Türkiye için “S Eğrisi” Analizi

V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Türkiye için “S Eğrisi” Analizi
Yrd.Doç.Dr. Burcu BERKE
Ömer Halisdemir Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü
burcuberke@ohu.edu.tr
Arş.Gör.Dr. Gülsüm AKARSU
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
gulsum.akarsu@omu.edu.tr
ÖZET
Ekonomide kısa dönemde dış ticaret dengesinin döviz kurundaki değişmelere olan tepkisiyle
ilgili iki temel kavram vardır: J ve S eğrileri. Her iki kavram, ulusal para değer kaybettiğinde
dış ticaret dengesinin böyle bir duruma anlık olarak uyum sağlamayabileceği (veya
iyileşemeyeceği) fikri üzerine kurulmuştur. Bu çalışmada üzerinde durulan S eğrisi kavramı
dış ticaret dengesi ve dış ticaret hadleri veya reel döviz kuru arasındaki ilişkiye dayanmaktadır
(Backus vd., 1992). Bu hipotezde, cari reel döviz kuru ve dış ticaret dengesinin gelecek
değerleri arasındaki korelasyon pozitif olabilirken, cari reel döviz kuru ve dış ticaret
dengesinin geçmiş değerleri arasındaki korelasyon ise negatif olabilmektedir. Bunun nedeni,
geçmiş dış ticaret dengesi değerlerinin artmasının (yani, dış ticaret fazlalarının) bugün ulusal
paranın değerlenmesine yol açabilmesidir (Bahmani-Oskooe ve Zhang, 2014). Bu çalışmada,
Türkiye için cari ve gelecek dış ticaret dengesi değerleri ile cari reel döviz kuru arasındaki
“korelasyonu” inceleyen “S eğrisi” hipotezi analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Dış Ticaret Dengesi, Reel Döviz Kuru, S eğrisi, Türkiye
Jel Kodları: F14, F31, C80
1
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
“S Curve” Analysis for Turkey
ABSTRACT
There are two basic concepts in economics related to how foreign trade balance reacts to short
term fluctuations in exchange rates. These are the J and S Curves. Both concepts are based on
the idea that foreign trade balance might not instantaneously adapt (or improve) to loss in the
value of national currency. The S-curve concept that is elaborated in this study is based on the
relation between foreign trade balance and real exchange rates (Backus et al., 1992).
According to this hypothesis the correlation between the future values of current real
exchange rates and foreign trade balance can be positive while the correlation between the
past values of current real exchange rates and foreign trade balance can be negative. This is
because an increase in past trade balance values (or otherwise, foreign trade surplus) can
cause an increase in national currency in the present term (Bahmani-Oskooe and Zhang,
2014). In this study the “S-curve” hypothesis, which examines the “correlation” between the
current and future foreign trade balance and current real exchange rates, will be analysed for
Turkey.
Key Words: Foreign Trade Balance, Real Exchange Rate, S Curve, Turkey
Jel Codes: F14, F31, C80
2
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Giriş:
Literatürde, Bretton Woods sisteminin çöküşünün ardından ulusal paraların değerindeki
büyük dalgalanmalar nedeniyle (Gagnon ve Knetter, 1995: 289) bu paraların değerlenmesi
veya değer kaybetmesinin dış ticaret akımlarına olan etkileri yoğun biçimde tartışılmıştır
(Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 580). Ticaret hadleri ve dış ticaret dengesi ve/veya cari
hesap arasındaki ilişkinin varlığı ise Laursen ve Metzler (1950) ve Harberger (1950)’den
itibaren çalışılmaya başlanmıştır. Bu değişkenlerden dış ticaret dengesinin net döviz
gelirlerini ve ticaret hadlerinin ise oldukça oynak (volatilite) olup bu dövizlerin satın alma
gücünü belirlediği söylenirken, aslında bunlar özellikle gelişmekte olan ülkelerde önemli
makro göstergelerden sayılmaktadır (Senhadji, 1998: 106).
