KARADENİZ BÖLGESİNİN GÜNÜMÜZ DÜNYASINDA ARTAN
advertisement
KARADENİZ BÖLGESİNİN GÜNÜMÜZ DÜNYASINDA ARTAN ÖNEMİ Dr. Elnur Hasan MİKAİL1 1. Karadeniz'in Konumu ve Önemi Karadeniz, Aral Gölünden Orta Avrupa'ya kadar uzanan bir denizin dünyanın geçirdiği jeolojik evrimler sonucunda Hazar Denizi ile beraber bu güne intikal etmiş bir kalıntısıdır. Kabaca bir elips şeklinde olan Karadeniz'in en geniş yeri doğu-batı yönünde Burgaz (Bulgaristan)-Poti (Gürcistan) arası 1170 km.; kuzey-güney yönünde Odessa(Ukrayna)-Ereğli (Türkiye) arası 600 km.dir. Eski çağlarda hırçınlığı, fırtınaları, çevresinde yaşayan kabilelerin vahşiliği ve bu kabilelerden bazılarının yabancıları kurban etmeleri sebebiyle "Aksaenos"( Yabancı Düşmanı) adı verilen Karadeniz'in İyonyalıların kıyılarda ticaret şehirleri kurmasından sonra "Eukseinos"(Konuksever) diye anılmaya başlandığı rivayet edilmektedir.2 Karadeniz, iki veya daha çok ülke tarafından çevrelenmiş ve bir başka denize dar bir çıkışla irtibatlanmış olmasından dolayı uluslar arası deniz hukuku tanımlamasına göre yarı kapalı bir denizdir. Karadeniz Hz. İsa'nın doğumundan yüzyıllar öncesinden beri Asya ile Avrupa arasındaki ticaret yollarının üzerinde olmuştur. Uzak Asya'dan gelen ticaret kervanlarının Karadeniz kıyılarına boşalttığı çeşitli mallar gemilerle bu denizi aşarak ya İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından geçip Akdeniz limanlarına veya Tuna gibi seyrüsefere elverişli nehirler aracılığı ile Avrupa'nın büyük şehirlerine ulaşıyordu. Milâttan önce yedinci yüzyıla gelindiğinde Karadeniz'in bütün kıyılarında İyonyalılar ticaret kolonileri kurarak bu ticareti yönetir hâle gelmişlerdi. Venedik ve Ceneviz'in kendi ticaret kolonilerini kurmaları çok daha sonraları, Doğu Roma İmparatorluğu'nun gelişmesiyledir. İstanbul 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilip Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olduğunda Venedik ve Ceneviz ticaret kolonileri mevcudiyetlerini devam ettirmekteydi. Bu ticaret kolonileri 1400'lü yılların sonuna kadar Osmanlılar tarafından tasfiye edildi. Karadeniz bir Türk denizi hâline getirildi ve ticaret kontrol altına alındı. Karadeniz'deki bu mutlak Türk hâkimiyeti yaklaşık üç yüz yıl boyunca devam etti. Türk hâkimiyeti o kadar mutlak idi ki, 1703 yılında Padişah II. Mustafa, Rus Çarı Büyük Petro'ya gönderdiği bir nâmede Karadeniz'e bir yabancı kayığın bile çıkmasına tahammül edilemeyeceğini yazıyordu.3 Karadeniz üzerindeki mutlak Türk egemenliği 18. yüzyılın son çeyreğine kadar sürdü. Rus Çarlığının sıcak denizlere doğru genişleme siyâseti Avrupa içindeki dengelerin değişmesi, Osmanlı Devletinin kötü yönetilmesi gibi sebeplerle ve kaybedilen bir Osmanlı-Rus savaşı sonunda 1774 yılında imzalan Küçük Kaynarca Antlaşması ile meyvelerini verdi. Bu antlaşma ile Rusya, Karadeniz'de ticaret gemileri bulundurma ve bu gemileri Akdeniz'e Boğazlar üzerinden gönderme hakkına sahip oldu. Böylece Rusya'nın bereketli topraklarında yetiştirilen tahıl ürünleri artık Baltık limanlarından değil çok daha yakın olan Karadeniz limanlarından dış pazarlara gönderilebilecekti. Yaklaşık bir yüzyılı aşkın bir zaman sonra Karadeniz'e kıyıdaş başka bağımsız devletler tarih sahnesine çıkıncaya kadar Karadeniz, Türklerin ve Rusların ortak denizi oldu. Karadeniz'in güneye , daha doğrusu bütün dünyaya açılma kapısı "Türk Boğazları" olarak anılan İstanbul ve Çanakkale Boğazlarıdır. Karadeniz'in ekonomik, ticarî ve jeo-stratejik değeri ve önemi Türk Boğazlarının varlığı ile artmaktadır. Türk Boğazları üzerinde 1453 tarihinden 19. yüzyılın başlarına kadar mutlak egemenlik Osmanlı Devletine aittir. Bu yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya dahil Avrupalı güçler arasında yapılan anlaşmalarla bu egemenlik giderek kısıtlanmış, Boğazlar bütün devletlere ait ticaret gemilerinin serbest geçişine açılmıştır. Ancak savaş gemilerinin geçişine Boğazlar yine kapalı tutulmuştur. Bu kısıtlı kontrol Birinci Dünya Savaşının başladığı 1914 yılına kadar devam etmiştir.4 Birinci Dünya Savaşının sonunda gâlip devletler tarafından hazırlanan ve yenik Osmanlı Devletine kabûl ettirilmeye çalışılan mâlûm Sevr anlaşmasının Kesim II, 37. maddesi "Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve Karadeniz Boğazını kapsayan Boğazlarda gemilerin gidiş gelişi gelecekte gerek barış zamanında gerek savaş zamanında bayrak ayırımı yapılmaksızın bütün ticaret ve savaş gemileriyle askerlik ve ticaret uçaklarına açık olacaktır." şeklinde getirdiği bir düzenlemeyle Karadeniz'e giriş çıkışı tamamen serbestleştirmiş ve Boğazlardaki seyrüseferin düzenlenmesini uluslararası bir komisyona devretmiştir. Türkiye ileride Milletler Cemiyetine üye olduğu takdirde bu komisyona ancak o zaman katılabilecektir. 5 Lozan'da ise ticaret ve savaş gemilerinin barışta ve savaşta Boğazlardan geçişleri bazı şartlara tâbi tutulmuş, ancak Boğazlar bölgesi askerden arındırılmış ve Boğazlar rejimin denetlenmesi Türkiye'nin de katılacağı uluslararası 1 TURAN-SAM(TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi) Kurucu Başkanı, +905318121361, emikail@turansam.org, www.turansam.org. 2 Neal Ascherson, "Karadeniz", İş Bankası Kültür y. 2001, s. 13. 3 Faruk Bilici, "Karadeniz maddesi, XVIII yüzyıl sonrası", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 24, s. 388. 4 Yüksel İnan, "The Current Regime of the Turkish Straits", Perceptions, c. VI, s. 1, Mart-Mayıs 2001, s. 103. 5 İbrahim Sâdi Öztürk; "Mondros, Sevr, Lozan Andlaşmaları", Ankara Ticaret Odası y., 200, s. 45-46. bir komisyona bırakılmıştır. Türkiye açısından Türk Boğazları meselesinin tam olarak çözümlenmesi 20 Temmuz 1936 tarihinde Montrö'de imzalanan "Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme" ile olmuştur. Montrö sözleşmesi ile Boğazlardan geçişle ilgili tespit edilen kurallar Türkiye'nin denetimine bırakılmış; Boğazların savunulmasına ilişkin her türlü tedbirin alınmasında Türkiye yetkili kılınmıştır. Ticaret gemilerinin geçişleri savaş durumunda uygulanacak bazı kısıtlamaların dışında serbest olmuş; Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin savaş gemilerine bazı kurallara tâbi olarak geçiş serbestliği tanınmış; bu denize kıyısı olmayan devletlerin Karadeniz'de bulunduracağı savaş gemilerinin toplam tonajı 30.00045.000 ton olarak, tek bir devletin bulunduracağı savaş gemilerinin toplam tonajı ise 20.000-30.000 ton olarak tespit edilmiş (Bu tonaj bugünün 4-6 modern savaş gemisine denk gelmektedir.), bu gemilerin Karadeniz'de kalış süreleri 21 gün ile sınırlandırılmış; geçiş için ön bildirim kuralları konulmuştur. Bir savaş hâlinde ise geçişler daha değişik kurallara bağlanmıştır.6 Montrö Sözleşmesi bugüne kadar Türkiye açısından büyük bir sorun teşkil etmeden uygulanmıştır. Türkiye, Montrö Sözleşmesinde herhangi bir değişiklik yapılmadan uygulanmasını millî bir siyâset olarak benimsemiştir. Nitekim Millî Güvenlik Kurulunca düzenlenen ve Bakanlar Kurulunun onayı ile yürürlüğe giren yeni Millî Güvenlik Siyâset Belgesinin basına yansıyan şeklinde bazı çevrelerin Montrö Sözleşmesini aşındırmak istediği ifâde edilerek bu Sözleşmede herhangi bir değişikliğe gidilmesine izin verilmeyeceği; böyle bir tartışma ortamının dahi engelleneceği belirtilmektedir.7 Yukarıda bir örneği verilen akademik/siyâsî girişimlerinde, NATO dahil bazı siyâsî ve askerî çevrelerin ısrarla üzerinde durdukları husus bu tehdit biçimlerinin bütün demokratik ve demokratikleşme yolundaki ülkeler için aynı olduğu ve bu tehditlere karşı ortak tedbirler alınması gerektiğidir. 11 Eylül saldırılarından sonra alınmaya başlanan ortak güvenlik tedbirlerinden biri de ABD'nin girişimi ile NATO'nun Akdeniz'de başlattığı "Operation Active Endeavour" isimli harekâttır. OAE kısaltması ile anılan harekâtın amacı NATO üyesi ülkelere ait savaş gemilerinin bir komuta altında bir araya gelip Akdeniz'deki deniz trafiğini denetleyerek silâh, uyuşturucu, insan, Kitle Tahrip Silâhları veya bunların yapımında kullanılan malzemelerin yasadışı olarak taşınmasını engellemektir. 2001 sonlarından bu yana OAE faaliyetlerine Türkiye de bir savaş gemisi ile katılmaktadır. Türkiye benzer bir kontrol görevini "Black Sea Harmony" (BSH) adıyla Karadeniz'de yürütmeye başlamış bu faaliyete Karadeniz'de kıyısı olan devletleri katılmaya davet etmiştir. Rusya ve Ukrayna BSH'ye katılmaya olumlu yaklaşmaktadır. Ancak ABD'nin, bir NATO faaliyeti olan OAE'nin görev alanını Karadeniz'e kadar genişletmek istediği ve bu maksatla Montrö Sözleşmesinin Boğazlardan geçiş, tonaj ve Karadeniz'de kalış süresi gibi hükümlerinin değiştirilmesi için resmî olmayan üstü örtülü bazı girişimlerde bulunduğu görülmektedir. Bu girişimler karşısında Millî Güvenlik Siyâset Belgesine Montrö ile ilgili hükümlerin konulması ve Türkiye-Rusya ortak deklarasyonundaki ifâdeler anlam kazanmaktadır. Türkiye'nin yürüttüğü BSH operasyonunun NATO ile olan ilgisi açıktır. Birer NATO üyesi olan Bulgaristan ve Romanya'nın da bu operasyona katılması mümkündür. Akdeniz'e nazaran daha küçük bir deniz olan Karadeniz'de deniz trafiğinin denetlenmesi, bu denizin kıyıdaş ülkeleri tarafından en iyi bir şekilde yapılabilir. Diğer taraftan Karadeniz Ekonomik İşbirliği çerçevesinde Türkiye'nin girişimi ile kurulan ve Karadeniz'in bütün kıyıdaş ülkelerinin katıldığı ve "BLACKSEAFOR" adı verilen bir deniz gücü her sene bir araya gelerek ortak tatbikatlar yapmaktadır. Bu deniz gücünün görevi, Karadeniz'de arama-kurtarma, insanî yardım, mayın karşı tedbirleri ve çevre koruma harekâtı olarak tespit edilmiştir. BLACKSEAFOR isimli deniz gücünün bu görevlerine Karadeniz'deki deniz trafiğinin denetlenmesi görevi de verilebilir ve görev süresi daimi olabilir. Bu imkânlara rağmen ABD'nin OAE faaliyetleri kapsamına Karadeniz'i de dahil etme girişimlerinin başka amaçları olduğu ister istemez akla gelmektedir. Karadeniz Bölgesi güvenliğinin Avrupa ile ilişkilendirilmesi konusunda yapılan abartılı değerlendirmeler aynı şekilde büyütülmüş tehdit algılamaları ABD'nin Karadeniz'de daimi bir askerî güç bulundurma stratejik isteğinin gerekçeleri görüntüsü vermektedir. Soğuk Savaş sonrası dönemde kazandığı tek süper güç olma pozisyonunu bir dünya egemenliğine dönüştürmek isteyen ABD, süper bir güç olarak değerlendirilmekte ve uyguladığı politikalar özetle şöyle ifâde edilmektedir: " Uluslararası kuruluşları ve devletleri kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek; " Avrasya ve dünyanın diğer bölgelerinde bulunan enerji kaynakları üzerinde ABD hâkimiyetini sağlamak; " Rusya'yı çevrelemek, orta vâdede Çin ile mücadeleyi ertelemek ve ilişkileri dengelemek, " "İstikrarsız Ülkeler Ekseni"ni oluşturan Büyük Orta Doğu'da kontrolü sağlamak; " Arap-İsrail çatışmasını İsrail lehine çözümlenmesini sağlamak. 8 Karadeniz, antik çağlarda Akdeniz’den sonra ikinci önemli merkez olmuştur. M.Ö. 10. yüzyıllarda Ege insanı hiç tanımadığı bu denize açılmış, altın ve demir madenleri işletmiş, Karadeniz insanı ile temas etmiştir. Tanımadıkları Karadeniz’e açılan Egeli denizciler, adalardan yoksun bu denizde hırçın dalgalarla, kuvvetli akıntılarla, fırtınalarla ve tanımadıkları kavimlerle karşılaşmışlardır. Karadeniz’de karşılaştıkları olumsuzluklardan etkilenen bu insanlar, Karadeniz’e “dost sevmeyen deniz” anlamında “Pontos Aexeinos” demişlerdir. “Aexeinos”un Persçe bir kelime olan ve 6 İsmail Soysal, "Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları", TTK y., 1989, C. I, s. 493-518. Mustafa Balbay, "İşte Siyaset Belgesi", Cumhuriyet Gazetesi, 14 Kasım 2005, s. 8. 