SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ Ed tör: Dursun DİLEK Yazarlar: Erdal
advertisement
SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ Ed�tör: Dursun DİLEK Yazarlar: Erdal ASLAN • Mustafa SAFRAN • Bahri ATA • Kibar AKTIN • Hilary COOPER Beytullah KAYA • Kadir KARATEKİN • Ömer Faruk SÖNMEZ Semih AKTEKİN • Nesrin AKINCI ÇÖTOK • Metin DENİZ • Mehmet Cem ŞAHİN Erkan YAMAN • Fatih YAZICI • José Xavier DIAS • Yusuf KESKİN • Akif PAMUK Ramazan ALABAŞ • Sevgi COŞKUN KESKİN • Adem ÖCAL • Hilmi DEMİRKAYA Ahmet DOĞANAY • Ayten KİRİŞ AVAROĞULLARI • Ali BALCI • Münür BİLGİLİ Adnan ALTUN • Hamza KELEŞ • Hasan IŞIK • Ayşegül Nihan EROL ŞAHİN Ali YILMAZ • Mustafa ŞEKER • Ebru DEMİRCİOĞLU • Sezai ÖZTAŞ Yasin DOĞAN • Banu ÇULHA ÖZBAŞ • Mehmet AÇIKALIN • Todd W. KENREICH Selahattin KAYMAKCI • Mehmet Barış HORZUM • Kezban KICIR DERAL Editör: Prof. Dr. Dursun Dilek Sosyal Bilgiler Eğitimi ISBN 978-605-364-981-6 DOI 10.14527/9786053649816 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. I. Baskı: Haziran 2016, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Görseli: http://tr.depositphotos.com İmaj ID: 31471063 Copyright: peshkova Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 internet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net Prof. Dr. Dursun DILEK Dursun Dilek, 1969 yılında Samsun-Bafra’da doğmuştur. İlk ve orta öğrenimini doğduğu yerde tamamlamış; 1991 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünü bitirmiştir. 1992’de Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Yüksek Okuluna araştırma görevlisi olarak girmiş, 1994’te aynı üniversitenin Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Yüksek Lisans Programından mezun olmuştur. 1996 yılında YÖK/Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında İngiltere’ye doktora eğitimi için gitmiş; 1999 yılında Warwick Üniversitesi Eğitim Enstitüsünden “History in the Turkish Elementary School: Perceptions and Pedagogy” adlı çalışması ile doktora derecesini almıştır. Aynı yıl Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalında öğretim görevlisi, 2000’de yardımcı doçent, 2004’te Tarih Eğitimi Anabilim Dalında doçent, 2009’da profesör olmuştur. 2010’da Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalında profesör kadrosuna atanan Dursun Dilek’in, ilköğretimde sosyal bilgiler ile ilk ve ortaöğretimde tarih öğretimi, tarih derslerinde bilişsel gelişim, tarihsel anlama, tarihsel empati ve tarihsel öğrenme alanlarında araştırma ve eserleri bulunmaktadır. ÖN SÖZ Değerli okuyucular, bu kitabın uzun bir yazım süreci ve öyküsü var. Yaklaşık beş yıl önce bu kolektif eser için editoryal yolculuğa çıktığımda bir sene gibi kısa zamanda tamamlayabileceğimi umut etmiştim. Kitabın hacminden ve kapsadığı konulardan anlaşılacağı üzere bu naif düşüncemde pek de haklı değilmişim. İster istemez araya başka çalışmalar, idari görevler, şahsımın tembelliği ve birçok unsur eklendi üretebileceğim. Bazı yazar arkadaşlarımın da benzer sıkıntıları baş gösterince uzadı yolculuğumuz. Uzak, yakın ve kendi coğrafyamızda cereyan eden olaylardaki dramatik artış, bilişim teknolojilerinin hızlı gelişimiyle doğru orantılı olarak kültürlerarası etkileşimin artması, demokratikleşme hareketleri, doğal afetler, çevre kirliliği, enerji savaşları, yoksulluk, mülteci sorunları, küresel terör ve daha niceleri sosyal bilimlerin öğretimini yeniden eğitimin en önemli aracı hâline getirdi. Sadece tarihin değil hemen hemen bütün sosyal bilim disiplinlerinin öğrenme-öğretme sürecinde bireyin bilişsel ve duyuşsal gelişimine katkıda bulunması beklenen entelektüel faaliyetler olması gerekirken, geçmişten günümüze ilgili disiplinlerin kötüye kullanımı bireyler, gruplar, topluluklar, toplumlar ve devletler arasındaki çıkar kavgalarını ve düşmanlıkları körükleyen, uzlaşı kültürünü yok eden ideolojik anlayışlara eğitimsel anlamda teorik altyapı oluşturdu. Oysa sosyal bilimlerin, disiplinlerine özgü yöntemlerle öğretimi ve bu yolla kazandırılacak demokratik ve insani değerler, eğitim sistemlerinin demokratik, sorgulayan, eleştirel düşünen, problem çözen, kültürlerarası bakış açısı kazanmış bireyler yetiştirmesine olumlu yönde katkı sağlayabilir. Hedef okuyucu kitlesi öğretmen ve öğretmen adayları olan bu kitabın yukarıda ifade edilmeye çalışılan olumlu katkıya bir nebze de olsa bilgi kaynağı olması umulmaktadır. İçerik, sosyal bilgiler öğretimine uygun olarak sosyal bilim disiplinlerinin ne olduğu ve nasıl öğretileceğine yönelik olarak belirlenmiştir. Kitabın hazırlanmasındaki en büyük emek kuşkusuz yazar arkadaşlarımın. Buna rağmen hem öğrencim hem de meslektaşlarım olarak gurur duyduğum Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN, Yrd. Doç. Dr. Ramazan ALABAŞ, Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN, Dr. Akif PAMUK’un olağanüstü çabaları olmadan bu kitap oluşturulamazdı. Bu hacimde bir eser, bütün bölümlerini insanüstü bir sabırla baştan sona eleştirel okumalar yaparak gerekli yapısal düzenlemeleri yapan, düzeltmeler öneren, önemli ölçüde akademik ve editoryal katkı sağlayan sevgili eşim Yrd. Doç. Dr. Gülçin DİLEK’in fedakârlığı olmasa asla tamamlanamazdı. Son olarak, bu çalışmanın vaat edilen sürede bitirilememesine rağmen yazarlara her türlü desteği veren Sayın Servet SARIKAYA’nın şahsında Pegem Akademi ekibine özel teşekkürlerimi sunarım. Dursun DİLEK Sinop, 2016 BÖLÜMLER ve YAZARLARI GİRİŞ 1. Bölüm: Geçmişten Günümüze Sosyal Bilgiler Doç. Dr. Erdal ASLAN, Dokuz Eylül Üniversitesi KISIM I TANIMLAR ve MANTIKSAL YAPI 2. Bölüm: Yapılandırmacı Eğitim Tartışmaları Işığında Sosyal Bilgiler Prof. Dr. Mustafa SAFRAN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Bahri ATA, Gazi Üniversitesi KISIM II SOSYAL BİLGİLER: DİSİPLİNLER ARASI YAKLAŞIM 3. Bölüm: Sosyal Bilgiler Derslerinde Tarih Konularının Öğretimi Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN, Sinop Üniversitesi 4. Bölüm: Kanıta Dayalı Tarihsel Kurgu Yazma Prof. Dr. Hilary COOPER, Cumbria Üniversitesi 5. Bölüm: T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Eğitimi Yrd. Doç. Dr. Beytullah KAYA, Bülent Ecevit Üniversitesi 6. Bölüm: Sosyal Bilgiler Öğretiminde Neden Coğrafya? Doç. Dr. Kadir KARATEKİN, Kastamonu Üniversitesi Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ, Gaziosmanpaşa Üniversitesi 7. Bölüm: Sosyal Bilgiler ve Siyaset Bilimi Doç. Dr. Semih AKTEKİN, Milli Eğitim Bakanlığı 8. Bölüm: Antropoloji Yrd. Doç. Dr. Nesrin AKINCI ÇÖTOK, Sakarya Üniversitesi 9. Bölüm: Sosyal Bilgiler ve Psikoloji Yrd. Doç. Dr. Metin DENİZ, Bartın Üniversitesi 10. Bölüm: Sosyal Bilgiler ve Sosyoloji Doç. Dr. Mehmet Cem ŞAHİN, Ankara Üniversitesi 11. Bölüm: Sosyal Bilgiler Derslerinde Ekonomi Konularının Öğretimi Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN, Sinop Üniversitesi viii Sosyal Bilgiler Eğitimi KISIM III SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR 12. Bölüm: Küreselleşme ve Sosyal Bilgiler Eğitimi Üzerine Doç. Dr. Erkan YAMAN, Sakarya Üniversitesi 13. Bölüm: Çokkültürlülük ve Sosyal Bilgiler Yrd. Doç. Dr. Fatih YAZICI, Gaziosmanpaşa Üniversitesi 14. Bölüm: Çokkültürlülük ve Kültürlerarasılık Kavramlarından Kültürlerarası Eğitime José Xavier DIAS, Torre Ortaokulu 15. Bölüm: Değerler Eğitimi Doç. Dr. Yusuf KESKİN, Sakarya Üniversitesi 16. Bölüm: Vatandaşlık ve Sosyal Bilgiler Dr. Akif PAMUK, Marmara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ramazan ALABAŞ, Kastamonu Üniversitesi 17. Bölüm: Erken Çocukluk Döneminde Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Sosyo-Kültürel Eğitim Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN, Sakarya Üniversitesi 18. Bölüm: İnsan Hakları Eğitimi Doç. Dr. Adem ÖCAL, Gazi Üniversitesi 19. Bölüm: Topluma Hizmet Yoluyla Öğrenme Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA, Akdeniz Üniversitesi KISIM IV SOSYAL BİLGİLERDE DÜŞÜNME GELİŞİMİ ve ÖĞRENME 20. Bölüm: Sosyal Bilgiler Eğitiminde Problem Çözme Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY, Çukurova Üniversitesi 21. Bölüm: Sosyal Bilgiler Eğitiminde Eleştirel Düşünme Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY, Çukurova Üniversitesi 22. Bölüm: Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yansıtıcı Düşünme Doç. Dr. Ayten KİRİŞ AVAROĞULLARI, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi 23. Bölüm: Empatik Düşünme Becerisi Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN, Sakarya Üniversitesi Bölümler ve Yazarları 24. Bölüm: Coğrafi Düşünce ve Gelişimi Doç. Dr. Ali BALCI, Marmara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Münür BİLGİLİ, Marmara Üniversitesi 25. Bölüm: Sosyal Bilgiler Dersleri İçin Bir Medya Okuryazarlığı Konusu: Medyadaki Bilginin Güvenirliği Yrd. Doç. Dr. Adnan ALTUN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi KISIM V İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI 26. Bölüm: Sosyal Bilgiler, Topluma Hizmet ve Vakıflar Prof. Dr. Hamza KELEŞ, Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hasan IŞIK, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Okt. Dr. Ayşegül Nihan EROL ŞAHİN, Gazi Üniversitesi KISIM VI MATERYAL TASARIMI, TEKNOLOJİ ve ÇEVRE 27. Bölüm: Sosyal Bilgiler Öğretiminde Materyal Tasarımı Doç. Dr. Ali YILMAZ, Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ŞEKER, Yıldız Teknik Üniversitesi 28. Bölüm: Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Ders Kitapları Yrd. Doç. Dr. Ebru DEMİRCİOĞLU, Karadeniz Teknik Üniversitesi 29. Bölüm: Sosyal Bilgilerde Müze ve Tarihî Mekânlar İle Eğitim Yrd. Doç. Dr. Hasan IŞIK, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 30. Bölüm: Sosyal Bilgiler Derslerinde Film Analizleri ve Filmler İle Uygulanabilecek Öğretim Etkinlikleri Yrd. Doç. Dr. Sezai ÖZTAŞ, Kırklareli Üniversitesi 31. Bölüm: Sosyal Bilgilerde Drama Doç. Dr. Yasin DOĞAN, Adıyaman Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Banu ÇULHA ÖZBAŞ, Dokuz Eylül Üniversitesi 32. Bölüm: Sosyal Bilgilerde Teknoloji Kullanımı – Teknoloji Destekli Sosyal Bilgiler Öğretimi Doç. Dr. Mehmet AÇIKALIN, İstanbul Üniversitesi ix x Sosyal Bilgiler Eğitimi 33. Bölüm: Dijital Topluluk Haritaları İle Coğrafi Araştırma Prof. Dr. Todd W. KENREICH, Towson Üniversitesi 34. Bölüm: Sosyal Bilgiler Öğretimine Teknolojinin Bir Yansıması: Paylaşım Siteleri Doç. Dr. Selahattin KAYMAKCI, Kastamonu Üniversitesi KISIM VII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM STRATEJİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ 35. Bölüm: Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Öğretim Strateji, Yöntem ve Teknikleri Doç. Dr. Yusuf KESKİN, Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Barış HORZUM, Sakarya Üniversitesi KISIM VIII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE ÖLÇME DEĞERLENDİRME 36. Bölüm: Sosyal Bilgilerde Ölçme Değerlendirme Kezban KICIR DERAL, Eyüboğlu Eğitim Kurumları 37. Bölüm: Sosyal Bilgilerde Materyallere ve Etkinliklere Dayalı Özel Ölçme Değerlendirme Araçları Kezban KICIR DERAL, Eyüboğlu Eğitim Kurumları İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ................................................................................................................................. v BÖLÜMLER ve YAZARLARI...........................................................................................vii GİRİŞ 1. BÖLÜM Geçmişten Günümüze Sosyal Bilgiler Özet ........................................................................................................................................ 3 Giriş ........................................................................................................................................ 4 1. Sosyal Bilgiler Nedir? ....................................................................................................... 4 2. Sosyal Bilgiler Eğitimine Tarihsel Bir Bakış ................................................................. 8 2.1. Dünyada Sosyal Bilgiler Eğitiminin Gelişimi ..................................................... 8 2.2.1.Türkiye’de Sosyal Bilgiler Eğitimi ............................................................... 18 2.2.2. Türkiye Cumhuriyeti’nde Bir Öğretim Alanı Olarak Sosyal Bilgiler ... 23 3. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Temel Yaklaşımlar ......................................................... 38 3.1. Vatandaşlık Aktarımı Olarak Sosyal Bilgiler Eğitimi ....................................... 39 3.2. Sosyal Bilim Olarak Sosyal Bilgiler Eğitimi ....................................................... 39 3.2. Yansıtıcı Öğrenme Araştırma Sosyal Bilgiler Eğitimi ...................................... 40 4. Sosyal Bilgiler Eğitiminin Amaçları............................................................................. 40 5. Sosyal Bilgiler Eğitimine Temel Oluşturan Alanlar ................................................... 46 Sonuç .................................................................................................................................... 47 Kaynakça.............................................................................................................................. 48 KISIM I TANIMLAR ve MANTIKSAL YAPI 2. BÖLÜM Yapılandırmacı Eğitim Tartışmaları Işığında Sosyal Bilgiler Özet ..................................................................................................................................... 56 Giriş ...................................................................................................................................... 56 1. Yapılandırmacılık Nedir? .............................................................................................. 57 xii Sosyal Bilgiler Eğitimi 2. Yapılandırmacı Bilgi Kuramı ........................................................................................ 61 2.1. Radikal Yapılandırmacılık.................................................................................... 63 2.2. Sosyal Yapılandırmacılık ..................................................................................... 66 2.3. Bilişsel Yapılandırmacılık .................................................................................... 68 3. Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı ................................................................................ 68 4. Yapılandırmacılık ve Pedagoji ...................................................................................... 71 5. Yapılandırmacı Sosyal Bilgiler Programı .................................................................... 73 6. Sosyal Bilgiler Öğretmeninin Rolü ............................................................................. 77 7. Yapılandırmacılık Yaklaşımına Yöneltilen Eleştiriler ................................................ 80 Sonuç .................................................................................................................................... 82 Kaynakça.............................................................................................................................. 84 KISIM II SOSYAL BİLGİLER: DİSİPLİNLER ARASI YAKLAŞIM 3. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Derslerinde Tarih Konularının Öğretimi Özet ...................................................................................................................................... 91 Giriş ...................................................................................................................................... 92 1. Tarih Öğretiminin Temelleri......................................................................................... 95 2. Tarihsel Kanıtlarla Çalışma ........................................................................................... 99 3. Tarih Öğretiminde ABD Örneği ................................................................................ 102 3.1. ABD Ulusal Sosyal Bilgiler Standartlarında (NCSS) Tarihsel Beceriler ...... 102 3.2. Okullar İçin Ulusal Tarih Merkez Programı (NCHS) .................................... 103 3.3. NCHS Tarih Standartları ve Tarih Anlayışı ..................................................... 104 3.4. Tarihsel Düşünme Standartları ......................................................................... 105 4. Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ........................................................... 107 4.1. Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Tarih Öğretimi ................................... 108 4.2. Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Beceriler ve İlintili Tarihsel Düşünme Becerileri .......................................................................................... 110 Sonuç .................................................................................................................................. 113 Uygulama Örneği 1. ................................................................................................ 115 Uygulama Örneği 2. ................................................................................................ 116 İçindekiler xiii Okuma Önerileri .............................................................................................................. 116 Kitaplar/Süreli Yayınlar: .................................................................................................. 116 İnternet Siteleri: ................................................................................................................ 117 Kaynakça............................................................................................................................ 117 4. BÖLÜM Kanıta Dayalı Tarihsel Kurgu Yazma Özet .................................................................................................................................... 121 1. Tarihsel Sorgulama Süreci ........................................................................................... 122 2. Tarihsel İmgelem .......................................................................................................... 122 3. Projenin Amacı ............................................................................................................. 123 4. Projenin Tanıtımı ......................................................................................................... 123 5. Kaleyi Ziyaret ............................................................................................................... 125 6. Yaratıcı Tarihsel Kurgu ................................................................................................ 125 7. Lord ve Lady Clifford’u Tanıtmak .............................................................................. 126 8. Giriş Holü ...................................................................................................................... 127 9. Sarmal Merdiven .......................................................................................................... 128 10. Küçük Kilise ................................................................................................................ 129 11. Baş Rahibin Odası ...................................................................................................... 130 12. Şeytan .......................................................................................................................... 131 Sonuç .................................................................................................................................. 132 Kaynakça............................................................................................................................ 132 5. BÖLÜM T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Eğitimi Özet .................................................................................................................................... 135 1. İnkılâp Tarihi Programlarının Tarihsel Gelişimi ..................................................... 136 2. İnkılâp Tarihi Programları ve Ders Kitapları............................................................ 140 2.1. İlköğretimde Kademelerinde T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Programı ....................................................................................................142 xiv Sosyal Bilgiler Eğitimi 3. T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Ders Kitapları ................................................. 144 4. Sonuç.............................................................................................................................. 146 Kaynakça............................................................................................................................ 148 6. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Öğretiminde Neden Coğrafya? Özet .................................................................................................................................... 151 Giriş .................................................................................................................................... 152 1. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Coğrafyanın Yeri ve Önemi ....................................... 153 2. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı İçinde Coğrafyanın Yeri .................................. 159 2.1. 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Coğrafya Disiplini İle İlişkili Olan Öğrenme Alanları, Kazanımlar ve Konular ............................... 160 2.2. 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Coğrafya Disiplini İle İlişkili Olan Öğrenme Alanları, Kazanımlar ve Konular ............................... 163 2.3 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Coğrafya Disiplini İle İlişkili Olan Öğrenme Alanları, Kazanımlar ve Konular ................................ 167 2.4.7. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Coğrafya Disiplini İle İlişkili Öğrenme Alanları, Kazanımlar ve Konular.......................................... 170 Sonuç .................................................................................................................................. 173 Kaynakça............................................................................................................................ 175 7. BÖLÜM Sosyal Bilgiler ve Siyaset Bilimi Özet .................................................................................................................................... 179 Giriş .................................................................................................................................... 180 1. Siyaset ve Siyaset Bilimi ............................................................................................... 181 2. Sosyal Bilgiler Programları ve Siyaset Konuları ....................................................... 184 Sonuç .................................................................................................................................. 189 Kaynakça............................................................................................................................ 190 İçindekiler xv 8. BÖLÜM Antropoloji Özet .................................................................................................................................... 193 Giriş .................................................................................................................................... 194 1. Antropoloji Bilimi ve Tarihsel Gelişimi .................................................................... 195 2.Antropolojinin Alt Disiplinleri.................................................................................... 197 2.1. Biyolojik (Fiziksel)Antropoloji.......................................................................... 197 2.2.Kültürel (Sosyal) Antropoloji ............................................................................. 198 2.2.1.Arkeolojik Antropoloji............................................................................... 199 2.2.2.Linguistik (Dilbilimsel) Antropoloji ........................................................ 200 2.3.Uygulamalı Antropoloji ...................................................................................... 200 3. Antropoloji Kuramları/Kuramcıları .......................................................................... 202 4. Antropolojiye Yöneltilen Eleştiriler ........................................................................... 203 Sonuç ................................................................................................................................. 204 Okuma Önerileri .............................................................................................................. 206 Kaynakça............................................................................................................................ 207 9. BÖLÜM Sosyal Bilgiler ve Psikoloji Özet .................................................................................................................................... 209 Giriş .................................................................................................................................... 210 1. Gelişim ve Öğrenme İle İlgili Temel Kavramlar ...................................................... 211 2. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ............................................................................. 213 2.1. Somut İşlemler Dönemi (6/7–11/12 yaş) ......................................................... 213 2.2. Soyut İşlemler Dönemi (11–12 yaş ve üzeri) .................................................. 215 3. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı........................................................................ 217 3.1. Başarılı Olmaya (Çalışkanlık) Karşı Aşağılık Duygusu (6/7 yaş- 11/12 yaş arası) ................................................................................... 217 3.2. Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik (Rol) Karmaşası (12–18 yaş).................... 218 Sonuç .................................................................................................................................. 219 Kaynakça............................................................................................................................ 220 xvi Sosyal Bilgiler Eğitimi 10. BÖLÜM Sosyal Bilgiler ve Sosyoloji Özet ................................................................................................................................... 223 Giriş .................................................................................................................................... 224 1. Sosyolojinin Temel Kavramları .................................................................................. 227 1.1. Toplumsal Yapı .................................................................................................... 227 1.2. Kültür .................................................................................................................... 228 1.3. Sosyal ve Kültürel Değişme................................................................................ 229 1.4. Toplumsal Kurumlar .......................................................................................... 233 1.5. Sosyal Statü .......................................................................................................... 234 1.6. Toplumsal Roller ................................................................................................ 236 2. Sosyolojinin Türkiye’deki Gelişimi ............................................................................. 237 Kaynakça............................................................................................................................ 241 11. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Derslerinde Ekonomi Konularının Öğretimi Özet .................................................................................................................................... 243 Giriş .................................................................................................................................... 244 1. Ekonomi ....................................................................................................................... 244 1.1. Ekonomi Eğitiminin Gerekliliği ............................................................................. 245 1.2. NCEE’nin Belirlediği Ekonomi Eğitimi Standartları ve Göstergeleri ......... 247 1.3. Türkiye’de İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Ekonomi Eğitimi ................................................................................................ 250 1.3.1. İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Ekonomi Eğitiminin Amaçları ................................................................................. 251 Sosyal Bilgiler Programında Ekonomi Kavramları ............................................... 252 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Ekonomi Eğitiminde Doğrudan Kazandırılacak Beceri ve Değerler ........................................................ 252 Beceriler ...................................................................................................................... 252 İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Kazanımlar İle Eşleşen Ara Disiplin Alan Kazanımları ................................................................... 254 İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Öğrenme Alanı: İçindekiler xvii Üretim, Dağıtım ve Tüketim..................................................................................... 256 İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı .......................................... 257 İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı .......................................... 258 İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı .......................................... 259 İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ........................................... 260 Sonuç .................................................................................................................................. 261 Uygulama Çalışmaları ..................................................................................................... 262 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 264 İnternet Siteleri ................................................................................................................. 264 Kaynakça............................................................................................................................ 264 KISIM III SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR 12. BÖLÜM Küreselleşme ve Sosyal Bilgiler Eğitimi Üzerine Özet .................................................................................................................................... 269 Giriş .................................................................................................................................... 270 1. Küreselleşme Kavramı ................................................................................................ 270 2. Küreselleşme ve Eğitim................................................................................................ 275 2.1. Küreselleşme ve Sosyal Bilgiler Eğitimi .......................................................... 277 Sonuç ................................................................................................................................. 280 Kaynakça............................................................................................................................ 281 13. BÖLÜM Çokkültürlülük ve Sosyal Bilgiler Özet .................................................................................................................................... 285 Giriş .................................................................................................................................... 286 1. Çokkültürlü Eğitim ...................................................................................................... 287 2. Çokkültürlü Sosyal Bilgiler Öğretimi ........................................................................ 289 3. Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Çokkültürlülük ........................................... 292 Sonuç .................................................................................................................................. 295 Kaynakça............................................................................................................................ 296 xviii Sosyal Bilgiler Eğitimi 14. BÖLÜM Çokkültürlülük ve Kültürlerarasılık Kavramlarından Kültürlerarası Eğitime Özet ................................................................................................................................... 299 Giriş .................................................................................................................................... 300 1. Çokkültürlülük ve Kültürlerarasılık .......................................................................... 301 2. Kültürlerarasılık ve Eğitim .......................................................................................... 302 Sonuç .................................................................................................................................. 304 Uygulama Örneği ............................................................................................................ 306 Kültürlerarasılık verilerinin sunumu ve analizi ................................................... 306 Kaynakça............................................................................................................................ 308 15. BÖLÜM Değerler Eğitimi Özet .................................................................................................................................... 311 Giriş .................................................................................................................................... 312 1. Değer(ler) Kavramı ...................................................................................................... 313 2. Değer Türleri (Değer Sınıflamaları) ........................................................................... 314 3. Değerler Felsefesi.......................................................................................................... 316 4. Eğitim ve Değerler........................................................................................................ 316 5. Değerler Eğitimi ........................................................................................................... 316 6. Değerler Eğitimi, Ahlâk Eğitimi ve Karakter Eğitimi.............................................. 318 7. Değerler Eğitimi Yaklaşımları..................................................................................... 319 7. 1. Değerlerin Doğrudan Öğretimi (Telkin) ....................................................... 319 7. 2. Değerleri Belirginleştirme (Değer Ayrımı) .................................................... 319 7. 3. Değer Analizi ...................................................................................................... 320 7. 4. İkilem Tartışması/Öğrencilerin Bilişsel Ahlâki Gelişim Düzeyini Yükseltme .......................................................................................... 320 8. Ailede Değerler Eğitimi ............................................................................................... 323 9. Okulda Değerler Eğitimi ............................................................................................. 323 10. Sosyal Bilgiler ve Değerler Eğitimi........................................................................... 324 10.1. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Değerler Eğitimi .................. 325 Sonuç .................................................................................................................................. 327 Kaynakça............................................................................................................................ 329 İçindekiler xix 16. BÖLÜM Vatandaşlık ve Sosyal Bilgiler Özet .................................................................................................................................... 333 Giriş .................................................................................................................................... 334 1. Vatandaşlık Kavramı Üzerine Tartışmalar: Vatandaşlık Nedir?............................. 334 2. Sosyal Bilgiler Dersi Programı ve Vatandaşlık ........................................................ 