kabul eder, ama sadece bir şartla. Stella’nın onunla ilişkiye girmesinde ısrar eder. Stella’nın aklı karışmıştır. Ne yapacağını bilmez ve tavsiye almak için annesine koşar. Annesi Stella’nın özel işine karışmak istemediğini söyler. Çaresizlik içinde, Stella, Ralf ile birlikte olur ve daha sonra Ralf onu nehrin karşısına geçirir. Stella Vitali’ye koşarak onu mutlu bir şekilde kucaklar ve ona olan herşeyi anlatır. Vitali, onu kabaca iter ve Stella göz yaşları içinde kaçar. Vitali’nin evinin yakınlarında, Stella Vitali’nin en iyi arkadaşı Goran’la karşılaşır. Ona herşeyi anlatır. Goran, Stella’ya yapmış olduklarından dolayı Vitali’ye vurur ve Stella ile uzaklaşır… * Uyarlanan kaynak: “Stella”, Toplumsal Cinsiyet Konuları: Gençlerle Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddeti İrdeleyen El Kitabı, Avrupa Konseyi. Sayfa 87 Güvenli Ortamlar * Genel Bakış: Yaşamın ilk günlerinden başlayarak, toplum, insanları belli cinsiyet rollerine zorlar; örneğin erkek bebeklerine mavi, kız bebeklerine pembe giydirilir. Bu belirlenen rollere uymayan herkes, erkek ya da kadın, ayrımcılığa uğrar. LGBTQ (lesbiyen, gay, biseksüel, transseksüel/transgender ve kuir) bireylerin karşı karşıya kaldığı ayrımcılık, bunun rahatsız edici bir örneğidir ve insan haklarının ihlalidir. Amaç: • • Cinsel eğilime dayanan ayrımcılık ve şiddetle ilgili farkındalık yaratmak. Empatiyi, hoşgörüyü, saygıyı, sosyal içermeyi teşvik etmek. Materyaller: • • • Katılımcıların hareket edebileceği ve oturabileceği geniş, boş bir duvar alanı. Üzerinde ‘OLDUKÇA GÜVENLİ’, ‘BELİRSİZ’ ve ‘OLDUKÇA GÜVENSİZ’ kelimelerinin yazılı oluğu farklı renklerde üç büyük kağıt. ‘BELİRSİZ’ olan ortada olmak kaydıyla bu kağıtları, aralarında geniş boşluklar bırakarak boş duvara asın ki katılımcılar bu kelimelerin altında her yönde hareket edebilsin ve oturabilsin. Süre: • 40-60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcılara, bu odanın bir ucu ‘oldukça güvenli’, ortası ‘belirsiz’ ve diğer ucu ‘oldukça güvensiz’ olan kocaman bir düşünce ölçeği olduğunu hayal etmelerini söyleyin. 2 Aşağıda belirtilen farklı yerlerde ‘out’ olmanın (yani cinsel eğilimleri ya da toplumsal cinsiyet kimlikleri hakkında açık olmanın) LGBTQ bireyler için ne kadar güvenli olduğunu düşünmelerini isteyin: • Bir gay ya da lezbiyen barda, • Okulda bir sınıf tartışması sırasında, • Sahneden homofobik sloganların atıldığı bir konserde, • Ebeveynleri ile bir sohbette, • Şehir parkında, • Irkçı ve homofobik konuşmaların yapıldığı okuldaki bir tartışma sırasında, • Bir iş yerinde, • Yerel bir eczanede prezervatif isterken, • Bulumduğunuz çalıştayda/sınıfta/kampta. 3 Her yeri söyledikten sonra, katılımcıların o ortamın ne kadar güvenli olacağını düşünmeleri ve ilgili kağıdın altına gitmeleri için fırsat tanıyın. 4 Herkes yerine geçtikten sonra, katılımcıların tepkilerini açıklamalarını isteyin. Diğerlerinin yanıtlarının yargılamadan kendi görüşlerini açıklamaya çalışmalıdırlar. Katılımcıları, seçtikleri pozisyonun altında yatan tecrübelerden veya kanıta dayalı argumanlardan bahsetmeleri için teşvik edin. 5 Yukarıdaki ortamlarda ne kadar güvenli hissedeceklerini sorduktan sonra, o an bulundukları ortamda—sınıf, çalıştay, program, kamp vs.—nasıl hissedeceklerini sormak, ortamın LGBTQ’lar ve tüm farklılıklarına rağmen herkes için güvenli güvenli/güvensiz kılınmasında kendi rollerini düşünmelerini teşvik etmeye yönelik etkili bir araç olabilir. Sayfa 88 Bilgilendirme ve Değerlendirme: 1 Katılımcıların bir daire şeklinde oturmalarını ve duygularına konsantre olmalarını isteyin: alıştırma ve sonuçları hakkında ne hissetiler? 2 Değişik ortamların ‘out’ olan LGBTQ bireyler için ne kadar güvenli olduğu konusunda neden farklı algılarımız var? 3 Neden LGBTQ bireyler için her günkü ortamların/yerlerin bazılarını diğerlerine kıyasla daha ‘güvenli’ algılıyoruz? Bu ortamları/yerleri diğerlerine kıyasla daha ‘güvenli’ yapan nedir? 4 ‘Out’ olmasından dolayı toplumuzdaki genç LGBTQ bireylerin karşılaştığı tehlikelerin ne olduğunu düşünüyorsunuz? Bunun toplumunuzdaki insan hakları ve huzur durumu açısından etkileri nelerdir? 