Diyabet Ajandası 2011 - Diyabet Hemşireliği Derneği

Proje: EOS AJANS YAYINCILIK
Ajanda İçerik Bilgileri
Yazarlar
Prof. Dr. Sevgi OKTAY
Prof. Dr. Semra ERDOĞAN
Prof. Dr. Nermin OLGUN
Yard. Doç. Dr. Şeyda ÖZCAN
Uzm. Hem. Gülhan COŞANSU
Uzm. Hem. Selda ÇELİK
Uzm. Hem. Belgin BEKTAŞ
Hem. Nurdan YILDIRIM DÖKECEK
Katkıda Bulunanlar
Prof. Dr. Nezihe KIZILKAYA BEJİ
Yard. Doç. Nevin HOTUN ŞAHİN
Hem. Şengül IŞIK
Hem. Yeter ERBİL
Hem. Çağrı ÇÖVENER
Tasarım Uygulama
ve Yayına Hazırlık
EOS AJANS
Görsel Yönetmen
Ali ERDOĞDU
EOS AJANS
Tel: 0216 346 21 47
Tel&Fax: 0216 346 10 93
E-mail: eos@eosajans.com
Web: www.eosajans.com
Baskı
Mart Matbaa Sistemleri
ISBN No: 978-975-98323-3-9
]
Her hakkı saklıdır. EOS AJANS ve Yayıncılığın yazılı izni olmaksızın
hiçbir yolla ve amaçla çoğaltılamaz ve kullanılamaz. Ocak 2011
]
NVF-012-0909
NovoFine® 31G ‹¤ne (0.25 x 6 mm) NovoFine® 30G ‹¤ne (0.3 x 8 mm)
NovoFine®, NovoPen® 3, FlexPen®, NordiPen® 5, NordiPen® 10, NordiPen® 15 adlı enjeksiyon sistemleri ile kullanıma
mahsus tek kullanımlık steril i¤nelerdir. NovoFine® i¤nelerinin kullanımı için NovoPen® 3, FlexPen®, NordiPen® 5,
NordiPen® 10, NordiPen® 15 kullanım kılavuzlarına bakınız. ‹¤nelerin koruyucu kılıfı hasara u¤ramadı¤ı takdirde
sterilitesi garanti altındadır. Kullanım öncesi i¤neyi bükmeyiniz veya hasar vermeyiniz. ‹thal ‹zni Sahibi: Novo
Nordisk Sa¤lık Ürünleri Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Cad. Akmerkez E3 Blok Kat 7 34335 Etiler-‹stanbul ‹zin Tarihi
ve No.: 21.05.1993-1993/28 Üretici: Novo Nordisk A/S 2880 Bagsvaerd, Danimarka KDV Dahil PSF: NovoFine
i¤ne ucu 100 adet (31G-6 mm), (30 G-8 mm): 27,00 TL (01.01.2010).
Referans: * Medical Rationels for the single use of insulin needles, data on file, Novo Nordisk.
NovoFine® 31G 6 mm
‹¤ne ucu
NovoFine® 30G 8 mm
‹¤ne ucu
NNTL/NTW/14/June2010/1/R1
Tak
Çevir
Hastalar taraf›ndan
tercih edilmektedir.
Her 4 hastadan 3’ü NovoTwist®’i
tercih etmektedir.1
Kolay
‘Tak çevir’ i¤ne ucu insülin
enjeksiyonunu kolaylaflt›r›yor.
Güvenilir
‹¤ne ucunun do¤ru takıldı¤ını
duyarak ve hissederek emin olma
imkanı sa¤lıyor.
NovoFine® 30G ‹¤ne
0.3 x 8 mm
NovoTwist® 30G ‹¤ne
0.3 x 8 mm
NovoTwist® 32G ‹¤ne
0.25 x 5 mm
NovoTwist® K›sa Ürün Bilgisi
Novo Nordisk önceden doldurulmufl enjeksiyon cihazlar› ile kullan›lmak üzere dizayn edilmifl, tek
kullan›ml›k enjeksiyon i¤nesidir. NovoTwist® i¤ne uçlar›n›n kullan›m› için i¤ne kutusunun kapak içine
bak›n›z. ‹¤nelerin koruyucu k›l›f› hasara u¤ramad›¤› takdirde sterilitesi garanti alt›ndad›r. Kullan›m
öncesi i¤neyi bükmeyiniz veya hasar vermeyiniz. ‹thal ‹zni Sahibi: Novo Nordisk Sa¤l›k Ürünleri Tic.
Ltd. fiti. Nispetiye Cad. Akmerkez E3 Blok Kat:7 34335 Etiler-‹stanbul Üretici: Novo Nordisk A/S 2800
Bagsværd, Danimarka KDV Dahil PSF: NovoTwist® i¤ne ucu 100 adet (32 G-5 mm), (30 G-8 mm):
27,00 TL
Referans: 1. Sommavilla B et al. Safety, simplicity and convenience of a modified prefilled insulin
pen compared with an established prefilled pen. Expert Opin Pharmacother 2008; 9 (13): 2223-32.
NovoFine® 31G ‹¤ne
0.25 x 6 mm
NovoFine® K›sa Ürün Bilgisi
NovoFine®, NovoPen® 3, FlexPen®, NordiPen® 5, NordiPen® 10, NordiPen®
15 adlı enjeksiyon sistemleri ile kullanıma mahsus tek kullanımlık steril
i¤nelerdir. NovoFine® i¤nelerinin kullanımı için NovoPen® 3, FlexPen®,
NordiPen® 5, NordiPen® 10, NordiPen® 15 kullanım kılavuzlarına bakınız.
‹¤nelerin koruyucu kılıfı hasara u¤ramadı¤ı takdirde sterilitesi garanti altındadır.
Kullanım öncesi i¤neyi bükmeyiniz veya hasar vermeyiniz. ‹thal ‹zni Sahibi:
Novo Nordisk Sa¤lık Ürünleri Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Cad. Akmerkez E3 Blok
Kat 7 34335 Etiler-‹stanbul ‹zin Tarihi ve No.: 21.05.1993-1993/28 Üretici:
Novo Nordisk A/S 2880 Bagsvaerd, Danimarka KDV Dahil PSF: NovoFine
i¤ne ucu 100 adet (31G-6 mm), (30 G-8 mm): 27,00 TL (01.01.2010)
www.novonordisk.com.tr
2011
Yılı Takvimi - Year Calendar
2011 Ocak - January
2011 Şubat - February
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
1
2
345678 9
10111213141516
17
18
24/31
19
20
2122 23
25 26 27 282930
12345 6
8
9
10
1415 16 17 181920
7
12345 6
8
9
10
111213
1415 16 17 181920
2122 23 24 2526 27
2122 23 24 2526 27
28 28
2011 Nisan - April
2011 Mayıs - May
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
111213
M TWT F S S
12 3
1
4567
8 910
234567 8
9 10
11121314
151617
18
19
20
21
2223 24
161718 19202122
25
26
27
28
2930
23/30 24/31
11
12
29
30
31
2011 Haziran - June
131415
252627
2829
P SÇ PC CP
M TWT F S S
12345
6789
101112
1314 15 16 171819
2021 22 23 2425 26
27
28
29
30
2011 Temmuz - July
2011 Ağustos - August
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
12 3
1
4567
8 910
8
23456 7
9
10
11
2011 Eylül - September
121314
123 4
567891011
11121314
151617
1516 17 18 1920 21
18
19
20
21
2223 24
2223 24 25 262728
1920 21 22 232425
25
26
27
28
2930 31
29 30
26
31
1213 14 15 161718
27
28
29
30
2011 Ekim - October
2011 Kasım - November
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
1
2
345678 9
7
12345 6
8
9
10
111213
2011 Aralık - December
123 4
567891011
10111213141516
1415 16 17 181920
17
2122 23 24 2526 27
1920 21 22 232425
28
26
24/31
4
7
2011 Mart - March
18
19
20
2122 23
25 26 27 282930
29
30
1213 14 15 161718
27
28
29
30
31
2012
Yılı Takvimi - Year Calendar
2012 Ocak - January
2012 Şubat - February
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
1
234567 8
9 10
11
12
131415
161718 19202122
23/30 24/31
252627
2829
12345
1314 15 16 171819
1920 21 22 232425
29
P SÇ PC CP
9 10
11
12
131415
161718 19202122
23/30
24
25
26
27
2829
1213 14 15 161718
26
28
2012 Mayıs - May
1
123 4
27
P SÇ PC CP
567891011
2021 22 23 2425 26
2012 Nisan - April
M TWT F S S
6789
101112
28
29
30
31
2012 Haziran - June
M TWT F S S
27
P SÇ PC CP
M TWT F S S
12345 6
8
4567
8 910
1415 16 17 181920
11121314
151617
2122 23 24 2526 27
18
19
20
21
2223 24
28
25
26
27
28
2930
234567 8
2012 Mart - March
7
29
9
30
10
111213
31
12 3
2012 Temmuz - July
2012 Ağustos - August
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
1
234567 8
9 10
11
12
131415
161718 19202122
23/30 24/31
252627
2829
12345
2012 Eylül - September
1
2
6789
101112
345678 9
1314 15 16 171819
10111213141516
2021 22 23 2425 26
17
27
28
29
30
31
18
19
20
2122 23
2425 26 27 282930
2012 Ekim - October
2012 Kasım - November
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
P SÇ PC CP
M TWT F S S
M TWT F S S
M TWT F S S
1
8
23456 7
9
10
121314
123 4
1
2
567891011
345678 9
1516 17 18 1920 21
1213 14 15 161718
10111213141516
2223 24 25 262728
1920 21 22 232425
17
29 30
26
24/31
31
11
2012 Aralık - December
27
28
29
30
18
19
20
2122 23
25 26 27 282930
5
2011
Yıllık Plan - Year Planner
Ocak - January
Yeni Yıl
Mart - March
Nisan - April
01 Cumartesi
01 Salı
01 Salı
01 Cuma
02 Pazar
02 Çarşamba
02 Çarşamba
02 Cumartesi
03 Pazartesi
03 Perşembe
03 Perşembe
03 Pazar
04 Salı
04 Cuma
04 Cuma
04 Pazartesi
05 Çarşamba
05 Cumartesi
05 Cumartesi
05 Salı
06 Perşembe
06 Pazar
06 Pazar
07 Cuma
07 Pazartesi
07 Pazartesi
08 Cumartesi
08 Salı
Dünya
Kadınlar Günü
06 Çarşamba
Dünya
Sağlık Günü
07 Perşembe
08 Salı
08 Cuma
09 Çarşamba
09 Çarşamba
09 Cumartesi
10 Pazartesi
10 Perşembe
10 Perşembe
10 Pazar
11 Salı
11 Cuma
11 Cuma
11 Pazartesi
12 Çarşamba
12 Cumartesi
12 Cumartesi
12 Salı
13 Perşembe
13 Pazar
13 Pazar
13 Çarşamba
14 Cuma
14 Pazartesi
Tıp Bayramı
14 Pazartesi
14 Perşembe
15 Cumartesi
15 Salı
Tüketiciler
Günü
15 Salı
15 Cuma
16 Pazar
16 Çarşamba
16 Çarşamba
17 Pazartesi
17 Perşembe
17 Perşembe
18 Salı
18 Cuma
18 Cuma
18 Pazartesi
19 Çarşamba
19 Cumartesi
19 Cumartesi
19 Salı
20 Perşembe
20 Pazar
20 Pazar
20 Çarşamba
21 Cuma
21 Pazartesi
21 Pazartesi
21 Perşembe
22 Cumartesi
22 Salı
22 Salı
23 Pazar
23 Çarşamba
23 Çarşamba
24 Pazartesi
24 Perşembe
24 Perşembe
24 Pazar
25 Salı
25 Cuma
25 Cuma
25 Pazartesi
26 Çarşamba
26 Cumartesi
26 Cumartesi
26 Salı
27 Perşembe
27 Pazar
27 Pazar
27 Çarşamba
28 Cuma
28 Pazartesi
28 Pazartesi
28 Perşembe
29 Cumartesi
29 Salı
29 Cuma
30 Pazar
30 Çarşamba
30 Cumartesi
31 Pazartesi
31 Perşembe
09 Pazar
Önemli Haftalar
3 - 5 Aralık 2010 8. Ulusal
Cinsellik Ve Cinsel Tedaviler Kongresi
16 - 22 Ocak 2011 ESIM 2011
Kış Okulları
6
Şubat - February
Sigarayı
Boykot Günü
Önemli Haftalar
11 - 13 Şubat 2. Ulusal Hücresel
Tedavi ve Rejeneratif Tıp Kongresi
Önemli Haftalar
2 - 6 Mart 10. Uludağ Jinekoloji
ve Obstetri Kış Kongresi
6 - 9 Mart 7. Uludağ Pediatri Kış
Kongresi
10 - 13 Mart 6.Uludağ Nöroloji
Günleri
24-27 Mart 2. Türkiye
Endokrinoloji ve Metabolizma
Hastalıkları Mezuniyet Sonrası Kursu
16 Cumartesi
Dünya
Hemofili Günü
17 Pazar
22 Cuma
Ulusal Egemenlik
ve Çocuk Bayramı 23
Cumartesi
Önemli Haftalar
27 Nisan - 1 Mayıs 7. Ulusal
Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları
Kongresi
30 Nisan - 4 Mayıs 2011 3th
ECE 2011
2011
Yıllık Plan - Year Planner
Mayıs - May
01 Pazar
01 Cuma
01 Pazartesi
02 Cumartesi
02 Salı
03 Salı
03 Cuma
03 Pazar
03 Çarşamba
04 Çarşamba
04 Cumartesi
04 Pazartesi
04 Perşembe
05 Pazar
05 Salı
05 Cuma
06 Pazartesi
06 Çarşamba
06 Cumartesi
07 Cumartesi
07 Salı
07 Perşembe
07 Pazar
08 Pazar
08 Çarşamba
08 Cuma
08 Pazartesi
09 Pazartesi
09 Perşembe
09 Cumartesi
09 Salı
10 Salı
10 Cuma
10 Pazar
10 Çarşamba
11 Çarşamba
11 Cumartesi
11 Pazartesi
11 Perşembe
12 Pazar
12 Salı
12 Cuma
Perşembe
06 Cuma
Hemşireler Günü
12 Perşembe
Dünya
Çevre Günü
Diyetisyenler
Günü
Babalar Günü
13 Cuma
Eczacılık Günü
Atatürk’ü Anma
Gençlik ve Spor
Bayramı
Dünya
Nüfus Günü
13 Çarşamba
13 Cumartesi
14 Salı
14 Perşembe
14 Pazar
15 Pazar
15 Çarşamba
15 Cuma
15 Pazartesi
16 Pazartesi
16 Perşembe
16 Cumartesi
16 Salı
17 Salı
17 Cuma
17 Pazar
17 Çarşamba
18 Çarşamba
18 Cumartesi
18 Pazartesi
18 Perşembe
19 Perşembe
19 Pazar
19 Salı
19 Cuma
20 Cuma
20 Pazartesi
20 Çarşamba
20 Cumartesi
21 Cumartesi
21 Salı
21 Perşembe
21 Pazar
22 Pazar
22 Çarşamba
22 Cuma
22 Pazartesi
23 Pazartesi
23 Perşembe
23 Cumartesi
23 Salı
24 Salı
24 Cuma
24 Pazar
24 Çarşamba
25 Çarşamba
25 Cumartesi
25 Pazartesi
25 Perşembe
14 Cumartesi
13 Pazartesi
Gönüllü Kan
Bağışı Günü
Gazeteciler Günü
ve Basın Bayramı 26
26 Perşembe
26 Pazar
27 Cuma
27 Pazartesi
27 Çarşamba
27 Cumartesi
28 Cumartesi
28 Salı
28 Perşembe
28 Pazar
29 Pazar
29 Çarşamba
29 Cuma
30 Pazartesi
Dünya
Tütünsüz Günü
Ağustos - August
02 Perşembe
Dünya Ebeler Günü
05
Sakatlar Günü
Anneler Günü
Ulusal
Fenilketenuri
Günü
Temmuz - July
01 Çarşamba
02 Pazartesi
Dünya
Astımlılar Günü
Haziran - June
30 Perşembe
31 Salı
Önemli Haftalar
11 - 15 Mayıs 2011 47. Ulusal
Diyabet Kongresi
Önemli Haftalar
Salı
26 Cuma
29 Pazartesi
30 Cumartesi
Zafer Bayramı
Ramazan Bayramı 30
Salı
31 Pazar
Ramazan Bayramı 31
Çarşamba
Önemli Haftalar
Önemli Haftalar
4 - 7 Haziran 2011 ENDO 2011
18 - 22 Mayıs ANKEM’2011
Kongresi
18 - 22 Mayıs 13. Ulusal
Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları
Kongresi
7
2011
Yıllık Plan - Year Planner
Eylül - September
Ramazan Bayramı
Ekim - October
Dünya
AIDS Günü
01 Salı
02 Cuma
02 Pazar
02 Çarşamba
03 Cumartesi
03 Pazartesi
03 Perşembe
04 Pazar
04 Salı
04 Cuma
04 Pazar
05 Pazartesi
05 Çarşamba
05 Cumartesi
05 Pazartesi
06 Salı
06 Perşembe
Kurban Bayramı
06 Pazar
06 Salı
07 Çarşamba
07 Cuma
Kurban Bayramı
07 Pazartesi
07 Çarşamba
08 Perşembe
08 Cumartesi
Kurban Bayramı
08 Salı
08 Perşembe
09 Cuma
09 Pazar
Kurban Bayramı
09 Çarşamba
Yaşlılar Günü
01 Perşembe
02 Cuma
Dünya
Özürlüler Günü
03 Cumartesi
09 Cuma
İnsan Hakları
Günü
10 Cumartesi
10 Pazartesi
10 Perşembe
11 Pazar
11 Salı
11 Cuma
11 Pazar
12 Pazartesi
12 Çarşamba
12 Cumartesi
12 Pazartesi
13 Perşembe
13 Pazar
13 Salı
BM Diyabet
Günü
10 Cumartesi
14 Çarşamba
14 Cuma
14 Pazartesi
14 Çarşamba
15 Perşembe
15 Cumartesi
15 Salı
15 Perşembe
16 Pazar
16 Çarşamba
16 Cuma
17 Cumartesi
17 Pazartesi
17 Perşembe
17 Cumartesi
18 Pazar
18 Salı
18 Cuma
18 Pazar
19 Pazartesi
19 Çarşamba
19 Cumartesi
19 Pazartesi
20 Salı
20 Perşembe
20 Pazar
20 Salı
21 Çarşamba
21 Cuma
21 Pazartesi
21 Çarşamba
22 Perşembe
22 Cumartesi
22 Salı
22 Perşembe
23 Cuma
23 Pazar
23 Çarşamba
23 Cuma
24 Cumartesi
24 Pazartesi
24 Perşembe
24 Cumartesi
25 Pazar
25 Salı
25 Cuma
25 Pazar
16 Cuma
Dünya
Gıda Günü
Hasta
Hakları Günü
26 Çarşamba
26 Cumartesi
26 Pazartesi
27 Salı
27 Perşembe
27 Pazar
27 Salı
28 Çarşamba
28 Cuma
28 Pazartesi
28 Çarşamba
29 Cumartesi
29 Salı
29 Perşembe
30 Pazar
30 Çarşamba
30 Cuma
26 Pazartesi
29 Perşembe
30 Cuma
Cumhuriyet
Bayramı
31 Cumartesi
31 Pazartesi
Önemli Haftalar
9 - 10 Eylül 16. FEND Kongresi
12 - 16 Eylül 47. EASD Kongresi
8
Aralık - December
01 Cumartesi
01 Perşembe
13 Salı
Dünya
Alzheimer Günü
Kasım - November
Önemli Haftalar
Önemli Haftalar
Önemli Haftalar
4 - 8 Aralık Dünya Diyabet
Kongresi
TÜRKİYE DİYABET EPİDEMİYOLOJİ (TURDEP II) ÇALIŞMASI GENEL SONUÇLARI
20 YAŞ ÜSTÜ
Diyabet %13.7
Yeni DM
%45
Bilinen DM %55
Türkiye’de 1997 yılında “Türkiye Diyabet Epidemiyoloji Araştırma Projesi (TURDEP-I)”
gerçekleştirilmiş ülke genelinde 540 merkezden (270 mahalle ve 270 köy) rastgele seçilen
20 yaş ve üzeri 24.788 kişi incelenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre diyabet prevalansı %7.2,
IGT %6.7, hipertansiyon %30 ve obezite %22 bulunmuştur (Satman I, TURDEP Group. D
Care 2002). Ocak 2010 - Haziran 2010 tarihleri arasında TURDEP-I çalışmasının tekrarı
niteliğinde TURDEP-II çalışması planlanmış, aynı yöntem kullanılarak aynı merkezlerde çalışma
gerçekleştirilmiştir. TURDEP-II çalışması sonuçlarına göre, TURDEP-I’den itibaren geçen 12 yıllık
süreçte Türkiye’de diyabet sıklığı %90, obezite sıklığı ise %44 oranında artmış ve Türk erişkin
toplumunda diyabet sıklığının %13.7 ye ulaştığı görülmüştür.
Kaynak: İlhan Satman ve TURDEP-II Çalışma grubu. 32. Türkiye Endokrinoloji ve
Metabolizma Hastalıkları Kongresi, TURDEP Paneli, 13-17 Ekim 2010, Susesi Otel Antalya.
TURDEP-II sonuçlarına göre:
• Diyabet sıklığı %90, obezite sıklığı ise %44 oranında artmıştır.
• Diyabet sıklığının %13.7 ye ulaştığı görülmüştür.
• Kadınlarda ağırlık 6 kg, bel çevresi 6 cm, kalça çevresi 7 cm artmıştır.
• Erkeklerde ağırlık 8 kg, bel çevresi 7 cm, kalça çevresi 2 cm artmıştır.
• Ortalama kadın ve erkek boyu 1’er cm artmıştır.
• Bilinen diyabet ve yeni diyabet oranları birbirine yakındır (%45 ve %55).
• Bölgesel diyabet prevelansı Kuzey Anadolu’da %14.5 ile en az, Doğu Anadolu’da ise
%18.2 ile en fazladır.
• Erişkin nüfusumuzun yaş ortalaması 4 yıl artmıştır.
9
SUNUŞ
Sayın Yöneticilerimiz, Değerli Diyabet Eğitimcilerimiz- Diyabet Hemşirelerimiz,
Poliklinik ortamında, bir rehber/ tıbbi sekreter /halkla ilişkiler görevlisi yoksa, hasta ve ailesinin
fiziki, psiko- sosyal hazırlığına hemşirenin destek olması olağandır.
Hemşirenin rolü “hastanın mahremiyetinin korunması, emosyonel baskı hissinin azaltılması böylece
hekim, hemşire vd sağlık personeli ile hasta ve yakınlarının iletişiminin kolaylaştırılmasına sınırlı
değildir.
Başvuran bireyin (hastaneden kaçma arzusu duymadan), öz-bakımına, tanı ve tedavisine katılımını
sağlayacak ortamı oluşturmak; kaynakları/ fırsatları açıklamak, sorularını yanıtlamak ve işbirliği
yapmaya isteklendirmek; hastalar için hazırlanmış rehber vb basılı belgeleri ve ölçüm cihazlarını
vermek, öğrenme- kullanma isteğini teşvik etmek, hastalığa uyum sağlamak üzere sürekli eğitime
hazırlamaktır. Hastaya ve ailesine “uzun vadeli/süreli ortak bakım planını” açıklayarak, bu uzun
soluklu problem çözme sürecine katılımlarını sağlamaktır.
Ayaktan tanı- tedavi ortamında hastaya ayırılabilen sürenin kısalığı dikkate alınırsa basit ölçüm ve
kayıtlar için hemşirenin zamanının harcanmaması önemlidir. Hemşirenin varlık nedeni, muayeneye
davet ve sadece tansiyon – beden ağırlığı- boy ölçümü yapmak değil; doğrudan/ dolaysız
hemşirelik bakımı vermek üzere hastayı tanımak, bilgilenme- iletişim kanalını açarak eğitimdanışmanlık yoluyla hastayı güçlendirmek, yetkilendirmek amaçlıdır.
Son yıllarda diyabetlilerin eğitimi için geliştirilmiş bazı görsel materyali (masaüstü eğitim
kılavuzları, posterler, sohbet haritaları…) başarıyla kullanan, mesleki uygulamalarını takdir
ettiğimiz diyabet hemşirelerimizin yüksek motivasyonlarını kıran, engelleyen olaylara tanık
olmaktayız. Hastalarının onlardan nasıl mahrum bırakıldığını hayretle, dehşetle izliyoruz.
Diğer taraftan, “hastalık yönetimi”nde diyabet hemşiresinin rolünü zenginleştiren, bakım kalitesini,
hasta ve çalışan memnuniyetini iyileştiren, hemşirelerimizin şevkle çalışmasını sağlayacak (görev
tanımına uygun) görevlendirmeler yapan, bireysel gelişim fırsatı veren, işlerini saflaştıran yönetici
hemşireleri takdir ediyoruz: 2010 Diyabet Kongresinde Şükran Plaketi sunduğumuz Süleyman
Demirel Üniversite Hastanesi Başhemşiresi Sayın Halime hacmmetoğlu ile Yıldırım Beyazıt Eğitim
ve Araştırma Hastanesi Başhemşiresi Sayın Nevbahar Dönmez’e diyabetle mücadelede verdiği
değerli destek için, Diyabette Bakım Dostu bir yönetici olduğu için teşekkür ediyoruz.
DİYABETin YÖNETİMİne katılan tüm yöneticilerin ve hekimlerin istikrarlı bir şekilde, sürekli
desteğini diliyoruz.“
Diyabet eğitimcilerinin bilgisini güncellemek üzere altıncı kez yenilenen 2011 DİYABET
AJANDASINI gözden geçiren meslektaşlarıma, EOS Ajansa ve Ajanda’nın basılıp size
ulaştırılmasına destek veren NOVA Nordisk Türkiye Yetkililerine pek çok teşekkür ediyor,
Ajandayı severek kullanmanızı ve iyi bir yıl geçirmenizi diliyorum.
Prof. Dr. Sevgi OKTAY
Diyabet Hemşireliği Derneği Kurucu Başkanı
10
KİŞİSEL BİLGİLER
Personal Information
Adı Soyadı / Name Surname: ............................................
Ev Adresi / Home Address: ............................................
İş Adresi / Business Address: ............................................
Ev Tel / Home Phone: ............................................
İş Tel / Business Phone: ............................................
Cep Tel / GSM: ............................................
Araç Plaka No / Car Registration No: ............................................
Ehliyet No / Driving License No: ............................................
Kan Grubu / Blood Group: ............................................
Pasaport No / Passport No: ............................................
TC Kimlik No / Republic of Turkey
Identification Number: ............................................
11
Diyabet Hemşireliği Derneği
2010 Yılı Faaliyetleri
Eğitim ve Sertifika Programları
Eğitsel Materyal Hazırlama
Üstü Hasta Eğitimi Araçları
• Masa
Diyabet
Eğitim Setleri
• Diyabet Sohbetleri
Eğitim CD’si
•
Ulusal ve uluslararası “Diyabet
Eğitimi Komitesi” çalışmaları
FEND Danışma Kurulu Üyeliği (Şeyda ÖZCAN)
IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Üyeliği ve Avrupa
Bölgesi Temsilciliği (Şeyda ÖZCAN)
FEND Yönetim Kurulu Üyeliği (Selda Çelik)
Journal of European Diabetes Nursing, Yayın Kurulu
Üyeliği (Şeyda ÖZCAN)
•
•
•
•
Ulusal ve uluslararası kurs, kongre, sempozyum
faaliyetleri (Organizasyon ve katılım)
46. Ulusal Diyabet Kongresi, 12. Ulusal Diyabet
Hemşireliği Sempozyumu, 14 Mayıs 2010, Antalya /
Belek.
14. FEND Yıllık Konferansı, Eylül 2010 / Stockholmİsveç.
46. EASD Yıllık Konferansı, Eylül 2010 / Stockholmİsveç
14. Ulusal Pediatrik Endokrin & Diyabet Kongresi,
9. Çocuk Diyabet Hemşireliği Kursu, 5-6 Ekim 2010,
Sarıgerme/Muğla.
Ege Diyabet Günleri Kursu Hemşire Sempozyumu, 3-5
Kasım 2010, İzmir.
•
•
•
•
•
Diyabet Hemşireliği Mevzuatı
SB Hemşirelik Hizmetleri Rehberi Taslağına Görev
Tanımları Önerme, SB Temel Sağlık Hizm.Gn.Md.
Çalıştaylarına Katılım, 15-20 Şubat 2010 /Ankara
DHD Merkez‘e bağlı Bölge Çalışma Gruplarının
(Ankara, İzmir ve Diyarbakır) ve Çocuk Diyabet Hemşireleri
Çalışma Grubunun Oluşturulması
Sertifika Yönetmeliği Hazırlığı ve SB’na Önerme, Kasım
2010.
•
•
•
Araştırmalar, projeler ve yayınlar
IDF Uluslar arası Diyabet Eğitim Standartları. (İngilizce
baskı editörü ve Türkçe çeviri: Şeyda Özcan), 2010.
EADV Diyabet Bakım Profesyonelleri Derneği İnsülin
Kalemiyle İnsülin Uygulama Rehberi (Türkçe Çeviri Editörü:
Selda Çelik), 2010.
IDF Küresel Eğitim Aktiviteleri, Ulusal İnsülin Eğitim
Programı (UİEP) (2007-2010).
T.C. Sağlık Bakanlığı, Diyabet Hemşireliği Derneği ve
Uluslararası Diyabet Federasyonu Ortak Projesi
Tip 1 ve Tip 2 Diyabetlilerin Kendi Kendine Kan Şekeri
İzleme Durumu, Etkileyen Faktörler ve Diyabetin kontrolü ile
ilişkisi: Diyabet Hemşireliği Derneği Projesi (2007-2008)
Diyabetlilerin insülin uygulama becerilerini iyileştirmek
için bir girişim örneği: “SMS ile anımsatma” (2010).
Diyabet Hemşireliği Derneği Projesi
Türkiye’de Diyabette Çözüm Yolları ve 2020 Yılına
Yönelik Hedef ve Stratejiler Çalıştayları, İstanbul 2010.
Diyabetle uçuyoruz, Diyabet Eğitimi Teşvik Projesi, 2010.
Sağlık Bakanlığı Türkiye Diyabet Kontrol Programı
Okulda Diyabet Programı, 2010 (Nurdan Yıldırım, Hatice
Bilgili ve Zehra Doğan’ın katılımı ile)
Proje kapsamında Altındağ Bölgesi’ndeki öğretmenlere
Diyabet Farkındalık Eğitimi 9,11,12 Kasım 2010 (Nurdan
Yıldırım, Hatice Bilgili)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
12
Örgütlenme, ulusal ve uluslararası temsil
• IDF Diyabet Eğitimi Kurulu (IDF DECS)
• FEND Danışmanlık
• FEND Yönetim Kurulu üyeliği
• FEND Dergisinde yayın kurulu üyeliği
• Türkiye Diyabet Vakfı Üyeliği
“Dünya Diyabet Günü” etkinlikleri
Avrasya Maratonu ve Diyabet Yürüyüşü, 24 Ekim
2010, İstanbul.
