DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ DÜNYA’NIN ŞEKLİ Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator’dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir. Buna geoit denir. GEOİT ŞEKLİN SONUÇLARI Kutup ve Ekvator yarıçaplarının farklıdır. Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır Yerçekimi ekvator’dan kutuplara doğru artar. Atmosferin kalınlığı Ekvatordan kutuplara doğru azalır. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Paralellerin uzunluğu , kutuplara doğru kısalır. En uzun paralel Ekvatordur. Pareleller arasındaki mesafe eşittir. (111 km) Ekvator: 40 076 km 30º : 34 700 km 60º : 20 000 km Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Meridyenlerin boyları eşittir. İki meridyen arasındaki uzaklık ,kutuplara gidildikçe daralır. Ekvator: 111 km 30º : 85 km 60º : 38 km Meridyenler paralelleri dik açı ile keserler. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Aynı yöne doğru giden bir gözlemci, tekrar başladığı yere gelir. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Yerden yükseldikçe görülen alan genişler. Harita çizimlerinde bozulmalar olur. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Tutulmalarda dairesel gölge oluşur. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Uzaktan gelen bir geminin önce dumanı sonra direği sonra da, gövdesi görünür. K.Kutup yıldızının görünüm açısı o yerin enlemini verir. Çizgisel hız kutuplara doğru azalır. Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının) Sonuçları Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır Buna bağlı olarakta. Ekvatordan EkvatordanKutuplara KutuplaraGidildikçe Gidildikçe a. Sıcaklık azalır b. Tarım, orman, yerleşme, kalıcı kar sınırı azalır. Ekvatordan Kutuplara Gidildikçe e. Cisimlerin gölge boyu uzar f. Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzar g. Güneş ışınlarının tutulma oranı artar DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Dünyamız, kutuplardan geçtiğini kabul edilen ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmektedir. DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Dünya’nın ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesi doğudaki yerlerin güneşi daha erken görmesine neden olur.(Doğuda yerel saat ileridir.) DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Kutuplara gidildikçe Dünya ’nın dönüş hızı azalır. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı, ekvatorda saatte; yaklaşık 1670 km'dir. Bu hız, kutuplara gidildikçe azalmakta, kutup noktalarında sıfır olmaktadır. DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı kutuplara gidildikçe azaldığından gurup ve tan süresi kutuplara gidildikçe uzar. DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder). DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Yerel saat farkları oluşur DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Günlük sıcaklık farkları oluşur. Buna bağlı olarak; Meltem rüzgarları oluşur DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde) DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur. DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Yönler belirlenir. Fotosentez meydana gelir DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Yer yuvarlağı, Güneş etrafındaki hareketini 365 gün, 6 saatte tamamlar. 365 günden artakalan 6 saat, 4 yılda 1 gün yapar. Bu nedenle şubat ayları 3 yıl boyunca 28 gün, 4. yıl 29 gün olur. DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ Yörünge Yörünge düzlemi (Ekliptik) Yörünge Yer yuvarlağının Güneş etrafında dönerken çizdiği yola yörünge , yörüngeden geçen düzleme yörünge düzlemi denir. YÖRÜNGENİN ELİPS OLMASI VE SONUCUNDA; Güneş etrafındaki dönüş hızı artar. Kuzey yarım kürede kış, Güney yarım kürede Yaz kısalır. 3 Ocak Güneş etrafındaki dönüş hızı azalır. Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış uzar. 4 Temmuz Dünya, 3 Ocak'ta Güneş'e en yakın konumda bulunmaktadır. Bu konuma günberi (perihel) denir. Dünya, 4 Temmuz'da Güneş'e en uzak konumdadır. Bu konuma günöte (afel) denir. Yörünge elips şeklindedir. Yörünge elips şeklinde olduğundan mevsimlerin süresi eşit değildir. Şubat ayı 28 gündür.(KYK’de kış (89) Eylül ekinoksu 23’ündedir.