Literatürde ulusal paranın değer kaybının dış ticaret dengesini ilk başta kötüleştirip daha
sonra da iyileştirdiğinin ileri sürüldüğü iki kavram vardır: bunlar J ve S eğrileri olup S eğrisi
analizinde bir ülkenin döviz kurundaki değişme öncesi ve sonrasında dış ticaret dengesinin
değişimi incelenmektedir (Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 580). Literatürde S eğrisi
kavramı ilk olarak Backus vd. (1992) tarafından ele alınmıştır ve onlar dış ticaret dengesinin
döviz kurunun hem geçmiş hem de gelecek hareketlerden etkilendiğini belirtmişlerdir. Daha
açık olarak, ekonomide dış ticaret açığı mevcut iken bir devalüasyon olabilmekte (negatif
korelasyonun varlığı); diğer yandan, bir dış ticaret fazlası mevcut iken ise dış ticaret dengesi
ve döviz kurları arasında pozitif bir korelasyon gelişebilmektedir. Literatürde S eğrisinin
pozitif kısmı bir J eğrisini andırırken, diğer kısmı ise dış ticaret dengesi iyileştikçe tersine
dönmektedir (Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 586).
Bu çalışmada 1998:Q1-2016Q2 döneminde Türkiye’nin toplam düzeyde dış ticaret
dengesinin 37 OECD ülke grubu karşısında bir S eğrisi kalıbı izleyip izlemediği üç farklı reel
efektif döviz kuru kullanılarak incelenmektedir.
1. S Eğrisinin Teorik ve Ampirik Yönleri:
3
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Literatürde belirtildiği gibi dış ticaret dengesi ve dış ticaret hadleri veya reel döviz kuru
arasındaki kısa dönemli ilişkinin analizinde kullanılan iki temel kavram vardır: bunlar J ve S
eğrileri şeklindedir (Bahmani-Oskooee, Gelan ve Ratha, 2008: 335). Bunlardan S eğrisi
analizi devalüasyon öncesi ve sonrasında dış ticaret dengesi ve döviz kuru arasındaki
korelasyonları ortaya koymaktadır (Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 581).
Bu kavram ilk olarak Backus vd. (1992: 1) tarafından ele alınmış olup çalışmalarında dış
ticaret dengesinin geçmiş değeri ile döviz kurunun cari değeri arasındaki çapraz korelasyon
negatif iken, dış ticaret dengesinin gelecek değeri ve döviz kurunun cari değeri arasındaki
korelasyonun pozitif olduğunu bularak, bu korelasyon fonksiyonunu S harfine benzetmişlerdir
(Bahmani-Oskooee ve Ratha, 2007b: 430; Bahmani-Oskooee ve Ratha, 2008: 142; BahmaniOskooee, Gelan ve Ratha, 2008: 335; Bahmani-Oskooee ve Ratha, 2009: 1). Bir diğer
ifadeyle, “dalgalı kur rejiminde, ulusal paranın değer kaybı bazı intibak gecikmelerinin
ardından gelecekte dış ticaret dengesini iyileştirirken, bir dış ticaret açığı da gelecekte bir
değer kaybı yaratabilmektedir”(Bahmani-Oskooee ve Fariditavana, 2014: 165).
S eğrisi ile ilgili ampirik çalışmalar toplam düzeyde (bir ülke ve dünyanın geri kalanı
arasındaki dış ticaret dengesinin incelenmesi), çift taraflı (iki ülke arasında S eğrisinin
incelenmesi) ve endüstri spesifik (iki ülke arasındaki çift taraflı veri setinin kullanılması,
ancak, mallara göre ayrıştırılmış bir analizin yapılması) şeklinde üç kategoriye ayrılır
(Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010). Literatürde ilk olarak, Backus vd. (1992)’nin 11
sanayileşmiş ülkenin dış ticaret dengesinin bir S eğrisi izlediğine ilişkin çalışmasının ardından
Senhadji (1998), 1960-1993 döneminde 30 az gelişmiş ülke için bu eğrinin varlığını
araştırdığı çalışmasında, ticaret hadleri ve dış ticaret dengesinin davranışında böyle bir eğrinin
varlığını ortaya koymuştur. Hem Backus vd. (1992) hem de Senhadji (1998) toplam düzeyde
bir analiz yapmışlardır. Ayrıca, Bahmani-Oskooee ve Fariditavana (2014) Backus vd.