Dünya Diyabet Günü kapsamında düzenlenen paneller
ve hasta yürüyüşü
Halk ile Diyabet Sohbetleri,İstanbul Cevahir ve
Optimum, Ankara Ankamall, İzmir Alışveriş Merkesleri,
3-4-5 Kasım 2010 (SB ve TDV işbirliği ile halk için diyabet
eğitim ve bilgilendirme toplantıları)
Halk Eğitimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi Diyabet
Hemşireleri ve Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü işbirliği (
26 Kasım 2010 Çiğli KİPA/İZMİR)
Diyabetli Çocuklar ve Voleybol Federasyonu Spor
Okulu Genç Takımı Dostluk Maçı (SB Sami Ulus Eğitim
Araştırma Hastanesi, Lionslularla işbirliği ile, DHD’den
Nurdan Yıldırım ve Hatice Bilgili), 7 Kasım 2010, Ankara.
•
•
•
•
•
“Diyabette Bakım Dostu Hastane Ödülü”
ve diğer motivasyon çalışmaları
12. Diyabet Hemşireliği Sempozyumunda Süleyman
Demirel Üniversitesi Hastanesi Başhemşiresi Sayın Halime
Hacimmetoğlu’na “Diyabette Bakım Dostu Hastane” plaketi
verilmesi
10 yıldan uzun süre diyabetlilerin bakımında çalışan
diyabet hemşireleri Emel Baran ve Yıldız Özbey’e şükran
plaketi sunumu.
•
•
Diyabet hemşireleri ile
mesleki ve sosyal toplantılar
Diyabet Eğitiminde Terapötik Anlayış ve Yaklaşım
(DETAY) Projesi, 1.Aşama; erişkin ve çocuk diyabet
hemşireleri ile 18 odak grup toplantısı, Ocak-Haziran
2010 (Türkiye’nin tüm bölgeleri).
Diyabet Hemşireliği Derneği Ege Bölge Toplantısı,
Şubat 2010, İzmir.
Diyabet Hemşireliği Derneği Doğu-Güneydoğu
Anadolu Bölge Toplantısı, Şubat 2010, Diyarbakır.
Çocuk Diyabet Hemşireleri Toplantısı, 30 Ocak 2010,
İstanbul.
Diyabet Hemşireliği Derneği Ankara Bölge Toplantısı
(Haziran 2010, Ankara)
“Kronik hastalıklar, sorunlar ve çözümleri “ toplantısı,
Türk Hemşireler Derneği, 12 Mayıs 2010 (DHD’yi temsilen
Nurdan Yıldırım ve Emine Türkmen)
Obezite ve Yaşam Kalitesi Toplantısı, Konuşmacı
Ronnie Kolotkin, 14 Eylül 2010, İstanbul.
•
•
•
•
•
•
•
Diğer hizmetler
İletişim Kanalları
web sitesi
yahoogroups
Facebook
İnternetten danışmanlık
•
•
•
•
13
14
15
D-NET: Uluslararası Diyabet Eğitimcileri Ağı
(The International Diabetes Educators Network)
Uluslararası Diyabet Eğitimcileri Ağı (The International Diabetes Educators Network,
D-NET) tüm dünyada diyabet eğitimi ve yönetimi ile ilgili ağ oluşturmayı amaçlayan
ilk uluslararası forumdur. Bu ağ sağlık profesyonellerinin iletişim kurması, destek
bulması, en iyi uygulamaları paylaşması ve öğrenme fırsatlarını keşfetmesi için
hazırlanmıştır. D-NET aynı zamanda üyelere diyabet eğitimi ile ilgili son kaynakları
ve kanıtları sağlamak için tasarlanmıştır.
Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) tarafından hazırlanmış olan D-NET Avrupa
Diyabet Kongresi sırasında 21 Eylül 2010 tarihinde aktif olarak başladı. Şu anda
İngilizce ve İspanyolca olmak üzere 2 dilde faaliyette olan web sayfasına kısa sure
içinde diğer diller de eklenecektir. D-NET’te tabloda da görüldüğü şekilde, belirli
tarihler arasında IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu (DECS) Üyelerinden oluşan
uzman diyabet eğitimcilerinin yönetiminde, belirlenmiş olan konular ile ilgili aktif
forumlar yapılacaktır. Ayrıca diyabet eğitimi ile ilgili kaynaklara web sayfasından
ücretsiz olarak ulaşılabilecektir. Diyabet eğitimcileri veya diyabet eğitimi ile ilgili
olan sağlık profesyonelleri web sayfasına üye olarak bu ağa dahil olabilir ve tüm
aktivitelere katılabilir. (http://www.idf.org/d-net)
Uzmanlarla Tartışma
Üyeler belirlenmiş özel konularda uzmanlarla tartışabilecek.
Gelecek haftalardaki tartışma konuları aşağıdaki takvimde görülebilir.
Tarih
Uzmanın Adı
11/10/2010 - 25/10/2010
Anne Belton
08/11/2010 - 22/11/2010
Martin Gillis
22/11/2010 - 29/12/2010
María Ruiz
06/12/2010 - 20/12/2010
Eva Kan
20/12/2010 - 03/01/2011
Buyelwa Majikela-Dlangamandla
03/01/2011 - 17/01/2011
Rutu Dave
17/01/2011 - 31/01/2011
Martha Funnell
31/01/2011 - 14/02/2011
Şeyda Özcan
14/02/2011 - 28/02/2011
Trisha Dunning
16
Konu Başlığı
Grup eğitimi
Ağız sağlığı
Hasta eğitiminde yeni araçlar.
Sohbet Haritaları ile deneyim.
Diyabette bireysel izlem
Değişim ajanı olarak sağlık bakım
profesyonelleri
Diyabette Aşırı Yüklenme
Diabetes Burnout
Grup eğitiminde hasta merkezli,
bireyselleştirilmiş yaklaşım
Yeni tanılanmış hastada ilk eğitim oturumu
Tamamlayıcı ve alternatif tedaviler
2011
Diyabet
Ajandasi
Diyabet
Nedir?
Diabetes Mellitus insülin sekresyonunun ve / veya
insülinin etkisinin mutlak ve göreceli azlığı sonucu
karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında
bozukluklara yol açan, kronik bir metabolizma
hastalığıdır. Diyabet hem diyabetik ketoasidoz,
nonketotik hiperozmolar koma gibi akut komplikasyonlar
hem de kronik makrovasküler ve mikrovasküler
komplikasyonlar nedeni ile sakatlık ve ölümlere yol
açabilir.
Dünyada giderek artmakta olan diyabetin görülme
sıklığı yaş, cinsiyet, ırk, beslenme alışkanlıkları, genetik
özellikler ve çevresel etkenlere bağlı olarak toplumdan
topluma farklılık gösterir. Dünyada 1985 yılında 30
milyon olan diyabetli sayısı 2003 yılında 194 milyona,
2007 yılında 246 milyona ulaşmıştır. 2025 yılında
bu sayının 380 milyon olacağı tahmin edilmektedir.
Uluslararası Diyabet Federasyonu’na (IDF) üye ülkelerde
20-79 yaş arası erişkinlerde yaklaşık diyabet prevelansı
%6’dır. Dünyada diyabet görülme sıklığı en yüksek olan
bölge %9,2 ile Kuzey Amerika bölgesidir. Bunu %8,4
ile Türkiye’nin de içinde bulunduğu Avrupa bölgesi
izlemektedir1,2.
Türkiye’de diyabet görülme sıklığı 20-80 yaş grubunda
%7.2, Bozulmuş Glukoz Toleransı (IGT) ise %6.7’dir3.
1. Diabetes Prevalence (http://www.idf.org/home/index.cfm?node=264)
2). Diabetes facts (http://www.worlddiabetesfoundation.org/composite-35.htm)
3. Satman İ, Yılmaz T, Şengül A, Salman S, Salman F, Uygur S, bastar İ, Tütüncü Y,
Sargın M, Dinççağ N, Karşıdağ K, Kalaça S, Özcan C, King H and The TURDEP
Group. Population- Based Study of Diabetes and Risk Characteristics in Turkey
Result of the Turkish Diabetes Epidemiology Study (TURDEP). Diabetes Care 2002
25(9):1551-1556.
Diyabetin
Önemi
Diyabet dünyada en sık görülen
kronik hastalıktır1,2.
Günümüzde 250 milyona yakın olan diyabetli
•
sayısının, 2025 yılında 380 milyona ulaşacağı tahmin
edilmektedir.
• Her yıl 7 milyon kişi diyabet tanısı almaktadır.
Diyabet ağır organ hasarlarına ve
erken ölümlere sebep olabilir1,2,3,4.
Her yıl 3,8 milyon kişi diyabete bağlı nedenlerle
•
hayatını kaybetmektedir.
Her 10 saniyede 2 kişi diyabet tanısı almakta, 1
•
kişi diyabet nedeni ile hayatını kaybetmektedir, gelecek
yıllarda bu sayının %25 artacağı düşünülmektedir.
Diyabetlilerde kardiyovasküler hastalıklar en önemli
•
ölüm nedenidir. Diyabetlilerde kalp krizi ve inme
geçirme riski diyabetli olmayanlara göre 2 kat daha
fazladır.
Gelişmiş ülkelerdeki böbrek yetmezliği
•
vakalarının ve buna bağlı büyük oranlardaki diyaliz
harcamalarının en önemli nedeni diyabettir.
Tüm diyabetlilerin %10-20’si böbrek yetmezliği
•
sonucu hayatını kaybetmektedir.
Diyabetik retinopati gelişmiş ülkelerde erişkinlerde
•
görme kaybının en önemli nedenidir.
Dünya üzerinde yaklaşık 2.5 milyon insan diyabetik
•
retinopatiden etkilenmektedir.
Diyabet tanısından yaklaşık 15 yıl sonra
•
diyabetlilerin %2’sinde körlük, %10’unda ciddi görme
kaybı gelişmektedir.
Alt ekstremite ampütasyonlarının %40-70’inden
•
diyabet sorumludur. Dünya üzerinde her 30 saniyede
bir 1 diyabetli ayağını kaybetmektedir.
Diyabet maliyeti çok yüksek bir
hastalıktır5.
Diyabetin kişi başı yıllık maliyeti 1100-1200 dolar
•
civarındadır. Bu miktarın yaklaşık yarısı tedavi için
yapılan harcamalardan kaynaklanmaktadır.
Türkiye’de diyabet için yapılan toplam harcama
•
yıllık 1.1- 2.5 milyar dolar arasındadır.
Komplikasyon varlığında doğrudan toplam maliyet
•
3 kat artmaktadır.
Bir hasta herhangi bir nedenle hastaneye
•
yatırıldığında maliyet 6.5 misli artmaktadır.
1. Diabetes Prevalence (http://www.idf.org/home/index.cfm?node=264)
2. Diabetes facts (http://www.worlddiabetesfoundation.org/composite-35.htm)
3. Diabetes fact sheet (http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/
en/index.html)
4. The diabetic foot: amputations are preventable ( http://www.idf.org/home/
index.cfm?unode=F2E52CF1-7C7D-40D8-821B-46C9A815F086)
5. Şeker hastalığı ( http://www.tavsiyeediyorum.com/makale_265.htm)
2011 Ocak - January
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
12
345678 9
101112131415 16
171819202122 23
2
4/312526272829 30
01
Cumartesi - Saturday
02
Pazar - Sunday
2011
OCAK
January
Diyabetin
Sınıflaması1
Tip 1 Diyabet
• İmmun nedenli
• Nedeni bilinmeyen
Tip 2 Diyabet
• Periferik insülin direncinin ön planda olduğu
• İnsülin sekresyon yetmezliğinin ön planda
03
Pazartesi - Monday
olduğu
Diğer Tipler
• İnsülin fonksiyonunda genetik bozukluklar
• Beta hücre fonksiyonunda genetik bozukluklar
• Pankreas hastalıkları
• Endokrin hastalıklar
• İlaçlar ve diğer kimyasal maddeler
• Enfeksiyonlar
• Diğer genetik sendromlar
Gestasyonel Diyabet
Pre-Diyabet
1. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus, American
Diabetes Association Diabetes Care 2009, 32 (Supplement I): 62-67.
2. ADA, 2010
06
Perşembe - Thursday
07
Cuma - Friday
1. hafta
2011 Ocak - January
P
S
Ç
P
C
Dünya Sağlık Örgütü, açlık kan şekerinin
110-125 mg/dl arasındaki değerlerini
Bozulmuş Açlık Glukozu, 126 mg/dl ve üzerini
ise diyabet olarak tanımlamıştır. 75 gram
glukoz alımından 2 saat sonra ölçülen tokluk
değerinin 140 mg/dl’nin üzerinde olmasını
Bozulmuş Glukoz Toleransı (IGT) olarak
belirlemiştir.
CP
M TW T F S S
12
345678 9
101112131415 16
171819202122 23
2
4/312526272829 30
04
05
08
09
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
1. hafta
Diyabet
Tanı Kriterleri1
Semptomlar + Rasgele Plazma
Glukozu ≥200 mg/dl
10
• Diyabete özgü semptomların (poliüri,
polidipsi, polifaji ve açıklanamayan kilo kaybı
vb.) varlığına ek olarak günün herhangi bir
saatinde ölçülen plazma glukozunun ≥ 200
mg/dl olması.
Pazartesi - Monday
veya
Açlık Plazma Glukozu ≥ 126 mg/dl
(En az 8 saatlik açlık sonrası)
Bu değer başka bir zaman diliminde aynı
koşullarda doğrulanmalıdır.
•
veya
Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT)
2. saat değeri ≥200 mg/dl
75 gr glukoz ile yapılan OGTT’de 2. saat
plazma glukoz değerinin ≥ 200 mg/dl olması.
•
Bozulmuş Glukoz Toleransı (IGT)
Oral Glukoz Tolerans Testi’ne göre 2. saatte plazma
glukozunun 140-199 mg/dl olmasıdır.
Bozulmuş Açlık Glukozu (IFG)
Açlık plazma glukozunun 100-125 mg/dl
13
Perşembe - Thursday
olmasıdır.
IGT ve IFG pre-diyabet olarak
adlandırılır. Diyabetin ve
kardiyovasküler hastalık riskinin
artmış olduğunu gösterir. Bu
durumda diyabetin ortaya çıkmasını
engelleyecek ya da geciktirecek
yaşam tarzı değişiklikleri (kilo
kontrolü, fizik egzersiz vb)
önerilmelidir1,2.
1. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus, American Diabetes
Association Diabetes Care 2009,32(Supplement I): 62-67.
2. Standards of Medical Care in Diabetes American Diabetes Association.
Diabetes Care 2009,32 (Supplement I):13-61.
2. hafta
2011 Ocak - January
P
S
Ç
P
C
CP
12 Ocak
İnsülinin Keşfinin
89. Yılı
M TW T F S S
12
345678 9
101112131415 16
171819202122 23
2
4/312526272829 30
11
12
14
15
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Cuma - Friday
16
Pazar - Sunday
2. hafta
Gebelik Diyabeti (Gestasyonel
Diyabet) İçin Tanı Kriterleri1
Tüm gebelere ilk görüşmede risk değerlendirmesi
yapılır. Yüksek riskli (obezite, polikistik over
sendromu tanısı, daha önceki gebelikte diyabet
öyküsü, glukozüri, ailede diyabet öyküsü) gebelerde
en kısa sürede kan şekeri testi yapılmalıdır. Bu
testin sonucu diyabeti düşündürürse, test farklı bir
günde tekrarlanarak tanı doğrulanmalıdır. Bu testin
sonucu normal çıksa bile yüksek riskli gebelere
24-28 haftalar arasında tekrar tanı testi uygulanır.
Taramada iki temel yaklaşım vardır.
17
Pazartesi - Monday
1. Tek aşamalı yaklaşım (çok
yüksek riskli gebelerde maliyet
etkin olabilir)
24-28 haftalar arasında 75 ya da 100 gr glukoz
ile OGTT yapılır. 8- 14 saatlik açlıktan sonra sabah
saatlerinde 75 ya da 100 gr glukoz ile yapılan
OGTT’de aşağıda belirtilen bulgulardan en az ikisi
varsa Gebelik Diyabeti tanısı konur.
2. İki aşamalı yaklaşım
24-28 haftalar arasında günün herhangi bir
saatinde 50 gr glukoz verildikten sonra 1. saat
plazma glukozu ≥ 140 mg/dl ise test başka bir
günde 75 ya da 100 gr glukoz ile tekrarlanır.
20
Perşembe - Thursday
75 gr glukoz
ile yapılan OGTT
100 gr glukoz
ile yapılan OGTT
AKŞ ≥ 95 mg/dl
1.st KŞ ≥ 180 mg/dl
2.st KŞ ≥ 155 mg/dl
AKŞ ≥
1.st KŞ ≥
2.st KŞ ≥
3. st KŞ≥
95 mg/dl
180 mg/dl
155 mg/dl
140 mg/dl
* Gestasyonel diyabet tanısı alan kadınlara
doğumdan 6-12 hafta sonra tekrar tarama testinin
(OGTT) yapılması önerilir.
1. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus, American Diabetes
Association Diabetes Care 2009,32 (Supplement I):62-67.
3. hafta
2011 Ocak - January
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
345678 9
101112131415 16
171819202122 23
2
4/312526272829 30
OCAK
January
18
19
21
22
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cuma - Friday
Cumartesi - Saturday
23
Pazar - Sunday
3. hafta
Tanı Testleri
Nelerdir?
Kan glukoz ölçümü
Glukoz ölçümünün venöz kan örneğinden yapılması
önerilir. Kan plazma ve serumunda ölçülen glukoz ,
tam kan glukozundan yaklaşık %5 daha fazladır. Tam
kan glukoz değeri 1.15 ile çarpılarak plazma değeri
bulunabilir. Ölçüm yapılacak kan örneği uzun süre
bekletilirse sonuç olduğundan daha düşük çıkabilir. Bu
nedenle alınan örnekler en kısa zamanda labaratuvara
gönderilmeli bekletilecek ise serin bir yerde tutulmalıdır
( buzdolabının kapağında ya da rafında).
24
Pazartesi - Monday
• Açlık kan glukozu
Açlık kan glukozunun normal değeri 80-110 mg/dl’dir.
Açlık kan glukoz değeri plazmada ≥ 126 mg/dl,
tam kanda (glukometre ile) ≥ 110 mg/dl’ise diyabet
tanısı için bu değerler başka bir zaman diliminde
doğrulanmalıdır.
• Tokluk kan glukozu
Yemekten 2 saat sonra plazma glukozu ≥ 200 mg/dl
ise diyabeti düşündürür. Tek ölçüm yeterli değildir.
Günün herhangi bir saatinde kan şekeri 200 mg ve
üstünde bulunmuşsa OGTT yapılmaz. Ölçüm aç olarak
venöz plazmada doğrulanmalıdır.
27
Perşembe - Thursday
28
Cuma - Friday
4. hafta
2011 Ocak - January
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
345678 9
101112131415 16
171819202122 23
2
4/312526272829 30
OCAK
January
25
26
29
30
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
4. hafta
Tanı Testleri
Nelerdir? (Devam)
Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT)
OGTT diyabet tanısı için kullanılan en duyarlı testtir.
Test öncesi en az 3 gün karbonhidrat kısıtlaması
olmayan (en az 150 gr/gün karbonhidrat) diyet
uygulanır. Test 8 saat açlıktan sonra uygulanır.
Açlık kan şekeri ölçümünden sonra 300 ml su içine
75 gr glukoz eklenerek bu karışım 3-5 dakika içinde
bireye içirilir. Tanı için 2. saatteki plazma glukozunun
değerlendirilmesi önerilir. Sonucun ≥ 200 mg/dl
olması diyabet tanısı için yeterlidir.
31
Ocak
Pazartesi - Monday
OGTT sırasında sigara, kahve vb. içilmesine
izin verilmez.
Glukoz toleransını bozabilecek ilaçlar (oral
hipoglisemikler, dilantin, betablokerler, tiazid
grubu diüretikler, nikotinik asit türevleri)
kullanılıyorsa OGTT ‘den 1 hafta önce kesilir.
Enfeksiyonlar, akut ve ağır stresler, travma,
büyük cerrahi girişimlerden sonra ve akut
kardiyovasküler ve serebral olaylar sırasında
OGTT yapılmaz.
Açlık plazma glukoz değeri en az iki kez 126
mg/dl ve üstünde ise diyabet tanısı için OGTT
gerekmez.
03
Perşembe - Thursday
• Glukozillenmiş hemoglobin
(HbA1C / A1C) ve fruktozamin
Glukoz hemoglobine bağlandığında HbA,
proteinlere bağlandığında Fruktozamin olarak
adlandırılır. HbA1C bireylerin son 2-3 aylık ortalama
kan glukoz değerini, fruktozamin ise 3-4 haftanın
ortalama glukoz değerini gösterir. HbA1C ve
Fruktozamin düzeylerinin yüksek olması kişinin
glukoz düzeyi hakkında fikir verebilir ancak tanı testi
olarak kullanılması tavsiye edilmez.
• İdrarda glukoz ölçümü
İdrarda glukoz ölçümü uygulama kolaylığı nedeni
ile diyabet tanısı sırasında kullanılabilir ancak tek
başına tanısal bir değeri yoktur.
5. hafta
2011 Şubat - February
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28
ŞUBAT
February
01
02
04
05
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cuma - Friday
Cumartesi - Saturday
06
Pazar - Sunday
5. hafta
Asemptomatik Erişkin Bireylerde
Tip 2 Diyabet Taraması İçin Öneriler1
• Tarama için AKŞ veya OGTT (75 gr. glukozla)
kullanılabilir. Yüksek riskli bireylere OGTT ile tarama
tavsiye edilir.
• Tarama için temel kriterlerden biri fazla tartı
ya da obezitedir. Yaşı kaç olursa olsun erişkin bir
bireyin Beden Kitle İndeksi ≥ 25 kg/m2 ise ve birey
tablo 1’de belirtilen risk faktörlerinden en az birini
taşıyorsa mutlaka kan şekerine bakılmalıdır.
07
Pazartesi - Monday
• Başka risk faktörünün varlığı aranmaksızın
taramaya 45 yaşında başlanmalıdır.
• Tarama testleri normal çıkarsa bu testlerin ne
sıklıkla tekrarlanacağı konusunda bir fikir birliği
olmamakla birlikte 3 yılda bir tekrarlanması önerilir.
• Toplum temelli taramalar yeterince etkin
olmayabilir.
Tablo 1. Diyabet risk faktörleri
• Fiziksel aktivite yetersizliği
• Birinci derece akrabalarda diyabet öyküsü
• Gestasyonel diyabet tanısı almış olmak ya
da 4 kilonun üstünde bebek doğurmak
• Hipertansif olmak (≥ 140/90 mmHg)
10
Perşembe - Thursday
• HDL kolesterol düzeyinin ≥ 35 mg/dl ,ve /
veya trigliserid düzeyinin ≥ 250 mg/dl olması
• Polikistik Over Sendromu
• Daha önceden IGT ya da IFG tanısı almış
olmak (Pre-diyabet)
• İnsülin direnci ile ilişkili diğer klinik durumlar
(acanthosis nigricans)
• Vasküler hastalık öyküsü
1. Standards of Medical Care in Diabetes American Diabetes Association.
Diabetes Care 2009,32(Supplement I:13-62.
6. hafta
2011 Şubat - February
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28
ŞUBAT
February
08
09
11
12
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cuma - Friday
Cumartesi - Saturday
13
Pazar - Sunday
6. hafta
Çocuklarda Tip 2 Diyabet
Taraması İçin Öneriler1
Kriter
• Fazla kilolu (yaş ve cinsiyete göre BKİ 85. persentilin
üstünde, boya göre ağırlığı 85. persentilin üstünde ya
da boya göre ağırlığı %120’nin üstünde) olan çocuklar
İlave olarak aşağıda belirtilen risk
faktörlerinden en az 2’sinin bulunması
14
Pazartesi - Monday
• Birinci ya da ikinci derece akrabalarda Tip 2
diyabet öyküsü,
• İnsülin direnci belirtileri ya da insülin direnci ile
ilişkili durumlar (acanthosis nigricans, polikistik over
sendromu, hipertansiyon, dislipidemi, düşük doğum
tartısı),
Annede diyabet öyküsü ya da gestasyonel diyabet
•
Tarama için önerilen yaş: 10 yaş ya
da puberte 10 yaşından önce başlamışsa puberte
başlangıcı
Tarama sıklığı: Her 2 yılda bir
Önerilen Test: Açlık Plazma Glukozu
1. Standards of Medical Care in Diabetes American Diabetes Association.
Diabetes Care 2009,32(Supplement I):13-62.
17
Perşembe - Thursday
18
Cuma - Friday
7. hafta
2011 Şubat - February
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28
ŞUBAT
February
15
16
19
20
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
7. hafta
Tip 2 Diyabetin
Önlenmesi / Geciktirilmesi1
Günümüzde diyabetin tedavi ile ortadan kaldırılması
mümkün değildir, ancak yaşam tarzı değişiklikleri ile Tip
2 diyabetin büyük ölçüde önlenebildiği bildirilmektedir.
Öneriler
IGT ve IFG’li bireyler vücut ağırlığında %5-10
•
kayıp sağlayacak şekilde etkili, sürekli ve haftada
21
Pazartesi - Monday
en az 150 dakika süreli bir egzersiz programına
yönlendirilmelidir.
Başarıya ulaşmak için danışmanlık sürekli
•
olmalıdır.
Yaşam tarzı değişikliklerine ilave olarak yüksek
•
riskli bireylere (IGT ve IFG, A1c’nin 6’nın üstünde
olması, düşük HDL ve yüksek trigliserid düzeyi,
hipertansiyon ve birinci derece akrabada diyabet
öyküsü) ve 60 yaşın altındaki obez bireylere
Metformin önerilebilir.
Pre-diyabetli bireyler diyabet gelişimi açısından
•
yılda bir kez izlenmelidir.
1. Standards of Medical Care in Diabetes American Diabetes Association.
Diabetes Care 2009,32 (Supplement I):13-62.
24
Perşembe - Thursday
25
Cuma - Friday
8. hafta
2011 Şubat - February
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28
ŞUBAT
February
22
23
26
27
Salı - Tuesday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
8. hafta
Diyabette Tıbbi
Beslenme Tedavisi
Diyabetliler için beslenme önerileri sağlıklı
yaşam için önerilenlerle benzerdir. Beslenme ile
ilgili amaçlara ulaşmak için; diyabetli birey ve
ekip üyelerinin işbirliği yapması gerekir. Tıbbi
beslenme tedavisini diyetisyen yapar. Ancak
tüm ekip üyelerinin beslenme tedavisi hakkında
bilgili olmaları ve diyabetli bireyin gereksinimi
olan yaşam biçimi değişikliklerini yapmada onu
desteklemeleri gerekir.
• Şeker ve tatlı tüketimini en aza indirmek,
• Günde 5 porsiyon meyve - sebze tüketimini
sağlamak olabilir.
Bu küçük değişimlerin diyabet üzerindeki
olumlu etkisi kan şekeri takibi yapılarak hastaya
farkettirilirse motivasyon artacaktır.
Tokluk şekerlerinin ölçümü diyabetlinin
beslenme eğitiminde besin - kan şekeri ilişkisini
açıklamak için etkili bir yöntemdir.
Amaç
Alkol alımı
•
•
Tıbbi beslenme tedavisinin temel amacı bireyin
yaşam kalitesini ve psikososyal iyiliğini arttırarak
sağlıklı beslenmesini sağlamak, bunların sonucu
olarak da metabolik kontrolü iyileştirmek ve akut ve
kronik komplikasyonları önlemektir. Bu doğrultuda
diyabetlide;
İstenen vücut ağırlığını sağlamak ve sürdürmek
Besin gereksinimlerini bireysel olarak
belirlemek
Tip 1 diyabetlilerde, büyüme-gelişme için
yeterli enerji sağlamak
Kilolu / obez olan Tip 2 diyabetlilerde kilo
kontrolünü sağlamak
Gebe ve emziren kadınlarda, yeterli besin ve
enerji gereksinimini sağlamak
Yaşlılarda, bireyin yaşına uygun besin
gereksinimlerini sağlamak
•
•
•
•
•
•
Alkolün kan şekeri düzeyine etkisi sadece
alınan alkolün miktarına bağlı değil besin alımı ile
ilişkisi de önemlidir.
İnsülin veya oral hipoglisemik ilaç alanlarla aç
karnına alkol tüketirlerse, hipoglisemi gelişebilir.
Diyabet iyi kontrollü olduğunda, besinlerle ve
orta düzeyde alkol kullanımı, kan glukoz düzeyini
etkilemez.
Yetişkin kadınlar için 1 ölçü, erkekler için 2
ölçü (1 ölçü=350cc bira, 140 cc şarap ) dengeli
yemek öğünü ile alınabilir.
Pankreatit, dislipidemi, özellikle
hipertrigliseridemisi olanlar veya nöropati
gibi sağlık sorunları olanlarda alkolden uzak
durulmalıdır.
•
•
•
•
•
Öneriler
•
Diyabetli bireyler, tedavi amacına ulaşılacak
bireyselleştirilmiş tıbbi beslenme tedavisi almalıdır.
Karbonhidratların miktarı (gram),
karbonhidratın tipi kadar kan glukozunu etkiler.
Karbonhidrat sayımı ya da değişimler glisemik
kontrolü sağlamada anahtardır. Glisemik indeks
kullanımı ilave yarar sağlar.
Düşük karbonhidratlı beslenme (≥ 130g/gün)
diyabet yönetiminde önerilmemelidir.
Kilolu (BMI 25.0 - 29.9 kg/m2) ya da obez
olan (BMI ≥ 30.0 kg/m2) tüm bireylerde kilo
verme önerilir.
Kilo vermeyi başarmada ilk yaklaşım, enerji
alımının azaltıldığı ve fiziksel aktivitenin arttırıldığı
yaşam biçimi değişikliğidir.
Davranış değişimi zordur, küçük ve kolay
hedeflerle ilerlenmelidir. Örneğin diyabetlide
beslenme tedavisi planlanırken ilk basit adımlar;
• Sağlıklı karbonhidrat tüketimini arttırmak,
•
02
Çarşamba - Wednesday
•
•
•
•
9. hafta
Sağlıklı Beslenme Piramidi
2011 Mart - March
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28293031
28 Şubat
01
03
05
04
06
Pazartesi - Monday
Salı - Tuesday
Perşembe - Thursday
Cumartesi - Saturday
Cuma - Friday
Pazar - Sunday
9. hafta
Diyabet Tedavisinde
Fiziksel Aktivite
Düzenli fiziksel aktivitenin kan glukoz kontrolünde,
kardiyovasküler risk faktörlerini azaltmada, kilo vermede
ve iyilik duygusunu artırmada etkili olduğu görülmüştür.
Fiziksel aktivite programına başlamadan önce
ayrıntılı tıbbi muayene yapılmalıdır. Fiziksel aktivite
komplikasyonları ağırlaşacağından makro ve
mikrovasküler komplikasyonlar taranmalıdır. Riskli olan
diyabetlilerde fiziksel aktivite azaltılmalıdır. Bireye özgü
planlanmalıdır.
07
Pazartesi - Monday
Diyabette fiziksel aktivitenin
yararları
gereksinimini azaltır ve etkisini artırır.
• İnsülin
Kan glukoz düzeyini düşürür ve metabolik kontrolü
•
sağlar.
azaltır.
• Ketonemiyi
kontrolünü ve kilo vermeyi sağlar.
• Kilo
Periferal insülin duyarlılığını artırarak insülin direncini
•
ve hiperinsülinemiyi azaltır.
basıncını düzenler.
• Kan
Kan lipid profilini düzenler (Total kolesterolü, LDL
•
kolesterolü, trigliseridi düşürür; HDL kolesterolü yükseltir).
kontrolünü sağlar.