(Yaz 94 gün Dünya'nın yörüngesi daire şeklinde olsaydı Dünya, Güneş'e her zaman eşit uzaklıkta olurdu ve Dünya Güneş etrafında her zaman aynı hızla dönerdi. Mevsimlerin süresi birbirine eşit olurdu. EKSEN EĞİKLİĞİ Eksen Ekliptik 66° 33’ 23° 27’ Ekliptik EKSEN EĞİKLİĞİNİN SEBEBİ Dünya ekseninin eğik olmasından dolayı; Mevsimler oluşur. Aynı anda her iki yarım kürede farklı mevsimler yaşanır. Gece gündüz süreleri yıl boyunca değişir. Ekvatorda her zaman 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Gece gündüz süreleri arasındaki fark kutuplara gidildikçe artar. Aydınlanma çemberi yıl boyunca kutup noktalarıyla kutup daireleri arasında yer değiştirir. Cisimlerin gölge boyları yıl boyunca değişir. Güneş ışınları, yıl boyunca sadece dönenceler arasına dik düşer. EKSEN EĞİKLİĞİ VE GÜNEŞ ÇEVRESİNDEKİ HAREKET Mevsimlerin Oluşması YILLIK HAREKET Dünya'nın ekseni yörünge düzlemine eğik olmasaydı hangi olaylar gerçekleşirdi? Dünya'nın ekseni ekliptiğe eğik olmasaydı, güneş ışınları bir yere yıl boyunca aynı açılarla düşecekti. Bu durumda sıcaklık değişmeyeceği için, mevsimler oluşmayacaktı. Gece ve gündüz süresi yıl boyunca eşit olacaktı. Her iki yarım kürede aynı anda farklı mevsimler yaşanmayacaktı. EKSEN EĞİKLİĞİ VE GEZEGENLER BELİRLİ GÜNLER VE ÖZELLİKLERİ ● 23 Eylül ● 21 Aralık ● 21 Mart ● 21 Haziran • Ekinoks: Güneş ışınlarının ekvatora dik düşmesi sonucunda aydınlanma çemberinin kutuplardan geçtiği an, gündüz ile gecenin eşit olması durumudur. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde olmak üzere yılda iki kez tekrarlanır. 02:32 43 • Soltist (Gündönümü): Güneş ışınlarının dönencelere dik gelmesi durumudur. 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerinde gerçekleşir. 23 EYLÜL Gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Bu duruma ekinoks denir. Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de ekvatora dik düşer. Kuzey yarım kürede sonbahar, Güney yarım kürede ilkbahar başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar. Bu durum 21 Mart tarihine kadar devam eder. Güneş ; Kuzey kutup noktasında batarken, Güney kutup noktasında doğar . A B C A, B ve C kentlerinde güneşin doğuş ve batış vakti aynıdır 21 ARALIK Kuzey yarım kürede en uzun gece, Güney yarım kürede en uzun gündüz başlar Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de oğlak dönencesine dik düşer. Kuzey yarım kürede kış, Güney yarım kürede yaz başlangıcıdır Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer. K.Y.K.’de en uzun gece, G.Y.K.’de en uzun gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Bu durum 21 Haziran tarihine kadar devam eder. Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar. Kuzey Kutup Dairesi Ekvator Güney Kutup Dairesi 24 saat gece 12 saat gündüz 24 saat gündüz Aynı meridyen üzerindeki noktalardan daha güneydekinde güneş daha erken doğar, daha geç batar. A B C C kentinde güneş erken doğar, geç batar 21 ARALIK (KIŞ SOLTİSTİ – KIŞ GÜNDÖNÜMÜ) Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre Kış mevsiminin başlangıcıdır. Yaz mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır. Kuzeye gidildikçe gece süresi uzar, Güneye gidildikçe gündüz süresi uzar, gündüz süresi kısalır. gece süresi kısalır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Fakat 21 Mart tarihine kadar, geceler gündüzlerden uzundur. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar. Ancak 21 Mart tarihine kadar, gündüzler gecelerden uzundur. KKD’ de 24 saat gece yaşanır GKD’ de 24 saat gündüz yaşanır Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri’ne teğet geçer. 21 MART Gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Bu duruma ekinoks denir Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de ekvatora dik düşer. Kuzey yarım kürede ilkbahar, Güney yarım kürede sonbahar başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gündüzler yaşanmaya başlar. Bu durum 23 Eylül tarihine kadar devam eder. Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Güneş ; Kuzey kutup noktasında doğarken, Güney kutup noktasında batar . A B C A, B ve C kentlerinde güneşin doğuş ve batış vakti aynıdır EKİNOKSLAR (GECE – GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ) 21 MART 23 EYLÜL Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik düşer. Dünya’da gece ve gündüz süreleri birbirine eşit olur. Aydınlanma çemberi Kutup Noktalarından geçer. Aynı anda saat 12:00’de Güneş her iki kutup noktasında da görülür. Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer. KYK’ de İlkbahar, başlangıcıdır. GYK’ de Sonbahar GYK’ de İlkbahar, başlangıcıdır. KYK’ de Sonbahar KKN’ da 6 aylık gündüzün, GKN’ da 6 aylık GKN’ da 6 aylık gündüzün, KKN’ da 6 aylık gecenin başlangıcıdır gecenin başlangıcıdır Bu tarihten itibaren KYK’ de gündüzler, Bu tarihten itibaren GYK’ de gündüzler, gecelerden uzun olmaya başlar. gecelerden uzun olmaya başlar. 21 HAZİRAN Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, Güney yarım kürede en uzun gece başlar Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de yengeç dönencesine dik düşer. Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer. Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye doğru gidildiğinde geceler uzar. Kuzey Kutup Dairesi 24 saat gündüz Ekvator 12 saat gündüz Güney Kutup Dairesi 24 saat gece Ekvatorda yıl boyunca gece gündüze eşittir. Sebebi; aydınlanma çizgisinin bütün yıl ekvatorun tam ortasından geçmesidir. Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden daha kuzeydekinde güneş erken doğar, geç batar A B C A merkezinde güneş daha erken doğar ve daha geç batar 21 HAZİRAN (YAZ SOLTİSTİ – YAZ GÜNDÖNÜMÜ) Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre Yaz mevsiminin başlangıcıdır. Kış mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır. Kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar, Güneye gidildikçe gece süresi uzar, gece süresi kısalır. gündüz süresi kısalır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar geceler gündüzlerden uzundur. KKD’ de 24 saat gündüz yaşanır GKD’ de 24 saat gece yaşanır Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri’ne teğet geçer. Ekvator ile ekliptik arasındaki açı 23° 27' olduğu için; güneş ışınlarının dik düştüğü bölgenin sınırları Yengeç dönencesi (23° 27' Kuzey) ve Oğlak dönencesi (23° 27' güney)dir. Bu bölgeye dönenceler arası ya da tropikal kuşak denir. Güneş ışınları dönencelere yılda bir kez, dönenceler arasındaki yerlere ise yılda iki kez dik düşer. Dönenceler dışındaki yerlere güneş ışınları dik düşmez. Ekvator ile ekliptik arasındaki açı daha büyük olsaydı neler olurdu (örneğin 30° olsaydı)? Tropikal kuşağın alanı genişlerdi. ● Kutup kuşağı genişlerdi. ● Orta kuşak daralırdı. ● Yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olurdu; yıllık sıcaklık farkları artardı. ● Geceyle gündüz arasındaki zaman farkı artardı. Ekvator ile ekliptik arasındaki 23° 27' lık açı daha küçük olsaydı, neler olurdu (örneğin 10° olsaydı)? ● Tropikal kuşağın alanı daralırdı. ● Kutup kuşağı daralırdı. ● Orta kuşak genişlerdi. ● Yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu; yıllık sıcaklık farkları azalırdı. ● Geceyle gündüz arasındaki zaman farkı azalırdı. Ekvator ile ekliptik arasında açı olmasaydı (çakışık olsaydı) neler olurdu? ● Yeryüzünün her yerinde 23 eylül ve 21 marttaki koşullar yaşanırdı. ● Güneş ışınları yıl boyunca sadece ekvatora dik düşerdi. ● Her yerde gece ve gündüz süresi eşit olurdu. ● Aydınlanma çemberi sürekli olarak kutup noktalarından geçerdi. ● Aynı meridyen üzerindeki her yerde yıl boyunca güneş aynı anda doğar aynı anda batardı. ● Güneş ışınları, bir yere yıl boyunca aynı saatlerde aynı açılarla düşerdi Cisimlerin gölge boyları neye göre değişir? ● Cisimlerin gölge boyları güneş ışınlarının düşme açısına göre değişir. ● Güneş ışınlarının düşme açısı büyüdükçe gölge kısalır. ● Güneş ışınlarının dik düştüğü yerlerde gölge sıfır olur. ● Güneş ışınlarının 45° ile düştüğü yerlerde gölge boyu cismin boyuna eşit olur. Cismin gölgesi bütün yıl Kuzeye düşer 23 °27’ 0° Ekvator 23 °27’ Cismin gölgesi bütün yıl Güneye düşer ’ Gölgeler bazen Kuzeye Bazen Güneye düşer Bazen de gölge oluşmaz (İki kez) ’ GÖLGE BOYU Cisimlerin gölge boyu güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır. GÜNEŞ IŞINLARI 45° Cismin Boyu > Cismin Boyu = Gölge Boyu Gölge Boyu 23 Eylül Haziran 21Haziran 21 21 Mart 21 Aralık Cismin Boyu < Gölge Boyu Türkiye’de gölge boyu değişimi ● Ekvatorda 21 mart ve 23 eylülde gölge oluşmaz. ● Yengeç dönencesinde gölgenin oluşmadığı tarih 21 hazirandır. ● Oğlak dönencesinde 21 aralıkta gölge oluşmaz. ● Güneş ışınlarının en büyük açıyla düştüğü yerlerde gölge en kısa, en küçük açıyla düştüğü yerlerde gölge en uzundur. ● Gölgeler yazın kısa, kışın uzundur. KAYNAKLAR www.cografya.biz www.cografyakulubu.com www.cografyam.net www.cografyatutkudur.com ALINTILAR Mehmet Ali ERCAN, Erkan ARI, ZeroCool, Hüseyin GÜL Fem Ygs Lys Formül Ygs Lys Açı Ygs Lys HAZIRLAYAN: ERGİN ELGİN ESKİŞEHİR SAVAŞ KUBAŞ ANADOLU LİSESİ