5 Bu yerlerin her birinde LGBTQ bireylerin güvende hissetmelerini sağlamak için sorumlu bireyler olarak neler yapabilirsiniz? Yöneticilere not: Katılımcılar arasında ‘out’ olan ya da olmayan LGBTQ bireyler olabileceği ihtimalini düşünerek bu alıştırmayı yapın. Herhangi bir aşağılayıcı ya da ayrımcı söylemin olması halinde bunları tartışın ve bunu katılımcıları bu tür söylemlerin ya da davranışların insanları güvensiz hissettirdiğini anlamaları için bir fırsat olarak kullanın. * Uyarlanan kaynak: “Alanlar ve Yerler”, Toplumsal Cinsiyet Konuları: Gençlerle Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddeti İrdeleme hakkında El Kitabı, Avrupa Konseyi. Sayfa 89 Empatiyi Anlamak ve Geliştirmek* Genel Bakış: Empati, kişilerarası, toplumsal ve hatta uluslararası barışın temel ilkelerinden biridir. Sadece empati yoluyla ayrımcılığa ya da şiddete karşı eylemlerizin ya da eylemsizliklerimizin başkalarının üzerindeki etkisini tamamen anlayabiliriz. Eylemlerimizin ve eylemsizliklerimizin sorumluluğunu empati kurarak hissedebiliriz. Empati kurmayı geliştirmek için gerekli olan becerilerden ikisi şunlardır: • Bir durumun detaylarını ve ilgili kişilerin davaranışlarını, tutumlarını ve ifadelerini objektif olarak gözlemleme becerisi, ve • Bu durumda olan kişi olduğunuzu hayal etmek ve kendinizi onunla özdeşleştirerek duygularınızı, düşüncelerinizi, ihtiayçlarınızı, motivelerinizi vs. ifade etmek. Kişisel stereotipler, peşin hükümler ve önyargılar, bir kişinin gerçek duyguları, düşünceleri ve ihtiyaçlarını tanımlamamıza engel teşkil eder. Bu nedenle, empati kurmak stereotipleri, peşin hükümleri ve önyargıları aşmayı gerektirir. Amaç: • • • • Empati anlayışını geliştirmek. Olayların nesnel gözlemi ile öznel yorumlaması arasındaki farkla ilgili anlayışı geliştirmek. Katılımcıların, dezavantajlı gruplar hakkında mevcut önyargıları, stereotipleri, yanılgıları hakkında farkındalık yaratmak. İnsan haklarına saygı ve bunların krounması için bir sorumluluk duygusu geliştirmek. Materyaller: • • • Dezavantajlı grupları ya da insan hakları ihlali durumlarını tasvir eden büyük, poster resimler. İçinde bulunduğunuz toplumla ilgili konuları (örneğin göçmenler, engelliler, okullarda zorbalık, çocuk işçiliği, insan ticareti—ekteki bazı örnek resimlere bakınız) seçmeye çalışın ve bu resimlerin katılımcıların yaşlarına hitap etmesini uygun sağlayın. Her kişi için kağıt ve tükenmez/kalemler Karatahta/beyaztahta ve marker Süre: • 40-60 dakika Talimatlar: 1 Odanın önüne bir resim yerleştirin ve katılımcıların resimde ne olduğunu gözlemlemelerini isteyin. Gördüklerini nesnel bir şekilde tanımlayan cümleler yazmalarını isteyin (örneğin yüz ifadeleri, fiziksel özellikler, olay yeri, hareketler). Ardından katılımcıların betimleyici cümleleri paylaşmalarını ve bunların bazılarını tahtaya yazmalarını isteyin. 2 Katılımcıların yeniden resme bakmalarını, gözlerini bir dakika için kapatarak, resimdeki kişi (ya da kişilerden biri) olduklarını hayal etmelerini isteyin. Nasıl hissediyorlar? Düşünceleri, endişeleri ve ihtiyaçları nelerdir? Bu duygularını ve düşüncelerini adlandıran ve tarif eden bazı cümleler yazmalarını isteyin. Ardından katılımcıların kendi cümlelerini paylaşmalarını ve bazılarını tahtaya ayrı bir kolona yazmalarını isteyin. 3 Bunu bir resimle daha tekrarlayabilirsiniz. 4 Tahtadaki iki liste—nesnel gözlemler ve öznel yorumlamalar—arasındaki farlılığı tartışın. 5 Resimdeki kişinin duyguları ve düşünceleri ile ilgili yorumlara nasıl vardıklarını sorun. Benzer Sayfa 90 kişisel deneyimler? Benzer durumda olan kişilerle önceki ilişkiler? Herhangi bir eleştiri ya da yargılama yapmadan bunları farklı bir köşeye yazın. Bunlar, katılımcıların resimdeki insanlarla empati kurmalarını geliştirmeye yarayan ipuçlarıdır. 6 Şimdi, katılımcıların bu ipuçlarına bakmalarını ve bunlardan herhangi birinin onları doğru olmayan ya da gerçekçi olmayan yorumlamalara yöneltip yöneltmediğini düşünmelerini isteyin. Stereotiplere ve önyargılara işaret edin. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Alıştırma sırasında katılımcıların nasıl hissettiğini sorun. 2 Resimlerde sunulan konuların katılımcıların içinde yaşadığı toplum/ülke ile alakasını tanımlayan bazı bilgiler verin. Resimdeki insanlarla empati kurduktan sonra, bu konular hakkında ne hissediyorlar? Ne düşünüyorlar? Birşey yapma ya da herhangi bir şekilde farklı hareket etme sorumluluğu hissediyorlar mı? Neden? Bu alıştırmayı, en sonunda insan haklarının desteklenmesi, adaletsizliklerin ve diğer ihlallerin engellenmesi için her birimizin—bireylerin ve ayrıca toplumların—ne yapabileceğini tartışmak için bir fırsat olarak kullanabilirsiniz. Uyarlanan kaynak: 8. Bölüm: Empati Kurmak, Çevrimci İngilizce Öğretimi Forumu’nun Dil ve Sivil Toplum, ABD Eğitim ve Kültür İşleri Bakanlığı, (http://eca. state.gov/forum/journal/pea8activities.htm). Sayfa 91 Etkili İletişim * Genel Bakış: Etkili bir iletişim kurmak için, aşağıdaki figürde sunulduğu gibi örneklendirilen iletişim sürecinin farkında olmak önemlidir. Gözlem Aktarma (Görme, duyma, koku alma, tat alma, dokunma duyularımızla ne olduğunu kaydederiz.) Algı (Karşıdaki kendi kendi ihtiyaç, tecrübe, değer, inanç ve fikirlerimize dayanarak gözlemine anlam verir.) Gözlem (Karşımızdaki kendi duyularıyla ne olduğunu kaydeder.) Algı (Gözlemimize kendi ihtiyaç, tecrübe, değer, inanç ve fikirlerimize dayanarak anlam veririz.) Aktarma (Algımızı konuşma ve hareket diline çevirip karşıdakine aktarırız.) Birşey olduğunda ya da biri birşey söylediğinde, biz bunu kendi deneyimlerimize, değerlerimize, inançlarımıza, düşüncelerimize ve ihtiyaçlarımıza göre yorumlarız. Bu, farklı insanların, aynı olayı kendi kişisel deneyimlerine vs. göre farklı yorumlayabileceği anlamına gelir. Karşılık vereceksek, yanıtımızı kelimelerle ya da mimiklerle formüle ederiz ve başka biri gönderdiğimiz mesajı alır, çözmeye başlar ve yorumlar. Biz kendi deneyimlerimize, değerlerimize, inançlarımıza ve ihtiyaçlarımıza göre yanıtımızı formüle ederken, alıcı, bunu kendi deneyimlerine vs. göre yorumlar. Bu nedenle, iletişimimizin etkili olması için yanıtımızı formüle etmeden önce sözkonusu alıcı kişi tarafından belli bir mesajın nasıl yorumlanacağını anlamaya çalışmalıyız. Ötekinin ihtiyaçlarını, deneyimlerini, değerlerini, kültürünü vs. bilmek ve anlamak, etkili bir iletişimin önemli unsurlarıdır. Amaç: • • İletişim sürecinin anlaşılmasını sağlamak. Etkili iletişimi, aktif dinlemeyi teşvik etmek. Materyaller: • • - Renkli sayfalardan kesilen çeşitli şekiller - Her katılımcı için kağıt ve kalem/tükenmez Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıları, her grupta eşit sayıda insan olacak şekilde dört gruba ayırın. Grupları A1, A2, B1 ve B2 olarak isimlendirin. Sınıfın farklı köşelerinde oturmalarını isteyin. 2 İki A grubuna birer set renkli şekil verin (aynı set). Ellerindeki şekillerin hepsini kullanarak bir şekil Sayfa 92 yaratmalarını ve yaptıklarını diğer grupların görmesine izin vermelerini isteyin. 3 Şimdi B gruplarına birer set renkli şekil verin; bu şekiller A gruplarının şekilleriyle aynı şekiller fakat farklı renklerde olacak (bu farkı belirtmeyin). A1’e, B1’e kendi yarattıkları şeklin aynısını yaratabilmeleri için talimatlar vermelerini söyleyin; A2 de aynı şeyi B2 grubu ile yapacak. Bunu, uzaktan bir birlerinin çalışmalarını görmeden, sözlü olarak yapacaklar. 4 Bitirdikleri zaman sonuçları inceleyin ve tartışın. a. Gruplar aynı şekilleri oluşturmayı başardılar mı? b. Zorluklar nelerdi? c. İletişimi kolaylaştırmak için belli stratejiler kullandılar mı? 5 Şimdi katılımcıların gruplarından çıkmasını ve başlangıçtaki oturma şekillerine geri dönmelerini isteyin. Her gruba bir kağıt ve kalem/tükenmez verin (eğer halihazırda yoksa). 6 Herkes tükenmezleri ve kalemlerini alıp oturduktan sonra, 30 saniye için sessizce oturmalarını isteyin. 7 30 saniye sonra, bu sürede duyduklarını yazmalarını isteyin. 8 Şimdi bir 30 saniye daha sessizce oturmalarını isteyin ve bu sefer aktif olarak dinlemelerini ve sonra duyduklarını yazmalarını isteyin. 9 Dinleme ve duyma arasındaki farkı tartışın. 10 Grupla, iki insan birbiriyle konuştuğunda iyi dinlemenin neye benzediği konusunda beyin fırtınası yapın. Burada ortaya çıkması gerken bazı noktalar: • Empatik olmak, ötekinin görüşlerini, hislerini, ihtiyaçlarını vs. anlamaya çalışmak; • Mimikler ve yüz ifadeleri gibi ipuçları kullanarak konuşmacıya dinlediğinizi hissettirmek; • Doğru anlıyor olduğunu teyid etmek için “ne demek istiyorsun. . .” ya da “bana biraz daha bahsedebilir misin?” gibi sorular sormak; • “Gerçekten kırılmışsın gibi duyuluyor” gibi şeyler söylerek konuşmacının duygularını anladığınızı ifade etmek. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Katılımcıların, bu iki alıştırmayla etkili iletişim hakkında ne öğrendiklerini sorun. 2 Grupla iletişim süreci çizelgesini ya da bunun daha basit bir şeklini gözden geçirmek, varsayımlarımızın ve önyargılarımızın verdiğimiz mesajları ve gelen mesajları algılayış şekillerimiz nasıl etkilendiğine odaklanarak bunu ilk alıştırmayla ilişkilendirmek faydalı olabilir. 