• Kilo
Eklem
hareketlerini artırır.
• Kas kütlesi
gücünü artırır.
• İyilik hissinivearttırır
ve yaşam kalitesini yükseltir.
•
Öneriler
Düzenli fiziksel aktivite programı bütün diyabetlilere
•
önerilmektedir.
Fiziksel aktivite bireyin yaşam biçimi, genel sağlık
•
durumu ve diyabet komplikasyonlarının varlığı dikkate
alınarak diyabetli ve diyabet ekibi tarafından birlikte
planlanmalıdır.
Fiziksel aktivite diyabetlinin isteğine ve yeteneğine
uygun olmalıdır.
Aerobik egzersizler önerilir (örneğin yüzme veya
yürüyüş gibi).
Ortalama olarak haftada toplam 150 dakika orta
derecede veya yoğun egzersiz önerilir. Günde 4000
adım ile başlayıp 6 ay içinde 10.000 adıma çıkarılacak
bir yürüyüş de diyabet kontrolü için önerilen bir başka
örnektir.
Diyabetlinin aktivitesini arttıracak her fırsattan
yararlanılmalıdır. Egzersiz kısa ve az yoğun
programlarla başlanıp kademeli olarak arttırılmalıdır.
Örneğin; haftada 3 gün 5-10’ar dakikalık yürüyüşlerle
başlayıp hedef miktar ve sıklığa ulaşılabilir.
•
•
•
10
Perşembe - Thursday
•
American Diabetes Association:Clinical Practice Recommendations 2006:
Position Statements, Diabetes Care, 2006; 29: Supplement 1.
Childs B, Kruger D et al. Complete Nurse’s Guide to Diabetes Care, Eds.Childs
B, Cypress M, Spolett G, USA, 2005.
10. hafta
2011 Mart - March
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
14 Mart
Tıp Bayramı
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28293031
08
09
11
12
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
13
Pazar - Sunday
10. hafta
Diyabet Tedavisinde Oral
Antidiyabetik (OAD) Kullanımı
Oral antidiyabetik ilaçlar (OAD) Diyet ve Egzersiz
ile regülasyon sağlanamayan Tip 2 diyabetli
bireylerde kullanılır.
Başlıca insülin salgılatıcı (sekretogog), insülin
duyarlılaştırıcı (sensitizer) ve a - glukozidaz
inhibitörleri olarak üç grup OAD vardır.
14
Pazartesi - Monday
İnsülin salgılatıcı
(sekretogog) ilaçlar
Bu grupta pankreas b hücrelerinden insülin
salınımını artıran sulfonilüreler (SU) ile etki
mekanizması benzer, ancak etki süresi daha kısa
olan glinidler yer alır.
Sekretogogların yan etkileri
• Hipoglisemi
• Alerji
• Deri döküntüleri
• Alkol flushing (klorpropamid)
• Hepatotoksisite
• Hematolojik toksisite (agranlositoz, kemik iliği
aplazisi)
Sekretagog hipoglisemisini önleme
• Yüksek riskli hastayı tanımak
• Yaşlı (>70 yaş)
• Renal veya hepatik yetersizlikli bireyler
• En küçük dozda başlamak
• Dozları yavaş bir şekilde 7–10 günlük aralarla
değiştirmek
Uzun etkililerden kaçınıp, genellikle kısa etkili
preparat vermek
Renal fonksiyon bozukluğunda düşük doz
kullanmak
İlaç etkileşimlerini ihmal etmemek
Öğün atlamamak, ilaç alımından sonra
beslenme şarttır
17
Perşembe - Thursday
•
•
•
•
Sülfonilüreler ile etkileşen ilaçlar
Hipoglisemi riskini artıranlar: Aspirin, Fibrat,
Trimetoprim, Alkol, Antikoagulanlar, H–2 reseptör
blokerleri, Allopurinol.
Hiperglisemi riskini artıranlar: Barbitürat,
Rifampin, b-blokerler, Diüretikler, Kortikosteroid,
Östrogen, Fenitoin.
11. hafta
2011 Mart - March
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28293031
15
16
18
19
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
20
Pazar - Sunday
11. hafta
Diyabet Tedavisinde Oral
Antidiyabetik (OAD) Kullanımı (Devam)
Oral antidiyabetik ilaçlar etki mekanizmalarına göre
dört ana grupta toplanabilir:
İnsülin salgılatıcı ajanlar (sekretogog)
İnsülin duyarlaştırıcı ajanlar (sensitizer)
Alfa glukozidaz inhibitörleri
İnsülinomimetik ajanlar
•
•
•
•
21
İnsülin duyarlılaştırıcı (sensitizer) ilaçlar
Pazartesi - Monday
Bu grupta biguanid (metformin) ve tiazolidinedion (glitazon) olmak üzere iki alt grup ilaç yer alır. Metformin karaciğer düzeyinde, glitazonlar ise daha çok yağ dokusu
düzeyinde insülin duyarlılığını artırıcı etki gösterirler.
Metforminin endikasyonları
• Tip 2 obezlerde ilk tercih
• Sendrom X (hipertansiyon, DM, hiperürisemi, obezite)
• Tip 1’lerde insüline ilave olarak
• SU’lerle kombine olarak
Metforminin yan etkileri
• Gastrointestinal iritasyon (gaz, şişkinlik gibi yan
etkiler genellikle geçicidir)
• Kramplar
• Diyare
• Ağızda metalik tat
• B 12 vitamin eksikliği
• Laktik asidoz (%0.03)
Metforminin kontrendikasyonları
• Renal fonksiyon bozukluğu (serum kreatinin>1.4mg/dl)
• Hepatik fonksiyon bozukluğu
• Laktik asidoz öyküsü
• Kronik alkolizm
• Kardiyovasküler kollaps, akutmiyokard infarktüsü
• Ketonemi ve ketonüri
• Konjestif kalp yetmezliği
• Kronik pulmoner hastalık (kronik obstrüktif akciğer
hastalığı)
• Periferik damar hastalığı
• Major cerrahi girişim
• Gebelik ve emzirme dönemi
24
Perşembe - Thursday
Glitazonların yan etkileri
• Ödem
• Anemi
• Konjestif kalp yetmezliği (özellikle yoğun insülin
tedavisi ile birlikte kullanıldığında)
• Sıvı retansiyonu
• Kilo artışı
• LDL kolesterol artışı (özellikle rosiglitazonda)
• Transaminazlarda yükselme
12. hafta
2011 Mart - March
P
S
Ç
P
C
CP
OAD’ler İNSÜLİN değildir. İnsülin
yerine kullanılmazlar. Çoğu karaciğer
ve böbrek yoluyla atılırlar. Başarılı etki
gösterebilmeleri için yenilen gıdalara
dikkat edilmesi gereklidir. OAD’ler
gebelikte kontrendikedir.
M TW T F S S
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
28293031
22
23
25
26
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
27
Pazar - Sunday
12. hafta
Diyabet Tedavisinde Oral
Antidiyabetik (OAD) Kullanımı (Devam)
Glitazonların kontrendikasyonları
•
Alanin amino transferaz (ALT) > 2.5 X normal üst
sınır
Konjestif kalp yetmezliği
Kronik ağır böbrek yetersizliği
Tip 1 diyabet
Major cerrahi girişim
Gebelik
Adölesan ve çocuklarda glitazon grubu ilaçlar
kullanılmamalıdır.
•
•
•
•
•
•
28
Mart
31
Mart
Pazartesi - Monday
a - glukozidaz inhibitörleri
Barsaktan glukoz absorpsiyonunu geciktirirler.
a - glukozidaz inhibitörlerinin
endikasyonları
Primer tedavi: Hafif veya orta derecede
hiperglisemili Tip 2 DM’lilerde tek başına veya SU
ve metforminle kombine olarak
Yardımcı tedavi: İnsülin veya SU kullanan Tip 2
DM’lilerde daha iyi postprandiyal glisemik kontrol
sağlamak için, yüksek doz insülin kullanan Tip 1
DM’li hastalarda insülin dozunun azaltılması veya
postprandiyal glukoz yükselmelerinin düşürülmesi
için kullanılabilir.
a - glukozidaz inhibitörlerinin
yan etkileri
Perşembe - Thursday
• Şişkinlik, hazımsızlık, diyare
• Karaciğer enzimlerinde reversible artış
• Nadiren demir eksikliği anemisi
a - glukozidaz inhibitörlerinin
kontrendikasyonları
• Enflamatuar barsak hastalığı
• Kronik ülserasyon
• Malabsorbsiyon
• Parsiyel barsak obstrüksiyonu
• Siroz
• Gebelik ve emzirme dönemi
• 18 yaş altı diyabetliler
13. hafta
2011 Nisan - April
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930
29
Mart
Salı - Tuesday
01
Cuma - Friday
NİSAN
April
30 Mart
Çarşamba - Wednesday
02
Cumartesi - Saturday
03
Pazar - Sunday
13. hafta
Diyabet Tedavisinde Oral
Antidiyabetik (OAD) Kullanımı (Devam)
Kombine tedavi
Tip 2 DM’li hastaların yaklaşık 2/3’ü sulfonilüre
kullandıkları için genellikle maksimum sulfonilüre
dozuna karşın glisemik kontrol sağlanamadığında
diğer OAD’ler eklenmelidir.
04
Pazartesi - Monday
• Sulfonilüre + metformin: Bu kombinasyon
Tip 2 DM’nin patogenezi göz önünde tutulursa
faydalı ve en sık kullanılan bir yöntemdir. Bu şekilde
kullanımında belirgin kilo alma olmadığı gibi
glisemik kontrol de düzelmektedir.
•
Sulfonilüre + tiazolidinedion: Sulfonilüre
ile birlikte rosiglitazon veya pioglitazon kullanan
hastalarda sulfonilüre monoterapisine göre AKŞ de
ortalama 25–45 mg/dl’ lik, A1C’ de %0,6–1,0
‘lık bir azalma, HDL-K ve LDK-K ‘ da artma olduğu
saptanmıştır.
• Sulfonilüre + alfa-glukozidaz inhibitörü:
Sulfonilürelere akarboz eklendiğinde özellikle post
prandiyal hiperglisemide belirgin azalma olduğu
gösterilmiştir.
Metforminle başlayan kombinasyonlar ise;
a. Metformin + Sulfonilüre
b. Metformin + Tiazolidinedion
c. Metformin + Meglitinid
d. Metformin + Alfa-glukosidaz inhibitörleri
Benzer etki mekanizması olan OAD’ler birlikte
kullanılmamalıdır. Tip 2 DM’li hastalarda tedavi
algoritmi hastaya ve klinik deneyimlere bağlı olarak
değişiklikler gösterir.
07
Perşembe - Thursday
Oral Antidiyabetiklerin
Klinik Özellikleri
Antidiyabetik
Ajan
HbA1c’de
Azalma %
AKŞ’ de
Azalma (mg/dl)
Sulfonilüreler
0.8 - 2.0
60 - 70
Meglitinidler
0.5 - 2.0
65 - 75
Biguanidler
1.5 - 2.0
50 - 70
Thiazolidinedionlar
0.5 - 1.5
25 - 50
Alfa-glukozidaz
inhibitörleri
0.7 - 1.0
35 - 40
14. hafta
2011 Nisan - April
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
7 Nisan
Dünya Sağlık Günü
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930
05
06
08
09
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
10
Pazar - Sunday
14. hafta
OAD Alan
Hastaların Eğitimi (Devam)
OAD alan hastaların eğitimi
•
Hastalar beslenme programları ile ilgili ne
biliyorlar?
Neden OAD almaları gerekiyor? İnsülinden ne
farkı var?
Rezidüel insülinin önemi nedir?
İlaç hakkında hastanın bilmesi gerekenler:
İlacın adı? Ne zaman ve kaç tablet alınmalı?
Oral ilaçlar ve beslenme ilişkisi? Gibi sorular
yanıtlanmalıdır.
Sülfonilüre alan hastalara hipoglisemi
olasılığından söz edilmeli, belirti ve bulguları
açıklanmalıdır.
Alkol hem kilo almaya hem de hipoglisemi
riskine katkıda bulunur. Çok arzu edilirse beyaz ya
da kırmızı şarap veya alkolsüz bira gibi şeker ve
kalori değerleri daha az olan içkiler özellikle tok
karnına önerilebilir.
Bazı tıbbi testlere hazırlık olarak hastanın
aç kalması gerekiyorsa, OAD’lerin kesilmesi
gerekebilir.
Bazı hipertansiyon ilaçları (b blokerler,
diüretikler), kortikosteroidler metabolik kontrolü
bozabilir.
Hasta kendisine önerilen ilaç dışında başka
bir OAD ilaç almaması gerektiği konusunda
uyarılmalı.
Yaşlılarda iştah azalabilir, bellek zayıflayabilir,
öğün atlamamaları ve tabletlerini unutmamaları
konusunda çaba sarf edilmelidir.
Hasta tedavinin uzun süreceği konusunda
uyarılmalı ve kendisine ilacın alınmaması
söylenene kadar ilacını kesmemelidir.
•
•
•
•
•
•
•
Diyabet eğitimcilerinin ekip
içerisinde tartışmaları gereken
konular
• Hastanın ilacını alması nasıl sağlanır?
• Her hasta beslenmesi ile ilgili yeterli bilgiye
sahip mi?
Öğün planlamasının uygulandığından emin
olmak için neleri değerlendirmek gerekir?
Kendi kendine izleme hastanın ilacın etkisini
değerlendirmesini sağlayacak mı?
Hasta için tercih edilen tedavi nedir? Hangi
alternatifler önerilebilir?
•
•
•
1. Nathan DM, et al. Managementof hyperglycemia in type 2 diabetes:
A consensensus statement fromthe ADA and EASD. Diabetes Care 2006;
29: 1963-72.
2. Feld S. Endocr Pract. 2002:8 (suppl.1):41-82.
3. Fuchtenbusch M, Sandl E, Schatz H. Clincal efficacy of new
thiazolidinediones and glinides in the treatment of type 2 diabetes mellitus.
Exp Clin Endocrinol Diabetes 2000; 108: 151-163.
4. Lebovitz HE, Melander A: Sulfonylureas: Basic aspect and clinical uses.
İn : Alberti KG, De Fronzo RA, Zimmet P,eds. İnternational textbook of
diabetes mellitus. Chichester, England ; John Wiley 1997, 802-817
5. Standards of Medical Care in Diabetes, American Diabetes
Association.Diabetes Care 28:(supp 1) s4-s36, 2005.
6. UKPDS Group : İntensive blood-glucose control with sulfonylureas or
insulin compared with conventional treatment and risk of complications in
patients with type 2 diabetes. Lancet 1998; 352: 837-53
7. Wallce TM, Matthhews DR. The drug treatment of type 2 diabetes.
Turin: Blackwell Publishing, 2005.
8. Wood MJ, Bailey CJ. Making a case for inclusion of new oral antidiabetic agents in drug formularies. Pract Diab İnt 2000; 17: 141-146.
•
•
13
Çarşamba - Wednesday
•
Hasta eğitiminde
unutulmaması gereken noktalar
•
Hastanın anlayabileceği basit sözcükleri
kullanın (örneğin; hiperglisemi yerine yüksek kan
şekeri gibi).
Hipogliseminin belirtileri gibi anksiyeteye yol
açabilecek bilgileri verirken korkularını yatıştırın.
Bir defada çok fazla açıklamada bulunmayın.
Mesajları iki ya da üç temel bilgiyle sınırlandırın.
Her görüşmede temel mesajları tekrarlayın.
•
•
15. hafta
2011 Nisan - April
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930
NİSAN
April
11
12
14
16
15
17
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
15. hafta
Yeni Kullanıma Giren / Girecek
Olan Antidiyabetikler
• GLP-1 Agonistleri: Eksenatid
• DPP-4 İnhibitörleri: Vildagliptin Sitagliptin
• GLP-1 Analogları: Liraglutid*
18
İnkretinler: GIP ve GLP-1 dominant inkretinlerdir,
yemek alımına yanıt olarak barsaklardan
salgılanan hormonlardır. Glukoz varlığında insülin
salgılanmasını sağlarlar.
Pazartesi - Monday
İnkretinler yemek sonrası insülin salgılanmasının
%60’ı kadarından sorumlu olabilirler.
İnkretinomimetikler diyabet
tedavisinde ne kadar etkili olabilir?
Diyabetin erken veya orta dönem evresinde olan
hastalar faydalanabilir.
Erken evrede tek başına veya metformin
tedavisinin yetersiz kaldığı durumlarda ikinci olarak
eklenecek ilaç olabilir
İnkretinomimetikler+Metformin+SU veya İnkr
etinomimetikler+Metformin+TZD birlikte kombine
edilebilir.
•
•
•
* Türkiye’de henüz ruhsat aşamasındadır.
21
Perşembe - Thursday
22
Cuma - Friday
16. hafta
2011 Nisan - April
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930
NİSAN
April
19
20
23
24
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Çarşamba - Wednesday
Pazar - Sunday
16. hafta
Tip 2 Diyabette
Tedavi Algoritması
25
Pazartesi - Monday
28
Perşembe - Thursday
17. hafta
2011 Nisan - April
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930
NİSAN
April
26
27
29
30
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
01 Mayıs
Pazar - Sunday
17. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması
İnsülinin fizyolojik özellikleri
•
İnsülin, pankreasın Langerhans adacıklarındaki
beta hücrelerinden salgılanan ve kan glukozunu
düşüren bir hormondur.
Sağlıklı bireylerde (gebe ve obez olmayan)
günlük insülin salınımı 0.5–0.7 Ünite/kg (~30–50
Ünite/kg)dir.
Endojen insülinin dolaşımda yarılanma ömrü
3–5 (5.2 ±0.7) dakikadır. Diyabetli bireyde bu süre
artabilir.
İnsülin salgılanması iki aşamalıdır.
• Bazal insülin
- Devamlı salgılanır, 24 saat sabit
düzeydedir.
- Öğünler arasında, gece boyunca ve açlıkta
salınımı sürer ve beyin için gerekli olan
karaciğer glukoz üretimini engellemez.
- Bazal insülin düzeyi 1 Ünite/saattir.
- Günlük gereksiniminin % 40-50’sini karşılar.
• Bolus insülin
- Öğün zamanı salgılanır, değişkendir
- Öğün sonrası hiperglisemiyi sınırlandırır.
- Postprandiyal büyük insülin dalgasıdır.
- Gıda alımını takiben salgılanması başlar,
bazal insülinin 5–10 katına hızla yükselen
insülin düzeyi 1/2–1 saatte pik yapar ve
2–4 saatte bazal düzeye düşer.
- Her bir öğünde toplam günlük insülin
gereksiniminin % 10-20’sini karşılar.
•
02
Pazartesi - Monday
•
•
İnsülin tedavisinin amacı
•
Normal insülin fizyolojisini güvenilir bir biçimde
taklit ederek öglisemeyi sağlamak
Kan glukozunu normal ya da normale yakın
düzeyde tutmak
Hiperglisemi ve glukozüriye bağlı gelişen
semptomları en aza indirmek/ortadan kaldırmak
Diyabetik ketoasidoz ve hiperosmolar komayı
önlemek/düzeltmek
Mikro-makrovasküler komplikasyonları önlemek/
geciktirmek
Enfeksiyonları önlemek/azaltmak
Tip 1 diyabetlilerde büyüme ve gelişmeyi
sağlamak
Gebe diyabetlilerde doğumsal malformasyon,
fetal ve maternal morbidite ve mortaliteyi önlemek/
azaltmak
İyilik hissini artırmak
Yaşam süresini ve kalitesini artırmak
05
Perşembe - Thursday
•
•
•
•
•
•
•
•
•
18. hafta
2011 Mayıs - May
P
S
Ç
P
C
İnsülin, 1921 yılında Banting ve Best tarafından
keşfedilmiş, tıp dünyasındaki en önemli
gelişmelerden biridir. 15 Kasım 1922 yılında ilk
olarak 14 yaşında Leonard Thampson adındaki
çocuğa uygulanmış, 11 Nobel Ödülü verilmiş,
1980’de rekombinant insan insülinleri ve
2000’de insülin analogları geliştirilmiştir.
CP
M TW T F S S
1
234567 8
9 1011121314 15
161718192021 22
232425262728 29
3031
03
04
06
07
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
08
Pazar - Sunday
18. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
İnsülin tedavisini
gerektiren durumlar
• Tip 1 diyabet
• Tedavi gerektiren Gestasyonel Diyabet
• Oral antidiyabetiklerle yanıt alınamayan Tip 2
diyabet
• Akut komplikasyonlar
• Kronik komplikasyonlar
• Cerrahi girişim, travma, ağır enfeksiyon, stres
• Pankreatektomi yapılmış tüm hastalar
09
Pazartesi - Monday
Diyabetlilerde insülin bir yerine koyma tedavisi
olduğundan, beta hücresinin endojen salınım
dinamiği ve ritmine uygun olmalıdır.
İnsülin tipleri ve etki süreleri *
Etkinin
Başlaması
Etkinin
Başlaması
Etkinin
Başlaması
Etkinin
Başlaması
Etkinin
Başlaması
Etkinin
Başlaması
Çok kısa
Etkili
Analog
İnsülin
(Aspart:
NovoRapid
lispro:
humolog)
5 - 15 dk.
0,5 - 1,5
saat
3,5 - 4,5
saat
Berrak
Yemekten
hemen
önce
Kısa Etkili
İnsülin
(Regüler)
(Actrapid,
Humulin R)
0,5 - 1 saat
2 - 4 saat
4 - 6 saat
Berrak
Yemekten
20 - 30 dk
önce
Orta Etkili
İnsülin
(NPH)
(Insulotard,
Humulin N)
1 - 4 saat
4 - 12 saat
12 - 24
saat
Bulanık
Yemekten
30 dk önce
Karışım
0,5 - 1 saat
İnsan
İnsülini
(Mixtard 30,
Humulin M)
Değişken
12 - 16
saat
Bulanık
Yemekten
30 dk önce
Karışım
10 - 20 dk
İnsülini
Analoğu
(NovoMix
30, Humalog
Mix 25/ 50)
1 - 4 saat
24 saate
kadar
Bulanık
Yemekten
hemen
önce
Uzun Etkili
Analog
İnsülin
(Detemir:
levemir,
Glargin:
lantus)
3 - 14 saat
18 - 24
saat
Berrak
Yemekten
hemen
önce,
yatarken,
sabah
1 - 3saat
12
Perşembe - Thursday
McGill M et al. Diabetes Education Modules, International Diabetes
Federation, Brussels, 2006.
Diabetes Forecast, Diabetes Resource Guide 2007.
* Tabloda yer alan süreler sadece rehber
niteliğindedir. Bu bilgiler bireyden bireye veya aynı
bireyde farklı zamanlarda değişebilir.
19. hafta
2011 Mayıs - May
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
12 Mayıs
Hemşireler Günü
1
234567 8
9 1011121314 15
161718192021 22
232425262728 29
3031
10
11
13
14
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
15
Pazar - Sunday
19. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
İnsülin dozu
İnsülin tedavisine başlamak veya
•
tedaviyi yeniden düzenlemek için;
Tedavi başlangıç dozu genel olarak 0.5–1
ünite/kg olarak hesaplanır.
•
İhtiyaç duyulan insülin dozu belirlenirken
diyabetlinin,
- Yaş
- Kilo
- Diyabetin tipi ve süresi
- İnsülin direnci / duyarlılığı
- Glisemik hedefler ve Tip 2 diyabette, en
son kullanılan oral antidiyabetik ilaç dozu dikkate
alınır.
- Özellikle, yeni tanılanmış çocuk ve
adölesan Tip 1 diyabetlilerde ketoasidoz da
varsa insülin ihtiyacı fazladır. Bu nedenle, dozlar
genellikle başlangıçta yüksek olabilir. Fakat,
insülin intravenöz verilirse dozun azalacağı
unutulmamalıdır.
• Tip 1 diyabette balayı dönemi olursa ihtiyaç
• Uygun bir plan ile kan şekeri (öğün öncesi
ve/veya sonrası) ölçülür.
• 2–3 günde bir kan şekeri değişimi izlenir.
• Önce gece küçük dozda orta etkili insülin
başlanabilir.
• İlk açlık şekerini ayarlamak hedeflenmelidir.
• Dozlar 2-4 ünite ya da %10
değiştirilmelidir.
• İkinci enjeksiyon sadece açlık hedefine
ulaşıldığında eklenmelidir.
• Rebound hiperglisemi konusunda Tip 1
0.1–0.3 ünite/kg’a kadar azalabilir. Yakın takip
ile doz ayarı yapılmalıdır.
diyabetlide dikkatli olunmalıdır.
İnsülin tedavi yöntemleri
• Günde tek veya iki doz insülin:
18
OAD tedavisine ek olarak veya bazen Tip
1 diyabette balayı döneminde orta etkili
veya uzun etkili insülinler günde tek doz
olarak kullanılabilmektedir. İnsülin ihtiyacı
fazla olan diyabetlide öğün sonrası insülin
gereksinimini karşılamakta yetersiz kalabilir.
Orta etkili insülinler kullanıldığında maksimum
etki zamanında hipoglisemiye karşı dikkatli
olunmalıdır.
Çarşamba - Wednesday
•
Çoklu insülin tedavisi: Günde üç veya
daha fazla insülin enjeksiyonu ile uygulanır.
Bazal ve bolus insülin gereksinimini karşılar. Hızlı
veya kısa etkili insülinler ile orta veya uzun etkili
insülinler birlikte kullanılır. Karışım insülinler de
tercih edilebilir. Diyabetlinin ve diyabet ekibinin
tercihine göre her öğün öncesi üç kez veya ilave
olarak gece yatmadan önce olmak üzere dört kez
insülin enjeksiyonu yapılır.
20. hafta
2011 Mayıs - May
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
1
234567 8
9 1011121314 15
161718192021 22
232425262728 29
3031
MAYIS
May
16
17
19
21
20
22
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
20. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
İnsülin uygulama zamanı
•
•
Kısa ve orta etkili insülin: Öğünden 30–45
dakika önce
Kısa etkili insülin analogları (Hızlı etkililer):
Öğünden en fazla 15 dakika önce ve öğünden
sonra verilebilir
Orta etkili ya da uzun etkili insülinler yemekle
ilişkili verilmek zorunda değil (fakat her gün aynı
saatte verilmelidir)
23
Pazartesi - Monday
•
McGill M et al. Diabetes Education Modules, International Diabetes
Federation, Brussels, 2006.
Yukarıdaki şekil, bir hastanın CGMS ile yapılan
3 günlük izlem sonuçlarını göstermektedir. Hasta
3 gün boyunca aynı dozda insülini aynı şekilde
uygulamış, aynı yiyeceklerle beslenmiş ve aynı
egzersiz programını sürdürmüştür. Grafik, insülin
tedavisi etkinliğinin ve kan şekeri sonucunun aynı
koşullar sürdürülmesine karşın nasıl değişebileceğini
göstermektedir.
İnsülin emilimini etkileyen faktörler:
• Lipohipertrofi
dozu (doz arttıkça emilim yavaşlar)
• Enjeksiyon
bölgesi ve derinliği
• Enjeksiyon
• Egzersiz
ve vücut ısısı (ısı azaldıkça emilim yavaşlar)
• Çevre
tipi ve dozu
• İnsülin
Yeterince
karıştırmama
•
26
Perşembe - Thursday
Enjeksiyon bölgeleri
Karın
•
- Hızlı emilim
- Aktivitelerden etkilenmez
- Kolay uygulama
-
-
-
-
Bacak (uyluk ön ve yan yüzleri)
•
- Yavaş emilim
Kollar (üst kol lateral yüzleri)
•
- Bacaklara göre daha hızlı emilim
Büyük çocuklarda uygun
Kalça (üst dış kadran)
En yavaş emilim
Küçük çocuklarda uygun
21. hafta
2011 Mayıs - May
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
1
234567 8
9 1011121314 15
161718192021 22
232425262728 29
3031
İnsülin enjektör, kalem veya pompa ile uygulanabilir. İnsülin
tedavisi başlanan erişkin, çocuk veya adölesan her diyabetli
birey, kendi kendine insülin enjeksiyonu yapabilmelidir.
Çocukların ebeveynleri de enjeksiyon yapmayı bilmelidirler.
24
25
27
28
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
29
Pazar - Sunday
21. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
İnsülinin saklanması
•
Açıldıktan sonra dolapta veya oda ısısında 28
gün saklanabilir.
Asla dondurulmaz.
Isı kaynağından uzak tutulmalıdır.
Direkt güneş ışığı veya şiddetli çalkalama
sonucunda bozulabilir.
30 Mayıs
•
•
•
Pazartesi - Monday
İnsülin uygulayan
diyabetli bireyin eğitimi
Diyabetli bireyler;
Kullandığı insülin tipleri ve isimleri
Doğru insülin dozlarının uygulanması
İnsülin emilimini etkileyen faktörler
Evde kan glukozunun ölçümü ve yorumu
İnsülin uygulama tekniği
İnsülin-egzersiz-beslenme ilişkisi
Özel durumlarda (hastalık, seyahat gibi) insülin
tedavi ilkeleri
İnsülin komplikasyonları, korunma ve tedavi
ilkeleri
Acil durumlarda kendisi ya da yakınlarının
bilmesi gereken konular ve başvuracağı yerler
İnsülin tedavisini bildiren kimliği taşıma
İnsülin tedavisini kaydetme ve günlük tutma
İnsülinin saklanması ve taşınması konularında
eğitilmelidir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aiello LP, Cavallerano JD, et al. Medical Management of Type 1 Diabetes,
4th Edition, American Diabetes Association, USA, 2004.
American Diabetes Association:Clinical Practice Recommendations 2006:
Position Statements, Diabetes Care, 2006; 29: Supplement 1.
Childs B, Kruger D et al. Complete Nurse’s Guide to Diabetes Care, Eds.
Childs B, Cypress M, Spolett G, USA, 2005.
02
Perşembe - Thursday
İnsülin pompa tedavisi
•
Günümüzde insülin tedavisi ile taklit edilmeye
çalışılan sağlıklı bireylerdeki endojen insülin
salınımıdır. Bunu en iyi taklit edebilen mevcut araç
ise insülin pompasıdır.
Pompa tedavisi insülin uygulamaları içinde
alternatif bir yöntemdir.
Tip 1 diyabetlilerin %5-10’unun, Tip 2
diyabetlilerin ise biraz daha azının insülin pompa
tedavisine (sürekli cilt altı insülin infüzyonu – CSII)
ihtiyaç duyduğu tahmin edilmektedir.
Kullanımını sınırlayan en önemli iki faktör
maliyeti ve iyi düzeyde hasta eğitim ve uyumunu
gerektirmesidir.
•
•
•
22. hafta
2011 Haziran - June
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
1234 5
6
7
8
9 10 11 12
131415161718 19
202122232425 26
27282930 HAZİRAN
June
31 Mayıs
01
03
04
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
05
Pazar - Sunday
22. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
Amerikan Diyabet Birliği tarafından
tanımlanan Tip 1 diyabette insülin
pompası endikasyonları
06
• Yetersiz diyabet kontrolü göstergeleri
Pazartesi - Monday
- Yüksek HbA1c > %7
• Kadınlarda > %6,5 gebeliğe hazırlanan
> %5,5 gebe
- Dawn fenomeni: (açlık glukozu >%140 mg/dL)
- Günden güne çok değişken olan glukoz
dalgalanlamaları
Farkına varılmadan gelişen veya yardım
gerektiren hipoglisemilerin olması
Yaşam biçimine esneklik getirme gereksinimi
(vardiyalı çalışma, iş seyahatleri gibi)
Düşük dozda insülin gereksinimi (<20 U/gün)
•
•
•
Kaynak: Aiello LP, Cavallerano JD, et al. Medical Management of Type 1
Diabetes, 4th Edition, American Diabetes Association, USA, 2004.