(1992)’nin kullandığı 11 sanayileşmiş ülkeyi yeniden ele alarak yaptıkları S eğrisi analizinde,
döviz kuru değişmelerinin dış ticaret dengesinde asimetrik etkilere sahip olduğunu ve böylece
bir S eğrisinin varlığını tespit etmişlerdir.
Çift taraflı analizlere bakıldığında, Bahmani-Oskooee ve Ratha (2007a), 1973-2005
döneminde Japonya ve onun ticaret partnerleri arasında dış ticaret verisini ayrıştırarak ticaret
partnerlerinin bir çoğu karşısında bir S eğrisi kalıbının olduğunu dile getirmişlerdir. BahmaniOskooee ve Ratha (2007b), ABD ve onun ticaret partnerleri arasında dış ticaret verisini
4
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
ayrıştırarak hem toplam hem de endüstri spesifik düzeyde dış ticaret dengesi ve dış ticaret
hadleri arasındaki çapraz-korelasyon fonksiyonlarını araştırmışlar ve S eğrisinin varlığı için
özellikle toplam düzeyden çok çift taraflı analizde daha güçlü kanıtlar bulmuşlardır. BahmaniOskooee, Gelan ve Ratha (2008), 1971-2004 döneminde bir grup Afrika ülkesi için ülkeler
arasında dış ticaret dengesinin döviz kuruna tepkisinin simetrik olmadığını da vurgulayarak S
eğrisinin varlığını bulmuşlardır.
Endüstri spesifik düzeyde analizlere bakıldığında ise Bahmani-Oskooee ve Ratha (2008),
1960-2003 döneminde UK’den ihraç ve ithal edilen 52 mala ilişkin ABD yıllık verisini
kullanarak hem toplam hem de endüstri spesifik düzeylerde S eğrisi analizlerini yapmışlar ve
toplam düzeyde bu eğriye yönelik herhangi bir destek bulamazlarken, endüstri spesifik
analizin çoğunda ise S eğrisinin varlığını dile getirmişlerdir. Bahmani-Oskooee ve Ratha
(2009) 1962-2004 döneminde ABD ve Kanada arasında endüstri spesifik düzeyde bir analiz
yaparak 41 endüstri için çift taraflı dış ticaret dengesi çerçevesinde S eğrisinin kanıtını
bulurlarken, S eğrisinin olmadığı 19 endüstri için ise döviz kuru değişmelerinin yansıma
(pass-through) etkilerinin gerçekleşmediğini belirtmişlerdir. Bahmani-Oskooee ve Ratha
(2010), Çin için S eğrisinin varlığını araştırdıkları çalışmalarında, toplam düzeyde böyle bir
eğri söz konusu değil iken endüstri spesifik düzeyde ise endüstrilerin yaklaşık olarak
yarısında (özellikle büyük endüstrilerde) S eğrisinin olduğunu söylemişlerdir. BahmaniOskooee ve Xu (2010), 1978-2006 döneminde ABD ve Hong-Kong arasında dış ticaret yapan
104 endüstrinin 34’ünde (küçük ve büyük) S eğrisinin varlığını kanıtlamışlardır. Ghosh
(2012), 1989Q1-2010:Q4 döneminde ABD’nin dış ticaret dengesi ve ticaret hadleri arasındaki
S eğrisi ilişkisini hem toplam hem de ayrıştırılmış düzeylerde araştırmış ve her iki düzeyde de
(özellikle 20 endüstriden 15’inde) S eğrisinin varlığını tespit etmiştir. Son olarak, BahmaniOskooee ve Xi (2015), Brezilya için toplam düzeyde yapılan diğer çalışmalardan farklı olarak
endüstri spesifik olarak S eğrisinin olup olmadığını araştırdıkları çalışmalarında 95
endüstriden 52’si için bu eğrinin varlığını bulmuşlardır.