8 Yılmaz Aklar, "2005 ve Sonrası Küresel Durum, Stratejik Öngörüler ve Türkiye", Avrasya Dosyası, c. 4, s. 10, Kış 2004, s. 637.’den aktaran Yılmaz Tezkan, http://www.haber10.com/makale/2298/ ; Erişim Tarihi: 20.04.2010. 7 “karanlık, muzlim” gibi anlamlar içeren “Ahşaena”dan geldiği belirtilir. “Aexeinos” adının verilişi ile ilgili bir başka iddia ise, Nuh’un oğullarından Yafes’in torunu olan Aşkenaz’ın bu bölgede yaşamış olmasıdır. Zamanla gemi yapım teknolojisinin ilerlemesi ile birlikte Karadeniz’e dayanıklı gemilerin yapılmıştır. Karadeniz sahillerinde kurulan koloni şehirler vasıtasıyla bu bölgenin zenginlikleri Ege ve Akdeniz’e taşınmıştır. Böylece, Karadeniz’e bakış değişmiş ve bu denize "konuksever deniz" anlamında “Pontos Euxinos” denilmeye başlanmıştır. 9 21. yüzyıl Karadeniz tarihte nasıl anılacaktır? “Pontos Aexeinos” olarak mı, yoksa “Pontos Euxinos” olarak mı anılacaktır? Karadeniz’de kalıcı barışı kim sağlayacaktır? Karadeniz’in yeniden değişen jeopolitiği bu soruları nasıl cevaplandıracaktır? 2. Sovyetler Birliği Sonrası Kimliğini Arayan Karadeniz 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası, Karadeniz (Ukrayna, Rusya Federasyonu, Gürcistan) ve Hazar kıyılarında (Azerbaycan, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Türkmenistan) yeni devletler ortaya çıkmıştır. Moskova, Karadeniz ve Hazar’da önemli limanlarını kaybetmiştir. Varşova Paktı’nın da dağılması ile birlikte Bulgaristan ve Romanya Moskova’nın nüfuz alanından çıkmıştır. Böylece, Sovyetler Birliği döneminde Karadeniz (Türkiye kıyıları hariç) ve Hazar (İran kıyıları hariç) Sovyet deniziyken, günümüzde Karadeniz Avrupa denizi, Hazar ise Avrasya denizi haline dönüşmektedir. Sovyetler Birliği’nin mirasçısı olan Rusya Federasyonu ise Karadeniz’de Kuzeybatı Kafkasya, Hazar’da ise Kuzeydoğu Kafkasya kıyılarına sıkışmıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası Karadeniz yeniden şekillenmeye başlamıştır. Karadeniz’e kıyısı olan (Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Gürcistan) veya Geniş Karadeniz Bölgesi (Balkanlarda Moldova, Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Güney Kafkasya’da Azerbaycan ve Ermenistan) içinde yer alan ülkeler Rusya Federasyonu’ndan uzaklaşarak Batı’ya yakınlaşmaya başlamıştır. Balkan ve Güney Kafkasya’da bulunan Karadeniz ülkelerinin ortak özellikleri ya eski Varşova Paktı üyesi (Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk, Makedonya, BosnaHersek, Hırvatistan) ya da eski Sovyetler Birliği cumhuriyeti (Moldova, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan) olmalarıdır. Söz konusu ülkelerin Batı’ya yakınlaşma konusundaki bu stratejik kararları nedeniyle önümüzdeki on yıllarda Batı’ya daha yakın, Avrupa-Atlantik dünyasının bir parçası haline gelmiş ve Avrupa Birliği (AB) ile NATO üyeliğine kabul etmiş Karadeniz ülkelerinin olabileceği muhtemel bir gelişmedir. Kimlik arayışında olan bu ülkelerin Doğu (Rusya Federasyonu, Bağımsız Devletler Topluluğu, Avrasya vb.) dünyasından Avrupa-Atlantik dünyası olarak ifade edilen Batı dünyasına (ABD, AB, NATO vb.) doğru günümüzde devam eden bu jeopolitik kayış süreci, Karadeniz’in Doğu ile Batı arasında tarihsel sıkışmışlığını da yansıtmaktadır. Böylece, Karadeniz’deki Doğu-Batı kutuplaşması bölgenin yakın geleceğini belirleyecek en önemli unsurlar arasında yer almaya aday gözükmektedir. Bu bağlamda, Karadeniz’i değerlendirebilmek için Osmanlı Devleti, Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliği’siz bir Karadeniz tarihinin eksik olacağı, buna karşın Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası Batı’nın Karadeniz’e yıldan yıla daha fazla nüfuz etmesi ile birlikte Karadeniz için yeni bir tarihin yazılmaya başlandığını görmek gerekmektedir. Karadeniz böylece, son on yılında tarihinde hiç yer almamış iki yeni dünya gücü (ABD ve AB) ile karşı karşıya kalmıştır. Birbirleriyle koordineli hareket eden bu iki siyasi, ekonomik ve askeri gücün Karadeniz’in yakın ve uzak geleceğini nasıl etkileyeceği henüz belli değildir. Karadeniz’in kuzeybatı parçası olan ve Rusya Federasyonu sınırları içerisinde yer alan Kuzey Kafkasya ve Moskova’nın fiilen nüfuz alanı içinde olan Abhazya’nın da Karadeniz’de (özellikle Gürcistan ve Ukrayna’da) meydana gelen Batı yanlısı değişim rüzgarlarından etkilenmemesi mümkün değildir. Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliği devirleri dahil olmak üzere günümüzde Gürcistan’ın başkenti Tiflis ve Ukrayna’nın başkenti Kiev, Kuzey Kafkasyalı (Abhaz, Adige, Çeçen, Oset, Dağıstanlı vb.) aydınların toplandığı, örgütlendiği ve düşünce hareketlerinden etkilendiği iki merkez olmuştur. Bu nedenle, Tiflis ve Kiev’de farklı rüzgarların esmesi Kuzey Kafkasya ve Abhazya’yı etkilemekte, Kuzey Kafkasya halkları ile birlikte Abhaz halkının değişim ve kimlik taleplerini güçlendirmektedir. Sovyetler Birliği devrindeki özerk cumhuriyet ve özerk bölgelerin üzerinde oluşan ve devletleşme sürecini yaşamakta olan (Adigey, Karaçay-Çerkes, Kabardey-Balkar, Kuzey Osetya, İnguşetya, Dağıstan) ve/veya fiilen bağımsızlığını ilan etmiş olan federe cumhuriyetlerdeki (Çeçenistan, Abhazya, Güney Osetya) söz konusu değişim ve kimlik taleplerindeki hareketlenmenin önümüzdeki yıllarda da artarak sürmesi olasıdır. Bu nedenle, Karadeniz’de Kuzeybatı Kafkasya kıyılarına sıkışmış olan ve bu kıyılardan başka sadece Güneybatı Kafkasya kıyı şeridinde bulunan Abhazya’yı nüfuz alanında tutabilen Moskova, Batı Kafkasya’daki siyasi değişim taleplerinden çok rahatsız olmaktadır. Güney Kafkasya’nın en stratejik öneme sahip ülkesi olan Gürcistan’da odaklaşan Batı ile Doğu arasındaki nüfuz mücadelesi, 2004 yılı başında Gürcistan’da daha sonra model haline gelen Batı yanlısı ilk sivil darbenin gerçekleşmesine yol açmıştır. Gürcistan modeli, sivil darbe ile Sovyet eğitimli yöneticilerin tasfiyesi, Batı (AB, ABD) eğitimli genç yöneticilerin iktidarı ele geçirmesi ile ülkenin demokratikleştirilmesi sürecinin başlatılması ve Batı dünyasına entegrasyonun hızlandırılması olarak özetlenebilir. Ancak, söz konusu modelin başarılı olup olamayacağı büyük ölçüde “Rusya Faktörü”nün etkili olup olamayacağına bağlıdır. Gürcistan modelinin başarılı olması Moskova’nın eski Sovyet cumhuriyetleri üzerindeki etkisinin kesin olarak tasfiyesi anlamına gelmektedir. Moskova’nın 9 Adem Işık, “Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi”, Türk Tarih Kurumu, 2001, s. 1-2. Çarlık Rusyası ve SSCB dönemlerinde kesintisiz olarak iki yüzyıldır yönettiği Karadeniz’den tasfiye edilmeye seyirci kalmasını beklemek doğru olacak mıdır? Ancak, Gürcistan ve Ukrayna’da gerçekleşen turuncu devrimler ve Haydar Aliyev’in vefatı Karadeniz’e Batı'nın (özellikle ABD’nin) bir adım daha yerleşmesine zemin hazırlayacak bir sürecin halkaları olarak yorumlanabilir. Nitekim, artık Karadeniz’de eski Sovyet yönetici sınıfından gelmeyen, daha genç ve Batı’ya daha açık iktidarlar dönemine girilmektedir. Ancak, iktidarların yeni ve genç bir kuşak tarafından teslim alınması, belirli fırsatlar getirebileceği gibi, potansiyel riskler de taşımaktadır. Çünkü, Karadeniz coğrafyasının karmaşık jeostratejik dengelerini gözetebilmek ve bütün etki unsurlarını iyi hesaba katabilmek, belirgin siyasal ve kişisel deneyime sahip olmayı gerektirmektedir. Kuçma, Aliyev ve Şevardnadze gibi duayenlerin yokluğu bu meyanda potansiyel zikzaklar ve belirsizlikler ihtimalini artırmakta olsa da mevcut kan ve kadro değişimi Karadeniz’in siyasi yapısında yeni bir döneme girmekte olduğuna işaret etmiştir. 3. 2000’li Yıllarda Karadeniz’in Önemi Neden Artmaktadır? Karadeniz’in yeni bir döneme girişinin ilk adımlarını ABD atmıştır. Karadeniz, 2 Mart 2006’da ABD’nin Akdeniz’de terörizm ve suçla mücadele kapsamında faaliyet gösteren NATO Aktif Çaba Operasyonu (Operation Active Endeavor)’nun görev alanını Karadeniz’e de genişletmek istemesi ve Ankara ile Moskova’nın buna karşı çıkması ile gündeme taşınmıştır. Ancak, “Karadeniz Uyum Harekatı” adı altında Karadeniz’de ulusal düzeyde deniz operasyonlarını sürdüren Türkiye, Karadeniz’in terörle mücadele kapsamında bir NATO operasyonuna konu edilmesini gereksiz bulmaktadır. 3 Mart’da da ABD'nin Ankara Büyükelçisi Ross Wilson, Montrö Antlaşması'nın, uluslararası bir su olan Karadeniz'e askeri güç girmesi konusunda açık olduğuna dikkat çekerek, Karadeniz'in uluslararası sularda bulunmasından kaynaklanan haklardan yararlanmak istediklerini belirtmişlerdir. 16 Mart’da da Türkiye’nin “Karadeniz Uyum Harekatı”na Rusya Federasyonu’nun da katılmasını öngören bir protokolun imzalandığı açıklanmıştır. 4. Özellikle ABD için Karadeniz’in önemi neden giderek artmaktadır? 2000’li yıllarda, Karadeniz’in öneminin giderek artmasının birkaç ana nedeni bulunmaktadır. Birinci neden, Sovyetler Birliği’nin ve Varşova Paktı’nın dağılması, bu dağılma sonrası batıdan doğuya doğru genişlemeye devam eden AB ve NATO’nun Kardeniz’e kadar genişlemeyi tamamlamış olması ve Karadeniz’i kapsayacak şekilde Güney Kafkasya’yı da (“Dublin’den Bakü’ye”) içine alarak genişlemeyi tamamlamak istemesidir. Nitekim, 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’nin son genişlemesinden sonra, 11 Mart 2003 tarihinde AB Komisyonu tarafından hazırlanan ve AB Dışişleri Bakanları tarafından kabul edilen Daha Geniş Avrupa (Wider EuropeNeighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours) programı çerçevesinde AB, Karadeniz ülkeleri ile ilişkileri düzeltme yönünde adımlar atmaya başlamıştır. Bu bağlamda, AB’nin Karadeniz’deki dondurulmuş çatışma bölgelerindeki sorunların çözülmesinde, siyasî ve ekonomik reformların gerçekleştirilmesinde daha etkin bir rol üstleneceği beklenmektedir. Daha Geniş Avrupa programında demokrasiye geçiş süreci, ödüllerle teşvik edilen ve Kopenhag Kriterleri benzeri koşulları yerine getirmeleri karşılığında adeta “AB’ye üyelik dışında hemen herşeyin teklif edildiği uzun bir süreç” olarak aktarılmaktadır. Teklif edilen hukukî çerçeve ise “ortaklıktan ziyade, üyelikten daha az bir dizi hakları” içermektedir.10 14 Haziran 2004’te Daha programına Güney Kafkasya ülkeleri de dahil edilmiştir. AB’nin Sovyetler Birliği coğrafyasındaki ikinci genişlemesinin Güney Kafkasya’yı (özellikle Gürcistan’ı) kapsayabileceği de olasılıklar içerisindedir. Üçüncü Dalga olarak adlandırılmaya başlanan sözkonusu olası genişleme, Moskova’yı AB’nin Mayıs 2004 genişlemesinden daha fazla etkileyebilecektir. Karadeniz ülkelerinin NATO ve AB üyeliği bu ülkelerde büyük ekonomik ve siyasî yapısal reformlar yapıldığı takdirde mümkün olabilecektir. Karadeniz ülkeleri ekonomik ve siyasî yapısal reformların gerçekleştirilmesinde istekli görünse de bu ülkelerin sosyal, siyasî ve ekonomik kurumlarının yetersiz olması nedeniyle yeterince başarılı olunamamaktadır. Bu nedenle, bu ülkelere yönelik Avrupa-Atlantik (AB ve ABD) yardımları ağırlıklı olarak demokratik kurumların yapılanması, ekonomik yapının yenilenmesi, sivil toplum ve hukukun gelişimi sağlanmasına yöneliktir. Karadeniz devletlerinin başarısı, demokrasi ve sivil toplumlarının gelişimine ve ekonomilerinin dışa açılmasına bağlıdır. İkinci neden, Karadeniz ülkelerinin yaklaşık son iki yüzyıldır Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliği’nin egemenlik ve nüfuz alanında kalmaları ve Rusya Federasyonu’nun önümüzdeki on yıllarda ekonomik, siyasi ve askeri alanlarda toparlanması