İnsülin pompa
tedavisinin avantajları
Diyabetliler için insülin pompa tedavisinin
avantajları;
serbest bir yaşam,
• Daha
düzeyinde düzelme sağlama,
• HbA1c
iyi kan şekeri kontrolü,
• Daha
• Öğün zamanı ve miktarında esneklik kazanma
(yeni yıl yemeği, öğün atlama gibi özel durumlarda),
• Daha hafif ve az insülin reaksiyonu (hipoglisemi)
yaşama,
• Kontrolünü kaybetmeden egzersiz yapma
yeterliliği,
• Seyahat ederken veya çalışırken değişen
programlara uyum sağlayabilme,
• Kendisiyle barışık olma şeklinde sıralanabilir.
09
Perşembe - Thursday
Sağlık çalışanları için pompa tedavisinin
avantajları;
fenomenini tedavi etme,
• Dawn
azaltma,
• Hipoglisemiyi
varılmayan hipoglisemilerin önlenmesi,
• Farkına
• Komplikasyonları önleme, geciktirme ve tedavi
etme,
sağlıklı büyümeyi sağlama,
• Adölesanlarda
Brittle diyabette kan şekeri dalgalanmalarını
•
azaltma,
• Çocuklarda ve insüline duyarlı yetişkinlerde
düşük insülin dozlarıyla kontrolü sağlama,
• Gastroparezisi olan diyabetlilerde besinlerin
değişken emilimi sonucunda yaşanacak problemleri
azaltmaya yardım etme,
2 diyabette insülin direncini azaltma,
• Tip
• Gebelik sırasında iyi kontrolü sağlama.
23. hafta
2011 Haziran - June
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
1234 5
6
7
8
9 10 11 12
131415161718 19
202122232425 26
27282930 HAZİRAN
June
07
08
10
11
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
12
Pazar - Sunday
23. hafta
İnsülin Tedavisi
ve Uygulaması (Devam)
Pompa tedavisinin dezavantajları
•
Başarısız doz ayarları veya kateter tıkanması,
ayrılması sonucu ketoasidoz.
• Hipoglisemi
• Kateter giriş bölgesinde enfeksiyon ve abse
• Beden imajında bozulma
• Bir cihaza bağımlı olma hissi ya da sürekli
hastalığı hatırlatma
İnsülin pompası nasıl çalışır?
Sağlıklı organizmada insülin salgısı gün içinde
sürekli olarak salgılanan küçük miktarda insülin
(Bazal insülin) ve yemeklerden sonra salgılanan
biraz daha fazla miktarda insülin (Bolus insülin)
olmak üzere iki şekilde olur.
İnsülin pompası bunu taklit etmeye çalışan Bazal
ve Bolus insülin infüzyonu olmak üzere iki ayara
sahiptir:
•
Bazal insülin 24 saat sürekli olarak cilt altına
verilir ve kan şekerini öğünler arasında ve gece
boyunca kontrol altında tutmaya çalışır.
•
Bolus dozları öğün zamanlarında verilir ve
hastanın öğününü planlama ve karbonhidrat
sayımı konusunda beceriye sahip olması beklenir.
•
Ayrıca insülin pompaları kan şekeri yüksek
seyrettiğinde ek bolus dozları yapılmasına olanak
tanıyan düzeltme doz ayarına da sahiptir.
•
İnsülin infüzyonunun hazırlanması:
Şırınganın doldurulması ve yerleştirilmesi,
havasının çıkarılması, 5 ünite bolüsün dışarı
verilmesi, iğnenin takılması.
•
Oluşabilecek problemler: Alarmlar, alarm
ile yanlış mesaj arasındaki farkı anlama, fazla
infüzyonda alarm, yüksek kan şekeri seviyeleri,
düşük kan şekeri seviyeleri.
• Günlük kontrol: İnfüzyon setleri, banyo
yapmak, yüzme ve sporlar, kan şekerine bakma,
öğün öncesi bolus zamanı, bolus algoritm, hastalık
günleri, gerektiğinde insülin enjeksiyonu yapmayı
bilmesi.
Wals J, Roberts R. Pumping Insulin, Torrey Pines Press, 3rd Edition, San
Diego, 2000.
National Institute for Clinical Excellence (2003). Guidance on the Use of
Continous Subcutaneous Insulin Infusion for Diabetes, NICE Technology
Appraisal Guidance No. 57. London: National Institute for Clinical
Excellence. (www.nice.org.uk)
Aiello LP, Cavallerano JD, et al. Medical Management of Type 1 Diabetes,
4th Edition, American Diabetes Association, USA, 2004.
Tomky D. Continuous Subcutaneous Insulin Infusion (Insulin Pump Therapy),
Eds.Childs B, Cypress M, Spolett G. Complete Nurse’s Guide.American
Diabetes Association, USA, 2005.
15
Çarşamba - Wednesday
Pompa tedavisinde
diyabetlinin eğitimi
• Pompa öncesi eğitim: Pompa kullanımının
avantajları, beden imajı değişiklikleri ve
üstesinden gelme, DKA riskinin yüksek olduğunu
bilmesi, hipoglisemiyi daha az hissedeceğini
bilmesi.
•
Pompanın takılması: Pompa hakkında
video izlemi, el kitapçığının okunması, pilin
değiştirilmesi, butonların kullanımını öğrenme,
zamanı ayarlama, boluslar, total günlük dozlar.
24. hafta
2011 Haziran - June
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
1234 5
6
7
8
9 10 11 12
131415161718 19
202122232425 26
27282930 HAZİRAN
June
13
14
16
18
17
19
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
24. hafta
Diyabette Kendi
Kendini İzleme
Metabolik kontrol: Kan şekeri (KŞ) düzeylerinin
dolaylı ve dolaysız yöntemlerle izlenerek
hedeflenen aralıkta seyretmesi için gerekli
davranışsal ve terapötik kararların alınması, kan
şekeri sonuçlarının lipid ve keton düzeyleri gibi
bazı parametrelerle neden-sonuç ilişkisidir.
öncesi komplikasyon riski düşüktür.
• Adölesanlarda (13–19 yaş) KŞ 90–130 mg/
grupta hipoglisemi riski, gelişimsel ve psikolojik
sorunlar fazladır.
Günlük kan şekeri ölçümleri
Yaşlılarda
• Kan ya da idrarda keton ölçümü
•
A1C %8’dir. Bu grupta hipoglisemi ve puberte
dl, gece KŞ 90–150 mg/dl ve A1C %8. Bu
Metabolik kontrolde
kullanılan ölçümler
•
• İlkokul çağındaki çocuklarda (6–12 yaş) KŞ
90–180 mg/dl, gece KŞ 100–180 mg/dl ve
HbA1C (A1C/glukozile hemoglobin)
• Yıllık lipid (kolesterol, trigliserid, kolesterol alt
grupları (HDL, LDL, VLDL) ölçümü
• >65 yaş, 10 yıllık yaşam beklentisi ve
eşlik eden hastalıkları olan diyabetlilerde sıkı
metabolik kontrol önerilmez.
Gebelik Planlayan Diyabetli Kadınlarda
Tablo 1. Diyabetli bireylerde
glisemi kontrol hedefleri
İdeal
Hedef
Gebelikte
A1C
<%6
<%7 (*)
(tercihen <%6)
<%7 (tercihen <%6)
Öğün Öncesi KG
70–100 gr/dl
70–130
mg/dl(*)
60–90 mg/dl
Öğün Sonrası
1.st. KG
<120 mg/dl
-
<140 mg/dl(***)
(tercihen <120 mg/dl)
Öğün Sonrası
2.st. KG
<130 mg/dl
<180 mg/dl
(**)
≤ 120 mg/dl
• A1C değeri gebelik öncesi dönemde
diyabetli olmayan bireylerin normal üst sınır
değerinden 1 fazlasını aşmamalı (<%6).
22
Çarşamba - Wednesday
(*) IDF ve AACE/ACE ‘ye göre A1C %6.5, öğün öncesi ve açlık kan
glukozu 70-130mg/dl ve öğün sonrası 2.st. KŞ <140 mg/dl olmalıdır.
(**) ADA’ya göre öğün sonrası pik (öğün sonrası 90–120 dk) KŞ
<180mg/dl olmalı ve öğün öncesi KŞ hedefleri sağlandığı halde A1C
hedefine ulaşılmazsa ölçülmelidir.
(***) Gebelerde öğün sonrası 1.st KŞ hedef alınmalıdır.
Diğer yaş gruplarında
kan şekeri kontrol hedefleri
Çocuklarda
• Okul öncesi çocuklarda (<6 yaş) KŞ 100–180
mg/dl, gece KŞ 110–200 mg/dl ve A1C %7.58.5’dir. Bu grupta hipoglisemi riski yüksektir.
25. hafta
2011 Haziran - June
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
1234 5
6
7
8
9 10 11 12
131415161718 19
202122232425 26
27282930 HAZİRAN
June
20
21
23
25
24
26
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
25. hafta
Diyabette Kendi
Kendini İzleme (Devam)
Glisemik hedefler
için anahtar kavramlar
• Glisemik kontrolün temel hedefi A1C’dir
• Hedefler bireysel olmalıdır
• Çocuk, hamile ve yaşlı gibi belirli popülasyonlar
özel olarak düşünülmelidir
Sık ve ciddi hipoglisemisi olan hastalarda
glisemik hedefler daha esnek tutulmalıdır.
Normal veya normale en yakın kan şekeri ile
birlikte hemoglobin A1c değerinin < = 7% olmasını
hedefleyen bir tedavi planı yapılmalıdır (normal
A1C değeri % 4–6)
Açlık glukoz hedeflerine ulaşılmasına karşın
A1C hedefleri karşılanmıyorsa tokluk glukoz
hedeflenmelidir.
•
27
Pazartesi - Monday
•
•
Standards of medical Care in Diabetes American Diabetes Association. Diabetes
Care 2005,28(Supplement):4-36.
Kan şekeri ölçümü glukoz test
sonuçlarını etkileyen faktörler
• Çubuk üzerindeki kan yeterli olmalı,
• Çubuk üzerindeki kan uygun dağılım göstermeli,
• Glukometrenin camı temiz olmalı,
• Çubukların kullanım tarihi geçmemeli,
• Çubuklar uygun şekilde saklanmalı,
• Glikometrelerin kod ayarları doğru olmalı,
• Kan alınacak parmak temiz olmalı
• Cihazın güvenirliği kontrol edilmeli
Günün hangi
saatlerinde şeker ölçülmeli?
30
Perşembe - Thursday
İnsülin tipi, OAD kullanımı ve /veya besin alımı
saatlerine göre değişir.
•
NPH insülini (orta etkili) sabah alıyorsa,
kan şekeri sabah kahvaltısından önce ve akşam
yemeğinden önce ölçülmelidir.
Regüler (kristalize, kısa etkili) insülin
kullanıyorsa, enjeksiyondan 3–4 saat sonra test
yapılır. İnsülin kahvaltı öncesi veriliyorsa, öğle
yemeğinden önce, akşam yemeği öncesi veriliyorsa,
yatmadan önce ölçüm yapılmalıdır.
OAD alan hastalarda, kan şekeri seviyelerinin
en hızlı değişiklik gösterdiği zaman sabah ve
akşam yemekleri öncesidir.
Sadece tıbbi beslenme tedavisi (TBT) ile kontrol
edilen diyabetlilerde, sabah kahvaltısından önce ve
bir ana öğünden 2 saat sonra ölçüm yapılmalıdır.
•
•
•
26. hafta
2011 Haziran - June
P
S
Ç
P
C
Kısa bir süre öncesine kadar Tip 2 diyabette
kan şekeri izlenmesi, açlık kan şekeri
ölçümleriyle yapılmaktaydı. Ancak son
yıllarda yapılan epidemiyolojik çalışmalarda,
tokluk kan şekeri düzeyinin, açlık kan şekeri
düzeyinden bağımsız olarak kardiyovasküler
mortalite açısından çok önemli bir risk faktörü
olduğu kanıtlanmıştır. Bu nedenle tokluk kan
şekeri izlenmesi büyük önem kazanmıştır.
CP
M TW T F S S
1234 5
6
7
8
9 10 11 12
131415161718 19
202122232425 26
27282930 28
Salı - Tuesday
01
Temmuz
Cuma - Friday
29
Çarşamba - Wednesday
02
Temmuz
03
Temmuz
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
26. hafta
Diyabette Kendi
Kendini İzleme (Devam)
Kan şekeri ölçümleri
ne sıklıkla yapılmalıdır?
yüksekliğinde
•
Sabah kan şekerleri yüksekse “Somogy” olayını
ekarte etmek için
Günde 4-7 kez bakılması gereken durumlar:
• Gebe diyabetliler
• Brittle diyabetliler
• İlave hastalığı olan diyabetliler
• Hipoglisemi belirtilerini hissetmeyen diyabetliler
• Yeni tanı konmuş insülin kullanmayan diyabetliler
• Davranış değişiklikleri gözleniyorsa
• Tip 1 diyabetli kendini hasta hissediyorsa
• Tip 2 diyabette kan şekeri çoğu zaman yüksek
seyrediyor ve/veya kişi kendini hasta hissediyorsa
İdrarda keton
varsa ne yapılmalıdır?
İyi kontrollü diyabetlilerde:
• Haftada 1–2 gün günde 4 kez veya,
• Her gün farklı bir zaman dilimi içersinde
• Egzersiz sakıncalı, istirahat gereklidir.
• Bol fakat yavaş hızda, küçük porsiyonlarla
(merdiven yöntemi)
• Haftada bir gün gece saat 03:00 te
ağızdan sıvı alınır (su, soda, az miktarda diyet kola)
TBT veya OAD alan iyi kontrollü Tip 2 diyabetlilerde:
• Haftada 1–2 gün aç iken
• Gece yatmadan önce (saat 22:00 de)
TBT veya OAD alan kötü kontrollü Tip 2
diyabetlilerde kontrol sağlanana kadar:
• Günde 4 kez aç iken
• Ana öğünlerde 2 saat sonra
• Gece yatmadan önce (saat 22:00 de)
• Haftada 1–2 gün gece 03:00 te
Keton nedir?
•
İnsülin saati yakınsa insülin dozu arttırılır, değilse
vücut tartısının 10–20 de biri kadar kristalize insülin
kas içine yapılır.
• Kusma varsa damar yolu açılır.
• “Ketojenik diyet” ten (fazla yağ, az karbonhidrat)
kaçınılır.
06
Çarşamba - Wednesday
Genellikle kan şekeri 300 mg/dl’nin (bireye ve
duruma göre bu düzey değişebilir) üstünde ise keton
kontrolü önerilebilir. Mutlak veya göreceli insülin
eksikliğinde (infeksiyon hastalıkları gibi insülin
direncini artıran durumlar) yağ dokularının sentezi
azalıp yıkımı artacağından kanda keton cisimleri
(asetoasetat, betahidroksibütirat, asetat) birikir ve
idrarla atılmaya başlar.
Keton testleri
ne zaman yapılmalıdır?
• Akut bir hastalık ya da stres durumunda
• Kan şekeri düzeyi 300 mg/dl’den daha fazla,
ketoasidoz belirti ve bulguları varsa
• Herhangi bir zamanda alışılmamış bir kan şekeri
27. hafta
2011 Temmuz - July
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
45678910
111213141516 17
181920212223 24
252627282930 31
TEMMUZ
July
04
05
07
09
08
10
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
27. hafta
Hemoglobin A1C
(A1C)
•
Geniş anlamda 4–12 haftalık metabolik kontrolü
yansıtır.
Normal sınırları kullanılan laboratuar yöntemine
göre değişiklik gösterir. DCCT çalışmasında
kullanılan ‘yüksek performanslı likid kromatografı
(HPLC)’ ne göre normal sınırlar %4–6 arasındadır.
DCCT çalışmasına göre standardize edilmiş bu
yöntemde A1C’nin diyabetli olmayanlarda üst sınırı
%6.1’dir (ortalama +2 standart sapma = 5.9 +2
standart sapma).
Komplikasyonlar için risk parametresidir.
Diyabet tedavisinde ana hedeftir.
Kan şekeri ortalamalarının 35mg/dl lik dilimi
HbA1C’yi yaklaşık %1 yükseltir.
Tip 1 diyabetlilerde 3 ayda bir, Tip 2
diyabetlilerde 3–6 ayda bir ölçülmelidir.
Bu testi yaptırmak için hastanın aç olması
gerekmez.
•
11
Pazartesi - Monday
•
•
•
•
•
HbA1C ile ortalama
kan şekeri arasındaki ilişki
A1C
Ortalama plazma glukozu
%6
%7
%8
%9
%10
135 (mg/dl)
170 (mg/dl)
205 (mg/dl)
240 (mg/dl)
275 (mg/dl)
14
HbA1C – Komplikasyon ilişkisi
HbA1C (%)
Komplikasyon
<6.2
6.3 - 7.5
>7.6
Risksiz alan
Makrovasküler komplikasyon
Makro ve mikrovasküler komplikasyon
Perşembe - Thursday
Yüksek HbA1C’ nin sonuçları
•
•
Çalışmalara (DCCT vb.) göre, HbA1c
komplikasyonlarla en güçlü ilişkisi olan göstergedir.
Glukozun hemoglobine bağlanma derecesi
nonenzimatik-insülinden bağımsız yolla bağlandığı
diğer dokular olan retina, böbrek, sinir, damar
dokularına bağlanma derecesi ile orantılıdır.
Fruktozamin
•
•
Ölçümden önceki 1–3 haftalık glukoz kontrolünü
yansıtır.
Gebelikte veya küçük çocuklarda kısa
süreli glukoz kontrolünü izlemek amacı ile veya
hemoglobinopatilerde kullanılabilir.
28. hafta
2011 Temmuz - July
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
4
5
6
7
8
9 10
111213141516 17
181920212223 24
252627282930 31
TEMMUZ
July
12
13
15
16
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
17
Pazar - Sunday
28. hafta
Evde Şeker Takibi
(Self Monitoring of Blood Glucose: SMBG)
ADA Önerileri
Asgari tedavide
Tip1diyabet
İnsülin kullanan Tip 2 diyabetli bireyler sürekli
olarak glikometre veya görsel çubuklar ile SMBG
uygulanmalıdır.
•
•
Tip1 diyabette SMBG tedavinin bütünleyici bir
parçası olarak uygulanmalıdır.
İzleme sıklığı
Tip2 diyabet
• İnsülin kullanan diyabetlilerde SMBG tedavinin
bir parçasıdır.
Çoklu insülin tedavisinde günde 3–4 kez SMBG
yapılmalıdır.
Günde 1–2 doz insülin veya oral antidiyabetik
(OAD) kullanan ya da tıbbi beslenme tedavisi
(TBT) ile izlenen diyabetlilerde glisemik hedeflere
ulaşmada SMBG yararlıdır.
Postprandial (PP: tokluk kan şekeri) glisemik
hedeflere ulaşmada SMBG’den yararlanılabilir.
Diyabetli bireye SMBG eğitimi verilmeli, SMBG
tekniği ve ölçüm sonuçlarını tedaviye yansıtabilme
yeteneği düzenli olarak gözden geçirilmelidir.
Tip 2 diyabetlilerde SMBG sıklığı ve ölçüm
zamanları konusunda görüş birliği yoktur.
Tıbbi beslenme tedavisi ile izlenen stabil Tip 2
diyabetliler için SMBG’nin rolü bilinmemektedir.
•
•
•
•
•
•
• Tip 1 diyabetliler, insülin pompası kullanan
diyabetliler ve pregestasyonel diyabetlilerde
günde 3–4 kez, öğünlerden önce ve yatma
zamanı ayrıca gerekli görüldüğü durumlarda
Tip 2 diyabetlilerde kan şekeri kontrolü
sağlamak üzere gerekli görüldüğü durumlarda
Gestasyonel diyabette açlık ve öğünlerden
1–2 saat sonra
Fiziksel aktivite programını düzenlerken;
Tip 1 (gerektiğinde Tip 2) diyabetli bireylerde
metabolik kontrol üzerine etkiyi görmek amacıyla,
aktiviteden önce ve sonra
Hipoglisemide; tanıyı doğrulamak ve tedaviye
yanıtı ölçmek amacıyla
Akut hastalık durumlarında 4–6 saatte bir kan
glukoz takibi yapılmalıdır.
•
•
•
•
•
IDF Önerileri
Standart tedavide
•
Yeni tanı konulmuş Tip 2 diyabetli tüm bireylere
SMBG eğitimin bir parçası olarak sunulmalıdır.
İnsülin kullanan Tip 2 diyabetli bireyler sürekli
olarak glikometre ile SMBG uygulamalıdır.
Oral antidiyabetik kullanan Tip 2 diyabetli
bireyler; hipoglisemileri, ilaç kullanımı ve yaşam
tarzındaki değişikliklere bağlı glukoz yükselmelerini
ve araya giren hastalıklar sırasında oluşabilecek
değişiklikleri izlemek amacıyla sürekli olarak SMBG
uygulamalıdır.
Diyabetli bireyin SMBG becerileri, ölçümlerin
kalitesi ve elde edilen sonuçların yorumlanması
ve uygulamaya yansıtılması yılda bir kez gözden
geçirilmelidir.
•
20
Çarşamba - Wednesday
•
•
Yoğun tedavide
•
İnsülin veya OAD kullanan Tip 2 diyabetli
bireyler sürekli olarak glikometre ile SMBG
uygulamalıdır.
29. hafta
2011 Temmuz - July
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
4
5
6
7
8
9 10
111213141516 17
181920212223 24
252627282930 31
TEMMUZ
July
18
19
21
23
22
24
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
29. hafta
Etkili Diyabet Tedavisi İçin Küresel
Ortaklık (Global Partnership for Effective Diabetes Management)
•
Diyabet ile ilgili uluslar arası kuruluşlarca etkili
diyabet yönetiminde Tip 2 diyabeti olan daha çok
bireyin glisemik hedeflere ulaşmasına yardımcı
olmak için 10 öneride bulunmuştur.
En az yılda bir kez 12 saatlik açlıktan sonra
lipid düzeyleri kontrol edilmelidir.
1. A1C <%6.5* şeklinde tanımlanmış olan iyi
kan şekerini hedefleyin.
2. Düzenli olarak yapılan SMBG izleminin yanı
sıra 3 ayda bir A1C izlemi yapın.
3. Diyabetli açısından en iyi sonucu almak için,
hiperglisemi, dislipidemi ve hipertansiyonu aynı
şiddette ve agresif bir biçimde tedavi edin.
4. Mümkünse, her yeni tanı konulan diyabetliyi
diyabet konusunda uzmanlaşmış bir merkeze sevk
edin.
5. İnsülin direnci de dahil olmak üzere, altta
yatan patofizyolojiyi dikkate alın.
6. Tanıdan sonraki 6 ay içerisinde A1C<%6.5*
hedef düzeyine ulaşmak için diyabetli bireye
yoğun bir tedavi uygulayın.
7. Eğer 3 ay sonra diyabetli bireyde
A1C<%6.5* hedef düzeyine ulaşılmamışsa
kombinasyon tedavisini düşünün.
8. Tanı sırasında A1C ³%9 olan tüm
diyabetlilerde hemen kombinasyon tedavisi ya da
insülin başlayın.
9. Birbirlerini tamamlayan etki mekanizmalarına
sahip OAD ajanların kombinasyonunu kullanın.
10.Diyabet eğitimi ve diyabetlinin kendi kendine
bakımını teşvik edecek şekilde, diyabet tedavisinde
birçok uzmanlık alanının koordineli çalışmasını
içeren bir ekip yaklaşımını benimseyin. Glukoz
hedeflerine ulaşmak ile ilgili sorumluluklar da
paylaşılmalıdır.
• A1C < %6.5 (%15)
• Total kolesterol < 175 mg/dl (%72)
• Trigliserid < 150 mg/dl (%58)
• Sistolik KB < 130 mmHg (%46)
• Diyastolik KB < 80 mmHg (%72)
Tedavi hedeflerine ulaşan bireyler (%)
1. ADA Clinical Concensus Statement.DiabetesCare 2006; 29 (suppl.1):
4-42.
2. American Diabetes Association: Standards of medical care in diabetes.
Diabetes Care 2005; 28, (suppl) 4-36.
3. Del Prato S, et al. Diabetes Type 2 - ‘10 Practical Steps’ aim to help
physicians and patients reach treatment goals Int J Clin Pract 2005;
59:1345–1355.
4. IDF Global Guideline for Type 2 Diabetes, 2005
5. Nathan DM, et al. Managementof hyperglycemia in type 2 diabetes:
A consensensus statement fromthe ADA and EASD. Diabetes Care 2006;
29: 1963-72.
6.Olgun, N.: Kan Glukozu ve Keton Düzeyini İzleme. Ed. : S.Erdoğan,
Diyabet Hemşireliği Temel Bilgiler,Yüce Reklam,Yayım,Dağıtım
A.Ş.,İstanbul, 2002.
7.Olgun N. Diyabette kendi kendine takip ilkeleri. Ed.: M T Yılmaz, M
Bahçeci, M A Büyükbeşe, Diabetes Mellitusun Modern Tedavisi, Özlem
Grafik Matbaacılık, İstanbul, 2003; 181-188.
8.Olgun N, Çelik S G. Diyabetin tedavisinde evde glisemi ve glukozüri
takibi, Aktüel Tıp Dergisi, Diabetes Forumu 2003; 8 (2): 25-29.
27
Çarşamba - Wednesday
* Veya A1C ölçümünün mümkün olmadığı
durumlarda açlık/yemek öncesi plazma glukozu
<110 mg/dL (6.0 mmol/L).
Lipidler ve kan basıncının kontrolü
•
Tip 2 diyabet hiperglisemi, dislipidemi ve
hipertansiyonla karakterize karmaşık bir hastalıktır
ve bunların üçü hakkında da tedavi önerileri
dikkate alınmalıdır.
•
Hiperglisemi, dislipidemi ve hipertansiyonun
hepsi de diyabetli kişilerde vasküler komplikasyonlar
ve mortalite için anlamlı risk faktörleridir. Yapılan
bir çalışmada, diyabetlilerin sadece %15’i
A1C hedeflerine ulaşırken, lipid ve kan basıncı
hedeflerine daha yüksek bir oranı ulaşabilmiştir.
30. hafta
2011 Temmuz - July
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12 3
4
5
6
7
8
9 10
111213141516 17
181920212223 24
252627282930 31
TEMMUZ
July
25
26
28
30
29
31
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
30. hafta
Diyabetin Akut
Komplikasyonları
Hipoglisemi
Kan şekerinin 60mg/dl altına düşmesidir (Küçük
çocularda ise 80 mg/dl altı).
01
Nedenleri
İnsülin ya da OAD’lerin gereğinden fazla alınması
Gereğinden fazla egzersiz
İnsülini kas içine yapmak
Öğün almamak ya da atlamak
Pazartesi - Monday
Hafif belirtiler
Açlık hissi, el ve ayakta titremekler, renk solukluğu,
sinirlilik, dilde ve dudakta karıncalanma hissi, soğuk
soğuk terleme ve halsizlik, sinirlilik, çarpıntı, baş ağrısı
Orta ve ciddi belirtiler
Diğer belirtilere ek olarak; yürüme ve konsantrasyon
güçlüğü, konuşma güçlüğü, bulanık görme, karın
ağrısı, taşikardi, bilinç bulanıklığı
Tedavi 1: Önce kan şekerine bakılır.
a) Kesme şeker ilk tercih olarak verilir (Günlük
karbonhidrat dozunun %10’nu geçmemeli. 1 kesme
şeker 5 gr. en fazla 15 gr alınmalıdır)
b) Küçük çocuklarda şeker ilk tercih olmakla
birlikte, alamıyorsa meyve suyu verilebilir.
c) Kesme şeker 5 dak. meyve suyu 7–10 dak.
içinde dolaşıma katılır. İçinde yağ ve protein
bulunan gıdalar dolaşıma çok geç katılacağı için
tercih edilmez (süt gibi).
d) Kesme şeker verildikten 15 dak. sonra KŞ
kontrolü yapılmalı
e) Düzelene kadar egzersiz yapılmamalı
f) Gerekirse insülin kullanan diyabetlide doz
azaltılmalı
g) Neden bulunup, nedene yönelik tedbir alınmalı.
04
Perşembe - Thursday
Tedavi 2: Ciddi hipoglisemi
a) Kan şekeri ölçülür
b) Alabiliyorsa ilk tercih kesme şeker ya da meyve suyu
c) Ağızdan gıda alamıyor ya da reddediyorsa
(özellikle küçük çocuklarda) glukagon flakondan
bayılmada önerilen dozun yarısı yapılabilir.
d) İdrarda Keton bakılır (Tip1’liler için)
e) KŞ’nin düşme nedeni araştırılır ve neden
ortadan kaldırılır
f) 3 aylık kontrollerde HgA1c beklenen değerin
altında çıkarsa sık hipoglisemi yaşandığı
unutulmamalı ve diyabetliye gereken eğitim tekrarı
yapılmalıdır.
31. hafta
2011 Ağustos - August
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123456 7
8
9 10 11 12 13 14
151617181920 21
222324252627 28
293031
AĞUSTOS
August
02
03
05
06
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
07
Pazar - Sunday
31. hafta
Diyabetin Akut
Komplikasyonları (Devam)
Tedavi 3: Bayıldıysa
a) Düz zemine yatırılır, nefes yolları açılır ve ayak
yukarı kaldırılır.
b) Mümkünse kan şekeri ölçülür.
c) Glukagon İM yapılır (İdeal bölge göbek olmakla
birlikte tüm insülin bölgelerine yapılabilir). 5 yaşın
altına 1/2 amp–5 yaş üstüne tamamı yapılır.
d) %20 Dekstroz 75-100 ml veya %10 Dekstroz
150-200ml perfüzyon yapılabilir.
e) Kişi havale geçiriyorsa kendine zarar vermesi
engellenir.
f) Kendine gelirken kusma olabilir, uygun pozisyon
verilerek yardımcı olunur.
g) Bilinç açıldıktan sonra tekrar KŞ takibi yapılır.
h) Gün boyu egzersiz yapması kısıtlanır.
i) İlk idrarda Keton bakılır (Açlık ketonu oluşabilir).
j) İnsülin ya da OAD’lerin dozu tekrar kontrol edilir.
k) Neden mutlaka araştırılır, gerekiyorsa eğitim
tekrarlanır.
08
Pazartesi - Monday
Hiperglisemik Hiperozmolar
Nonketotik Koma (HHNK)
Ketoasidoz olmaksızın, aşırı hiperglisemi, plazma
hiperozmoloritesi, dehidratasyon ile karakterize bir
sendromdur. Mortalite oranı %40-70’dir. Hastaların
çoğu orta yaşın üzerinde olmakta birlikte kesin bir
yaş ve cins farkı yoktur.
Belirti ve bulguları: Poliüri, polidipsi, halsizlik,
hematemez, nörolojik belirtiler, laktik asidoz, kan
şekeri 600-1200mg/dl, ketonemi, ketonüri yok,
glukozüri, kan üre azotu ve kreatinin düzeylerinin
yükselmesi, plazma ozmolaritesi > 360mOsm/L,
serum sodyumunun yüksek, normal veya düşük ve
dehidratasyon belirtileri görülür.
HHNK tedavi
•
•
11
Perşembe - Thursday
Sıvı Tedavisi
- 10 lt veya daha fazla olabilir.