Türkiye için yapılan çalışmalara bakıldığında S eğrisi etkisinin varlığına ilişkin farklı
sonuçlara ulaştıkları görülmektedir. Çalışmalar, endüstri spesifik ve toplam düzeyde S
eğrisinin varlığını test etmeye odaklanmaktadır. Bunlardan Küçükaksoy ve Çiftçi (2014),
2003:01-2014:04 döneminde Türkiye için bir S eğrisi etkisinin geçerli olduğu sonucuna
ulaşmışlardır. Bekar ve Terzi (2016), 2002:01-2014:12 döneminde endüstri spesifik bir analiz
5
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
yaparak, 8 endüstriden 5’inde S eğrisi etkisinin geçerli olduğunu gösterirken, Korkmaz ve
Bilman (2016), 2003:Q1-2011:Q4 döneminde 9 endüstriden sadece 1 endüstri için S eğrisinin
varlığını bularak, toplam düzeyde bir S eğrisi etkisinin geçersiz olduğunu da dile
getirmişlerdir. Benzer olarak, Akkay (2015) 2003:Q1-2012:Q4 döneminde toplam düzeyde
bir analiz yaparak, gelişmiş ülkeler ve ikili dış ticaret dikkate alındığında, Türkiye’nin dış
ticaretinde önemli paya sahip 20 ülkeden 14’ünde S eğrisi etkisini bulmuştur.
2. Türkiye’de S Eğrisi: Yöntem, Veri Seti ve Analiz Sonuçları:
Çalışmadaki verilerin tamamı Hodrick-Prescott (HP) filtresi ile trendlerinden arındırıldıktan1
sonra dış ticaret hadleri veya reel döviz kurları ve dış ticaret dengesi arasındaki çapraz
korelasyonlar çeşitli gecikmeler ve öncüller için hesaplanarak, bunlara karşılık gelen
gecikmeler karşısında grafiği çizilir. Bulunan çapraz korelasyon fonksiyonları asimetrik iken
veya bir diğer ifadeyle, katsayılar pozitif gecikmeler için pozitif ve negatif gecikmeler için
negatif iken ekonomide bir S eğrisi var demektir. İlave olarak, eş zamanlı (contemporaneous)
korelasyon (j=0 iken her iki değişken arasındaki korelasyondur) pozitif veya negatif olabilir,
eğer bu korelasyon negatif ise ekonomide bir Harberger-Larsen-Metzler (HLM) etkisinden
söz edilmektedir (Bahmani-Oskooee ve Ratha, 2007a: 484; Bahmani-Oskooee ve Ratha,
2008: 144; Bahmani-Oskooee, Gelan ve Ratha, 2008: 337).
2.1. Yöntem:
Yöntem olarak, S eğrisi, reel döviz kurları ve dış ticaret dengesinin gelecek ve geçmiş
değerleri arasındaki korelasyonları (1) no.lu eşitlik şeklinde hesaplanarak elde edilmektedir
(Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 586; Bahmani-Oskooee ve Xi, 2015: 81):
Korelasyon 
 ( RD  RD)(T D
t j
t
 TD)
(1)
( RDt  RD) (T Dt  j  TD) 2
2
(1) nolu eşitlikte RD ve TD, reel döviz kuru ve dış ticaret dengesini; RD ve TD ise belirtilen
değişkenlerin ortalamalarını göstermekte olup j ise [-5, 5] aralığında değerler alabilen
gecikme ve öncülleri temsil etmektedir. Bir diğer ifadeyle, j; -5, -4, -3, -2 ve -1 gibi negatif
değerler aldığında, cari reel döviz kuru ve dış ticaret dengesinin geçmiş değerleri arasındaki
1
Tüm veri setinin trendlerinden ayrıştırılması, kısa dönemli dalgalanmaların değişkenlerdeki uzun dönemli
hareketlerden ayrılmasını mümkün kılmaktadır (Ghosh, 2012: 328).