3 Katılımcılara aktif dinlemenin etkili iletişimle bağlantısını ve aktif dinlemeyi uygulayıp uygulayamadıklarını sorun. Nasıl? Bunu uygulamaları için ne yapmaları gerekir? * Uyarlanan kaynak: “Unit 8: Etkili İletişim Nedir?”, Cözümsülüğün Ötesinde. Ed. Guy Burgess ve Heidi Burgess. DATE. Uyuşmazlık Araştırma Konsorsiyumu, Colorado Üniversitesi, Boulder, Colorado, ABD. http://msct.beyondintractability.org/gateways/msct/8communication/l8_lesson_plan.jsp Sayfa 93 Anlaşmazlık ve İletişim* Genel Bakış: Anlaşmazlıklar gündelik yaşamın doğal bir parçasıdır. Barış Eğitimcileri, anlaşmazlıkların barışçıl dönüşümünü ve çözümünü kolaylaştırıcı becerileri öğretir. Bunlar arasında, etkili ve barışçıl iletişimi, empatiyi, bir kişinin kendi stereotipleri ve önyargılarıyla ilgili farkındalığını, kritik ve yaratıcı düşünceyi, müzakere ve arabuluculuğu geliştiren beceriler yer alır. Etkili iletişimin en önemli unsurları, özellikle anlaşmazlığın ortasında, ‘ben mesajını’ kullanmayı ve 12 sık karşılaşılan iletişim bariyerini kullanmaktan saknmayı içerir. Amaç: • • • ‘Ben mesajlarını’ kullanmayı teşvik etmek Anlaşmazlıkları barışçıl bir şekilde çözmek için etkili iletişimi kullanmayı kolaylaştırmak İletişim bariyerlerinin anlaşılmasını teşvik etmek. Materyaller: • • Ayrı kağıtlar üzerinde farklı anlaşmazlık senaryoları (katılımcıların sayısının yarısı kadar) Her katılımcı için kağıt ve kalem/tükenmez Süre: • 90 dakika Talimatlar: 1 Katılımcıların eşleşmelerini isteyin. Her çifte bir anlaşmazlık senaryosu verin ve bu senaryoyu tüm gruba oynamalarını için hazırlanmalarını isteyin. 2 Her çift skeçi bitirdiğinde, diğer katılımcılara tartışma/anlaşmazlık konusunu, bu tartışma sırasında kullanılan en az iki taktiği (örneğin yargılama, dalga geçme, ötekinin ihtiyaçlarını anladığını belli etme) ve tartışmanın sonuçlarını yazmalarını isteyin (kaybet-kaybet, kazankaybet; kazan-kazan). 3 Tüm gruplar doğaçlamayı bitirdiğinde, sonuçları, kullanılan taktikleri ve ikisi arasındaki ilişkiyi tartışın. 4 Tartışma sonrasında, katılımcılara önceki eşleşmelerine dönmelerini ve bu sefer rollerini değişip ve ‘ben mesajını’ kullanarak yeniden çalışmalarını isteyin. “ Sen ... yaptığın zaman (eleştirmeden davranşı tarif edin), Ben ... hissediyorum (hissettiğinizi isimlendirin ve sahiplenin). ... ihtiyacım var/istiyorum (açık bir şekilde emir vermeden ya da tehdit etmeden ne istediğinizi neye ihtiyacınız olduğunu söyleyin) ...” Sayfa 94 5 Çiftlerin yeni skeçlerini sunmalarını isteyin. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Bu alıştırma hakkında ne hissediyorsunuz? Senaryoları oynamak zor muydu? Senaryoların hangisini oynamak daha zordu? 2 Skeçlerin ilk turunda kullanılan bazı iletişim bariyerleri nelerdi? 3 ‘Ben mesajları’ kullanıldığında sonuçlar değişti mi? Ne kadar? Sayfa 95 Örnek Anlaşmazlık Senaryoları Basit, günlük hayat senaryoları: • • • • • • Okula gitmeden önce kahvaltı yapıyorsunuz. Anneniz giydiğiniz bu mini eteğin okulda giyilemeyecek kadar kısa olduğunu düşündüğü için öfkelidir. Sizin ve bir başka öğrencinin, bir okul projesi üstünde birlikte çalışmanız gerekiyor. Projeden alacağınız notu önemsiyorsunuz ve bu çalışmayı yapmayı istiyorsunuz. Diğer öğrenci umursamıyor ve herhangi bir çalışma yapmakla ilgilenmiyor. En iyi arkadaşınız, birine sizin gizli aşkınız olan kişiyi söylüyor ve o andan itibaren okulda söylenti yayılıyor. Siz, bunun gerçekten güven bozucu birşey olduğunu düşünüyorsunuz. Arkadaşınız size sormadan uzun kollu tişörtünüzü “ödünç aldı”. Bunu, öğleden sonra şans eseri şehirde onun üstünde görüyorsunuz. Arkadaşınız sınfıta size konuşuyor. Öğretmen ikinizi de uyarıyor. Sizi zora soktuğu için arkadaşınıza kızgınsınız. Erkek kardeşiniz, size sormadan sürekli CD’lerinizi ödünç alıyor ve genellikle çizilmiş bir şekilde bırakıyor. Bazı siyasi senaryolar: • • • • • • Babanız, düzenli olarak cami/kilise/sinagoga gidiyor. Siz Tanrı’ya inanmadığınıza karar verdiniz ve gitmek istemiyorsunuz. Babanız, sizi ailenizle birlikte cami/kilise/sinagoga gitmeye zorluyor. Bir Müslümansınız. Okulunuzda bir öğrencinin Müslümanlardan korktuğunu ve onlarla arkadaş olmak istemediğini söylediğini duyuyorsunuz. Şimdi Kıbrıs’ın kuzeyinde yaşayan Kıbrıslı Türk bir göçmensiniz. Tanımadığınız bir Kıbrıslı Rum, kapınızı çalıyor. Kapıyı açtığınızda, size evini işgal ettiğinizi söyleyip bağırmaya başlıyor. Kıbrıs’ta yasal olarak çalışan bir göçmensiniz. Bir gün bir markette yerli bir kişi geliyor ve size ‘burasının onun ülkesi olduğunu ve işlerini çalmış olduğunuzu’ söylüyor. Kıbrıs’ta yasal olarak çalışan bir göçmensiniz. Hasta olduğunuz için bir gün devlet hastanesine gidiyorsunuz. Uzun bir sırada bekleyen çok öfkeli bir başka hasta, size ‘bu ülkenin insanlarına ait olan kaynakları ve hizmetleri kullandığınızdan dolayı ülkenize geri gitmenizi’ söyleyerek bağırmaya başlıyor. Bir tekerlekli sandalye kullanıyorsunuz. Yeni bir mahalleye taşındığınız zaman oradaki çocuklar, sizin hareket edemeyeceğinizi ve oynayamayacağınızı düşündükleri için sizi kendileriyle oyun oynamaya çağırmıyor. * Uyarlanan kaynak: “Unit 8: Etkili İletişim Nedir?”, İnatçılığın Ötesinde. Ed. Guy Burgess ve Heidi Burgess. DATE. Uyuşmazlık Araştırma Konsorsiyumu, Colorado Üniversitesi, Boulder, Colorado, ABD. http://msct.beyondintractability.org/gateways/msct/8communication/l8_lesson_plan.jsp