İnsülin tedavisi
- 10-30Ü regüler insülin IV veya ½ IV ½ IM/her
4 saatte bir kan şekeri 250mg/dl oluncaya kadar
Potasyum tedavisi
- K > 5mEq/L olacak şekilde 10-20mEq/saat
hızında verilir
Bikarbonat tedavisi; gerekli olmaz
Diğer tedaviler
- Enfeksiyon varsa uygun antibiyotikler,
tromboembolitik olaylardan korunmak için düşük
doz heparin verilebilir.
•
•
•
Önlenmesi
yöneliktir.
• Nedene
•
Durum düzeldikten sonra hasta ve ailesi ile bu
tablonun nedenleri görüşülmelidir.
32. hafta
2011 Ağustos - August
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123456 7
8 910111213 14
151617181920 21
222324252627 28
293031
AĞUSTOS
August
09
10
12
13
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
14
Pazar - Sunday
32. hafta
Diyabetin Akut
Komplikasyonları (Devam)
Diyabetik Ketoasidoz (DKA)
DKA glukoz, yağ ve protein metabolizmalarının
kompleks bir bozukluğudur.
Belirti ve bulgular: Poliüri, polidipsi, susama,
halsizlik, yorgunluk, kilo kaybı, kramp, aritmi, uykuya
eğilim, nefes darlığı, karın ağrısıdır. Ozmotik diürez,
hiperglisemi, katabolizmada artış, elektrolit kaybı,
hiperozmolorite, ketoasidoz sonucunda dehidratasyon,
hipotansiyon, yağ ve kas dokusu kaybı, EKG
düzensizlikleri, serebral fonksiyon azalması, kusmaull
solunumu, yaygın abdominal hassasiyet görülür.
15
Pazartesi - Monday
Tanı testleri: Açlık kan şekeri, kan elektrolitleri (Na,
K,Cl), kan gazları (pH, HCO3), plazma ve idrar
ketonu, anyon açığı ve ozmolorite tanı koymak için
kullanılır. Aynı zamanda nedeni tetikleyici faktörleri
belirlemek için, boğaz kültürü, kan kültürü, idrar
kültürü ve sedimenti, kan sayımı, akciğer filmi, EKG
bakılmalıdır.
DKA’da tedavi hedefleri: Sıvı elektrolit dengesinin
sağlanması, kan şekerinin düşürülmesi, altta yatan
sorunların tedavisidir. Sıvı tedavisi, NaCl ile insülin
tedavisi Regüler insülinle yapılır. Potasyum ve
bikarbonat dengesi sağlanır. Enfeksiyon kontrolü ve
tedavisi yapılır.
18
Perşembe - Thursday
19
Cuma - Friday
33. hafta
2011 Ağustos - August
P
S
Ç
P
C
Tip 2 diyabetli hastalarda ortaya çıkan
kardiyolojik, serebral ve periferik vasküler
komplikasyonlar, global olarak morbidite
ve mortalitede artışa sebep olmaktadır. Tip
2 diyabette en başta gelen mortalite nedeni
kardiyovasküler hastalıklardır. Postprandiyal
hiperglisemi, kardiyovasküler mortalite
açısından bağımsız bir risk faktörüdür.
CP
M TW T F S S
123456 7
8
9 10 11 12 13 14
151617181920 21
222324252627 28
293031
16
17
20
21
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Çarşamba - Wednesday
Pazar - Sunday
33. hafta
Diyabetin Kronik
Komplikasyonları
Diyabetik retinopati
Gözün retina bölümündeki küçük damarların
hastalığıdır. 16-65 yaş arası görülen körlüklerin
%20’ sinden sorumludur. Diyabetlilerin yaklaşık
%2’sinde retinopatiye bağlı körlük oluşur. Tip
1 diyabetlilerde tanıdan 10 yıl sonra retinopati
görülme oranı %50’dir.Tanıdan 20 yıl sonra Tip
1 diyabetlilerin tümünde, Tip 2 diyabetlilerin ise
yaklaşık %60’ında retinopati ortaya çıkar.
22
Pazartesi - Monday
Diyabetik retinopatide tedavi
• Düzenli yıllık kontroller
• Görme keskinliğinin değerlendirilmesi
• Pupillaları yeterince genişlettikten sonra
(fenilefrin, siklomid gibi ilaçlarla) iyi bir göz dibi
muayenesinin yapılması, retina ve makülanın
dikkatli değerlendirilmesi
Muayene sonuçlarının kaydedilmesi ve
diyabetlinin bilgilendirilmesi
Kontrollerin sürdürülmesi
- Sorun yoksa senede 1 kez
- Sorun varsa uygun sıklıkta
•
•
Diyabetik retinopatinin önlenmesi
• Erken diyabet tanısı
• Glisemik kontrolün optimal olması
• Düzenli göz muayeneleri yapılmalı ve retinopati
erken tanılanmalı
• Uygun tedavi yapılmalıdır
• Kan basıncı kontrolünün iyi düzeyde olması
Diyabetik nefropati
25
Tüm diyabetlilerin yaklaşık %20–50’ sinde görülür.
Tanıdan 20–30 yıl sonra nefropati görülme oranı,
Tip 1 diyabetlilerde %20–40, Tip 2 diyabetlilerde
ise %5–10’ dur.
Perşembe - Thursday
Mikroalbüminüri nefropati başlangıcını gösteren
en önemli bulgudur. Mikroalbüminürisi olanlarda
20 kat daha fazla böbrek hastalığı riski vardır.
Tip 2 diyabetlilerin tümünde, 12 yaşından sonra
tanılanmış Tip 1 diyabetlilerde, diyabet süresi 5
yıldan fazla olan Tip 1 diyabetlilerde her yıl düzenli
olarak mikroalbüminüri ölçümü yapılmalıdır.
Diyabetik nefropati tedavisi
Hedefler
Kan şekeri kontrolünün sağlanması
Kan basıncının kontrol altında tutulması
Beslenme tedavisinin düzenlenmesi, protein
alımının azaltılması
Hiperlipidemi tedavisi
Son dönem böbrek yetmezliğinde diyaliz
tedavisi veya böbrek nakli uygulama
•
•
•
•
•
34. hafta
2011 Ağustos - August
P
S
Ç
P
C
CP
Tip 2 diyabetlilerin tümünde, 12
yaşından sonra tanılanmış Tip 1
diyabetlilerde, diyabet süresi 5 yıldan
fazla olan Tip 1 diyabetlilerde her
yıl düzenli olarak mikroalbüminüri
ölçümü yapılmalıdır.
M TW T F S S
123456 7
8
9 10 11 12 13 14
151617181920 21
222324252627 28
293031
23
24
26
27
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
28
Pazar - Sunday
34. hafta
Diyabetin Kronik
Komplikasyonları (Devam)
Diyabetik nöropati
Nöropati periferik ve otonom sinir sisteminde oluşan
bozukluklardır. Diyabette hipergliseminin etkisiyle yaygın
olarak ortaya çıkar. Görülme sıklığı %5-%60 arasında
değişir. Diyabetlilerin tanı konduğu anda %10’unda
nöropati olduğu, tanıdan 20 yıl sonra bu oranın %20’ ye
çıktığı bilinmektedir.
29
Ağustos
Pazartesi - Monday
Diyabetik nöropatide tanı
Diyabetlinin öyküsü alınmalı ve nöropati belirtileri
araştırılmalıdır. Fizik muayenede duyusal ve motor
muayene ile refleks kontrolleri yapılır. Diyabetlinin öyküsü
alınırken; ayağa kalkarken hissedilen baş dönmesi, gece
diyaresi, bulantı, kabızlık, anormal terleme, impotans
belirtileri sorulur; fizik muayenede duyusal ve motor
muayene ile refleks kontrolleri yapılır. Ayrıca yatarken ve
ayakta kan basıncı ölçülerek otonom nöropati bulgusu
olan postural hipotansiyon araştırılır.
Elektromyelografi (EMG) önemli bir incelemedir.
Alt ve üst ekstremitelerdeki motor ve duyusal sinir iletisini
değerlendirir. Ayaklardaki koruyucu duyu kaybını
belirlemede monoflament testi kullanılır.
Diyabetik nöropatide korunma ve tedavi
Diyabet kontrolünün iyileştirilmesi ilk adımdır. Tedavi
semptomatik yani belirtileri gidermeye yöneliktir. Bu
nedenle ortaya çıkışının önlenmesi veya geciktirilmesi
önem taşımaktadır.
01
Perşembe - Thursday
02
Cuma - Friday
35. hafta
2011 Eylül - September
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
Grip Aşısı
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
2627282930
30
Ağustos
Salı - Tuesday
03
Cumartesi - Saturday
Grip aşısı ilaç raporuna eklendiğinde
diyabetli bireyler karneye yazdırarak ücret
ödemeden aşılarını alabilmektedir.
31 Ağustos
Çarşamba - Wednesday
04
Pazar - Sunday
35. hafta
Diyabetin Kronik
Komplikasyonları (Devam)
Ayak bakımı
•
Ayak ülseri ve yüksek riskli, özellikle geçirilmiş
ülser ve ampütasyon hikayesi olan hastalar için
diyabet ekibinin tüm üyelerinin yer aldığı bir
yaklaşım önerilmektedir.
Ayak muayenesi birinci basamakta başarı ile
yapılabilir. Ayak muayenesi Semmes –Weinstein
monofilaman testi, vibrasyon muayenesi, palpasyon
ve inspeksiyonu içermelidir.
Tüm hastalar, özellikle sigara içme ve daha
önceden alt ekstremite komplikasyonu geçirme
hikayesi bulunan riskli hastalar, ayak problemlerinin
riski ve önlenmesi konusunda eğitilmelidir. Ayak
bakımı konusunda hastanın yaklaşımını göz önüne
alınmalıdır.
Yüksek riskli hastaları; sağlığın korunması
ve yaşam boyu izleme amacıyla ayak
bakımı konusunda bir uzmana yönlendirmek
gerekmektedir.
Başlangıç için periferik arter hastalığı
araştırılması sadece kladikasyo açısından
hastanın sorgulanması ve ayak nabızlarının
değerlendirilmesini içerir. Periferik arter hastalığı
bulunan pek çok hastanın asemptomatik olması
nedeniyle “ayak bileği- brakiyal indeksi”
hesaplanması da muayene sırasında akılda
tutulmalıdır.
Kladikasyo hikayesi bulunan veya ayak bileğibrakiyal indeks ölçümü pozitif olan hastaların daha
ileri vasküler araştırma için sevki gerekmektedir.
Ayrıca hastanın egzersiz, farmakolojik ve cerrahi
tedavisi planlanır.
Ülser gelişimi ve ampütasyon öncüsü olan risk
faktörlerinin tanımlanabilmesi amacıyla diyabetik
hastaların yılda bir kere ayrıntılı ayak muayenesinin
yapılması gerekmektedir. Her rutin muayene
sırasında da ayağın inspeksiyonu yapılmalıdır.
•
05
Pazartesi - Monday
•
•
•
•
08
Perşembe - Thursday
•
1. Altıparmak R, Apaydın S., Diyabetik nefropati. Ed.: M. Yenigün, Y. Altuntaş, Her
Yönüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul, 2001; 383-399.
2. Karşıdağ K. Diabetik Ketoasidoz. Ed.: M. Yenigün, Y. Altuntaş, Her Yönüyle
Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul, 2001; 285-303.
3. Karşıdağ K. Hiperozmolar Nonketotik Koma. Ed: M. Yenigün, Y. Altuntaş, Her
Yönüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul, 2001: 301-303.
4. Olgun N. Diyabetik ayak yaraları ve bakımı, Hemşirelik Forumu Dergisi 1998;
1(2): 141–144.
5. Olgun N. Hipoglisemi ve Hiperglisemi. Ed.: S. Erdoğan, Diabet Hemşireliği Temel
Bilgiler, Yüce reklam yayım dağıtım A.Ş., İstanbul, 2002; 105-116.
6. Olgun N, Diyabet hemşiresinin diyabette akut komplikasyonlara yaklaşımı,
Diyabet Forumu 2005; 1: 70-75.
7. Standards of Medical Care in Diabetes, American Diabetes Association. Diabetes
Care 28:(supp 1) s4-s36, 2005.
36. hafta
2011 Eylül - September
P
S
Ç
P
C
Yaşı 6 aydan büyük tüm diyabetik hastalara,
her sene bir defa olmak üzere grip aşısı
yaptırılması önerilmektedir. Tüm diyabetiklere
yaşamları boyunca bir defa olsun pnömokok
aşısı yaptırılması önerilmektedir. 65 yaş ve
üzerinde olup aşısının üzerinden 5 yıldan fazla
geçen hastalara, nefrotik sendrom gelişen
hastalara, kronik böbrek yetmezliği gelişenlere
aşının tekrar yaptırılması önerilir.
CP
M TW T F S S
123 4
56789
1011
121314151617 18
192021222324 25
2627282930
06
07
09
10
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
11
Pazar - Sunday
36. hafta
Diyabetin Kronik
Komplikasyonları (Devam)
İyi bir ayak bakımı için gerekçeler
•
Diyabetik ayak problemleri; hastaneye yatış,
rehabilitasyon, evde özel bakım gereksinimleri
nedeniyle ekonomik yük getirir.
Problemsiz bir ayağın bakımı, diyabetik ayak
problemlerinin bakımından daha ucuzdur.
Multidisipliner ekip yaklaşımı ile gerçekleştirilen
koruma, hasta eğitimi ve erken tanı-tedavi
ile amputasyonlar yaklaşık %50 oranında
önlenebilmektedir.
Ayak ülseri ve yüksek riskli, özellikle geçirilmiş
ülser ve ampütasyon hikayesi olan, hastalar için
diyabet ekibinin tüm üyelerinin yer aldığı bir
yaklaşım önerilmektedir.
Ülser gelişimi ve ampütasyon öncüsü olan risk
faktörlerinin tanımlanabilmesi amacıyla diyabetik
hastaların yılda bir kere ayrıntılı ayak muayenesinin
yapılması gerekmektedir. Her rutin muayene
sırasında da ayağın inspeksiyonu yapılmalıdır.
•
•
12
Pazartesi - Monday
•
•
Diyabetik Ayak Risk Faktörleri
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Nöropatik Ayak
Temel ayak bakımı eksikliği
Periferik Damar Hastalığı
Hijyen eksikliği
Ayak Deformitesi
Sigara içme
İnfeksiyon (Fungal ya da bakteriyel)
Obezite
Ayakta ödem
65 yaş ve yukarısı
Makrovaskular hastalık
Düzensiz glisemik kontrol
Dislipidemi
15
Perşembe - Thursday
•
Ayak muayenesi birinci basamakta başarı ile
yapılabilir. Ayak muayenesinde sırasıyla;
- Hasta şikayetlerinin öğrenilmesi,
- Isı, renk, volüm, tekstüre, ayak ülseri ile ilgili
bulguların aranması,
- Duyu testi (10 gr. Semmes –Weinstein
monofilaman ile)
- Ayak deformitelerinin aranması,
- Vasküler değerlendirme,
- Ayakkabının değerlendirilmesi adımları yer
almalıdır (Bakınız: Ekler. Ayak Muayene Formu).
37. hafta
2011 Eylül - September
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
2627282930
EYLÜL
September
13
14
16
17
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
18
Pazar - Sunday
37. hafta
Diyabetin Kronik
Komplikasyonları (Devam)
•
Tüm hastalar, özellikle sigara içme ve daha
önceden alt ekstremite komplikasyonu geçirme
hikayesi bulunan riskli hastalar, ayak problemlerinin
riski ve önlenmesi konusunda eğitilmelidir. Ayak
19
Pazartesi - Monday
bakımı konusunda hastanın yaklaşımını göz önüne
alınmalıdır.
• Yüksek riskli hastaları; sağlığın korunması
ve yaşam boyu izleme amacıyla ayak
bakımı konusunda bir uzmana yönlendirmek
gerekmektedir.
•
Başlangıç için periferik arter hastalığı
araştırılması sadece intermittent kladikasyo (aralıklı
topallama) açısından hastanın sorgulanması
ve ayak nabızlarının değerlendirilmesini içerir.
Periferik arter hastalığı bulunan pek çok hastanın
asemptomatik olması nedeniyle “ayak bileğibrakiyal indeksi” hesaplanması da muayene
sırasında akılda tutulmalıdır.
•
Kladikasyo hikayesi bulunan veya ayak bileğibrakiyal indeks ölçümü pozitif olan hastaların daha
ileri vasküler araştırma için sevki gerekmektedir.
Ayrıca hastanın egzersiz, farmakolojik ve cerrahi
tedavisi planlanır.
22
Perşembe - Thursday
Kapsamlı ve etkin bir
ayak bakımını sağlamak için
• Düzenli izleme (ayak ve ayak bakım/giyim
malzemelerinin)
•
Yüksek riskli hastalarda koruyucu önlemler ve
eğitim
•
Ayak lezyonları oluştuğunda multidisipliner
yaklaşım, ortak bakım ve işbirliğinin sağlanması
• Periferik vasküler hastalıkların erken tanısı
• Ülser öyküsü olanların sürekli izlemi
• Amputasyonların ve ayak ülserlerinin kaydı
önemlidir.
38. hafta
2011 Eylül - September
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
2627282930
EYLÜL
September
20
21
23
24
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
25
Pazar - Sunday
38. hafta
Diyabet
Özyönetim Eğitimi
•
Diyabet iyi bir eğitim ve yönetim ile önlenebilir,
kontrol altına alınabilir.
Sağlık çalışanları, diyabetli bireyleri
kendi bakımlarını yönetmeleri konusunda
cesaretlendirmelidir.
Diyabeti daha etkili yönetmek, komplikasyonları
önlemek ya da geciktirmek için diyabet yönetim
becerilerini öğrenmek ve yaşam biçimini
değiştirmek gereklidir.
Diyabet eğitimi diyabet alanında donanımlı
sağlık çalışanları (hekim, hemşire, diyetisyen,
eczacı, psikolog, sosyal çalışmacı) tarafından
yapılmalıdır.
•
26
Pazartesi - Monday
•
•
Diyabet eğitiminin temel bileşenleri
Yaşamsal beceriler
•Hipoglisemi ve hiperglisemi
yönetimi
•Hastalık durumunda yönetim
•İlaç uygulama
•Kendi kendini izleme
•Ayak bakımı
Bilinmesi gereken konular
•Hastalık süreci
•Beslenme yönetimi
•Fizik aktivite ve egzersiz
•İlaç yönetimi
•Kendi kendine izlem
•Akut komplikasyonlar
•Kronik komplikasyonlar
•Risk azaltma
•Hedef belirleme, problem
çözme
•Psiko-sosyal uyum
•Gebelikte diyabetin yönetimi
•Diyabetlinin hakları ve sosyal
destek kaynakları
29
Diyabet eğitimi süreci
Perşembe - Thursday
Diyabet eğitimi diyabetli ve eğitici arasında
karşılıklı etkileşim ve işbirlikçi ilişkilere dayalıdır.
Eğitimin aşamaları
1. Diyabetlinin eğitim gereksinimleri belirlenir.
Bunun için aşağıdaki özellikler tanımlanır. Tanılama
süreklidir.
• Tıbbi öyküsü
• Kültürel etkiler
• Sağlık inançları ve tutumları
• Diyabet bilgisi
• Öz bakım becerileri • Öğrenme isteği, hazır oluşluluğu
• Bilişsel algıları
• Fiziksel engelleri
• Gelir durumu
39. hafta
2011 Eylül - September
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
2627282930
EYLÜL
September
27
28
30
01
Ekim
02
Ekim
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
39. hafta
Diyabet
Özyönetim Eğitimi (Devam)
2. Diyabetlinin amacı tanımlanır.
3. Eğitsel ve davranışsal girişimler uygulanır.
Diyabetliye tanımlanan amaca ulaşması için yardım
edilir.
03
Pazartesi - Monday
• Esnek öğretim programları uygulanır.
• Davranış ve yaşam biçimi değişiklikleri için
danışmanlık becerileri kullanılır.
- Görüşme için rahat ve güvenli bir ortam
hazırlanır.
- Dostça ilişki kurulur, beden dili kullanılır.
- Açık uçlu sorular sorulur.
- Eğitime aktif katılması için cesaretlendirilir.
- Doğru olan uygulamaları için ödüllendirilir.
- Az ve öz bilgi verilir, basit bir dil kullanılır.
- Gereksiz yönde ümitlendirilmez.
- Birey adına karar verilmez.
4. Hedeflenen amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığı
değerlendirilir.
Diyabetlinin beklentileri nelerdir?
•
Eğitimin kendi deneyimleri ile bağlantılı olmasını
ister.
• Eğitime etkin olarak katılmak ister.
• Eğitimde çeşitlilik ister.
• Olumlu geribildirim verilmesini ister.
• Kişisel kaygısı vardır, güvenli bir ortama
06
Perşembe - Thursday
gereksinim duyar.
•
Herkesten farklı bilgi, görgü ve deneyime sahip
özgün bir birey olarak görülmek ister.
• Özgüveninin korunmasını ister.
• Eğitimcilerden beklentileri yüksektir.
Diyabet eğitim programı konuları
•Diyabeti anlamak
•Diyabet nasıl tedavi edilir
•Hipoglisemi ve hiperglisemi
•Beslenme ile uyum
•Diyabet ve egzersiz
•İnsülin uygulama teknikleri
•Diyabetin kontrolü ve izlenmesi
•Kan şekerini ölçme teknikleri
•Bireysel danışmanlık
•Diyabetin komplikasyonları
•Diyabetlinin hedefleri
•Diyabetlinin ayak bakımı
•Özel durumlarda bakım
40. hafta
2011 Ekim - October
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
3
45678 9
101112131415 16
171819202122 23
24/31
2526272829 30
EKİM
October
04
05
07
08
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
09
Pazar - Sunday
40. hafta
Diyabet
Özyönetim Eğitimi (Devam)
Eğitilmiş diyabetli ne bilmeli?
Ne yapmalı?
• Beslenme sorunları - öğün ve ara öğün önerileri
• Sosyal haklar ve kaynaklar
•
Hastalık sürecini ve tedavi seçeneklerini
açıklayabilmeli
Diyabet Öz-Yönetim
Eğitimi ile İlgili Kaynaklar
• Beslenme yönetimini yaşam tarzı haline
getirebilmeli
• Fiziksel aktiviteyi yaşam tarzı haline getirebilmeli
• Eğer kullanıyorsa kullandığı ilacın tedavi edici
etkisini bilmeli
•
Kan şekeri ve idrarda keton düzeyini izlemeli ve
sonuçlarını diyabetin kontrolü için kullanabilmeli
•
Akut komplikasyonların önlenmesi, tanımlanması
ve tedavisini bilmeli
•
Kronik komplikasyonları davranış değişimi ile
önleyebilmeli, tanı ve tedavisi konusunda bilgili
olmalı
• Masa Üstü Eğitim Setleri
• Diyabet Sohbetleri Eğitim Setleri
• İnsülin Tedavisi - Terapotik Eğitim Seti
• Diyabet Eğitim CD’si
• Diyabetli bireyler için SMS ve Mail ile
Bilgilendirme Listesi
Diyabet Öz-Yönetim
Eğitimi için Rehber
•
Günlük yaşamında problem çözme ve sağlığı
geliştirme hedefleri olmalı,
• Psiko-sosyal uyumu günlük yaşamına katabilmeli
• Gebelikten önce ve gebelikte diyabetini
• Uluslararası Diyabet Eğitim Standartları
• Uluslararası Diyabet Federasyonu, 2009
www.idf.org (Türkçe metne ulaşılabilir)
yönetebilmeli
Eğitici eğitimi
Eğiticiler diyabet eğitimi ve yönetimi konusunda
yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Bu nedenle
yapılandırılmış bir kurs programına ve sürekli eğitim
programlarına katılmaları gereklidir.
12
Çarşamba - Wednesday
Eğitici eğitimi programı
aşağıdaki konuları içermelidir.
• Diyabet nedir
• Diyabetin belirti ve bulguları
• Risk faktörleri
• Hipoglisemi ve hiperglisemi belirti - bulguları ve
acil girişimler
• Kan şekerinin izlenmesi
• İlaç yönetimi
• Egzersiz
41. hafta
2011 Ekim - October
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
3
4
5
6
7
8
9
101112131415 16
171819202122 23
24/31
2526272829 30
EKİM
October
10
11
13
15
14
16
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
41. hafta
Diyabet
Kampları
Diyabet kamplarının amaçları
konaklamalı veya 1-2 hafta arasında konaklamalı
olabilir.
•
Diyabetlilerin diyabet bakımı ile ilgili
bilgilerini geliştirmek ve kendi kendine tedavi
becerisi kazandırmak
2. Kamp yapılacak yerin belirlenmesi:
• Akran desteği sağlamak
• Diyabetlilerin deneyimlerini karşılaştırmalarını
sağlamak ve böylece “yalnızlık” hislerini
azaltmak
•
Değişik fiziksel ve sosyal aktiviteler ile kendi
yeteneklerine güvenlerini arttırmak
3. Kampa katılacak olan çocuk
sayısının ve çocukların belirlenmesi:
•
Kendi kendine diyabet bakımı konusunda
daha güvenli, sorumlu ve becerikli hale getirmek
•
Kaygılarını azaltmak ve gelecek konusunda
daha pozitif olmalarını sağlamak
•
Kronik hastalığa bağlı psikolojik sorunlarla
başa çıkmalarına yardımcı olmak
•
Diyabetle yaşamanın bazı zorluklarını daha
yakından tanımak
•
Ayrıca bu kamplar sonucunda diyabetli çocuk
ve erişkinler kendi kendine doz ayarlaması,
akut komplikasyonlarda müdahale, sık şeker
ölçümünün sağladığı yararları görerek öğrenme
fırsatı sağlar
•
Kampın amaçlarına uygun olarak, eğitsel,
sosyal etkinliklerin sürdürülmesi için uygun olan
ortam ayarlanmalıdır. Kamp alanının herhangi
bir tehlike oluşturmayacak şartları sağlaması
gerekmektedir Kampa ulaşımı sağlayacak araçlar
önceden ayarlanmalıdır.
Aynı zamanda kamplar sağlık bakım
profesyonellerinin eğitimi için de önemli bir fırsat
yaratırken, ebeveynlere ve ailenin diğer üyelerini
diyabet rutininden uzaklaştırarak dinlenme fırsatı
vermektedir.
Öncelikle kampa katılacak çocuklar için başvuru
formları hazırlanmalı, belirlenen kriterlere
uygun olarak eğitilebilir yaş olan 8 yaştan
başlayarak, kampın durumuna göre 16 veya 18
yaşı kapsayan, ciddi davranış ve uyum güçlüğü
olmayan adaylar seçilmelidir. Ayrıca kampa
katılım sayısı değerlendirmeye alınmalıdır.
Kampa başvuran çocuklar arasından öncelikle
yeni diyabet tanısı konmuş, daha önce eğitim
almamış, metabolik kontrolü kötü, akut ve
kronik komplikasyonu olan, ekonomik sorunu ve
özgüveni eksik, aileye aşırı bağımlı çocuklar
alınmalıdır.
19
Çarşamba - Wednesday
Kampa katılan sağlık bakım
profesyonelleri ve diyabetlilerin kampın
sonunda; yaşlara uygun diyabet eğitimi,
beslenme tedavisi, kan glukoz izlemi, insülin
ayarlama, diyabet yönetimindeki stratejileri
anlama konusunda çok daha bilgili olacaklardır.
KAMP SÜRECİ
Hazırlık aşaması
1. Kamp süresi ve zamanının belirlenmesi:
Kamp zamanı daha çok çocuğun tatil
dönemlerini kapsamalı, kamp süresi ise
amaca yönelik olarak tek günlük, hafta sonu
42. hafta
2011 Ekim - October
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
3
4
5
6
7
8
9
101112131415 16
171819202122 23
24/31
2526272829 30
EKİM
October
17
18
20
22
21
23
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
42. hafta
Diyabet
Kampları (Devam)
keton ölçümü, günlük yemek listesini veya
gereksinimlerine göre ara öğünlerini düzenleme,
kan şekeri dozlarına göre insülin dozlarını
ayarlama gibi konulardaki becerileri kampın ilk ve
son günü bir form aracılığı ile değerlendirilmesi
4. Ekip oluşturma:
Hekim, diyabet hemşiresi, diyabet diyetisyeni,
çocuk psikologu, oftalmolog, spor hocası ve
animatörlerden oluşmalıdır.
5. Kampta kullanılacak olan tıbbi
ve eğitsel malzemelerin hazırlanması:
Kampta ihtiyaç olan malzemeler tıbbi (kan şekeri
ölçüm cihazı ve stribi, iğne ucu, insülin, pamuk,
alkol vb), eğitsel (eğitimde anlatılan konuların
özeti, yazı tahtası, yazı kalemi, tepegöz, slayt
makinası, barkovizyon vb) , diğer (kamp şapkası,
çantası, tişörtü vb) ve kamp yerinin ihtiyacına
göre belirlenen malzemelerden (çöp torbası, sinek
kovucu, güneş kremi vb) oluşmaktadır.
Kamp ekibinin değerlendirilmesi; kampa
Kamp programı kamp tesisininde şartları göz
önüne alınarak önceden belirlenmelidir. Proğram
kalkış yatış saatleri, kan şekeri ölçüm, insülin
enjeksiyonu ve yemek saatleri egzersiz ve eğitim
proğramlarının yapılacağı saatleri kapsamaktadır.
Kampın son akşamı veda gecesi düzenleyerek
çocuklara sertifikalarının verilmesi.
son günü çocukların iyilik halleri ve psikolojik
durumlarını değerlendirmek amacıyla yaşam
kalitesi anketleri (DQOL; DTSQ vb) uygulanması
yüzme, dans vb. öğrenme, temizlik alışkanlıkları
ve diş fırçalama tekniğindeki değişiklikler,
sigarayı bırakma vb. durumları değerlendirme
Maliyetin hesaplanması, yardım sağlayacak kişi
ve kuruluşların bulunması ve işbirliği yapılması.
Kamp bütçesi, katılımcı çocukların yaptığı
ödemeler, ilaç firmalarının sponsorlukları ve
bağışları kapsamaktadır.
8. Kamp sertifikaları:
İyilik hali ve ruhsal durum; kampın ilk ve
Sosyal/kültürel değerler; yeni arkadaş sayısı,
6. Kamp bütçesinin belirlenmesi:
7. Kamp programının hazırlanması:
Bağımsızlık/özerklik derecesi; kamptan önce
ve sonra diyabetlinin katıldığı etkinlikler; spor
yarışmaları, yüzme, dans, partiye gitme, piknik,
gezi gibi aktivitelere katılımın değerlendirilmesi
katılan diyabetliler tarafından, ekip üyelerinin
birbirlerini değerlendirmesidir.
26
Çarşamba - Wednesday
Kontrol-değerlendirme aşaması
Metabolik kontrol; günlük kan/idrar
şekeri, keton ölçümleri, kilo takibi, kampın
ilk günü HbA1c ölçümü, kamp süresince
oluşan hipoglisemi ve ketoasidoz durumlarının
kaydedilmesi
Diyabet bilgisi; kampın ilk ve son günü bilgi
ölçme anketi (sınav) uygulanması
Kendi kendine tedavi becerisi; insülin
enjeksiyonu, kan ve idrar şekeri ölçme,
43. hafta
2011 Ekim - October
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12
3
4
5
6
7
8
9
101112131415 16
171819202122 23
24/31
2526272829 30
EKİM
October
24
25
27
29
28
30
Pazartesi - Monday
Perşembe - Thursday
Cuma - Friday
Salı - Tuesday
Cumartesi - Saturday
Pazar - Sunday
43. hafta
Diyabet
Kampları (Devam)
Bir Günlük Kamp Programı
07.00 Kalkış
07.30-08.00 Kan şekeri ölçümü ve insülin
uygulaması (insülin uygulamalarını hemşire
gözetiminde diyabetliler kendisi uygulamalıdır.