339 Sonuç .................................................................................................................................. 348 Kaynakça............................................................................................................................ 349 İnternet kaynakları ........................................................................................................... 350 17. BÖLÜM Erken Çocukluk Döneminde Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Sosyo-Kültürel Eğitim Özet .................................................................................................................................... 353 Giriş .................................................................................................................................... 354 1. Sosyal Bilgiler ve Erken Çocukluk Dönemi.............................................................. 355 1.1. Tarih Öğretimi: Zaman, Süreklilik, Değişim, Geçmiş Kavramları ............... 356 1.2. Coğrafya Öğretimi: İnsan, Yer, Dünya, İklim ve Çevre Kavramları ............ 359 1.3. Ekonomi Konularına Yönelik Eğitim ............................................................... 366 1.4. Sosyoloji, Antropoloji, Politik Bilimler, Psikoloji Konularına Yönelik Eğitim ..................................................................................................... 368 2. Sosyo-Kültürel Eğitim ve Erken Çocukluk Dönemi................................................ 369 Sonuç .................................................................................................................................. 370 Kaynakça............................................................................................................................ 371 xx Sosyal Bilgiler Eğitimi 18. BÖLÜM İnsan Hakları Eğitimi Özet .................................................................................................................................... 373 Giriş .................................................................................................................................... 374 1. İnsan Haklarının Tarihî Gelişimi ............................................................................... 375 2. İnsan Hakları Eğitimi................................................................................................... 377 3. Neden İnsan Hakları Eğitimi? .................................................................................... 379 4. İnsan Hakları Eğitiminin Dayanakları ...................................................................... 380 5. İnsan Hakları Eğitiminde Kullanılan Yaklaşımlar ve Modeller ............................. 381 5.1. Disiplinlerarası Yaklaşım ................................................................................... 382 5.2. Çoklu Yaklaşım.................................................................................................... 382 6. İnsan Hakları Eğitiminde Kullanılan Yöntemler...................................................... 383 7. İnsan Hakları Eğitiminde Okulun ve Öğretmenin Önemi ..................................... 384 Sonuç .................................................................................................................................. 385 Kaynakça............................................................................................................................ 386 19. BÖLÜM Topluma Hizmet Yoluyla Öğrenme Özet .................................................................................................................................... 389 Giriş .................................................................................................................................... 390 Uygulama Çalışmaları .................................................................................................... 395 Kaynakça............................................................................................................................ 399 KISIM IV SOSYAL BİLGİLERDE DÜŞÜNME GELİŞİMİ ve ÖĞRENME 20. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Eğitiminde Problem Çözme Özet .................................................................................................................................... 403 Giriş .................................................................................................................................... 404 1. Problem Çözme Süreci ................................................................................................ 406 İçindekiler xxi 1.1. Problemin Hissedilmesi, Tanımlanması ve Sınırlandırılması ....................... 406 1.2. Probleme Olası Çözüm Yolları (Hipotezler) Önerilmesi............................... 408 1.3. Olası Çözüm Yollarına (Hipotezlere) İlişkin Bilgi Toplanması .................... 409 1.4. Bilgilerin Analiz Edilmesi .................................................................................. 411 1.5. Sonucun Formüle Edilmesi ............................................................................... 412 Problem.............................................................................................................................. 413 Probleme Olası Çözüm Yolları (Hipotezler) Önerilmesi ............................................ 413 Olası Çözüm Yollarına (Hipotezlere) İlişkin Bilgi Toplanması .................................. 413 Bilgilerin Analiz Edilmesi ............................................................................................... 414 Sonucun Formüle Edilmesi ............................................................................................. 414 Kaynakça............................................................................................................................ 414 21. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Eğitiminde Eleştirel Düşünme Özet .................................................................................................................................... 417 Giriş .................................................................................................................................... 418 1. Sosyal Bilgiler Eğitiminde Eleştirel Düşünmenin Önemi ...................................... 421 2. Eleştirel Düşünme Sosyal Bilgiler Eğitimine Nasıl Entegre Edilebilir?................. 423 3. Eleştirel Düşünmenin Beceri ve İçerik Temelli Olarak Öğretilmesi ..................... 427 Sonuç .................................................................................................................................. 432 Kaynakça............................................................................................................................ 433 22. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yansıtıcı Düşünme Özet .................................................................................................................................... 437 Giriş .................................................................................................................................... 438 Yansıtıcı Düşünme Becerileri ......................................................................................... 439 Sonuç .................................................................................................................................. 443 Kaynakça ........................................................................................................................... 443 xxii Sosyal Bilgiler Eğitimi 23. BÖLÜM Empatik Düşünme Becerisi Özet .................................................................................................................................... 445 Giriş .................................................................................................................................... 446 1. Empati Ne Değildir? ................................................................................................... 448 2. Dünden Bugüne Empati Kavramı ............................................................................. 455 3. Bireyde Empatinin Gelişimi ....................................................................................... 456 4. Empati ile Yaşamak ..................................................................................................... 458 5. Sosyal Bilgiler Dersi ve Empati................................................................................... 459 6. Sosyal Bilgiler Derslerinde Empatik Düşünme Becerisini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler ...................................................................................................................... 461 Sonuç .................................................................................................................................. 463 Kaynakça............................................................................................................................ 464 24. BÖLÜM Coğrafi Düşünce ve Gelişimi Özet .................................................................................................................................... 469 Giriş .................................................................................................................................... 470 1. Coğrafi Düşünce Gelişimi ve Sosyal Bilimler ........................................................... 474 2. Coğrafi Düşüncenin Tarihî Gelişimi ......................................................................... 475 3. Coğrafi Düşünce Gelişiminde Etkili Olan Yaklaşımlar ........................................... 476 3.1. Çevresel Determinizm .............................................................................................. 476 3.2. Posibilizm ................................................................................................................... 476 3.3. Disiplinin Merkezine Yerleşen Kavram: “Bölge”................................................... 477 4. Nicel Devrim (Quantitative Revolution) .......................................................... 478 3.5. Radikal ve Marksist Coğrafya ................................................................................. 479 3.6. Eleştirel Coğrafya (Critical Geography)................................................................. 480 3.7. Mekânsal Analiz (Spatial Analysis) ........................................................................ 481 3.8. Coğrafya Topluluklarının Coğrafi Düşünce Gelişimine Katkıları...................... 483 Sonuç .................................................................................................................................. 483 Kaynakça............................................................................................................................ 485 İçindekiler xxiii 25. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Dersleri İçin Bir Medya Okuryazarlığı Konusu: Medyadaki Bilginin Güvenirliği Özet .................................................................................................................................... 489 Giriş .................................................................................................................................... 490 1. Medya Okuryazarlığı ................................................................................................... 490 2. Medya Mesajlarında Bilginin Güvenirliği ................................................................. 493 2.1. Medya Mesajlarına Erişim ....................................................................................... 494 2. Medya Mesajlarında Gerçek ve Görüş ...................................................................... 495 2.3. Medya Mesajlarında Bakış Açıları .......................................................................... 498 4. Medya Mesajlarında Önyargı ..................................................................................... 499 2.5. Medya Mesajlarında Kalıp Yargılar (Stereotipler) ................................................ 501 2.6. Medya Mesajlarında İkna Etme Teknikleri............................................................ 504 2.7. Medyada Mantık Yanlışları (Safsatalar) ................................................................. 507 Sonuç .................................................................................................................................. 509 Uygulama Çalışmaları .................................................................................................... 510 Uygulama Örnekleri ....................................................................................................... 511 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 512 Kitaplar: ............................................................................................................................. 512 İnternet Siteleri: ................................................................................................................ 512 Filmler: .............................................................................................................................. 512 Kaynakça............................................................................................................................ 513 KISIM V İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI 26. BÖLÜM Sosyal Bilgiler, Topluma Hizmet ve Vakıflar Özet .................................................................................................................................... 520 Giriş .................................................................................................................................... 520 1. Topluma Hizmet Uygulamaları ................................................................................. 521 2. Topluma Hizmet ve Vakıflar ...................................................................................... 522 xxiv Sosyal Bilgiler Eğitimi 2.1. Sosyal Bilgiler Eğitiminde Kullanılabilecek Tarihten Vakıf Örnekleri ........ 524 2.2. Sosyal Bilgiler Programında Topluma Hizmet ve Vakıflar ile İlgili Direktifler ............................................................................... 526 Sonuç .................................................................................................................................. 532 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 539 Kaynakça............................................................................................................................ 539 KISIM VI MATERYAL TASARIMI, TEKNOLOJİ ve ÇEVRE 27. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Öğretiminde Materyal Tasarımı Özet .................................................................................................................................... 545 Giriş ................................................................................................................................... 547 1. Materyal Tasarım Süreci ve Teknoloji ....................................................................... 548 2. Öğretim Analizi, Öğretimin ve Teknolojinin Planlanması..................................... 550 Teknoloji, Eğitim ve Öğretim Teknolojileri.......................................................... 550 3. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ..................................... 551 4. Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmenin Özellikleri ............................................... 554 5. Öğretim Materyali Tasarımında Bireysel Farklılıkları Esas Alma ......................... 555 6. Öğretim Sürecinde Kullanılan Bazı Araç- Gereç ve Materyaller ........................... 559 6.1. Ders Kitabı ........................................................................................................... 561 6.2. Bilgisayar .............................................................................................................. 562 6.3. İnternet ve E-öğrenme ....................................................................................... 564 7. Alternatif Öğretim Materyallerinin Geliştirilmesi .................................................. 565 Kaynakça............................................................................................................................ 570 28. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Ders Kitapları Özet .................................................................................................................................... 577 Giriş .................................................................................................................................... 578 1. Ders Kitabı Nedir?........................................................................................................ 578 İçindekiler xxv 2. Ders Kitabını Etkili Kullanma Yolları ........................................................................ 581 3. Ders Kitabının İçerisinde Bulunan Bölümlerin Özelliklerine Yönelik Öğretmenlerin Bilmesi Gereken Hususlar ................................................................ 582 3.1. Ders Kitaplarında Dil, Anlatım ve Üslup ......................................................... 583 3.2. Kitabın İç Düzeni ile İlgili Bölümlerinin Kullanılması .................................. 583 3.3. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellerin Kullanılması.................................... 585 3.3.1. Ders Kitaplarındaki Görsel Öğelerin Yararları ...................................... 585 3.3.2. Öğrenci Açısından Ders Kitabındaki Görseller Ne Tür Özelliklere Sahip Olmalıdır? .............................................................................. 586 3.3.3. Görsel Öğeleri Değerlendirme Ölçütleri ................................................ 587 3.3.4. Görsellerin Analizinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ................ 588 3.4. Ders Kitabında Yer Alan Etkinlik ve Sorular ......................................................... 589 3.4.1. Hazırlık Çalışmaları .................................................................................. 590 3.4.2. Metin İçinde Yer Alan Ara Sorular.......................................................... 591 3.4.3. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları ................................................ 591 Sonuç .................................................................................................................................. 593 Kaynakça............................................................................................................................ 594 29. BÖLÜM Sosyal Bilgilerde Müze ve Tarihî Mekânlar İle Eğitim Özet .................................................................................................................................... 602 Giriş .................................................................................................................................... 602 1. Müze ve Tarihî Mekânlar ile Eğitim Konusunda Sosyal Bilgiler Öğretmen Yeterlilikleri ................................................................................................ 604 2. Çağdaş Ülkelerde Müze, Tarihî Mekân ve Eğitim.................................................... 606 3. Müze ve Tarihî Mekân ile Eğitimin İlişkisi ............................................................... 607 4. Okul ve Müze İşbirliği ................................................................................................. 608 5. Sosyal Bilgiler Programı, Müze ve Tarihî Mekânlar ................................................ 609 6. Sosyal Bilgiler Eğitiminde Müze ve Tarihî Mekânlar ile İlgili Etkinlik ve Uygulama Örnekleri .................................................................................................... 610 6.1. Çalışma Yaprakları .............................................................................................. 611 6.2. Müze Rehberi Hazırlama ................................................................................... 611 6.3. Müzede Oyun ve Etkinlik .................................................................................. 612 xxvi Sosyal Bilgiler Eğitimi 6.4. Nesne İnceleme ................................................................................................... 612 6.5. Müze, Tarihî Mekânlar ve Yaratıcı Drama ....................................................... 613 6.6. Tarihî Mekânlarda ve Müzede Tarihi Canlandırma ....................................... 614 6.7. Tarihî Mekân Etkinliği: Örnek Arkeolojik Kazı Çalışması............................ 614 6.8. Okulda Müze İnşa Etmek................................................................................... 615 6.9. Alternatif Bir Yaklaşım: Sanal Alan Gezileri ve Sanal Müze ......................... 616 6.10. Bir Gezi Planlamak ........................................................................................... 617 Sonuç .................................................................................................................................. 617 Uygulama Çalışmaları ..................................................................................................... 619 Ek-1: Müzede Oyun ve Etkinlik............................................................................. 619 Ek-2: Nesne İnceleme Çalışma Kâğıdı Örneği (Ata, 2002, s.105) .................... 620 Ek-3: Yaratıcı Drama ............................................................................................... 621 Ek-4: Tarihsel Canlandırma ................................................................................... 622 Ek-5: Örnek Arkeolojik Kazı Çalışması................................................................ 623 Ek-6: Okulda Müze İnşa Etmek ............................................................................. 625 Ek-7: Sanal Alan Gezileri ....................................................................................... 627 Ek-8: Öğrencilerin Müze ve Tarihî Mekânlar ile İlgili Çalışmaları Sergisi .... 629 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 630 Kaynakça............................................................................................................................ 631 30. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Derslerinde Film Analizleri ve Filmler İle Uygulanabilecek Öğretim Etkinlikleri Özet .................................................................................................................................... 635 Giriş .................................................................................................................................... 636 1. Sosyal Bilgiler Dersi ve Film ...................................................................................... 637 2. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Hangi Filmler Kullanılmalıdır? ................................ 638 3. Sosyal Bilgiler Dersleri İçin Eğitim Filmi Hazırlama İlkeleri ................................ 639 4. Sosyal Bilgiler Derslerinde Film Analizleri ve Filmler İle Uygulanabilecek Öğretim Etkinlikleri....................................................................... 641 5. Sosyal Bilgiler Derslerinde Filmleri Kullanmanın Yararlılıkları ........................... 646 Sonuç .................................................................................................................................. 648 Uygulama Çalışmaları Kaynakları ................................................................................. 650 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 651 Kaynakça............................................................................................................................ 652 İçindekiler xxvii 31. BÖLÜM Sosyal Bilgilerde Drama Özet .................................................................................................................................... 655 Giriş .................................................................................................................................... 657 1. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Dramadan Yararlanma .............................................. 658 2. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılabilecek Temel Drama Yaklaşım ve Teknikleri ................................................................................................. 662 2.1. Süreçsel Drama.................................................................................................... 662 2.2. Uzman Rolü Yaklaşımı ....................................................................................... 666 3. Dramada Kullanılabilecek Teknikler ......................................................................... 667 Sonuç .................................................................................................................................. 670 Okuma Önerileri .............................................................................................................. 675 Kaynakça............................................................................................................................ 676 32. BÖLÜM Sosyal Bilgilerde Teknoloji Kullanımı – Teknoloji Destekli Sosyal Bilgiler Öğretimi Özet .................................................................................................................................... 679 1. Internet .......................................................................................................................... 680 2. PowerPoint .................................................................................................................... 683 3. Web Quest ..................................................................................................................... 685 4. Online İşbirliği Projeleri .............................................................................................. 686 5. Online Geziler / Sanal Turlar ...................................................................................... 689 6. Veritabanı Hazırlama ................................................................................................... 689 7. Sosyal Bilgilerde Kullanılan Diğer Yazılımlar........................................................... 691 Uygulama Çalışmaları ..................................................................................................... 692 Kaynakça............................................................................................................................ 694 xxviii Sosyal Bilgiler Eğitimi 33. BÖLÜM Dijital Topluluk Haritaları İle Coğrafi Araştırma Özet ................................................................................................................................... 701 Giriş .................................................................................................................................... 702 1. Dijital Coğrafya ............................................................................................................ 702 2. Topluluk Haritalarına Üç Örnek ................................................................................ 703 2.1. Yeni Gelenler için Şehir Rehberi (Baltimore, Maryland) .............................. 703 2.2. Civar Atlas Projeleri (New York, New York and Denver, Colorado) ........... 704 2.3. Çevresel Adalet Projesi (Doğu Austin, Teksas)............................................... 704 3. Topluluk Haritası Yapımına Giriş .............................................................................. 705 Sonuç .................................................................................................................................. 706 Kaynakça............................................................................................................................ 707 34. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Öğretimine Teknolojinin Bir Yansıması: Paylaşım Siteleri Özet .................................................................................................................................... 709 Giriş .................................................................................................................................... 710 1. Sosyal Bilgiler Öğretimiyle İlgili Paylaşım Siteleri................................................... 712 1.1. Ulusal Paylaşım Siteleri ...................................................................................... 712 1.2. Uluslararası Paylaşım Siteleri ............................................................................ 715 Sonuç .................................................................................................................................. 717 Kaynakça............................................................................................................................ 719 İçindekiler xxix KISIM VII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM STRATEJİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ 35. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Öğretim Strateji, Yöntem ve Teknikleri Özet .................................................................................................................................... 723 Giriş .................................................................................................................................... 724 1. Strateji, Yöntem ve Teknik Kavramları ..................................................................... 724 2. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Öğretim Stratejileri ........................................ 725 2.1. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi....................................................................... 725 2.2. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi ....................................................................... 726 2.3. Araştırma Yoluyla Öğretim Stratejisi ............................................................... 728 3. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler ............................ 729 3.1. Anlatım Yöntemi ................................................................................................. 729 3.2. Tartışma Yöntemi ................................................................................................ 730 3.3. Gezi Gözlem Yöntemi......................................................................................... 730 3.4. Drama Yöntemi ................................................................................................... 731 3.5. Proje Yöntemi ...................................................................................................... 732 3.6. Örnek Olay Yöntemi ........................................................................................... 733 3.7. İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ............................................................................... 733 Sonuç .................................................................................................................................. 739 Kaynakça............................................................................................................................ 740 KISIM VIII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE ÖLÇME DEĞERLENDİRME 36. BÖLÜM Sosyal Bilgilerde Ölçme Değerlendirme Özet .................................................................................................................................... 745 Giriş .................................................................................................................................... 746 Temel Kavramlar .............................................................................................................. 746 xxx Sosyal Bilgiler Eğitimi Ölçme ................................................................................................................................ 746 Değerlendirme .................................................................................................................. 746 Ölçek ................................................................................................................................. 746 Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi ............................................................................ 747 Ölçme Aracında Bulunması Gereken Özellikler.......................................................... 748 Ölçme Değerlendirme Teknikleri .................................................................................. 749 1. Geleneksel Teknikler .................................................................................................... 750 2. Tamamlayıcı (Alternatif) Teknikler ........................................................................... 765 Sonuç ................................................................................................................................. 779 Uygulama Çalışmaları .................................................................................................... 780 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 805 Kaynakça ........................................................................................................................... 806 37. BÖLÜM Sosyal Bilgilerde Materyallere ve Etkinliklere Dayalı Özel Ölçme Değerlendirme Araçları Özet .................................................................................................................................... 809 Giriş .................................................................................................................................... 810 Zihin Haritaları................................................................................................................. 815 Bulmacalar......................................................................................................................... 815 Film, Belgesel ve Benzeri Video Gösterim Etkinliği .................................................... 816 Gezi Etkinliği .................................................................................................................... 818 Müze / Sergi İnceleme Çalışmaları ............................................................................... 820 Karikatürler / Kartpostallar ........................................................................................... 821 Sonuç .................................................................................................................................. 822 Uygulama Çalışmaları .................................................................................................... 823 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri ............................................................................. 852 EK-1 ........................................................................................................................... 854 Türk Kurtuluş Savaşına Ait İncelenebilecek Romanlar ...................................... 856 Kaynakça............................................................................................................................ 856 GİRİŞ 1. BÖLÜM GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SOSYAL BİLGİLER Doç. Dr. Erdal ASLAN Dokuz Eylül Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Bir öğretim alanı olarak sosyal bilgilerin ne olduğunu kavrar ve onu tanımlayabilir, • Dünya’da ve Türkiye’deki Sosyal bilgiler eğitiminin tarihsel gelişimini açıklayabilir, • Sosyal bilgiler eğitiminde var olan anlayışları ve bunlar arasındaki farklılıkları, benzerlikleri ve ilişkiyi ayırt edebilir, • Sorumlu, bilinçli ve etkin vatandaşlar yetiştirilmesinde sosyal bilgilerin rolünü kavrayabilirsiniz. Özet Bu bölümde öncelikle okullarda çocukları gelecekteki yetişkinlik yaşamları için sorumlu ve bilinçli yurttaşlar olarak yetiştirmeyi amaçlayan bir ders olarak “sosyal bilgiler”in tanımı ve bu tanımda zaman içerisinde meydana gelen değişimler ele alınmıştır. Henüz sosyal bilgiler adını almadan önce çocuklara bu dersin kapsamı içerisine giren konular daha önceleri tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi dersleri içerisinde verilmiştir. Bu nedenle sosyal bilgilere ilişkin düzenlemeler bu dersin sistemli olarak öğretildiği ilk ülke olan ABD’de olmuş ve başlangıçta 48 Sosyal Bilgiler Eğitimi manlı Hanedanına bağlılık duygusunu merkez alırken, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Osmanlı Meşrutî Monarşi’sine ve Sulatana bağlılık duygusunu merkez almıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi olarak okutulan derslerin amacı devlete ve millete sadık vatandaşlar yetiştirmektir. Bütün bu amaçların gerçekleşebilmesi için bu derslerde okutuldukları dönemlerdeki dünyanın ve Türkiye’nin geçerli olan insani ve toplumsal değerlerini, kurumlarını ve bunların işleyişini içeren program ve içerikler hazırlanmıştır. Bu nedenle başlangıcından günümüze dek uzanan zaman dilimi içerisinde Türkiye’de ve dünyada “sosyal bilgiler” in tanımı, eğitiminin amaçları, içeriği ve öğretim yöntemlerinde önemli değişim ve dönüşümler yaşanmıştır ve gelecekte yaşanmaya devam edecektir. Kuşkusuz geçmişte olduğu gibi çağının dünyasının eğtim ve bilim alanındaki düzeyine uygun olarak konunun en üst düzeydeki uzman ve akademisyenleri tarafından ve tüm paydaşlarıyla birlikte... Kaynakça Akyüz, Yahya (2004). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S: 2004), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. American Historical Association. (1899). The Study of History in schools: Report by The Committee of Seven, Washington Printing Office. American Historical Association. (1909). The Study of History in the Elementary schools: Report to The American Historical Association by Committee of Eight, Newyork, Charles Sicribner’s Son Arslan, M. Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Programları ve Belli Başlı Özellikleri, Millî Eğitim Dergisi, No: 146, Ankara, 2000, http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_ Dergisi/146/aslan.htm Aslan, E. (1992). Devrim Tarihi Ders Kitapları, İzmir: Dokuz Eylül Ünüversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü’ne Sunulan Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aslan, E. (2010). “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları”. Eğitim ve Bilim,35(158). Aslan, E. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlkokullarda İzlediği İlk Öğretim Programı:“1924 İlk Mektepler Müfredat Programı”. İlköğretim Online, 10(2). Aslan, E. (2012-a). “Atatürk Döneminde Tarih Eğitimi 1: Türk Tarih Tezi Öncesi Dönem (19231931)”. Eğitim ve Bilim,37(164). Aslan, E. (2012-b). İmparatorluktan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Ortaöğretim Tarih Programlarında Değişim I: Ortamektep, Electronic Turkish Studies, 7(2). Ata, B. (1998). John Dewey ve Türkiye’de ilköğretimde tarih öğretimi (1923–1930). Kocaeli Ünüversitesi ve Atatürk Ararştırma Merkezi’nin Birlikte Düzenledikleri Atatürk’ün Cumhuriyetin İlanından Sonraki Hedefleri Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 57-77. Geçmişten Günümüze Sosyal Bilgiler 49 Ata, B. (2006). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi: Yapılandırmacı Bir Yaklaşım (Ed. C. Öztürk), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, s. 71-83. Barr,R. D., J. L. Barth, and S.S. Shermish (1978). The Nature of Social Studies, CA, ETC Publications. Beyaztas, D. I., Kapti, S. B., & Senemoglu, N. (2013). Cumhuriyetten Günümüze İlkokul/İlköğretim Programlarının İncelenmesi, Egitim Bilimleri Fakultesi Dergisi, 46(2), 319- 344. Bilim, Cahid Yalçın (1994), Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları. Bohan, C. H. (2010/ a). “Committee of Ten National Education Assocciation” Encyclopedia of Curriculum studies, Sage Publication, ss-125-126. Bohan, C. H. (2010/b). “Committee of Fiiteen National Education Assocciation” Encyclopedia of Curriculum studies, Sage Publication, ss-124-125. Cicioğlu, H. (1985). Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Orta Öğretim, Ankara: Ankara Ünüversitesi Yayınları Demircioğlu, İ. H. (2005). Sosyal Bilgiler öğretimi ve oluşturmacı yaklaşım. Tanrıöğen, A., (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (255- 279). İstanbul: Zafer Matbaacılık. Dilek, D. (2002). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Pegem Akademi Yayıncılık. Doğanay, A (2002). “Sosyal Bilgiler ve Sosyal Bilgiler Öğretimi”, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Ögretimi, C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Pegem Akademi Yayınları, Ankara, 2002, s. 15-46. Doğanay, A. (2008). Çağdaş Sosyal Bilgiler Anlayışı Işığında Yeni Sosyal Bilgiler Programının Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2). Dunn, A. W. (1916). The Social Studies in Secondary Education, Department of The Interior Bureau of Education, Bulletin 1916. Ergin, O. N. (1977), Türk Maarif Tarihi: İstanbul Mektepleri ve İlim, San’at Ve Terbiye Müesseseleri, Cilt: I-II, İstanbul: Eser Matbaası. Ergun, M. (1982), Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara. Evans, R. W. (2004). The Social Studies Wars- What Should We Teach the Children. New York and London: Teachers College Press. Fer, S. (2005). 1923 Yılından günümüze Cumhuriyet dönemi ilköğretim programları üzerine bir inceleme. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi ve Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 7-9 Aralık 2005, İstanbul. Erişim Aresi: http://egitim.beun.edu.tr/cv/aazar/wpcontent/uploads/sites/7/2013/11/Bildiri_CumhuriyetDonemiProg.pdf Garcia, J. ve Michaelis, J. U., (2000). Social Studies for Children: A Guide tı Basic Instruction, 12 th Edition, America Hertzberg, H.W.(1981).Social Studies Reform 1880-1980, ReportSocial Science Education Consortium, Boulder, Colorado 50 Sosyal Bilgiler Eğitimi Karagözoğlu, G. (1966). İlkokullarda Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen okulları Genel Müdürlüğü. Levstik, L. S., ve Tyson, C. A. (Eds.). (2010). Handbook of research in social studies education. Routledge. Maarif-i Umumiye Nezareti (1330), Mekâtib-i İbtidaiyye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört ve Üç Dersane ve Muallimli Mekteblere Mahsus, İstanbul: Matbaa-i Amire. Moffatt, M. P. (1957). Sosyal Bilgiler Öğretimi, (Çev: Nesrin ORAN) İstanbul: Maarif Basımevi. NCSS (1994). Curriculum standards for social studies: Expectations of excellence. Washington DC: National Council for the Social Studies. National Educational Assocciation (NEA). (1894). Report of The Committee of Ten on Secondary School Studies- with The Reports of The Conferes Arranged by the Committee, Amerikan Book Company; New York- Cincinnati- Chiago, 270s. National Education Association (1895). Report of The Commıttee of- Fıfteen on Elementary Educatıon 4i Wıth The Reports of The Sub Commıttees: on The Traınıng of Teachers; onThe Correlatıon of Studıes in Elementary Educatıon; on The Organızatıon of Cıty School Systems, Amerikan Book Company; New York- Cincinnati- Chiago, 246s Özbaran, S. (1995). Tarih Öğretimi ve Ders kitapları Sempozyumu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yaınları Özoğlu, Ç (1987). “Ortaöğretim Kurumlarında Sosyal Bilimler Öğretimine Genel Bir Bakış ve Ülkemizdeki Durumu”, Ortaöğretim Kurumlarında Sosyal Bilimler Öğretimi ve Sorunları, Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları. Öztürk, C. ve Dilek, D. (2002). “Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programları”, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Ögretimi, C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Ankara: Pegem Akademi Yayınları, ss. 47-81. Parker, W. J. (2011), Social Studies in Elementary Education, Pearson Education. Ross, E. W, (2006). “The Struggle for the Social Studies Curriculums”, The Social Studies Curriculum Purposes, Problems, and Possibilities, 3 rd Ed. Wayne Ross, New York, 2006, ss. 17-37. Safran, M. (2015), “Sosyal Bilgiler Tanımı, Dünyada ve Ülkemizde Gelişimi ve Önemi”, Sosyal Bilgiler Öğretimi Mustafa Safran (Ed.) 4. Baskı, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Sakaoğlu, Necdet (2003), Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. Singer, A. J. (2009). Social studies for secondary schools: Teaching to learn, learning to teach. Routledge. Social Science Education Consortium. (1996). Teaching The Social Sciences and History in Secondary Schools: A Methods Book, USA, Waveland Press. Somel, A. S.(2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İstanbul: İletişim Yayınevi. Soran, V. (2010), Türk Eğitim Sisteminde Amerikan Etkisi (1945-1960), Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne Sunulan Yayımlanmamış Yüksek Lisansa Tezi. Geçmişten Günümüze Sosyal Bilgiler 51 Sönmez, V. (1994). Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ankara. Ozil, Ş, ve Tapan, N. (1991).Türkiye’nin Ders Kitapları: Ortaöğretim Ders Kitaplarına Eleştirel Bir Yaklaşım, Cem Yayınevi. Thornton, S. J. (2008). Continuity and change in social studies curriculum, Handbook of research in social studies education, 15-32. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. (1948). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanlıgı,(1962). İlkokul Program Taslağı, İlköğretim Genel Müdürlüğü Program Geliştirme Bürosu Yayınları, Ankara. Türkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanlıgı, (1968). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı. ( 1985), Tebliğler Dergisi, 29 Temmuz, sayı: 2193. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1990). Tebliğler Dergisi, 25 Haziran, sayı: 2315 Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı (1991-a), Dördüncü Milli Eğitim Şurası (Tıpkı Basım), İstanbul: MEB Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı (1991-b), Beşinci Milli Eğitim Şurası (Tıpkı Basım), İstanbul: MEB Basımevi. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1993). Tebliğler Dergisi, 26 Nisan, sayı: 2381 Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 18 Ağustos 1997, Sayı: 23084 Türkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Baskanlıgı, (2005-a). Sosyal Bilgiler 4-5. Sınıf Programı, Milli Egitim Bakanlıgı, Ankara Türkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Baskanlıgı, (2005-b). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6–7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu (Taslak Basım), M., Ankara, 2005-b Unat, Faik Reşit (1964), Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, İstanbul, Milli Eğitim Yayınları. Yücel, H. A. (1983). Türkiye’de Orta Öğretim, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. Zarrillo, J. J. (2011). Teaching Elementary Social Studies: Principles and Applications, Pearson Higher Education KISIM I TANIMLAR ve MANTIKSAL YAPI 2. BÖLÜM YAPILANDIRMACI EĞİTİM TARTIŞMALARI IŞIĞINDA SOSYAL BİLGİLER1 Prof. Dr. Mustafa SAFRAN Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Bahri ATA Gazi Üniversitesi “Yapılandırmacılık, eğitim alanında dünyayı sarsıcı bir icat yaptığını iddia etmiyor, sadece şimdiye kadar ilham sahibi öğretmenlerin, kuramsal temel olmaksızın yaptıkları bazı şeylere, sağlam kavramsal temeller sağlamak iddiasını taşımaktadır.” (Von GLASERSFELD, 1995:15) Bu metni inceleyerek; • Yapılandırmacı anlayışın kökenlerini tanıyabilir, • Yapılandırmacılık yaklaşımları ve aralarındaki ilişkileri betimleyebilir, • Yapılandırmacılığın ilkelerini kavrayabilir, • Yapılandırmacılık ile sosyal bilgiler dersinin ilişkisini kurabilir, • Yapılandırmacı anlayışta sosyal bilgiler dersinin önemini değerlendirebilirsiniz. 1 Bu yazı, 2004’de öğretmen destek materyalleri üretme projesi çerçevesinde Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’na verilen ve ancak yayımlanamayan “Sosyal Bilgilerde Oluşturmacı Yaklaşım” adlı 60 sayfalık çalışmamızdan özetlenerek hazırlanmıştır. Bu çerçevede yapılandırmacı ortam oluşturmaya yönelik stratejiler, yapılandırmacı sınıfta teknoloji kullanımı, yapılandırmacı müze ve yapılandırmacı değerlendirme anlayışı gibi konuları yazıdan çıkarmak zorunda kaldık. 84 Sosyal Bilgiler Eğitimi dikkatle okunduğunda, ezberlenecek konuların varlığını onlar da kabul etmektedir. Tuovinen (2003, s.12), “Öğretimde kuramsal bir yaklaşım olarak, yapılandırmacılık ve davranışçılık bire bir birbirinin yerine geçemez, birbirini destekler” görüşünden hareketle, pek çok eğitimcinin kendisi gibi yapılandırmacılık ile davranışçılığın dengelenebileceği zeminler aradıklarını ileri sürmektedir. Türkiye’de yapılandırmacı yaklaşımdan güç alarak sosyal bilgiler dersini, öğretmen merkezlilikten ve tek ders kitabı egemenliğinden kurtarıp, öğrencilerin birincil ve ikincil kaynaklarla haşır neşir olduğu ve kendi bilgilerini kendilerinin ‘disiplinlere özgü’ bir şekilde oluşturduğu ve bunun için bilişim teknolojilerinden yararlandığı sınıf ortamları sağlayabilirsek, geleceğe daha umutla bakabileceğimiz ortadadır. Kaynakça AÇIKGÖZ, Kamile Ün (2003). Aktif Öğrenme. 4.baskı İzmir: Eğitim Dünyası yayınları. AVENSTRUP, Roger (2004). “Program Reformunda ve Uygulanmasında Aşılması Gerekenler” Program Geliştirmede Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu, 22-25 Mart 2004, Başkent Öğretmenevi. BROOKS, Jacqueline Grennon ve BROOKS, Martin G. (1993). In Search of Understanding: The Case for Constructivist Classrooms. Virginia: Association for Supervision and Curriculum Devlepment. BURCH, Kurt (2002). “Toward a Constructivist Comparative Politics” in Constructivism and Comparative Politics. Ed. GREEN, Daniel M. New York: M. E. Sharpe. DERYAKULU, Deniz (2001). “Yapıcı Öğrenme” Sınıfta Demokrasi. Ankara: Eğitim Sen Yayınları. DEWEY, John (1916). Democracy and education. New York: The MacMillan Company DOOLITTLE, Peter E. And HICKS, David (2003). Constructivism, Technology, and Social Studies. EVANS, Richard I. (1999). Jean Piaget: İnsan ve Fikirleri. Çev. Şebnem Çiftçioğlu, Ankara: Doruk Yay. FOX, Richard (2001). “Constructivism Examined”. Oxford Review of Education, vol. 27, No:1, 23-24. GIBSON, Sue and MCKAY, Roberta (2001). “What Constructivist Theory And Brain Research May Ofeer Social Studies” Canada’s National Social Studies Journal, vol.35, num.4, GRANT, S. G. (1997). “A Policy at odds with itself: The Tension between Constructivist and traditional views in the New York State social studies Framework” Journal of Curriculum and Supervision, vol .13., issue:1, 92. GREEN, Daniel M. (2002). (ed.) Constructivism and Comparative Politics. New York: M. E. Sharpe. Yapılandırmacı Eği m Tartışmaları Işığında Sosyal Bilgiler 85 HEIN, George E. (1991). “Constructivist Learning Theory” CECA (International Committee of Museum Educators) Conference, Jerusalem Israel, 15-22 October HEIN, George E. (1995). “The Constructivist Museum” The Journal of Education in Museums. No:16, 21-23. HENRY, Michael (2002). “Constructivism in the Community College Classroom.” The History Teacher, vol. 36, no:1,65-74. IGGERS, George G (2000) Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı, (çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. KUHN, Thomas S. (1962). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University of Chicago Press. LEVSTIK, Linda S. ve BARTON, Keith C. (2001). Doing History: Investigating with Children in Elementary and Middle Schools (2nd editon) Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. MCKENZIE, Jamie (1997). “In Defense Of Textbooks, Lectures And Other Aging Technologies” From Now On: The Educational Technology Journal, Vol 6 No 8 MURPHY, Elizabeth (1999). Constructivism From Philosophy to Practice.Web: http://calvin. stemnet.nf.ca/~elmurphy/ emurphy/cle.html (03.08.1999) PIAGET, Jean (1977). The development of thought: Equilibration of cognitive structures. trans A. Rosin, New York: The Viking Press. Ruggie, John Gerard (1998). “What Makes the World Hang Together? Neo-utilitarianism and the Social Constructivist Challenge”. International Organization 52 (4): 855. SELLEY, Nick (1999). The Art of Constructivist Teaching in The Primary School. London: David Fulton Publishers. SCHEURMAN, Geoffrey (1998). “From Behaviorist to Constructivist Teaching” Social Education, 62(1), 6-9. SCHEURMAN, Geoffrey ve NEWMANN, Fred M. (1998). “Authentic Intellectual Work in Social Studies: Putting Performance Before Pedagogy”. Social Education, 62(1). SCHUNK, Dale H. (2000). Learning Theories: An Educational Perspective. 3rd edition, New Jersey, Merrill, an Imprint of Prentice Hall. STAHL, Robert J. (1994). “Meeting the Challenges of Making a Difference in the Classroom: Students’ Academic Success is the Difference that Counts”, delivered at the 74th Annual Conference of the National Council for the Social Studies, Phoenix. STEFFE, Leslie P. and GALE, Jerry (1995). Constructivism in Education. Ed. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. TERZİ, Erdoğan ve UYSAL, Ahmet (2004). “Eğitim Teknolojisinin Gelişimine Epistemolojik Yaklaşımların Etkisi” The Turkish Online Journal of Educational Technology, vol:3, Issue:2. adres: http://www.tojet.net/articles/3222.htm TUOVINEN, Tuomo (2003). Role Playing Games as a Method of Teaching History. Proseminari Paper, University of Tampere. 86 Sosyal Bilgiler Eğitimi VİCO, Giambattista (2007) Yeni Bilim, (çev. Sema Önal), Ankara: Doğu Batı Yayınları. VON GLASERSFELD, Ernst (1995). “Introduction: Aspects of Constructivism” in Constructivism in Education. Ed. Leslie P. Steffe and Jerry Gale Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. VON GLASERSFELD, Ernst (1996). “Introduction: Aspects of Constructivism” in Constructivism: Theory, Perspectives, and Practice. Ed. Catherine Twomey Fosnet New York: Teachers College. YILDIRIM, Ali ve AKAR, Hanife (2004). “Yapılandırmacı Öğretim Etkinliklerinin Sınıf Yönetimi Dersi’nde Kullanılması: Bir Eylem Araştırması”. Sabancı Üniversitesi, İyi Örnekler Konferansı. WILEN, Willam (2004) “Achieving Best Practice Social Studies teaching and learning Through Democratic Classroom Discussions” Kent Devlet Üniversitesi-Bahçeşehir Koleji Eğitimde Constructivist Yaklaşım ve Uygulamaları Konferansı Öğretmenler, İdareciler ve Anababalar için En iyi Eğitim ve Öğretim Uygulamaları, 21 Mayıs 2004, Ankara, Hilton Oteli. KISIM II SOSYAL BİLGİLER: DİSİPLİNLER ARASI YAKLAŞIM 3. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER DERSLERİNDE TARİH KONULARININ ÖĞRETİMİ Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN Sinop Üniversitesi Bu metni inceleyerek, • Aynı sahada yapılan soruşturma nesnesinin, farklı kişiler tarafından farklı biçimde okunabileceğini fark edebilir, • Tarihçilerin disiplinler arası bir yaklaşımla çalışmasının olgular ve yorum arasındaki çelişkiyi en aza indirmede büyük katkı sağlayacağı varsayımını ifade edebilir, • Ulusların tarih öğretim programlarının, uluslarının geçmişini ve o anına ilişkin bakış açılarını sunduklarını ileri sürebilir, • “Yeni Tarih Yaklaşımının” yaratıcı tarih öğretimi ile öğrencilere tarihsel kaynakların sunulması ve onların kendi başlarına olguları “inşa etmeleri” ve “keşfetmeleri”ni istediğini kavrayabilirsiniz. Özet Tarih derslerinin sıkıcı olduğuna ve ileri yaşlarda öğretilebileceğine dair ileri sürülen ciddi iddialar tarih derslerinin nasıl öğretilebileceğine ve tarihin ne olduğuna yönelik tarih eğitimcilerini ciddi tartışmalara yöneltmiştir. Tarihin neliğine dair verilen cevaplar farklılık gösterse de tarih öğretiminin, bilimin metodolojik bakış açısını içermesi gerektiğine dair cevaplar genel olarak uzlaşmaktadır. Metodolojik bir yaklaşımla tarih öğretimine bakış, İngiliz okullarında sorgulama temelli bir tarih anlayışını oluşturmuştur. Türkiye ve Amerika’da ise yapılandırmacı eğitim yaklaşımı çerçevesinde sosyal bilgiler/tarih öğretimini şekillendirmiştir. Sosyal Bilgiler Derslerinde Tarih Konularının Öğretimi 117 İsmail Hakkı Demircioğlu “Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar”, Anı, Ankara, 2014 Alana ait teorik bilgilerin yanında öğrencileri aktif kılacak öğretim yöntem ve stratejilerini uygulama örnekleri eşliğinde bulabileceğiniz eser, öğrenci merkezli derslerinize rehberlik etmeyi hedefliyor. John Nichol “Tarih Öğretimi”, (Mustafa Safran çev.), Çağrı Matbaacılık Bu çalışma okuyuculara gelişmiş ülkelerin 8-18 yaş grubu öğrencilerine tarihi öğretme konusunda kullandıkları stratejileri sunmaktadır. Mustafa Safran (Ed.) “Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri”, Yeni İnsan, İstanbul, 2014 Bu çalışma tarih öğretiminin dünden bugüne gelişimini içeren ve tarih öğretimine yönelik çok sayıda makalenin yer aldığı zengin bir literatürü içermektedir. Muammer Güler (Ed.) “Tarih Öğretim Yöntemleri”, Nobel, Ankara, 2015 Bu kitap tarih öğretiminin Türkiye’de gelişiminin açıklandığı, amaç ve kavramlarının yer aldığı, öğrenme teorileri, öğretim yöntemlerinin açıklandığı ve tarih öğretimi konusunda seçilmiş bibliyografyanın yer verildiği öğretmen adaylarının ve öğretmenlerin tercih edebileceği alana özgü önemli bir çalışmadır. Mustafa Safran-Dursun Dilek (Ed.) “21. yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi”, Yeni İnsan, İstanbul, 2008 Bu kitapta tarihin vatandaşlık eğitimi kapsamında algılar, kimlik, kültür, uluslararası düzlemde tarih öğretim anlayışlarına ve tarih öğretimine yönelik uygulamalı çalışmalara yer verilmiştir. İnternet Siteleri: http://www.tarihegitimcileri.org.tr/ Kaynakça Aktın, K. (2011). Türkiye, İngiltere ve ABD sosyal bilgiler/tarih ders kitaplarında yapılandırmacı yaklaşım; II. Dünya Savaşı örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Aktın, K. (2005). 1930-1950 dönemi orta öğretim tarih ders kitaplarında tarihçilik anlayışı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ashby, R. (2004). Developing a concept of historical evidence: Students’ ideas about testing singular factual claims. http://www.heirnet.org/2004conference/papers/Ashby.doc adresinden erişilmiştir. 118 Sosyal Bilgiler Eğitimi Ata, B. (1998). İngiltere’de Piaget ve Bruner’in görüşlerinin ilköğretimde tarih öğretimine yansıması üzerine bir araştırma, http://www.egitim.aku.edu.tr/bahriata2.doc adresinden erişilmiştir. Booth, M.B. (1994). Congnition in history: A British perspective. Educational Psychologist, 29(2), 61-69. Carr, E. H. (1996). Tarih nedir, (Çev: M. G. Göktürk). İstanbul, İletişim Yayınları. Cooper, H. & D. Dilek (2007). Türkiye ve İngiltere’de ilköğretim öğrencilerinin tarihsel sorgulama süreçleri üzerine karşılaştırmalı bir çalışma: empatik, eleştirel ve yaratıcı düşünme, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory and Practice), İstanbul, 7(2), ss. 681-726. Demircioğlu, H. İ. (2006). Lise öğrencilerinin tarih dersinin amaçlarına yönelik görüşleri, http://www.tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2006_cilt4/sayi_2/153-164.pdf adresinden erişilmiştir.. Dilek, D. (2001). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Dilek, D. (2002). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Jackson, J. S. (2003). World history, Glencoe McGraw-Hill. Texas Education. Jenkins, K. (1997). Tarihi yeniden düşünmek. (Çev.Bahadır Sina Şener). Ankara, Dost Kitapevi. Fitzgerald, J. (1983). History in the curriculum: Debate on aims and values. History and Theory. The Philosophy of History Teaching : Blackwell Publishing for Wesleyan University 22(4). 81-100 Foster, S. J (1998). Politics, paralels and perennial curriculum questions: The battle over school history in England and the United States. The Curriculum Journal, 9(2) 153-164. Gürkan, T. (1980). Bruner’in öğretim kuramı üzerine bazı düşünceler. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 13 (1-2) 207-222. Kabapınar, Y. (2003). Eğitim pedagojisi ve tarih metodolojisi açısından İngiliz tarih ders kitaplarına bir bakış. Tarih ve Toplum, 2 ( 230), 104-111. Lorence, J. J. (1981). The critical analysis of documentary evidence: Basic skills in the history classrom, Paper presented at Annual Meeting of the American Historical Association (96th), Los Angeles, CA.s.1-12 NCHS (2004). National center for history in the schools. http://www.nchs.ucla.edu/standards. html. adresinden erişilmiştir. NCSS (2004) National standards for social studies teachers. Program standart for the initial preparation of social studies teachers. Volume II http://www.socialstudies.org/ adresinden erişilmiştir. Nichol, J. & O’Connell K. (2001). History curricula from around the world for 21st Century. http://centres.exeter.ac.uk/historyresource/journal3/inthistoryproject.pdf adresinden erişilmiştir. Rogers, P.J. (1978). The new history theory into practice. London: The Historical Association. Sosyal Bilgiler Derslerinde Tarih Konularının Öğretimi 119 Oral, E. & Aktın, K. (2010). Coltham & Fınes and P.J. Rogers: their contrıbutıons to history education – A Turkish perspective, International Journal of Historical Learning, Teaching and Research, 9(1), 27-31. Özbaran, S. (1992). Tarih ve öğretimi. İstanbul, Cem Yayınevi. Özbaran S. (2002). Güdümlü tarih. İstanbul, Cem Yayınevi. İlköğretim Sosyal Bilgiler (4-5./6-7. Sınıflar) Öğretim Programı. h p:// kb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=38 adresinden erişilmiştir. Haldun, İ. (1968). Mukaddime. (Çev. Z. Kadiri Ugan). İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı. Şark İslam Klasikleri Yayınları:25 Siebörger, R. (2006) In the beginning.... Where to start in history teaching? SA Society for History Teaching Conference School of Education Potchefstrooom University of Cape Town http:// web.uct.ac.za/depts/educate/download/sasht06.pdf. adresinden erişilmiştir. Shephard, C., Reid, A., & Shephard, K. (1998). Peace and war, The School History Project Official Text. Discovering The Past Y9. Yapıcı, G. (2006). Dört kültürde tarih öğretimi yaklaşımı: İngiltere, Fransa, İsviçre ve Türkiye örnekleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Türkdoğan, O. (1989) Bilimsel değerlendirme ve araştırma metodolojisi. İstanbul, MEB Yayınları Vella, Y. (2001). Yaratıcı tarih öğretimi. Milli Eğitim Dergisi, Sayı 150. Mart, Nisan, Mayıs (B. Ata, Çev). http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/150/vella_ata.htm. adresinden erişilmiştir. 4. BÖLÜM KANITA DAYALI TARİHSEL KURGU YAZMA Prof. Dr. Hilary COOPER Cumbria Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Tarihsel sorgulama sürecinde tarihsel imgelemin rolünü fark edebilir, • Öğrencilerinizi tarihsel sorgulama süreçlerine dâhil etmenin önemini kavrayabilir, • Öğrencilerinizin tarihsel kanıtlar temelinde imgelemlerini kullanabilecekleri ve küçük tarihçiler gibi çalışabilecekleri uygulamalı bir etkinliğin nasıl düzenlenip yürütülebileceği konusunda fikir edinebilirsiniz. Özet Bu bölüm, Kuzey İngiltere’de Brougham yakınlarında Ortaçağdan kalma bir kalenin kalıntılarını ziyaret eden 9-10 yaşlarındaki öğrencilerle yapılan bir durum çalışmasını konu edinmektedir. Çalışma, dört yarım gün sürmüştür. Kale ziyareti gerçekleştirilmeden önce çocuklara kale hakkında temel bilgiler verilmiş ve resimler gösterilmiştir. Sonrasında çocuklar küçük gruplar halinde çalışma yapmışlardır. Gruplardan her biri kale hakkında yapmak istedikleri araştırmayla ilgili hangi soruları hazırlayacaklarına, hangi kanıtı araştıracaklarına ve kanıtları nasıl kayıt altına alacaklarına (not alma, çizim, görüntüleme, sesli kayıt, fotoğraf çekme gibi) karar vermişlerdir. Ziyaret sırasında her grup kendi araştırmalarına uygun verileri 132 Sosyal Bilgiler Eğitimi Sonuç Bu çalışma kaynaklar hakkında bilişsel çıkarımlar yapma ve varsayımlarda bulunma ile kaynaklara dayalı tarihsel imgelem arasındaki ilişkinin basit bir analizi gibi görünebilir. Fakat çocuklar bunu işbirlikli çalışarak ve yetişkinlerden destek almadan çok kısa bir surede yazdı. Ve bu çocuklar sadece 10 yaşındaydılar. Yine bu analiz basit bir şekilde bu bolumun başında verilen tarihsel imgelem tanımlarıyla uyumludur. Ve olgunlaştıkça bu çocuklar, tarihî yerleri gezerken daha ileri düzeyde bir etkileşim geliştireceklerdir. Kaynakça Collingwood, R.G. (1939) An Autobiography, Oxford: Oxford University Press Collingwood, R.G. (1946) The Idea of History, Oxford: Clarendon Press Elton, G.R. (1970) ‘What Sort of History Should we Teach?’ in M. Ballard 9ed.) New Movements in the Studying and Teaching of History, London: Temple Smith Department for Education and Skills) (2007) 2020Vision, Report of the Teaching and Learning group, London; (DfES) Kitson Clarke, G. (1967) The Critical Historian, London: Heinemann Ryle, G. (1979) On Thinking, Cambridge: Cambridge University Press Brougham Kalesi hakkında daha çok bilgi edinmek için web adresleri: www.visitcumbria.com www.edgeguide.co.uk http://en.wikipedia.org/wiki/Brougham_Castle 5. BÖLÜM T.C. İNKILÂP TARİHİ ve ATATÜRKÇÜLÜK EĞİTİMİ Yrd. Doç. Dr. Beytullah KAYA Bülent Ecevit Üniversitesi Bu metni inceleyerek, • Cumhuriyet döneminde Tarih öğretim programlarında meydana gelen değişmeleri açıklayabilir, • Oluşturmacı (yapılandırmacı) yaklaşıma yönelik olarak hazırlanan, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi programlarının genel özelliklerini ifade edebilir, • İlköğretim ve orta öğretimde öğretimi yapılan T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük programlarının içeriğini açıklayabilir, • T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde oluşturmacı yaklaşıma yönelik etkinlikler hazırlayabilirsiniz. Özet Bu çalışmada, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin tarihsel gelişimi irdelenmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren tarih programlarının gelişim ve değişimi gözden geçirilmiş ve tarih programlarının genel amaçları ortaya konulmaya çalışılmıştır. 1980’lerden sonra T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin okullarda bir ders olarak okutulması süreci ortaya konulmuştur. Tarih ve T.C. İnkılâp Tarihi programlarının genel özellikleri, programın yapısı, programın içeriğindeki değişiklikler incelenmiştir. Bu bağlamda oluşturmacı yaklaşıma yönelik hazırlanan T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin ilköğretim ve orta 148 Sosyal Bilgiler Eğitimi Derslerde öğrencilere konuları anlatmak ya da okutmak yerine öğrencilerin sosyal etkileşimini ve iletişimini artırmak, bilişsel ve duyuşsal becerilerini geliştirmek amacıyla dersler farklı etkinliklerle zenginleştirilmelidir. Ayrıca oluşturmacı kurama göre işlenen derslerde, öğrencilerin farklı öğrenme yapılarına sahip oldukları göz önünde bulundurularak, etkinlikler gerçekleştirilirken öğrencilere yeterli açıklamalar yapılmalıdır. Öğretmenler, öğrencilerin tarihsel duyarlılığını geliştirmek için milli ve dini bayramlardan, mahalli kurtuluş ve kutlama günlerinden, önemli olaylardan, belirli gün ve haftalardan yararlanmalıdırlar. Öğrencilerin değerlendirilmesinde, klasik öğrenme yöntemindeki ölçme ve değerlendirme materyallerinden faklı olarak ölçme ve değerlendirme materyalleri çeşitlendirilmelidir. İlköğretim kademelerinde yeni programın uygulanmasına rağmen, ölçme ve değerlendirme boyutu hala geleneksel yöntemde kullanılan materyallerle yapılmaktadır. Öğrenciler süreç içerisinde değil de süreç sonunda değerlendirilmektedirler. Bu bağlamda öğrencilerin süreç içerisinde değerlendirilmeleri sağlanmalıdır. Öğretmenler ders işlerlerken gerekli olduğu durumlarda, öğrencilerin sosyal çevrelerini derse katma çalışması içerisinde olmalıdırlar. Öğretmenler ders kitaplarındaki bilgilerin tamamını ders saati içerisinde verme eğiliminde olmamalı, öğrencileri bireysel ve grup çalışmalarına yönlendirmelidir. Özellikle sekizinci sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Programı yeniden gözden geçirilmeli, konuların içerikleri yeniden düzenlenmeli, kazanım sayıları azaltılmalıdır. Kazanımlar daha önceki sınıflarda Soysal Bilgiler Programlarında yer alan İnkılâp Tarihi konularının kazanımlarını bütünleyen ama tekrar etmeyen tarzda belirlenmelidir. Kaynakça Akyüz, Y. (2001). Türk eğitim tarihi (8. baskı). İstanbul: Alfa Yay. Akyüz, Ö. (2010) İlköğretim sosyal bilgiler 6. sınıf öğretmen kılavuz kitabı, Ankara: Altın Kitaplar. Aslan, E. (1998) Devrim tarihi ve ders kitapları. S. Özbaran( Der.), Tarih öğretimi ve ders kitapları.(305-320). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları. Bahar, E.B. (1996). İktidar ve tarih: Türkiye’de resmî tarih tezinin oluşumu (2. baskı). İstanbul: Alfa. Copeaux, E. (1998). Türk tarih tezinden Türk İslam sentezine. A. Berktay, Çev). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demirel, Ö. (2003). Kuramdan uygulamaya eğitimde program geliştirme (5. baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Dilek, D. (2002). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi.(2. baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Eği mi 149 Dilek; D. & C. Öztürk. (2003). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Erden, M. (?). Sosyal bilgiler öğretimi. İstanbul: Alkım Yayıncılık. Gray, A. (1997). Consructivist teaching and learning. SSTA: Research Centre Report. Kaya, B. (2008). Oluşturmacı yaklaşıma göre düzenlenen T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin öğrenmeye etkisi: Bir eylem araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. MEB. (2004). Sosyal Bilgiler Dersi 4 ve 5. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu. http://ttkb. meb.gov.tr/program.aspx?islem=1&kno=38 web adresinden 25 Mayıs /2011 tarihinde edinilmiştir. MEB. (2005). Sosyal Bilgiler Dersi 6 ve 7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu. http://ttkb. meb.gov.tr/program.aspx?islem=1&kno=39 web adresinden 25 Mayıs /2011 tarihinde edinilmiştir. MEB. (2010). T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi 8. sınıf Öğretim Programı ve Kılavuzu. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sir a=&sinif=&sayfa=32 web adresinden 26 Mayıs /2011 tarihinde edinilmiştir. MEB. (2010). T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi 11. sınıf Öğretim Programı ve Kılavuzu. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=1&kno=95. web adresinden 26 Mayıs /2011 tarihinde edinilmiştir. MEB. (2008). Çağdaş Türk Ve Dünya Tarihi Öğretim Programı. http://ogm.meb.gov.tr/belgeler/ cagdas_turkdunyatarih.pdf. web adresinden 25 Mayıs /2011 tarihinde edinilmiştir. Safran. M. (2006). Tarih eğitimi makale ve bildiriler. Ankara: Gazi Kitabevi. Sakaoğlu, N. (1998). İlkokul tarih programları ve ders kitapları. S. Özbazan, (Der.), Tarih öğretimi ve ders kitapları. (s.143-152). İzmir: Dokuz Eylül. Saray, M. (2008) T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, 8. sınıf öğretmen kılavuz kitabı. Ankara: Ada Matbaacılık. Tezebay, A. S. Çelenk, N. Tertemiz, N. Kalaycı, (2000). İlköğretim programları ve gelişmeler: Program geliştirme ilke ve teknikleri açısından değerlendirilmesi. Ankara: Nobel. Toprak, Z. B.Tanör, H. Berktay, (1997). “İnkılap Tarihi” dersleri nasıl okutulmalıdır. İstanbul: Sarmal Yayınevi. Ülker, E. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler 7. sınıf öğretmen kılavuz kitabı, Ankara: Anıttepe Yay. Vygotsky, L.S., (1998). Dil ve düşünce. Çev. S. Koray.(2. Baskı). Ankara: Toplumsal Dönüşüm Yayınları(1934). Von, G.E., (1995a). “ A Constructivist Approach to Teaching”. Consructivism in Education. L. P. Steffe and J. Gale.(Ed). Lawrwnce Erlbaum Associates. Yılmaz, M.( 2005). İlk orta ve yüksek öğretimde İnkılâp Tarihi dersleri. M. Saray, ve H, Tosun, (Der) Türkiye Cumhuriyet’i İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Konularının Öğretim: Mevcut Durum Sorunlar Ve Çözüm Önerileri( 25 – 42). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 6. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE NEDEN COĞRAFYA? Doç. Dr. Kadir KARATEKİN Kastamonu Üniversitesi Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Coğrafya öğretiminin önemi fark edebilir, • Coğrafyanın sosyal bilgiler dersi bağlamında yeri ve önemini kavrayabilir, • Sosyal Bilgiler öğretim programında yer alan coğrafya kazanımları ve konularını tanıyabilirsiniz. Özet Coğrafya, yaşanılan alan ve dünya ile ilgili olması bakımından, insanların yaşantısında önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle geçmişten beri her ülkenin eğitim programlarında yer almıştır. Sosyal bilgiler dersinde de öğrencilere günümüz Türkiye’sinin ekonomik ve sosyal hayatını, tarihî ve kültürel değerlerini, turizm potansiyelini, doğal güzelliklerini ve yaşadığı doğal afetleri bütüncül bir yaklaşımla anlatabilmek için coğrafya disiplininden yardım alınması gerekir. Bu bağlamda Sosyal Bilgiler öğretim programında ağırlıklı olarak “İnsanlar, yerler ve çevreler” ile “Üretim, dağıtım ve tüketim” başta olmak üzere tüm öğrenme alanlarında coğrafya kazanım ve konularına yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler dersi, sosyal bilgiler öğretim programı, coğrafya konularının öğretimi Sosyal Bilgiler Öğretiminde Neden Coğrafya? 175 Kaynakça Ayas, C., Miller, S.L., Smith, W.R. and Tyson, C.A. (2010). Amerika Birleşik Devletlerinde Coğrafya Eğitimi Tarihine Genel Bir Bakış, International Online Journal of Educational Sciences, 2 (1), 110-132. Akbaş, O. (2008). Sosyal Bilgilerde Değerler ve Öğretimi. Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi. (Edt.) Bayram Tay ve Adem Öcal, Ankara: Pegem Akademi. Akbulut, G. (2004 a). Coğrafya ve Aktif Öğretim Yöntemleri, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1), 65-77. Akbulut, G. (2004 b). Coğrafya Öğretimi ve Yaratıcı Düşünce, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 28 (2), 215-223. Akınoğlu, O. (2006). Coğrafya Eğitimi ve Toplum, Marmara Coğrafya Dergisi, (13), 25-48. Alkış, S. (2010). Sürdürülebilirlik İçin Coğrafya Eğitimi, (Ed: R. Özey ve S. İncekara). Coğrafya Eğitiminde Kavram ve Değişimler, Ankara: Pegem Akademi. Arı, Y. (2010). Coğrafyanın Genel Eğitime Katkısı, (Ed: R. Özey ve S. İncekara). Coğrafya Eğitiminde Kavram ve Değişimler, Ankara: Pegem Akademi. Arık, R.O. (1990). Coğrafyadan Vatana, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Artvinli, E. ve Kaya, N. (2010). 1992 Uluslararası Coğrafya Eğitimi Bildirgesi ve Türkiye’deki Yansımaları, Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 93-127. Ata, B (2009). “Sosyal Bilgiler Ünitesi” Kavramı Üzerine Bazı Düşünceler, (Ed: R. Turan, A.M. Sünbül, H. Akdağ). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar -1. Ankara: Pegem Akademi. Ata, B. (2006). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, (Edt: Cemil Öztürk), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım, Ankara: Pegem Akademi. Barth, J.L. ve Demirtaş, A. (/1997). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi /Kaynak Üniteler. Ankara: YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi. Demirkaya, H. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Coğrafya Okuryazarlığı Burdur Örneği, Ankara: Pegem Akademi. Demirkaya, H. (2004). Coğrafya Eğitiminde Uluslararası Araştırma Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi, GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (3), 321-339. Doğanay, H. ve Sever, R. (2011). Genel ve Fiziki Coğrafya, Ankara: Pegem Akademi. Doğanay, A. (2005). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programları, (Ed: C. Öztürk-D. Dilek), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (Yeni Programa Göre Geliştirilmiş), 5. baskı, Ankara: Pegem Akademi. Engin, İ., Akbaş, Y. ve Gençtürk, E. (2003). “I. Coğrafya Kongresinden Günümüze Liselerimizde Müfredat Programındaki Değişimler” Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 157. Erden, M. (Tarihsiz), Sosyal Bilgiler Öğretimi, İstanbul: Alkım Yayınevi. Erkal, M.E. (1982). Sosyoloji (Toplumbilim), Trabzon: K.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, Genel Yayın No:2. 176 Sosyal Bilgiler Eğitimi Fer, S. ve Cırık, İ. (2007). Yapılandırmacı Öğrenme: Kuramdan Uygulamaya, İstanbul: Morpa Yayınları. Garcia, J. & Michaelis, J. U. (2001). Social Studies for Children A Guide to Basic Instruction, Allyn and Bacon. Geçit, Y. (2010). Coğrafya Eğitimi Araştırmalarında Temel Yönelimler, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10 (2), 923-987. Gençtürk, E. (2013). Coğrafya Okuryazarlığı, (Ed: E. Gençtürk ve K. Karatekin), Sosyal Bilgiler İçin Çoklu Okuryazarlıklar, Ankara: Pegem Akademi. Gençtürk, E. ve Karatekin, K. (2011). The Position of the Geography in the Elementary Curriculum from one Discipline to the Interdisciplinary Approach: Reform Movements from 1985 to Present, Proceedings of the IGU-CGE Istanbul Symposium (Building Bridges Between Cultures Through Geographical Education). 8-10 July 2010 Fatih University, IstanbulTurkey. ss. 59-66. Girgin, M. (2001). Neden Coğrafya Öğreniyoruz?, Doğu Coğrafya Dergisi, 7 (5), 127-143. Gritzner, C. F. (2003). Why Geography? Journal of Geography. 102(2), p. 90-91 Karabağ, S. (2007). Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitimi,(Ed: S. Karabağ, ve S.Şahin), Ankara: Gazi Kitabevi. Karatekin, K. (2013). Çevre Okuryazarlığı, (Ed: E. Gençtürk ve K. Karatekin), Sosyal Bilgiler İçin Çoklu Okuryazarlıklar, Ankara: Pegem Akademi. Karatekin, K. (2011) Sosyal Bilgilerde Çevre Eğitimi, (Ed: R. Turan, A.M. Sünbül ve H. Akdağ). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar - II, Ankara: Pegem Akademi. Kaymakçı, S. (2009). Yeni Sosyal Bilgiler Programı Neler Getirdi?, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Reşat Genç’e Armağan Özel Sayısı, Ankara, 2009, s. 1530–1545. MEB, (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: MEB. Yayınları. Meydan, A. (2011). Sosyal Bilgilerde Coğrafyanın Yeri ve Önemi, (Editörler: R. Turan ve K. Ulusoy), Sosyal Bilgilerin Temelleri, Ankara: Pegem Akademi. Oruç, Ş., Tokcan, H. ve Demirkaya, H. (2006). Osmanlı Dönemi Coğrafya ve Coğrafya Öğretimi Yapılandırmacı Yaklaşıma Bir Örnek, Ankara: Beyazkalem Yayıncılık. Özçağlar, A. (2003). Coğrafyaya Giriş, Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık. Özey, R. (2010). Coğrafya’da Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Öğretmen - Öğrenci İlişkisi, (Ed: R. Özey ve S. İncekara). Coğrafya Eğitiminde Kavram ve Değişimler, Ankara: Pegem Akademi. Öztürk, C. (2011). Sosyal Bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinlerarası Bir Bakış, (Editör: Cemil Öztürk), Sosyal Bilgiler Öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi, Ankara: Pegem Akademi. Öztürk, C. ve Deveci, H. (2011). Farklı ülkelerin Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerlendirilmesi, (Ed: Cemil Öztürk), Farklı Sosyal Bilgiler Öğretim Programları, Ankara: Pegem Akademi. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Neden Coğrafya? 177 Öztürk, M. (2007). Coğrafya: Gelişim, İçeriği, Eğitimi, (Ed: S. Karabağ ve S. Şahin). Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitimi, Ankara: Gazi Kitabevi. Safran, M. (2008). Sosyal Bilgiler Öğretimine Bakış, (Editörler: Bayram Tay ve Adem Öcal), Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ankara: Pegem Akademi. Savage, T.V.& Armstrong, D.G. (2000). Effective Teaching in Elementary Social Studies, New Jersey: Prentice- Hall. Tolan, B. (1978). Toplum Bilimlerine Giriş, Ankara: Kalite Matbaası. Tomal, N. (2009). Coğrafya Derslerinde Edinilen Bilgilerin Günlük Hayatta Kullanılma Durumları, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17, (1), 229-240. Turan, Ş.(2011). Moğolların Anadolu’yu İstilası Sonrası Batı Anadolu’da Türkmen Tarzında Şekillenme, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 185-194. Ünlü, M. (2011). Coğrafya Derslerinde Coğrafi Becerilerin Gerçekleşme Düzeyi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4). 2155-2172. Zeybek, H.İ. (2009). Coğrafya, (Edt: A. S. Bilgili). Sosyal Bilgilerin Temelleri, Ankara: Pegem Akademi. 7. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ve SİYASET BİLİMİ Doç. Dr. Semih AKTEKİN Milli Eğitim Bakanlığı Bu metni inceleyerek; • “Siyaset bilimi”nin kapsamını kavrayabilir, • Siyaset biliminin sosyal bilgiler dersindeki yeri ve önemini değerlendirebilir, • Siyaset ve vatandaşlık konularının öğretimiyle ilgili boyutları fark edebilirsiniz. Özet Siyaset bilimi siyasal otorite ile ilgili kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlemesinde rol oynayan davranışların bilimidir. Toplum ve devlet yönetimiyle ilgisi dolayımıyla, toplumu oluşturan bireyleri aktif birer vatandaş olarak yetiştirmeyi amaçlayan sosyal bilgiler derslerinin yararlanacağı disiplinlerin başında gelir. Yakın dönemlere kadar geleneksel odak noktası devlet ve resmî kurumlar iken; günümüze doğru geldikçe iktidar ilişkilerinin gayriresmî unsurları, sivil toplum, kamuoyu vb. kavramlar da siyaset biliminin ilgilendiği konular haline gelmiştir. Siyaset bilimi, ilköğretim düzeyindeki çocuklara ilginç gelecek güç, otorite, adalet gibi kavramlarla da ilgilenir. Sosyal Bilgiler programında yer alan 6.sınıf “Demokrasinin Serüveni”, 7. sınıf “Ekonomi ve Sosyal Hayat ile Bir Arada Olmak İçin” gibi üniteler; siyaset bilimi konularıyla doğrudan ilişkilidir. Bu üniteler dışında diğer ünite ve öğrenme alanlarının çoğunda da siyaset bilimini ilgilendiren birçok konuya yer verilmektedir. 190 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Çetin, H. (Editör), (2012). Siyaset Bilimi. Ankara: Orion Kitabevi. Daver, B. (1993). Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi. Danziger, J. N. (1998). Understanding the Political World. A Comparative Introduction to Political Science. New York: Longman. Farris, P. J. (2007). Elementary and Middle School Social Studies. Long Grove: Waveland Pres. Kapani, M. (2004). Politika Bilimine Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi. Kışlalı, A.T.(1990). Siyaset Bilimi. Ankara: İmge Kitabevi. Marsh, D. and Stoker, G. (1995). Theory and Methods in Political Science. New York: Palgrave. McNaughton, N. (1997). Success in Politics. London: John Murray. MEB (2004). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4.-5. Sınıf Programı. Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. MEB (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6.-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Parker, W. C. (2009). Social Studies in Elementary Education. Boston: Pearson. Türköne, M. (Editör). (2009). Siyaset. İstanbul: Opus Yayınları. Zevin, J. (2007). Social Studies for the Twenty-First Century. London: Lawrence. 8. BÖLÜM ANTROPOLOJİ Yrd. Doç. Dr. Nesrin AKINCI ÇÖTOK Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Antropolojinin temel kavramlarını öğrenebilir, • Antropolojinin alt disiplinlerini tanıyabilir, • Antropolojik kuramları analiz edebilir, • Antropoloji bilimine dair genel bir farkındalık kazanabilir, • Sosyal bilgiler öğretim alanı için gerekli Antropolojik bilgiye sahip olabilirsiniz. Özet “İnsan bilimi” olarak ifade edilen sınırları çok geniş bir bağlamda hareket alanına sahip bir bilim olan antropoloji, insanı fiziksel ve kültürel yönden analize tabi tutmaktadır. İnsanın ilk olarak ortaya çıkışı, geçirdiği evreler, fiziksel özelliklerinin çeşitliliği ve diğer canlılardan ayırt edici yapısı, antropolojinin insanı ele alışında biyolojik yönden inceleme alanıdır. Diğer taraftan insanın, topluluk içinde yaşamasının gelenek ile toplumsal pratikler noktasından incelenmesi, insanın sosyal ve kültürel varlık olarak ele alınması ise antropolojinin kültürel yönden inceleme alanına işaret etmektedir. Antropoloji insanın hem biyolojik hem kültürel yönünü inceleme alanına dahil ederken insanın bütünselliğine de vurgu yapmak- Antropoloji 207 Kaynakça COMTE, August (2001). Pozitif Felsefe Kursları, Türkçesi: Erkan Ataçay, İstanbul: Sosyal Yayınları EMBER,Malvin ve Carol,R.Ember (1999). Anthropology, USA: Prentice- Hall, Inc. Simon ve Schuster/A Viacom Company GİDDENS, Anthony (2011). Sosyolojinin Savunusu, çev: İbrahim Kaya, İstanbul: Say Yayınları HAVİLAND, William, A. (2002). Kültürel Antropoloji, çev: Hüsamettin İnaç, Seda Çiftçi, İstanbul: Kaknüs Yayınları HOWARD, Michel,C ve Janet Dunaif-Hattis (1997). Anthropology, Understanding Human Adaptation, New York, USA: Harper Collins Publishers İÇLİ, Gönül (2008). Sosyolojiye Giriş, Ankara: Anı Yayıncılık KOTTAK, Conrad, Philip(2008). Antropoloji, İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış, Ankara: Ütopya Yayınevi MAKSUDYAN, Nazan (2005). Türklüğü Ölçmek, İstanbul: Metis Yayınları ÖZBUDUN, Sibel, Balkı Şafak ve N.Serpil Altuntek (2006). Antropoloji, Kuramlar, Kuramcılar, Ankara: Dipnot Yayınları, ÖZLEM, Doğan (1986). Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi, İstanbul: Remzi Kitabevi ÖZTÜRK, Cemil (2009). “ Sosyal bilgiler: toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış”, Sosyal Bilgiler Öğretimi, 1-31, yazarlar: Acun, İ., Akengin, H., Ata, B., Baysal, N., Demircioğlu, İ.H., Doğanay, A., Gültekin, M., Kabapınar, Y., Yanpar, T., Yaşar, Ş., Yel, Selma., Yılmaz, K., editör: Cemil Öztürk, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, PARKER, Walter, C ve John Jarolimek(1997). Social Studies in Elementary Education, editör: Bradley J.Potthoff, USA: Prentice Hall Inc., Macmillan Publishing Company, PRITCHARD, E, Evans (2005). Sosyal Antropoloji, İstanbul: Birey Yayınları PUNCH, Keith, F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş, Çev: Dursun Bayrak, H. Bader Arslan, Zeynep Akyüz, Ankara: Siyasal Kitabevi SARAN, Nephan (1989). Antropoloji, Ankara: Inkilap Yayınları TEZCAN, Mahmut (1996). Kültürel Antropoloji, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları WALLACE, A, Ruth ve Alison Wolf (2004). Çağdaş Sosyoloji Kuramları, çev: Leyla Elburuz ve Rami Ayas, , İzmir: Punto Yayınları WELLS, Calvin (1994). Sosyal Antropoloji Açısından İnsan ve Dünyası, İstanbul: Remzi Kitabevi 9. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ve PSİKOLOJİ Yrd. Doç. Dr. Metin DENİZ Bartın Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Psikoloji biliminin temelini ve psikolojiyi tanımlayabilir, • Gelişim ve öğrenme ile ilgili temel kavramları açıklayabilir, • Piaget’nin somut ve soyut işlemler evrelerini açıklayabilir, • Erikson’un kişilik kuramını açıklayabilir, • Kimlik ediniminde sosyal değişkenlerin rolünü kavrayabilirsiniz. Özet İnsan, biyolojik bir varlık olmanın yanında aynı zamanda psikolojik ve sosyal bir varlıktır. Bireyler hem sosyal hem de fiziksel çevreleriyle karşılıklı etkileşim içerisinde bulunarak belirli bir davranış örüntüsü ortaya koyarlar. Dolayısıyla, psikoloji bilimi, insan doğasını irdelerken aynı zamanda daha geniş anlamda diğer sosyal bilimler alanlarıyla ilişkilendirilmelidir. Bireyin ve içerisinde bulunduğu toplumun geçmiş ve gelecek bağlamında var olan ilişkisini de bağlı disiplinlerle inceleyen sosyal bilgiler, bireyin özellikle toplumsallaşması sürecini ve yaşam boyu ortaya çıkan fiziksel, bilişsel ve psikososyal değişimleri ele alan psikoloji disiplini ile de yakından ilişkilidir. Özellikle sosyal bilgiler öğretimi sürecinde hedef kitlenin belirtilen gelişim alanlarındaki gelişimsel özellikleri dikkate alınarak bir öğretim programı yürütülmesi ve bireysel ve toplumsal olarak “iyi yurttaş olma” 220 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Ahioğlu-Lindberg, E.N. (2011). Piaget ve Ergenlikte Bilişsel Gelişim. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 1–10. Akbağ, M. (2010). Gelişim Psikolojisi Konularına Giriş: Kavramlar, İlkeler, Dönemler. M.E. Deniz (Ed.). Eğitim Psikolojisi (s. 23–46) Ankara: Maya Akademi. Arı, R. (2006). Gelişim ve Öğrenme: Testlerle Desteklenmiş 3. Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Arslan, E. (2010). Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim. M. E. Deniz (Ed.). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim (s. 1–26). Ankara: Maya Akademi. Budak, S. (2005). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Burger, J. M. (2006). Kişilik. (Çev. İ.D.E. Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayınları Can, G. (2010). Kişilik Gelişimi. B. Yeşilyaprak (Ed.). Eğitim Psikolojisi: Gelişim-Öğrenme-Öğretim (s. 117–151) Ankara: Pegem Akademi. Charles, C.M. (2003). Öğretmenler için Piaget İlkeleri. (Çev. G. Ülgen). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Çeçen, A.R. (2010). Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi. M.E. Deniz (Ed.). Eğitim Psikolojisi (s. 71– 114) Ankara: Maya Akademi. Daco, P. (1989). Çağdaş Psikolojinin Olağanüstü Başarıları. (Çev. O. A. Gürün). İstanbul: İnkılap Kitabevi. Eldeleklioğlu, J. (2010). Kişilik Gelişimi. M.E. Deniz (Ed.). Eğitim Psikolojisi (s. 115–136) Ankara: Maya Akademi. Feldman, R. S. (1996). Understanding Psychology. New York: McGraw Hill Inc. Fidan, N. (1985). Eğitim Psikolojisi: Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Alkım Yayınları. Freedman, J.L., Sears, D.O. ve Carlsmith, J.M. (2003). Sosyal Psikoloji. (Çev. A. Dönmez. Ankara: İmge Kitabevi. Gander, M.J., & Gardiner, H.W. (2004). Çocuk ve Ergen Gelişimi. (Çev. A. Dönmez, N. Çelen, B. Onur). Yay. Haz. Bekir Onur. Ankara: İmge Kitabevi. Gürün, O. A. (1991). Psikoloji Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi. İnanç, B.Y., Bilgin,M. & Atıcı, M.K. (2007). Gelişim Psikolojisi: Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Günümüzde İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi. Keklik, İ. (2010). Bilişsel Gelişim. İ. Yıldırım (Ed.). Eğitim Psikolojisi (s. 61–95). Ankara: Anı Yayıncılık. Kelecioğlu, H. (1992). Güdülenme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 175–181. Kılıç, M. (2010). Öğrenmenin Doğası. B. Yeşilyaprak (Ed.). Eğitim Psikolojisi: Gelişim-ÖğrenmeÖğretim (s. 153–180) Ankara: Pegem Akademi. Sosyal Bilgiler ve Psikoloji 221 Köksal-Akyol, A. (2002). Bilişsel Gelişim. A. Ulusoy (Ed.). Gelişim ve Öğrenme (s. 37–58). Ankara: Anı yayıncılık. MEB, (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6–7). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü. Miller, P. H. (2008). Gelişim Psikolojisi Kuramları. (Çev. Z. Gültekin). Yay. Haz. Bekir Onur. Ankara: İmge Kitabevi. Morgan, C. T. (2010). Psikolojiye Giriş. (Çev. Edit. S. Karakaş, R. Eski). Konya: Eğitim Akademi. Morris, C. H. (2002). Psikolojiyi Anlamak.(Çev. Edit. H. B. Ayvaşık, M. Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Özer, A. (2010). Kişilik Gelişimi. İ. Yıldırım (Ed.). Eğitim Psikolojisi (s. 143–169). Ankara: Anı Yayıncılık. Senemoğlu, N. (2007). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gönül Yayıncılık. Steinberg, L. (2007). Ergenlik. (Çev. Ed. F. Çok). Ankara: İmge Kitabevi. 10. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ve SOSYOLOJİ Doç. Dr. Mehmet Cem ŞAHİN Ankara Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Sosyoloji biliminin konusunu ve kapsamını kavrayabilir, • Sosyolojinin temel kavramlarını ifade edebilir, • Sosyolojinin ülkemizdeki gelişimini açıklayabilirsiniz. Özet Sosyoloji bilimi; toplum içindeki bireyi, grupları, kurumları, bunlar arasındaki ilişki ve etkileşimleri, yine bunlardan ayrı ayrı veya müştereken kaynaklanan sorunları ve meseleleri, bağlantılar kurarak inceleyen bir bilim dalıdır. Sosyolojinin inceleme alanına toplum, kültür, sosyal ve kültürel değişme, toplumsal kurumlar, sosyal statü, toplumsal rol gibi kavramlar girer. Bu nedenle sosyoloji biliminin çalışma alanı, sosyal bilgiler dersinin kapsamıyla yakından ilişkilidir. Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, sosyolojik kavramlar, Türkiye’de sosyolojinin gelişimi Sosyal Bilgiler ve Sosyoloji 241 Kaynakça Akan, V. (2003). Birey ve Toplum. Sosyolojiye Giriş. (Edt: İhsan Sezal). Ankara: Martı Kitap ve Yayınevi. Aktay, Y. (2002). Türk Sosyolojisinin Özdüşünümselliğine Katkı: Siyaset ve Sosyolojinin Eklemlenmesi Üzerine. Tezkire Dergisi. Sayı: 25. s. 62-76. Arslantürk, Z. (2009). Sosyoloji. Çamlıca Yayınları. İstanbul. Bauman, Z. (2004). Sosyolojik Düşünmek. (Çev: Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Coser, L; Buford, R; Patricia, S. ve Steven, N. (1983). Introduction to Sociology. New York: Harcourt Brace Jovanovich Inc. Coşkun, İ. (1991). Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. (Edt: İsmail Coşkun). İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Ergun, D. (1985). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde Sosyoloji ve Gelişmesi. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt:8. s. 2160-2163. Fichter, J. (1994). Sosyoloji Nedir. Ankara: Attila Kitabevi. Giddens, A. (2005). Sosyoloji. (Yay. Haz: Cemal Güzel). Ankara: Ayraç Yayınları. Gökçe, B. (2002). Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi ve Örgütlenme Süreci. Sorgulanan Sosyoloji. (Edt: Mehmet Çağatay Özdemir). Ankara: Eylül Yayınları. Haviland, W. (2002). Kültürel Antropoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları. İlyasoğlu, A. (1985). Türkiye’de Sosyolojinin Gelişmesi ve Sosyoloji Araştırmaları. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt:8. s. 2164-2174. Kayalı, K. (2000). Türk Düşünce Dünyasının Bunalımı. İstanbul: İletişim Yayınları. Kongar, E. (1995). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi. Kottak, C. P. (2002). Antropoloji. İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. Ankara: Ütopya Yayınları. Özer, İ. (2003). Toplumsal Gelişme/Değişme. Sosyoloji. (Edt: İhsan Sezal). Ankara: Martı Yayınevi. Sezal, İ. (2003). Neden Sosyoloji. Sosyolojiye Giriş. (Edt. İhsan Sezal). Ankara: Martı Kitap ve Yayınevi. Tylor, E. B. (1958). Primitive Culture. NewYork: Harper Torchbooks. Wulf, C. (2009). Tarihsel Kültürel Antropoloji. (Çev: Özgür Dünya Sarısoy). Ankara: Dipnot Yayınları. Zuckerman, P. (2009). Din Sosyolojisine Giriş. (Çev: İhsan Çapçıoğlu ve Halil Aydınalp). Ankara: Birleşik Yayınları. 11. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER DERSLERİNDE EKONOMİ KONULARININ ÖĞRETİMİ Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN Sinop Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Ekonomi kavramını farklı bakış açılarıyla tanımlayabilir, • Ekonomi eğitiminin gerekliliğini günlük yaşamdan hareketle küresel perspektifle ilişkili bir bağlamda açıklayabilir, • Okullarda ekonomi eğitiminin standartları ve göstergelerini sınıf düzeylerine göre açıklayabilir, • Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan ekonomi eğitimi ile ilgili kazanımlar ve etkinlikler doğrultusunda ders planı hazırlayabilirsiniz. Özet Dünya nüfusunun hızla artması, dünya ekonomik kaynaklarının kıt ya da sınırlı olması üretim kaynaklarının dengeli bir şekilde dağılımının sağlanmasını ve ekonomiden anlayan bilinçli üretici ve tüketici vatandaşların yetiştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu ihtiyaca karşılık olarak ekonomi eğitimi 20. yüzyılın sonlarına doğru okulların öğretim programlarında yerini almıştır. Ekonomi eğitimi ile öğrencilerin ihtiyaç duydukları iş yaşamı ile ilgili bilgileri öğrenebilmeleri, sorun çözme ve ekonomik karar verme becerilerini geliştirmeleri ve dünyayı daha iyi anlamaları hedeflenmiştir. Ekonomi eğitimine dikkat çekmek bağlamında bu bölümde ekonomi 264 Sosyal Bilgiler Eğitimi Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri İnternet Siteleri Voluntary National Content Standard ın Economics 2nd edition http://store.councilforeconed. org/national-economics-standards.html National Schools Committee for Economic Education http://www.nscee.org/ Site içerisinde öğretmenlerin ekonomi eğitimi ile ilgili derslerde kullanabileceği uygulamalı çalışmalar yer almaktadır. Foundation for Teaching Economics- http://www.fte.org/ National Association of Economic Educators http://www.aeaweb.org/RFE/showRes.php?rfe_ id=1020&cat_id=45 American Economic Association http://www.aeaweb.org/ Kaynakça Alkin, E., Yıldırım, K., Özer, M. (2005). İktisada giriş. İ. Şıklar, (Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Aslan, C. Alper, Gökkaya, A. Kürşat (2004). Avrupa Birliği’nin Eğitim Politikalarının Sosyal Bilgiler Derslerinin Genel Amaçlarına Etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (3), s.227-244. Dinler, Z. (2006). İktisada giriş (12. Basım). Bursa: Ekin Kitapevi. Farris, J. Pamela (2001)., Elementary and Middle School Social Studies. An interdisciplinary approach. (3rd Ed.). Boston, MA: McGraw Hill. Forsyth, A. (2005) Constructing social education curriculum for the twenty-first century: the role and ımportance of economics education. FOR05664. http://www.ncrel.org/engauge/skills/ econlit.htm adresinden erişilmiştir. HSSFCPS (2005). History-social science framework for california public schools kindergarden through grade twelve. http://www.cde.ca.gov/ci/cr/cf/documents/histsocsciframe.pdf. adresinden erişilmiştir. Gerek, S. ve Kurt, A.A. (2010). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi bölümlerinde ekonomi okuryazarlığına ilişkin göstergeler. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 87-97. Martorella, Peter H, Candy Beal, M, Bolick, Mason C. (2005). Teaching studies ın milde and secondary schools. New jersey, Columbus, Ohio: Pearson Merril Prentice Hall. NCEE (2010). Voluntary National Content Standard ın Economics (2nd ed.) http://store.councilforeconed.org/national-economics-standards.html adresinden erişilmiştir. NCSS (2006). K-12 Social Studies New Hampshire Curriculum Framework. www.ed.state. nh.us/frameworks. adresinden erişilmiştir. NCSSSCS (2002). Social Studies Standart Course of Study and Grade Level Competencies. http://www.ncpublicschools.org/curriculum/ adresinden erişilmiştir. Sosyal Bilgiler Derslerinde Ekonomi Konularının Öğretimi 265 Sağlam, H. İ. (2010). İlköğretim öğrencilerinin bilinçli tüketicilik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri/Educatioal Sciences: Theory & Practice, 10(4), 2531-2568. Salemi M. K., Siegfried J. J. (1999). The American economic review papers and proceedings of the one hundred eleventh annual meeting of the American economic association, The American Association. 89(2), 355-361. SBDÖP4V5 (2008) Sosyal bilgiler dersi öğretim programı 4-5. sınıf. http://ttkb.meb.gov.tr/ program2.aspx/?width=900 adresinden erişilmiştir. SBDÖP6V7 (2008) Sosyal bilgiler dersi öğretim programı 6-7. sınıf. http://ttkb.meb.gov.tr/ program2.aspx/?width=900 adresinden erişilmiştir. Yarrow, A. L. (2008). Beyond civics and the 3 r’s: teaching economics in the schools, history of education quarterly. The History of Education Society. 48(3), 397-431. Zarillo, J. (2000). Teaching elementary social studies: Principles and applications. Pearson / Merrill Prentice Hall Upper Saddle River NJ: Merril KISIM III SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR 12. BÖLÜM KÜRESELLEŞME ve SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ ÜZERİNE Doç. Dr. Erkan YAMAN Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Küreselleşme kavramını çeşitli boyutlarıyla tanıyabilir, • Küreselleşmenin eğitime yansımalarını fark edebilir, • Küreselleşmenin Tarih ve sosyal bilgiler eğitimi üzerindeki olumlu etkilerini fark edebilir, • Küreselleşmenin tarih ve sosyal bilgiler eğitimi üzerindeki olumsuz etkilerini fark edebilirsiniz. Özet Küreselleşme eğitim, siyaset, ekonomi, teknoloji, kültür gibi pek çok alanda etkisini şiddetli bir şekilde göstermektedir. Bu durum global bir köy olan dünyada pek çok olumlu ve olumsuz gelişmelere neden olmaktadır. Eğitimle ilgili konularda ülke sınırları aşılmış, küresel birey yetiştirilmesi kaygısı yaşanmaya başlamıştır. Bunun için Bologna süreci, Erasmus hareketliliği, yurt dışında eğitim gibi pek çok uygulama başlamış, UNESCO ile tüm dünya bireylerinin eğitim hakkından yararlanması çalışmalarına kendisine üye olan ülkelerde hız verilmiştir. Öte yandan bu etki, ülkelerin eğitim programlarına yansımıştır. Özellikle sosyal bilgiler ve tarih programları bu durumdan olumlu ve olumsuz şekillerde etki- Küreselleşme ve Sosyal Bilgiler Eğitimi Üzerine 281 Kaynakça Aktay, Y. (2002). Global Possibilities in Education-Opportunity Equality and Emancipatory Opportunities in Globalizing World, Educational Sciences: Theory & Practice, 2(1), 7-22. Amoore, L. & Langley, P. (2001). Experiencing globalization: Active teaching and learning in international political economy, International Studies Perspectives, 2, 15-32. Ataünal, A. (1994). 21. Yüzyıla Girerken Eğitim, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10. Aydın, M. K. (2000). Neoliberal dalga ya da küreselleşme, Bilgi, Sosyal Bilimler Dergisi, 2. Bates, R. (2002). Administering the global trap, the role of educational leadership, Educational Management And Administration, 30(2), 139-156. Bell, J. (1999). Doing your research Project. Buckingham, USA: Open University Press. Berger, L. P. & Huntington, S. P. (2006). Bir küre bin küreselleşme, çağdaş dünyada kültürel çeşitlilik. Çev. A. Ortaç. Kitap Yayınevi. Büyükbaş, H. & Ören, K. (2005). Küreselleşme, birleşmiş milletler ve uluslararası sosyal düzen arayışı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13. Cafoğlu, Z. (1999). Eğitimde yeni değerlere doğru, Bahar. BİLİG –9. Çağlar, A. (2001). 21. yüzyılda okulun değişen rolü ve yeni eğilimlere ilişkin iyimser bazı öngörüler, (Ed.) O. Oğuz ve diğerleri, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, İstanbul: Sedar Yayınları. Çelik, Y. (2001). Küreselleşmeye çarpan insan, Ekonomi ve Yönetim Bilimleri, 1,2. Durmuş, A. (2002). Küreselleşmenin eğitime yansımaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Dursun, D. (1998). Küreselleşme ve toplumun inşasında bilginin artan önemi, Yeni Türkiye Dergisi, 21. Yüzyıl Özel Sayısı. Ely, M.; Anzul, M.; Friedman, T.; Garner, D. & Steinmetz, A. (1998). Doing qualitative research: Circles within circles.London: The Falmer Press. Erbay, Y. (1998). Kavram olarak küreselleşme, Yeni Türkiye Dergisi, 21. Yüzyıl Özel Sayısı. Ersoy, A. F. (2007) Sosyal bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Geray, H. (1995). Globalleşme ve ulus-devlet, Mürekkep, 33. Giddens, A. (2000). Elimizden kaçıp giden dünya. Çev. O. Akınhay, İstanbul: Alfa. Giddens, A. (2000). Üçüncü yol. İstanbul: Birey Yayıncılık. Haige, M. (2002). Internationalisation of the curriculum. Designing inclusive education for small world, Journal Of Geography In Higher Education, 26(1), 49-66. Held, D., McGrew, A., Goldblatt, D. & Perraton, J. (2003). Rethinking globalization, The Global Transformations Reader içinde (Ed. Held, D. & McGrew, A.), Polity Pres, Cambridge. 282 Sosyal Bilgiler Eğitimi Hesapçıoğlu, M. (2001). Postmodern/küresel toplumda eğitim, okul ve insan hakları, (Ed.) O. Oğuz ve diğerleri, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, İstanbul: Sedar Yayınları. Karip, E. (2005), Küreselleşme ve Lizbon eğitim 2010 hedefleri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 42, 195-209. Karlsen, G. E. (2002). Educational Governance, Globalization and Democracy, Educational Sciences: Theory & Practice, 2(1), 95-104. Kızılçelik, S. (2001). Küreselleşme ve sosyal bilimler. Ankara: Anı Yayıncılık. Kızılçelik, S. (2002). Kapitalizmin diasporası olarak küreselleşme, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6. Kurtulmuş, N. (1998). Değişim, yeniden yapılanma ve Türkiye’nin geleceği, Yeni Türkiye Dergisi, 21. Yüzyıl Özel Sayısı. Lee, M. L. (2002). Global Trends in Education, Educational Sciences: Theory & Practice, 2(1), 157-168. Lubber, R. (1998). The dynamic of globalization, http://www.xs4all.nl/~koorevaa/html/dynamic.html web adresinden 21.08.2007 tarihinde erişilmiştir. McBurnie, G. (2002). Globalization, GATS and Transnational Education, Educational Sciences: Theory & Practice, 2(1), 169-190. Oktay, A. (2001). 21. yüzyılda yeni eğilimler ve eğitim, (Ed.) O. Oğuz ve diğerleri, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, Sedar Yayınları, İstanbul. Robertson, R. (1999). Globalization Social Theory and Global Culture. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Schneidman, J. (2005). Measuring globalization. Foreign Policy, May-June, 20-32. Selinger, M. (2004). Cultural and pedagogical inplications of a global e-learning programme, Cambridge Journal of Education, 34(2), 223-239. Sönmez, V. (2002). Küreselleşmenin felsefi temelleri, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6. Şentürk, İ.K. (2007). Küreselleşmenin eğitim fakülteleri üzerine etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tezcan, M. (1996). Küreselleşmenin eğitim boyutu, Türkiye II. Eğitim Felsefesi Kongresi. Van. Tezcan, M. (1998). Küreselleşmenin eğitimsel boyutu, Eğitim ve Bilim Dergisi, 108. Toksöz, G. (2005). Küreselleşme ve kadın emeğinin göçü, Türk-İş dergisi, 366. Tozlu, N. (2003). Küreselleşme yahut yüzyılımızda eğitime yeniden bakmak, Eğitim Problemlerimiz Üzerine Düşünceler. Ankara: Mikro Yayınları. Tural, N. K. (2002). Küreselleşmenin üniversite üzerine etkileri: çeşitli ülkelerden örnekler, Eğitim Araştırmaları, 6, 56-60. Tural, N. K. (2004a). Küreselleşme ve araştırma konusu olarak üniversite, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 37-44. Tural, N. K. (2004b). Küreselleşme ve üniversiteler. Ankara: Kök Yayıncılık. UNESCO (2010). http://www.unesco.org.tr adresinden 05.06.2010 tarihinde erişilmiştir. Küreselleşme ve Sosyal Bilgiler Eğitimi Üzerine 283 Vidovich, L.(2002). Positioning Universities in a Context of Globalisation, Educational Sciences: Theory & Practice,2(1), 209-222. Yalçın, C. (2002). Küreselleşme, çok kültürcülük ve eğitim, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6. Yaman, E. (2005). Reflection of globalization on Turkish education (Türkiye Açısından Küreselleşmenin Eğitime Olası Yansımaları), III. Uluslar Arası Sosyal Bilimler Kongresi, Türk Dünyasında Sosyal Bilimler: Theory and Practice, Kırgızistan, 1080-1087. Yaman, E. (2010). Opinions of prospective turkish history teachers on globalization and history teaching, International Journal of Historical Learning Teaching and Research, 9(1). 100-107. Yang, R. (2002). University internationalization: Its meanings, rationales and implications, Intercultural Education, 13(1), 19-28. YÖK (2010). http://bologna.yok.gov.tr adresinden 05.06.2010 tarihinde erişilmiştir. Yurdabakan, İ. (2002). Küreselleşme konusundaki yaklaşımlar ve eğitim, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6. 13. BÖLÜM ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK ve SOSYAL BİLGİLER Yrd. Doç. Dr. Fatih YAZICI Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Çokkültürlü eğitimin temel özelliklerini kavrayabilir, • Çokkültürlü sosyal bilgiler öğretimi konusundaki dünyadaki ve Türkiye’deki gelişmeleri karşılaştırabilir, • Çokkültürlü eğitimin, sosyal bilgiler öğretiminde nasıl uygulanabileceğini değerlendirebilirsiniz. Özet Küreselleşmenin hızla artan etkisiyle birlikte dünyanın değişik kültürlerinin, insanlığın ortak sermayesi haline gelmesi ve bunun yanında çoğulculuğun yükselişine bağlı olarak, aynı toplum içerisinde yaşayan farklı kültürel/etnik toplulukların hak talepleriyle birlikte sosyal bilgiler öğretmenlerinden beklentiler de önemli ölçüde değişim göstermiştir. Sosyal Bilgiler öğretmenleri, farklılıkları desteklemek, toplumsal birlikteliği sağlamak ve küresel bakış açılarını desteklemek gibi farklı ve kimi zaman da birbiriyle çatışan beklentilerin meydan okuması ile artık daha sık karşı karşıya gelmektedir. Çokkültürlü eğitim olarak kavramsallaştırılan bu beklentiler karşısında sosyal bilgiler öğretmeninin sorumluluklarını hatırlaması, bu anlamda belirlenen uluslararası standartlar konusunda bilgi sahibi olması ve Türkiye’de uygulanan sosyal bilgiler öğretim programının, kültürel farklılıklar karşısındaki tutumunun farkında olması gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Çokkültürlülük, Çokkültürlü Eğitim, Çokkültürlü Sosyal Bilgiler Öğretimi 296 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Banks, J. A. (1994). Transforming the mainstream curriculum, Educational Leadership, 51 (8), s. 4-8. Banks, J. A. (1999). An Introduction To Multicultural Education. Boston, MA: Allyn & Bacon. Banks, J. A. (2006a). Multicultural education and its critics Britain and the United States, Race, Culture, and Education The selected works of James A. Banks, New York: Routledge, s. 181190. Banks, J. A. (2006b). Multicultural education development, dimensions, and challenges, Race, Culture, and Education The selected works of James A. Banks, New York: Routledge, s.129139. Cabrera, M. (2004). Cultural Awareness: Exploring A Multicultural Curriculum In A Sixth Grade Social Studies Classroom, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pacific Lutheran University. Ceyhan, M. A. (2011). Eğitimde Çokdillilik ve Ayrımcılık: Sosyolojik, Eğitimsel, Dilbilimsel Perspektifler, Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji Ve Eğitim Çalışmaları Birimi (seçbir), www.secbir.org (Erişim tarihi: 11.01.2014) Derince, M. (2012). Çokdilli Eğitim Yoluyla Sosyal Adalet (Kitap İncelemesi), Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 10 (37), s. 152-159. Doğanay, A. (2008). Çağdaş Sosyal Bilgiler Anlayışı Işığında Yeni Sosyal Bilgiler Programının Değerlendirilmesi, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (2) s.77-96. Ho, Li-Ching (2009). Global Multicultural Citizenship Education: A Singapore Experience, The Social Studies, 100:6, 285-293. MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı (2005). Sosyal Bilgiler Dersi 6 ve 7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu, http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx (Erişim tarihi: 11.01.2014) NCSS (1994). Curriculum Standards For Social Studies: Expectations Of Excellence Washington DC: National Council for the Social Studies. NCSS (1991). Curriculum Guidelines for Mulricultural Education Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek, Ankara: Phoenix. Singer, A. J.(2009). Social Studies For Secondary Schools: Teaching To Learn, Learning To Teach, Routledge: New York. Yazıcı, S., Başol, G. ve Toprak, G. (2009). Öğretmenlerin çokkültürlü eğitim tutumları: bir güvenirlik ve geçerlik çalışması, H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education), 37, s. 229-242. Yazıcı, F. (2014). Çokkültürlü Bir Toplumda Tarih Öğretimi, Tarih Nasıl Öğretilir? (Ed. Mustafa Safran), Yeni İnsan Yayınevi: İstanbul. 