roma hukuku genel terimleri

ROMA HUKUKU GENEL
TERİMLERİ
Senatus: Yaşlılar kurulu, danışma meclisi. Krallık döneminde yetkisi yoktur.
Cumhuriyet döneminde kanun tekliflerini meclise sunma, meclisten gelen kanunu
onaylama ve yine yürütme faaliyetlerinde danışmanlık yapmıştır. Halkın
kalabalıklaşması sonucu tüm yasama işlerini yaptığı için, senato diktatörlüğü
oluşmuştur.
12 Levha kanunu: Roma’nın ilk yazılı kanunudur. Cumhuriyetin 50. Yılında
yapılmıştır. İki amacı vardır; siyasi olarak pleblerle patriciuslar arasında eşitliği sağlamak
ve hukuki olarak da örf ve adet hukukunu toplayıp belirginleştirmek.
Preator: Consullerden birinin ordu komutanı olması durumunda "Önden giden" ismini
alırken, zamanla hukuki otorite haline gelmiştir. Princeps zamanında etkisizleşmiştir.
Cumhuriyet döneminde yargı görevini yürütmüşlerdir ama yargıç olarak değil, sadece
yargılamanın olup olmayacağına ya da nasıl olacağına karar vermişlerdir.
Preator Peregrinus: Romalılara özgü bazı hukuki işlemlerin yabancılarca da geçerli
olacak şekilde yapılabilmelerini sağlamak ve Romalı-yabancı ya da yabancı-yabancı arası
hukuki işlem ve anlaşmazlıkları çözümlemekle yükümlüydü.
Preator Urbanus: Yargı alanı daha geniş olan şehir (Roma) preatorudur. Romalılar
arası hukuki işlemleri yürütür.
Consuller: Halk meclisinin seçtiği iki consul halk adına bir yıl süreliğine devleti
yönetiyordu. Consuller aynı zamanda orduyu da idare ettiği için preator adı da
veriliyordu. Ayrıca consuller yargılama organıydılar, bu yüzden
consullere iudicies(yargıçlar) da denmiştir. Yürütme görevinden dolayı
da magistra adını almışlardır. Consul bir yılın sonunda sıradan vatandaş durumuna
geldiği için yaptığı işlerden solayı sorumlu tutulabiliyordu. Başta her işi iki consul
beraber yaparken işlerin artması dolayısıyla birisi ordu komutanı olurken diğeri Roma’da
kalmıştır.
Magistralar: Yöneticilerdir. Cumhuriyet döneminde Consul’lerin işlerinin artması
dolayısıyla zaman içinde yeni consuller seçildi. 3. consul sadece yargı işlerine bakması
için seçilmişti fakat adı preator olarak yerleşti. Preatorlar yargı alanında çalıştıkları için
bunların hukuk tarihi açısından önemleri büyüktür. Ius Preatorium adlı yeni bir
hukuk sistemi bu sayede ortaya çıkmıştır. Zamanla yargı işlerinin çok artması yeni bir
preator ihtiyacı doğurmuş, yabancıların hukuki anlaşmazlıklarına bakması için Preator
peregrinus, Roma halkı için dePreator urbanus seçilmiştir.
**Ayrıca magistralar Principatus ve Cumhuriyet dönemlerinde Ius Honorariumadlı
hukuku meydana getirmişlerdir. Bu hukukun Ius Civile karşısında 3 fonksiyonu bulunur:
1. Ius Civile'nin düzenlemediği konuları düzenler.
2. " " 'yi açıklama ve ayrıntılandırma yapar.
3. " " 'nin gereksinimleri karşılamayan kurallarını değiştirir, yeniler.
CORPUS IURIS CIVILIS
- Iustinianus döneminde derlenen Roma Hukuku kitabıdır. Genel olarak özel hukuk
konularını içerir. Genel derlemesi Tribonianus başkanlığında yapılmıştır. 4 bölümden
oluşur. 3 yılda derlenmiştir. Bölümleri:
1.
Instutiones: Gaius adlı yazarın hazırladığı hukuk kitabıdır. Iustinianus
öncesi döneme aittir. Kendi içinde 4 kitaptan oluşur. Bu bölüm de Gaius’un
eseriyle aynı adı taşımaktadır. Daha çok eğitim amaçlıdır.
2.
Digesta: Bu bölüm Klasik dönem hukukçularının eserlerinden alınan
yazıların çağa göre düzenlenmesinden ibarettir. 50 kitaptan oluşur. 17 kişi
hazırlamıştır. Belli olaylar için verilmiş somut hükümlerden oluşmaktadır.
Uygulanması çok zor hükümler içerir. Kazuistik yapıdadır.
3.
Codex: Iustinianus emriyle imparator Hadrianustan itibaren olan
imparator beyannamelerinden oluşur.
4.