Özellikle, kullanılmayan bölgeye uygulama
kamplarda başlatılabilir)
08.00-08.30 Kahvaltı
09.00-10.00 Serbest zaman
10.00-10.30 Egzersiz (spor hocasının
gözetiminde). Bu olanak sağlanamıyorsa çocuklarla
oyun oynanabilir
10.30-12.00 Yüzme
12.00-12.30 Kan şekeri ölçümü ve insülin
uygulaması
12.30-13.30 Öğle yemeği
14.00-15.30 Eğitim (bu eğitim mümkünse katılımlı
ve aktif eğitim, rol play yöntemleri kullanılarak
yapılmalıdır)
15.30 Hobi (Takı yapma, resim, müzik aleti çalma,
vb)
16.00 Yüzme (hobilerden sıkılanlar ya da katılmak
istemeyenler yüzme ya da ilgilendikleri şeyleri
yapabilirler; ama göz önünde olmak şartıyla
- hipoglisemi riskine karşı)
18.00-19.00 Kan şekeri ölçümü ve insülin
uygulaması
19.00-20.00 Yemek
20.00-22.00 Eğlence, dans
22.00 Kan şekeri ölçümü ve insülin uygulaması
22.30 Yatış
Notlar: Yaşları 14-18 arası olanlar, isterlerse kamp
abi ya da ablaları ile beraber olmak koşuluyla
23.30’a kadar uyanık kalabilirler.
Çocuklar, 5-6 kişilik (grubun büyüklüğüne göre
değişebilir) gruplara ayrılır. Her gruptan sorumlu
bir abla ya da bir abi vardır. Bu kişiler, iyi regüle
olmuş diyabetliler, hemşirelik yüksekokulu ya da tıp
fakültesi öğrencileri, gönüllü hemşireler ya da çocuk
hastalıkları asistanları arasından seçilmesi uygundur.
Bu kişiler, diyabet eğitim hemşiresi ve çocuk
endokrinolog tarafından eğitim ve kamp kuralları ve
sorumlulukları anlatılır. Amaç bu kişilerin hipoglisemi
yönünden hazırlıklı olmaları ve müdahale
edebilmeleri, çocuklarla kardeş ilişkisi kurabilmeleri
birbirleriyle kaynaştırabilmeleridir. Eğitim açısından
bilgi vermeleri engellenmelidir. Eğitimin, bu işin
uzmanları tarafından verilmesi daha uygundur
(endokrinolog, diyabet eğitim hemşiresi, diyetisyen)
31 Ekim
Pazartesi - Monday
03
Perşembe - Thursday
Yukarıda bir günlük bir program verilmiştir. Bu
programda değişmeyen yapılması gerekenler vardır.
Programdaki serbest saatler, hobi, yüzme saatleri
kampın ortamına çocukların isteklerine göre günlük
değiştirilebilir.
44. hafta
2011 Kasım - November
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7
8
9 10 11 12 13
141516171819 20
212223242526 27
282930
KASIM
November
01
02
04
05
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
06
Pazar - Sunday
44. hafta
Diyabet ve
Gebelikten Korunma
Diyabetik kadınların gebelikten korunmak için
güvenli, etkin kontrasepsiyon kullanımı gerekir. Bu
amaçla, en fazla önerilen yöntemler yalnız progestin
içeren minihaplar ve deri altı implantlarıdır. Bunların
yanı sıra, bariyer yöntemler (prezervatif – kadın/
erkek), doğal aile planlaması yöntemleri (servikal
müküs yöntemi (Billings Ovülasyon Metodu), servikal
palpasyon yöntemi, bazal vücut ısısı yöntemi, semptotermal yöntem, idrarda LH düzeyini ölçen kitler,
tükürük testi vs.) ve gönüllü cerrahi sterilizasyon da
önerilmektedir.
07
Pazartesi - Monday
Gebeliğe bağlı diyabet görülen kadınlarda,
(kombine oral kontraseptifler)
• KOK
•
Yalnız progesteron içeren enjekte edilen
kontraseptifler
enjekte edilen kontraseptifler
• Kombine
hap
• Mini
• Norplant
• Hormon salgılayan RİA’lar (Rahim içi araç), bakırlı
RİA’ların kullanılmasında sakınca yoktur
Vasküler komplikasyonu olmayan
diyabetlilerde
enjekte edilen kontraseptifler
• Kombine
•
Yalnızca progestin içeren enjekte edilen
kontraseptifler
• KOK yakın izlem ile kullanılabilir
Vasküler komplikasyonu olan /olmayan ya da
20 yıldan uzun süredir diyabeti olanlarda
hap
• Mini
• İmplantlar
• Bakırlı RİA / hormonlu RİA’lar önerilmektedir
Yüksek doz oral kontraseptiflerin diyabetiklerde
glukoz toleransını azalttığı bildirilmektedir. Bu
nedenle, düşük doz kombine hapların yakın izleme
ile kullanımı önerilmektedir. Rahim içi araç, enfeksiyon
riski göz önüne alındığından, ilk seçenek olarak
sunulmamaktadır.
10
Perşembe - Thursday
Diyabetli kadınlarda
prekonsepsiyonel bakım ilkeleri
Gebelik planlayan diyabetli kadınlarda amaç,
gebelik sonucunu diyabeti olmayan kadınların
gebelik sonucuna yaklaştırmaktır (1989 St Vincent
Deklarasyonu). Multidisipliner ekip yaklaşımı ile
diyabetik gebelerin canlı çocuk sahibi olma şansı
yüksektir. Bu ekipte perinatolist/ obstetrisyen,
diabetolist, hemşire, diyetisyen, neonatalist, pediatrist,
aile hekimi, fizyoterapist yer almaktadır. Diyabetik
gebeliklerin sonucunu iyileştirmede anahtar ‘’
prekonsepsiyonel bakım’’dır. Prekonsepsiyonel
bakımda kadının bilgilendirilmesi ve kazanılan
bilginin davranışa dönüşümü için kadını desteklemek
hemşirelere düşen önemli görevlerdir.
45. hafta
2011 Kasım - November
P
S
Ç
P
C
CP
14 Kasım
Birleşmiş Milletler
Diyabet Günü
M TW T F S S
12345 6
7 8 9101112 13
141516171819 20
212223242526 27
282930
08
09
11
12
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
13
Pazar - Sunday
45. hafta
Diyabet ve
Gebelikten Korunma (Devam)
Prekonsepsiyonel bakımda hedef, normal
kan glukoz düzeyini sürdürmek, gebelik için
uygun zamanın belirlenerek fetüste konjenital
malformasyon gelişmesini önlemektir. Annedeki
vasküler komplikasyon derecesi değerlendirilmelidir.
14
Pazartesi - Monday
Konjenital malformasyon
olasılığını azaltmak için,
Gebelik öncesi açlık kan şekeri 72-126 mg/dl
(4-7 mmol/L)
HbA1c < 6 % (en azından < 7 %)
Öğün öncesi kapiller kan şekeri < 101 mg/dl
(5,6 mmol/L)
2 saat (tokluk) kapiller kan şekeri < 140 mg/dl
(7,8 mmol/L) olmalıdır
•
•
•
•
Diyet / egzersiz / insülin doz ayarlaması önemlidir.
Diyetin % 50-60 karbonhidrat, % 25 protein ve
%20-30 yağlardan oluşmalıdır.
Tüm diğer gebelikler için olduğu gibi, folik asit
kullanımı, nöral tüp defektlerin önlenmesi için
gereklidir.
Platt MJ, Stanisstreet M, Casson IF, Howard V, Walkinshaws S, Pennycook
S, et al. St. Vincent’s Declaration 10 years on: outcomes of diabetic
pregnencies. Diabet Med, 2002; 19: 216-20.
Hawthorne G: Preconception care in diabetes, Seminars in Fetal & Neonatal
Medicine, 10, p. 325-32, 2005.
Diyabetli kadınlarda
antenatal dönem bakım ilkeleri
Diyabeti olan gebelerde antenatal dönemde hedef,
Normal gebelik durumunu sürdürmek
(normoglisemik, normotensif, uygun kiloda,
komplikasyon gelişmemiş)
Diyabetin ortaya çıkardığı metabolik
değişikliklere bağlı oluşabilecek komplikasyonları
mümkün olduğunca erken belirlemek
Kadının kendi bakımına katılabilecek kadar
bilgili olmasını sağlamak
Ailenin psikolojik stresörlerle başa çıkmasını
sağlamak
Kadın ve ailesinin başarılı başa çıkma
mekanizmalarını kullanmasını sağlamaktır
•
17
Perşembe - Thursday
•
•
•
•
Normal gebeliklerde antenatal dönemde rutin
OGTT yapılması, risk gruplarını belirleme, sağlık
eğitimi ve varolan diyabetin erken tanınması önem
taşımaktadır. Doğru gebelik haftasının belirlenmesi,
gebeliğin erken dönemlerinde fizik muayene
yapılması, gebelik kontrollerinde glukozüri/ketonüri
testlerinin yapılması gereklidir.
46. hafta
2011 Kasım - November
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7
8
9 10 11 12 13
141516171819 20
212223242526 27
282930
KASIM
November
15
16
18
19
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
20
Pazar - Sunday
46. hafta
Diyabet ve
Gebelikten Korunma (Devam)
Diyabetli gebelerde,
sınıflamasına göre derecelendirme
• White
doz ayarlaması
• Diyet/egzersiz/insülin
•
Evde uygulayacağı testleri öğretme (kan glukoz
düzeyi değ. yapmak (4x1), 200 mg/dl ↑ ise idrarda
21
ketonüri bakılması)
Gerekiyorsa insülin uygulamasını gösterme,
Periferal dolaşımı artırmak için parmak ve ayak
egzersizlerini öğretme
Vital bulguların izlenmesi
Hct/Hb düzeyinin ölçümü
Acil durumlarda başvurabileceği kişi ve yerler
hakkında bilgi verilmelidir.
•
•
•
•
•
Pazartesi - Monday
Bunların yanı sıra,
Hipoglisemi/hiperglisemi yönünden izlem, bulantı/
kusma açısından izlem, idrar yolu infeksiyonu, mantar
infeksiyonu yönünden izlem, preeklampsi/ eklampsi
gelişimi açısından izlem, ekstremite ödemi/dispne
açısından değerlendirme, karın hassasiyeti ve vaginal
kanama açısından izlem, tokolitik ilaç veriliyorsa kan
glukoz düzeyinin değerlendirilmesi gereklidir.
İnnatal dönem
(İntra Partum) bakım ilkeleri
Diyabetik gebelerde innatal dönemde hedef,
•
•
•
•
Distosi / enerji – insülin dengesizliği
vb.komplikasyonların oluşmaması
Anne yenidoğan etkileşiminin başlaması
Fetüs ile ilgili bir komplikasyonun gelişmemesi
Yenidoğan ile ilgili bir sorun oluşmamasını
sağlamaktır.
Bu amaçlar doğrultusunda
bakım ilkeleri şöyle özetlenebilir:
IV infüzyon izlemi ( indüksiyon, % 10 dextroze +
insülin)
Preeklemsi belirtilerinin gözlenmesi
- Doğum eyleminin izlemi
- İndüksiyona maternal, fetal cevapların
değerlendirilmesi
- Elektronik fetal monitör kullanımı ile ÇKS izlemi
Amniyotik sıvı akıntısı ve miktarını gözlemek
- Yeni doğan için hekim ve bakım personelini
uyarılması
Sezaryenle doğum için hazırlık.
- Elektif sectio uygulanacaksa, insülin sezaryen
yapılacağı gün sabah dozu uygulanmaz, sabah
8.00 – 9.00 saatlerinde glukoz düzeyinden dolayı
sezaryene alınır.
Asemptomatik üriner infeksiyon için idrar kültürü
yaptırılması
Hipoglisemi ve asidoz yönünden dikkatli izlem
Ağızdan bir şey almasına izin verilmemesi
Kadın ve ailesini tedavi ve fetal durum hakkında
bilgilendirilmesi
Proteinüri ve idrar miktarının gözlenmesi
Kan glukoz düzeyinin 1-3 saat aralıklarla ölçülmesi
İnsülin kullanımı: Regüler insülin tercih edilir. Kan
glukozu ↑ 4 mg/dl, sürekli IV insülin infüzyonu yapılır.
•
•
24
Perşembe - Thursday
•
•
•
•
•
•
•
•
•
47. hafta
2011 Kasım - November
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
12345 6
7
8
9 10 11 12 13
141516171819 20
212223242526 27
282930
KASIM
November
22
23
25
26
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
27
Pazar - Sunday
47. hafta
Diyabet ve
Gebelikten
Korunma (Devam)
Postnatal dönem
(postpartum) bakım ilkeleri
Diyabetik gebelerde postnatal dönemde amaç,
erken postpartum dönemde komplikasyon (kan
glukoz düzeyinde değişiklik, preeklampsi/eklampsi,
hemoraji) oluşmamasıdır.
Bu amaçlar doğrultusunda bakım ilkeleri şöyle
özetlenebilir:
Doğumdan 24-48 saat sonra insülün gereksinimi
dalgalanır.
- Bu nedenle kan glukoz değerlendirmesi sık
aralıklarla yapılmalı
- İnsülün alımı protokole (GIK protokolü) göre
uygulanmalı
Kalori alımı/insülin gereksinimi dengelenmeli
- Önceden büyük dozda insülin gereksinimi
olan kadın, üç kat fazla kalori alımı
gerektirebilir, ancak diabetojenik faaliyetten
dolayı, insülin gereksinimi bir kat azalabilir
(laktoz üretiminde serbest glukoz kullanılır,
laktasyon insülin ihtiyacını değiştirebilir).
Öğünleri zamanında, düzenli alması sağlanmalı
- Sıvı alımı ve yiyecek alımını izlenmeli
Vital bulgu takibi yapılmalı
Kanama olasılığı yönünden dikkatli izlem
- Kanama miktarı
- Uterusun kontraktilitesi, involüsyon takibi
- Aldığı çıkardığı sıvı izlemi
Postpartum kanama, infeksiyon ve toksemi
yönünden izlem
Ebeveyn-çocuk ilişkisi başlatılmalı, yenidoğan
hakkında aile ve kadın bilgilendirilmeli
Emzirmeye yardım
- Yeterli uyku, dinlenme, beslenmenin
sağlanılması
- Kalori alımı/insülin gereksinimi ayarlanmalı
- Asetonüri durumunda emzirme bırakılır (meme
sağılarak süt atılır ve doktora haber verilir)
- Herhangi bir nedenle hipoglisemi olursa
annenin epinefrin düzeyi artar, süt miktarının
azalmasına, let down refleksinin inhibisyonuna yol açar.
Vaginal infeksiyon (mantar), meme ucu
infeksiyonları belirtileri konusunda bilgilendirme
- Üst solunum yolu infeksiyonlu ve diğer
infeksiyonlu kişilerden uzak durmasını
sağlanmalı
Kontrasepsiyon ve gelecek gebeliklerin
planlanması (prekonsepsiyonel danışmanlık ve
genetik danışmanlık) için danışmanlık yapılmalı,
Fetal/neonatal risk, malformasyon, ölüm
durumlarında destekleyici bakım verilmeli, kadın ve
ailesinin duruma ve sonuca tepkisi belirlenmeli
28
Kasım
Pazartesi - Monday
•
•
•
•
•
•
•
•
01
Perşembe - Thursday
•
•
•
48. hafta
2011 Aralık - December
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
262728293031
29
Kasım
Salı - Tuesday
02
Cuma - Friday
ARALIK
December
30
Kasım
Çarşamba - Wednesday
03
Cumartesi - Saturday
04
Pazar - Sunday
48. hafta
Çocukluk Çağı
Diyabetinde
Danışmanlık
Tüm Tip 1 diyabetlilerin 1/3’i 18 yaşın altındadır.
Çocuk ve adolesanlar “küçük yetişkinler”
olmadıkları için diyabet bakımları ve yönetimleri
bireysel olarak planlanmalıdır. Çocuklar cinsel
olgunluk, fiziksel büyüme, kendi kendine bakım,
hipoglisemiye verilen cevap gibi birçok konuda
erişkinlerden farklılık gösterirler. En iyi diyabet
yönetimini sağlayabilmek için bu konuların
yanı sıra aile dinamikleri, çocukların gelişim
aşamaları, psikolojik farklılıkları göz önünde
bulundurulmalıdır. İdeal olarak Tip 1 diyabetli
çocuk ve adolesanların bakımı, çocukluk çağı
diyabetinin bakımı konusunda özel eğitim almış
multidisipliner bir ekip tarafından sağlanmalıdır.
Aynı zamanda, diyabetli çocuk ve ailesinin
eğitimi de bu ekip tarafından sağlanmalıdır.
Multidisipliner ekibin üyeleri, hekim, hemşire,
diyetisyen, eczacı, psikolog, sosyal hizmet görevlisi
ve podiatrist gibi değişik disiplin üyelerinden
oluşmalıdır. Eğitim diyabet tanısının konulduğu
anda başlamalı, değişen bilgiler ışığı altında;
gereksinim duyulduğunda; fiziksel, psikolojik ve
duyusal olgunluk düzeyine göre yenilenmelidir.
Diyabet hemşiresi bütüncü bakım sürecini
uygulayarak, diyabetli çocuk/adolesanı fiziksel
ve psikososyal bir bütün olarak ele alır; diyabetli
çocuk/adolesan ve ailesinin sadece gerçekleri
ve psikomotor becerileri değil, ayrıca bilgiyi
davranışa dönüştürmelerini sağlayacak yöntemleri
ve stratejileri öğrenmelerine yardımcı olur. Kurt ve
Tanacı’nın ülkemizde yaptıkları bir araştırmaya
göre, diyabetli bireylere verilen düzenli hemşire
eğitiminin (her muayene sonrası 30 dk.) hem
preprandiyal hem de postprandiyal serum
glukoz ve A1C düzeylerine olumlu etkisi olduğu
gösterilmiştir.
Diyabetin etkili yönetiminde diyabet eğitiminin
yanı sıra, problem çözme becerileri de büyük
önem taşımaktadır. Diyabet hemşiresi, rol ve
sorumluluklarını yani nitelikli hemşirelik bakımını
yerine getirirken problem çözme sürecini
kullanmalıdır. Problem çözme becerileri tek başına
kan glukozunu düzenlemekte yeterli olmayabilir,
ancak diyabetin etkili yönetimi için gerekli
becerilerdir.
05
Pazartesi - Monday
08
Perşembe - Thursday
49. hafta
2011 Aralık - December
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
56789
1011
121314151617 18
192021222324 25
262728293031
ARALIK
December
06
07
09
10
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
11
Pazar - Sunday
49. hafta
Çocukluk Çağı
Diyabetinde
Danışmanlık (Devam)
Avrupa Diyabet Birliği (EASD) tarafından önerilen
diyabet eğitim listesi şu konuları içermektedir:
• Kendi kendine izlemi öğretme
• Eğitimin amacını belirleme
• Bireye uygun eğitim modelini seçme
• Bilgiyi işleve dönüştürme yöntemi anlatma
• Beslenme düzeni gözden geçirme
• İnsülin, enjeksiyon teknikleri öğretme
• Bireyin motivasyonunu sağlama
• Ayak bakımını öğretme
• Komplikasyonlardan korunmayı öğretme
• Tip 1 diyabetli çocuk ve adolesanların
ebeveynlerini aydınlatma
• Hipoglisemi, belirtileri ve tedavisini öğretme
• Diyabetli bireyin beslenmesi öğretme
• Periyodik eğitim tekrarı yapma
12
Pazartesi - Monday
Tip 1 diyabette izlem sıklıkları
Kan glukozu takibi:
•
Amerikan Diyabet Birliği (ADA), Tip 1 diyabetli
çocukların günde 4 kez veya daha sık kan
şekerlerini ölçmelerini önermektedir.
Kan şekeri 300 mg/ dl’ nin üzerinde ise, bir
hastalık veya aşırı stres durumu varsa, bireyde
davranış değişiklikleri başladıysa, ketoasidoz belirtibulguları başladıysa keton ölçümü yapılmalıdır.
•
Hemoglobin A1C (A1C):
• Kan şekeri takibinde önemli bir başka ölçümdür.
• Kanda bulunan glukoz hemoglobine bağlanır
ve eritrositlerin yaşam süresi olan 3 ay boyunca
hemoglobine bağlı olarak kalır.
Bağlanmış glukoz eritrositler ölünceye kadar
ayrılmadığından ölçülen A1C geçmiş 3 aydaki kan
glukozu ortalamasını verir
Kanda ne kadar çok glukoz varsa A1C değeri o
kadar yüksek bulunur.
Bu nedenle yılda 4 kez mutlaka A1C ölçümü
yaptırılmalıdır.
A1C testi önemli bir araç olmakla birlikte,
kişinin yaptığı günlük kan şekeri ölçümlerinin yerini
alamaz.
•
15
Perşembe - Thursday
•
•
•
Ayak bakımı:
•
Amerikan Klinik Endokrinologlar Birliği, üç ayda
bir rutin diyabet takibiyle birlikte ayak muayenesinin
yapılmasını önermektedir.
Amerikan Diyabet Birliği (ADA) ise yılda bir kez
koruyucu duyuyu, ayak yapısını, damar durumunu
ve deri bütünlüğünü içeren ayak muayenesi
yapılmasını önermektedir.
•
50. hafta
2011 Aralık - December
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
262728293031
ARALIK
December
13
14
16
17
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
18
Pazar - Sunday
50. hafta
Çocukluk Çağı
Diyabetinde
Danışmanlık (Devam)
Diyabetik retinopati:
•
Amerikan Diyabet Birliği (ADA), diyabet süresi
3-5 yıl olan 10 yaş ve üzerindeki tüm diyabetlilere
ilk gelişlerinde ve sonra yılda en az bir kez göz
muayenesi yaptırmalarını önermektedir.
19
Pazartesi - Monday
Diyabetik nefropati:
•
ADA,10 yaşında olan ve diyabet süresi 5
yıl olan her Tip 1 diyabetliye rutin idrar analizi
yapılmasını önermektedir.
Protein negatif ise mikroalbüminüri taraması
yapılmalı ve yılda bir kez tekrarlanmalıdır.
•
Diyabetik nöropati:
•
Glisemik kontrolü iyi olan Tip 1 diyabetli çocuk
/ gençlerde nadir olarak görülür.
Dislipidemi:
•
ADA, yeni tanı konulmuş tüm Tip 1 diyabetli
çocuklara glukoz kontrolü sağlandıktan sonra ya
da 10 yaş üzerindeki diyabetli çocuklara lipid
kontrolünü önermektedir.
Lipid değerlerinin normal olmadığı durumlarda
her yıl lipid izlemi yapılmalıdır.
Lipid değerleri normal sınırlar arasındaysa
(<100mg/dl [2.6 mmol/l]) lipid kontrolü 5 yılda bir
yapılmalıdır.
•
•
Hipotiroidi:
22
Perşembe - Thursday
• ADA, yeni tüm Tip 1 diyabetli çocukların tiroid
peroksidaz ve tiroglobulin antikorlarına bakılmasını
önermektedir.
Tiroid situmule edici hormon (TSH)
konsantrasyonu metabolik kontrol sağlandıktan
sonra ölçülmelidir ve her 1-2 yılda bir ya da tiroid
disfonksiyon belirtileri görüldüğünde ölçülmelidir.
Serbest T4, TSH değerinin normal olmadığı
durumlarda ölçülmelidir.
•
•
Tıbbi beslenme tedavisi:
•
Tıbbi beslenme tedavisiyle ilgili eğitim yeni
tanı konulduğunda verilmeli, büyüyen çocuğun
gereksinimleri ve adolesanların beslenme durumunu
etkileyebilecek davranışları doğrultusunda en az
yılda bir kez tekrarlanmalıdır.
51. hafta
2011 Aralık - December
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
262728293031
ARALIK
December
20
21
23
24
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Çarşamba - Wednesday
Cumartesi - Saturday
25
Pazar - Sunday
51. hafta
Çocukluk Çağı
Diyabetinde
Danışmanlık (Devam)
Diyabet Bakımında
Hemşirenin Sorumlulukları
• Banyo sırasında tahriş edici uygulamalardan (kese
kullanımı vb) kaçınılmalıdır.
• Cilt nemli iken nemlendiricili losyon kullanılmalıdır.
• Vücuttaki istenmeyen tüylerin temizliğinde yaralanmaya
neden olabilecek jilet vb kullanılmamalı, tüy dökücü kremler
tercih edilmelidir.
• Ciltte kesik- çizik oluşmaması için kesici aletleri
kullanırken dikkatli olunmalı, gerekirse eldiven
kullanılmalıdır.
• Kesik-sıyrık oluştuğunda sabun ve suyla yıkayıp üzeri
kuru, steril bir bandaj ile örtülmeli, eğer kesik ya da sıyrıkta
4 saat içinde iyileşme belirtisi görülmezse (kızarıklık, şişlik,
ağrı, sıcaklık) derhal sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
• Cilt doğrudan güneş ışığına maruz bırakılmamalı,
mutlaka koruma faktörü yüksek güneş kremleri tercih
edilmelidir.
• Pamuklu iç çamaşırı kullanılmalıdır.
Diyabet hemşireleri, her kontrolde aşağıdaki konularda
diyabetli çocuk/adolesanın bilgi düzeyini kontrol etmeli,
eksik ya da yanlış bilgileri düzeltmelidir.
• Genel diyabet bilgisi
• Kan glukozu hedefleri
• Kan glukozu kayıt defterinin kullanımı
• A1C düzeyi
• Diyabetin akut komplikasyonları (hipoglisemi/
hiperglisemi)
• Diyabetin kronik komplikasyonları
• İnsülin uygulaması
• Ayak bakımı
• Cilt bakımı, ağız-diş bakımı
• Aşılar
• Hastalık durumunda yapması gerekenler
• Yolculukta yapması gerekenler
• Sağlıklı beslenme
• Egzersiz
• Okul yaşamı
Diyabetliler İçin Genel Sağlık Önerileri
Ayak Bakımı
• Ayaklar her gün; kesik, kızarıklık, su toplaması
açısından kontrol edilmelidir.
• Birey tabanlarını rahat göremiyorsa ayna kullanmalı ya
da başka birinden yardım istemelidir.
• Ayaklar her gün ılık su ve sabunla yıkanmalıdır.
• Ayaklar yıkanırken asla sıcak su kullanılmamalıdır.
• Ayaklar, özellikle parmak araları yumuşak bir havlu ile
nazikçe kurulanmalıdır.
• Yumuşatıcı ve nemlendirici bir losyon ya da merhem
kullanılarak cilt yumuşatılmalıdır.
• Ayak parmaklarının arasına losyon sürülmemelidir.
• Ayak tırnakları banyodan sonra yumuşak iken düz
olarak kesilmelidir, köşeleri daha derin alınmamalıdır.
• Kestikten sonra törpü ile pürüzsüz hale getirilmelidir.
• Her zaman temiz, ayağı sıkmayan, açık renk ve
pamuklu çoraplar giyilmelidir.
• Ayakkabıda taş, düğme, iğne gibi ayağı
zedeleyebilecek yabancı cisimler olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
• Yeni ayakkabılar alışana kadar günde sadece 1-2 saat
giyilmelidir.
• Her zaman ayağa iyi oturan, rahat ve yumuşak
ayakkabılar seçmeye özen gösterilmelidir.
• Ayaklarda oluşan sertlik ve nasırlar için mutlaka bir
hekime başvurulmalıdır.
• Evde bile çıplak ayakla dolaşılmamalıdır.
• Yüzerken ve plajda ayaklar korunmalıdır.
• Burnu açık, öne doğru sivrilen, yüksek topuklu
ayakkabılar, parmak arası sandaletler giyilmemelidir.
• Kesinlikle sigara içilmemelidir (Sigara içmek kan
dolaşımını azaltır ve bu durum diyabetlilerde bir uzvun
kaybına neden olabilir).
• Kızarıklık ve yaralanma durumunda hemen hekime
başvurulmalıdır.
Cilt Bakımı
• Hergün ılık duş ve pH’ ı cilt yapısına uygun (pH 5.5)
sabun kullanılarak banyo yapılmalıdır.
Ağız-Diş Sağlığı
• Dişler günde en az 2 kez ve 3 dakikadan az olmamak
koşulu ile yumuşak bir diş fırçası ile fırçalanmalıdır.
• Dişler fırçalandıktan sonra günde bir kez diş ipi
kullanılarak diş araları temizlenmelidir.
• Diş fırçası 3 ayda bir yenisi ile değiştirilmelidir.
• Her 6 ayda bir diş hekimine gidilerek diş kontrolü
yaptırılmalıdır.
• Diş hekimine gitmeden önce mutlaka kan şekeri kontrolü
yapılmalıdır.
• Diş tedavisinden önce zamanında ve dozunda insülin
yapılmalıdır, doz atlanmamalıdır.
Yolculuk:
• Yolculuk öncesi mutlaka sağlık kontrolü yaptırılmalıdır.
• Sağlık sigortası ile ilgili işlemler tamamlanmalı ve
gerekli evraklar alınmalıdır.
• Diyabet kimlik kartı, telefon numarası, adres ve doktorun
ismi bulunan bir kart alınmalıdır.
• Yeterli miktarda tıbbi malzeme (insülin, iğne ucu,
glukometre vb) alınmalıdır.
• Uzun yolculuklarda uygun ve yeterli yiyecek alınmalıdır.
• En fazla 2 saatte bir mola verilmeli ve kalkıp
dolaşılmalıdır.
• İnsülin, glukagon vb bulunduğu çanta kesinlikle bagaja
verilmemeli, bireyin yanında bulunmalıdır.
Hastalık:
• Hekime danışılmadan ilaç kullanılmamalıdır.
• İnsülin kullanımına ara verilmemelidir.
• Bol bol sıvı alınmalıdır.
• İstirahat edilmelidir.
• İştahsızlık varsa beslenme programı yeniden
düzenlenmelidir.
• Kan şekeri takibi, gerekiyorsa keton ölçümü yapılmalıdır.
Aşılanma:
Diyabetliler her yıl mutlaka grip aşısı, hayatları boyunca da
bir kez zatürre aşısı yaptırmalıdır.
52. hafta
2011 Aralık - December
P
S
Ç
P
C
CP
M TW T F S S
2011
123 4
5
6
7
8
9 10 11
121314151617 18
192021222324 25
262728293031
ARALIK
December
26
27
28
30
29
31
Pazartesi - Monday
Çarşamba - Wednesday
Perşembe - Thursday
Salı - Tuesday
Cuma - Friday
Cumartesi - Saturday
52. hafta
Çocukluk Çağı
Diyabetinde Yaşa Uygun Bakım
Çocukluk çağı diyabetinde tedavi planı, hastanın
hastalığını kendi kendine kontrol becerisi ve
hipoglisemi riskleri açısından yaşına göre
düzenlenir. Tip 1 diyabetli çocuk ve adölesanların
bakımı ADA önerisine göre, yaş ile uyumlu hastalık
yönetimi şeklindedir.