Sayfa 96 Anlaşmazlıkları Yönetim Biçiminiz Nedir? Genel Bakış: Anlaşmazlıkları yönetmek için farklı insanlar, farklı stratejiler kullanırlar. Bu stratejiler doğuştan gelmez, öğrenilir, dolayısıyla insanlara değerler ve beceriler öğretilerek, diğer stratejilere adapte olmaları da sağlanabilir. Anlaşmazlık sırasında, insanların aşağıdaki üç stratejiden birini seçme eğilimi vardır— kavga, kaçış, akış. Kavga Kaçış Akış Saldırgan Pasif Girişken Şiddetli, hükmeden Kaçınan ya da teslim olan İşbirliği yapan Ben kazanırım-sen kaybedersin Ben kaybederim-sen kazanırsın veya ben kaybederim-sen kaybedersin Ben kazanırım-sen kazaanırsı ‘Akış’, her iki tarafın ihtiyaçlarına özen gösterip dengeleyen, her iki tarafın girişkenliğini ve işbirliğini içeren, uyuma ve kazan-kazan sonucuna yol açan ideal anlaşmazlık yöntemi stratejisidir. Amaç: • • Anlaşmazlıklarla başa çıkma konusunda öz farkındalık yaratmak. Kazan-Kazan sonucunu doğuracak anlaşmazlık yönetimi biçimlerini teşvik etmek. Materyaller: • • • Her katılmcı için anlaşmazlıkların yönetim şeklini değerlendirme anketi (aşağıdaki modele bakınız), tükenmezler/kalemler Büyük kağıtlar ve markerler Projeksiyon ve yönetim şekilleri figürünün PPT sunumu (ya da her katılımcı için basılı nüsha) Süre: • 60 dakika Talimatlar: 1 Her katılımcıya bir anket verin ve doldurup aşağıdaki talimatlara göre puanlamalarını isteyin. Herhangi bir karmaşıklık olmaması için talimatları grupla birlikte gözden geçirebilirsiniz. 2 Herkes bitirdiği zaman, baskın biçimlerine göre gruplar oluşturmalarını isteyin (örneğin tüm köpek balıkları bir gruba, tüm baykuşlar diğer gruba vs.). Her gruba bir kağıt ve markerler verin. Aşağıdaki soruları kendi gruplarında tartışmalarını ve yanıtlarını kağıt üzerine yazmalarını isteyin: • Anlaşmazlıkları ele alış şekillerindizdeki ortak bir özelliği tanımlayabilir misiniz? • Bir anlaşmazlığın ortasındayken sizin önceliğiniz ne olur? (örneğin kendi yolunuza gitmek, ilişkinizi korumak, çatışmadan sakınmak vs.) • Anlaşmazlığı ele alış şeklinizdeki avantajlar nelerdir? • Anlaşmazlıkları ele alış şeklinizdeki dezavantajları tanımlayabilir misiniz? 3 Gruplar bu çalışmayı bitirdikten sonra, teker teker tüm gruba kendilerinin baskın şeklinin ne olduğunu ve küçük gruplarda varılan sonuçları sunmalarını isteyin. 4 Sunuşlarının ardından, yönetim şekilleriyle iligli aşağıdaki şemayı onlarla paylaşın (ya PPT ya da basılı metin olarak). Anketlerde vardıkları yönetim şekillerine bağlayarak, her iki boyutu da açıklayın ve her kutuyu gözden geçirin. Sayfa 97 Rekabetçi - “Köpek balığı” tarzı - Kendi istediğini gerçekleştirmek için şiddet kullanan - Kazan-kaybet İşbirlikçi - “Baykuş” tarzı - Bir yandan anlaşmazlığı mutlu bir şekilde çözerken diğer yandan ilişkiyi koruyacak şekilde, iki taraf için de kabul edilebilir bir çözüm aranır - Kazan-kazan Tavizci - “Tilki” tarzı - Kendi hedeflerinin bazılarından vazgeçerken, diğerlerini de bunu yapmaya ikna eden - İki taraf da sonuçtan memnun değildir - Kazan-kaybet veya kaybet-kaybet Kararlılık benim ihtiyaçlarıma, arzuladığım sonuçlara odaklanma Kaçınan - “Kamplumbağa” tarzı - Sorunu görmezden gelen; anlaşmazlık çözümsüz kalır - Kaybet-kaybet Uyum sağlayan - “Ayıcık” tarzı - İlişkiyi sürdürmek için kendi ihtiyaçlarından vazgeçen - Kaybet-kazan İşbirliği Diğerlerinin ihtiyaçlarına ve bu ilişkilere odaklanmak 5 Bu şemaya bakarak, farklı stratejilerin avantajlarını ve dezavantajlarını tartışın. Farklı şekillerle ilgili olarak herhangi bir yargılayıcı dilin kullanılmamasını sağlayın ve bunların doğuştan değil, sonradan kazanılan özellikler olduğunu vurgulayın. Böylelikle arzu eden her birey, kendi anlaşmazlık yönetim biçimini değiştirmek için becerilen edinebilir. Bilgilendirme ve değerlendirme: 1 Kendi durumunuzda anketin değerlendirmesiyle aynı fikirde misiniz? 2 Küçük gruplarda daha fazla ortak benzerlikler mi farklılıklılar mı tespit ettiniz? 