6
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
korelasyon katsayıları hesaplanırken, j; 1, 2, 3, 4, ve 5 gibi pozitif değerler aldığında ise cari
reel döviz kuru ve dış ticaret dengesinin gelecek değerleri arasındaki aynı korelasyon
hesaplaması yapılır (Bahmani-Oskooee ve Xi, 2015: 81). Dolayısıyla, j negatif değerler
aldığında, reel döviz kurunun geçmiş dış ticaret dengesiyle korelasyonu hesaplanırken, pozitif
değerler aldığında ise reel döviz kurunun gelecek dış ticaret dengesi ile korelasyonu
görülmektedir.
Örneğin, j=0 iken her iki değişken arasındaki eş zamanlı korelasyona
ulaşılırken, j=1 iken reel döviz kuru ve dış ticaret dengesinin bir dönem ileri veya gelecek
değeri (TDt+1) arasındaki korelasyon hesaplanır. Bu şekilde öncüller devam ederken, benzer
olarak j=-1 iken ise reel döviz kuru ve dış ticaret dengesinin bir dönem gecikmeli veya
geçmiş değeri arasındaki korelasyon hesaplanarak bütün gecikmeler bu şekilde gitmektedir. S
eğrisi analizinde her iki değişken uzun dönemli trendden sapmalar şeklinde ölçüldüğü için
şeklin pozitif unsuru “aşırı” büyük dış ticaret fazlasının bir devalüasyonla korelasyonlu
olduğunu; negatif unsuru ise dış ticaret açığının devalüasyonla ilişkili olduğunu gösterir. Bir
başka nokta ise j’nin pozitif değeri gelecek fazlalar veya açıkların cari devalüasyonla
korelasyonlu olduğunu; j’nin negatif değerleri ise cari devalüasyonun geçmiş bir fazla veya
açıkla korelasyonlu olduğunu ortaya koymaktadır. S eğrisinin varlığı için sadece devalüasyon
sonrası J eğrisinin ortaya çıkması değil aynı zamanda zıt ilişkinin de devalüasyon öncesi
varlığı gerekmektedir. Kısaca, S eğrisi, dış ticaret dengesi ve dış ticaret hadleri arasındaki
dinamik ilişkiyi göstererek, dış ticaret dengesinin dış ticaret hadlerindeki veya reel döviz
kurundaki geçmiş hareketlerle pozitif ilişkili iken, cari ve gelecek hareketlerle negatif ilişkili
olduğunu söylemektedir (Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010: 586, 590).
S eğrisi, belirtildiği gibi korelasyonlar bulunduktan sonra korelasyon katsayılarına karşılık
gelen gecikme ve öncüllere göre çizilerek elde edilmektedir (Bahmani-Oskooee ve Xi, 2015:
81). Korelasyon katsayılarının istatistiksel anlamlılığını test etmek için aşağıdaki (2) no.lu
denklemde verilen Sm istatistiği kullanılmaktadır (Haugh, 1976: 382):
5
Sm  N *  Korelasyon(k )2
k 5

2
2 M 1
eğer M  N/10
Burada, N toplam gözlem sayısını, M ise gecikme ve öncüllerin sayısını göstermektedir.