sonrası tekrar eski nüfuz alanına dönmek isteyebileceği ihtimalinin olması, söz konusu ülkelerin NATO ve AB üyeliğini ülkelerinin gelecekteki siyasi, ekonomik ve askeri güvenliğinin en önemli güvencesi olarak görmelerine yol açmaktadır. Karadeniz ülkelerinin ulusal güvenliklerini sağlama kapasitesinin zayıf oluşu da onları güçlü bir dış desteğe muhtaç bırakmaktadır. Ayrıca Karadeniz ülkelerinin demokrasi, çoğulculuk ve serbest pazar ekonomisine doğru yönelimleri artarken, Rusya Federasyonu’nun tersi bir süreç izlediği görülmektedir. Bu nedenle 10 Avrupa Komisyonu Başkanı Romano Prodi, geliştirilen işbirliği ile AB’nin komşularının AB’nin bütün ekonomik avantajlarından yararlanabileceklerini, siyasî katılıma ise haklarının bulunmadığını açıklamıştır. Bkz. Sabine Herre, “Ukraina Doljna Ostatysya za Bortom”, Die Tageszeitung, 13 Nisan 2004, http://www.inosmi.ru/208994.html.; Avrupa Birliği Resmî Internet Sayfası: http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/cnc/2003/com2003_0104en01.pdf. Rusya Federasyonu’na karşı duyulan kaygı bu ülkelerin ekonomik işbirliği yerine, güvenliğe öncelik vermelerine yol açmaktadır. Üçüncü neden, 11 Eylül 2001 saldırısı sonrası ABD’nin “terör” merkezlerini yok etmeye yönelik başlattığı askeri harekat içinde Karadeniz’in bulunduğu özel konumdur. Nitekim, Karadeniz, ABD’nin Ortadoğu (özellikle Irak) ve Orta Asya’ya (özellikle Afganistan) açılımı için stratejik bir konumdadır. Özellikle, Orta Asya’da bulunan ABD askerî varlığı ile ulaşımın sağlanması açısından ABD için önemli hale getirmiştir. ABD uçaklarının Avrupa’dan Orta Asya’ya ve Afganistan’a gitmek için kullandığı hava koridoru Karadeniz’den geçmektedir. ABD Orta Asya’daki askerî üslerini Rusya Federasyonu, Çin ya da İran üzerinden besleyemeyeceği için Pakistan-Afganistan veya TürkiyeGürcistan-Azerbaycan koridorunu kullanmak zorundadır. Her iki bölgenin de istikrarsız karakteri düşünüldüğünde, ABD sadece tek bir koridora bağımlı olmaktan kaçınmaktadır. Böylece, daha önce “Doğu-Batı Enerji Koridoru” olarak literatürümüze giren koridor, bu defa “Karadeniz Güvenlik Koridoru” olarak uluslararası siyasette yerini almıştır. 11 Eylül saldırısının ardından oluşan konjonktürden yararlanan ABD, olağan koşullarda yerleşmesinin adeta imkansız olduğu Sovyetler Birliği topraklarına yerleşmeye başlamıştır. Aslında, Rusya Federasyonu’nda 1999 yılında Vladimir Putin dönemi başladığı zaman, genel beklenti Putin iktidarının Batı dünyasına daha sert tavır alacağı yönündeydi. Ancak, beklenen gerçekleşmemiştir. 1993 yılında oluşturulan ve eski Sovyetler Birliği coğrafyasını nüfuz alanı olarak tanımlayan Yakın Çevre Politikası, Putin döneminde anlamsızlaşmıştır. NATO ve AB genişlemeye devam edebilmiş, Karadeniz, Güney Kafkasya ve Orta Asya’ya yerleşmeye başlayabilmiştir. Balkanlara, Afganistan’a ve son olarak Irak’a askeri müdahalede bulunulabilmiştir. Bu bağlamda, Romanya ile ABD arasında, Romanya’nın Karadeniz kıyılarında ABD askeri üsleri kurulması konusunda bir anlaşma imzalanmıştır. Bulgaristan ile de benzer bir anlaşmanın 2006 bahar aylarında imzalanması beklenmektedir. ABD’nin özellikle Romanya ve Bulgaristan’da güvenli birer stratejik pozisyon elde etmesiyle birlikte Karadeniz bölgesinde yeni bir güç yapılanması belirmektedir. 11 Ayrıca, NATO üyeleri olan Fransa ve Almanya gibi ülkeler bile Irak konusunda ABD’nin yanında yer almamışken, NATO ile “Barış İçin Ortaklık” anlaşmasını imzalamalarının ardından ancak on yıl geçmiş olan Karadeniz ülkeleri de 2004 yılında Irak’a asker gönderebilmiştir. Bu nedenle, 14 Mart 2004 devlet başkanlığı seçimleri ile başlayan ikinci Putin döneminde de Batı’nın Karadeniz’de Rusya Federasyonu’na karşı kazanımları karşısında Kremlin çaresizliğini sürdürecek gibi gözükmektedir. Dördüncü neden, ABD’nin olası bir İran harekatı ve Avrupa-Atlantik dünyası dışında kalan Beyaz Rusya ile Rusya Federasyonu’nun askeri hareketlerini kontrol altında tutmak için, Karadeniz’i “askeri üs, radar istasyonları ve casus uçakları ile izleme merkezi” olarak değerlendirmek istemesidir. Bu bağlamda ABD, Hazar’ın güvenliğinin sağlanması için “Caspian Guard” programı çerçevesinde 135 Milyon Dolar harcayacağını açıklamıştır. Bunun yanında ABD, Azerbaycan’ın İran sınırında bulunan Astara ve Bakü’nün kuzeyinde bulunan Hızı bölgelerinde “s” bandında iki radar istasyonunu Ağustos 2005’de faaliyete geçirmiştir. Eskimiş teknolojili bu iki istasyon, 20 Milyon Dolara mal olmuştur. Bu yıl, Bakü’nün yer aldığı Apşeron yarımadasında (Bakü yakınlarında bir sahil köyü olan Zire veya Bakü yakınlarındaki Nargin adasında) faaliyete geçecek olan “c” bandındaki bir mobil radar istasyonu ile birlikte üç radar istasyonu arasında düzenli ve devamlı bir iletişim ağı da kurulacaktır. ABD, Azerbaycan’da oluşturduğu üç ayaklı radar sistemi ile İran’ın bütün kuzey bölgelerini, Rusya Federasyonu’nun Hazar kıyılarını, Ermenistan’ı izleyebilecektir. Azerbaycan’daki kurulan radar istasyonları 2015’e kadar Güney Kafkasya’da oluşturulması planlanan “Caucasus Net” (RLS/Radio Location System) sistemine dahil edilecektir. Söz konusu istemde küresel eşalon sisteminin bir parçası olacaktır. ABD’nin radar istasyonlarını oluşturmasından sonra askeri üs açmasına da kesin gözüyle bakılmaktadır. Askeri uzmanlar ABD’nin bir ülkeye ilk önce radar stasyonları ve savaş uçakları yerleştirdiğini, ikinci aşamada ise ağır askeri araçlar ve kara ordusunun getirdiğini iddia etmektedirler. Azerbaycan’ın kuzey (Rusya Federasyonu-Kuzey Kafkasya sınırı) ve güney (İran sınırı) bölgesinde yer alan dağlık bölgeleri Pentagon uzmanlarının incelemeye başladığı ve bu inceleme sonucunda ABD Savunma Bakanlığı’nın Doğu Avrupa’da uyguladığı “Sun of Star Wars” programı çerçevesinde Azerbaycan’a iki füze üssü oluşturacağı iddia edilmektedir. Bu füze üslerinden biri ülkenin kuzeyinde, diğeri ise güneyinde bulunan radar üslerine yakın olacaktır.12 2005 yılından itibaren Azerbaycan’ın kuzey güney ve ortasında Hazar kıyısında radar üssü oluşturan ABD’nin asıl amacının Rusya Federasyonu, İran ve Beyaz Rusya hava sahasını tamamen denetim altında tutmak olduğu iddia edilmektedir. ABD’nin bu amaçla, Moldova ve Baltık ülkelerinde de radar istasyonu kurduğu bilinmektedir. Ancak ABD, “Post-Sovyet coğrafyasının batı bölgelerinde uçuşların güvenliğinin sağlanması ve yönlendirilmesi, aynı zamanda sınırların güvenliği ve uluslararası terörizm ile mücadelenin etkinliğini arttırmak için” söz konusu istasyonların kurulduğunu iddia etmektedir. Azerbaycan’da yakın mesafeyi izleyebilen “s” bandındaki radar istasyonlarının, yakın bir gelecekte en son teknolojiyi içeren ve uzak mesafedeki yer üstü ve hava hedeflerini izleyebilen “x” bandı radar sistemine dönüştürüleceği de iddia edilmektedir. Nitekim, savaş ve istihbarat uçakları ile 11 Federico Bordonaro, ''Bulgaria, Romania and the Changing Structure of the Black Sea's Geopolitics'', The Power and Interest News Report (PINR) İnternet Sayfası, 20 Mayıs 2005: http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=302&language_id=1 12 “Ulduz savaşlarının Övladı Azerbaycanda”, Ekspress, 29-31 Ekim 2005, Bakü. istihbarat uyduları bir coğrafyanın ayrıntılı haritasını elde edebilmek için “x” bandına (10-11 Ghers) gereksinim duymaktadır. Bu dalgalardan yararlanarak elde edilen fotoğraf oldukça nettir. 13 ABD, Güney Kafkasya ve Orta Asya üzerinden izlemeyi, radar istasyonlarından ziyade 550 km.’lik bir alanı tarayabilen AWACS (Airborne Warning and Control System) uçakları ile gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Güney Kafkasya’ya ve Orta Asya’ya birer AWACS uçağının konuşlandırılması beklenilmektedir. Bu bağlamda, Azerbaycan’a 4, Gürcistan’a 3 ABD subayının gittiği ve Azerbaycan’da Kürdemir, Kala, Zeynalabidin Tağıyev ve Gürcistan’da Vaziani, Marneuli, Batum havaalanlarının durumunu kontrol ettikleri iddia edilmektedir. 14 Beşinci neden, 11 Eylül saldırısı sonrası, dünya petrolünün yüzde 65’ini, doğal gazının ise yüzde 40’ını bulunduran ve gittikçe istikrarsızlaşan Orta Doğu’ya alternatif olabilecek enerji kaynakları arayışıdır. Karadeniz ve Hazar Bölgesi coğrafî konumundan ileri gelen jeopolitik önemi yanında zengin enerji kaynaklarına sahip bir bölgedir. Söz konusu bölge, petrol ve gaz rezervleri (ispatlanmış), mevcut veriler ve (arama+üretim) maliyetleri dikkate alındığında, Orta Doğu rezervleri ile kıyaslanacak büyüklükte değildir. Buna karşın, arz güvenliği ve buna bağlı olarak kaynak çeşitliliği olguları dikkate alındığında, bu kaynakların öneminin önümüzdeki yıllarda hızla artması beklenmelidir.15 Altıncı neden, Rusya-Ukrayna doğalgaz krizinin ardından, enerji güvenliğinin dünyada hayli önem kazanması ve gözlerin Karadeniz bölgesine çevrilmesidir. Nitekim Karadeniz, gerek tanker taşımacılığı, gerekse petrol ve doğal gaz petrol boru hatları ile “Doğu-Batı Enerji Koridoru” üzerindedir. Bu nedenle, Avrupa’nın özellikle doğal gaz alanında enerji güvenliğinin sağlanması için Karadeniz giderek ön plana çıkmaktadır. Söz konusu nedenler, Karadeniz’i ister istemez giderek Batı ile Doğu arasındaki nüfuz mücadelesinin merkezi durumuna getirmektedir. 5. Türkiye KEİ’ye Yeni Bir Ruh Vermeyi Başarabilecek mi? Türkiye’nin Batı blokunda olduğu tartışmasız bir gerçektir. Türkiye NATO’ya üyedir ve AB ile müzakerelere başlamıştır. Karadeniz’de kıyısı olan diğer ülkeler ise eski Doğu bloku ülkeleridir ve Rusya Federasyonu dışındaki ülkeler NATO’ya ve AB’ye üye olmak istemektedir. Bu tabloya karşın Türkiye’nin, fiziki ve siyasi olarak Avrupa kıtası içinde yer alan Karadeniz’in NATO-AB gölü haline gelmesine ve ABD’nin Karadeniz girişimlerine gönülsüz davrandığı; Karadeniz’de bu denize kıyıdaş olmayan yeni oyuncular (ABD, NATO, AB gibi) istemediği; Karadeniz’de mevcut durumu savunduğu; KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği) ve Blackseafor (Black Sea Naval Cooperation Task Group) dışında bir organizasyonun oluşmasına olumlu bakmadığı; Rusya Federasyonu ile Türkiye’nin Karadeniz’in demokratikleşmesine engel olduğu; Ukrayna ile Gürcistan’ın AB ve NATO üyeliğine karşı olduğu; ABD’nin batıdan (Balkanlar), doğudan (Kafkasya), güneyden (Ortadoğu-Irak) Türkiye’yi çevirdiği ve tek açık yön olan kuzeyden de (Karadeniz) çevirerek Türkiye’yi çember içine alacağı iddiaları bulunmaktadır. Söz konusu bu iddialar doğru veya asılsız olsa bile, Türkiye’nin yeni politikalarını oluşturabileceği ilk ve en sağlam zemin, kuruluşunda öncülük yaptığı ve 1 Mayıs-31 Ekim 2007 tarihleri arasında 6 ay dönem başkanlığını yapacağı KEİ olabilir. Nitekim, 25 Haziran 1992’de İstanbul Zirvesi’nde yayınlanan Bildiri ve Boğaziçi Açıklaması ile resmen kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği teşkilatı (KEİ), 2007 yılında 15. kuruluş yıldönümünü devlet başkanları zirvesi ile kutlamaya hazırlanmaktadır. Ancak, KEİ coğrafyasında başlangıç dönemindeki ile günümüzdeki şartlar oldukça farklıdır. Bölge ülkelerinin öncelikleri ve birbirleriyle ilişkilerinde köklü değişmeler olmuştur. AB ve NATO’nun Karadeniz’e doğru genişlemesi ve bölge ülkelerinin AB ve NATO üyelik isteği KEİ’yi gölgede bırakmıştır. Romanya ve Bulgaristan AB üyeliğine yönelirken, KEİ’nin fikir babası Türkiye de enerjisini AB üyeliğine yöneltmiştir. Aslında, Rusya Federasyonu dışında KEİ üyesi ülkelerin tümü AB üyeliği özlemi duymaktadır. Böylece, bu fiili durum, KEİ’nin cazibesi azaltmış, AB ve ABD’ninkini artmıştır. Nitekim, AB ile ilişkilerin geliştirilmesi ve derinleştirilmesi yoluyla KEİ’nin canlandırılabileceği fikri teşkilat içinde geniş destek görmektedir. 