Novellae: Iustinianus’un, Corpus Iuris Civiles’ten sonra çıkardığı
emirname ve kanunları içeren kitaptır. Derlemeye sonradan
eklenmiştir.
Rahipler ve Yetkileri:
- Uzun süre hukuku tekelinde tutmuş kişilerdir. Krallık döneminde etkinlikleri çok
fazlaydı. 3 temel görev ve yetkileri vardır:
1. Interpretare: Krallık döneminde rahiplerin hukuk kurallarını yorumlamasıdır.
2. Cavare: Krallık döneminde rahiplerin hukuki işlemleri uygulamasıdır.
3. Respondere: Krallıklar döneminde rahiplerin kendilerini hukuki konularda
danışanlara görüşlerini bildirmesidir. Preatorlar da cumhuriyet döneminde bunu
yapıyorlardı ve de yayınlıyorlardı.
Yargılama aşamaları:
In Iure: Preator önünde tarafların davayı başlattıkları aşamadır. Praetor karar veremez
sadece dava açılıp açılamayacağı yönünde bir beyanı olabilir. Kararın verilmesinde yetkili
özel yargıçtır.
Apud iudicem: Tarafların seçtikleri yargıç tarafından dinlenmesi ve karar vermesi
aşamasıdır. Genelde öğle sonraları yapılır. Davanın son aşamasıdır, bu aşamada delilkanıt kabul edilir.
İnterpolatio: İmparatorun emri ile hukuk kurallarının çağa uydurulması faaliyetidir.
Glossa: Hukuk mekteplerinde el yazması kitapların kenarlarına düşülen notların
zamanla kitaba dahil olmasıdır. İstemsiz gerçekleşir.
Constitutio: İmparator emirnameleridir. 4 çeşit emirname vardır:
1. Edictum: Beyanname şeklindeki emirnamelerdir.
2. Decretum: Karar şeklindeki emirnamelerdir.
3. Rescriptum: Cevap şeklindeki emirnamelerdir.
4. Mandatum: Talimat şeklindeki emirnamelerdir.
Roma Hukukunun Kaynakları
Yaratıcı Kaynaklar: Halk Meclisi, Preatorlar, Senatus, Hukukçular ve İmparator.
Yürürlük Kaynakları: Praetor beyannameleri, Senatus kararları, Hukukçuların
cevapları, İmparator beyannameleri.
Bilgi Kaynakları: Tarihi belgeler ve yazılar.
ROMA HUKUKUNUN TARİHİ DÖNEMLERİ
1. Eski Hukuk Dönemi (M.Ö 753-150): Bu dönemde Ius Civile geçerlidir. Bu Roma
şehrinin yurttaşlarına uygulanan bir hukuktur. Bu dönemde hukukun temel kaynağı örf
ve adetlerdir. Romada ilk yazılı kanun olarak görülen oniki levha kanununda örf ve
adetler saptanmıştır.
2. Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (M.Ö 150-27): Kanunlar devletin büyümesiyle
yetersiz kalmaya başlamıştır. Bir şehirden büyük bir dünya devletine dönüşüm sürecinde
preatorların rolü büyüktür. Roma sınırları dışındaki eyaletler için şehir preatoru dışında
preatorlar atanmış ve bunlar hukuk yaratmıştır. Roma devleti sınırları içerisinde
yaşayarak Roma vatandaşı statüsü kazanmamış kişilerle ilgili hukuka Ius
Gentium(Kavimler Hukuku) adı verilmiştir.
3. Klasik Hukuk Dönemi (M.Ö 27-M.S 250): Bu dönemde hukuk gelişmeye devam
etmiş, Ius Preatorium’un ihtiyaçlara cevap vermesi Ius Civile‘nin de etkilenmesine sebep
olmuş, yine ihtiyaca göre ortaya çıkan Ius Gentium gelişimini sürdürmüştür.
4. Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (250-527): Caracalla beyannamesi ile Roma
sınırları içinde yaşayan tüm insanlar vatandaş sayılmıştır. Bu döneme Roma-Helen
hukuku da denilir. Çünkü Helenistik kütürü benimsemiş doğu eyaletlerine hukuk adapte
edilememiş ve bundan bir süre sonra da vazgeçilmiştir. Roma hukuku yavaş yavaş Helen
kültürü etkisi altına girmeye başlamıştır.
5. Iustinianus Dönemi (527-565): Iustinianus eski Roma imparatorluğunu
canlandırmak istemiştir. İmparatorluk sınırlarını genişletmiş, bu sınırlar içinde geçerli
olacak hukuk sistemini bileştirmeye uğraşmıştır. Principatus döneminin; klasik hukuk
döneminin hukukunu yeniden geçerli kılmak, çağın durumuna da uydfurmak için
çalışmıştır. Böylece oluşan hukuk sistemine Corpus Iuris Civilis adı verilmiştir.