Bebeklik dönemi: Diyabeti olan bebekler (1
yaş altı) en yüksek ciddi hipoglisemi riski taşıyan
grubu oluşturur. Klinik bulguların özgül olmaması
(örneğin; emmeme, uyku eğilimi, hipotoni)
ve belirtilerini ifade edememeleri nedeniyle
bebeklerde hipoglisemi tanısı güçtür. Hipoglisemi
nörolojik komplikasyonlara da yol açabilir.
Bebeklerdeki ciddi hipoglisemiler kalıcı nörolojik
sekeller oluşturabilir, nöbet veya komaya kadar
ilerleyebilirler. Ayrıca, tekrarlayan hipoglisemi
atakları, özellikle beş yaşından küçük çocuklarda,
beyin gelişimi ve öğrenme üzerinde olumsuz etkiler
yaratırlar. Hipoglisemi sıklığını azaltan, ancak
yeterli glisemik kontrol sağlayan yönetim, bebeğin
sık beslenme şeması ile sağlanabilir.
1-3 yaş dönemi: Yeni yürüme dönemindeki (1-3
yaş) bakım sorunları bebeklik dönemi ile benzerdir.
Aileler çocuğun günlük bakımını öğrenmeli,
bakım sorumluluğunu üstlenmeli ve hipoglisemiyi
tanıyabilmelidirler. Yeni yürüme dönemindeki
istikrarsız ve birden değişiveren aktivite ve beslenme
düzeyi nedeniyle, hipoglisemi bu dönem için
neredeyse sabit bir kavramdır. Normal gelişimsel
süreç içinde karşı çıkma, zıtlık, muhalefet etme, öfke
ve hiddete bağlı bağırıp çağırıp tepinme atakları
ile hipoglisemiyi ayırdetmek güç olabilir. Hiddete
bağlı bir durumu boş vermek, aldırmazlıktan gelmek
yerine, ailelere öncelikle kan şekeri ölçmeleri
gerektiği öğretilmelidir.
Okul öncesi ve erken okul dönemi: Günlük
bakımın önemli bölümü yine bu dönemde de (3-7
yaş) aileler tarafından yapılır. Ancak bazı çocuklar
araç gereçlerin hazırlanması ve kan şekerlerinin
ölçümü konularında kendi bakımlarına katılabilirler.
Sıklıkla, bu şekildeki örnek davranışlar kısa vadeli
olup, çocuklar çabuk sıkılırlar ve sorumluluklarını
terk etmek isterler. Ailelere bu davranışın normal ve
yaş ile uyumlu olduğu söylenmelidir. Bu çocuklar
kreşe veya okula başladıklarında, bakıcılar veya
okul hemşirelerinin hastaların diyabet bakımı ile
ilgilenmeleri sağlanmalıdır. Aileler için hastanın
bakımının yabancılarla paylaşılması gerçeği güç
olabilir. Ancak diyabet ekibinin sürekli destek
sağlayabilmesi için bu gereklidir.
Çünkü çocukla iletişim içinde olan ev halkı, okul
çevresi ve hastane personeli çocuğa aynı davranış
modelini uygulamak zorundadırlar.
Okul dönemi: 8-11 yaş arası çocuklar diyabetin
günlük yönetiminin çoğunluğunun yetişkinlerin
yönetimi ve desteği altında olduğunu farzederler.
Rutin insülin enjeksiyonlarını uygulayabilirler, ancak
hala rutin olmayan durumlarda karar verilmesinde
ciddi destek ve gözetime gereksinim duyarlar.
Tüm glukoz ölçüm ve insülin uygulaması yetişkin
gözetimi altında olmalıdır. Yetikin denetiminin
az veya hiç olmaması, çocuğun erkenden kendi
başına bağımsız bırakılması, bu yaş grubunda
kötü glisemik kontrol ile sonuçlanır. En uygun
bakım, yeterli yetişkin gözetimi altında paylaşılmış
sorumluluk ile sağlanır.
Diyabet tanısı, çocuklar üzerinde depresyon ve
anksiyeteye kadar varabilen psikolojik etkiler
oluşturur. Kendilerini akranlarından farklı
algılamaları nedeniyle sosyal ilişkiler kurmakta
zorlanırlar. Diyabet ekibi ve aile, çocuğu okula
düzgün şekilde gitmesi, okul aktivitelerine katılması
açısından yüreklendirmelidir. Bu sayede akran
ilişkilerinin gelişmesi ve çocuğun sosyalleşmesi
sağlanabilir.
Adölesanlar: Normal gelişim ile artan bağımsızlık
ve kendini hissettiren meydan okuma sürecinde,
yetişkinlerin uygun şekilde olaya dahil olması
şekli belirlenmelidir. Adölesanlar günlük diyabet
yönetiminin sorumluluğunu alabilirlerse de, erişkin
gözetiminin çok az ya da hiç olmaması kötü
glisemik kontrol ile sonuçlanır. Günlük yönetim
üzerinde çocuk-yetişkin çatışması da kötü kontrole
yol açar. En iyisi adölesan ve aile arasında
paylaşılan takip ve tedavi anlayışı ile uygun
glisemik kontrol sağlanmasıdır.
Büyük çocuklarda, ebeveyn-çocuk arasında
paylaşılan sorumluluk, çatışmayı önleyen stratejiler
ve aile odaklı takım çalışması diyabet kontrolünü
artırır. Kontrollü bir çalışmada 8-17 yaşları
arasındaki diyabetli çocuklarda; ‘aile odaklı takım
çalışması’ ile ‘standart multidisipliner diyabet
kontrolü’ karşılaştırılmıştır. Her vizit sonunda
sorumluluk paylaşım planının gözden geçirildiği
aktif bir aile görüşmesi yapılmasının, ailenin olaya
katılımını artırdığı, aile odaklı bakım sağlayarak
daha iyi bir glisemik kontrol sağlanmasına imkan
tanıdığı görülmüştür. Paylaşılmış sorumluluk planı,
diyabetli çocuğun bilişsel, fiziksel ve psikososyal
olgunlaşmasına katkıda bulunur.
Tip 1 Diyabetlilerin
Hizmet Alması Gereken Merkezler
veya çocuklarının hastalıklarının süreci nedeniyle,
tedaviyi sürdürmede, son derece düşük motivasyona
sahiptirler. Ailenin motivasyonsuzluğu çocuğu da
etkiler ve istenmeyen sonuçlara, yüksek kan şekeri
düzeyi ile hastaneye yatmaya yol açabilir.
Hastalığı kabullenme ve bu hastalıkla beraber
yaşamayı öğrenme sağlıklı olmanın baş koşuludur
Hemşire mutlaka aileye danışmanlık vermelidir.
2. Ailelerin diyabetli çocuklarına yönelik aşırı
koruma ve denetleme davranışını azaltmak:
Aileler çocuğa diyabet tanısı konduktan sonra sanki
her an çocuğa kötü birşey olacakmış duygusunu
taşımaktadırlar, bu yüzden çocuğa karşı aşırı
koruma ve denetleme davranışı geliştirmektedirler.
Bir süre sonra, çocuk ileriki yaşantısında diyabetin
Tip 1 diyabetli çocuk ve adolesanların diyabet
merkezleri ya da devlet hastaneleri/üniversite
hastanelerinin Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı Endokrinoloji Bilim Dalları’nda takip
ve tedavi edilmeleri gerekmektedir.
Diyabet tanısının konulması ve tedavinin başlaması
ile beraber diyabetli çocuğu ve ailesini zor bir
dönem beklemektedir. diyabetli çocuk yaşıtlarından
farklı olarak, düzenli ve kontrollü yemek,
egzersizlerine dikkat etmek, insülin enjekte etmek,
kan şekerlerine bakmak ve zaman zaman hastaneye
kontrole gitmek durumundadır. Çocuğun hastalığı
kabullenmesi ve uyumunu gerçekleştirmede,
tedavinin düzenli gitmesini sağlamada ise aileye
büyük sorumluluk düşmektedir. Diyabetli çocuğun
ailesi çocuğun ve diğer aile üyelerinin hastalık
sürecinin dışında normal bir hayat sürdürmelerini
sağlama konusunda da çaba göstermelidir.
Bu nedenle, diyabet eğitiminde diyabetli çocuk ile
birlikte ailenin ele alınması büyük önem taşımaktır.
sorumluluğunu almamayı öğrenmektedir. Aileler
Diyabetli Çocuk ve Aileye
Yardımda Diyabet Hemşiresinin Amacı
davranılmalıdır. Aileler hasta çocukları, tedavi
belki de yaşadıkları suçluluk duyguları nedeniyle,
çocuğu aşırı koruma tutumuna girebilmektedirler.
Ancak çoğunlukla ailelerin çocuklarını aşırı koruma,
her istediğini yapma gibi tepki gösterdikleri
görülmektedir. Aşırı koruma çocuğun yaşam
alanını daraltırken, her istediğini yapma çocuğun
hastalığını kullanmasına neden olur. Hemşire bu
durumda diyabetin sorumluluğnu çocukla birlikte
paylaşması açısından destek vermelidir.
3. Ailelerin diyabetli çocukların, tedavisi ve
gelecekleri konusunda gerçekçi hedefler
belirlemelerini sağlamak:
Çocuğun diyabet öncesi ruhsal ve sosyal
gereksinimleri diyabet sonrasında da devam eder.
Diyabetli bir çocuğa hastalık tanısı konulmadan
önce nasıl davranılıyorsa, tanıdan sonra da öyle
ve çocuklarının gelecekleri konusunda gerçekçi
olmayan hedefler belirleyebilmektedirler. Ancak
1. Diyabetli çocukların ailelerinin hastalığı
ve tedaviyi kabullenmelerini sağlamak
ve tedavi sürecindeki motivasyonlarını
artırmak:
Ailenin hastalığı kabullenmesi çocuktan daha
travmatik ve uzun sürmektedir. Bazı diyabetli
çocukların aileleri yaşadıkları diğer günlük sorunlar
istemesek de zaman zaman kaçamakların
olabileceğini ve çocuğun her zaman mükemmel
ve kontrollü olamayacağını kabul edip; bu soruna
yönelik hemşire danışmanlık vermelidir. Hastalığı
kabullenme ve bununla bereaber yaşamayı
öğrenme sağlıklı olmanın baş koşuludur.
Diyabet ve Cinsel sağlık
Üreme Sağlığı
Diyabet (DM), akut ve kronik sonuçları ile üreme
sağlığını olumsuz etkileyerek cinsel fonksiyon
bozukluğu riski oluşturur. Cinsel Sağlık, DSÖ
tarafından “insanın sadece bedensel değil, duygusal,
düşünsel ve sosyal bütünlüğünü sağlayan, kişilik
gelişimi, iletişim ve sevginin paylaşımını pozitif
yönde artıran ve zenginleştiren sağlıklılık hali” olarak
tanımlanmaktadır. Cinsel sağlık, bedensel, duygusal
ve toplumsal tam iyilik hali olup, kadın-erkek, gençyaşlı bütün insanlar için temel bir haktır.
Cinsel Fonksiyon Bozukluklarının
Etiyoloji - Patofizyolojisi
DM’li kadınlarda görülen cinsel problemlere ilişkin
bazı noktalar henüz tam olarak açıklanamamakla
birlikte, fizyopatolojide vasküler, nörolojik ve psikolojik
faktörlerin rolüne üzerinde durulmaktadır.
DM’li kadınlarda cinsel disfonksiyon deneyiminin
teorik risk sebepleri:
1. Hiperglisemi vaginal dokularda hidrasyonu azaltır,
bu da lubrikasyonu azaltarak disparaniye yol açar.
2. Hiperglisemi mantar (pamukçuk)gibi genito üriner
infektionu insidansını arttırır ki bu da olası disparaniye
yol açar.
3. Uyarılma sırasında artmış kan akımı ile uyarılan
vaginal lubrikasyon ve klitorisin genişlemesi diyabet
komplikasyonu ile vasküler hasar bozulabilir. Bunun
sonucu cinsel aktivitede kadın disparoni ve subjektif
uyarılma azalması hisseder.
4. Kadın cinsel işlevi mood ve aile ilişkileri gibi
psikososyal faktörler önemli rol oynar. Ayrıca diyabete
uyum güçlükleri potansiyel cinsel sorulara yol açabilir.
DM, klitorial ve vajinal kan akımını azaltan, içerdiği
düz kas dokusunun yerini fibrosize bırakan ve cinsel
disfonksiyon şikâyetlerinin ortaya çıkmasına neden
olan önemli bir faktördür.
DM’nin hedef organ hasarları arasında başta nöropati
ve vaskülopati gelmektedir. Psikolojik ve organik
komplikasyonların yol açtığı lubrikasyonda yetersizlik,
cinsel isteksizlik, orgazmda azalma, ağrılı cinsel ilişki,
genital duyu azalması, uyarılma ve orgazm sorunları
ve ağrılı cinsel ilişki gibi sorunların diyabetli bireylerde
sık olarak ortaya çıktığı vurgulanmaktadır. Cinsel
disfoksiyon hem vasküler bozuklukların direkt etkileri
hem de diyabete psikolojik uyum ile ilişkili olabilir.
Diyabetin Üreme Sağlığına Etkileri
• Menstrual siklus bozuklukları: Menarşdan
önce tanılanmış Tip 1 diyabetli genç kızlarda
daha yüksek oranda gecikmiş menarj, amenore,
oligomenore, polimenore ve devamında fertilite
sorunlarını da içeren menstrual bozukluk gelişme
riski fazladır.
Polikistik over sendromu (PKOS): Insulin
resistansına bağlı olarak gelişme riski fazladır.
Ayrıca PKOS, Tip 2 diyabetin gelişmesi için
bir risk faktörü oluşturmaktadır. Bir teoriye
göre hiperinsülinemi adrojenlerin üretildiği
overlerin dış katmanını kalınlaştırarak ovulasyonu
engellemektedir. Hiperinsülinemi luteinizan
hormonun pitüiter bezden sürekli salınımına neden
olur. Bu sebeple de LH kronik olarak yüksek
kalır. Bu zincirleme olaylar; infertiliteye, androjen
salgısının artmasına ve yüzde aşırı tüylenmeye
neden olur. Tedavide mutlaka insülin düzeyi stabil
tutulmaya çalışılmalıdır.
Üriner yol enfeksiyonları (asemptomatik
bakteriüri v.b): Diyabette, kan glukoz seviyelerinin
kontrolünün yetersiz olması, yüksek kan şekeri
düzeyi, bağışıklık sistemini zayıflatarak, nörojenik
mesaneye yol açan diyabetik nöropati, kronik
idrar retansiyonu gibi nedenler idrar yolu
enfeksiyonlarına yatkınlığa yol açarak enfeksiyon
görülme olasılığını arttırır. Yapılan çalışmalar
diyabetli kadınlarda asemptomatik bakteriürinin
yaygın olduğunu göstermiştir.
Vajinal enfeksiyon (vajinal kandidiyazis
vb): Uzun süreli diyabeti olanlarda neredeyse
kaçınılmaz bir durum olan mantar enfeksiyonları
diyabet hastalarının ilk başvuru nedeni bile
olabilmektedirler. Glukozüri esnasında vulvada
kaşıntı en sık yakınılan durumdur
Erken Menopoz: Diyabetli kadınlar diyabetli
olmayan kadınlara göre daha erken menopoza
girmektedirler. Bu durum kadınların üreme çağını
%17 oranında kısaltmaktadır. Diyabetli post
menopozal kadında Hormon Replasman Tedavisi
(HRT) emosyonel distres, sıcak basması gibi
menopozal belirtilerin tedavisi için başlangıçta
kısa süreli olarak önerilebilmektedir. Diyabetli post
menopozal kadının insülin gereksinimi %20 daha
•
•
•
•
azalma gösterebilmektedir. Bu nedenle diyabetli
kadında glisemik kontrolü sağlamak, iskelet yapısını
korumak, osteoporozu önlemek ve lipid profilini
geliştirmek amaçlı HRT kullanımı önemli oranda
yararlı olabilmektedir. Tedaviye başlama kararı
“The Women’s Health Initiative” (WHI) tarafından
kanıtlanan HRT’ nin oluşturabileceği yan etkiler göz
önünde bulundurularak verilmelidir.
Üriner inkontinans: Yaklaşık olarak kadınların
1/3 ünü etkileyen diyabetik nöropati mesanenin
sinirsel uyarımını bozarak kontrolsüz mesane
kontraksiyonlarının artmasına ve mesane
duyarlılığının azalmasına yol açmaktadır. Şiddetli
nöropati ile birlikte detrüsör kasının (mesane kası)
fonksiyonu etkilenir ve mesane kapasitesinde artma
ve over distansiyon gelişebilir böylece mesaneyi ve
üretrayı destekleyen sinirler etkilenerek, idrar akışını
kontrol eden sfinkter işlevini yitirir. Ayrıca diyabetin
tipi, şiddeti, süresi, insülin tedavisi ve var olan
periferal nöropati ve retinopati gibi komplikasyonlar
inkontinansın ortaya çıkmasında önemli bir
risk faktörü olarak gösterilmektedir. Yapılan
çalışmalarda aynı zamanda prediyabet ve diyabetli
kadınlarda sağlıklı kadınlara oranla 3 kat daha
fazla urge inkontinansın (sıkışma hissinden hemen
önce ya da sıkışma ile birlikte oluşan istemsiz idrar
kaçırma) ve 2 kat daha fazla stres inkontinansın
(istem dışı idrar kaçırma) görülme sıklığının arttığı
saptanmıştır. Ayrıca üriner inkontinans yaşam
kalitesini de olumsuz etkiler.
Osteoporoz: Diyabetin varlığı, osteoporoz
gelişme riskini artıran bir faktördür. Yapılan
çalışmalarda özellikle 5 yıldan daha uzun süredir
diyabeti olan kadınlarda kemik mineral dansitesinin
düşük olduğu saptanmıştır. Diyabetin kemik mineral
yoğunluğunda nasıl bir kayba neden olduğu
mekanizması tam olarak bilinmemekle birlikte kemik
mineral yoğunluğunda azalma, Tip 2 Diyabetin
kronik komplikasyonlarından biri olarak kabul
edilmektedir.
•
•
Öneriler
• Diyabetli olguların izlenmesinde üreme sağlığı
değerlendirmesi sıklıkla göz ardı edilen bir konudur.
Diyabet kontrolü için takip edilenlerde olası
üreme sağlığı sorunlarının erken fark edilmesinde
ve koruyucu davranış geliştirme yaklaşımlarının
planlanmasında rehberlik edilmelidir.
Diyabetin cinselliğe etkileri, cinsel sorunlarının
genel sağlığa etkileri, diyabetli kadınlara ilişkin
•
en sık karşılaşılan cinsel sağlık sorunları, diyabet
tedavisinde kullanılan ilaçların cinsellik üzerine
yan etkileri yeterince bilinmemektedir. Sağlık
personelinin eğitim programlarına “cinsellik ve
cinsel sağlık / üreme sağlığı” gibi konuların
alınması gerekli olmaktadır.
•
Cinselliğin toplumsal tabular nedeniyle doğal
ifade edilmemesi bireylerin sağlık hizmeti alma
ve vermelerini etkilemektedir. Bu konuda yardım
almaktan çekinme nedeniyle bireyler kulaktan
dolma bilgilerle yetinmek zorunda kalmaktadır.
Erken fark edilemeyen sorunların sağaltımı
güçleşmektedir.
•
Kullanılan diyabet öykü formlarında cinselliğin
ve üreme sağlığının tanılanmasına ilişkin sorular ya
hiç yer almamakta ya da çok sınırlıdır.
•
Cinsel öykü alırken danışman uygun
terminolojiyi seçmelidir. Hastanın ifade ve
davranışlarını yargılayıcı olunmamalıdır.
•
Görüşmeye ek olarak kadın cinsel fonksiyonun
araştırılmasında ve değerlendirilmesinde tanılama
araçları da kullanılmaktadır. Bu formlar cinselliğin
istek, uyarılma, orgazm, doyum fazları ile ağrıyı
sorgulamakta olup objektif olarak tanımlamada
kullanılmaktadır. Bu formların uygulanışı kolay ve
masrafsızdır. Bu amaçla en sık kullanılan araçlar:
Brief Index of Sexual Function for Women ( BISFW), Female Sexual Function İndex ( FSFI ), Sekxual
Function Questionnaire ( SFQ ), Index of Female
Seksual Function ( IFSF), Female Sexual Distress
Scale ( FSDS), The Change in Sexual Functioning
Quetonnaire ( CSFQ), The Derogatis İnterview for
Sexual Functioning ( DISF), The Golombok- Rust
Inventory of Sexual Satisfaction ( GRISS) vb.
•
Öykü alma ve tanılama sırasında herhangi bir
sorun tespit edildiğinde ileri değerlendirme için
yönlendirilmelidir.
•
Sağlık çalışanlarının, cinsel sağlık konusunda
konuşmak için yaklaşık yarısının istekli
davranmadığı bulunmuştur. Bunun başlıca nedenleri
ise, mahremiyete uygun ortam bulamama, zaman
yetersizliği, kendini yetkin hissetmeme, duygusal
olarak hazır olmama gibi nedenlerdir.
•
Sağlık çalışanları tedavi ettikleri bireyin, ırkı,
cinsiyeti, geleneği, dini veya sosyokültürel yapısı ve
cinsel yöneliminden etkilenmeksizin, otonomisine
saygılı olmak zorundadırlar.
Diyabet Hemşireliği Derneği (DHD)’nin
Tanımına* Göre Diyabet Hemşireliği
(* Bu tanım Federation Of European Nurses In Diabetes (FEND)’in tanımı doğrultusunda hazırlanmıştır.)
Diyabet hemşiresi, diyabetin yönetiminde ileri bilgi ve
becerisi olan, uygulayıcı, eğitici, danışman, yönetici,
araştırıcı, koordinatör, yenilikçi, mesleki faaliyetlerden
sorumlu meslek üyesidir.
Görev Ünvanı
• Uzman Diyabet Hemşiresi
• Diyabet Hemşiresi
Görev Ünvanı: Uzman Diyabet Hemşiresi
Görev Tanımı Özeti: Uzman Diyabet Hemşiresi,
uygulama alanlarında diyabetlilerle çalışan
hemşirelerin eğitimini doğrudan sürdürebilen, onlara
bireysel mentorluk yapan, araştırma yapan, sağlık
personeli adayları ve meslektaşlarının yetiştirilmesine
etkin olarak katılan, diyabet birimlerinde bakımın
koordinatörlüğünü yapan hemşiredir.
Uzman Diyabet Hemşiresinin Nitelikleri
Hemşirelikte lisans üstü (yüksek lisans veya doktora)
eğitim programını, (diyabet hemsireligi veya diyabet
eğitimi lisans üstü programını veya diyabetle ilgili
bir tez yaparak ic hastalıkları veya çocuk sağlığı
hastalıkları hemşireliği , halk sağlığı hemşireliği lisans
üstü programını) tamamlamış olan uzman hemşiredir
(6283 sayılı Hemşirelik Kanunu, Madde 8). Bakanlıkça
onaylanan “ileri diyabet hemşireliği sertifikası”na
sahiptir.
Görevlendirilmesi: Hemşirelik Hizmetleri Müdürü /
Başhemşireye bağlı olarak, kurumdan hizmet alan tüm
diyabetliler ve yakınlarının vaka yöneticisi; diyabet
hemşirelerinin rehberi olarak çalışır. Uzman diyabet
hemşirelerine görevlerinin dışında nöbet dahil herhangi
bir ek görev verilemez.
Çalıştığı Birim: Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü
/ Başhemşireliğe karşı sorumlu olarak Kurumda
diyabetlilerin tanı-tedavi ve bakım aldıkları yataklı ve
yataksız birimler görev sahasıdır.
Uzman Diyabet Hemşiresinin
Görev, Yetki ve Sorumlulukları:
Diyabetli bireyin doğrudan bakımında ileri (teknik,
iletişim, kavramsal) becerilere sahiptir.
Diyabette hizmet kalitesinin geliştirilmesinde yer
alır.
Yetkili olduğu birimde diyabetle ilgili araştırma
faaliyetlerini başlatır.
Uygun kurslar için müfredat geliştirilmesi de dahil
olmak üzere, eğitim programlarına katılır.
Klinik denetleme araçları yoluyla bakımın
•
•
•
•
•
etkinliğini kritik olarak değerlendirir, temel problemleri
tanımlamak için araştırma yapar ve buna göre
problemleri çözer.
Multidisipliner ekiple işbirliği içinde rehberler,
protokoller ve politikalar hazırlar, diyabet bakım
sistemini geliştirir.
İsteği ve bilgisiyle değişim aracı olarak rol modeli
olur ve liderlik yapar.
Kendi iş yükünü yönetmede otoritedir, hastane ya
da merkezden taburcu olan diyabetli bireyi diğer sağlık
profesyonellerine yönlendirir.
•
•
•
Diyabet Hemşiresi
En az hemşirelik önlisans, tercihen hemşirelik lisans
veya hemşireliğe denk sağlık memurluğu lisans
programından mezun olan, en az 2 yıl diyabetlilerle
çalışmış ve diyabet hemşireliği temel eğitim
sertifikasına sahip olan hemşirelerdir.
Diyabet Hemşireliği Standartları
• Profesyonel uygulama
• Profesyonel gelişim (eğitim)
• Ortaklık
• Araştırma / kalite güvencesi sağlama
• Yönetim
Diyabet Hemşiresinin Görevleri
• Diyabetli bireyin bakım önceliklerini belirler,
hemşirelik girişimlerini başlatır, izler, değerlendirir,
diğer sağlık profesyonellerine yönlendirir.
Diyabetli bireyin sağlık potansiyelini artırmak
ve desteklemek, bakımın sürekliliğini sağlamak için
diyabetli birey ile birlikte veya diyabetli birey adına
karar verir.
Diyabetli bireyin özbakım yeterliliğini sürekli olarak
tanılar ve uygun eğitimi verir.
•
•
Diyabet Hemşiresinin
Rolleri (Çalışma Yönergesi)
Diyabet bakımının her yönünde tam zamanlı/ yarı
zamanlı çalışır.
Konsültan hekim ya da diyabetolog ve ilgili
pediatrist ile çalışır.
Çalışmaları hastane yada toplum temellidir,
gerekirse ev ziyaretleri yapabilir.
Diyabetli erişkinlerle, çocuklarla ve onların aileleri
ile ya da hepsi ile çalışır.
Sağlık otoritesi (Sağlık Bakanlığı, İl Sağlık
Müdürlüğü, Başhekimlik, Valilik, Kaymakamlık) ve
•
•
•
•
•
diğer sağlık profesyonelleri için diyabette hemşirelik
konularında
öneride bulunur ve kaynak kişidir.
Meslektaşlarının diyabet eğitimcisidir.
Kapsamlı ve entegre diyabet hizmetleri için diyabet
ekibi içinde çalışır.
•
•
Diyabet Hemşiresinin Anahtar Rolü
1. Profesyonel yükümlülük
2. Eğitim
3. Klinik uygulama
4. Yönetim
5. Mesleki sorumluluk
1. Profesyonel Yükümlülük
Diyabet hizmetlerinin yönetiminde, karar verme
sürecine aktif olarak katılmak bireysel yükümlülüğüdür.
Hemşirelik hizmetleri müdürlüğü/ başhemşireliğine
karşı yükümlüdür/sorumludur.
Diyabet hizmetlerinin sağlanmasında hekim ile
birlikte meslek üyesi olarak diyabetli bireye, ailesine ve
topluma karşı sorumludur.
•
•
•
2. Eğitim
Diyabetlinin Eğitimi
• En uygun ve gerçekçi eğitim hedeflerini oluşturur.
• Diyabetli bireyin öğrenim yeterliliğini tanılar ve
değerlendirir.
Diyabetli bireyi aktif ve sağlıklı yaşamayı
öğrenebilmesi ve diyabetini yönetebilmesi için eğitir.
Öğrenim sürecine, varsa, diyabetlinin yakınlarını
katar.
Diyabetli birey için kaynak kişi olarak rol oynar.
Diyabetli birey ve ailesi için bireysel ve grup
eğitimleri yapar.
Özel gereksinimi olan diyabetli gruplar (adölesan,
anne adayları, etnik gruplar vb.) için eğitim hizmeti
sağlar.
•
•
•
•
•
Meslektaş eğitimi
• Meslektaşlarının ve öğrencilerin eğitim
gereksinimlerini karşılar.
Hem hastane hem de toplumda sürekli diyabet
eğitim programlarının yapılması için eğitim birimleri,
mesleki kuruluşu (DHD), üniversite ve kamu kurum ve
kuruluşları ile
işbirliği yapar.
•
3. Klinik Uygulama
• Diyabetli birey ve ailesi için bakımın planlanmasını
ve uygulanmasını organize eder.
Sağlığı geliştirme stratejileri kapsamında
sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını güçlendirir ve
cesaretlendirir.
Multidisipliner ekibin bir üyesi olarak diğer ekip
üyeleri ile işbirliği içinde çalışır.
•
•
• Diyabetli bireye sürekli destek ve yardım için
iletişim kaynaklarını kullanır (telefon, email, faks vb.)
Diyabetli birey için ayaktan bakım hizmetlerinin
sağlanmasına katılır.
Diyabetli birey ve yakınlarına psikolojik bakımın
sağlanmasına katılır.
Kabul edilmiş protokoller ve reçete edilen
seçenekler çerçevesinde tedaviyi yönlendirir.
Hemşirelik kayıtlarını doğru ve eksiksiz tutar.
Tıbbi görevliler, servis hemşireleri, halk sağlığı
hemşireleri ve diğer ilgili görevliler ile iletişim ve
işbirliği kurar.
Yaşam kalitesini geliştirmeyi amaçlayan kanıta
dayalı bir hizmet sunar.
Hemşirelik araştırmalarını geliştirerek ve hemşirelik
bilgisini artırarak bakımın standartlarını yükseltir.
Sürekli eğitim programlarının etkinliğini
değerlendirir.
•
•
•
•
•
•
•
•
4. Yönetim
• Sağlık ve güvenlik mevzuatına uygun ve risk
yönetimi ana hatlarına göre güvenli bir çevre geliştirir.
Diyabetli birey ve görevliler için uygun öğrenim
ortamı standartlarını belirler.
Hizmetin değerlendirilmesi amacıyla yapılan
denetlemeye (veri toplamaya) aktif olarak katılır.
Kaynakların uygun kullanılması için yapılacak
değişiklikleri saptar.
Mevcut personelle ilgili yıllık hizmet planının
geliştirilmesine katılır.
Klinik ile ilgili kararlara aktif olarak katılır.
•
•
•
•
•
5. Mesleki Sorumluluk
Mesleğin gelişimi için, kişisel ve profesyonel
gelişiminden sorumludur.
Mesleki uygulama esasları (etik kurallar)
çerçevesinde çalışır.
Hemşirelik kararlarından ve faaliyetlerinden
sorumludur.
Multidisipliner ekibin bir üyesi olarak diyabetli
bireyin kendi kendini yönetimine destek olur.
Klinik uygulamalarla ilgili araştırmalara aktif olarak
katılır.
Profesyonel uygulamaların, araştırmaya dayalı ve
klinik olarak etkin olmasını güvence
altına alır.
•
•
•
•
•
•
Ülkemizde diyabet hemşireliğinin ve diyabetlilerle
çalışan hemşirelerin görev tanımları, rol ve
sorumlulukları yasal olarak düzenlenmiş değildir.
Ancak bu konuda Sağlık Bakanlığı meslek örgütlerinin
ve akademisyenlerin de görüşünü alarak çalışmalarını
sürdürmektedir. Bu kapsamda Diyabet eğitim
hemşiresinin görev tanımı da hazırlanmaktadır.