28 Ekim 2005 tarihinde Moldova-Kişinev’de yapılan KEİ Dışişleri Bakanları Konseyi Toplantısı’nda bu amaç ifade edilmiş, AB’ye Karadeniz’e yönelik bir bölgesel politika geliştirmesi çağrısında bulunulmuş, bu hususları takip ve gerçekleştirmekle hem KEİ hem de AB üyesi olan Yunanistan görevlendirilmiştir. Karadeniz’e ilgisi gittikçe artan ve bölge ülkeleriyle ilişkilerini derinleştiren ABD’de de söz konusu toplantı da gözlemci üyeliğe kabul edilmiştir. 16 ABD’nin KEİ içindeki aktivitesinin ne olacağı henüz belli değildir. KEİ’nin etkinleştirilmesi gerektiğini tüm üye ülkeler dile getirmektedir. Ancak, üye ülkelerin bazıları AB ve ABD’ye yakınlaşmakla, Türkiye ve Rusya Federasyonu ise KEİ içinde düzenlemeler ve yeni inisiyatifler almakla teşkilatın yenilenmesini savunmaktadırlar. Karadeniz’de dondurulmuş çatışma bölgelerini içeren ülkeler de (Moldova, Ukrayna, Gürcistan ve Azerbaycan) KEİ’de 13 “Ulduz savaşlarının Övladı Azerbaycanda”. “Ulduz savaşlarının Övladı Azerbaycanda”. 15 Necdet Pamir, “Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının Türkiye’nin Enerji Güvenliği’ne Etkileri”, 13 Mart 2006, ASAM İnternet Sayfası: http://www.avsam.org/tr/analizler.asp?ID=71 16 KEİ’ye Üye Ülkeler: Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Sırbistan, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan; KEİ’ye Gözlemci Ülkeler: Mısır, Fransa, Almanya, İsrail, İtalya, Polonya, Slovakya, Tunus, Çek Cumhuriyeti, ABD, Hırvatistan, Beyaz Rusya; Avusturya gözlemciliğe başvuruda bulunmuştur. İngiltere’nin de başvurmayı değerlendirmektedir. 14 güvenlik konularının ele alınmasını istemektedirler. Türkiye ve Rusya Federasyonu ise KEİ’nin bir ekonomik işbirliği örgütü olduğunu, üyeler arasındaki bu tür sorunların KEİ’ye taşınmasının örgütü felç edebileceğini, siyasi sorunların esasen AGİT, Avrupa Komisyonu gibi zeminlerde ele alınmasının uygun olacağını savunmaktadır. Türkiye’yi KEİ’yi kurmaya yönelten temel düşüncelerden biri de Karadeniz’de bürokrasiyi azaltarak ticaretin, yatırımların ve girişimciliğin önünü açmak olmuştur. Ancak, Rusya Federasyonu’nun içe dönük ekonomi politikalarına yönelmesi ve diğer KEİ üyelerinin AB ile bütünleşmeye yönelmesi ile KEİ bu işlevini kaybetmiştir. KEİ, bu imkan ve ilgiyi üyeleri arasında bir çatışma konusu olmaktan çıkarıp uzlaşma hususu yapabilirse, bölgesel işbirliğini canlandırabileceği ve varlığını anlamlı kılabileceği düşünülmektedir. Esasen Avrasya’daki petrol ve doğal gazın hem güvenli biçimde ortak kullanımı, hem de Batı pazarına nakli böyle bir işbirliğini herkes için yararlı ve zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, Avrupa Kömür ve Çelik Birliğinin kuruluşuna benzer bir yaklaşımın KEİ coğrafyasında petrol ve doğal gaz nakline uygulanabileceği, böylece bölgede güven bunalımı yaratmakta olan bir konunun güven tesisine çevrilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca, 20 milyon km²’lik bir alana yayılmış bulunan ve 350 milyonluk bir nüfusa sahip olan KEİ, bugün dünya ticaretinin yüzde 5'ini gerçekleştirmektedir. KEİ ülkelerinin dış ticaret hacmi 650 Milyar Dolardır. Birbirleriyle dış ticareti toplam dış ticaretlerinin yüzde 10'undan azdır. Türkiye'nin KEİ ülkeleriyle dış ticaret hacmi ise 22 Milyar Dolardır. KEİ ülkeleri dış ticaretlerinin yarısını birbirleriyle yapmaları sağlansa bile 325 Milyar Dolar hacminde bir pazar oluşabilir. 6. Karadeniz’de Romanya ve Ukrayna-Gürcistan’ın Yeni İşbirliği Arayışları Türkiye’nin KEİ’yi tekrar canlandırıp canlandırmayacağı tartışılırken, Karadeniz ülkelerinin Avrupa-Atlantik dünyasının da desteği ile yeni arayışlara girdiği görülmektedir. 2005 yılında, Romanya, Ukrayna ve Gürcistan’ın Rusya Federasyonu’na karşı Karadeniz bölgesinde stratejik denge gereksinmelerinden kaynaklanan ve Türkiye’nin günümüz koşullarına göre Karadeniz için yeni politik açılımlar üretmekte geç kalması nedeniyle kurumsallaşmaya başlayan yeni işbirliği arayışları ortaya çıkmaya başlamıştır. Yeni işbirliği arayışlarının birincisi, Romanya’dan kaynaklanmıştır. NATO üyesi olan ve 2007’de AB üyesi de olacak olan Romanya, AB üyesi olmayan Karadeniz ülkelerinin AB’ye açılan kapısı olmayı kendine misyon edinmiştir. Aslında, Varşova Paktı döneminde de Romanya, diğer Varşova Paktı ve Sovyetler Birliği ülkelerinin (özellikle Azerbaycan’ın) Avrupa’ya açılan kapısı olmuştur. Geçmişten gelen deneyimle hareket eden Romanya, Türkiye’nin günümüz koşullarına göre Karadeniz için yeni politik açılımlar üretmekte geç kalması nedeniyle bölge liderliğine oynamaya başlamıştır. Romanya’nın iddialarına göre, “KEİ koma halinde bir kuruluştur. Hem KEİ, hem de Blackseafor bölgenin ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktır. 15 Ekim 2005’de Tiflis’te yapılan ve siyasi bir metin üzerinde anlaşılamayan Blackseafor’un son toplantısı başarısızdır. Operasyonel olmasının engellenmeye çalışıldığı Blackseafor’un Aktif Çaba Operasyonu (Operation Active Endeavor) ile daha ileri bir aşamaya geçmesini istenmektedir. Bükreş, Ankara ve Moskova’nın baskısı ile karşılaşmamak için Washington ve Brüksel’in desteğine ihtiyaç duymaktadır”. Söz konusu bu çerçeve içinde Romanya, 2005 yılında “Karadeniz Diyalog ve Ortaklık Forumu” önerisini açıklamıştır. Karadeniz’de işbirliğine bir şemsiye olarak getirilmek istenilen, katılımcılığın ve serbestliğin esas olduğu, fazla kurumsal bir yapının düşünülmediği ve yaklaşık 700 üst düzey katılımcının davet edilmesinin planlandığı bu forumun 5 Haziran 2006’de Bükreş’te düzenlenecek bir zirveyle başlatılması planlanmıştır. Karadeniz’deki ve bölge dışındaki devletlere, düşünce kuruluşlarına, iş çevrelerine açık olan bir yapısı bulunması ve hemen her konunun isteyenler arasında ele alınabilmesi öngörülmektedir. Ekonomi, enerji güvenliği ve demokratikleşme üzerine çalışmayı amaçlayan “Karadeniz Diyalog ve Ortaklık Forumu”nun Moskova tarafından boykot edilmesini önlemek içinde Ankara’dan en üst düzeylerde (Cumhurbaşkanı veya Başbakan seviyesinde) davet düşünülmektedir. Söz konusu toplantı sonunda bakanlar düzeyinde açıklanacak bir deklarasyon ile de toplantıya siyasi bir misyonun da verilmesi istenilmektedir. Böylece, bu toplantı ile birlikte Romanya hem Karadeniz’de liderliğini ilan edecek, bölgedeki faaliyetlerine bir meşruiyet kazandıracak ve hem de Karadeniz bölgesi ile iletişime geçmek için tek aracın KEİ olmadığını AB’ye göstermiş olacaktır. Karadeniz’de Romanya dışında ikinci yeni işbirliği arayışı Gürcistan-Ukrayna ikilisinin girişimleri ile başlamıştır. Romanya’nın Türkiye’nin öncülüğünü önemsemez tavırlarına karşın, Gürcistan-Ukrayna ikilisi Türkiye’ye rağmen Karadeniz’de işbirliğinin yapılmayacağının farkındadır. Bu bağlamda, Gürcistan-Ukrayna ikilisinin öncülüğünü yaptığı ve bir anlamda Karadeniz Diyalog ve Ortaklık Forumu”na rakip olan “Demokratik Seçenek Topluluğu (The Community of Democratic Choice-CDC)” daha gerçekçi temeller üzerine 1-2 Aralık 2005’de Ukrayna-Kiev’de kurulmuştur. Demokrasi, insan hakları ve dondurulmuş çatışma bölgeleri üzerine çalışmayı amaçlayan, AB ve NATO ile yakın işbirliğini öngören CDC, ikinci toplantısını da 9-10 Mart 2006’da Gürcistan-Tiflis’te yapmıştır. Yeni işbirliği arayışlarının üçüncüsü, Batlık ülkelerinden kaynaklanmaktadır. Baltık ülkelerinin kurmuş olduğu ve Litvanya’nın başkentinin adı ile anılan “Vilnius Groups”, Baltıkların NATO ve AB’ye giriş sürecindeki deneyimlerini Karadeniz ülkelerine aktarmak arzusundadır. ABD tarafından Baltık ülkeleri (Letonya, Litvanya, Estonya) ile Güney Kafkasya ülkeleri (Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan) arasında bir eylem planı da oluşturulmuştur. Amaç, Baltıkların ekonomik, sosyal, siyasal reformları konusunda bilgi ve deneyimini Güney Kafkasya’ya aktarmak ve bu ülkeleri NATO’ya ve AB’ye üyelik sürecine hazırlamaya katkıda bulunmaktadır. Baltık ülkeleri ve Güney Kafkasya ülkeleri eski Sovyetler Birliği ülkesidir. Kendi aralarında kültürel ve tarihsel yakınlık bulunduğu için bir blok olarak değerlendirilmektedir. NATO’ya ve AB’ye girmeyi başarmış ilk Sovyetler Birliği ülkeleri olarak gerek bu deneyimlerini, gerekse siyasî, ekonomik, askerî vb. dönüşüm deneyimlerini Güney Kafkasya’ya aktarmaya başlamışlardır. Vilnius’da 2006 yaz aylarında Karadeniz-Baltık ilişkilerini ele alacak bir konferansın yapılması beklenilmektedir. 7. Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği Kapsamında Türk Boğazları 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasına kadar Boğazlardan geçiş kurallarını Osmanlı Devleti tek başına belirlemiştir. 1774-1841 dönemi, geçiş rejiminin birtakım açık ve gizli anlaşmayla belirlenmeye çalışıldığı bir dönemdir. 1841 yılında imzalanan “Londra Boğazlar Sözleşmesi” ile geçiş rejimi uluslararası bir nitelik kazanmış ve bu sözleşme I. Dünya Savaşı’na kadar uygulanmıştır. I. Dünya Savaşı sonunda (Mart 1920) Boğazların kontrolü "Boğazlar Komisyonu" denilen uluslararası bir komisyona verilmiştir. Türk Boğazlarındaki trafiği düzenleyen uluslararası belgelerin temeli ise “Boğazlar Rejimi Hakkında Montrö’de 20 Temmuz 1936 Tarihinde İmza Edilen Sözleşme”dir. Türkiye, Fransa, İngiltere, İrlanda, Japonya, Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan, Sovyetler Birliği arasında imzalanan Montrö (Montreux) Sözleşmesi, 31 Temmuz 1936 günlü, 3056 sayılı Yasa ile TBMM tarafından onaylanmıştır. Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle, Uluslararası Boğazlar Komisyonunun yetkileri Türk Hükümetine geçmiştir. Sözleşmenin Boğazlardaki trafikle ilgili genel yaklaşımı, "geçiş serbestliği"dir. Geçişlerin kısıtlanabileceği durumlar ve kısıtlama biçimleri ayrıca gösterilmektedir. Barış zamanında, ticaret gemileri; sancakları ve yükleri ne olursa olsun, gündüz ve gece, sağlık kontrolü dışında hiçbir engellemeyle karşılaşmaksızın Boğazlardan geçebilecektir. Bu gemiler anlaşmada belirtilen geçiş ücretinin tahsili amacıyla, Türk memurlara isimlerini, uyruklarını, geldikleri ve gidecekleri limanları, tonajlarını bildireceklerdir. Kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri isteğe bağlı olacaktır. Savaş zamanında eğer Türkiye savaşta değilse ticaret gemileri serbestçe geçiş yapabilecektir. Türkiye savaşta ise, düşmana ait olmayan ticaret gemileri için geçiş yine serbest olacak, ancak bu durumda geçişler gündüz yapılacak ve Türk makamları tarafından gösterilen güzergah izlenecektir. Barış zamanında, gündüz geçmeleri ve bildirilen rotayı izlemeleri koşuluyla; hafif su üstü savaş gemilerinin, küçük savaş gemilerinin ve yardımcı gemilerin (Karadeniz'e sahili olup olmadığına bakılmaksızın) ticaret gemilerinde olduğu gibi serbestçe geçişleri asıldır. Karadeniz'e sahili bulunan devletler her türlü savaş gemilerini boğazlardan geçirebileceklerdir. Karadeniz'e sahili bulunmayan devletlerin bu denizde bulundurabilecekleri savaş gemileri tonaj olarak sınırlamalara tâbi tutulmuştur. 17 Coğrafi özellikleri bakımından çok riskli bir yapıya sahip olan İstanbul Boğazı’ndan Montrö Sözleşmesi'nin imzalandığı 1936 yılında ortalama olarak yılda 4700 gemi geçerken, 2001 yılında 42 637 ve 2005 yılında 54 794 gemi geçmiştir. Görüldüğü gibi son beş yılda bile geçen gemi sayısında yüzde 22 artış olmuştur. Ayrıca, teknolojik gelişmelere, ticaret hacmindeki artışlara ve Karadeniz’in doğu-batı koridorunda önemli bir petrol, doğal gaz transit geçiş bölgesi haline gelmesine paralel olarak boğazlardan geçen gemilerin boyutları da büyümektedir. Hazar Havzası petrollerinin dünya pazarına çıkmasıyla, yük taşımacılığının ağırlığı giderek daha fazla tanker taşımacılığına kaymaktadır. 