3 Anlaşmazlıkları yönetim şeklinizden mutlu musunuz? Bunun avantajlarını ve dezavantajlarını tespti edebildiniz mi? 4 Sahip olmak isteyebileceğiniz diğer anlaşmazlık yönetim şekillerinin özellikleri var mıdır? Bunlara sahip olmak için ne yapabilirsiniz? Anlaşmazlıkları Yönetim Biçiminiz * Talimatlar: Aşağıda sıralanmış 15 cümle vardır. Her strateji, bir anlaşmazlığın ele alınması için bir olası strateji sağlıyor. Her birine sayısal bir değer verin (1=Her zaman, 2=Oldukça sık, 3=Bazen, 4= Çok sık değil, 5= Ender, nadiren). Düşündüğünüz gibi değil, gerçekten davrandığunız gibi yanıtlamalısınız. ____ a. Ortaya koyduğum tavrın altındaki sebepleri açıklamak için arkadaşlarımla, meslektaşlarımla ve iş arkadaşlarımla durumu tartışırım. ____ b. Müzakere yoluyla bir uzlaşıya ulaşmaya çalışırım. ____ c. Diğerlerinin beklentilerini karşılamaya çalışırım. ____ d. Karşılıklı kabul edilebilir çözümler bulmak için diğerleriyle konuları araştırırım. ____ e. Konu üzerinde duruşumu savunmaya geldi mi çok kararlı olurum. ____ f. Diğerleriyle anlaşmazlığımı kendime saklayarak, dışlanmış hissetmekten kaçınırım. ____ g. Sorunlara kendi çözümlerimde ısrarcı olurum. ____ h. Çözümlere ulaşmak için fedakarlık yaparım. ____ i. Sorunları birlikte çözmek için diğerleriyle önemli bilgileri paylaşırım. ____ j. Diğerleriyle farklılıklarımı tartışmaktan kaçınırım. ____ k. Arkadaşlarımın ve meslektaşlarımın isteklerinin karşılamaya çalışırım. ____ l. Anlaşmazlıkların olası en iyi şekilde çözümü için herkesin endişelerini ortaya koymasına çalışırım. ____ m. Çıkmazların aşılması için çabalarda ara yolu sunarım. ____ n. Arkadaşlarımın, meslektaşlarımın ve iş arkadaşlarımın tavsiyelerini kabul ederim. ____ o. Diğerleriyle anlaşmazlıklarımı kendime saklayarak kırmaktan kaçınırım. Puanlama: Yukarıda okuduğunuz 15 cümle, aşağıda beş kategoride sıralanmıştır. Her kategori, üç cümlenin harflerini içermektedir. Her cümlenin yanına koyduğunuz rakamı kaydedin. Her kategoride toplam puanı hesaplayın. Biçimi Toplam Köpek balığı a. _____ e._____ g. _____ ______ Baykuş d. _____ i. _____ l. _____ ______ Kablumbağa f. _____ j. _____ o. _____ ______ Oyuncak Bear c._____ k. _____ n. _____ ______ Tilki b. _____ h. _____ m. _____ ______ Sonuçlar: Baskın biçimim _________________________________ ( En DÜŞÜK puanınız) ve yedek biçiminiz _______________________________ (İkinci düşük puanınız) * Anket http://k3hamilton.com/ob/ipsyconstyle.html adresinden alınmıştır. ANNEX 1 Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi Basitleştirilmiş Versiyon Sayfa 101 Önsözün Özeti Genel Kurul, insanlık ailesinin tüm üyelerinde bulunan onuru ve onların eşit ve ayrılmaz haklarını tanımanın dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu, insan haklarının hukuk düzeyinde korunması gerektiğini, uluslar arasında dostça ilişkiler geliştirmeyi özendirmenin temel bir zorunluluk olduğunu göz önüne alır; Birleşmiş Milletler halkları temel insan haklarına, insan kişiliğinin onur ve değerine, erkeklerle kadınların eşitliğine olan inançlarını bir kere daha belirtmişlerdir; sosyal gelişmeyi sağlamaya, daha iyi yaşam düzeyi ve daha geniş özgürlük alanı oluşturmaya karar vermişlerdir ve insan haklarını ve bu hakların ortak anlayışını geliştirmeye söz vermişlerdir. Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi Özeti 1 2 3 4 Bütün insanlar özgürdür ve herkese eşit davranılmalıdır. Herkes ırk, renk, cinsiyet,dil, din, gibi ayrımlar gözetilmeksizin eşittir. Yaşama, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır. Hiç kimsenin seni kölelik veya kulluk altında bulundurma hakkı olmadığı gibi, senin de bir başkasını kölelik veya kulluk altında bulundurma hakkın yoktur. 5 Hiç kimsenin sana işkence yapma ya da kötü davranma hakkı yoktur. 6 Herkesin hukuk önünde eşit muamele görme hakkı vardır. 7 Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin herkese eşit uygulanmalıdır. 8 Herkesin hakları çiğnendiği zaman yasal yardım için başvurmaya hakkı vardır. 9 Kimsenin seni keyfi olarak tutuklamaya veya kendi ülkenden kovmaya hakkı yoktur. 10 Herkesin bağımsız ve tarafsız bir mahkemede yargılanma hakkı vardır. 11 Suçu ispatlanmadıkça herkes suçsuzdur. 12 Herkes, kendisine zarar verildiği takdirde, yardım isteme hakkına sahiptir; fakat geçerli bir nedeni olmadan kimse evinize giremez, mektuplarını açamaz veya sizi veya ailenizi rahatsız edemez. 13 Herkesin istediği gibi seyahat etme hakkı vardır. 14 Herkesin zulüm veya zulüm tehlikesi altında başka ülkelere sığınma ve korunma isteme hakkı vardır. 15 Herkesin bir yurttaşlığa hakkı vardır. Eğer isterseniz hiç kimse sizin başka bir ülke vatandaşı olmanızı engelleyemez. 16 Herkesin evlenme ve aile sahibi olma hakkı vardır. 17 Herkesin mal ve mülk edinme hakkı vardır. 18 Herkesin kendi dinini uygulama ve ibadet etme ve isterse dinini değiştirme hakkı vardır. 19 Herkesin düşündüğünü söyleme, bilgi alıp vermeye hakkı vardır. 20 Herkesin silahsız ve saldırısız toplantılara ve derneğe katılma hakkı vardır. 21 Herkesin ülke yönetimine katılma ve ülke yönetimini seçme hakkı vardır. 22 Herkesin sosyal güvenliğe ve becerilerini geliştirmek için olanaklara hakkı vardır. 23 Herkesin adil ücretlerle güvenli ortamlarda çalışma ve bir sendikaya üye olma hakları vardır. 24 Herkesin dinlenme ve tatil yapma hakkı vardır. 