2.2. Veri Seti:
7
(2)
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Çalışmada, Türkiye için 1998:Q1-2016:Q2 döneminde “üç farklı reel döviz kuru endeksinin
dış ticaret dengesinde bir S eğrisi etkisi yaratıp yaratmadığı” analiz edilmektedir. Veri setine
bakıldığında, mevsimsellikten arındırılmış nominal mal ihracatı (milyon ABD Doları), ve
nominal mal ithalatı (milyon ABD Doları), Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) (milyon ABD
Doları, cari fiyatlarla hesaplanmış, yani, nominal) ve ayrıca, 37 ticaret ortağı karşısında
tüketici fiyat endeksi (TÜFE), birim işgücü maliyeti (BİM) ve ihracat fiyatları (İF) deflatörleri
olmak üzere üç farklı deflatör kullanılarak hesaplanan 2005 baz yıllı üç farklı reel efektif
döviz kuru endeksleri yer almaktadır. Mal ihracatı, mal ithalatı ve GSYİH, OECD.stats’dan
alınırken, reel efektif döviz kurları ise eurostat’dan elde edilmiştir. Dış ticaret dengesi, mal
ihracatı ile mal ithalatı arasındaki farkın GSYİH’a oranlanmasıyla bulunmuştur. Ayrıca,
veriler, belirtildiği gibi HP filtresi kullanılarak trendlerinden arındırılmıştır. Tanım gereği her
bir reel efektif döviz kuru endeksinin artışının, TL’nin değerlenmesini göstermesi nedeniyle
reel döviz kurları ve dış ticaret dengesi arasındaki eş zamanlı korelasyon katsayısının negatif
olması beklenmektedir (Bahmani-Oskooee ve Xi, 2015: 82).
2.3. Analiz Sonuçları:
Şekil 1 üç farklı reel efektif döviz kuru endeksleri kullanılarak toplam düzeyde Türkiye’nin
37 OECD ülke grubu karşısında elde edilen S eğrilerini göstermektedir. Daha detaylı olarak
bakıldığında, ihracat fiyatları bazlı reel döviz kuru endeksinin (RD_İF) j=1 civarında
negatiften pozitife değiştiği görülürken, bu durum, dış ticaret dengesinin veya net ihracatların
cari ve gelecek ticaret hadleri (veya reel döviz kuru) ile negatif biçimde değiştiği ve de geçmiş
ticaret hadleri ile pozitif biçimde ilişkili olduğu şeklinde yorumlanabilir (Senhadji, 1998).
Diğer endekslere bakıldığında ise örneğin tüketici fiyat endeksi bazlı reel döviz kuru endeksi
(RD_TÜFE) ve birim işgücü maliyetleri bazlı reel döviz kuru endeksinin (RD_BİM) sırasıyla
j=3 ve j=4 civarında negatiften pozitife döndüğü dikkati çekmektedir. Aslında gerçek
anlamda bir S eğrisi etkisinin sadece ihracat fiyatları bazlı reel döviz kuru endeksinde
(RD_İF) olduğu da görülmektedir.
8
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Şekil 1. Üç farklı reel efektif döviz kuru endeksleriyle hesaplanan “S eğri”leri
Not: RD_TÜFE, RD_İF ve RD_BİM; TÜFE, İF ve BİM deflatörleri kullanılarak hesaplanmış olan reel efektif
döviz kuru endekslerini göstermektedir.
Şekil 1’de bir başka nokta j=0 iken dış ticaret dengesi ve ticaret hadleri veya her bir reel
efektif döviz kuru endeksi arasındaki eş zamanlı korelasyonun negatif olmasıdır, bu negatif
korelasyon ise RD_TÜFE’de en güçlüdür. Dolayısıyla, Türkiye ekonomisi için bir HarbergerLaursen- Metzler (HLM) etkisi vardır. Bu etki Keynesyen bir çerçevede negatif korelasyonla
kendisini göstermekte ve tüketimin marjinal eğilimi birden küçük olduğundan dış ticaret
hadlerinin kötüleşmesi, gelirleri düşürerek tüketimin ve tasarrufların yanı sıra net ihracatların
azalması ile sonuçlanmaktadır (Senhadji, 1998: 108). Bir diğer ifadeyle, eş zamanlı
korelasyon pozitif olsaydı, ulusal paranın değer kaybının dış ticaret dengesini iyileştirmesi
gerekirdi (Bahmani-Oskooee ve Fariditavana, 2014: 167). O halde Türkiye ekonomisi için
ulusal paranın değer kaybının veya devalüasyonun net ihracatları arttırmadığı ve dolayısıyla,
dış ticaret dengesini kötüleştirdiği sonucuna varılabilmektedir.