2003 yılında yalnız İstanbul Boğazından yılda yaklaşık 134 milyon ton petrol ve türevleri taşınmıştır. Bunun yanında boğazlardan geçiş yapan tanker sayısında da ciddi bir artış bulunmaktadır. İstanbul boğazından 2001 yılında 6 516 ve 2005 yılında 10 027 tanker geçmiş, son beş yıl içinde yüzde 36 yüzde artış olmuştur. Boğaz trafiği, Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra kendi filolarını artırması, Doğu Avrupa ülkelerinin Ren-Tuna su yolunu ve Hazar ülkelerinin Volga-Don kanalını kullanarak Karadeniz’e açılması ile daha da yoğunlaşmıştır. Böylece, uluslararası boğaz trafiği, yerel trafik ile birlikte dikkate alındığında güvenli bir geçişin sınırlarını aşmış durumdadır. Nitekim, İstanbul boğazında 1 milyonluk geçişte 6 kaza olurken, Süveyş kanalında bu oran yarı yarıya azdır. Ayrıca, İstanbul boğazının kanal genişliği bakımından dünyanın en dar, en girintili-çıkıntılı, sisli su yollarından biri olmasına; üst akıntıların kuzeyden güneye olması nedeniyle akıntının seyre etkisinin kaza nedenlerinden biri olmasına rağmen, Montrö Antlaşması’na göre klavuz kaptan alma zorunluluğunun olmaması boğazı daha da tehlikeli hale getirmektedir. 18 17 Montreux Sözleşmesi için bkz: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu, “Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2001, 2002, 2003 Yıllarındaki Eylem ve İşlemleriyle, Denizcilik Müsteşarlığının Eylem ve İşlemlerinin Araştırılıp Denetlenmesine İlişkin Rapor Özeti”, Sayı: 2004/6, 6 Temmuz 2004; T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, “Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939)”, Ankara. 18 Türk Boğazları; Ege Denizi ile Karadeniz'i birbirine bağlayan 31 km. uzunluğundaki İstanbul Boğazını, 70 km. uzunluğundaki Çanakkale Boğazını ve 224 km. uzunluğundaki Marmara Denizi geçişini kapsayan, yaklaşık 325 km.'lik bir su yoludur. Su yolu "uluslararası" değildir; Türkiye'nin egemenliğindedir. Üzerindeki ulaşım uluslararası niteliktedir. Türk Boğazları; güvenli bir seyri güçleştiren coğrafi, morfolojik ve oşinografik özellikler taşımaktadır. İstanbul Boğazında 1500 m. olan ortalama genişlik, en dar yerinde 700 metreye düşmektedir. Ortalama harita su derinliği 35 m.dir. Güzergah üzerinde çok sayıda sığlık, topuk ve adacık bulunmaktadır. Sert dönüşler, yolculuk boyunca 12 kez rota değiştirmeyi gerektirmektedir. Çanakkale Boğazının en dar yeri ise 1200 m.dir ve burada gemilerin çok keskin bir rota değişikliği yapmaları gerekmektedir. Su yolunda, Karadeniz'den Marmara Denizine Söz konusu nedenlerden dolayı, Karadeniz’in değişen jeopolitiği çerçevesinde Türkiye’nin boğazların güvenliğini de tekrar gündeme getirmesi için zamanlama uygun olabilir. Örneğin, boğazlarda Türk Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri (VTS)’nin uygulamaya girdiği 2003 yılından sonra gemi kazalarında ciddi azalma olmuştur.19 Ancak, Montrö’nün tartışıldığı günümüzde kalıcı güvenliği temin etmek için boğazların “Özel Duyarlı Deniz Alanı” olarak ilan edilmesi uygun bir çözüm olabilir. Boğazların “Özel Duyarlı Deniz Alanı” olarak ilan edilmesi için gemi taşımacılığı faaliyetlerinin risk oluşturduğunun belirlenmesi, söz konusu faaliyetlerinden dolayı oluşan bir kazanın ve hasarın var olması, bölgede karaya oturma, çatma va çatışma gibi kazaların ve deniz kirliliğinin daha önceden meydana gelmiş olması gerekmektedir. 1982-2003 yılı yapılan kaza analizleri sonuçlarına gore, kazaya karışan gemilerin yüzde 7,2’sinin kılavuz kaptan alması dikkate alındığında, Montrö Sözleşmesi’nin 2. maddesine göre “Kılavuzluk ve römorkaj ihtiyarî kalır” kılavuz alma zorunluluğu olmayıp boğazlardan geçen gemilerin kılavuz kaptan almalarının zorunlu hale imkan tanıyabilecek “Özel Duyarlı Deniz Alanı” ilan edilmesi büyük önem arz etmektedir. Boğazlar, Avusturalya-Torres Boğazı’nın bir bölümünü de içine alan mercan kayalıklarının korunması gibi özel duyarlı deniz alanı kriterleri işletildiğinde “Özel Duyarlı Deniz Alanları” içine alınabilir. Boğazlardaki kazaların azaltılması için bu düzenlemeyle kılavuz kaptan alınması zorunlu hale getirilerek ve alınacak diğer önlemler ile birlikte bu bölgede meydana gelebilecek kaza riskleri azaltılabilir.20 8. Karadeniz Doğu Avrupa, Balkan ve Kafkasya arasında yer alan Karadeniz, bir başka tanımla Türkiye’nin kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan bir iç denizdir. Yüzölçümü 424 000 km²’dir. Ada bakımından fakir, derin bir denizdir. Kıyılarından itibaren derinlik hemen 1 500 m.’yi ve ortalarına doğru 2 200 m.’yi bulur. 150-200 metreden sonra adı gibi doğru yüzey akıntısı ve Marmara'dan Karadeniz'e doğru dip akıntısı vardır. Yüzey akıntısının girinti ve koylarda yarattığı su dönüşleri ve kuvvetli lodosta yüzey akıntısının ters yöne çevrilmesi (orkoz), İstanbul Boğazının denizciler için yarattığı öteki zorluklardandır. Çanakkale Boğazındaki yüzey akıntısı, genellikle Marmara'dan Ege yönüne doğrudur; zaman zaman kuvvetli lodosta yön değiştirebilmektedir. Deniz trafiğini en fazla etkileyen sis; Marmara'nın Karadeniz'e bakan yamaçlarında daha fazla görülmektedir. Sis yüzünden deniz ulaşımı İstanbul Boğazında yılda ortalama 10-15 gün, Çanakkale Boğazında ise 5-6 gün aksamaktadır. Bkz: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu, “Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2001, 2002, 2003 Yıllarındaki Eylem ve İşlemleriyle, Denizcilik Müsteşarlığının Eylem ve İşlemlerinin Araştırılıp Denetlenmesine İlişkin Rapor Özeti”. 19 VTS öncesinde boğazlarda radar sistemi bulunmuyordu. Operatörler gemilerin nereye gittiğini ve ne yaptığını bilmiyorlardı. Sadece telsizle konuşabiliyorlardı. Ayrıca, VTS sistemi öncesinde boğazlardaki deniz kazaları sayıları çok sağlıklı değildi. Çünkü, VTS sistemi devreye girmeden önce kazaların neleri kapsadığı açık değildir. VTS alanı ise kesin olarak bellidir (Çanakkale ve İstanbul boğazının kuzey ve güneyinin 20 mil açığı). Uzun yıllardır kurulması planlanan VTS (GTH) sistemi, 2000 yılında başlatılan proje ile start almış, birçok nedenden dolayı sekteye uğrayan proje 1 Temmuz 2003 tarihinde fiziki açılışı gerçekleştirilerek 1.aşamada çalışmaya başlamıştır. 30 Aralık 2003 tarihinde sistem testleri ve hepsi uzakyol kaptanı olan operatörlerin görev başı eğitimlerinin tamamlanması ile 2. aşamada devreye alınmıştır. VTS’nin sisteme sokulduğu 6 aylık süreçte, yapılan etkin trafik organizasyonu sonucunda, Türk Boğazlarında seyir güvenliği tesis edilmiş, gemi beklemeleri ortalama 5 saat’e indirilmiş, geçen gemi sayılarında güvenlikten ödün verilmeden yüzde 20’ye varan artış sağlanmıştır. 2006 yılı içerisinde Marmara denizi etabının da sisteme dahil edilmesi planlanmıştır. Böylece, VTS 3. aşamada da devreye alınarak 204 millik bir alanda elektronik izlemeyle dünyanın en uzun VTS kapsama alanlarından birisi olacaktır. Türk boğazlarından geçecek olan yabancı askeri gemiler ile ilgili “gemi isimleri, ülkeleri,geçiş yapacağı günler” bilgileri de Deniz Trafik Operatörlerine bir hafta kadar önce bildirilmektedir. Bkz: T.C. Ulaştırma Bakanlığı, Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü İnternet Sayfası: http://www.coastalsafety.gov.tr/default.asp?id=1&sid=73&srt=&recNo=2&lng ; Deniz Trafik Operatörü ve Deniz Trafik Operatörleri Derneği Başkan Yardımcısı Sayın Cem Bora Atikol’a VTS sistemi ve Boğazlar üzerine verdikleri bilgilerden dolayı teşekkür ederim. 20 Avustralya, Torres Boğazı’nın bir bölümünü de içine alan mercan kayalıklarının korunması için The International Maritime Organization (Uluslararası Denizcilik Örgütü-IMO)’a başvurmuştur. Avustralya mercan kayalıklarının “Particularly Sensitive Area” kavramı içine sokulmasını ve bu düzenlemeyle zorunlu kılavuz kaptan alınması, belli bir tonun üzerindeki gemilerin geçişinin yasaklanmasının uluslararası bir formda kabul edilmesini talep etmiştir. Söz konusu bölgenin “Özel Duyarlı Deniz Alanı” ilan edilmesi 1990 yılında hazırlanan Ana Hatlar IMO Genel Kurulu’nda kabul edilmeden Deniz Çevresini Koruma Komitesi’nin 30. Oturumu’nda kabul edilmiştir. Ancak, IMO’nun Torres Boğazı konusunda aldığı kararda zorunlu kılavuzluk kabul edilmemiştir. Avustralya ise kendi limanlarına giden ve gelen gemiler için Torres Boğazı geçişinde kılavuzluğu ilan etmiş ve seyir güvenliği önlemleri almıştır. Türkiye’de 6 Mart 1948'de Cenevre'de imzalanan "İstişari Denizcilik Teşkilatının Kurulması Hakkındaki Devletlerarası Sözleşme"yi 16 Temmuz 1956 günlü, 6812 sayılı Yasa ile onaylayarak IMO’ya katılmıştır. IMO'nun, ülkelerin uygulamalarını, uluslararası deniz ticareti düzenlemelerini, örf ve adetleri birbirine yaklaştırmak; deniz ticaretinde verimliliği ve seyir güvenliğini artıracak kuralları yerleştirmek gibi amaçları vardır. IMO bünyesinde hazırlanmış, Türkiye'nin taraf olduğu çok sayıda denizcilik sözleşmesi vardır. Bkz: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu, “Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2001, 2002, 2003 Yıllarındaki Eylem ve İşlemleriyle, Denizcilik Müsteşarlığının Eylem ve İşlemlerinin Araştırılıp Denetlenmesine İlişkin Rapor Özeti”; Dr. Jale Nur Ece, “İstanbul Boğazındaki Deniz Kazaları”, 22 Şubat 2006, DenizHaber İnternet Sayfası: http://www.denizhaber.com/index.php?sayfa=yazar&id=11 ; Hydrobiyolog Sayın Figen Çokacar’a Karadeniz’in deniz yapısı ile ilgili verdiği bilgilerden dolayı teşekkür ederim. karanlıktır. Suları oksijensizdir. Hidrojen sülfitçe (HS) zengindir. Bu nedenle, su altı canlılarının yaşamasına olanaklı değildir. M.Ö. 6'ıncı binyıla kadar tatlı su gölü olan Karadeniz, bu tarihten sonra tuzlu bir denize dönüşmüştür. Bol yağış aldığı ve birçok akarsuyun dökülmesinden ve buharlaşmanın az olmasından dolayı az tuz içeren bir denizdir. Karadeniz’de tuzluluk oranı binde 18 civarındadır. Bu oran Marmara’da binde 22, Ege’de binde 38, Akdeniz’de ise binde 40’ın üzerindedir. Karadeniz’e beş büyük nehir dökülmektedir: Romanya’dan Tuna, Ukrayna’dan Dinyeper ve Dinyester, Rusya Federasyonu’ndan Don ve Kuban. Türkiye’den ise Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak ve Türkiye’den doğup Gürcistan-Batum’dan dökülen Çoruh. Karadeniz, Türkiye’nin en soğuk su sıcaklığına ve en ağır deniz koşullarına sahip denizidir. Kuzey rüzgarları nedeniyle dalga boyu yüksektir. Karadeniz’i çevreleyen ülkeler ve önemli limanları: Türkiye (İstanbul, Zonguldak, Samsun, Trabzon), Bulgaristan (Varna, Burgaz), Romanya (Köstence), Ukrayna (Odessa, Sivastopol, Yalta), Rusya Federasyonu (RostovNa-Donu, Novorosisk, Soçi), Gürcistan (Sohum, Poti, Batum)’dır. Kıyı uzunluğu ise, Türkiye (ODTÜ’ye göre 1400 km., DSİ’ye göre 1778, DİE’ye göre 1965 km.), Bulgaristan (300 km.), Romanya (225 km.), Ukrayna (1628 km.), Rusya Federasyonu (475 km.), Gürcistan (310 km.). Kıyı dillerinde Karadeniz: Osmanlıca (Bahr-i Siyah: “Karadeniz”), Bulgarca ve Rusça (Chernoye More-Чёрное море: “Kara Deniz”), Romence (Marea Neagra: "Kara Deniz"), Ukraince (Çorne More: “Kara Deniz), Adigece (Hi Fitse: “Kara Deniz”), Abhazca (Amsin Eykua: “Kara Deniz”), Lazca (Uça Zuğa: “Kara Deniz”), Gürcüce (Saviz Jgva: “Kara Deniz”), Yunanca (Pontos Aexeinos: “Dost sevmeyen Deniz”; Pontos Euxinos-Πόντος Εύξεινος: "Konuksever Deniz"; Mavro Thalassa-Μαύρη Θάλασσα: "Kara Deniz"), Latince (Pontus Euxinus: "Konuksever Deniz"); Arapça (Bahr-i Esved: “Kara Deniz”). 