25 Herkesin yeterli yaşam standardı ve hasta oldukları zaman tıbbi yardım alma hakkı vardır. 26 Herkesin okula gitme hakkı vardır. 27 Herkesin toplumunun kültürel yaşamına katılma hakkı vardır. 28 Herkes, bu Bildirge’de öngörülen hak ve özgürlüklerin gerçekleşeceği bir toplumsal düzene saygı duymalıdır. 29 Herkes başkalarının haklarına, toplumun ve kamunun mülkiyetine saygı göstermelidir. 30 Kimsenin bu bildirgede bildirilen haklardan herhangi birisini geri alma hakkı yoktur. ANNEX 2 Çocuk Hakları Sözleşmesi Basitleştirilmiş Versiyon Sayfa 105 Sözleşmenin amacı çocukların her gün tüm ülkelerde karşılaştıkları her türlü taciz ve ihmale karşı korumak için standartlar belirlemektir. Devletlerin kendine özgü gelenekleri ve kültürel değerleri olduğu göz önünde tutmalıdır. En önemli faktör çocuğun çıkarıdır. Sözleşmede belirlenen haklar genelde üç kategoride gruplanabilir. Temin: Bazı şeylere ve hizmetlere erişim, sahip olma ve temin etme hakkı (örneğin; ad, milliyet, sağlık, eğitim, dinlenme ve oyun ve özürlü ve öksüzlere bakım) Koruma: Zararlı davranışlardan ve eylemlerden korunma hakkı (örneğin; aileden ayrılma, savaşa katılma, ticari ve cinsel sömürü ve fi ziksel veya zihinsel suiistimal) Katılım: Kendi yaşamını etkileyen kararlarda çocuğun sözlerinin dinlenilmesi hakkı. Yetenekleri geliştikçe, çocuk yetişkin hayata hazırlanmak gibi, toplum faaliyetlerinde artan olanaklara kavuşmalıdır. (örneğin; konuşma ve fi krini söyleme, kültür, din ve dil özgürlüğü) Önsöz Sözleşmedeki 54. maddenin yorumlanacağı atmosferi belirler. Çocuğun uyumlu gelişimi için ailenin önemi, doğum sonrasında olduğu kadar, doğum öncesinde de uygun yasal korumayı da içeren özel güvence ve koruma gereksiniminin önemi, çocuğun gelişimi için herkesin kültürel ve geleneksel değerlerinin önemi gibi sözleşmeden önce gelen başlıca BM metinler ve çocuklarla ddoğrudan ilgili olanlar belirtilmiştir. Madde 1 Çocuk Tanımı Bu Sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, onsekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır. Madde 2 Ayrımcılık Yapmama Tüm haklar her çocuğa hiçbir ayrım gözetmeksizin tanınır. Devlet çocukları ayrım gö- zetmeksizin korumakla yükümlüdür. Devlet çocukları her türlü ayrıma karşı korumakla yükümlüdür. Madde 3 Çocuğun Yararı Çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşüncedir. Madde 4 Hakların Yürütülmesi Devletler, bu Sözleşmede tanınan hakların uygulanmasını sağlamak zorundadırlar. Madde 5 Ebeveyn, Aile, Topluluk Hak ve Sorumlulukları Devletler çocuğun yetiştirilmesi konusunda ana-baba ve aileye saygı göstermek zorundadır. Madde 6 Yaşam, Hayatta Kalma ve Gelişim Çocuğun yaşam hakkı ve devletin çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için sağlama yükümlülüğü. Madde 7 Ad ve Tabiiyet Doğumdan itibaren bir isim hakkına, bir vatandaşlık kazanma hakkına ve mümkün olduğu ölçüde anababasını bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahip olacaktır. Madde 8 Kimliğin Korunması Çocuğun kimliğinden yasaya aykırı olarak yoksun bırakılması halinde, devlet çocuğun kimliğine yeniden kavuşturulması amacıyla gerekli yardım ve korumada bulunur. Madde 9 Aileden Ayrılmama Ana-babasından veya bunlardan birinden ayrı olan çocuğun ana babanın ikisiyle de düzenli bir biçimde kişisel ilişki kurma hakkı vardır. Böyle bir ayrılık tutukluluk, hapis veya ölüm nedeniyle olursa Devlet anababaya, çocuğa söz konusu aile bireyinin ya da bireylerinin bulunduğu yer hakkında gereken bilgiyi verecektir. Madde 10 Ailenin Tekrar Biraraya Gelmesi Ailenin birleşmesi amaçlarıyla yapılan bir ülkeye girme ya da onu terk etme konusundaki her başvuru insani bir tutumla ele alınacaktır. Ana-babası, ayrı devletlerde oturan bir çocuk hem ana hem de babası ile düzenli biçimde kişisel ilişkiler kurma hakkına sahiptir. Madde 11 Çocuğun Yasadışı Olarak Tutulması ve Geri Verilmemesi Devlet, çocukların yasadışı yollarla ülke dışına çıkarılıp geri döndürülmemesi halleriyle mücadele için önlemler alırlar. Madde 12 Görüşleri İfade Etme Çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme, bu görüşlere gereken özen gösterilme hakkı Madde 13 İfade ve Bilgi Özgürlüğü Çocuk yazılı, sözlü, basılı, sanatsal biçimde veya çocuğun seçeceği başka bir araçla her türlü haber ve düşüncelerin araştırılması, elde edilmesi ve verilmesi özgürlüğünü içerir. Madde 14 Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Devletler, ana-babanın çocuğun yeteneklerinin gelişmesiyle bağdaşır biçimde haklarının kullanılmasında çocuğa yol gösterme konusundaki hak ve ödevlerine, saygı gösterirler. Madde 15 Dernek Kurma Özgürlüğü Çocuğun dernek kurma ve barış