Ayrıca, Sm istatistiği sırasıyla, 51,79; 50,37 ve 17,41 olarak bulunduğundan, bu sonuç
korelasyon
katsayılarının
%10
seviyesinde
istatistiksel
olarak
göstermektedir. Buradan, S eğrisinin geçerli olduğu sonucuna ulaşılabilir.
9
anlamlı
olduğunu
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Sonuç:
Dış ticaret dengesinin devalüasyon veya ulusal paranın değer kaybına kısa dönemli tepkisinin
J eğrisinin yanı sıra bir başka ifadesi olan S eğrisinin (Bahmani-Oskooee ve Hegerty, 2010:
591) incelendiği bu çalışmada, üç farklı reel efektif döviz kuru endeksinin dış ticaret
dengesinin davranışına olan etkileri incelenmiştir. Bunlardan özellikle ihracat fiyatları bazlı
reel efektif döviz kuru ve dış ticaret dengesi arasında bir S eğrisinin varlığı ve her bir endeks
için bir HLM etkisinin mevcut olduğu tespit edilmiştir.
Dış ticaret dengesinin döviz kuru değişmelerine tepkisinin her bir reel efektif döviz kuru
endeksinde farklı olabilmesinin bir nedeni, mali, parasal ve dış ticaret politikalarının varlığı
olup S eğrisi analizinin bu politika değişkenlerini içerememesidir (Bahmani-Oskooee, Gelan
ve Ratha, 2008: 338). Politika sonuçları açısından bakıldığında ise özellikle ihracat fiyatları
bazlı reel efektif döviz kurundaki değişmelerin Türkiye’nin incelenen dönem boyunca dış
ticaret dengesi ve rekabetçi yapıyı iyileştirdiği, ancak, diğer iki endeksin ise dış ticaret
dengesini kötüleştirdiği söylenebilmektedir (Ghosh, 2012: 330).
10
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Kaynakça:
Akkay, R. C. (2015), “S-Curve Dynamics of Trade Between Turkey and Her Trading
Partner", International Journal Of Economic And Administrative Studies, 15(8), pp. 180-192.
Backus, D. K., P. J. Kehoe & F. E. Kydland (1992), “Dynamics of the Trade Balance and the
Terms of Trade: The S Curve”, NBER Working Paper Series, No: 4242, pp.1-47.
Backus, D. K., P. J. Kehoe, & F. E. Kydland, (1994), “Dynamics of the Trade Balance and the
Terms of Trade: The J-Curve?,” The American Economic Review, 84, pp. 84-103.
Bahmani-Oskooee, M. & A. Ratha (2007a), “Bilateral S Curve Between Japan and Her
Trading Partners”, Japan and the World Economy, Vol: 19, No:4, pp.483-489.
Bahmani-Oskooee, M. & A. Ratha (2007b), “The S Curve Dynamics of U.S. Bilateral Trade”,
Review of International Economics, Vol: 15, No: 2, pp.430-439.
Bahmani-Oskooee, M. & A. Ratha (2008), “S Curve at the Industry Level: Evidence from
US-UK Commodity Trade”, Empirical Economics, Vol: 35, No:1, pp.141-152.
Bahmani-Oskooee, M., A. Gelan & A. Ratha (2008), “S Curve Dynamics of Trade in
Africa”, African Development Bank, Vol:20, No:2, 335-342.