9. Karadeniz'de Yeni Güç Dengeleri 1853 senesinde, müttefikler İngiltere, Fransa, Piyemote-Sardinya ve Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya’sı arasında Kırım savaşı yapılmıştı.Bu savaş, Akdeniz ve doğu Avrupa’da çarlık Rusya’sının yayılmacı politikaları sebebiyle çıkarları tehlikeye giren Batı’nın ilk kez Rusya’ya açtığı savaştı. Kırım tarih boyunca jeostratejik konumu sebebiyle çekim merkezi olmuştur.Osmanlı’nın 300 yıllık kapalı denizi Karadeniz, enerji mücadelesinin öne çıktığı 21. yüzyılda da yeniden ısınmakta olup bu mücadelede Kırım en stratejik bölgeyi oluşturmaktadır. Öte yandan 2006’dan itibaren oRusya, rtaya çıkan bazı belirtiler de eski Doğu bloku lideri Rusya ile ABD arasında kılıçların kınından çekildiğine dair öngörüleri doğruluyor.Bir yanda ABD’nin Rusya’yı çeşitli bölgelerden kuşatmaya yönelik faaliyetleri yoğunlaşırken öte yanda bundan rahatsızlık duyan Rus yetkililer ise askeri faaliyetlerini artırarak ABD’yi tehdit etmekten geri durmuyorlar.ABD’nin eski doğu bloku ülkelerindeki etkinliğinin artması,örneğin Polonya ve Çek Cumhuriyetinin füzesavar sistemlerini topraklarına yerleştirmeyi kabul etmesi,Romanya ve Bulgaristan’ın ABD’ye üs vermesi Rusya’yı ciddi anlamda rahatsız etmektedir.Ancak Rusya’yı bunlardan çok daha fazla huzursuz eden husus ise ABD’nin bir süredir durulmuş gibi gözüken Karadeniz üzerindeki emellerinden vazgeçmemiş olması gerçeğidir. ABD 2006’da NATO Riga zirvesinde ‘demokratik çok taraflılık’ fikri bağlamında ‘küresel işbirliği’ şemasını ortaya attı.Müttefikleri tarafından isteksizce ve birazda muğlak bir şekilde desteklenen küresel işbirliği şemasına göre, NATO görev alanı dışındaki bölgelerde de bölge ülkeleriyle askeri operasyonlar dahil işbirliği yapmalıydı.Büyük Ortadoğu projesinin yan ürünü olarak ortaya atılan Geniş Karadeniz veya Büyük Karadeniz projesi,canlanan transatlantik ilişkilerin ve aynı zamanda ‘demokratik çok taraflılık’ fikrinin uygulanması olarak görülmelidir.Eski Sovyet alanında sınırlı etki araçlarına sahip olduğunun farkında olan ABD,söz konusu bölgenin genişlemiş Avrupa ve geniş Ortadoğu arasında bulunmasından ve kilit enerji transit bölgesi olmasından dolayı,Avrupa güvenliği açısından hayati önem taşıdığı gerekçesiyle büyük Karadeniz’in Avrupa tarafından kapsanması gerektiğini ileri sürmektedir. Avrupa ve ABD’nin ortak çıkarlara sahip olduğu savıyla temellendirilen Geniş Karadeniz bölgesinde transatlantik işbirliği fikrinin doğal sonucu olarak Ukrayna,Moldova,Azerbaycan ve Ermenistan’ın NATO yoluyla Batı’ya bağlanması ‘kalıcı barış’ adına ABD tarafından önerilmektedir.Rusya’nın muhtemel tepkisinden dolayı bazı NATO ülkeleri bu plana tereddütle yaklaşmışlardır. Nitekim Putin,2007 Münih konferansında bu plana oldukça sert tepki vermiştir. 10. Karadeniz’in Stratejik Derinliği ABD’nin Rusya çevresinde girememiş olduğu tek bölge olan kapalı deniz Karadeniz’ de, Aktif Çaba adlı NATO deniz gücünün konuşlandırılması planları bilindiği gibi Türkiye ve Rusya’nın müşterek gayretleriyle 2006’da engellenebilmişti.Ne var ki,Bulgaristan ve Romanya’da deniz üsleri kurmak için anlaşmalar yapan ABD,isteğini ertelemiş gibi görünse de Karadeniz’e girmekte ısrarlıdır. Stratejik önemi olan Karadeniz’de bayrak gösteremezse Rusya’yı kuşatma politikasında zaafiyetler oluşacağı, gelecekte özellikle enerji hammaddelerinin güvenli geçişi ve Kafkasya’dan Orta Asya’ya uzanan İslam ülkelerinin Ilımlı İslamcı yeşil kuşak ile kontrolü açısından sorunlar çıkabileceğinin farkındadır.Bu nedenlerle Karadeniz çevresinde ve özellikle Ukrayna ve Gürcistan’da gün geçtikçe güçlenen ABD’nin, emperyalist emellerini sadece havadan sağladığı bağlantılarla gerçekleştirmek isteyeceği düşünülmemelidir. 11. ABD’nin Karadeniz Hedefleri ABD’nin Karadeniz ve çevre bölgelerine ait ana hedefi: • Soğuk savaşın sona ermesini takiben ortadan kalkan Avrupa’daki Rus etkisinin yeniden canlanmasını önlemek. • Ukrayna ve Gürcistan’ı NATO’ya entegre ederek Rusya’nın Karadeniz’deki stratejik konumunu daha da kısıtlamak. • Kendisinin ve Avrupa’nın enerji güvenliğini sağlamak amacıyla gerektiğinde Kafkasya ve Hazar bölgesine müdahale edebilmek için Karadeniz’de jeostratejik üstünlüğü ele geçirmek. ABD bu üç hedefe ulaşabilmek için Kafkasya bölgesinde,caydırıcı ve politik kontrolü sağlayabilecek daimi bir askeri gücü konuşlandırmakta kararlıdır.Romanya ve Bulgaristan ile birlikte fotoğrafın parçaları bir araya getirildiğinde ABD’nin Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra NATO’nun genişleme stratejisini kullanarak askeri yığınağını Avrupa’dan Karadeniz ve Kafkasya’ya kaydırmaya çalıştığı açıkça görülmektedir. 12. Kilit Ülke: Ukrayna Ukrayna, Gürcistan ve Azerbaycan ile birlikte ABD‘nin plan ve stratejilerinde kilit ülke konumundadır. Ukrayna’nın politik olarak tamamen ABD’ye entegrasyonu halinde (NATO ve AB üyeliği) Hazar enerji bölgesine 1000 km daha yaklaşılmış olacak,Karadeniz bağlamında doğu-batı ekseninde en süratli ve ucuz enerji akışı sağlanacaktır.Ayrıca Ukrayna’nın saf değiştirmesiyle Rusya, Soçi ile Novorisisk arasındaki dar bir kıyı şeridine hapsedilerek donanması kontrol altına alınıp Rus anavatanı kıskaca alınacaktır. ABD uluslar arası siyasi konjonktöre bağlı olarak en geç 5 yıl içinde Ukrayna’yı NATO üyesi yapmayı planlamaktadır. Turuncu ‘devrimle’ ABD saflarına çekilmeye çalışılan Ukrayna’da yönetim NATO’ya girmekten yanaysa da ülkenin doğusundaki halk Rusya’nın etkisiyle buna açıkça karşı çıkmaktadır.Kaldı ki Rusya ile ilişkilerinde enerji bağımlılığını azami ölçüde yaşayan Ukrayna’nın NATO üyeliğinin kolay olmayacağı açıktır. 13. NATO Heveslisi Gürcistan Ukrayna’da durum bu şekildeyken,Türkiye’nin stratejik yaşam alanında, Karadeniz’le Kafkas ülkeleri arasında köprü konumunda ve Kafkasları kontrol açısından stratejik bir konumda olan Gürcistan’da hem yönetim ve hem de halk NATO üyeliğinden yana eğilim göstermektedir. Ne var ki NATO’ya giriş kriterleri anımsandığında bunun çok da kolay olamayacağı açıktır.Çünkü üyeliğe kabul edilecek ülkenin sınır anlaşmazlığı ve iç çatışmalarla malul olmaması gerekmektedir. Gürcistan açısından ise bu tür sorunlar çok büyük boyutlarda mevcuttur. Gürcistan Güney Osetya ve Abhazya konularında Rusya Federasyonu ile ciddi şekilde çatışma içerisindedir.Gürcistan’ın NATO’ya birkaç yıl içerisinde girmesi halinde Rusya’nın, etkin olduğu Ermenistan ve bir ölçüde etkili olduğu Azerbaycan’daki gücü giderek azalacaktır.Rusya’nın bugün bu ülkelerle Abhazya ve Güney Osetya üzerinden sağladığı bağlantı da ortadan kalkacaktır. Bu husus Rusya’nın kuşatılma psikolojisini ve Gürcistan’a karşı son bir yıl içerisinde takındığı sert ekonomik ve siyasi tavırları açıklayan nedenlerden birisidir. Gürcistan’ın olası NATO üyeliği bu ülkeye Rusya’ya karşı bir dokunulmazlık kazandırırken diğer yandan Gürcistan’ı militan bir ön karakol ve hatta harekat üssü olarak ABD’nin emrine verecektir.Geçmişte Kırgızistan ve Ukrayna örneklerinde olduğu üzere bölgenin ‘renkli devrimlerini’ desteklemiş olan Gürcistan, Rusya ve Orta Asya içlerine bir hançer gibi saplanarak ABD adına 5.kol faaliyetlerinde daha militanca tavırlar sergileyecektir.Keza Gürcistan kendi kaderlerini tayin etmek isteyen halklar ile (Örneğin Megrel’ler) de facto olarak kendinden ayrılmış Abhazya ve Güney Osetya’nın statülerine ileride daha da çok direnecektir.Yumuşak karnı Güney Kafkasya’da ki etkinliğinin giderek azalacak olması Rusya’yı oldukça rahatsız etmektedir. Gürcistan’ın yakın gelecekte NATO’ya girecek olması ileride Türkiye açısından da büyük sorunlar ve ikilemler ortaya çıkarabilecek bir husustur.Türkiye ve Rusya’nın desteğiyle, barış içerisindeki Karadeniz’de, NATO’nun genişlemesi ve ABD etkisine girmesi durumunda dengelerin değişmesi yüksek olasılıktır.Rusya ile olan dengeli ekonomik ve siyasi ilişkilerin bozulması söz konusudur. Gürcistan’ın NATO üyeliği Karadeniz’deki politik ve askeri dengeleri kökten sarsarak çok tehlikeli gelişmelere yol açabilir. 14. Ermenistan Senaryosu ABD Ermenistan’ı Batı bloğuna entegre ederek Gürcistan-Ermenistan-Azerbaycan’dan oluşan güney Kafkasya zinciri ile Rusya’yı güneyden,İran’ı Kuzeyden kuşatmayı planlamaktadır.Bunun içinde Ermenistan’ın Rusya’ya bağımlılığının sona erdirilmesi gerekmektedir.ABD’nin Karadeniz’e yerleşmesi ve Türkiye’nin yardımı halinde (ABD Türkiye’nin Ermenistan sınırını açmasını bunun için de ısrarla istemektedir) bu planlar kolayca hayata geçirilebilecektir. 15. Kırım’da Artan İstikrarsızlık Kırım bölgesi yakın gelecekte Karadeniz’deki istikrarlı ortamın bozulmasına neden olacak potansiyel bir tehlike alanı olarak görünmektedir.Ukrayna sınırları içinde kalan Kırım Yarımadasının esas sorununu son 50 senedir yerleştirilen Rus asıllılar teşkil etmektedir. Rusların Sivastopol’daki kiralama döneminin bitimine 10 yıl kala Kırım’daki istikrar gittikçe bozulmaktadır.Rusya’nın nihai hedefi, nufusun % 68’i Rus kökenli olan Kırım’ın referandumla önce otonom bir cumhuriyet haline getirilmesi,daha sonra Rusya’ya katılmasıdır.Bu oluşumu NATO üyesi Ukrayna’nın kabul etmemesi halinde NATO anlaşmasının 5.maddesi gereğince NATO üyesi ülkeler Ukrayna’yı destekleme durumunda kalacaklardır.Bu durumda Türkiye hem askeri destek vermek hem de NATO donanmasına Boğazları açmak zorunda kalacaktır.Böylece Türkiye Batı-Rusya çatışmasında, 150 yıl önce Kırım savaşında olduğu gibi bir kez daha cephe ülkesi olacaktır.Bu senaryo Gürcistan ve hak iddia ettiği Abhazya otonom bölgesi için de aynen geçerlidir. 16. Karadeniz’deki Güç Dengeleri Dağılan Sovyetler Birliği sonrası ABD önderliğindeki Batı, Kuzey Moldovya,Beyaz Rusya ve Ukrayna hariç tüm eski Sovyet peyklerini emperyalist sisteme bağlamıştır.Bundan sonraki ABD plan ve stratejilerinin amacı Karadeniz,Hazar ve Orta Asya üzerinden benzer bir jeostratejik konuma ulaşmaktır.Bu açıdan Karadeniz,batıdan doğuya doğru uzayan jeostratejik eksenin en önemli enstrümanını oluşturmaktadır.Alternatif enerji kaynakları bakımından zengin Karadeniz ile Hazar’daki enerji kaynakları ve hidro karbonların Batı Avrupa’ya güvenli bir şekilde ulaştırılması konusunda ABD’nin petrol ve gaz devleri, Rusya’nın enerji çarları ile büyük bir mücadeleye hazırlanıyor. Rusya’nın güvenliği açısından Karadeniz kesinlikle taviz verilmeyecek ve hiç çekinmeden savaşı göze alacak derecede önemlidir.Nitekim Rusya,ABD veya NATO askeri alt yapısının kendi sınırlarına kadar uzanması halinde,1990’da Paris’te imzalanan Konvansiyonel kuvvetlerin sınırlandırılması anlaşmasından çekileceğini açıklamıştır. SONUÇ Gürcistan Kadife Devrimi ile başlayan süreç, değişim ve kimlik isteyen Karadeniz halklarının karşısında duran Rusya Federasyonu’nun bölgede sonun başlangıcına geldiğini göstermektedir. Nitekim, Karadeniz halkları değişim ve kimlik isteminde ısrarcı olduğu takdirde, Rusya Federasyonu’nun bölgedeki görünümü “koruyucu” olmaktan “işgalci” olarak nitelendirilmeye doğru kayacaktır. Bu nedenle, Güney Kafkasya, Moldova ve Ukrayna’da Rus askerî üslerine gereksinim kalmadığı için Karadeniz’de bulunan Rus üslerinin boşaltılması, üsleri bulunduran devletler tarafından talep edilmeye başlanmıştır. Kremlin’in Karadeniz’de bulunan Rus askerî üslerini boşaltması için uluslararası baskı da oluşmaktadır. Karadeniz’deki dondurulmuş çatışma bölgelerinin (Dinyester Bölgesi, Abhazya, Güney Osetya, Dağlık