Sağlık Bakanlığı Tarafından Üzerinde
Çalışılan ve DHD’nin Önerilerini de İçeren Metin
Diyabet Eğitim Hemşiresi
1. Görev Unvanı: Diyabet Eğitim Hemşiresi
2. Gerekli Nitelikler: Hemşirelikte lisans mezunu
olup, en az iki yıl iç hastalıkları alanında ve meslekte
beş yıl çalışmış, Sağlık Bakanlığı’nca onaylanmış
diyabet eğitim hemşireliği sertifikasına sahip
hemşireler arasından, Hemşirelik Hizmetleri Müdürü
tarafından görevlendirilir. Hemşirelik Hizmetleri
Müdürü tarafından yerine aynı niteliklere
sahip bir hemşire yerleştirilmeden görevden
ayrılamaz. Diyabet eğitim hemşirelerine görevlerinin
dışında nöbet dahil ek herhangi bir görev verilemez.
3. Çalıştığı Birim: Diyabet Ünitesi/Servisler/
Poliklinikler
4. Bağlı Bulunduğu Birim: Hemşirelik Hizmetleri
Müdürlüğü
5. Görevin Tanımı: Kurumun ve Hemşirelik
Hizmetleri Müdürlüğünün belirlediği politika, hedef,
kural ve düzenlemeler doğrultusunda, diyabet
hastası ile yakınlarının bakım, eğitim ve danışmanlık
hizmetlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesinden
sorumludur.
Görev, Yetki ve Sorumluluklar
Yönetime Katılma
1. Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü tarafından
belirlenmiş politika, hedef, kural ve düzenlemelere
uyar/uyulmasını sağlar.
2. Görevlendirildiği birimlerde hemşirelik hizmetleri
ile ilgili sorun ve gereksinimleri ilgili Müdür
Yardımcısına bildirir.
Hemşirelik Uygulaması/Bakımı
3. Hekim veya hemşire tarafından konsültasyon
istenen poliklinik, servis/ünite hastalarını diyabet
izlem formunu kullanarak değerlendirir, eğitim ve
bakım ihtiyacını belirler. Bakımın planlanmasını ve
uygulanmasını organize eder. (Ek 1 Form)
4. Diyabetli bireylerin bakımında görev alır, yaşam
kalitesini yükseltmede her aşamada destekler ve
gereksinim duydukları konularda danışmanlık yapar.
Diyabetli bireyin kendi kendine yönetimine destek olur.
5. Hemşirelik uygulamalarının her aşamasını
zamanında ve eksiksiz olarak kaydeder.
6. Diyabetli bireye uygulanan bakım ve tedavi ile
ilgili uygulamalar ile eğitim ve gözlemlere ilişkin
hemşire gözlem/izlem formuna kaydeder, ilgili
hemşireye bilgi verir.
Hasta-Ailesi –Meslektaşları ve Kendisinin Eğitimi
7. Diyabetli hastaların takibini düzenli olarak yapar,
komplikasyonların önlenmesine yönelik hasta ve
ailesine gerekli eğitimleri verir.
8. Diyabetli bireye diyabet kimlik kartı vererek
yanında taşımasının önemini anlatır.
9. Diyabetli bireye/yakınlarına insülin uygulama
becerisi kazandırır.
10. Diyabetli bireyi diyabetik ayak yönünden
değerlendirir, bakımı ve önemi konusunda
bilgilendirir.
11. Hastanın gereksinimleri doğrultusunda grup veya
bireysel eğitimleri planlar, uygular, değerlendirir ve
kaydeder.
12. Hasta eğitim programları içinde planlanan
diyabet eğitim seminerlerinde aktif rol alır.
13. Diyabetli bireyin tedavisinde görev alan sağlık
ekibi üyeleri ile (hekim, diyetisyen, eczacı vb.) birlikte
sunduğu diyabet eğitimi ve bakımına ilişkin bilgilerini
sürekli geliştirmek ve güncel tutmak amacıyla uluslar
arası ve ulusal diyabet kurumları ile uyumlu çalışır.
14. Diyabet eğitimi için gerekli eğitim araçlarını
ekibin diğer üyeleri ile birlikte hazırlar.
15. Eğitim hemşiresi ile işbirliği yaparak hemşirelerin
diyabet konusunda eğitim gereksinimlerini belirler,
önerilerde bulunur. Hizmet içi eğitim etkinliklerine
katılır
16. Üç ayda bir eğitim çalışmalarını değerlendirir,
raporlarını hazırlar ve Hemşirelik Hizmetleri
Müdürlüğüne sunar.
17. Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü tarafından
istenen toplantılara katılır. Mesleki ilerleme ve
gelişimi için kurum içi/kurum dışındaki seminer ve
toplantılara katılır.
18. Öğrenci hemşirelerin eğitiminde, Müdürlük ile
işbirliği yaparak katkıda bulunur.
19. Tüm uygulamalarını etik kurallar doğrultusunda
yapar.
Araştırma
20) Hemşirelik ve diyabet hemşireliği alanında
araştırmalar planlar ve katılır.
21) Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü tarafından
istenilen kayıt ve istatistikleri toplar.
Kapsamlı Diyabet Değerlendirilmesi
Tıbbi Öykü
• Semptomlar, laboratuar test sonuçları ve diyabet
tanısı ile ilgili özel muayene sonuçları
• Önceki A1C kayıtları
• Yeme alışkanlıkları, beslenme düzeni ve kilosu;
çocuk ve adölesanlarda büyüme ve gelişme
• Daha önceki tedavi programları ile ilgili
ayrıntılar: Beslenme, diyabet eğitimi, davranışları ve
sağlık inançları
• Halen uygulanan diyabet tedavisi, ilaçları,
beslenme planı ve hastanın kendisinin izlediği
glukoz ölçüm sonuçları
• Egzersiz durumu
• Ketoasidoz ve hipoglisemi gibi akut
komplikasyonların nedeni, sıklığı ve şiddeti
• Önceden veya şu anda mevcut olan
enfeksiyonları, özellikle cilt, ayak, diş ve
genitoüriner enfeksiyonlar
• Diyabetle ilişkili kronik göz, böbrek, sinir,
genitoüriner (seksüel durumu da içeren), mesane
ve gastrointestinal (Tip 1 diyabette karın içi
hastalıklarına ait belirtiler), kalp, periferal vasküler,
ayak ve serebrovasküler komplikasyonların belirtileri
ve tedavisi
• Kan glukoz seviyesini etkileyebilen diğer
tedaviler
• Sigara içme, hipertansiyon, obezite, dislipidemi
ve ailesel öykü gibi ateroskleroz için risk faktörleri
• Varsa diğer durumların öyküsü ve tedavisi
(endokrin ve yeme bozuklukları gibi)
• Duygulanım (mood) bozukluklarının
değerlendirilmesi
• Diyabet ve diğer endokrin hastalıkların ailesel
öyküsü
• Diyabet yönetimini etkileyebilen yaşam tarzı,
kültürel, psikososyal, eğitimsel ve ekonomik faktörler
• Tütün alkol ve/veya madde kullanımı
• Aile planlaması, üreme ve seksüel öykü
Fiziksel Muayene
• Boy ve kilo ölçümleri (çocuk ve adölesanlar için
normal değerlerle karşılaştırma)
• Seksüel olgunlaşma evreleri (puberte dönemi
süresince)
• Kan basıncı ölçümleri, gerekiyorsa ortostatik
ölçümler (yaşa uygun normal değerlerle
karşılaştırma)
• Fundoskopik muayene
• Oral muayene
• Tiroid palpasyonu
• Kardiyak muayene
• Abdominal muayene (örneğin hepatomegali için)
• Dinleyerek ve palpe edilerek nabızların
muayenesi
• El ve el parmaklarının muayenesi
• Ayak muayenesi
• Cilt muayenesi (renk değişişlikleri, insülin
enjeksiyon bölgeleri)
• Nörolojik muayene
• Sekonder diyabete neden olabilen hastalıkların
bulguları (örneğin hemakromatozis, pankreatik
hastalık)
Laboratuar Değerlendirme
• A1C
• Total kolesterol, HDL kolesterol, Trigliserid ve LDL
kolesterolü içeren açlık lipid profili
• En az 5 yıldır tanısı olan Tip 1 diyabet
hastalarına, tüm tip 2 diyabet hastalarına, diyabeti
5 yıldan az ancak puberte dönemine giren
çocuklara mikroalbüminüri testi
• Erişkinlerde serum kreatinin ( çocuklarda eğer
proteinüri varsa)
• Tüm Tip 1 diyabet hastalarında ve klinik bulgu
varsa Tip 2 de Tiroid Sitümülan Hormon (TSH)
• Klinik olarak endikasyon varsa erişkinlerde
Elektrokardiyogram (EKG)
• Keton, protein, sediment için idrar analizi
Yönlendirme
•
•
•
•
•
•
•
Gerekiyorsa göz muayenesi
Üreme yaşındaki kadınlar için aile planlaması
Gerekiyorsa tıbbi beslenme tedavisi
Diyabet eğitimi veren sağlık profesyoneli
Gerekiyorsa psikolog
Gerekiyorsa ayak bakımı konusunda bir uzman
Gerekli görülen diğer uzmanlar ve hizmetler
Standards of Medical Care in Diabetes, Diabetes care, Vol 28, (Supp. 1), 2005, s 9
TİP 1 Diyabette Ortak Bakım Planı
Ortak Bakım Planı
• Eğitim aracı olarak öğrencilere ve yeni
Özel bir tanı veya uygulama için, sağlık ekibi
üyelerinin yapması gereken işlevleri, bir zaman
çizelgesi üzerinde gösteren multidisipliner bakım
planıdır ( Diyabet, multidisipliner bakım gerektiren
bir hastalıktır ).
mezunlara yol göstericidir.
Amaç
• Odak noktada hasta / ailesi olmak üzere;
• Diğer sağlık ekibi üyeleri arasında hiyerarşik
•
•
•
•
•
Maliyet etkin çalışma,
Uygun kaynak kullanımı,
Performans farklılıklarını azaltma,
Bakımın sonuçlarını belirleme,
Tüm sonuçları periyodik olarak kontrol
edebilmedir.
Hedefleri
•
•
Zaman ve kaynakların en etkin kullanılması
Bakımda kalitenin artırılması ve sürekliliğinin
sağlanması
Hasta ve ailesinin özbakım gücünün artırılması
Maliyetin düşürülmesi
Sağlık hizmeti alanların ve sunanların
doyumunun artırılması
•
•
•
Yararları
•
Hasta / ailesi hastaneden nasıl bir hizmet
alacağını bilir ve anksiyeteleri azalır.
Hasta / ailesi ve sağlık ekibi üyeleri arasında
amaç birliği oluşur.
Hastanın özbakımını geliştirir, kendi iyileşme
sürecine katıldığını hissettirir ve doyumunu artırır.
Yakın temas ve iletişim ile güven ve destek veren
bir çevrede iyileşme süreci hızlanır.
Rutin durumlardaki bakımın standardizasyonunu
sağlar ve karışıklıkları önler.
Çalışanların iş yükü organizasyonunu sağlar.
Sağlık ekibi üyeleri arasında iletişimi ve
işbirliğini artırır.
Uygulamaların izlenmesini ve
değerlendirilmesini sağlar.
Eksik ya da fazla yapılan uygulama /
girişimlerin belirlenmesine yardımcı olur.
Beklenen klinik hedefler tüm ekip üyeleri
tarafından bilinir.
İş doyumunu artırır.
•
•
Ortak Bakım Planı, vaka yönetimi için kullanılan bir
araçtır.
Vaka yöneticisi hemşire
olmayan,
• Çok boyutlu,
• Birbiri ile iletişim ve işbirliği içinde,
• Tedavi ve bakımın, bütüncü bir yaklaşım içinde
ve her kurum için belirlenen standartlara göre
sürdürülmesini sağlar.
Diyabetli bireylerin izleminde
ortak bakım planının kullanılması
• Diyabetin kronik bir hastalık olması,
• Multidisipliner çalışmayı gerektirmesi,
• Kontrol için zaman çizelgesinin oluşturulması ve
kullanılması,
•
Diyabetli bireyin özbakım gücünün
kazandırılmasının çok önemli olması,
• Bakım ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesinin
hedeflenmesi
gibi nedenlerle çok yararlı olacaktır.
•
Her kurum, kendi koşullarını ve özelliklerini dikkate
•
uygulayabilir. Bu doğrultuda; İstanbul Üniversitesi,
•
•
Anabilim Dalı, Büyüme-Gelişme ve Pediatrik
•
•
alarak ortak bakım planını hazırlayabilir ve
İstanbul Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Endokrinoloji Bilim Dalı koşullarına ve özelliklerine
uygun olarak hazırlanan “Tip 1 Diyabet Ortak
Bakım Planı” örneği sunulmuştur.
Not:
•
TİP 2’dekine benzer ortak bakım planı oluşturulabilir
•
ajandalar).
(Bkz. daha önceki yıllarda yayınlanmış olan
Diyabet Hemşireliği Derneği
TİP 2 Diyabet Ortak Bakım Planı
Diyabet Hemşireliği Derneği
TİP 2 Diyabet Ortak Bakım Planı
Tutukluların İlk Muayenesi ve
Anemnezi İçin Temel Unsurlar (ADA)
İlk 1-2 saatte
Gözaltı ya da Kabul Sırasında Yapılacak İnceleme
İnsülin kullanan veya hipoglisemi riski yüksek olan diyabetli tüm sanıklar belirlenmeli, İnsülinle tedavi edilen
tüm hastalarda klinik endikasyonu varsa kapiller kan şekeri ve idrarda keton testi yapılmalı sık tekrarlayan veya
uzun süreli hipoglisemi belirti ve bulguları olan her hastada hemen kapiller kan şekeri ölçülmeli, rutin öğünler
ve beslenme planı sürdürülmelidir.
2-14 Saatte
Tutukluluk Halinde Yapılacak İnceleme
Diyabetin tipi ve süresi, alkol kullanımı, halen sürdürülen tedavi, Örneğin; depresyon, distres, intihar eğilimi
gibi davranışsal sağlık sorunları, komplikasyon varlığı, aile öyküsü, doğurganlık çağındaki diyabetli tüm kadın
hastalarda hamilelik durumunun değerlendirilmesi.
Diyabetli tüm vakaların hekim tarafından değerlendirilmesi gerekir; ıslah evinde hekim yoksa dışarıdan bir
hekime danışılmalıdır.
2 Saat-2 Hafta İçinde
Tutukluluk Halinde Laboratuvar
Komplikasyon İncelemesi
Tam Muayenenin Kapsamı
Boy- vücut ağırlığı
Kan Basıncı
Göz (Retinal muayene)
Kardiyak muayene
Periferik nabızlar
Ayak muayenesi
Laboratuvar Çalışmaları
A1C ve glukoz
Lipid profili
Mikroalbümin arama (Albümin / kreatinin oranı)
İdrarda keton (Klinik olarak gerekliyse)
Kreatinin (Klinik olarak gerekliyse)
AST/ALT (Klinik olarak gerekliyse)
Standards of Medical Care in Diabetes Association. Diabetes Care 2005 28 (Supplement 1-36)
Diyabetli Bireylerin Sosyal
Problemleri ve Sosyal Güvenlik Hakları
Tip 1 Diyabetli Öğrencilerin
Okulda Sahip Olduğu Haklar
T.C.Milli Eğitim Bakanlığı Genelgesi
3/01/.2000 Tarihinde T.C Milli Eğitim Bakanlığı
Sağlık İşleri Daire Başkanlığı tarafından
yayımlanan 2000/1 sayılı genelgeye göre yapılan
çalışmalar da Türkiye de 18 yaş ve altında 20 bin
Tip 1 diyabetli olduğu ifade edilmektedir.
Bu durum bütün illerimizde okul öncesi, ilköğretim
ve orta öğretim çağındaki öğrenciler arasında Tip
1 diyabetli çocuk ve gençlerin bulunduğunu ortaya
koymaktadır.
Bu nedenle kan şekerinin düşmesiyle oluşan
hipoglisemi komalarının önlenebilmesi için
okullarda aşağıdaki önlemlerin alınması gerekli
görülmüştür.
a)Tıp fakülteleri, sağlık kurum ve kuruluşları
sağlık eğitim merkezleri ile iş birliği yapılarak
öğretmen ve öğrenciler ile anne ve babalar
bilgilendirilmelidir.
b)Yönetici ve öğretmenler tarafından okullarda
diyabetli öğrenci bulunup bulunmadığı
araştırılarak diyabetli öğrencilerin aileleri ile
işbirliği yapılmak süretiyle sağlık kurumlarında
tedavileri izlenmelidir.
c)Yatılı ve pansiyonlu okullarda ders programlarını
aksatmadan diyabetli öğrencilerin sabah,
öğlen, akşam, ana öğünleri ile kuşluk ikindi
ve yatsı vakitlerinde ara öğünlerini zamanında
alabilmelerini sağlayacak düzenlemeler
yapılmalıdır.
d)Yemek servisi bulunmayan okullarda diyabetli
öğrencilerin kendileri tarafından temin edilen
yemekleri ana ve ara öğünlerde yiyebilmeleri için
yer ve zaman yönünden izin verilmelidir.
e)İnsülin kullanan diyabetli öğrencilerin cilt altı
iğnelerini zamanında yapmaları sağlanmalıdır.
Trafikte ve Gözaltında
Diyabetlilerin Hakları
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Diyabet Bilim
Dalı, İstanbul Polis Hastanesi ve Türkiye Diyabet
Vakfı’nın hazırlanan ve 2002 yılında Emniyet
Genel Müdürlüğü Sağlık İşleri Daire Başkanlığı
tarafından ‘Şeker Hastaları ve Polis-Polis Memurları
İçin Yardımcı Bilgileri’ adı altında genelge
yayınlanmıştır.
Bu genelgeye göre;
Diyabet hastası gözaltına alındığı
zaman dikkat edilecek hususlar:
•
Gözaltındaki kişi diyabetli olduğunu söylerse
polis memuru tedavinin ne olduğunu sormalıdır.
Eğer gözaltındaki kişi insülin kullanıyorsa
enjeksiyonunu zamanında yapmalı ve bundan en
geç yarım saat sonra yemek yemelidir.
Gözaltındaki kişinin blöf yaptığı düşünülüyorsa
bile risk alınmamalıdır.
Hap ve insülinle tedavi edilen diyabetikler
yemek yemedikleri zaman hipoglisemi nedeniyle
komaya girebilirler, yemek yemeleri kontrol
edilmelidir.
Ölçüm aleti bulunmayan diyabetiklerin aralıklı
kan ve idrar şekerleri kontrol edilmelidir. Hastanın
kendi kan şekeri ölçüm aleti yanındaysa bu
aletlerin kullanımına izin verilmelidir.
Diyabetik hastalar sık idrara çıktıkları için
tuvalet kolay ulaşılabilir yerde olmalıdır.
Acil durumlar nedeniyle alarmı olan yerde
muhafaza edilmeli ve sık sık kontrol edilmelidir.
•
•
•
•
•
•
Tedavide dikkat
edilmesi gereken hususlar:
•
İnsülin ve ağızdan alınan şeker ilaçları
zamanında ve saatinde kullandırılmalıdır.
Etkisini kaybetamemesi için insülinin
buzdolabında saklanması gerekmektedir.
İlaç ve insülin kullanma zamanı ile yemek
zamanı birbiri ile ilişkilidir.
•
•
Trafik polislerinin diyabet
hastası ile karşılaştığında
dikkat edeceği hususlar:
•
Hipoglisemi durumunda sürücünün
konsantrasyonu dağılabilir sürüş yeteneği
bozulabilir
Eğer sürücü diyabet hastası olduğunu
ifade ediyor ve belirtilen kuşkulu semptomları
gösteriyorsa hemen şeker ya da şekerli gıdalar
verilmelidir.
Şuuru yerine gelinceye kadar araba
kullanmasına izin verilmemeli ve en yakın sağlık
kuruluşuna kaldırılmalıdır.
•
•
Kreşler
•
Kreşe giden diyabetli çocukların aynı yaş
grubundaki çocuklara göre daha fazla zamana ve
dikkate ihtiyaçları vardır. Bazı ülkelerde diyabetli
çocuklar iki çocukmuş gibi sayılarak bu çocuklara
daha fazla personel ayırmaktadırlar. Bizim
ülkemiz için özel bir uygulama yapılmamaktadır.
Kreşlerdeki çocuk bakıcısı ve kreş personelinin
sağlık ekibi tarafından diyabet hakkında
bilgilendirilmesi çocuk açısından faydalı
olacaktır.
Meslek Seçimi
•
Birçok meslek diyabetlilere açıktır. Ancak
gece vardiyasında çalışan diyabetlilerde medikal
tedavi ve beslenme tedavisini ayarlamak zor
olabilmektedir. İnsülin dozlarınızı ve beslenme
programınızı çalışma koşuluna uygun olacak
şekilde doktorunuz, hemşireniz ve diyetisyeninizle
konuşarak düzenleyebilirsiniz.
Hipoglisemi riskinin olması diyabetli bireylerin
polis, pilot ve hosteslik mesleklerini seçmesi ve
çoğu ülkelerde otobüs taksi ve tren kullanmasını
engeller.
Profesyonel dağcılık veya yüksek rakımlı
yerlerde çalışmak da önerilmemektedir. Tabi bu
kurallar ülkelere göre değişiklik gösterebilir. Belli
bir iş için gerekli şartlar esas alınarak diyabetli
olan kişilerin o işe uygun olup olmadıklarına
bireysel olarak karar verilmelidir.
Amerikan Diyabet Birliği ‘diyabetli olan
her bireyin o iş için istenen şartları taşıdıkları
sürece her tür işe başvurabilmesi gerektiğini’
bildirmiştir.
•
•
•
Askerlik Hizmeti
Diyabetli olan kişiler ülkelerin çoğunda otomatik
olarak zorunlu askerlik hizmetinden muaf tutulurlar.
Bazı ülkelerde ise diyabetlilerin büro işi gibi sınırlı
askerlik hizmeti yapmalarına izin verilir. Ülkemizde
diyabetli kişilere Askeri Hastanelerde bir takım
testler uygulanarak, diyabetli olduğundan emin
olunduktan sonra askerlik hizmetinden muaf
tutulmaktadırlar.
Sürücü Belgesi
Çoğu ülkelerde insülin kullanan ve diyabet
komplikasyonu olmayan kişilerin sürücü belgesi
almalarına izin verilir. Ülkemizde ehliyet başvurusu
sırasında genel kontroller sonucunda bir problem
yoksa diyabetli olmak sürücü belgesi almayı
engellememektedir.
Evlat Edinme
Diyabet komplikasyonlarının evlat edinilen
çocuğun bakımını zorlaştıracağı endişesi ile
diyabetli kişilerin evlat edinmelerine bazı ülkeler
kısıtlamalar getirilmiştir. Bazı ülkelerde ise bu
düzenlemelere serbestlik getirilmektedir. Ülkemiz
için evlat edinme konusunda diyabetli bireyler
sorun yaşamamaktadır.
Diyabet Kimlik Kartı
Diyabetli bireyler farklı dillerde yazılmış acil
durumlarda nasıl yardımcı olunacağını açıklayan
kimlik kartları mutlaka yanlarında taşımalıdır. Bu
tür kimlik kartlarını izlenmiş olduğunuz kliniklerden
sağlayabilirsiniz. Ayrıca kendiniz, diyabetli
olduğunuzu belirten kolye ya da künye yaptırarak
takabilirsiniz.
Seyahat
Seyahatte çıkmadan en az 4-6 hafta önce sağlık
kontrolünden geçilmesi gerekmektedir
Tatilin hoş ve güvenli geçmesi için;
Yolculuk süresi,
Olası gecikmeler,
İnsülin enjeksiyonu ve öğünler arasının
zamanlaması,
Karbonhidratlı gıdaların bulundurulması,
Diyabet ve sağlık merkezlerine ulaşım,
İklim değişiklikleri,
Aktivite seviyesinde değişmeler,
Uyku ve yemek yeme düzeninde değişmeler,
Hastalıkların evden uzakta tedavisi
ayarlanmalıdır.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ülke dışına çıkacaklar için
• Gidilecek ülkedeki doktora yazılmış bir mektup,
• Gümrükten geçiş için enjektör insülin ve diğer
tıbbi malzemenin yanında taşınacağını belirten bir
mektup,
Seyahat sigortası belgeleri,
Gidilecek yerdeki diyabet merkezlerinin telefon
faks numaraları ve adresleri,
Diyabetlinin kendi ülkesindeki sağlık ekibine
ulaşma yolları belirlenmelidir.
•
•
•
Hasta Hakları Hukuk Bürosu
1 Ağustos 2002 tarihinde Türkiye Diyabet Vakfı
bünyesinde diyabetlilerin hakları konusunda
danışmanlık hizmeti vermek ve onlar adına
haklarını savunmak amacıyla “Hasta Hakları
Hukuk Bürosu” kurulmuştur. Tel: (0212) 633 51 71
Diyabet Kampları
Kamplar çocuk ve adolesanlara destek olmaktadır;
Çocuklar deneyimlerini paylaşarak, kendilerini
daha az izole hissederler,
Sosyal ve fiziksel aktivitelere katılarak
yetenekleri ile özgüvenleri artar,
Moralleri düzelir, geleceğe olumlu bakarlar,
Aile içinde ve ilişkilerinde diyabetin neden
olabileceği sorunlar hakkında daha bilinçli olurlar.
•
•
•
•
Bütçe Uygulama Talimatı - 29 Eylül 2008
Resmi Gazete nin 25 Mayıs 2007 ve 26532 sayılı tebliğinde
şeker ölçüm çubuklarında aşağıdaki düzenlemeler yapılmıştır.
20.3.5. Şeker ölçüm çubukları
Tip I diyabetli ve Tip II diyabetliler, hipoglisemili hastalar, gestasyonel diyabetliler ile
sadece oral antidiyabetik ilaç kullanan diyabetes mellituslu hastaların kullanmakta olduğu
kan şekeri ölçüm çubuklarına ait bedeller, aşağıda belirtilen esas ve şartlarda ödenecektir;
a) Tip I diabetli, Tip II diabetli, hipoglisemili, gestasyonel diabetli hastalar ile sadece oral
antidiyabetik ilaç kullanan diabetes mellituslu hastalar için, endokrinoloji ve metabolizma,
iç hastalıkları, çocuk sağlığı hastalıkları uzman hekimlerinden biri tarafından uzman
hekim raporu düzenlenmesi gerekmektedir.
b) Şeker ölçüm cihazlarına ait bedeller, Kurumca karşılanmayacaktır.
c) Şeker ölçüm çubukları;
1)Tip I diabetes mellituslu hastalar için ayda 100 adet,
2)Tip II diabetes mellituslu insülin kullanan hastalar için üç ayda 100 adet,
3)Hipoglisemi hastaları için ayda en fazla 50 adet,
4)Gestasyonel diyabet için gebelik süresince ayda en fazla 100 adet,
5)Sadece oral antidiyabetik ilaç kullanan diabetes mellituslu hastalara üç ayda 50
adet,
hesabıyla, en fazla üç aylık miktarlarda reçete edilmesi halinde bedeli ödenir. Ancak
18 yaşından küçüklere, yukarıda belirtilen ilgili adetler, yüzde elli oranında artırılarak
uygulanır (aylık 150 adet)
ç) Kan şekeri ölçüm çubuklarına ait faturalara, sağlık raporunun fotokopisi ile reçetenin
asılları eklenecektir.
d) Kan şekeri ölçüm çubukları, sözleşmeli eczanelerden temin edilecektir.
Oral Antidiyabetik Tedavilerin Klinik Özellikleri
Hipoglisemi Protokolü
Basit Karbonhidratlar
En az 3 adet kesme şeker (her biri 5 gr; toplam 15
gr olacak şekilde)
1 bardak meyve suyu
1 tatlı kaşığı bal ya da reçel
Kompleks Karbonhidratlar
1 dilim ekmek değişimi
1 bardak süt değişimi
Öğün Öncesi Hipoglisemi Olursa
•
Hemen basit karbonhidrat ver yani en az 3 adet
kesme şeker ya da 1 bardak meyve suyu ver
• 15 dk beklet (semptomlar düzelmiyorsa yeniden ver)
• Semptomlar düzeldikten sonra ve KŞ >100 mg/
• 1 saat sonra tekrar kan şekeri bakılır
Öğün Arası Hipoglisemi Olursa
(yemek saatine 1.5 saatten fazla zaman varsa)
•
Hemen basit karbonhidrat ver
(3 adet kesme şeker ya da 1 bardak meyve suyu)
• 15 dk beklet
• Bir dilim ekmek ya da 1 bardak süt verilir
Dikkat
Diyabetli bireyin bilinci yerinde değilse ağızdan bir
şey alamıyorsa hemen glucagen hypokit 1mg yapılır.
Hemşire tedavi odasında buzdolabında yedek
bulunmaktadır.
dl ölçüldükten sonra
Diyabet Eğitimi ve Danışmanlığı Merkezi
•
Eğer novorapid ya da humalog kullanıyorsa
önce yemeğini yesin sonra insülin yap. Actrapid
ya da Humulin R kullanıyorsa önce insülin yap hiç
beklemeden yemek yesin
Diyabet Eğitim Hemşireleri
Tel: …………..…………..…………..
Diyabetlilerin Ayak Bakımı Protokolü
Kliniklerde yatan tüm diyabetlilerin, Diyet,
Diyet+OAD, İnsülin, İnsülin+OAD gibi tedavi
basamaklarının tümünde ayak bakımı
yapmaları zorunludur.
Ayak Bakım Protokolü -1-
Cilt kuru, çatlak, nasırlı, kirli ve bakımsız ise;
•
Ayaklar ılık suda 5 dakika bekletilmeli,
yıkanmalı, kurulanmalı ve kremlenmelidir. Parmak
aralarına krem sürülmemelidir.
•
Cilt normale dönene kadar günde 2 kez
yapılmalıdır.
• Topuk taşı ASLA kullanılmamalıdır.
• Bir ayakta bandaj var ise, diğer ayağa mutlaka
yukarıdaki bakımlar uygulanmalıdır.
•
Lezyon sadece parmakta ise, ayağın diğer
tarafı(topuk) gözden kaçırılmamalıdır.
!! Hasta mobil ve kendi bakımını kendisi
yapabiliyorsa, eğitim verilirken ayaklar birlikte
değerlendirilir, yukarıdaki gruba giriyorsa ayak
bakım leğeni verilir.
Ayak Bakım Protokolü -2-
Cilt temiz, nemli, ısı ve renk normal, lezyon yok ise;
•
Ayaklar günde bir kez muayene edilmeli, yıkanıp
kurulanmalı, kremlenmelidir.
•
Bir ayakta lezyon var, diğer ayak temiz ise,
günde bir kez bakım yeterlidir.
!! Hastada hareket kısıtlılığı varsa, TOPUKLAR risk
altındadır. Ayaklar elevasyona alınmalıdır.
!! Yatan hastada topuklar ve parmak araları günde
iki kez muayene edilmelidir.
!! Sabun cildi kuruttuğu için önerilmemekle birlikte
“Protokol 1”de ilk 1-2 gün için
kullanılabilir.
!! Nemlendirmede vazelin, lanolinli krem, Üroderm
Hidro vb önerilmelidir. Vazelin hafif nemli ayakta iyi
sonuç vermektedir.
!! Nemlendiricilerin ve kremlerin güvenlik açısından
gece yatarken sürülmesi önemlidir.
Diyabetle İlgili Bilgi Kaynakları
Yurtiçi Telefon Kodları
Domestic Phone Codes