Bahmani-Oskooee, M. & A. Ratha (2009), “S Curve Dynamics of Trade: Evidence from U.S.Canada Commodity Trade”, Economic Issues, Vol: 14, No:1, pp. 1-16.
Bahmani-Oskooee, M. & S.W. Hegerty (2010), “The J and S Curves: A Survey of the Recent
Literature”, Journal of Economic Studies, Vol: 37, No: 6, pp. 580-596.
Bahmani-Oskooee, M. & A. Ratha (2010), “S Curve Dynamics of Trade Between U.S. and
China”, China Economic Review, Vol: 21, No:2, pp.212-223.
Bahmani-Oskooee, M. & J. Xu (2010), “The S Curve Dynamics of US-Hong-Kong
Commodity Trade”, Global Economic Review, Vol: 39, No: 2, pp. 117-128.
11
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Bahmani-Oskooee, M. & H. Fariditavana (2014), “Do Exchange Rate Changes Have
Symmetric Effect on the S-Curve?”, Economics Bulletin, Vol: 34, No: 1, pp. 164-173.
Bahmani-Oskooee, M. & R. Zhang, (2014), “ Korean Trade Flows and the S-Curve,” Korean
and the World Economy, Vol: 15, No: 1, pp.1-16.
Bahmani-Oskooee M. & D. Xi (2015), “A Note on the S Curve Dynamics of Commodity
Trade Between Brazil and the United States”, Latin American Journal of Economics, Vol: 52,
No:1, pp.70-94.
Bekar, S. A. & Terzi, H. (2016), “Dış Ticaret Haddi’nin Dış Ticaret Dengesine Etkisi:
Türkiye’deki Endüstriler İçin “S Eğrisi Yaklaşımı”nın Geçerliliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:31, Sayı:2, Yıl:2016, ss. 95-114.
Gagnon, J. E. & M.M. Knetter (1995), “Markup Adjustment and Exchange Rate Fluctuations:
Evidence from Panel Data on Automobile Exports”, Journal of International Money and
Finance, Vol: 14, No: 2, pp.289-310.
Ghosh, A. (2012), “Is There an S Curve Relationship Between U.S. Trade Balance and Terms
of Trade?” An Analysis Across Industries and Countries”, Economics Bulletin, Vol: 32, No:
1, pp. 325-337.
Harberger, A. C. (1950), “Currency Depreciation Income and the Balance of Trade”, Journal
of Political Economy, Vol: 58, No: 1, pp. 47-60.
Haugh, Larry D. (1976), “Checking the Independence of Two Covariance-Stationary Time
Series: A Univariate Residual Cross-Correlation Approach”, Journal of the American
Statistical Association, Vol: 71, No: 354, pp. 378-385.
Korkmaz, A. & M. E. Bilman (2016), "The S-curve Behaviour of the Trade Balance",
Foreign Trade Review, Vol: 52, No: 1, pp. 1-14.
Küçükaksoy, İ. & İ. Çifçi (2014), “Dış Ticaret Hadlerinin Dış Ticaret Dengesine Etkisi:
Harberger-Laursen-Metzler Hipotezinin Türkiye Uygulaması”, Optimum Ekonomi Ve
Yönetim Bilimleri Dergisi, Vol: 1, No: 2, ss. 103-129.
Laursen, S. & L. A. Metzler (1950), “Flexible Exchange Rate and the Theory of
Employment”, the Review of Economics and Statistics, Vol: 32, No: 4, pp. 281-299.
12
V. Anadolu International Conference in Economics,
May 11-13, 2017, Eskişehir, Turkey.
Senhadji, A. S. (1998), “Dynamics of the Trade Balance and the Terms of Trade in LDCs:
The S-Curve”, Journal of International Economics, Vol: 46, No:1, pp.105-131.
Yusoff, M. B. (2007), “The Malaysian Real Trade Balance and the Real Exchange Rate”,
International Review of Applied Economics, Vol: 21, No: 5, pp.655-667.
13