Karabağ, Azerbaycan-Ermenistan) Karadeniz’in yapısını daha kırılganlaştırdığı, politik istikrarsızlığı artırdığı ve ekonomik kalkınma önünde ciddi engel olarak durduğu bilinmektedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Karadeniz’de ağırlığını yıldan yıla yitirmeye başlayan Rusya Federasyonu, dondurulmuş çatışma bölgeleri sorunlarının çözümü için anahtar ülke konumunu da kaybetmektedir. Karadeniz’de Rusya Federasyonu’ndan doğan boşluk ancak Türkiye tarafından doldurulabilecek iken Türkiye uyuyan dev konumunu korumaya devam etmektedir. Karadeniz’de en uzun sınırı olan Türkiye’nin önümüzdeki on yıllarda bölgedeki ağırlığının ne olacağı belirsizliğini korumaktadır. Bu koşullar altında, AB, Kıbrıs ve Ortadoğu (Irak) gündemiyle yorgun düşen Türkiye’nin Karadeniz coğrafyasındaki tarihsel miras ve sorumluluğuna sahip çıkması, bu bağlamda Karadeniz’deki çıkar ve hedeflerini yeniden tanımlaması gereği her zamankinden daha çok öncelik arz etmektedir. Çünkü, bir Karadeniz ülkesi olan Türkiye’nin Karadeniz halkları ile tarih, dil, din, kültür, etnik bağlara dayanan akrabalığı bulunmaktadır. Türkiye nüfusunun önemli bir yüzdesi Karadeniz’den (Balkanlardan, Kuzey ve Güney Kafkasya’dan) son iki yüz yıldır zorunlu göç ve soykırım sonrası göçenlerin torunlarından oluşmaktadır. Rusya Federasyonu’nun ardından bölgenin en büyük ekonomik ve askerî gücüne sahip ülkesi olan Türkiye, aynı zamanda bölgenin Batı’ya en entegre siyasî, ekonomik, askeri ve kültürel sistemine sahip ülkesidir. Türkiye’nin önemli gelişmelere gebe görünen Karadeniz’de yeni politikalar oluşturmasına ve uygulamasına gereksinim olduğu açık bir gerçektir. Türkiye, başta Rusya Federasyonu olmak üzere Karadeniz’deki bütün ülkelere ve ABD ile AB’ye yakın ve onların güvenine sahip bölgedeki tek aktör olarak bir orta yol bulabilir. Böylece, Karadeniz’de muhtemel bir bölünmenin önüne geçebilir.21 21 Hasan KANBOLAT; E-Mail: hkanbolat@avsam.org ; http://www.denizhaber.com/index.php?sayfa=konukyazargst&id=3765 ; 20.04.2010 • ABD kendisi ve Avrupa’nın enerji güvenliği-sömürüsü için Karadeniz üzerinden Kafkasya yoluyla Hazar enerji bölgesine ulaşmak istemektedir.Bu maksatla NATO’yu kullanmaktadır. • Rusya’nın kararlı duruşu sonucu şimdilik Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya girişinin ertelenmesi sağlanmıştır. • Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliği Karadeniz’deki politik ve askeri dengeleri kökten sarsarak savaş nedeni olabilecektir. • Kırım, Ukrayna-Rusya arasında çıban başı olarak durmaktadır.Barışçı bir çözüm bulunamaması halinde 250 senelik Rus şehri Sivastopol’un da sınırları içinde bulunan Kırım casus belli olabilecektir. • Karadeniz’deki bir çatışmada Türkiye’nin tarafsız kalması mümkün olmayacaktır.Bu nedenle Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliğine karşı çıkılmalıdır. • Türkiye ABD’nin Karadeniz’e yerleşmesine ve Montrö anlaşmasının en küçük bir tadiline bile izin vermemelidir.Zira Karadeniz’e yerleşen ABD Ege ve Akdeniz’den sonra Karadeniz vasıtasıyla Türkiye’yi çepeçevre kuşatmış olacaktır. • Türkiye Rusya ile yakın işbirliği içinde Karadeniz’in sadece bu denize kıyısı olan ülkelerce korunmasını ve savunulmasını sağlamalıdır.22 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 22 KAYNAKÇA AKLAR, Yılmaz; "2005 ve Sonrası Küresel Durum, Stratejik Öngörüler ve Türkiye", Avrasya Dosyası, c. 4, s. 10, Kış 2004, s. 6-37. ASCHERSON, Neal; "Karadeniz", İş Bankası Kültür y. 2001, s. 13. BALBAY, Mustafa; "İşte Siyaset Belgesi", Cumhuriyet Gazetesi, 14 Kasım 2005, s. 8. BİLİCİ, Faruk; "Karadeniz maddesi, XVIII yüzyıl sonrası", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 24, s. 388. BORDONARO, Federico; ''Bulgaria, Romania and the Changing Structure of the Black Sea's Geopolitics'', The Power and Interest News Report (PINR) İnternet Sayfası, 20 Mayıs 2005: http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=302&language_id=1 . HACALOĞLU K., Ahmet; 30.09.2007, http://www.karalahana.com/kafkasya-politikastrateji/karadenizde-guc-dengeleri.htm ; 20.04.2010. İNAN, Yüksel; "The Current Regime of The Turkish Straits", Perceptions, c. VI, s. 1, Mart-Mayıs 2001, s. 103. IŞIK, Adem; “Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi”, Türk Tarih Kurumu, 2001, s. 1-2. ÖZTÜRK, İbrahim Sâdi; "Mondros, Sevr, Lozan Andlaşmaları", Ankara Ticaret Odası y., 200, s. 45-46. SOYSAL, İsmail; "Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları", TTK y., 1989, C. I, s. 493-518. “Ulduz savaşlarının Övladı Azerbaycanda”, Ekspress, 29-31 Ekim 2005, Bakü. Ahmet HACALOĞLU K., 30.09.2007, http://www.karalahana.com/kafkasya-politika-strateji/karadenizde-guc-dengeleri.htm ; 20.04.2010 “THE BLACK SEA REGION’S REMAINING IMPORTANCE OF THE TODAY’S WORLD”23 ABSTRACT This study has been investigated for The Black Sea Region's importance for today's world and especially for Turkey. Study also has been examined The Black Sea's geological evolutions and it's separation from the Caspian Sea within the light thoughts of the famous Russian(Tatar Turk originated) scientist Lev Nikolayevich Gumilev. The Black Sea, the Aral Sea in Central Europe ranging from the sea as a result of geological evolution of the world spent the day together with the Caspian Sea is a remnant has been referred to. The Black Sea centuries before the birth of Prophet Jesus since the trade routes between Asia and Europe have been on. Away from Asia trade caravans Black Sea coast unloading various goods by ships that sea exceeds either of Istanbul and Dardanelles straits through the Mediterranean ports or the Danube, such as navigating to the appropriate river through Europe's major cities were reaching. Black Sea Basin, the geographical area or region, called the state of the sea coast, the southern regions of Russia, the Caucasus between the Caspian Sea and Black Sea covers. Attract more western Black Sea region of Central Europe as well is extended to the opinions. This 'extended' form geological evolution of the Black Sea region in the world as if it occupies the area above the sea is like resting. Black Sea region in international relations and in global security in the context of the increasing importance of this region between Europe and Asia in an invaluable transit corridors by having the energy transport lines tote from the Caspian Basin energy resources that proximity, Central Asia and expanded into the Middle East opened the door of the most create important and Russia is due to the south is surrounded by. Keywords: Aral Sea, Black Sea, Caspian Sea, Lev Nikolayevich Gumilev, Turkey. I am going to tell the increasing importance of the Black Sea region in Today’s World. In this paper; the increasing importance of the Black Sea for today’s world, especially for Turkey are researched and the Black Sea geological evolution and apart from Caspian Lake are examined under the lights of Russian of Tatar origin Historian Lev GUMILEV’s opinions. The Black Sea is a ruin up today with Caspian Sea that was a part of sea extended from Aral Lake to middle Europe as a result of geological evolutions evolved by World. The Black Sea was on the merchant ways between the Asia and Europe since before centuries from the birth of Christ. The various goods unloaded to coasts of the Black Sea by commercial caravans coming from Far Asia had been reaching to Mediterranean ports by crossing this sea with ships on the straits of Istanbul-Çanakkale or to big cities of Europe by means of available rivers for navigation such as Tuna. The geographical region which is called as the Black Sea basin or region are containing the states having coasts to this sea, the south land of Russia, Caucasia being between Caspian Sea and 23 Dr. Elnur Hasan MIKAIL; Expert of International Relations, Founder of the Nationalist Think-Thank Organisation of TURAN-SAM, emikail@turansam.org, 0531 812 13 61, www.turansam.org. Black Sea. There are also some opinions of extending region to more west until middle Europe. As if, The Black Sea region with this extended position likes being placed to the area of Sea mentioned above in the geological evolution of the world. The increasing importance of the Black Sea region in context of international relation and global security rises from being a invaluable transit corridor between Europe and Asia, being on energy and transportation lines, closeness to Caspian basin energy sources, being a most important door open to Central Asia and extended middle east. The position and importance of the Black Sea is being that a ruin up today with Caspian Sea that was a part of sea extended from Aral Lake to middle Europe as a result of geological evolutions evolved by World. The broadest part of the Black Sea is the 1170 km part among Burgaz, Bulgaria and Georgia Potu in the direction of east – west. In the direction of North – South; between the Ukraine Odessa City and Ereğli city, Turkey is 600 km. It is rumoured that The Black Sea called as akseyemus (means xenophobic) in ancient ages owing to grumpiness, storms, barbarism of clans living around and the fact that some of these clans had made victim of foreigners has begun to called as Eukseyunus... (means hospitable) after Ions had established merchant cities on the coasts. The Black Sea is a semi-closed sea according to international maritime law owing to the fact that it is surrounded by two or more than two countries and it has a connection to another sea by an outlet. The Black Sea had been on the merchant ways between Asia and Europe since before the centuries from the birth of Christ. The various goods unloaded to coasts of the Black Sea by commercial caravans coming from Far Asia had been reaching to Mediterranean ports by crossing this sea with ships on the straits of Istanbul-Çanakkale or to big cities of Europe by means of available rivers for navigation such as Tuna. When it has come to the BC 7 Century; Ionians has become a dominant element on commerce by establishing merchant colonies all coasts of the Black Sea. The fact that Venice and Genoese has been established their own merchant colonies was afterwards with developing East Roman Empire. When the Istanbul had been national capital of Ottoman Empire after conquering by Fatih Sultan Mehmet in 1453; the existence of Venice and Genoese merchant colonies had been continuing. These merchant colonies had been wounded up by Ottomans until end of the 1400s. The Black Sea had been transformed a Turk sea and commerce had been controlled in. The Turkish autarchy on the Black Sea had been continuing during 3 years. The Turkish domination was such autarchic that The expression of”it could not be endured to a foreigner custodian on the Black Sea”had been stated on the letter which had been sent to Russian Tsar Great Petro by Sultan II. Mustafa. The Turkish autarchy on the Black Sea had been continuing until last quarter of 18 Century. The policy of extending towards hot seas of Russian Tsar had been put forth fruits by reasons such as changing internal balances of Europe, misgovernment of Ottoman Empire at the end of the lost war between Ottoman and Russia by means of Small Kaynarca Agreement signed in 1774. The United States of America desired to transformation its single super power position earned in post Cold War period, to domination of world is assessed as a super power and the following policies by