içinde toplanma özgürlükleri Madde 16 Özel Yaşantı, Onur ve İtibar Hiçbir çocuğun özel yaşantısına, aile, konut ve iletişimine keyfi ya da haksız bir biçimde müdahale yapılamaz Madde 17 Bilgiye Erişim ve Medya Çocuk çeşitli kaynaklardan bilgi ve belge edinebilmeli, azınlık grubuna özel önem gösterilmeli ve çocuğun esenliğine zarar verebilecek bilgi ve belgelere karşı korunması için uygun yönlendirici ilkeler geliştirilmelidir. Madde 18 Ana Babalık Sorumluluğu Çocuğun yetiştirilmesinde ve gelişmesinin sağlanmasında ana-baba birlikte sorumluluk taşırlar ve bu sorumlulukları kullanmada ana-babaya uygun yardım yapılır. Madde 19 Suiistimal ve İhmal Devletler, çocuğu her türlü tacizden korumak zorundadırlar. Sosyal programlar ve destek servisleri her zaman olanaklı olmalıdır. Madde 20 Aileden Yoksun Kalan Çocuğa Özel Koruma Devletler özel bakıma muhtaç çocuklara kendi ulusal yasalarına göre uygun olan bakımı sağlayacaklardır. Çocuğun yetiştirilmesinde sürekliliğin korunmasına ve çocuğun etnik, dinsel, kültürel ve dil kimliğine gereken saygı gösterilecektir. Madde 21 Evlat Edinme Devletler evlât edinilme işleminin ancak yetkili makamlarca yapılmasını sağlar. Eğer ülkesinde çözümler Sayfa 108 tükenmişse ülkeler arası evlât edinme düşünülebilir. Madde 22 Mülteci Çocuk Mülteci çocuğa özel koruma sağlanmalıdır. Devletler bu durumun sonlanması ve ailesi ile yeniden biraraya gelebilmesi için uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapacaktır. Madde 23 Özürlü Çocuklar Toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını sağlamak için özürlü çocuğun eğitimi ve özel bakım hizmetlerinden yararlanma hakkı Madde 24 Sağlık Hizmeti Çocuğun koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerine erişimi yanında zararlı geleneksel uygulamaların kaldırılması Madde 25 Periyodik Gözden Geçirme Korunma ve bakım veya tedavi altına alınan çocuğun yerleştirme şartlarının belli aralıklarla gözden geçirilmesi. Madde 26 Sosyal Güvenlik Çocuğun sosyal güvenlik hakkı. Madde 27 Yaşam Standardı Ana babadan biri çocuğun yaşadığı ülkeden başka bir ülkede yaşasa dahi çocuğun gelişmesi için gerekli hayat şartlarının sağlanması sorumluluğu çocuğun ana-babasına düşer. Madde 28 Eğitim Parasız İlköğretim hakkı, mesleki eğitimin elde edilir olması, okuma yazma bilmeme oranının düşürülmesi için gerekli önlemler. Madde 29 Eğitimin Amaçları Eğitim, çocuğun kişiliğinin, yeteneklerinin gelişmesini, sorumlu bir yetişkinliğe hazırlanmasını, insan haklarına, kültürel kimliğine, yaşadığı veya geldiği menşe ülkenin ulusal değerlerine ve kendisininkinden farklı uygarlıklara saygısının geliştirilmesini sağlamalıdır. Madde 30 Azınlık ve Yerli Çocuklar Azınlıktan ya da yerli halktan olan çocuk kendi kültüründen yararlanma, kendi dinine 162 İnsan Hakları Eğitimine Başlangıç inanma ve uygulama ve kendi dilini kullanma hakkından yoksun bırakılamaz. Madde 31 Oyun ve Eğlence Çocuğun oynama ve eğlence (etkinliklerinde) bulunma ve kültürel ve sanatsal yaşama serbestçe katılma hakkı. Madde 32 Ekonomik Sömürü Çocuğun her türlü tehlikeli işten ve ekonomik sömürüden korunma hakkı Madde 33 Uyuşturucu ve Psikotik Maddeler Çocukların uyuşturucu ve psikotik maddelerin yasadışı kullanımına karşı korunması ve çocukların bu tür maddelerin yasadışı üretimi ve kaçakçılığı alanında kullanılmasını önlenmesi Madde 34 Cinsel Sömürü Çocuğu fahişelikte dahil her türlü cinsel sömürüden ve pornografi k nitelikli malzemede kullanılmasına Sayfa 109 karşı koruma güvencesi. Madde 35 Kaçırılma, Satılma ve Ticaret Devletler çocukların kaçırılmalarını, satılmalarını veya fuhuşa konu olmalarını önlemek zorundadır. Madde 36 Diğer Sömürü Şekilleri Madde 37 İşkence, ölüm cezası, özgürlükten yoksun bırakılma Gözaltındaki çocuklara karşı devletin yükümlülükleri Madde 38 Silahlı Savaş Onbeş yaşından küçük çocuklar silahlı çatışmalara doğrudan katılamazlar. 15 yaşından küçük çocuklar asker olamazlar Madde 39 Telafi ve Yeniden Entegrasyon Devletler, her türlü sömürü, işkence ya da silahlı çatışma mağduru olan bir çocuğun eğitimini ve yeniden toplumla bütünleşebilmesini sağlamak zorundadırlar. Madde 40 Genç Adaleti Ceza hukukunu ihlal etmekle suçlanan çocuk taşıdığı saygınlık ve değer duygusunu geliştirecek nitelikte muamele görmelidir. Madde 41 Diğer Belgelerdeki Çocuk Hakları Madde 42 Sözleşmenin Neşredilmesi Sözleşmenin yetişkinler ve çocuklar tarafından öğrenilmesini sağlamak devletlerin görevidir. Madde 43 – 54 Yürütme Bu paragrafl ar, Çocuk Hakları Komitesi’nin Sözleşme’nin uygulanmasına nezaret etmesini sağlar. • Madde başlıkları sadece kolay başvuru içindir. Metnin bir parçası değildirler.