USA are expressed as a summary: canalizing international agencies in the direction of its interests; providing USA domination on energy sources which are in Eurasia and other regions of the world; surrounding Russia; postponing struggle to China in medium term and balancing relations; providing control on big middle east comprised axis of unstable countries, providing solution to Arab – Israel struggle in favour of Israel. The Black Sea had been secondary important centre after the Mediterranean in ancient ages. In BC 10 Century, people of Aegean had been protruded to never known sea, mined Golden and Iron mines, contacted to people of the Black Sea. The Aegean sailors protruded to never known sea had been met with wild waves, violent streams, storms, unknown clans in this sea shorn of islands. In the Black Sea which was looking for its identification after the Soviet Union; new states has emerged such as Ukraine, Russian Federation, Georgia and in the coasts of Caspian; Azerbaijan – Russian Federation, Kazakhstan, Turkmenistan. Moscow has lost important ports in the Black Sea and Caspian. Romania and Bulgaria has parted from hinterland of Moscow together with demolishing Warsaw Treaty Organization. Thus, while the Black Sea was a Soviet sea excluding the coasts of Turkey and the coasts of Caspian – Iran in the period of Soviet Union; Today it is transforming as an European Sea or Eurasian Sea together with Caspian. Russia which is heir of Soviet Union gets stuck in northwest Caucasia; northeast Coasts of Caucasia in Caspian. The Black Sea began forming again after the demolishing Soviet Union. The countries began to get closer West becoming distant Russia, which the countries are Bulgaria, Romania, Ukraine, Georgia having coast to the Black Sea; in Balkans Moldavia, Macedonia, Albania, Bosnia Herzegovina, Croatia in extended transit region; Azerbaijan, Armenia in South Caucasia. The common features of the Black Sea Countries places in South Caucasia are being members (Bulgaria, Romania, Albania, Macedonia, Bosnia Herzegovina, Crotia) of Warsaw Pact or being from old Soviet Union (Moldavia, Ukraine, Georgia, Azerbaijan, Armenia). Owing to the strategic decisions of mentioned countries about closeness to West; it is possible that there can be such the Black Sea countries that are more close to West, being a part of Europe Atlantic World, accepted to be member of NATO and EU. This geo politic continuous sliding process (to East Russia Federation Commonwealth of Independent States, from Eurasia etc. to Europe Atlantic World, Europe Union, USD, NATO etc.) of countries which are in search of identification reflects historical position of the Black Sea compressed between East and West. Thus, the polarization of East – West seems take place in most important elements which they will determine the near future of region. In this context, for assessment of The Black Sea, it necessary to see that The history of the Black Sea will be lacking without Ottoman State, Russia (Tsar period), Soviet Union; that the penning a new history begins together with penetrating West to the Black Sea after the demolishing Soviet Union. Thus, The Black Sea was faced with two new powers (which had been never taken a place in history of the region) of the world: Europe- USA and EU at last 10 year. About these two political, economic and military power which are operating in coordination; How they will have impact on near and far future of the Black Sea is not definite. For not being effected from changing west sided winds occurred in especially in Georgia and Ukraine is impossible for Abkhazia which is in North Caucasia and Moscow’s hinterland in Russia Federation Borders. In the periods of both the Czar and the Soviet Union, Georgian capital Tbilisi and Ukranian capital Kiev have been two important centres for other regions including Northern Caucasus, Chechenian Ossetia, etc., where intellectuals came together and felt the influence of movements of thought. Thus, the blowing of different winds in Tbilisi and Kiev has an impact on Caucasia and Abkhazia and it is powering transformation and demolishing identifications of Abkhazia people. It is possible to continue activation by increasing on mentioned transformation and demolishing identifications within the next years in Adigey.. (209.19) which were existed on the autonomous documentation and which are in becoming a state period; in Karaçay, Çerkes, Kabardey, Balkar, North Osetia, Ingusetia and Dağıstan; in Chechnya, Abkhazia which are in area declared independence. That’s why; Moscow (which is compressed in Northwest Caucasia Coasts and which can protect only Abkhazia at the coast line in its Hinterland) is troubled with political changing demands in West Caucasia. There are some main reasons of increasing continuously importance of The Black Seas. The first reason is the fact that Soviet Union and Warsaw Pact have been demolished, the fact that EU and NATO (Which has been continuing to extend from West to East after the SU and NATO have been demolished) have been completed extending to the Black Sea and the fact that EU and NATO desire completing this extension by including South Caucasia (from Dublin to Baku) in case of including the Black Sea. Thus, at the date of 1 May 2004 after the last extension operation of EU; in the frame of Wider European Neighbourhood Framework, prepared by EU Commission and accepted by The Foreign Affairs Ministers of EU; EU started to take some steps for improving relations with the Black Sea Countries. In this context, it is expected that EU takes an active role for removing problems in frosted struggle areas and for performing reforms. Also, South Caucasia Countries were also included in 14 June 2004. The fact that second extension of EU in SU geography can include South Caucasia and especially Georgia is among the possibilities. The mentioned possible extension called as third wave can affect the Moscow more than extension of EU in May 2004. The membership of the Black Sea countries to NATO and EU can be possible in condition that big economic, political and structural reforms will be done. Although the countries of the Black Sea seem ready to do reforms, it cannot be reached sufficient results because of the fact that social, political, economic institutions of these countries are insufficient. I am passing to the result chapter. Georgia is indicating that Russia Federation (which posed an obstacle for the Black Sea peoples that desire changing and identification in process which had launch with Velvet Revolution) has just come to beginning of the end. Thus, in condition that the peoples of the Black Sea insist on desires of changing and identification; the image of Russian Federation will slide on being occupant from being protective. That’s why, Owing to the fact that Russia military bases are not necessary anymore in South Caucasia, Moldavia and Ukraine; the unloading of the bases are demanded by the countries which the basis in. An international pressure on Kremlin is occurring for unloading of the Russia military bases in the Black Sea. It is known that The frosted struggle areas (Dinyestır area, Abkhazia, South Ossetia, Mountainous Karabakh, Azerbaijan, Armenia) increase the brittleness of the structure of The Black Sea, increase political instability, pose an obstacle for economic development. After the demolishing SU, Russia Federation which is losing its weight year by year is also losing the key country position for solving the problems of frosted struggle areas. While the space risen from Russia Federation can be filled by only Turkey, Turkey continues protecting position of sleeping giant. The subject of what Turkey (which has longest coast to the Black Sea)’s weight in region will be in future decades is remaining uncertain. Under these conditions; the necessity of backing historical heritage and responsibility of Turkey (which is tired out with the agenda of EU, Cyprus, Middle East, Iraque) and in this context, the necessity of describing targets and interest in the Black Sea of Turkey pose priority more than being every time. Because, Turkey has kindred with the Black Sea peoples based on history, language, religion, culture, ethnic ties. The important percent of Turkey population comprises of suns of immigrants coming from Balkans, North and South Caucasia, The Black Sea since last 200 years. Turkey which has biggest economic and military power of region next to Russia, at the same time, is such single country that has economic, military, cultural, system integrated to West. Being necessity of comprising and application new policies in the Black Sea (seen being expected important development) by Turkey is a clear reality. Turkey (as an only actor which has confidences of USA and EU and other countries in region and Russia on top and which is close to them) can find a median way. Thus, Turkey can prevent a possible separation in the region. USA desires reaching to Caspian Energy Region by the way of Caucasia on the Black Sea for exploitation of energy security in favour of USA and EU. USA uses NATO for this aim. As a result of by the courtesy of inflexible standing of Russia; the postponing of accepting to membership of Georgia and Ukraine to NATO can be provided. The membership of Georgia and Ukraine to NATO will shake the military and economical balances in the Black Sea and it can be a casus belli. Crimean is standing as source of trouble between the Ukraine and Russia. The fact that Turkey can be neutral in any struggle in the Black sea is impossible. That’s why; It must be antagonized to membership of Ukraine and Georgia to NATO. Turkey must not allow settling of USA to the Black Sea and amendment on Montreux Agreement. USA settling to the Black Sea will be surrounded Turkey by the means of Aegean and Mediterranean after the Black Sea. Turkey must be provided security of the Black Sea by courtesy of only and solely countries that have coasts to the Black Sea in cooperation with Russia. 1. REFERENCES AKLAR, Yilmaz, "After 2005 and the Global Situation, Strategic Forecasts and Turkey", the Eurasian File, c. 4, p. 10, Winter 2004, p. 6-37. 2. ASCHERSON, Neal, "Black Sea", Business Bank Cultural y. 2001, p. 13. 3. Balbay, Mustafa, "That's Political Document", Cumhuriyet Newspaper, November 14, 2005, p. 8. 4. BİLİCİ, Faruk, "the Black Sea clause, after the eighteenth century", TDV, Encyclopedia of Islam, C. 24, p. 388. 5. BORDONARO, Federico;''Bulgaria, Romania and the Changing Structure of the Black Sea's Geopolitics''The Power and Interest News Report (PINR) Web Page, May 20, 2005: http://www.pinr.com/report.php ? ac = view_report = 302 & language_id = 1 & report_id. 6. Hacaloğlu K., Ahmed, 30.09.2007, http://www.karalahana.com/kafkasya-politikastrateji/karadenizde-guc-dengeleri.htm; 20.04.2010. 7. Inan, Yuksel, "The Current Regime of the Turkish Straits", Perceptions, c. VI, p. 1, March-May 2001, p. 103. 8. LIGHT, Adam, "The ancient sources, the Black Sea Region", the Turkish Historical Society, 2001, p. 1-2. 9. Ozturk, Ibrahim Saadi, "Armistice, Sevres, Lausanne Treaties", Ankara Chamber of Commerce, y, 200, p. 45-46. 10. Soysal, Ismail, "Turkey's Political Treaties", TCC, y., 1989, C. I, p. 493-518. 11. "Ulduz Övladı wars in Azerbaijan", Express, 29-31 October 2005, Baku.