14. BÖLÜM ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK ve KÜLTÜRLERARASILIK KAVRAMLARINDAN KÜLTÜRLERARASI EĞİTİME José Xavier DIAS Torre Ortaokulu “Yalnızca bir ırk vardır, o da insan ırkıdır” Aimé Césaire Bu metni inceleyerek; • Çokkültürlülük ve kültürlerarasılık kavramlarını tanıyabilir, • Çokkültürlülük ve kültürlerarasılık kavramlarının yapılandığı tarihsel süreçleri fark edebilir, • Kültürlerarası eğitimin gerekçelerini ve kapsamını tanıyabilir, • Kültürlerarası eğitimin uygulanabilir olması için gerekli etkinlik ve süreçleri tartışabilirsiniz. Özet Eski çağlardan beri insanlar yeryüzünde sürekli hareket halinde ve yer değiştirmektedir. Bu durumda da farklı kültürlerin etkileşmesini sağlamaktadır. Farklı kültürlerin desteklediği değerler de farklılık gösterir. Buna rağmen diğer insanları kendimize benzetmeye çalışmak anlamsız bir sömürgeleştirme tutumudur ve korkunç sonuçlar doğurabilir. Dünyamızın kimliği ve insanlık, farklı kültürlere dayanır ve dünyamız tam olarak bu farklılığın bir sonucudur. Bu nedenle çok kültürlü anlayışı benimsemek gerekir. Çokkültürlülük, toplumun çoğul yapısını anla- 308 Sosyal Bilgiler Eğitimi nun ihtiyaçlarını dikkate alarak öğretme şekillerini yenilemeli ve aynı zamanda çalışmakta oldukları eğitim kurumunun ortamından haberdar olmalıdır. Ancak maalesef çoğu öğretmenin karşılaştığı sorunlardan biri, işyerinde sürekli hareket halinde olmaları ve bu onlar için ilave iş anlamına geliyor. Ancak, takım halinde çalışılırsa elde edilen genel kazanım artacaktır. Yerel tarihe açık bir bakış açısıyla daha çok önem verilmesi önerilir; bunun için a) düzgün planlanmış saha gezileri, b) araştırma ödevleri, c) araştırma projeleri/aktiviteleri d) kulüpler vb. gereklidir. Öğrenciler, bir kavramı veya konuyu öğrenirken gerçek hayattan örneklere doğrudan erişime sahip olduklarında konuyu veya kavramı daha iyi anlayabilir. Tarihî yerler, anıtlar veya müzeler genellikle yanı başımızdadır ama bunları eğitimde kullanmayız. Çalışmamızda da görüldüğü üzere öğrenciler şeker üretim ve tüketimiyle ilgili önemli yerleri ve anıtları veya nesneleri genel olarak tanıyor ancak yalnızca az bir kısmının bunlarla doğrudan bağlantısı olmuş. Burada önerilen eylemler (ve daha birçoğu) öğrencilerde etraflarındaki kültürel mirası koruma ve muhafaza etme hissini teşvik edebilir. Kültürlerarası eğitim aracılığıyla gençlerde yerel bir kimliğin oluşması, tarihlerini bilmeleri ve birbiriyle paylaşımlarının saygı çerçevesinde olması hedeflenir. Kaynakça Pretceille-Abdallah, M.; Porcher, L. (1999). Interculturelle Education et Communication, Paris: PUF. Abrantes, P. (ed.) (2001). National Curriculum for Basic Education: Essential Skills. Lisbon: Ministry of Education, Department of Basic Education. Barca, I. (2007). Mark of Historical Consciousness of Young Portuguese. In, www.curriculosemfronteiras.org (03/11/2008) Barca, I. (2000). The Historical Thought of Youth: Ideas of adolescents about the tentativeness of historical explanation. Braga: CEEP, Institute of Education and Psychology, University of Minho. Barca, I. Gago & M. (2000). The little one learns to think: Forming opinions in class History and Geography of Portugal. Notebooks Pedagogical-Didactic, 23. Lisbon: Association of History Teachers. Bizarro, R. & Braga, F. (2007). Intercultural education, multilingual skills and multicultural competence: new challenges for training teachers of foreign languages. In, http://ler.letras.up.pt/ uploads/ficheiros/4373.pdf (10.10.2007) Cardoso, C. (1989). Intercultural Management Curriculum 1. Cylce. In, http://www.entreculturas.pt/Publicacoes.aspx?to=166 (20.11.2007) Castro, J. (2006). The Intercultural Youth and Historical Thought. Braga: Institute of Education and Psychology - University of Minho. Doctoral Dissertation. Çokkültürlülük ve Kültürlerarasılık Kavramlarından Kültürlerarası Eği me 309 Cascão, R. (2002). Reflections on local history is given. In, The History Workshops. Coimbra: Issues Colibri and College of Arts, University of Coimbra, p. 85-87. ´ Clode, F., Sousa, J. & Silva, C. (s. / d.). Roadmap City Sugar. Funchal: Museum Centre City Sugar. Cortesão, L. & Pacheco, N. (1993) The Concept of Intercultural Education. In, Shape Magazine, No. 47. Lisbon: Ministry of Education, p. 54-61. Costa, J. P & Lacerda, T. (2007). The Interculturality in Portuguese Expansion (XV and XVIII Centuries). Lisbon: ACIME. Croix, A. Guyvarc’h & D. (1990). Guide d’histoire locale. Paris: Seuil. Lee, P. (1997). Children’s ideas about Explaining the outcomes of action in history: Project Chata. In Milk, l., Duarte, M. C., Castro, A. V., Silva, J.; Mourao, A. P. & Treasure, J. (eds.), Didactics - Methodologies in Education. Braga: University of Minho, p. 409-423. Manique, A. Proença & M. (1994). Teaching of History, Heritage and local history is given. Lisbon: Text Publishing. Martins, E. (2005). The curriculum flexibility and local history is given: a study with students from 6. School year. Dissertation. Ponta Delgada: Department of Educational Sciences, University of the Azores. Nepomuceno, R. (2003). An overview of the history of Madeira. Funchal: Funchal Eco. Nakou I. (2003). Exploration of the historical thinking of young people in the museum environment. In, Proceedings of the II Conference of Historical Education. Braga: Center for Studies in Education and Psychology - University of Minho, p. 59-82. Pais, J. M. (1999). Historical Consciousness and Identity: The Portuguese youth in a European context. Oeiras: Celta Editora. Purkis, S. (1997). A Sense of History: Local History - Teacher’s Guide. Harlow: Longman. Ribeiro, F. (2002). Archaeological Thought in History class. Dissertation. Braga: Institute of Education and Psychology - University of Minho. Sanchez, G. (2008). Dissertation. Braga: Institute of Education and Psychology - University of Minho. Schmidt, M. A. Cainelli & M. (2004). Local history and history teaching. In, Teaching History. Sao Paulo: Editora Scipione, p. 111-123. Tuckman, B. (2005). Manual for Research in Education, 3rd Edition. Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation. Vieira, A. (2001). The Story of Madeira and teaching. In, Daily News Madeira (12/11/2001). 15. BÖLÜM DEĞERLER EĞİTİMİ Doç. Dr. Yusuf KESKİN Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Değer ve değer eğitimi kavramını çeşitli boyutlarıyla tartışabilir, • Değer yaklaşımlarını tanır ve birbirlerinden ayırt edebilir, • Sosyal bilgiler eğitiminde değerler eğitiminin yerini tartışabilir, • Ailede ve okulda değer eğitiminin önemini fark edebilirsiniz. Özet Eğitimin amaçları düşünüldüğünde; bu amaçlardan birincisi ve belki de en önemlisi toplumun değer yargılarını bir sonraki nesle aktarmaktır. Bu durum formal ya da informal yollarla yapılır. Çoğunlukla formal eğitim okulda, informal eğitim ise ailede yapılır. Aile mi okul mu değer eğitiminde önemlidir? sorusu son günlerde değer eğitimcileri tarafından tartışılsa da her iki kurumun da değer eğitiminde önemli olduğu inkar edilemez bir gerçektir. Okulda tüm derslerde değer eğitimine yer verilmektedir. Ancak, ülkemizde öğrencilere hayatları boyunca kullanacakları bilgi ve becerilerin önemli kısmı ilköğretim okullarında okutulan, Sosyal Bilgiler ve Hayat Bilgisi dersleri yoluyla kazandırılır. Sosyal Bilgiler ve Hayat Bilgisi programları içeriğinde doğrudan değer kazanımına yer vermiş ve kavram, beceri değer olarak üç bileşenden oluşan kazanımlar belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Değerler eğitimi, değer sınıflamaları, aile ve okulda değer eğitimi, sosyal bilgiler programları Değerler Eğitimi 329 Kaynakça Akbaba-Altun, S. (2003). “Eğitim Yönetimi ve Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi. İstanbul: EDAM. C. 1; 1 (7–18). Akbaş, O. (2007). “Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının (Değerlerinin) İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinde Gerçekleşme Derecesinin Belirlenmesi”. “Değerler ve Eğitimi” Uluslararası Sempozyumu. Edt. R. Kaymakcan ve diğerleri. İstanbul: DEM Yayınları; 673–696. Aydın, M. (2003). “Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği”. Değerler Eğitimi Dergisi. İstanbul: EDAM. C. 1; 3 (121–144). Aydın, M. Z. (2005). Ailede Çocuğun Ahlak Eğitimi. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları. Balat, G. U.; A. Balaban Dağal (2006). Okul Öncesi Dönemde Değerler Eğitimi Etkinlikleri. Ankara: Kök Yayıncılık. Berkowitz, M. V. (2002). “The Science of Character Education”. Bringing in a New Era Character Education. Edited by William Damon. Stanford: Hoover Institution Pres; 43–63. Brand, D. L. (1999). Educating for Character in the United States Army: A Study to Determine the Components for an Effective Curriculum for Values Education in Basic Training Units. South Carolina: Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for The Degree of Doctore of Education in the College of Education University of South Carolina. Doğanay, A. (2006). “Değerler Eğitimi”. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım. Editör: Cemil Öztürk. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 256–286. Ekşi, H. (2003). “Temel İnsani Değerlerin Kazandırılmasında bir Yaklaşım: Karakter Eğitimi Programları”. Değerler Eğitimi Dergisi. İstanbul: EDAM. C. 1; 1 (79–96). Erden, M. (tarihsiz). Sosyal Bilgiler Öğretimi. İstanbul: Alkım Yayınevi. Galbraith, R. E.; T. M. Jones (1976). Moral Reasoning: A Teaching Handbook for Adapting Kohlberg to the Classroom. Minneapolis: Greenhaven Pres. Huitt, W. (2004). “Values”. Educational Psychology Interactive. Valdosta, GA: Valdosta State University. URL:http://chiron.valdosta.edu/whuitt/col/affsys/values.html Hunt, B. S.(1981). Effects of Values Activities on Content Retention and Attitudes of Students in Junior High Social Studies Classes. Arizona: A Dissretation in Partial Fulfillment of the Requirements for the degree Doctor of Philosophy, Arizona State University. Kaltsounis, T. (1987). Teaching Social Studies in the Elementary School The Basics for Citizenship. Second Edition. New Jersey: Merrill, Prentice-Hall. Karakaya, T. (2007). “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Ahlaki Değerlere Kritik Bir Yaklaşım -Sorunlar ve Çözümler-”. “Değerler ve Eğitimi” Uluslararası Sempozyumu. Edt. R. Kaymakcan ve diğerleri. İstanbul: DEM Yayınları; 203–214. 330 Sosyal Bilgiler Eğitimi Keskin, Y. (2008). Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretimi Programlarında Değerler Eğitimi: Tarihsel Gelişim, 1998 ve 2004 Programlarının Etkililiğinin Araştırılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Keskin, Y. (2010). “Sosyal Bilgiler Derslerinde Değerler Eğitiminin Yeri ve Önemi”. Eğitime Bakış. Ankara: Eğitim-Bir-Sen; 6, 18: 68-72. Lickona, T. (1991) Educating For Character: How Our Schools Can Teach Respect And Responsibility. New York: Bantam Books. MEB (2004). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. URL: http://programlar.meb.gov.tr Mehmedoğlu, A. U. (2007). “Üniversite Öğrencilerinin Değer Yönelimleri ve Dindarlık”. “Değerler ve Eğitimi” Uluslararası Sempozyumu. Edt. R. Kaymakcan ve diğerleri. İstanbul: DEM Yayınları; 799–818. Naylor, D. T.; R. A. Diem (1987). Elementary and Middle School Social Studies. New York: Random House. NCSS (1979). “Revision of the NCSS Social Studies Curriculum Guidelines.” Social Education. Washington, DC: 43:261–278 Öncül, R. (2000). Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Önür, N. (2007). “Modernleşme Sürecinde Okul, Aile ve Medya Kavşağında Toplumsal Değerler”. “Değerler ve Eğitimi” Uluslararası Sempozyumu. Edt. R. Kaymakcan ve diğerleri. İstanbul: DEM Yayınları; 157–176. Öztürk, C. (2007). “Küreselleşme ve Bilgi Çağında Sosyal Bilgiler Öğretimi”. İlköğretimde Alan Öğretimi. Edt. A. Oktay; Ö. P. Unutkan. İstanbul: Morpa; 101–142. Poyraz, H. (2007). “Değerlerin Kuruluşu ve Yapısı”. “Değerler ve Eğitimi” Uluslararası Sempozyumu. Edt. R. Kaymakcan ve diğerleri. İstanbul: DEM Yayınları; 81–88. Rogers, C.; H. G. Freiberg (1994). Freedom to Learn. 3rd Edition. Englewood Cliffs, NJ: Charles E. Merrill/Prentice Hall. Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: Free Press. Savage, T. V.; D. G. Armstrong (1996). Effective Teaching In Elementary Social Studies. Third Edition. New Jersey: Prentice Hall. Schug, M. C.; R. Beery (1987). Teaching Social Studies In the Elementary School Issues and Practices. London: Scott, Foresman and Company. Slater, F. (2002). “Citizenship Education Through Secondary Geography: Valuec and Values Education in the Geography Curriculum in Relation to Concepts of Citizenship”. Active Citizenship, Sustainable Development and Cultural Diversity. University of London Institute of Education. Topçu, N. (1998). Türkiye’nin Maarif Davası. Dördüncü Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları. Values Education Study-Final Report (2003). Australian Goverment Department of Education, Science and Training. Australia: Curriculum Corporation. URL:http://www.valueseducation.edu.au/verve/_resources/VES_Final_Report14Nov.pdf 16. BÖLÜM VATANDAŞLIK ve SOSYAL BİLGİLER Dr. Akif PAMUK Marmara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ramazan ALABAŞ Kastamonu Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Vatandaşlık kavramına yüklenen farklı anlamları tanımlayabilir, • Sosyal bilgiler dersi aracılığı ile yetiştirilmek istenen etkin vatandaşın özelliklerini kavrayabilir, • Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında vatandaşlık eğitimi kapsamında kazandırılması beklenen kavram, beceri ve değerleri tanıyabilirsiniz. Özet Küreselleşme ve çok kültürlü toplum yapılarının var oluşu, günümüzde bireylerin yaşamına önemli etkilerde bulunmaktadır. Bireyin bu etkiler karşısında uzlaşmacı bir tavır sergileyebilmesinde, sosyal problemleri ve toplumu anlayabilmesi, farklılıkları tanıyıp saygı duyabilmesi, olaylara farklı bakış açıları ile bakabilmesi ve değerlendirmesi, nihayetinde ise üyesi olduğu topluma aktif bir şekilde katılabilmesi önemli olmaktadır. Bütün bunların birey tarafından anlaşılıp uygulanmasında formal eğitim sistemi içerisinde müfredatlar aracılığı ile okullara bir takım görevler yüklenmiştir. Okullardaki sosyal bilgiler dersi ise bireyin vatandaşlık kavramıyla doğrudan ilişki kurabileceği bir disiplin olarak karşımıza çıkmaktadır. Vatandaşlık ve Sosyal Bilgiler 349 İlk ve Ortaokul sosyal bilgiler dersi yansıtıcı düşünme ve sosyal bilimler olarak sosyal bilgiler eğitimi gelenekleri yanında vatandaşlık aktarımı olarak sosyal bilgiler eğitimini esas almaktadır. Vatandaşlık kavramına yapılan vurgudan hareketle Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında ulusal kimlik veya milliyet olarak tanımlanan vatandaşlık ile görev ve sorumluluklar temelinde tanımlanan vatandaşlık kategorilerinde, Türk büyüklerine saygı, vatanseverlik, bayrağa ve İstiklal Marşına saygı, aile birliğine önem verme, sorumluluk ve barış değerlerinin kazandırılması, haklar temelinde tanımlanan vatandaşlık kategorisinde ise, duygu ve düşüncelere saygı, hoşgörü, hak ve özgürlüklere saygı ve farklılıklara saygı değerlerinin kazandırılması öngörülmektedir. Sosyal bilgiler öğretim programı aracılığıyla doğrudan verilecek beceriler olarak sosyal katılım ve iletişim becerisinin, sorumluluk temelli vatandaşlık anlayışı ve hak temelli vatandaşlık anlayışını barındırdığı söylenebilir. Öğretim programında ifade edilen vatandaşlık yaklaşımlarının öğrenci tarafından inşa edilmesi, sosyal bilgiler ders kitaplarında bu kavramların nasıl kurgulandığıyla ve öğrenme ortamında öğretmenin öğrenme sürecini nasıl tasarladığıyla doğrudan ilişkilidir. Programda hak temelli olarak değerlendirilebilecek “farklılıklara saygı” kavramı, ders kitaplarında bu bağlamda kurgulansa bile, öğretmenin bu kavramı hak temelli bir yaklaşımdan uzak bir biçimde kullanması mümkündür. Bu noktada vatandaşlık aktarımı olarak sosyal bilgilerin kullanımı öğretmenin yaklaşımıyla şekillenmektedir. Kaynakça Ata, B. (2006). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ed. C. Öztürk), 1. Baskı, Ankara:PegemA Yayıncılık. Demir, Ö. ve Acar, M. (1992). Sosyal Bilimler Sözlügü, İstanbul: Agaç Yayıncılık. Doğanay, A. (2005). Sosyal Bilgiler Öğretimi, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ed. C. Öztürk ve D. Dilek), 5. Baskı, Ankara:PegemA Yayıncılık. Dönmez, C. (2003). Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler (Ed. C. Şahin), Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Heater, D. (2007). Yurttaşlığın Kısa Tarihi (Çev. M. Delikara Üst), İstanbul: İmge. Hladnik, M. M., (1995) ”All Different-All Equal: Who defines education for citizenship in a new Europe?” Teaching For Citizenship In Europe (eds. Osler, A., Rathenow, H. F., Starkey, H.), Staffordshire: Trentham Books Lehning, P.B.( 2001) “European Citizenship: Towards a European Identity?”, Law and Philosophy 20. Netherlands: Kluwer Academic Publishers. Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlık: Kavramın Farklı Anlamları, Vatandaşlığın Dönüşümü Üyelikten Haklara (Haz. A. Kadıoğlu), İstanbul: Metis Yayınları. 350 Sosyal Bilgiler Eğitimi Karaman, Kepenekçi, Y. (2008). Eğitimciler İçin İnsan Hakları ve Vatandaşlık, Ankara: Ekinoks Yayınevi. Kymlicka, W. ve Norman W. (2008) “Vatandaşın Dönüşü: Vatandaşlık Kuramındaki Yeni Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme” Vatandaşlığın Dönüşümü Üyelikten Haklara Haz. Ayşe Kadıoğlu, İstanbul: Metis Yayınları. Marshall, T. H. (2006). “Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar”, Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar (Çev. A. KAYA), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. MEB (2005). Sosyal Bilgiler 4.-5. Sınıf Programı, MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. MEB (2005). Sosyal Bilgiler 6.-7. Sınıf Programı, MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. MEB (2015). İlkokul İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programı, MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Oldfield, A. (2008). “Vatandaşlık: Doğal Olmayan Bir Pratik mi?” Vatandaşlığın Dönüşümü Üyelikten Haklara Haz. Ayşe Kadıoğlu, İstanbul: Metis Yayınları. Pamuk, A. (2007). “Avrupa Vatandaşlığı ve Eğitim” Ulusal Teknik Eğitim, Mühendislik ve Eğitim Bilimleri Genç Araştırmacılar Sempozyumu, Kocaeli, (20-22 Haziran) s. 957-961. Pamuk, A. (2009). Vatandaş Yetiştirme Aracı Olarak Tarih Öğretimi: Orta Öğretim Düzeyinde Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri (Trabzon-Tunceli Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ravazzolo, T. (1995). “Human Rights and Citizenship” Teaching For Citizenship In Europe (eds. Osler, A., Rathenow, H. F., Starkey, H.), Staffordshire: Trentham Books. Safran, M. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ankara: Pegem Akademi. Üstel, F. (1999). Yurttaşlık ve Demokrasi, Ankara: Dost Kitabevi. İnternet kaynakları Demokrasi Eğitimi ve Okul Meclisleri Yönergesi, http://ttkb.meb.gov.tr/okulmeclisleri/yonerge.rar Millî Eğitim Temel Kanunu, http://mevzuat.meb.gov.tr/html/temkanun_0/temelkanun_0.html 17. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ ve SOSYO-KÜLTÜREL EĞİTİM Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Erken çocukluk döneminde sosyal bilgiler eğitiminin önemini fark edebilir, • Erken çocukluk döneminde sosyo kültürel eğitimin önemini fark edebilir, • Erken çocukluk döneminde yapılabilecek tarih, coğrafya, sosyoloji, ekonomi konularının öğretilmesine dair etkinlik örnekleri tasarlayabilirsiniz. Özet Okul öncesi dönemde Sosyal Bilgilerin amacı öğrencilerin sosyalleşmesini sağlamaktır. Bu dersle çocuklar, sosyalleşmeleri için ihtiyaç duydukları, bilgi, beceri ve tutumlara hazırlanırlar. Ayrıca bu alan, hem evde hem okul veya küçük gruplarda, komşuluk ilişkilerinde ihtiyaç duyulan bilgileri bünyesinde barındırır. Bu nedenle erken çocukluk döneminde aktif bir şekilde Sosyal Bilgiler eğitimi yapılırsa, bireyler ileride demokratik değerleri kişiliklerinde barındıran sosyal alanların bilgi, beceri ve davranışlarını kazanırlar. Sosyal Bilgiler içeriği pek çok sosyal bilim alanıyla beslenmektedir. Bu alanlara yönelik olarak erken çocukluk döneminde pek çok kavram için çerçeve oluşturulabilir. Örneğin, tarih disiplini ile ilgili olarak zaman, süreklilik, değişim, Erken Çocukluk Döneminde Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Sosyo-Kültürel Eğitim 371 Kaynakça Bekman, S. (1999). 7 Çok Geç! Erken Çocukluk Eğitiminin Önemi Üzerine Düşünceler ve Öneriler. İstanbul: Anne Çocuk Eğitim Vakfı (Açev) Yayınları Coşkun-Keskin, S.; D. Daysal-Ersoy. (2011). Erken Çocukluk Döneminde Sosyo- Kültürel Eğitime Dair Örnek Bir Çalışma: Mimar Sinan. International Online Journal of Educational Sciences. Fromboluti, C. S.; C. Seefeldt. (1999) Early Childhood: Where Learning Begins Geography with activities for children ages 2 to 5 years of age. Ed: Linda Darby. USA: U.S. Department of Education Office of Educational Research and Improvement National Institute on Early Childhood Development and Education Hewes, D.W. (2011). Preschool Geography: Developing a Sense of Self in Time and Space. Journal of Geography, 81:3, 94-97 Jackman H. L. (2001). Early Education Curriculum A Child’s Connection to the World. Second Edition. Delmar Thomson Learning: USA Krogh, S. L.; K.L. Slentz. (2008). The Early Childhood Curriculum. Lawrence Erlbaum Associates: USA Martorella, P. H.; C. M. Beal; C. M. Bolick. (2005). Teaching Social Studies in Middle and Secondary Schools. Fourth Edition. USA: Merill Prentice Hall. Martorella, P. H. (1998). Social Studies for Elementary School Children Developing Young Citizens. Second Edition. USA: Merill Prentice Hall. MEB (2003). Okul Öncesi Eğitim Programı (36-72 Aylık Çocuklar İçin). Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü: Ankara Mindes, G. (2005). Exploring Social Studies through Children’s Books. Young Children. September. p: 1-4 Morrison, G.S. (2001). Early Childhood Education Today. Eighth Edition. USA: Pearson Education Nash, J. M. (1997). Fertile Minds. Time. p:1-10 http://www.time.com/time/ magazine /article/0,9171,985854-2,00.html (Erişim Tarihi: 2 Mart 2011) NCSS. (1988). Social Studies for Early Childhood and Elementary School Children: Preparing fort he 21st Century. http://www.socialstudies.org/positions/ elementary Parker, W. C. (2001). Social Studies in Elementary Education. Eleventh Edition. USA: Merill Prentice Hall Poyraz, H. ve H. Dere (2003). Okul Öncesi Eğitimin İlke ve Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık Ragan, W. B.; J. D. Mcaulay. (1964). Social Studies For Today’s Children. USA: Meredith Publishing Company. Reiersen, R. (2011). Early Childhood Development and the Benefits of Wooden Jigsaw Puzzles. Kids and Teens. http://ezinearticles.com/6119900 Savage T.V.; Armstrong D.G. (1996). Effective Teaching in Elementary Social Studies. Third Edition. USA: Prentice Hall 372 Sosyal Bilgiler Eğitimi Schug M. C.; R. Beery. (1987). Teaching Social Studies in the Elementary School Issues and Practices. USA: Scoot, Foresman and Company Seefeldt, C. (2005). Social Studies for The Preschool/Primary Child. Seventh Edition. USA: Pearson Merill Prentice Hall Sunal, C. S.; M.E. Haas. (2002). Social Studies For Elementary and Middle Grades A Constructivist Approach. USA: Allyn&Bacon URL 1. http://www.unicef.org/earlychildhood/index.html Woods, M. (2005). Introduction to early childhood studies. Early Childhood Studies an Holistic Introduction. Ed: J. Taylor and M. Woods. Second Edition. P: (viii- 1). Hodder Arnold: UK Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN Sevgi Coşkun Keskin, 1974’te İstanbul’da doğmuş, ilk ve orta öğrenimini Sivas’ın Suşehri ilçesinde, liseyi Bakırköy Sağlık Meslek Lisesinde tamamlamıştır. 1999’te Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği [Yan alan: Sosyal Bilgiler] Programından mezun olmuştur. Aynı üniversitenin Eğitim Bilimleri Enstitüsünde; 2001’de yüksek lisans, 2007’de doktora derecesini almıştır. 1999-2000 yılları arasında Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesinde, 20002007 yıllarında ise Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesinde araştırma görevlisi olarak görev yapmıştır. 2007-2013 yılları arasında Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalında yardımcı doçent olarak görev yapmış; 2013 yılında doçentliğini almıştır. 2008-2011 yıllarında aynı üniversitede bölüm başkan yardımcılığı yapmıştır. 2008’den bu yana Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Başkanlığı görevini sürdürmektedir. Çalışmaları arasında; sosyal bilgiler eğitimi, değer eğitimi, müze eğitimi, çevre ve barış eğitimi, program geliştirme, etkinlik geliştirme üzerine makaleleri bulunmaktadır. Coşkun Keskin, evli ve iki çocuk annesidir. e-posta: scoskun@sakarya.edu.tr 18. BÖLÜM İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ Doç. Dr. Adem ÖCAL Gazi Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • İnsan haklarının tarihî gelişimi hakkında bilgi edinebilir, • İnsan hakları eğitiminin dayanakları hakkında bilgi edinebilir, • İnsan hakları eğitiminde kullanılan yaklaşım ve modelleri tanıyabilir, • İnsan hakları eğitiminde kullanılan yöntemleri kavrayabilirsiniz. Özet İnsanların doğuştan sahip oldukları, vazgeçilmez ve devredilmez haklar olan insan hakları, tarihte olduğu gibi günümüzde de tartışılan konulardandır. Yönetim sistemlerinin yapısına ve özgürlüklere verilen öneme bağlı olarak insan haklarının sınırları mütemadiyen değişikliğe uğramıştır. Kimi zaman bireyin doğuştan sahip olduğu, temel haklardan, yaşam hakkının bile bireyler ve devletler tarafından ihlal edildiği bir dünyada yaşıyoruz. Amerika Bağımsızlık Bildirgesi ile doğal haklar kavramı ortaya atılırken, Fransız İhtilali ile insan hakları geniş kitlelerce kabul edilmiş, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile kurumsal bir yapıya kavuşmuştur. Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesiyle birlikte insan haklarının çocuk hakları ile başladığı tescillenmiştir. İnsan hakları kavramının hukuki olarak kabul edilmesine rağmen, dünya üzerinde insan hakları ihlallerinin önlenememiş olması, bu kavramın bireyler tarafından içselleştirilmesi ve evrensel olarak kabul görmesi için insan hakları eğitiminin gerekliliğini orta- 386 Sosyal Bilgiler Eğitimi katılımlı olarak imza altına alınması, BM tarafından hazırlanan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile mümkün olmuştur. İnsan haklarının öğretilmesi, öğrenilmesi ve uygulanması süreçlerini içeren insan hakları eğitimi ile bir toplumda insan hakları kültürünün geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır. İHE ile bireylerin günlük yaşamda haklarını kullanmalarına ilişkin birtakım beceriler kazandırılır. İHE kapsamında, insan hakları bilgisi ile birlikte insan haklarının korunmasına ve savunulmasına yönelik uygulamalar da öğrencilere kazandırılmaya çalışılır. Etkili bir sosyal bilgiler eğitimini temelini oluşturan konu alanlarından birisi de insan hakları eğitimidir. İnsan hakları eğitiminde çeşitli yaklaşımlar ve modeller bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar arasında, çoklu yaklaşım, ulusal, uluslararası ve karşılaştırmalı yaklaşımların bir sentezi olması sebebiyle daha uygulanabilir gözükmektedir. Tibbit (2002)’in önerdiği İHE modellerinin her birinin olumlu yönleri bulunmakla beraber, öğrenciyi merkeze alan modellerin İHE için dikkate alınması daha uygun olacaktır. Ayrıca İHE’nin konu alanları etrafında yapılandırılması, öğrencilerin gerçek yaşamla daha iyi entegre olmalarında yararlı olacaktır. Konu temalı İHE’nde çevrede sorun oluşturabilecek konulara dikkat çekilerek, bu sorunlara eğitim yolu ile çözüm bulunmaya ve sosyal yaşama duyarlı öğrencilerin hayatı önyargısız ve çözüm odaklı yaşamalarının önü açılmaya çalışılır. Sosyal problemlerin zamanında tespit edilerek çözüm bulunması, bireylerin birbirine karşı saygılı ve hoşgörülü olarak yaklaşmalarında etkili olacaktır. Kaynakça Akyüz, E. (2011). Çocuk hukukunun gelişimi ve çocuk koruma sisteminin değerlendirilmesi. 1. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi Yetişkin Bildirileri Kitabı, 2. cilt (Ed: Gülan, A., Şirin, M.R., Şirin, M.C.). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 17-43. Anderson, C., C. (1982). Human rights in elemantry and middle school. (Çev. Y.K. Kepenekçi). Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 227-236. Arslan, Ş. (2005). İlköğretimde vatandaşlık ve insan hakları dersinin öğretiminin öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi. Flowers, N., Bernbaum, M., Palmer, K.R. ve Tolman, J. (2000). The Human Rights Education Handbook Efective Practices for Learning, Action and Change. Human Rights Resource Center, University of Minnesota. Flowers, N. (2010). Pusulacık: çocuklar için insan hakları eğitimi kılavuzu. (Çev. M. Çulhaoğlu. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları Gözütok, F.D. (2003). Hukuk ilintili yurttaşlık eğitimi. Hukuk Öğretimi ve Hukukçunun Eğitimi, Uluslararası Toplantı. 9-11 Ocak 2003, Ankara. Gündoğdu, K. (2004). A case study on democracy and human rights education in elemantary school. Unpublished Doctoral Thesis, METU, Ankara. İnsan Hakları Eğitimi 387 Günhan, N.K. ve Gürkaş, H. (2011). İlköğretim 2. kademe öğrencilerinin çocuk hakları çerçevesinde ihmal ve istismar açısından incelenmesi. 1.Türkiye Çocuk Hakları Kongresi Yetişkin Bildirileri Kitabı-2. (Ed: Gülan, A., Şirin, M.R., Şirin, M.C.). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 207-216. Kepenekçi, Y. K. (2000a). İnsan Hakları Eğitimi. Ankara: Anı Yayıncılık Kepenekçi, Y.K. (2000b). İnsan hakları eğitiminde diğer derslerden yararlanma (Genel lise örneği). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 31(1), 163-182. Kepenekçi, Y.K. (2000c). İnsan hakları eğitiminde temel yaklaşımlar. Milli Eğitim. 145, 36-37. Kepenekçi, Y.K. (2005). A study of effectiveness of human rights education in Turkey. Journal of Peace Education, 2 (1), 53-68. Kepenekçi, Y.K. (2008). Eğitimciler İçin İnsan Hakları ve Vatandaşlık. Ankara: Ekinoks Yayıncılık. Kuyaksil, A. (2009). Türk anayasalarında kadın hakları ve gelişimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6(11), 328-352. Lee, K., Lerner, B.W. ve Lerner, A.W. (2007). Human and civil rights : essential primary sources. Detroit: Thomson Gale. Lohrenscheit, C. (2002). International Approaches in Human Rights Education. International Review of Education, 48(3-4), 173-185. Martin, J.P. (1987). Human Rights-Education for What. Human Rights Quarterly, 9 (3), 414-422 OHCHR (2003). ABC Teaching Human Rights. United Nations New York and Geneva. Panda, P. (2001). Human Rights Education in Indian Schools: Curriculum Development. In Human Rights Education in Asian School, (4), 85-96. Sajan, K.,S. (2010). Human Rights Education Ways and Means. ERIC ED509341. Tibbitts, F. (1994). Human RightsEducation in School in the Post-Communist Context. European Journal of Education, 29 (4), 363-376. Uluslararası Af Örgütü (2002). İlk Adım İnsan Hakları Eğitimine Başlangıç İçin El Kitabı. (Çev. İ. Üstüner ve G.G. Ataman). İstanbul: Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Yay. UNESCO (2006). Plan of Action: World Programme for Human Rights Education. http://www. ohchr.org/Documents/Publications/PActionEducationen.pdf, adresinden 15.08.2013 tarihinde erişilmiştir. URL1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011. pdf, 05.10.2013 tarihinde erişilmiştir. Yeşil, R. (2002). Okul ve Ailede İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi. Ankara: Nobel Yayınları Yılmaz, M. (2007). Beypazarı ilçesi ilköğretim okulları ve liseleri yönetici ve öğretmenlerinin insan hakları eğitimine yönelik tutumları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi. 19. BÖLÜM TOPLUMA HİZMET YOLUYLA ÖĞRENME Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Akdeniz Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Topluma hizmet yoluyla öğrenmeyi tanımlayabilecek ve topluma hizmet yoluyla öğrenmenin gerekçelerini ve tarihsel gelişim sürecini açıklayabilir, • Topluma hizmet yoluyla öğrenmenin bireylere kazandırdığı niteliklerden haberdar olabilir, • Topluma hizmet yoluyla öğrenmenin yararlarını ifade edebilir, • Topluma hizmet yoluyla öğrenmenin doğru uygulama ilkelerini sıralayabilecek, etkili uygulama örneklerini tartışabilirsiniz. Özet Sosyal bilgiler öğretimi, toplum içerisinde varlığını sürdüren bireylerin içerisinde yaşadıkları toplumla bütünleşmeleri, toplumun temel sorunlarının farkında olmaları ve bu sorunlara etkili çözüm yolları bulmayı görev edinmiş bilinçli ve etkin bireyler yetiştirmeyi hedefler. Mezun olduktan sonra topluma hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarında görev alacak olan üniversite öğrencileri ya da öğretmen adaylarının üniversite eğitimleri sırasında topluma hizmet yoluyla öğrenme ile ilgili teorik ve uygulamalı çalışmalara katılmalarının, onların ileriki yaşam- Topluma Hizmet Yoluyla Öğrenme 399 Kaynakça Akçamete, G. (2006). Eğitim Bilimleri Bakış Açısıyla Eğitim Fakülteleri ve Topluma Hizmet İşlevi Çalıştayı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. Yayın No: 200, Yayıma Hazırlayan: Prof. Dr. Çağlayan Dinçer. Applegate, J.L., & Morreale, S.P. (1999). Service-learning in communication: A natural partnership. In D. Droge and B.O. Murphy (Eds.), Voices of strong democracy: Concepts and models for service-learning in Communication Studies. Washington, DC: American Association for Higher Education. Aksoy, B., Çetin, T. & Sönmez, Ö. F. (2009). Topluma Hizmet Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi. Bender, CJG., Daniels, P., Lazarus, J., Naude, L., & Sattar, K. (2006). Service learning in the curriculum. A resource for higher education institutions. Higher Education Quality Committee (HEQC). Pretoria: Council on Higher Education. Billig, S.H. (2000). Research on K-12 school-based service-learning-the evidence buildes. Phi Delta Kappan, 81, 658-664. Billig, S. H., & Freeman, F. (August, 2010). Teacher education and service-learning. Retrieved fromhttp://www.servicelearning.org/teacher-education-and-servicelearning. Borden, A.W. (2007). The impact of service-learning on ethnocentrism in intercultural communication course. Journal of Experiential Education, 30(2), 171-183. Dewey, J. (1963). Experience and education. New York: Macmillan. Dewey, J. (1996). Demokrasi ve Eğitim. (Çev. T. Yılmaz). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Gannon, S. (2005). “I’ll be a different sort of a teacher because of this”. Creating the next generation. Paper presented at the Australian Association for Research in Education Conference, Parramatta, NSW, 2-4 December. Hatcher, J. A., & Erasmus, M. A. (2008). Service-learning in the United States and South Africa: A comparative analysis informed by John Dewey and Julius Nyerere, Michigan Journal of Community Service Learning, 15(1), 49-61. Hickman, L.A (ed.). (1998). Reading Dewey. Interpretations for a post-modern generation. Bloomington: Indiana University Press. Hişmanoğlu, M. Community service practice: A real opportunity for applying classroom learning to real life contexts. 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, 27-29 April, 2011, Antalya-Türkiye. Howard, J. (1993). Howard, J. (1993). Community service learning in the curriculum. In J. Howard (Ed.), Praxis I: A faculty casebook on communityservice learning. (pp. 3-12). Ann Arbor: OCSL Press. Kolb, D.A. (1984). Experiential learning. Upper Saddle River: Prentice-Hall, Inc. McPherson, K. (2005). New horizons for learning. http://www.newhorizons.org/ 400 Sosyal Bilgiler Eğitimi Parker, W.C. (1996). Advanced ideas about democracy: toward a pluralist conception of citizen education. Teachers College Record, 98:104-126. Shimmons-Torres, C., Drew-Cates, J., Johnson, J., & Overbeek, D. (2002). Community-driven partnership: a unique RN-to-BSN clinical experience. Journal of Nursing Education, 41, 544-561. Schoenfeld, R. (2006). Service Learning: Bringing together students, parents and community to create a better World. Retrieved from http:www.newhorizons.org/strategies/service_learning/schoenfeld.html Sigmon, R. L. (1990). Service-learning: Three principles. In J. C. Kendall and Associates (Eds.), Combining Service and public Service, Vol I, (pp 37-56). Raleigh, North Carolina: National Society for Internships and Experiential Education. Stephens, L. S. (1995). The complete guide to learning through community service grades K-9. Boston: Allyn and Bacon. Uğurlu, Z. & Kıral E. (2011). Öğretmen Adaylarının Topluma Hizmet Uygulamaları Dersinin İşleyiş Süreci ve Kazanımlarına İlişkin Görüşleri. 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications 27-29 April, 2011 Antalya-Turkey. Ünal, F. Öğretmen adaylarının sosyal sorumluluk projelerinin topluma kattığı değer hakkındaki görüşleri I. Ulusal İyilik Sempozyumu (20-21 Haziran 2009), Elazığ, 2009, S. 81-89. Wade, R. C. (1997). Community service learning and the social studies curriculum: challenges to effective practice. The Social Studies, 88(5), 197-202. YÖK (2011). Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesince önerilen 17.02.2001 tarihli YÖK toplantısında uygun görülen ve Tüm Eğitim Fakültelerine Gönderilen THU Yönergesi (22.02.2001*008090) - 1217 sayılı, THU Yönergesi Konulu YÖK Gönderisi, resmî evrak). Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA 1974’te Antalya’nın Alanya ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Alanya’da tamamladı. 1995 yılında Fırat Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünden mezun oldu. 1998’de Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisansını tamamladı. 2003 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünden doktora derecesini almaya hak kazandı. Coğrafya, coğrafya eğitimi, sosyal bilgiler eğitimi ve çevre eğitimi konularında bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Halen Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. e-posta: hdemirkaya@akdeniz.edu.tr KISIM IV SOSYAL BİLGİLERDE DÜŞÜNME GELİŞİMİ ve ÖĞRENME 20. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNDE PROBLEM ÇÖZME Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY Çukurova Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Problem çözme yöntemini ve basamaklarını tanıyabilir, • Problem çözme yönteminin sosyal bilgiler dersi açısından önemini fark edebilir, • Problem çözme basamaklarını kullanarak sosyal bilgiler dersine yönelik etkinlikler tasarlayabilirsiniz. Özet Demokratik vatandaş karşılaştığı sorunları başkalarının çözmesini bekleyen değil, doğru bilgilere dayalı olarak akıl yürütme sürecini işleterek onları çözen bir vatandaştır. O halde, insan yaşamının ayrılmaz bir parçası olan sorunların çözüm yollarının öğretilmesi gerekir. Sorun çözmeyi sosyal bilgiler öğretiminin bir parçası haline getirmek, hem sosyal dünyanın öğrenciler tarafından daha iyi anlaşılmasına hem de yaşamlarında sürekli kullanacakları bir temel düşünme becerisi geliştirmelerine katkı sağlayacaktır. Problem çözme, öğrencilerin öğrenecekleri konuları bir problem haline getirerek, araştırma-inceleme stratejisi yoluyla, bilimsel düşünmenin basamaklarını takip ederek probleme çözüm arama sürecidir. 414 Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilgilerin Analiz Edilmesi Doğurganlık oranı yüksek ve düşük olan iller birer grupta toplanarak, okuryazarlık oranlarıyla ilişkisi analiz edilebilir. İller Okur-yazarlık Oranı (%) İller Doğurganlık Oranı Okur-yazarlık Ankara oranı en yüksek Muğla üç il İzmir 93.26 92.72 91.86 Doğurganlık Adana oranı en yüksek Samsun üç il Kastamonu 2.68 2.55 2.18 Okur-yazarlık Kastamonu oranı en düşük Samsun üç il Adana 80.80 86.21 86.88 Doğurganlık İzmir oranı en düşük Ankara üç il Muğla 1.75 1.90 1.94 Tabloda görüldüğü gibi okuryazarlık oranı en yüksek üç ilin sırası değişmekle birlikte doğurganlık oranları en düşük üç il olduğu görülmektedir. Aynı şekilde okuryazarlık oranı en düşük üç ilin de doğurganlık oranı en yüksek üç il olduğu anlaşılmaktadır. Sonucun Formüle Edilmesi Analiz sonucunda elde edilen yargı, geçici bir sonuç olarak ifade edilebilir. Örneğin, “okur-yazarlık oranı yüksek illerde, doğurganlık oranı nispeten daha düşüktür.” Bu yargının daha önce ifade edilen hipotezi (denenceyi ) destekleyip desteklemediği kontrol edilmelidir. Daha sonra öğrencilerden, farklı illerin okuryazarlık oranları ve doğurganlık oranlarına ulaşarak, ulaşılan bu sonucu destekleyip desteklemediğini araştırmaları istenebilir. Kaynakça Dynneson, T. L. & Gross, R. E. (1999). Designing effective instruction for secondary social studies. Second Edition. Upper Saddle River; NJ: Prentice-Hall, Inc. Gardner, W.; Demirtaş, A. & Doğanay, A. (1997). Sosyal bilimler öğretimi. Ankara: YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi. Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. 17. Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Martorella, P. H. (1996). Teaching social studies in middle and secondary schools. Second Edition. Englewood Clifs, NJ: Prentice-Hall, Inc. Schuncke, G. M. (1988). Elementary social studies: Knowing, doing, caring. New York: Macmillan Publishing Company. Sunal, C. S. & Haas, M. E. (2005). Social studies fort he elementary and middle grades: A constructivist approach. Second Edition. Boston: Pearson Education, Inc. Toluk-Uçar, Z & Altun, A. (2006). Sorun çözme becerilerinin öğretimi. A. Şimşek (Editör). İçerik türlerine dayalı öğretim (s101-132). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Van Cleaf, D. W. (1991). Action in elementary social studies. Englewood Clifs, NJ: Prentice-Hall, Inc. 21. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNDE ELEŞTİREL DÜŞÜNME Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY Çukurova Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Eleştirel düşünme becerisini çeşitli boyutlarıyla tanıyabilir, • Eleştirel düşünme becerisini etkin olarak kullanmak için bir bireyde bulunması gerekli özellikleri fark edebilir, • Eleştirel düşünme becerisinin sınıf iklimine nasıl yansıtılabileceğini kavrayabilir, • Eleştirel düşünmeyi sağlayan soru türlerini tanıyabilir, • Eleştirel düşünme becerisinin sosyal bilgiler dersi açısından yeri ve önemini değerlendirebilir, • Eleştirel düşünme becerisinin sosyal bilgiler dersiyle nasıl bütünleştirildiğini fark edebilir, • Eleştirel düşünmenin öğretiminde beceri ve içerik temelli yaklaşımların genel özelliklerini kavrayabilirsiniz. Özet Eleştirel düşünme, bilgi, strateji, beceri, tutum ve eğilimleri de içine alan karmaşık ve bütüncül bir düşünme sürecidir. Ayrıca, eleştirel düşünme, gerçeği nesnel bir şekilde algılama sürecidir. Ancak gerçeği nesnel olarak algılayabilmek için, onun sadece görünen yönü değil; görünmeyen boyutları hakkında da bilgilenmek Sosyal Bilgiler Eğitiminde Eleş rel Düşünme 433 Kaynakça Bailin, S.; Case, R.; Coombs, J. R.; & Daniels, L. B. (1999a). Common misconceptions of critical thinking. Journal of Curriculum Studies, 31(3), 269-283. Bailin, S.; Case, R.; Coombs, J. R.; & Daniels, L. B. (1999b). Conceptualizing critical thinking. Journal of Curriculum Studies, 31(3), 285-302. Beyer, B. (2001). Putting it all together to improve student thinking. In A.C. Costa (Ed.), Developing minds: A resource book for teaching thinking, 3rd edition, (pp. 417-424). Alexandria,VI: ASCD. Beyer, B. (1991). Practical strategies for the direct teaching of thinking skills. A. Costa (Editör). Developing minds: A resource book for teaching thinking Volume 1. Alexandria: Virginia. ASCD. Beyer, B. (1998). Improving student thinking. Clearing House, 7(5), 262-268. Burbules, N. C. & Berk, R. (1999). Critical thinking and critical pedagogy: Relations, differences, and limits. T. S. Popkewitz and L. Fendler (Editors). Critical theories in education. NY: Routledge. Costa, A. L. (1991). Teachers behaviors that enable students thinking. A. Costa (Editör). Developing minds: A resource book for teaching thinking Volume 1. Alexandria: Virginia. ASCD.. Costa, A. L. Ve Marzano, R. (1991). Teaching the language of thinking. A. Costa (Editör). Developing minds: A resource book for teaching thinking Volume 1. Alexandria: Virginia. ASCD. Crawford, A., Saul, W., Mathews, S. R., & Makinster, J. (2005). Teaching and learning strategies for the thinking classroom. New York: International Debate Education Association. Dally, W. M. (1998). Critical thinking as an outcome nursing of education: What is it? Why it is important to nursing practice? Journal of Advanced Nursing, 28(2), 323-331. De Bono, E. (2002). Cort thinking lessons CD. United Kingdom: Cavendish Information Product Ltd. Doğanay, A. Ve Ünal, F. (2006). Eleştirel düşünmenin öğretimi. A. Şimşek (Edit.). İçerik türlerine dayalı öğretimi (ss. 209-264). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Dynneson, T. L & Gross, R. E. (1999). Designing effective instruction for secondary social studies. Second Edition. Upper Saddle River: Prentice Hall, İnc. Ennis, R. H. (1991). Goals for a critical thinking curriculum. A. Costa (Editör). Developing minds: A resource book for teaching thinking Volume 1. Alexandria: Virginia. ASCD. Facione, P. A. (1998). Critical thinking: What it is and why it counts. www.insightassessment. com/pdf adresinden 9. 04. 2004 tarihinde alınmıştır. Fisher, R. (1995). Teaching children to think. United Kingdom: Stanley Thornes Publishers Ltd. Gürkaynak, İ.; Üstel, F. & Gülgöz, S. (2003). Eleştirel düşünme. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi. 434 Sosyal Bilgiler Eğitimi Halpern, D. F. (1999 Winter). Teaching for critical thinking: Helping college students develop the skills and dispositions of a critical thinker. M. D. Svinicki (editor). Teaching and learning on the edge of millennium: Building on what we have learned: New Directions for teaching and Learning. No: 80. Jossey-Bass. Jensen, E. (1998). Teaching with the brain in mind. Alexandria,VA: ASCD. Kazancı, O. (1989). Eğitimde eleştirel düşünme ve öğretimi. Ankara: Kazancı kitap AŞ. McPeck, J. (1981). Critical thinking and education. New York: St. Martins. Neil, B. M. & Kari, F. (2000). Distinguishing features of critical thinking classrooms. Teaching in Higher Education, 5(3), 301-310. Newmann, F. M. (1990). Higherorder thinking in teaching social studies. A rationale for the assesstment of classroom thoughtfulness. Journal of Curriculum Studies, 22(1), 41-56. Pauker, R. (1987). Teaching thinking and reasoning skills. B. Brodinsky (editor). Arlington, VA: American Association of School Administrators. Paul, R. W. & Elder, L. (2001). Critical thinking: Tools for taking charge of your learning and your life. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. Paul, R. W. (1995). Critical thinking: How to prepare students for a rapidly changing world. Santa Rosa, CA: Foundations for Critical Thinking. Paul, R. W. (1984). Critical thinking: Fundemental to education for a free society. Educational Leadership, 42(1), 4-14. Resnick, L. (1987). Education and learning to think. Washington DC: National Academy Press. Ritchhart, R. (2002). Intellectual character: What it is, why it matters and how to get it. San Fransisco: Jossey-Bass. Schafersman, S. D. (1991). An introduction to critical thinking. http://www.freeinquiry.com/critical-thinking.html adresinden 9.04. 2004 tarihinde alınmıştır. Sigel, I. E. (1991). Parents’ influence on their children’s thinking. A. Costa (Editör). Developing minds: A resource book for teaching thinking Volume 1. Alexandria: Virginia. ASCD. Udall, A. J. & Daniels, J. E. (1991). Creating active thinkers: 9 strategies for a thoughtful classroom. Chicago: Zephyr Pres. VanHaaften, A. W. (1997). Critical thinking and foundational development. Studies in Philosophy and Education, 16, 19-41. 22. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE YANSITICI DÜŞÜNME Doç. Dr. Ayten KİRİŞ AVAROĞULLARI Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Yansıtıcı düşünmenin kapsamını fark edebilir, • Yansıtıcı düşünen bir öğretmenin özelliklerini tanıyabilir, • Yansıtıcı düşünmede kullanılan stratejileri kavrayabilirsiniz. Özet Yansıtma; deneyim ve pratikleri paylaşmayı ve tartışmayı gerektiren hem bireysel hem de işbirliği içerisinde gerçekleşebilen, kişinin hâlihazırda ne bildiği ile yeni ne öğrendiğini anlamlandırarak sorular geliştirmesini sağlayan, düşünme ve öğrenmenin iç içe olduğu bir süreçtir. Yansıtıcı düşünen bir öğretmen; öğrencilerin sınıf ortamına uyumunu ve derse olan ilgisini artırır; öğretim sürecini sürekli değerlendirir; kullandıkları yöntem ve araç-gereçleri gözden geçirerek uygun kararları alır; açık fikirlidir. Kendi görüşlerine ve sınıf uygulamalarına yapılan eleştirilere karşı açıktır; yapılan eleştirileri düşünür ve alternatif çözümler üretir. Yansıtıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesine yönelik stratejiler ise; öğrenme yazıları, kavram haritaları, soru sorma, kendine soru sorma, anlaşmalı öğrenme, kendini değerlendirme, video kayıtları, bilgisayar destekli eğitim ve portfolyo hazırlamadır. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler öğretimi, yansıtıcı düşünme, yansıtıcı düşünme becerileri Sosyal Bilgiler Öğre minde Yansıtıcı Düşünme 443 cevap sunmaktan ve onların da bunları papağan gibi tekrarlamalarından kaçınmakta idi. Daha ziyade onları düşünmeye ve hayal güçlerini kullanmaya itecek sorular ortaya koymakta idi ve buradaki temel amaç da onların düşünme kalitesini artırmaktı (Fernekes, 2007). Yansıtma öğretimi neyi bilip bilmediğini sorgulamayı içerir. Aynı zamanda Yansıtıcı düşünme, bir sorun algılandığı zaman başlar ve yansıtıcı düşünme becerisi kullanılarak sorun çözme süreci gerçekleşir. Eğer yansıtıcı düşünmeyi gerektirecek bir problem veya üzerinde düşünülecek bir şey yoksa “Dewey’in dediği gibi “donuk ve temelsiz bir düşünme” gerçekleşir (Ünver,2003). Dolayısıyla Griffin’in Sosyal Bilgiler dersinde yapmaya çalıştığı da bir problem durumu ile karşılaştırarak sorgulamalar yapmalarını sağlamaktır. Öğretmen adaylarının, öğrenim süreleri boyunca yaşadıkları tecrübeler vasıtası ile öğretme ile ilgili geleneksel görüşleri benimsediklerini ve sorgulamadan kabul ettiklerini belirten Griffin (1940) bu gelenekselliğin dışına çıkmayı arzulayan öğretmenlere de zırh verilmesini önermektedir (Fernekes, 2007). Sonuç Dünyada belli başlı öğretmen yeterliliklerinden biri olarak kabul edilen yansıtıcı düşünme becerilerine sahip olma hem öğretmen eğitiminde hem de meslek yaşamı içerisinde öğretmenin deneyimlerinden hareketle sürekli kendini sorgulayarak öğretim ortamlarını düzenlemesini sağlamaktadır. Bu nedenle Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin yetiştirilmesinde de etkin bir şekilde kullanılarak, öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi mümkün kılınmalıdır. Öğretmen eğitimleri süresince yansıtma becerisini geliştiren adaylar meslek yaşantılarında eğitim ortamında daha rahat hareket edeceklerdir. Kaynakça Ata, Bahri. (2006). Sosyal Bilgiler Eğitiminde Yansıtıcı Soruşturma Geleneği Ve Oluşturmacılık Yaklaşımı, Eğitimde Çağdaş Yönelimler III: “Yapılandırmacılık ve Eğitimde Yansımaları Sempozyumu, Özel Tevfik Fikret Okulları, 259-262, İzmir. Atay, Derin. (2003). Öğretmen Adaylarına Yansıtmayı Öğretmek: Portfolyo Çalışması, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, S:36; ss. 508-527. Bayrak, F ve Usluel, Y.K. (2011). Ağ Günlük Uygulamasının Yansıtıcı Düşünme Becerisi Üzerine Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40: 93-104. Duban, Nil ve Yelken Yanpar, Tuğba. (2010). Öğretmen Adaylarının Yansıtıcı Düşünme Eğilimleri ve Yansıtıcı Öğretmen Özellikleriyle İlgili Görüşleri. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, S.2, s.343-360. 444 Sosyal Bilgiler Eğitimi Erginel-Şanal, S. (2006). Developing Reflective Teachers: A study on perception and improvement of reflection in pre-service teacher education. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Üniversitesi: Ankara. Ersözlü; Zehra Nur ve Kazu, Hilal. (2011). İlköğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Uygulanan Yansıtıcı Düşünmeyi Geliştirme Etkinliklerinin Akademik Başarıya Etkisi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1): 141-159. Fernekes, William R. (2007). Alan F. Griffin, Role Model for the Reflective Study of Modern Problems, (Edit. Totten, Samuel and Pedersen, Jon E.) Adressing Social Issues in the Classroom and Beyond: The Pedegogical Efforts of Pioneers in the Field. Information Age Publishing. Griffin, M. (2003). Using Critical Incidents to Promote and Assess Reflective Thinking in Preservice Teachers, Reflective Practice, Vol. 4, No. 2, 2003 Kiriş, Ayten. (2010). Yansıtıcı Sosyal Bilgiler ve Tarih Öğretmeni Yetiştirme: Alan F. Griffin’in Modelinin Değerlendirilmesi. International Conference on New Horizons in Education, 2325 June 2010, Famagusta, Kıbrıs. Mcaninch, Amy C. (2004). Reflection in Social Studies Teacher Education, Revisiting the Work of Alan F. Griffin, (edited by Susan ADLER), Criticial Issues in Social Studies Teacher Education. Information Age Publishing Inc. Rhillips, R. (2003). Reflective Teaching of History 11-18. London: Continuum Reflective Writing, http://www.lc.unsw.edu.au/onlib/reflect.html 03.08.2011 tarihinde alınmıştır. internet adresinden Şahin, Ç. (2009). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Yansıtıcı Düşünme Yeteneklerine Gore Günlüklerininin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 36: 225-236. Tok, Şükran. (2008). Yansıtıcı Düşünmeyi Geliştirici Etkinliklerin Öğretmen Adaylarının Oğretmenlik Mesleğine Yonelik Tutumlarına, Performanslarına ve Yansıtmalarına Etkisi, Eğitim ve Bilim, Cilt. 33, Sayı: 149, ss. 104-115. (URL 1) http://www.lc.unsw.edu.au/onlib/reflect.html Ünver, G. (2003). Yansıtıcı Düşünme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Zeichner, Kenneth - Daniel P. Liston. (1996). Reflective Teaching: An Introduction. USA: Lawrance Erlbaum Associates Inc. Publishers. Doç. Dr. Ayten KİRİŞ AVAROĞULLARI Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesinde lisans, Gazi Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlamıştır. Yazarın çeşitli dergilerde yayımlanmış makaleleri, kongrelerde sunulmuş bildirileri ve kitap bölümü bulunmaktadır. Ayrıca ulusal ve uluslararası projelerde çeşitli görevleri (proje yürütücülüğü, eğitmen) ve dergi (Araştırma Temelli Etkinlik Dergisi) editörlüğü bulunmaktadır. Halen Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalında görev yapmaktadır. e-posta: aytenkiris@mu.edu.tr 23. BÖLÜM EMPATİK DÜŞÜNME BECERİSİ Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Empatiyi kavram olarak ifade edebilir, • Empatinin boyutlarını fark edebilir, • Tarihsel empati becerisinin sosyal bilgiler öğretimindeki yerini fark edebilir, • Sosyal Bilgiler dersinde empati becerilerine dayalı etkinliklerin önemini fark edebilir, • Sosyal Bilgiler öğretiminde empati becerilerine dayalı etkinliklere örnek verebilirsiniz. Özet Empati psikoloji ile ilgili bir kavram gibi görünse de günümüzde eğitimdeki yeri tartışılmazdır. Zira empati becerisine sahip olma, modern toplumda etkili iletişim kurma konusunda bireylere yardımcı olmaktadır. Empati becerisini geliştirmek için sosyal bilgiler dersi biçilmiş bir kaftan gibidir. Çünkü hem bilişsel hem duyuşsal alanın bilgi, kavram, değer ve becerilerine sahip bir dersin bilişsel ve duyuşsal olarak bireyi harekete geçirecek bir etkinliğe ihtiyacı vardır. Bu etkinlik ise empati becerilerine dayalı olmalıdır. 464 Sosyal Bilgiler Eğitimi sağlar. Empati kişiler arası ilişkiler açısından bakıldığında, karşımızdaki insanın tepkilerini ön görebilme kapasitesidir. Bu bakımdan önemli kişisel becerilerdendir. Bu nedenle eğitimle verilmeye çalışılması gerekir. Eğitimsel araçlardan biri de sosyal bilgiler dersidir. Sosyal bilgiler dersi, programının yapısı dolayısıyla “empati becerilerine dayalı etkinlikler”e en çok ihtiyacı olan derslerden biridir. Sosyal bilgiler eğitim programları; davranış, inanç, teori, hipotez, beceri, değer gibi gerçeklerle örülüdür. Bu zengin, anlaşılması güç ve çoğu zaman birbiriyle ağ gibi örülmüş kavramlar, sosyal bilgiler derslerinde iç içe geçmiş durumdadır. Bundan dolayı fonksiyonel bilgi elini, kalbini, kafasını birlikte kullanan sosyal bilgiler sınıflarında yapılandırılır. Çünkü empati yapan bir öğrenci bilgiye, duygu ve düşünce boyutunu da katarak salt bilginin kendisini sokacağı kalıplardan kurtulur. Ayrıca tarihsel konuların öğretiminde geçmişi zihnimizde yapılandırmak için tarihsel düş gücü veya imgelem yeteneği kullanılarak empati yapılır ve geçmiş anlaşılmaya çalışılır. Bu ders bünyesinde; drama ve rol oynama; örnek olay analizi, geçmişten günümüze, günümüzden geçmişe veya geleceğe mektup yazma gibi zaman içinde yolculuk etkinlikleri, gazete yazma, afiş tasarlama, tarihsel canlandırma yapma, hayale dayalı etkinlikler, yapılandırılmış araştırmalar, biyografi inceleme ve görsel doküman inceleme gibi etkinlikler yapılabilir. Kaynakça Adams, G.R. (1983). Social Competence During Adolescence: Social Sensitivity, Locus of Control, Empathy, and Peer Popularity. Journal of Youth and Adolescence. Vol: 12/3, (Jun): 203–211 Arnett, R.C.; G. Nakagawa (1983). The Assumptive Roots of Empathic Listening: A Critique. Communication Education. Vol: 32, (October): 368–378 Aydın, A. (2004). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. 5. Baskı. Ankara: Tekağaç Eylül Yayıncılık. Barrow, R. (1988). Some Observations on the Concept of Imagination.In Kieran Egan and Dan Nadaner (eds) Imagination & Education: (pp.79–90) First Published. United State of America: Open University Press. Bavolek, S.J. (2005). Developing Empathy in Children. New Life Journal. North Carolina. Bee, H. (2000). The Developing Child. 9 th edition. USA: Allyn and Bacon. Bengtsson, H.; L. Johnson (1992). Perspective Taking, Empathy, and Prosocial Behavior in Late Childhood. Child Study Journal. Vol: 22/1, (March): 11–22 Brooks, D.B. (2004). What Do History Museum Educators Want to Teach? Submitted to in Partial fulfillment of the Requirements for the degree of Doctor of Education in Teaches Collage, Colombia University. Budak, S. (2000). Psikoloji Sözlüğü. Ankara:.Bilim Sanat Yayınları. Empa k Düşünme Becerisi 465 Bush, C.A; R.L. Mullis; A.K. Mullis (2000). Differences in Empathy Between Offender and Nonoffender Youth. Journal of Youth and Adolescence. 29; 4, (August): 467–478 Cairns, J. (1989). Some Reflections on Empathy in History. Teaching History, Vol: 55 (April): 13–18 Cartwright RD.; Lerner, B. (1963). Empathy, need to change, and improvement with psychotherapy. J Consult Psychol. Vol: 27 (April): 138–144. Chlopan, B.E., McCain, M.L., Carbonell, J.L., Hagen, R.L. (1985). Empathy: Review of Available Measures. Journal of Personality and Social Psychology, Vol: 48, (Spring): 635–653. Clements, P. (1996). Historical Empathy - R.I.P? Teaching History, 85,(October): pp.6–8. Crain, W.C. (1985). Theories of Development. (118–136) Prentice-Hall. Cooper, H. (1995). The Teaching of History in Primary Schools. Second Edition. David Fulton: London Coşkun-Keskin, S. (2007). Sosyal Bilgiler Derslerinde Empati Becerilerine Dayalı Öğretim Tekniklerinin Kullanılması. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Coşkun Keskin, S. (2014). - From What Isn’t Empathy to Empathic Learning Process. ProcediaSocial and Behavioral Sciences. 116- pp. 4932-4938 - ISSN : 1877-0428. Dacey, J.S.; J.F. Travers (1996). Human Development Across The Lifespan. Third Edition. Brown&Benchmark: USA Davis, C. M. (2005). Empati Nedir? Empati Öğretilebilir mi? İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Çev: Özcan Sezer- Serhat Damar. 5 (6),77-88. Davis O. L. (2001). In Pursuit of Historical Empathy. In Davis O.L., E.A. Yeager.and S.J. Foster (eds) Historical Empathy and Perspective Taking in the Social Studies. New York: Rowman & Littlefield Publishers. Dilek, D. (2002). Tarihsel Empati veya Düş Gücü (İmgelem). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi: (185–193) 4. Basım. Ed: Cemil Öztürk ve Dursun Dilek. Pegem A Yayıncılık: Ankara Dökmen, Ü. (2002). İletişim Çatışmaları ve Empati. 18. Baskı. Sistem Yayıncılık: Ankara Dulberg, R. N. (1998). Perspective Taking and Empathy in History an Social Studies: A Study of Fifth Grade Students Thinking. A Dissertation Submitted to the Committee on Graduate Studies of California University in Partial Fulfillment of the Requarements for the Degree of Doctor of Philosophy. Garton, A.F.; E. Gringart (2005). The Development of a Scale to Measure Empathy in 8–and–9 Year Old Children. Australian Journal of Education and Developmental Psychology. Vol. 5, 17–25 Gehlbach, H. (2004a). The Role of Perspective Taking in Conflict Resolution, Historical Empathy, and Social Studies Achievemet. American Educational Research Association. Gehlbach, H. (2004b). A New Perspective on Perspective Taking: A Study of Social Perspective Taking and Its Association with Conflict Resolution, Historical Empathy, and Social Studies Achievement. A Dissertation Submitted to the Committee on Graduate Studies of Stanford University in Partial Fulfillment of the Requarements for the Degree of Doctor of Philosophy. 466 Sosyal Bilgiler Eğitimi Hatcher, S. L.; M. S. Nadeau; L. K. Walsh; M. Reynolds; J. Galea; K. Marz (1994). The Teaching of Empathy for High School and College Students: Testing Rogerian Methods with the Interpersonal Reactivity Index. Adolescence. 114/29, (Winter): 961–975 Ingram, M. A.; M. Nakazawa (2003). Developing Empathy Among Community Collage Counselors Though Sociocultural Poetry. Community Collage Journal of Research and Practice. Vol: 27, (July): 485–493 Irving,P.; D. Dickson. (2004). Empathy: Towards a Conceptual Framework for Health Professionals. International Journal of Health Care Quality Assurance. Vol. 17/4-5, (212–221) Järvelä, S., P. Häkkinen (2003). The Level of Web-Based Discussions: Using Perspective Taking Theory as an Analytical Tool. I.H. Ostendrop (eds). Cognition in a Digital World. (pp.77– 95) Mahwah, NJ : Lawrence Erlbaum Associates. Jenkins, K.; P. Brickley (1989). Reflections On The Empathy Debate. Teaching History. 55, (April): 18–23 Karabağ, Ş. G. (2003). Öğretilebilir ve Bilişsel Bir Beceri Olarak Tarihî Empati. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi Klages, C.L. (1999). Secondary Social Studies Students’ Engagement with Historical Thinking and Historiacal Empathy as They Use Oral History Interviews. Presented to the Faculty of the Graduate School of the University of Texas at Austin in Partial Fulfillment of the requarements for of the Degree of Doctor of Philosophy. Knowlton-Favorite, T. (2006). The Cognitive and Affective Component of Empathy in the Therapeutic Dyad: A Develomental Perspective. Fielding Graduate University in Partial Fulfillment of the Requirement for The Degree of Doctor of Philosophy in Psychology. Kohut, H. (2006). İçebakış, Empati ve Psikanaliz (Gözlem Tarzı ile Kuram Arasındaki İlişkiye Dair Bir İnceleme). Çev: Sinem Öztep. http://www.icgoru.com/makale/ icebakis.shtml Lee, D. W. (2006). The Impact of Nurturing Creativity in Language Arts Classrooms for Improving Students’ Creative Products. A Dissertation Submitted to the Graduate School of Tennessee State University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Education. Lieber, F. W. (1995a). The Legacy of Empathy: History of Psychological Concept. Submitted to the Faculty of the Scholl of Education in Partical Fulfillment of the Requirement for the Degree Doctor of Education the Department of Counseling and Educational Psychology Indiana University, Vol.1, Part 1 Lieber, F. W. (1995b). The Legacy of Empathy: History of Psychological Concept. Submitted to The Faculty of the Scholl of Education in Partical Fulfillment of the Requirement for the Degree Doctor of Education the Department of Counseling and Educational Psychology Indiana University, Vol.2, Part 2 Little, V. (1983). What is Historical Imagination? Teaching History. 36 (June): pp.27–30. Lizarraga, M.L.D.A.; M.D. Ugarte; M.C. Elawar; M.D. Iriarte; M.T. S.A. Baquedano (2003). Enhancement of Self-Refulation, Assetiveness, and Empathy. Learning and Instruction. Vol: 13, (August): 423–439 Empa k Düşünme Becerisi 467 Myyry, L.; K. Helkama (2001). University Students’ Values Priorities and Emotional Empathy. Educatinal Psyhology. Vol: 21/1, (March): 25–40 Özbek, M.F. (2006). Toplumsal Yaşamda Empati. Türk Dünyası Celalabad İşletme Fakültesi Sosyal Bilimler E-Dergisi. Sayı: 8 Öztürk, C.; Coşkun Keskin, S.; R. Otluoğlu (2012). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler ve Yazılı Materyaller. 5. Baskı. Pegem Akademi Yayıncılık: Ankara Pate, S. (1999). Elementary School Children Thinking About History: Use of Sources and Empathy. Presented to the Faculty of the Graduate School of the University of Texas at Austin in Partial Fulfillment of the requarements for of the Degree of Doctor of Philosophy. Skolnick J.,N. Dulberg (2004). Through Other Eyes Develeping Empathy and Multicultural Perspectives in the Social Studies. Ontario/Canada:Pippin Publishing. Stephan, W.G.; K. Finlay (1999). The Role of Empathy in Improving Intergroup Relations. Journal of Social Issues. Vol. 55/4, (Winter): 729–743. Stern, B. S. (1998). “Addressing the Concept of Historical Empathy: With Frauen: German Women Recall the Third Reich,” International Journal of Social Education. Vol: 13/1, (Spring/ Summer): 43–48 Stockley, D. (1983). Empatetic Reconstruction in History and History Teaching. History and Theory. 22/4, (December): 50–65 Stout, C.J. (1999). The Art of Empathy: Teaching Students to Care. Art Education. Academic Research Library. 52/2, (March): 21–34 Thompson, F. (1983). Empathy: an Aimand a Skill to be Developed. Teaching History. 37, (October): pp.22–26. URL 1. http://www.shef.ac.uk/~iwp/puplication/whatis/perspective.pdf URL 2. http://www.dbe.com.tr/psikoloji_dunyasi/default.asp?cntId=03030110 URL 3. HYPERLINK “http://www.compendium.org/knowledge/q24.html” www.compendium. org/knowledge/q24.html URL 4. http://www.dbe.com.tr/psikoloji_dunyasi/default.asp?cntId=03030110 Verducci, S. (2000). A Conceptual History of Empathy and a Question It Raises for Moral Education. Educational Theory. 50/1, (Winter), pp.63–71. Vreeke, G.J.; I.L. Mark (2003). Empathy, an Intergrative Model. New Ideas in Psychology. Vol: 21 (December): 177–207 Woolfolk, A.E. (1998). Educational Psychology. Seventh Edition. Allyn&Bacon: USA Yeager, E.A. (1996). The Role of Empathy in the Development of Historical Understanding. Presend to the American Educational Research Association: Chicago Yavuzer, H. (2002). Doğum Öncesinden Ergenlik Sonuna Çocuk Psikolojisi. 22. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi. Zhou,Q.; N. Eisenberg; S.H. Losoya; R.A. Fabes; M. Reiser; I.K. Gutrie; B.C. Murphy; A. J. Cumberland; S. A. Shepard (2002). The Relations of Parental Warmth and Positive Expressiveness to Children’s Empathy-Related Responding and Social Functioning: A Longitudinal Study. Child Development. Vol: 3, (May/June): 893–915 24. BÖLÜM COĞRAFİ DÜŞÜNCE ve GELİŞİMİ Doç. Dr. Ali BALCI Marmara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Münür BİLGİLİ Marmara Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Coğrafyanın tanımı hakkında çıkarımlarda bulunabilir, • Coğrafyaya yardımcı bilim dallarını birbirleriyle ilişkilendirerek açıklayabilir, • Coğrafyanın farklı bilim dallarından hangi ölçütleri esas alarak ve nasıl faydalandığı hakkında analizler yapabilir, • Coğrafya ilminin tarihini açıklayabilir, • Coğrafi düşüncenin gelişiminde etkili olan unsurları sorgulayabilir, • Coğrafi düşüncenin gelişimi içerisinde konu edinilen mekânsal analiz, çevresel determinizm, posibilizm, bölge, nicel devrim, eleştirel, radikal ve marksist coğrafya ile ilgili süreçleri ilişkilendirebilirsiniz. Özet Bu çalışmada, coğrafyanın ne olduğu genel hatları ile çizildikten sonra coğrafi düşüncenin gelişiminde etkili olan akım ve yaklaşımlara yer verilmiştir. Coğrafyanın tanımı ve yararlandığı bilim dallarından sonra coğrafi düşünce içerisindeki yaklaşımlar ve paradigma değişiklikleri ele alınmıştır. 20. yüzyılın ilk yarısında bölge temelli coğrafyadan sınırları daha geniş olan, beşeri unsurlara olan vurgunun daha kalın çizildiği mekânsal analize doğru gelişen coğrafyaya dikkat çekilmiştir. Bu bağ- Coğrafi Düşünce ve Gelişimi 485 Kaynakça Akyol İ. H. (1940). Tanzimat devrinde bizde coğrafya ve jeoloji. Maarif matbaası, İstanbul. Akyol İ. H. (1943). Son yarım asırda Türkiye’de coğrafya. Türk coğrafya kurumu dergisi, s. 1, s 3-15, Ankara. Barker, C. (2004). The SAGE Dictionary of Cultural Studies, SAGE Publications, London. Barnes, T, J. (2004). A Paper Related to Everything but More Related to Local Things,http://www. geog.ubc.ca/~tbarnes/pdf/PAPER_Paper_related_to_everything.pdf internet adresinden 17.09.2013 tarihinde alınmıştır. Barnes, T, J. (2009). “Quantitative Revolution”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Baud, P., Bourgeat, S., and Bras, C. (2008). Dictionnaire de géographie, Hatier, Paris. Best, U. (2009). “Critical Geography”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Blomley, N. (2009). “Critical Human Geography”, Gregory, D. Johnston, R. Pratt, Watts, M. J. ve Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. A John Wiley and Sons, Ltd., Publication, 5th Edition, Wiley-Blackwell Claval, P. (1998). Histoire de la géographie française de 1870 à nos jours, Paris: Nathan. Claval, P. (2009). “Geohistory”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Cox, K, R. (2005). “From Marxist Geography to Critical Geography and Back Again” Department of Geography, The Ohio State University, October 28, 2005 ,http://geog-www.sbs.ohiostate.edu/faculty/kcox/Cox9.pdf Doğanay, H. (2002).Coğrafya Öğretim Yöntemleri (Ortaöğretimde Coğrafya Eğitiminin Esasları). İstanbul: Aktif Yayınevi. Doğanay, H. (2012). Coğrafya’ya Giriş. Aktif yayınevi. İstanbul. Ernste, H. ve Philo, C. (2009). “Determinism/Environmental Determinism”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Gregory, D. (2009). “Geography”, Gregory, D. Johnston, R. Pratt, Watts, M. J. ve Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. A John Wiley and Sons, Ltd., Publication, 5th Edition, Wiley-Blackwell. Gregory, D. Johnston, R. Pratt, Watts, M. J. ve Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. A John Wiley and Sons, Ltd., Publication, 5th Edition, Wiley-Blackwell. Gregory, D. Johnston, R. Pratt, Watts, M. J. ve Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. A John Wiley and Sons, Ltd., Publication, 5th Edition, Wiley-Blackwell. Hornby, A, S. (2010). Oxford Advanced Learner’s Dictionary, International Student’s Edition, Eighth Edition, Oxford University Press. Kitchin, R. and Thrift, N. Editors In-Chief (2009). International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. 486 Sosyal Bilgiler Eğitimi Lefebvre, H. (1974). La Production de l’Espace. İngilizceye Çeviren: Donald Nicholson-Smith, Blackwell Publishing, Maiden, MA. Lester, A. (2009). “Colonialism I”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Livingstone, D., N. (1992). The Geographical Tradition, Episodes in the History of a Contested Enterprise, Oxford: Blackwell Publishing. Mackinder, H. (1887). On the Scope and Methods of Geography. Proceedings of the Royal Geographical Society 9, 141-60, New York. Madrell, A. (2009). “History of Geography”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Mayhew, S. (2004). Dictionary of Geography. New York: Oxford University Press. Özey, R. (2010). Coğrafya’da yapılandırmacı yaklaşıma göre öğretmen-öğrenci ilişkisi. R. Özey, S. İncekara (Ed.), Coğrafya eğitiminde kavram ve değişimler içinde (s. 1-9). Ankara: Pegem Yayınları. Özgen, N. (2010). Bilim olarak coğrafya ve evrimsel paradigmaları, Ege Coğrafya Dergisi, 19/2, 1-26, İzmir. Özgüç, N., Tümertekin, E. (2012). Coğrafya (geçmiş, kavramlar, coğrafyacılar). Çantay kitapevi, İstanbul. Peet, R. (2009). “Radical Geography”, International Encyclopedia of Human Geography, First Edition 2009, Elsevier, Printed in Italy. Pratt, G. (2009). “Feminist Geography”, Gregory, D. Johnston, R. Pratt, Watts, M. J. ve Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. A John Wiley and Sons, Ltd., Publication, 5th Edition, Wiley-Blackwell. Rey, A. (1998). Le Robert Micro, Dictionnaire de la Langue Française, Dictionnaires Le Robert, Paris. Tanoğlu, A. (1964). Coğrafya nedir? İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Dergisi, sayı 14, s. 1-14, İstanbul. Tanoğlu, A. (1969). Beşeri coğrafya; Nüfus ve yerleşme. Cilt I. İstanbul üniversitesi yayınları no: 1183, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı no 45, ikinci baskı, Taş matbaası, İstanbul. Thrift, N. (1989). New Models in Geography, Volume Two, Part IV, New Models Of Social Theory, Edited by: Richard Peet, Nigel Thrift, Unwin Hyman, London. William Hughes, W. (1870). Geography in its Relation to History. London. Yararlanılan İnternet Siteleri (URL 1) http://www.rgs.org/HomePage.htm (URL 2) http://www.igu-online.org/site/ (URL 3) https://www.iag.org.au/home/ (URL 4) http://geog-www.sbs.ohio-state.edu/faculty/kcox/Cox9.pd 25. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER DERSLERİ İÇİN BİR MEDYA OKURYAZARLIĞI KONUSU: MEDYADAKİ BİLGİNİN GÜVENİRLİĞİ Yrd. Doç. Dr. Adnan ALTUN Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Medya okuryazarlığı kavramını açıklayabilir, • Medya mesajlarındaki gerçek ve görüşleri ayırt edebilir, • Medya mesajlarındaki önyargıları, kalıp yargıları, ikna etme tekniklerini ve mantık hatalarını fark edebilir, • Böylece medya mesajlarının bakış açısını ortaya koyarak doğruluğu ve güvenirliği konusunda sağlıklı bir hükme varabilirsiniz. Özet Bilginin mekânının dijitalleşmesi, yani bilginin İnternet ortamına taşınması sadece bilginin çeşitliliğini ve kapsamını arttırmakla kalmadı aynı zamanda erişim sınırlarını da olağanüstü şekilde genişletti. Bu değişim ve gelişimin hızı toplumsal alanda da aynı yoğunlukta kendini gösterdi. Günümüz bireyi hastalığının sebeplerini ve tedavi yollarını, satın almak istediği ürünün en uygun fiyatını nerede bulabileceğini, arkadaşlarının veya akrabalarının şuanda neler yapmakta olduğunu ve ihtiyaç duyduğu her türlü bilgiyi edinmek için İnternete, yeni medyaya başvurmaktadır. Günümüz gençliği de, adeta Sokrates’i cebinden çıkarabilen bir gençlik; elbette internet bağlantısı olan akıllı telefonları varsa. Medyadaki Bilginin Güvenirliği 513 Kaynakça Alatlı, Alev (2009). Hadi Baştan Alalım… Aklın Yolu da Bir Değildir (2. Baskı). Ankara: Destek Yayınları. Altun, Adnan (2009). Medyadaki Kalıp yargıların (Stereotiplerin) Üstesinden Gelmek İçin Medya Okuryazarlığı. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, sayı 111, s.20-34, Ankara. Altun, Adnan (2010a). Medya Okuryazarlığının Sosyal Bilgiler Programlarıyla İlişkilendirilmesi ve Öğretimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Altun, Adnan (2010b). “Sosyal Bilgiler Derslerinde Bir Medya Okuryazarlığı Eğitimi Uygulaması: Propaganda Farkındalığı Geliştirme” Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni YaklaşımlarII (Ed. Refik Turan, Ali Murat Sünbül ve Hakan Akdağ). Ankara: Pegem Akademi. Aufderheide, P. (1993). Media Literacy: A Report of The National Leadership Conference on Media Literacy. Washington, DC, Aspen Institute. Cebeci, Zeynel ve Yüksel Bek (1999). İnternet Bilgi Kaynaklarının Kalitesi: Değerlendirme Ölçütleri. 13-15 Kasım 1999’da İstanbul’da Gerçekleştirilen 4. İnternet Konferansında Sunulan Bildiri. http://www.cu.edu.tr/fakulteler/zf/zb/ bgabd/documents/zcebeci/tik4/intbilkalite. htm adresinden 12.01.2004 tarihinde elde edilmiştir. Considine, David (2009). Approaches to Media Literacy. http://www.ced.appstate.edu/departments /ci/programs/edmedia/medialit/article3.html adresinden 15.03.2009 tarihinde elde edilmiştir. Demirtaş, H. Andaç (2004). Temel İkna Teknikleri: Tutum Oluşturma ve Tutum Değiştirme Süreçlerindeki Etkilerinin Altında Yatan Nedenler Üzerine Bir Derleme. İletişim/19, 73-90. Emiroğlu, İbrahim (2004). Mantık Yanlışları. Ankara: Elis Yayınları. Frey, Thomas (2011). Eğitimi Yeniden Düşünmek (Çev. Sedat Girgin). Skylife Dergisi, Mart 2011, s.66-68. Masterman, Len (1985). Teaching the Media. London and New York: Routledge. MEB (2009). Araştırma Raporu Yazım Kılavuzu. Ankara: MEB Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı Yayınları. http://earged.meb.gov.tr/pdf/Arast%C4%B1rma_Raporu_Yazim_Kilavuzu.pdf adresinden 14.03.2011 tarihinde elde edilmiştir. Mowat, Linda (2001). Distinguishing Between Fact And Opinion - “A One Size Fits All” Process For Grades 6 To Oac. Journal of the Ontario History and Social Science Teachers’ Association, Rapport Fall 2001. Paul, Richard and Linda Elder (2006). Medyadaki Önyargı ve Propaganda Nasıl Saptanır? (Çev. Merih Bektaş Fidan). Eleştirel Düşünme Kurumu. www.criticalthinking.org adresinden 15.07.2010 tarihinde elde edilmiştir. Ruschmann, Paul J.D. (2006). Media Bias. Philadelphia: Chelsea House Publishers. Stradling, Robert (2010). Tarih Öğretiminde Çok Yönlülük: Öğretmenler İçin Kılavuz. Londra: Avrupa Birliği Yayınları. http://www.coe.int/t/dg4/education/historyteaching/Source/Notions/Multiperspectivity/MultiperspectivityTurkish.pdf adresinden 12.03.2011 tarihinde elde edilmiştir. Thoman, E. (2003). “Skills and Strategies for Media Education”. www.medialit.org adresinden 28 Şubat 2006 tarihinde alınmıştır. 514 Sosyal Bilgiler Eğitimi WEB SİTELERİ Web-1: http://www.internet-manifesto.org/ Web-2: http://www.takvim.com.tr/statik/gizlilik_bildirimi Web-3: http://www.trt.com.tr/Kurumsal/YayinIlkelerimiz.aspx Web-4: http://tdkterim.gov.tr/bts/ Web-5: http://www.thenewsmanual.net/Manuals%20Volume%203/volume3_ 56.htm#opinions Web-6: http://www.learner.org/jnorth/tm/ReadStrat9.html Web-7: http://www.safsatakilavuzu.com Web-8: http://www.edu.gov.mb.ca/k12/cur/socstud/foundation_gr9/blms/9-1-3g.pdf Web-9: http://www.medialit.org Web-10: http://www.propagandacritic.com/ Web-11: http://www.glossover.co.uk Web-12: http://www.world-war-2.info/posters/poster_7.php Web-13: http://www.tarihvemedeniyet.org KISIM V İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI 26. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER, TOPLUMA HİZMET ve VAKIFLAR Prof. Dr. Hamza KELEŞ Gazi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hasan IŞIK Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Okt. Dr. Ayşegül Nihan EROL ŞAHİN Gazi Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Sosyal bilgiler dersi öğretim programları kapsamında topluma hizmet uygulamaları ile ilgili bilgi sahibi olabilir, • Sosyal bilgiler dersi öğretim programlarının topluma hizmet konusundaki beklentilerini kavrayabilir, • Sosyal bilgiler öğretiminde topluma hizmet uygulamalarının yerini fark edebilir, • Topluma hizmet uygulamaları ile vakıflar arasında bağlantı kurarak tarihten bugüne topluma hizmet konusunda vakıf örneklerinden yararlanarak konuyu nasıl kazandırılabileceğinizi görebilir, • Vakıf örneklerini derslerinizde kullandığınızda, öğrencilerinizde geliştirebileceğiniz değer ve duyarlılıkları görebilir, • Konu ile ilgili verilen etkinlik örneği üzerinden derslerinizde kullanabileceğiniz benzer etkinlikler tasarlayabilirsiniz. Sosyal Bilgiler, Topluma Hizmet ve Vakıflar 539 Okuma/İnceleme/Etkinlik Önerileri İnternet Siteleri: Bu konuda derslerinizde Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün www. vgm.gov.tr adresinden yararlanabilirsiniz. Ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığının www.kulturturizm.gov.tr adresi de sizler için faydalı olabilir. Kaynakça Anonim (2009). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Topluma Hizmet Uygulamaları Komisyonu Yayımlanmamış Öğrenci Ders Tanıtım Broşürü, Ankara. Başçı, V. (2007). Bir Medeniyet Olarak Vakıflar ve Sosyal Hizmet Kurumları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 2-5. Kuzucu,K. Kamer K. (2009). Topluma Hizmet Uygulamaları, Ankara,Pegem Akademi. Köstüklü, N. (1999), Sosyal Bilgiler ve Tarih Öğretimi.Konya: GünayOfset MEB, TTKB, (2008). http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=ilkogretim&lisetur=&sira=derse&ders=Sosyal%20 Bilgiler Özgüven, İ. E. (1999). Psikolojik Testler. Ankara: PDREM Yayınları Soysaldı, M. (2002). Vakıfların günümüzdeki yeri ve önemi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, s. 383-400. Sönmez,Ö. F. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Topluma Hizmet Uygulamaları Dersine Yönelik Görüşlerinin Kazanım Boyutunda Değerlendirilmesi, The Black Sea Journal of Social Sciences,2-2,53-72. Şirin, H. (2005). Öğrencilerin sosyal sorumluluklarının geliştirilmesinde öğretmenlerin rolü, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi,25-1,301-316. Uğurlu,M. (2006) Vakıflar genel müdürlüğü 2006 Öğrenci Ajandası, Ankara. Vakıflar Dergisi XXX. Sayı, Ankara 2007, Dr. İlhan Akbulut, Vakıf Kurumu,Mahiyeti ve Gelişimi s.61-73. Yel, S.,Aladağ,S. (2009). Sosyal Bilgilerde Değerlerin Öğretimi, Mustafa Safran (Ed.) Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (s.118-148). Ankara: Pegem Akademi. KISIM VI MATERYAL TASARIMI, TEKNOLOJİ ve ÇEVRE 27. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE MATERYAL TASARIMI Doç. Dr. Ali YILMAZ Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa ŞEKER Yıldız Teknik Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Materyal kullanımının eğitim-öğretim süreçlerindeki önemini ve öğretmenlerin etkin bir materyal tasarım algısına sahip olmasının hem kendilerine hem de eğitim-öğretim süreçlerine nasıl faydalar sağlayabileceğini kavrayabilir, • Uygun materyal tasarımı aracılığıyla eğitim-öğretim ortamlarının nasıl zenginleştirilebileceğini fark edebilir ve bu konuda belli bir bilincin oluşmasına katkı sağlayabilir, • Öğrenmede bireysel farklılıklara dikkat edilmesinin ve materyal tasarım/hazırlık süreçlerinde bu konunun göz önünde bulundurulmasının, öğrenmede kalıcılığa yapacağı katkıyı kavrayabilir ve değerlendirebilirsiniz. Özet Değişen ve gelişen dünya şartları eğitim alanındaki köklü değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. Eğitim alanında meydana gelen gelişmeler eğitimle ilgili teknoloji ve materyal gelişimini de zorunlu kılmış, öğrenciyi merkeze alan popüler anlayışlar, eğitim sürecindeki zenginliği de güncel ve modern anlayışların üzerine inşa etmiştir. Geleneksel eğitim anlayışlarından farklı olarak yapılandır- 570 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Akpınar, B. (2010). Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmenin, Öğrencinin ve Velinin Rolü. Eğitim Bir Sen, 6,16. Akteke Öztürk, B., Arı, F., Kubuş, O., Gürbüz, T. ve Çağıltay, K. (2008). Öğretim teknolojileri destek ofisleri ve üniversitedeki rolleri, öğretim teknolojileri destek ofisi, Ankara. Alkan, C. (2005), Eğitim teknolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık. Altun, M. (1998). Matematik öğretim yöntemleri, Bursa. http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2289/unite03.pdf adlı web sitesinden 22.03.2014 tarihinde alınmıştır. Atasayar, A. (2008). Kavram öğretimi sürecine yönelik içerik geliştirme aracının tasarlanması ve kullanışlılığı. Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Aras S. ve Sözen, S. (2012). Türkiye, Finlandiya ve güney Kore’de öğretmen yetiştirme programlarının incelenmesi. X. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi 27-30 Haziran 2012, Niğde. http://kongre.nigde.edu.tr/xufbmek/dosyalar/tam_metin/pdf/2527-31_05_2012-11_40_01.pdf adlı web sitesinden 10.03.2014 tarihinde alınmıştır. Bal, M. S. ve Karademir, N. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Teknolojik Pedagojik Alan Bilgisi (TPAB) Konusunda Öz-Değerlendirme Seviyelerinin Belirlenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 15-32 Beler, Y. ve Avcı, S. (2011). Öğretimin Farklılaştırılmasında Etkili Bir Strateji: Katlı Öğretim. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 109-126 Binbaşıoğlu, C. (1994). Ders Kitapları Üzerine. Çağdaş Eğitim Dergisi, 19(195), 33. Cabı, E. (2013). Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi. Emine Cabı. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. http://moodle.baskent.edu.tr/pluginfile. php/213/mod_resource/content/0/ders_notlari/Ogretim_Materyallerinin_Degerlendirilmesi_-_Ders_Notu.pdf adlı web sitesinden 01.04.2014 tarihinde alınmıştır. Cankorkmaz, Z. (2010). Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Teknolojilerini Kullanma Düzeyleri Ve İnternetteki Tüketim Eğilimleri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 11(2), 111 Çatalbaş, G. (1999). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Programlı Öğretim Yöntemi Uygulaması. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1). Çelikkaya, T. ve Kuş, Z. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Kullandıkları Yöntem ve Teknikler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 22(2), 741-758. Çelikkaya, T. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Öğretim Araç-Gereç Ve Materyallerini Kullanma Düzeyleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 73-105 Coşkun, E. ve Taş, S. (2008). Ders Kitaplarına Metin Seçimi Açısından Türkçe Ögretim Programlarının Değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10). Sosyal Bilgiler Öğre minde Materyal Tasarımı 571 Demir, T. (2008). Türkçe Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Öğrenme Stilleri Ve Bunların Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi (Gazi Üniversitesi Örneği). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(4). Demir, S. (2012). İlköğretim Öğretmenlerinin Etkili Öğretimi Gerçekleştirme Düzeylerinin İncelenmesi. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 33. Deryakulu, D. (2011). KPSS Eğitim Bilimleri Sorularının Genel Öğretmen Yeterliklerinin Öğretim Teknolojisi Alanı İle İlgili Alt Yeterlik ve Performans Göstergeleri Açısından İncelenmesi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 1(1), 1-23. Dilek, D. (2001). İlköğretimde Tarih Konularının Öğretiminde Kullanılan Tekniklere Göre Öğretmen Tipleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1(2), 323–336. Duman, G.B. (2013). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Materyal Geliştirme Ve Materyallerin Etkin Kullanımı. Ana Dili Eğitimi Dergisi,1(2),1-8. Duman B. ve İkiel C. (2002). Yapıcı Öğrenme Kuramına Göre Sosyal Bilgiler Öğretimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 245-262. Ekici, S. ve Uçak, N. Ö. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin İnternet’te Bilgi Arama Davranışları. Türk Kütüphaneciliği, 26(1), 78-96. Ersoy, H. Eğitimde Materyal Tasarımı ve Kullanımı. Ders notu, http://moodle.baskent.edu.tr/ pluginfile.php/472/mod_resource/content/0/ders_notlari/EgitimTeknolojilerindeTemelKavramlar-DersNotu.pdf adlı web sitesinden 21.03.2014 tarihinde alınmıştır. Geçer, A. K. (2010). Teknik Öğretmen Adaylarının Öğretim Teknolojisi Ve Materyal Geliştirme Dersine Yönelik Deneyimleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 1-25. Gedik, H. (2010). Güncel Olayların İlköğretim Sosyal Bilgiler Derslerinde Kullanımı Ve Öğrenci Görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 97-118. Genç, M. ve Kocaarslan, M. (2013). Öğretmen Adaylarının Öğrenme Stillerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi: Bartın Üniversitesi Örneği. TSA Dergisi, 17(2). Gülersoy, A. E. (2013). İdeal Ders Kitabı Arayışında Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Bazı Özellikler Açısından İncelenmesi. International Journal of New Trends in Arts, Sports and Science Education, 2(1). Gömleksiz, M. N. ve Kan, A. Ü. (2013). Mentor Öğretmenlerin Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımını Kullanmadaki Yeterlik Düzeylerine İlişkin Öğretmen Adaylarının Görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 135-173. Güllüoğlu, S. S. (2014). Bilgisayar Destekli Eğitimin Mesleki Gelişimdeki Önemi. http://ajit-e.org/makale_yayin_kopyalari/4_rev1.pdf adlı web sitesinden 27.03.2014 tarihinde alınmıştır. Gündüz Ş. ve Odabaşı F. (2004). Bilgi Çağında Öğretmen Adaylarının Eğitiminde Öğretim Teknolojileri Ve Materyal Geliştirme Dersinin Önemi. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3(1), 7. Güzeller, C. ve Korkmaz, Ö. (2007). Bilgisayar Destekli Öğretimde Bir Ders Yazılımı Değerlendirmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 155-168. 572 Sosyal Bilgiler Eğitimi İnan, C. (2006). Matematik Öğretiminde Materyal Geliştirme Ve Kullanma. D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 47-56. Jan Gahala, M.A. (2005). Promoting Technology Use in Schools, http://www.ncrel.org/sdrs/areas/issues/methods/technlgy/te200.htm adlı web sitesinden 29.01.2014 tarihinde alınmıştır. Kabaca, T. (2002). Bir Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımı: Yapılandırmacılık (Constructivizm). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Ders Ödevi, Ankara. Kabapınar, Y. (1998). A Comparision between Turkish and English History Textbooks: Design, Constrution and Usability Issies, Unpublished Doctorate Thesis, University of Leeds, England. Kalem S. ve Fer, S. (2003). Aktif Öğrenme Modeliyle Oluşturulan Öğrenme Ortamının Öğrenme, Öğretme Ve İletişim Sürecine Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences Theory and Practise), 3(2), 433-461. Kan, Ç. (2006). Etkili Sosyal Bilgiler Öğretimi Arayışı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 537544. Karataş, S. ve Yapıcı, M. (2006). Öğretim Teknolojileri Ve Materyal Geliştirme Dersinin İşlenişi Ve Uygulama Örnekleri. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 311-325. http://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/VIII2/myapici.pdf adlı web sitesinden 27.03.2014 tarihinde alınmıştır. Karamustafaoğlu, o. (2006). Fen Ve Teknoloji Öğretmenlerinin Öğretim Materyallerini Kullanma Düzeyleri: Amasya İli Örneği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 90-101. Karademirci, A. H. (2010). Öğretim Teknolojileri: Tanımı ve Tarihsel Gelişimine Yeniden Bakmak. XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, Muğla. http://ab.org.tr/ab10/bildiri/190. pdf adlı web sitesinden 23.02.2014 tarihinde alınmıştır. Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Pegem A Yayıncılık, Ankara. Kazu, H. ve Yeşilyurt, E. (2008). Teacher’s Aims of Using Instructional Tools And Materials. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 175-188. Kutluca, T., Birgin, O. Ve Çatlıoğlu, H. (2007). Öğretimde Planlama Ve Değerlendirme Dersi Uygulama Etkinliklerinin Öğretmen Adaylarına Sağladığı Faydalar. KTÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 89-110. Maden, S. (2012). Türkçe Öğretmenlerinin Öğretme Stilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(1), 178-200. Numanoğlu, G. (2007). Bilgisayar Ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Öğrencilerin Öğrenme Stilleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 129-148. Ocak, G. (2012). Öğretmenlerin Yapılandırmacı Öğrenme Ortamı Kurma Başarılarının Öğretmen ve Öğretmen Adaylarınca Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 37, 166. Oral, E. (2007). Öğrenci etkileşimli ders materyalleri hazırlama etkinlikleri (ödev), Marmara Üniversitesi, İstanbul. Önal, H. ve Kaya, N. (2006). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının (4. ve 5. Sınıf) Değerlendirilmesi. BAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(16), 21-37. Sosyal Bilgiler Öğre minde Materyal Tasarımı 573 http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c9s16/makale/c9s16m2.pdf 01.03.2014 tarihinde alınmıştır. adlı web sitesinden Öztürk, C. (2006). Sosyal bilgiler: toplumsal yaşama disiplinler arası bir bakış, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ed. C. Öztürk). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Richards, J. (2001). The Role of Textbooks In A Language Program. Guidelines, 23(2), 12-16. Rubdy, R. (2003). Selection of materials (Ed. B. Tomlinson), New York: Continuum, 37-57. Saban, A. (2007). Seçmeci Okul Teknoloji Planlama Modeli Ve Özel Konya Esentepe İlköğretim Okulu Teknoloji Profili. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1), 23-43. Saracaloğlu, A. S. (2009). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Öğrenme Stilleri İle Fen Başarıları Arasındaki İlişki. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 162-173. Şahin, M. (2012). Ders Kitaplarının Mesaj Tasarımı İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 129-154. Seferoğlu, S. S. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Şeker, M. (2010). Research of the effects of using activities suitable to learning styles in the learning level of students and in eliminating conceptual mistakes in social studies. Marmara University. Institute of Education Sciences Unpublished Doctorate Thesis, Istanbul. Şeker, M. (2014). Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma Ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarının Öğrenme Stilleri Açısından İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 41-56. Şendurur, Y. (2001). Keman Eğitiminde Etkili Öğrenme - Öğretme Yöntemleri. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 145-155. Şenel A. ve Gençoğlu, S. (2003). Küreselleşen Dünyada Teknoloji Eğitimi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(12), 45-65. Şimşek, N. (2011). Sosyal Bilgiler Dersinde Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçlarının Kullanılması: Nitel Bir Çalışma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 149-168. Ulusoy, K. ve Gülüm, K. (2009). Sosyal Bilgiler Dersinde Tarih Ve Coğrafya Konuları İşlenirken Öğretmenlerin Materyal Kullanma Durumları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 85-99. Ünsal, Y. (2011). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme/tasarımı derslerinde üretilen üç boyutlu nesnelerin değerlendirilmesinde kullanılabilecek bir ölçek önergesi. Ankara: Siyasal Kitabevi. Taşkaya, S. M. ve Bal, T. (2009). Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Öğretim Yöntemlerine İlişkin Görüşleri. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 173-185. Taşkaya, S. M. ve Bal, T. (2010). Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Ders Araç Gereçlerini Kullanma Durumları. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 22. Tay, B. (2005). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Öğrenme Stratejileri. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 209-225. Topkaya, E. Z. ve Çelik, H. (2006). Eğitimde bireysel farklılıklar (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 574 Sosyal Bilgiler Eğitimi Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (2004). Teknoloji-Bilim İlişkisinin İnsan Yaşamındaki Yeri. Ankara. http://www.tmmob.org.tr/resimler/ekler/50a4152c2b4aa3aek.pdf adlı web sitesinden 19.03.2014 tarihinde alınmıştır. Türker, H. ve Yaylak, E. (2011). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretiminde İnternet Tabanlı Öğretim Yönteminin Ders Başarısına Etkisi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 29. Tuti, S.(2005). Eğitimde Bilişim Teknolojileri Kullanımı Performans Göstergeleri, Öğrenci Görüşleri ve Öz-Yeterlik Algılarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Veznedaroğlu, R. L. ve Özgür, A. O. (2005). Öğrenme Stilleri: Tanımlamalar, Modeller Ve İşlevleri. Ankara Özel Tevfik Fikret Okulları, 4(2), 1-16. Yılmaz, A. (2008). Sosyal Bilgiler Dersi Tarih Konularının Çoklu Zeka Kuramına Göre İşlenişi. Marmara Coğrafya Dergisi, 18(18), 238-252. Yılmaz, K. ve Tepebaş, F. (2011). İlköğretim Düzeyinde Sosyal Bilgiler Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar: Mesleğine Yeni Başlayan Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 157-177. 28. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ ve DERS KİTAPLARI Yrd. Doç. Dr. Ebru DEMİRCİOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Bu metni inceleyerek: • Ders kitaplarının tarihsel gelişimini açıklayabilir, • Ders kitaplarında bulunan farklı bölümleri ve özelliklerini açıklayabilir, • Sosyal bilgiler öğretiminde ders kitaplarının yerini değerlendirebilir, • Sosyal bilgiler ders kitaplarını etkin bir biçimde kullanabilirsiniz. Özet Eğitim ve öğretim sürecinin en temel unsurlarından birisi olan ders kitapları, öğrencilere bilimsel ve düzenli bilgi sunmanın yanında, zaman ve mekan sınırlılığı olmadan onların bireysel öğrenebilmelerine de katkı sağlamaktadırlar. Bu materyallerden verimli bir biçimde faydalanabilmek için, öğretmenlerin bu materyalleri nasıl kullanmaları gerektiğini bilmeleri gerekmektedir. Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ders kitaplarını tanıma ve etkin kullanabilmeleri için eğitimleri aşamasında bu materyaller hakkında yeterli bilgi, beceri ve tutum kazanmaları temel bir zorunluluktur. Bu çerçevede bu bölüm aracılığıyla sosyal bilgiler öğretmen adaylarına, ders kitabı, ders kitaplarının eğitim, öğretmen ve öğrenci açısından önemi, öğretmene ve öğrenciye katkıları, bölümleri ve etkin kullanım yolları hakkında bilgi ve beceriler kazandırılması hedeflenmektedir. Anahtar Kelimeler: Ders Kitabı, sosyal bilgiler öğretimi, sosyal bilgiler öğretmeni 594 Sosyal Bilgiler Eğitimi Ders kitaplarından istenilen verimin alınabilmesi için, sadece bu materyallerin nitelikli olarak hazırlanması yeterli değildir. Öğretmenlerin de ders kitaplarını etkili ve verimli bir biçimde kullanabilme beceri ve niteliğine sahip olmaları gerekmektedir. Bu çerçevede eğitim fakültelerinde öğretmen adaylarına ders kitabı ve özellikleri hakkında bilgi vermenin yanında, bu materyallerin etkin bir biçimde nasıl kullanılması gerektiği de öğretilmelidir. Kaynakça Adıbelli, Sevilay (2007), Yeni Programa Göre Hazırlanan Lise 1 Fizik Ders Kitabının Eğitsel, Görsel, Dil ve Anlatım Yönünden İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Akbaba, Bülent (2010), “Tarih Öğretiminde Görsel Kaynaklardan Yaralanma”, Mustafa Safran (Ed.), Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri, 1. Baskı içinde (170–183), İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Akın, İlbasmış, Bilgen (2007), 2005–2006 Öğretim Yılı İlköğretim Okulları Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Pedagojik Açıdan Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aydın, İsmail (2001), Osmanlıdan Günümüze Tarih Ders Kitapları, Ankara: Eğitim-Sen Yayınları. Barth, James, L. ve Demirtaş, Abdullah (1997), Sosyal Bilgiler Öğretimi, Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara: YÖK Dünya Bankası. Cemaloğlu, Necati (2003), “Öğretimde Ders Kitaplarının Yeri ve Önemi”, Necdet Hayta (Ed.), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Klavuzu Tarih 9–12, Ankara: Nobel Yayın. Ceyhan, Erdal ve Yiğit, Birol (2004), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Anı Yayıncılık. Çalık, Temel (2001), “Türkçe Ders Kitaplarının Biçimi ve Tasarımı”, Leyla Küçükahmet (Ed.), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Türkçe 1–8, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Demircioğlu, İsmail H. (2010). Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar, Ankara, Anı Yayıncılık. Demircioğlu, Ebru (2011), ‘’Tarih Öğretmenlerinin Dokuzuncu Sınıf Tarih Ders Kitabındaki Görseller Hakkındaki Görüşleri’’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon Digisi, Lory Lyman ve Willett, John B. (1995), “What High School Biology Teachers Say About Their Textbook Use: A Descriptive Study”, Journal of Research In Science Teaching, 32 (2),123–142. Duman, Tayyip ve diğerleri (2001), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu(Matematik) 1–8, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Evin, İlke ve Kafadar, Osman (2004), “İlköğretim Sosyal Bilgiler Programının ve Ders Kitaplarının Ulusal ve Evrensel Değerler Yönünden İçerik Çözümlemesi”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, (3), 293–304. Sosyal Bilgiler Öğre mi ve Ders Kitapları 595 Güneş, Firdevs (2002), Ders Kitaplarının İncelenmesi, Ankara: Ocak Yayınları. Kaptan, Fitnat (1998), Fen Bilgisi Öğretimi, Ankara, Anı Yayıncılık. Kaya, Zeki (2002), Uzaktan Eğitim, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Kılıç, Abdurrahman ve Seven, Serdal (2002), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, 2. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık. Küçükahmet, Leyla (1994), Öğretim İlke ve Yöntemleri, 5. Baskı, Ankara, Gazi Büro Kitapevi. Seferoğlu, Sadi (2006), Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Şahin, Cemalettin ve diğerleri (2001), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler, (Sosyal Bilgiler, Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Şahin, Yanpar, Tuğba ve Yıldırım, Soner (1999), Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Anı Yayıncılık. Tekışık, Hüseyin Hüsnü (1986), “Ders Kitabı Nedir, Seçimi Nasıl Olmalı?”, Çağdaş EğitimDergisi, 11,(110), 1–3. Tosunoğlu, Mesiha ve diğerleri (2001), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme, Ankara: Anıttepe Yayıncılık. Tutkun, Bulut, Saliha (2008), İlköğretim Ders Kitaplarının Görsel Boyut Ve İçerik Tutarlılığı Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yanpar, Tuğba (2007), Öğretim teknolojileri Materyal Tasarımı, 8. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık. Yaşar, Okan (2005), Türkiye’de Okutulan Orta Öğretim Coğrafya Ders Kitaplarının Ölçme ve Değerlendirme Çalışmalarına Yönelik Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım, International Journal of Progressive Education, Volume 1 Number: 2, 9–30: USA. Yel, Selma (2003), “Ders Kitabı İncelemesi (Örnek Bir Çalışma)”, Leyla Küçükahmet (Ed.), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, 2. Baskı içinde (148–173), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Yıldız, Rauf (2002), “Öğretim Materyalleri Hazırlama İlkeleri” , Rauf Yıldız (Ed), Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Mikro Yayıncılık. Yılmaz, Ayhan ve diğerleri (1998), “11.Sınıf, Kimya 3 Ders Kitaplarının, Kimya Eğitimine Uygunluklarının Araştırılması”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 73–83. 29. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERDE MÜZE ve TARİHÎ MEKÂNLAR İLE EĞİTİM Yrd. Doç. Dr. Hasan IŞIK Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Sosyal bilgiler dersi öğretim programlarının, müze ve tarihî mekânların eğitimde kullanılması konusunda neler beklediğini öğrenebilir, bu bağlamda yeterliliklerinizi artırmak amacıyla metinden yararlanabilir, • Müze ve tarihî mekânların sosyal bilgiler öğretmenleri için önemli bir kaynak ve birer laboratuvar niteliğinde olduğunu fark edebilir, • Sosyal bilgiler dersinin kazanımları ışığı altında, müze ve tarihî mekânları kullanarak ne tür yöntem, teknik ve etkinlikleri işe koşabileceğinizi örnek etkinlikler üzerinden görebilir, • Müze ve tarihî mekânları derslerinizde kullandığınızda, öğrencilerinizde geliştirebileceğiniz nitelik ve becerileri fark edebilir, • Müze ve tarihî mekânlar ile eğitim yapmaya yönelik olarak; okul çevresinde yer alan müzeler ile eğitim amaçlı ilişkiler kurma, programlar yapma, müzedeki eserleri eğitim amaçlı nasıl kullanabileceğinizi planlayabilme, görev yaptığınız okulda bir müze inşa etme konusunda bilgi edinebilir, • Müze ve tarihî mekânlarda eğitim konusunda çağdaş gelişmeleri öğrenebilirsiniz. Sosyal Bilgilerde Müze ve Tarihî Mekânlar İle Eği m 631 Kaynakça ABACI, O. (1996). Müze Eğitimi. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. AKTEKİN, S. (2010). Kültürel, Doğal ve Tarihsel Mirasın Korunması ve Topluma Mal Edilmesi: İngiltere ve Türkiye Örnekleri. Türk Yurdu, 270, 51-58. ATA, B. (2002). Müzelerle ve Tarihî Mekanlarla Tarih Öğretimi: Tarih Öğretmenlerinin “Müze Eğitimine” İlişkin Görüşleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi ABD, Ankara. …………......(2009). Tarih Derslerinde Yerel Tarih, Müze ve Ören Yerlerinin Kullanımı. Muammer Demirel (Ed.), Tarih Öğretim Yöntemleri içinde (s.113-128). Ankara: Nobel. ……………. (2010a). “Portekiz’in Lagos Kentindeki Yaşayan Bilim Merkezi: “Dokunmanın Yasaklandığı Yer!. Türk Yurdu, 270, 47-50. ……………. (2010b). Sosyal Bilgiler Eğitiminde Müzelerin Önemi. Refik TURAN (Ed.), Sosyal Bilgilerin Temelleri içinde (191-206). Ankara: Maya Akademi. BUYURGAN, S. ve MERCİN, L. (2005). Görsel Sanatlar Eğitiminde Müze Eğitimi ve Uygulamaları. Ankara: Görsel Sanatlar Eğitimi Derneği Yayınları 2. ÇILDIR, Z. (2007). Öğretmenlerle Müzede Yetişkin Eğitimi Feza Gürsey Bilim Merkezi Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Müze Eğitimi Anabilim Dalı, Ankara. CLARKE; A. C. (2000). Rama 2. İstanbul: İthaki. DİLEK, D. (2002). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünme Gelişimi. Anakara: PegemA. DEMİRCİOĞLU, İ. H. (2005). Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklasımlar. Ankara: Anı. DEMİRCİOĞLU, E., DEMİRCİOĞLU, İ. H. (2010). Tarih Müzelerinin Ziyaretinde Uygulanabilecek Etkinlikler Üzerine Bir Çalışma. Türk Yurdu, 270, 75-77. EARL, A. (1997) Müze Pedagojisi İngiltere’de Nasıl Gelişti? Tarih Konuşan Drama. İnci SAN (Ed.), Drama-Maske-Müze. Vİ. Uluslararası Eğitimde Drama Semineri (23-18 Ekim 1995), Ankara: Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi: 12. GOOGLE ART PROJECT, (2011). http://www.googleartproject.com HERMİTAGE MÜZESİ, (2011). http://www.hermitagemuseum.org/html_En/06/hm6_1_4.html HOOPER-GREENHİLL, E. (1999). Müze ve Galeri Eğitimi. M. Ö. Evren ve E. G. Kapçı (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. ICOM, (2011). The World Community. http://icom.museum/hist_def_eng.html KÖKSAL, H. (2007). Tarih Öğretiminde Tarihsel Algının Üç Boyutu ve Düşünsel Dayanakları, EKEV Academic Review, 31, 31-39. KÜLTÜR BAKANLIĞI, (2011). http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-62871/muzeler.html, KÜLTÜR BAKANLIĞI, Anadolu Medeniyetler Müzesi, (2011). http://www.kultur.gov.tr/genel/SanalMuzeler/anadoluMM/index.html 632 Sosyal Bilgiler Eğitimi MACCARIO, N. K. (2002). Müzelerin Eğitim Ortamı Olarak Kullanılması. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 275-285. MEB, TTKB, (2008). http://ttkb.mebgov.tr/program MEB, TTKB, (2011). Görsel Sanatlar Dersi İlköğretim 5 Sınıf Müze Bilinci Öğrenme Alanında Program Tablosunda Etkinlik Örneği. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?islem=1&kno=26 MERCİN, L. (2006). Resim Dersini Müze Kaynaklı Oluşturmacı Öğrenme Yaklaşımı Etkinliklerine Göre Uygulamanın Erişiye, Kalıcılığa ve Tutuma Etkisi (Diyarbakır İli Örneği). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-İş Öğretmenliği Bilim Dalı, Ankara. ORUÇOĞLU, Z. E. (2003). Türkiye’de Okul-Müze İlişkisi. Kadriye Tezcan Akmehmet (Ed.), Eğitim Ortamı Olarak Müzeler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi. SAFRAN, M. ve ATA, B. (2006). Okul Dışı Tarih Öğretimi. Mustafa Safran (Ed.), Tarih Egitimi Makale ve Bildiriler. Ankara: Gazi. SAĞLAM, T. (1997). Eğitimde Drama. İnci San (Ed.), Drama-Maske-Müze, Vİ. Uluslararası Eğitimde Drama Semineri (23-18 Ekim 1995), Ankara:Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi: 12. SAN, İ. (1990). Eğitimde Yaratıcı Drama. Eğitim Bilimleri Fakültesi Online Dergisi, 2. http:// www.yaraticidrama.org/content/blogcategory/77/161/ SHABBAR, N. (2001) Çocuklar İçin Müze Eğitimi, Kent, Toplum, Müze. İstanbul: Tarih Vakfı. ŞAHAN, M. (2005). Müze ve Eğitim. Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,4, 487-501. TOSUN, O. S. (2009). Müze İncelemelerinin İlköğretim Okullarındaki Görsel Sanatlar Eğitimine Katkısı (Bolu İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylul Universitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resim-İş Öğretmenliği Programı, İzmir. TURİNAY, N. (2010). Cumhuriyetin Onuncu Yılında Bir İnkılâp Müzesi Tasavvuru. Türk Yurdu, 270, 35-46. 3D MEKANLAR, (2011). http://www.3dmekanlar.com/ (03.04.2011 tarihinde alınmıştır.) 30. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER DERSLERİNDE FİLM ANALİZLERİ ve FİLMLER İLE UYGULANABİLECEK ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ Yrd. Doç. Dr. Sezai ÖZTAŞ Kırklareli Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Sosyal Bilgiler derslerinde filmlerin kullanımının önemini açıklayabilir, • Sosyal Bilgiler derslerinde hangi filmlerin kullanılabileceğini fark edebilir, • Sosyal Bilgiler dersleri için eğitim filmi hazırlama ilkelerini kavrayabilir, • Sosyal Bilgiler derslerinde film analizlerinin nasıl yapılabileceğini ve filmler ile uygulanabilecek öğretim etkinliklerini kavrayabilir, • Sosyal Bilgiler derslerinde filmleri kullanmanın yararlılıklarını açıklayabilir, • Sosyal Bilgiler dersleri için film etkinlikleri hazırlayabilir, • Sosyal Bilgiler derslerinde filmlere dayalı etkinlikler uygulayabilirsiniz. Özet Görsel ve işitsel araçların Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılmasının öğrenme sürecini olumlu etkilediği bilinmektedir. Görsel ve işitsel araçlardan biri olan filmlerin, Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanımı son derece önemlidir. Sosyal Bilgiler öğretiminde filmlerin kullanılması, film ile ilgili hazırlıkların önceden yapılmasını ve iyi bir planlamayı gerektirmektedir. Bu bölümde, Sosyal Bilgiler 652 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Aiex, N. K. (1988). Using film, video, and TV in the classroom. ERIC Clearinghouse on Reading and Communication Skills Bloomington IN. http://www.ericdigests.org/pre-929/film.htm (Erişim Tarihi: 03.02.2007). Birkök, M. C. (2008). Bir toplumsallaştırma aracı olarak eğitimde alternatif medya kullanımı: Sinema filmleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5 (2), s. 1-12. Chansel, D. (2003). Beyaz Perdede Avrupa. N. Elhüseyni (Çev). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Dilek, D. (1999). History in the Turkish Elementary School: Perceptions and Pedagogy. Unpunlished PhD Thesis, Coventry: The University of Warwick. Dressel, P. (1990). Films That Put Social Problems in Global Context. Teaching Sociology, 18 (2), s. 226-230. Doğanay, A. (2005). Sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 17-52). Ankara: PegemA Yayıncılık. Doğanay, H. (2002). Coğrafya Öğretim Yöntemleri. İstanbul: Aktif Yayınevi. Frieden, J. A. & Elliott, D. W. (2007). Teach with movies: Using the storytelling power of movies to motivate students. Teacher Librarian, 34 (3), pp. 61-62. Güngördü, E. (2002). Coğrafyada Öğretim Yöntemleri İlkeler ve Uygulamalar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. İşman, A. (2003). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. İstanbul: Değişim Yayınları. Kayalı, H. (2000). İlköğretim Okullarında Sosyal Bilgiler Dersi Coğrafya Konularının Öğretiminde Başarıyı Etkileyen Faktörler. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (12), s. 183-194. Kyvig, D. E. ve Marty, M. A. (2000). Yanıbaşımızdaki Tarih. N. Özsoy (Çev). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. MEB. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (4-5. Sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi. MEB. (2006). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6. Sınıf Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi. O’Connor, J. E. (1987). Teaching History With Film and Television. Washington: American Historical Association. Öztaş, S. (2000). İlköğretim Altıncı Sınıflar Sosyal Bilgiler Tarih Ünitelerinin İşlenişinde Öğretmenlerin Kullandıkları Öğretim Yöntemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Öztaş, S. (2007). Tarih Öğretimi ve Filmler: Tarih Öğretiminde Film Kullanılmasının Öğrenci Başarısı Üzerine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Film Analizleri ve Filmler İle Uygulanabilecek Öğre m Etkinlikleri 653 Paris, M. J. (1997). Integrating film and television into social studies instruction. ERIC Clearinghouse for Social Studies/Social Science Education Bloomington IN. http://www.indiana. edu/~ssdc/filmdig.htm (Erişim Tarihi: 10.02.2007). Paykoç, F. (1991). Tarih Öğretimi. Eşkişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Russell, W. B. (2009). Teaching Social Issues with Film. Charlotte, NC: Information Age Publishing. Russell, W. B. (2007). Using Film in the Social Studies. Lanham, MD: University Press of America, Inc. Russell, W. B. & Waters, S. (2010). Cinematic citizenship: Developing citizens of character with film. Action in Teacher Education, 32 (2), pp. 12-23. Sönmez, V. (1999). Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu. İstanbul: MEB. Stradling, R. (2003). 20. Yüzyıl Avrupa Tarihi Nasıl Öğretilmeli. A. Ünal (Çev.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Sturma, M. (1997). Feature film and teaching/learning. R. Posbisil & L. Willcoxson (Eds.) Learning Through Teaching (pp. 312-313). Teaching and Learning Forum. Murdoch University, Perth: Western Australia. http://lsn.curtin.edu.au/tlf/tlf1997/sturma.html (Erişim Tarihi: 19.05.2004). Yalın, H. İ. (2004). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 31. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERDE DRAMA Doç. Dr. Yasin DOĞAN Adıyaman Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Banu ÇULHA ÖZBAŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Bu bölümün amacı, öncelikle, dramanın sosyal bilgiler öğretimi özelinde önemini farketmenizi, dramaya ilişkin temel yaklaşımlar hakkında bilgi edinip temel drama tekniklerinin sosyal bilgiler dersinde nasıl uygulanabileceğini örneklendirebilmenizi ve sonuçta da bu örneklerden yola çıkarak etkinlikler hazırlayabilmenizi sağlamaktır. Bu metni inceleyerek; • Sosyal bilgiler öğretiminde dramanın rolünü anlayabilir, • Dramaya ilişkin temel yaklaşımları (süreçsel drama ve uzman rolü) açıklayabilir, • Temel drama tekniklerini (fotoğraf karesi, donuk imge, monologlar, öğretmenin role girmesi vb.) örneklendirebilir, • Temel drama tekniklerini (fotoğraf karesi, donuk imge, monologlar, öğretmenin role girmesi vb.) kullanarak etkinlikler hazırlayabilirsiniz. Özet Sosyal bilgiler dersinde drama sadece öğrencilerin motivasyonlarını arttırıcı bir araç değildir. Dramayı bir yöntem olarak kullanan öğretmenler, öğrencilerinin sosyal bir olayın önemini anlamaları, farklı kültürler ve zamanlardaki dene- 676 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Adıgüzel Ö. (2002). Yaratıcı Drama. Ankara:Natural Yayınları Adıgüzel, Ö. (2012). Eğitimde Yaratıcı Drama. Ankara:Natural Yayınları. Akar-Vural ve J.W.Somers. (2011). Hümanist İlköğretim Programları İçin İlköğretimde Drama: Kuram ve Uygulama. Ankara Pegem A Yayıncılık Akpınar, B., Aydemir, H. (2012) İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Programının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.1(1) 41-53. Akyüz, Y. ()2004. Anaokullarının Osmanlıda İlk Programları ile Yaratıcı Drama’nın ilk İzleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 5 (51). 19-24. Ata, B. (2008). Sosyal Bilgilerde Atatürkçülük Konularının Eğitimi ve Öğretmenin Rolü: Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi. Tay B. ve A. Öcal (Ed). Ankara:Pegem A Yayıncılık. Aykac, M., Adıgüzel, O. (2011). The Effect of Using Creative Drama as a Method on Student Success in Social studies Courses. Journal of Kastamonu University Faculty of Education, 19, 297-314. Baldwin P.(2009). School Improvement Through Drama a Creative Whole Class, Whole School Approach. USA: Continuum International Publishing Group. Baldwin P., Kate F. (2003). Teaching Literacy through Drama Creative Approaches. USA:RoutledgeFalmer. Bardwin P., John R. (2012). Bloomsbury Insighting Writing Through Drama Education. New York. Bogard J.M, Creegan-Quinguis M.(2013). Strategies to Integrate the Arts in Social Studies. Huntington Beach: Shell Education Publishing. Bowell P., Heap B. (2013). Planning Process Drama Enriching Teaching and Learing. New York: Routledge. Çetinkaya, T., Kuş, Z. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Kullandıkları Yöntem ve Teknikler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XXII(2), 741-758. Çulha-Özbaş, B.(2012). Sosyal Bilgiler Öğretmeni Olarak Ben Kimim? Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Meslek Kimliklerine İlişkin Görüşlerinin Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi. 7(2), 821-838. Doganay, A. (2004). Sosyal Bilgiler Ögretimi. C. Ozturk ve D. Dilek (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ogretimi. (4. Baski). Ankara: PegemA Yayincilik. Farmer D.(2011). Learning Thorugh Drama in the Primary Years. London: Drama Resource. Farris, P.( 2001). Elementary and Middle School Social Sturies. New York:McGraw-Hill Companies. Heathcote, D., Herbert, E. (1985).A Dreams of Learning : Matle of the expert. Theory into Practice 24:173-80. Sosyal Bilgilerde Drama 677 Huizinga, J.(1995). Homo Ludens- Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Ayrıntı Yayınevi. Husk,C.S. Hepler S., Hickman J.(1996). Children Literature in the Elementary School. Orlando. FL. Harcourt Brace Kabapınar, Y. (2012). Kuramdan Uygulamaya Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara:Pegem A Yayıncılık. Levstik L (1990). The Research bas efor Curriculum Choice. A Response. Social Education (54),442-4. Miller E., Vanderhoof B., Patterson H.J., Clegg B. (1989). Integrating Drama into the Social Studies Class, The Clearing House, 63(1), 26-28. San, İ. (1996).Yaratıcılığı Geliştiren Bir Yöntem ve Yaratıcı Bireyi Yetiştiren Bir Disiplin: Eğitsel Yaratıcı Drama. Yeni Türkiye Dergisi, 2(7) 148-160. San, İ.(2002).Türkiye’de Yaratıcı Drama Çalışmalarının Dünü ve Bugünü. Yaratıcı Drama 19851998. Yazılar. Adıgüzel Ö (Ed). Ankara: Natural Yayınları. Thornton, S. (2005). Teaching Social Studies that Matters: Curriculum for Active Learning. New York: Teacher College Pres Thornton, S.(1990).Should We be Teaching More History? Theory and Research in Social Education. (18), 53-60. Walker, E., Tabone, C., Weltsek, G. (2011). When Achievement Date Meet Drama and Arts Integration. Research Directions, Language Arts. 88 (5), 365-372. Doç. Dr. Yasin DOĞAN 1977 yılında Elazığ’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Elazığ’da tamamladı. 1994 yılında İnonü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Bölümünü kazandı. 1998 yılında bu bölümden dereceyle mezun oldu. Aynı yıl sosyal bilgiler öğretmeni olarak Gaziantep ilinde öğretmenliğe başladı. 1999 yılı Şubat döneminde Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalının açmış olduğu yüksek lisans sınavını kazandı. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kürsüsünde yüksek lisans öğrenimini “Cumhuriyet Döneminde Para 1923-1938” adlı tezi sunarak tamamladı. 2000-2003 yılları arasında sosyal bilgiler öğretmeni olarak Elazığ’da çeşitli okullarda görev yaptı. 2003 yılında Gaziantep Üniversitesi Adıyaman Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalında araştırma görevliliği sınavını kazanarak akademik görevine başladı. 2003 güz döneminde Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalında açılan doktora sınavını kazanarak doktoraya başladı. Bu sırada YÖK kanununun 35. maddesine göre geçici olarak kadrosu Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsüne verildi. 2007 yılında “Sosyal Bilgiler Öğ- 32. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERDE TEKNOLOJİ KULLANIMI – TEKNOLOJİ DESTEKLİ SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ Doç. Dr. Mehmet AÇIKALIN İstanbul Üniversitesi Bu metni inceleyerek: • Sosyal bilgiler derslerinde kullanılabilecek teknoloji destekli yöntemleri analiz eder ve bunların günümüz sosyal bilgiler derslerinde kullanılabilirliğini değerlendirebilir, • Sosyal bilgiler derslerinde internet kaynaklarının daha sağlıklı kullanılması için gerekli önlemlerin ne olduğunu anlayabilir, • PowerPoint sunumları hazırlarken dikkat edilmesi gereken noktaları kavrayabilir, • Veri tabanı hazırlarken dikkat edilmesi gereken noktaları kavrayabilirsiniz. Özet Sosyal Bilgiler derslesinde bilgisayar teknolojisin kullanımı son yıllarda hızla artmaktadır. Dolayısyla bu bölümün amacı sosyal bilgiler derslerinde kullanılma potansiyeli olan bilgisayar destekli çeşitli yöntemlerin tanıtılmasıdır. Ayrıca bu bölümde adı geçen bilgisayar destekli yöntemlerin kullanımıyla ilgili öneriler ve ders etkinlik örnekleri verilmiştir. Böylece öğretmenlerin bu yöntemleri daha verimli bir şekilde kullanması hedeflenmiştir. Anahtar Kelimler: Teknoloji, Bilgisayar, İnternet, PowerPoint, Web Quest, Online işbirliği projeleri, Online geziler, Veri tabanı geliştirme. 694 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Açıkalın, M. (2010a). The influence of global education on the Turkish social studies curriculum. The Social Studies, 101(6), 254-259. Açıkalın, M. (2010b). Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar: Çokkültürlü ve küresel eğitim. İlköğretim Online 9(3), http://ilkogretim-online.org.tr/vol9say3/v9s3m31.pdf Ady, J. K. (1999). Computer-mediated communication in a high school global education curriculum: A brochure project. The Social Studies, 90(4), 159-163. Apperson, J. M., Laws, E. L., & Scepansky, J. A. (2006). The impact of presentation graphics on students’ experience in the classroom. Computers & Education, 47(1), 116-126. Apperson, J. M., Laws, E. L., & Scepansky, J. A. (2008). An assessment of student preferences for PowerPoint presentation structure in undergraduate courses. Computer & Education, 50, 148-153. Bartsch, R. A., & Cobern, K. M. (2003). Effectiveness of PowerPoint presentations in lectures Computers & Education, 41, 77-86. Baugh, I. W., & Baugh, J. G. (1997). Global classrooms: E-mail learning communities. Learning and Leading with Technology, 25(3), 38-41. Bellan, J. M., & Scheurman, G. (1998). Actual and virtual reality: Making the most of field trips. Social Education, 62(1), 35-40. Bennett, L., & Pye, J. (1999). Instructional technology as a medium for learning world history. International Journal of Social Education, 14(1), 111-117. Berson, M. J. (1996). Effectiveness of computer technology in the social studies: A review of the literature. Journal of Research on Computing in Education, 2(4), 486-499. Berson, M. J., & Balyta, P. (2004). Technological thinking and practice in the social studies: Transcending the tumultuous adolescence of reform. Journal of Computing in Teacher Education, 20(4), 141-150. Bragaw, D. (2001). Technology and Global education. Issues in Global Education, 166, 1-8. Braun, J. A., Jr., Fernlund, R., & White, C. S. (1998). Tool software in the social studies. In J. A Braun, Jr., R. Fernlund, & C. S. White (Eds.), Technology tools in the social studies curriculum (pp. 141-163). Wilsonville, OR: Franklin, Beedle & Associates. Braun, J. A., Jr., & Risinger, C. F. (1999). Introduction: The Internet. In J. A. Braun, Jr., & C. F. Risinger (Eds.), Surfing social studies: The Internet book (pp.5-8). Washington DC: National Council for Social Studies. Brown, V. (2007). The power of PowerPoint: Is it in the user or the program? Childhood Education, 83(4), 231-233. Cassutto, G. (2000). Social studies and the World Wide Web. International Journal of Social Education, 15(1), 94-101. Chandler, H. (2003). Concept mapping and WebQuests in social studies. Media and Methods, 39(3), 38. Retrieved September 22, 2005 from EBSCOhost database. Sosyal Bilgilerde Teknoloji Kullanımı – Teknoloji Destekli Sosyal Bilgiler Öğre mi 695 Cifuentes, L., & Shih, Y.D. (2001). Teaching and learning online: A collaboration between U.S. and Taiwanese students. Journal of Research on Computing in Education, 33(4), 456-474. Clark, J. (2008). PowerPoint and Pedagogy: Maintaining student interest in university lectures. College Teaching, 56(1), 39-45. Clark. K. F., Hosticka, A., Schriever, M., & Bedell, J. (2002, June). Computer based virtual field trips. Paper presented at the meeting of the ED-MEDIA 2002 World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia, & Telecommunications, Denver, CO. Cotton, E. G. (1999). The virtual tour. In J. A. Braun, Jr. & C. F. Risinger (Eds.), Surfing social studies: The Internet book (pp.33-40). Washington DC: National Council for Social Studies. Craig, R. J., & Amernic, J. H. (2006). PowerPoint presentation and the dynamics of teaching. Innovative Higher Education 31, 147-160. Creed, T. (1997). PowerPoint, no! Cyberspace, yes! The National Teaching and Learning Forum, 6. http://www.ntlf.com/temp/backup/powerpoint.htm Daniels, L. (1999). Introducing technology in the classroom: PowerPoint as a first step. Journal of Computing in Higher Education, 10(2), 42-56. Dawson, K., & Harris, J. (1999). Reaching out: Telecollaboration and social studies. Social Studies and the Young Learner, 12(1), 1-4. DenBeste, M. (2003). PowerPoint, technology and the web: More than just an overhead projector for the new century? The History Teacher, 36(4), 491-504. Dils, A. K. (2000). Using technology in a middle school social studies classroom. International Journal of Social Education, 15(1), 102-112. Dockterman, D. (1997-2001). Decision, Decision, (Version 5.0) [Computer Software], Watertown, MA: Tom Snyder Productions. Educational Technology Department at San Diego State University (1998). The WebQuest page. Retrieved on September 22, 2005, from http://webquest.sdsu.edu/ Ehman, L. H., & Glenn, A. D. (1991). Interactive technology in the social studies. In J. P. Shaver (Ed.), Handbook of research on social studies teaching and learning (pp. 513-522). New York : McMillan. Ehman, L. E., Glenn, A. D., Johnson, V., & White, C. S. (1992). Using computer databases in student problem solving: A study of eight social studies teachers’ classrooms. Theory and Research in Social Education 20(2), 179-206. Electronic Art Inc. (2006). SimCity (Version 4.0 Deluxe Edition) [Computer Software]. Redwood City, CA: Author. Fabos, B., & Young, M. D. (1999).Telecommunications in the classroom: Rhetoric versus reality. Review of Educational Research, 69, 217-259. Finegan-Stoll, C. (1998). Keypals for young children. Social Studies and the Young Learner, 11(1), 28-29. Flouris, G. (1987). Developing appropriate designs for instructional computer programs in the social studies. The Social Studies, 78(1), 17-22. 696 Sosyal Bilgiler Eğitimi Fontana, L. A. (1997). Online learning communities: Implications for the social studies. In P. H. Martorella (Ed.), Interactive technologies and the social studies (pp. 1-25). Albany, NY: State University of New York Press. Foyle, H. C., & Yates, B. (1993). Using databases in the social studies classroom. Teaching History, 18(2), 73-79. Frey, B. A., & Birnbaum, D. J. (2002). Learners’ perceptions on the value of PowerPoint in lectures. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh (ERIC Document Reproduction Service No. ED 467192). Frye, E. M., Trathen, W., & Koppenhaver, D. A. (2010). Internet workshop and blog publishing: Meeting student (and teacher) learning needs to achieve best practice in the twenty-first-century social studies classroom. The Social Studies, 101(2), 46-53. doi: 10.1080/00377990903284070 Gier, V. S., & Kreiner, D. S. (2009). Incorporating active learning with PowerPoint-based lectures using content-based questions. Teaching Psychology, 36(2), 134-139. Gülbahar, Y., Madran, R. O., & Kalelioglu, F. (2010). Development and evaluation of an interactive WebQuest environment: “Web Macerasi”. Educational Technology & Society, 13(3), 139–150. Harris, J. (1999). First steps in telecollaboration. Learning and Leading with Technology, 27(3), 54-57. Harris, J. (2001). Teachers as telecollaborative project designers: A curriculum-based approach. Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 1(3) [Online Serials]. http:// www.citejournal.org/vol1/iss3/seminal/article1.htm Hicks, D., & Ewing, E. T. (2003). Bringing the World into the classroom with online global newspaper. Social Education, 67(3), 134-139. Hicks, D., Tlou, J., Lee. J. K., Parry, L., & Doolittle, P. (2002). Global connections: Using the Internet to support citizenship education. International Journal of Social Education, 17(1), 93-102. Hlynka, D., & Mason, R. (1998). ‘PowerPoint’ in the classroom: What is the point? Educational Technology, 38(5), 45-48. Jonassen, D. H. (2000). Computers as mindtools for schools: Engaging critical thinking (2nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall. Kahraman, S., Çevik, C., & Kodan, H. (2011). Investigation of university students’ attitude toward the use of PowerPoint according to some variables. Procedia Computer Science, 3, 1341-1347. Karran, S. W., Berson, M. J., & Mason, C. L. (2001). Enhancing social science education through tele-collaborative teaching and learning. Social Education, 65(3), 151-153. Ke, F., & Hoadley, C. (2009). Evaluating online learning communities. Educational Technology Research and Development, 57(4), 487–510. doi: 10.1007/s11423-009-9120-2 Kim, K.J., & Bonk, C.J. (2002). Cross-cultural comparisons of online collaboration. Journal of Computer-Mediated Communication 8(1). http://www.ascusc.org/jcmc/vol8/issue1/kimandbonk.html Sosyal Bilgilerde Teknoloji Kullanımı – Teknoloji Destekli Sosyal Bilgiler Öğre mi 697 Larson, B. E. (1999). Current events and the Internet: Connecting “headline news” to perennial issues. Social Studies and the Young Learner, 12(1), 25-28. Levasseur, D. G., & Sawyer, J. K. (2006). Pedagogy meets PowerPoint: A Research review of the effects of computer-generated slides in the classroom. The Review of Communication, 6(12), 101-123. Lowry, R. B. (1999). Electronic presentation of lectures-effect upon student performance. University Chemistry Education, 3, 18-21. Merryfield, M. (2003). Like a veil: Cross-cultural experiential learning online. Contemporary Issues in Technology and Teacher Education [Online serial], 3(2). http://www.citejournal.org/vol3/iss2/socialstudies/article1.cfm Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2012). Fatih projesi tanıtıldı. Erişim tarihi 6 Ekim, 2012 from http://www.meb.gov.tr/haberler/haberayrinti.asp?ID=9264 Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2009a). Sosyal bilgiler 4. - 5. sınıf program. Ankara: MEB. Erişim tarihi 12 Kasım 2009 http://ttkb.meb.gov.tr/ogretmen/modules.php?name=Downloads&d_ op=viewdownload&cid=74&min=10&orderby=titleA&show=10 Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2009b). Sosyal bilgiler 6. - 7. sınıf programı. Ankara: MEB. Erişim tarihi 12 Kasım 2009 http://ttkb.meb.gov.tr/ogretmen/modules.php?name=Downloads&d_ op=viewdownload&cid=74&min=20&orderby=titleA&show=10 Milson, A. J., & Downey, P. (2001). Webquest: Using Internet resources for cooperative inquiry. Social Education, 65(3), 144-146. Nickell, P., Field, S. L., & Roach, P. (2001). Trends, issues, and gaps, in technology for elementary social studies. International Journal of Social Education, 15(2), 76-91. Rawitsch, D. (1988). The computerized database: Not a simple solution. The Computing Teacher, 15(4), 34-37. Rice, M. L., & Wilson, E. K. (1999). How technology aids constructivism in the social studies classroom. The Social Studies, 90(1), 28-33. Risinger, C. F. (2005). Take your student on virtual field trips: Exploring museum of the arts and humanities on the internet. Social Education, 69(4), 193-194. Rose, S. A., & Fernlund, P. M. (1997). Using technology for powerful social studies learning. Social Education 61(3), 160-166. Savaşcı-Açıkalın, F. (2011). Why Turkish pre-service teachers prefer to see PowerPoint presentations in their classes. Turkish Online Journal of Educational Technology, 10(3), 340-347. http://tojet.net/articles/10339.pdf Savoy, A., Proctor, R. W., & Salvendy, G. (2009). Information retention from PowerPoint and traditional lectures. Computers & Education, 52, 858-867. Scheuerell, S. (2010). Virtual Warrensburg: Using cooperative learning and the internet in the social studies classroom. The Social Studies, 101(5), 194-199. doi:10.1080/00377990903493861 Shiveley, J. M., & VanFossen, P. J. (1999). Critical thinking and the Internet: Opportunities for the social studies classroom. The Social Studies 90(1), 42-46. 698 Sosyal Bilgiler Eğitimi Stoddard, J. (2009). Toward a virtual field trip model for the social studies. Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 9(4), 412-438. http://www.citejournal.org/vol9/iss4/ socialstudies/article1.cfm Sunal, C. S., & Christensen, L. (2002). Culture and citizenship: Teachers from two continents share perspectives via a website. The International Social Studies Forum 2(2), 121-140. Susskind, J. E. (2005). PowerPoint’s power in the classroom: Enhancing students’ self efficacy and attitudes. Computer & Education, 45, 203-215. Szabo, A., & Hastings, N. (2000). Using IT in the undergraduate classroom: Should we replace the blackboard with PowerPoint? Computers & Education 35(3), 175-187. Szymanski-Sunal, C., Scheffler, A., & Sunal, D. W. (1996). Introduction the use of communication technology into an elementary school social studies curriculum. International Journal of Social Education, 10(2), 106-123. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011). Sanal gezinti. Erişim tarihi 25 Haziran 2011 http:// www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-46902/sanal-gezintiler.html Tufte, E. R. (2006). The cognitive style of PowerPoint: Pitching out corrupts within (2nd ed.). Cheshire, CT: Graphics. Uz, Ç., Orhan, F., & Bilgiç, G. (2010). Prospective teachers’ opinions on the value of PowerPoint presentations in lecturing. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 2051-2059. VanFossen, P. J., & Shiveley, J. M. (2000). Using the Internet to create primary source teaching packets. The Social Studies, 91(6), 244-252. VanHouweling, D. E. (2000). Inventing the advanced Internet. In M. A. Luker (Ed.), Preparing your campus for a networked future (pp.29-40). San Francisco: Jossey-Bass. VanHover, S. D., Berson, M. J., Mason-Bolick, C., & Owings-Swan, K. (2004). Implications of ubiquitous computing for the social studies curriculum. Journal of Computing in Teacher Education, 20(3), 107-111. Wang, F., & Hannafin, M. J. (2008). Integrating WebQuest in preservice teacher education. Educational Media International, 45(1), 59-73. White, C. (1997). Technology and social studies: An Introduction. Social Education 61, 147-148. Whitworth, S., & Berson, M. J. (2003). Computer technology in the social studies: An examination of the effectiveness literature (1996- 2001). Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 2(4), 472-509. Wilson, E. K., Rice, M. L., Bagley, W., & Rice, M. K. (2000). Virtual field trips and newsrooms: Integrating technology into the classroom. Social Education, 64(3), 152-155. Zeng, R., Perez, J., Williamson, J., & Flygare, J. (2008). Webquest as perceived by teachers: Implications for online teaching and learning. Journal of Computer Assisted Learning, 24(4), 295-304. doi: 10.1111/j.1365-2729.2007.00261.x Zong, G. (2002). Can computer-mediated communication help to prepare global teachers? Theory and Research in Social Education, 30(4), 589-616. Zukas, A. (2000). Active learning, world history, and the Internet: Creating knowledge in the classroom. International Journal of Social Education, 15(1), 62-79. 33. BÖLÜM DİJİTAL TOPLULUK HARİTALARI İLE COĞRAFİ ARAŞTIRMA Prof. Dr. Todd W. KENREICH Towson Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Teknolojinin coğrafya öğretimi açısından önemini fark edebilir, • Dijital coğrafya araçlarının coğrafya öğretimindeki yeri ve önemini kavrayabilir, • Dijital topluluk haritası oluşturmanın temel aşamalarını tanıyabilirsiniz. Özet Teknoloji çağı olan günümüzde her alanda olduğu gibi coğrafya öğretiminde de önemli bir role sahiptir. Özellikle dijitalleştirilmiş haritalar ve Geographic Information Systems (GIS) gibi daha birçok coğrafi aracın bilinmesi ve kullanılması gerekir. GIS, kullanıcıların coğrafi veri depolama, getirme, düzenleme, analiz etme ve gösterme işlemleri yapmasını sağlayan bir yazılımdır. Geleneksel kâğıt tabanlı haritaların aksine dijital haritalar ise jeo-uzamsal veriyi elektronik olarak gösterir. Özellikle ABD’de coğrafya farkındalığını artırmaya yönelik pek çok aktiviteler yapılır. Bunun için digital coğrafya uygulamaları araç olarak kullanılır. Anahtar Kelimler: Sosyal bilgiler, coğrafya öğretimi, coğrafi bilgi sistemleri, dijital topluluk haritası Dijital Topluluk Haritaları İle Coğrafi Araş rma 707 Kaynakça Alibrandi, M. (2011). GIS in the classroom: Using geographic information systems in social studies and environmental science. Portsmouth, NH: Heinemann. Alibrandi, M., Milson, A., & Shin, E. (2010). Where we’ve been; where we are; where we’re going: Geospatial technologies and social studies (pp. 109-132). In R. Diem, & M. Berson, (Eds.) Technology in retrospect: Social studies in the information age 1984-2009. Charlotte, NC: Information Age. Alibrandi, M., Beal, C., Thompson, A., & Wilson, A. (2000). Reconstructing a school’s past using oral histories and GIS mapping. Social Education, 64(3), 134-140. Banks, J. A., McGee Banks, C. A., Cortes, C. E., Hahn, C. L., Merryfield, M. M., Moodley, K. A., Murphy-Shigematsu, S., Osler, A., Park, C., & Parker, W. C. (2005). Democracy and diversity: Principles and concepts for educating citizens in a global age. Seattle, WA: Center for Multicultural Education, University of Washington. Retrieved from http://education.washington.edu/cme/DemDiv.pdf Demirci, A., & Karaburun, A. (2009). How to make GIS a common educational tool in schools: Potentials and implications of the GIS for Teachers Book for Geography Education in Turkey. Ozean Journal of Applied Sciences, 2(2), 205-215. Gaudelli, W. & Heilman, E. (2009). Reconceptualizing geography as democratic global citizenship education. Teachers College Record, 111(11), 2647-2677. Gruenewald, D.A. (2003, Fall). Foundations of place: A multidisciplinary framework for placeconscious education. American Educational Research Journal, 40(3), 619-654. Kenreich, T. W. (2003). Beyond state capitals: Making the case for teaching geography. International Social Studies Forum, 1(4), 168-170. Kenreich, T. W. (2008). “Zoom, pan, and think”: The interactivity of digital maps. Social Studies Research and Practice, 3(3), 123-132. Kenreich, T. W. (2010). Power, space, and geographies of difference: Mapping the world with a critical global perspective (pp. 57-75). In B. Subedi (Ed.), Critical global perspectives: Rethinking knowledge about global societies. Charlotte, NC: Information Age Press. Kerski, J. J. (2003). The implementation and effectiveness of geographic information systems technology and methods in secondary education. Journal of Geography, 102(3), 128-137. Parker, W. C. (2003). Teaching democracy: Unity and diversity in public life. New York, NY: Teachers College Press. Perry-Castañeda Library Map Collection. (2012). Online maps of current interest. Austin, TX: University of Texas. Retrieved from http://www.lib.utexas.edu/maps/index.html Pike, G. (2007). Citizenship education in a global context. Brock Education, 17, 38-49. Scheurman, G. & Newmann, F. M. (1998). Authentic intellectual work in social studies: Putting performance before pedagogy. Social Education, 62(1), 23-25. Selby, D. (2000). A darker shade of green: The importance of ecological thinking in global education and school reform. Theory into Practice, 39(2), 88-96. 708 Sosyal Bilgiler Eğitimi Shin, E. (2007). Using geographic information system (GIS) technology to enhance elementary students’ geographic understanding. Theory and Research in Social Education, 35(2), 231255. Sobel, D. (1998). Mapmaking with children: Sense of place education for the elementary years. Portsmouth, NH: Heinemann. Tindle, K., Leconte, P., Buchanan, L., & Taymans, J. (2005). Transition planning: Community mapping as a tool for teachers and students. Improving Secondary Education and Transition Services through Research, 4(1), 1-5. University of Texas. (2002). East Austin environmental justice project. Austin, TX: Author. Retrieved from http://meridian.aag.org/mycoe/east_austin.pdf Witham Bednarz, S., Acheson, G., & Bednarz, R. S. (2006). Maps and map learning in social studies. Social Education, 70(7), 398-404. Wridt, P. (2005). The neighborhood atlas project: An example of participatory action research in geography education. Research in Geographic Education, 5, 25-47. Wridt, P. (2012). U Map the community. Boulder, CO: Author. Retrieved from www.umapthecommunity.org Prof. Dr. Todd W. KENREICH 1994 yılında Sosyal Bilgiler ve Küresel Eğitim alanında yüksek lisansını tamamlayan yazar, 2000 yılında Ohio Devlet Üniversitesinde yine aynı alanda doktora derecesini almıştır. Lisans düzeyinde, sosyal bilimler alanında, eğitimin temelleri, öğretim yöntemleri, sosyal bilgiler öğretim yöntemleri ve küresel sorunlar; lisansüstü düzeyde ise eğitim politikası ve küresel eğitim derslerini vermiştir. Halen Amerika’da Towson Üniversitesi Ortaöğretim Eğitimi bölümünde öğretim üyesidir. 34. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNE TEKNOLOJİNİN BİR YANSIMASI: PAYLAŞIM SİTELERİ Doç. Dr. Selahattin KAYMAKCI Kastamonu Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Sosyal bilgiler öğretiminde internetin yeri ve önemini açıklayabilir, • Sosyal bilgiler öğretiminde yararlanılabilen ulusal ve uluslararası paylaşım siteleriyle ilgili farkındalık geliştirebilir, • Sosyal bilgiler öğretimi yaparken ulusal ve uluslararası paylaşım sitelerini etkin olarak kullanabilirsiniz. Özet Sosyal bilgiler öğretiminde kullanılan bilişim teknolojilerinin başında internet gelmektedir. Sosyal bilgiler öğretiminde internet; fotoğraf ve resimler gibi görseller ile hikaye ve efsane gibi edebi ürünlere yer vermesi, film, belgesel ve videoların dijital kopyalarını sunması, gazete, arşiv ürünleri ve yıllıklar gibi birincil kaynakların varlığı, sanal müze ve alan gezileri yapma fırsatı sunması, çoklu ortam sunması, araştırma yaparken kolaylık sağlaması, dünyanın diğer bölgelerinde yaşayan öğrenci ve öğretmenlerle iletişim kurmaya ve paylaşım yapmaya olanak sağlaması gibi nedenlerle kullanılmaktadır. Bu bağlamda sosyal bilgiler öğretiminde gerek Türkçe gerekse İngilizce ve diğer dillerde yayın yapan çok ve çeşitli sayıda paylaşım sitesi bulunmaktadır. Bu çalışmada yirmi tanesi ulusal, yirmi tanesi de Sosyal Bilgiler Öğre mine Teknolojinin Bir Yansıması: Paylaşım Siteleri 719 Kaynakça Baloğlu-Uğurlu, N. (2009). Sosyal bilgiler eğitiminde teknoloji araçlarının kullanımı. M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 243-267). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Cin, M. (2005). Bilgisayar destekli öğretim. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 395-422). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Doğanay, A. (2005). Sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 17-52). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. İşman, A. (2005). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Sempati*Pegem Akademi Yayıncılık. Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. MEB. (2005a). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 4–5. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu (eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskıdır). Ankara: MEB Yayınevi. MEB. (2005b). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6–7. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu (taslak basım). Ankara: MEB Yayınevi. MEB. (2006). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6. sınıf öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB Yayınevi. MEB. (2008). Sosyal bilgiler öğretmeni özel alan yeterlilikleri. Ankara: ÖYEGM Yayınevi. Molenda, M. (2008). Historical foundations. J. M. & et al. (Eds.), Handbook of Research On Educational Communications and Technology (pp. 5-21). New York: Lawrence Erlbaum Associates. Odabaşı, H. F. (1998). Bilgisayar destekli eğitim. Y. Hoşcan (Ed.), Bilgisayar (s. 135-149). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1059. Oral, B. (2005). İnternet ve eğitim. A. Tarcan (Ed.), İnternet ve Toplum (s. 88-117). Ankara: Anı Yayıncılık. TUİK. (2015). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması sonuçları. Türkiye İstatistik Kurumu: http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028 (Erişim Tarihi:12.01.2016). Uşun, S. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Nobel Yayıncılık. Yanpar-Şahin, T. ve Yıldırım, S. (1999). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Anı Yayıncılık. Yanpar, T. (2007). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Anı Yayıncılık. Yeşiltaş, E. ve Sönmez, Ö. F. (2009). Sosyal bilgiler öğretiminde bilgisayar kullanımı ve bilgisayar tabanlı materyal geliştirme. R. Turan ve diğ. (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar I (s. 387-415). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Yeşiltaş, E. (2011). Sosyal bilgiler öğretiminde kullanılabilecek bilgisayar yazılımları. R. Turan ve diğ. (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar II (s. 204-218). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. KISIM VII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM STRATEJİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ 35. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM STRATEJİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ Doç. Dr. Yusuf KESKİN Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Barış HORZUM Sakarya Üniversitesi Bu metni inceleyerek; • Yöntem, teknik ve strateji kavramlarını ayırt edebilir, • Araştırma İnceleme, Buluş ve Sunuş stratejilerini tanıyabilir, • Sosyal Bilgiler eğitiminde etkin kullanılabilecek yöntem ve teknikleri kavrayabilirsiniz. Özet Sosyal bilgiler dersi öğrenciye çevreyi tanıma, toplumsallaşma, birey ve toplumun bir ferdi olma noktasında sahip olması gereken temel bilgi ve becerileri kazandırmayı hedefleyen bir derstir. İstenilen hedeflere ulaşılabilmesi için bilgi, kavram, değer ve becerinin öğrenciye verilmesini sağlayacak etkili yöntem ve tekniklerin kullanılması gerekmektedir. Bu yöntemlerden bazıları işbirlikli, proje tabanlı, problem çözme, örnek olay, tartışma yöntemleridir. Bunların yanı sıra beyin fırtınası, gezi gözlem, altı şapkalı düşünme, istasyon, konuşma halkası, görüş geliştirme, topluma katılım ve müze eğitimi sosyal bilgiler derslerinde öğrenciyi etkin kılacak teknikler olarak kullanılabilir. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler eğitimi, strateji, öğrenci merkezli yöntem ve teknikler 740 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Açıkgöz, K. Ü. (2008). Aktif Öğrenme. 10. Baskı. İstanbul: Biliş Yayınları. Bruner, J. S. (1961). “The Act of Discovery”, Harvard Educational Review, 31, 21-32. Capin, J. R. And Messick, R. G. (1999). Elementary Social Studies A Practical Guide. Fourth Edition. Usa: Longman. Coşkun-Keskin S.& Kaplan, E. (2012). Sosyal bilgiler ve tarih eğitiminde okul dışı öğrenme ortamları olarak oyuncak müzeleri, Electronic Journal of Social Sciences. 11 (41), 95-115. Demirel, Ö. (2008). Öğretme Sanatı Öğretim İlke ve Yöntemleri. 13. Baskı. Ankara: Pegem Akademi. Erdem, M. ve Akkoyunlu, B. (2002). “Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Beşinci Sınıf Öğrencileriyle Yürütülen Ekiple Proje Tabanlı Öğrenmenin Etkililiği Üzerine Bir Çalışma”. İlköğretim Online 1(1). http://ilkogretim-online.org.tr/vol1say1/v01s01a.htm adresinden 22.10.2008 tarihinde erişilmiştir. Gömleksiz, M. (1997). Kubaşık Öğrenme. Adana: Baki Kitabevi. Gözütok, F. D. (2006). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Ekinoks Kitabevi. Gürol, M. ve Demirli, C. (2002). “Constructivist Instructional Design and Implications in Distance Education”. Erişim Tarihi: 4.11.2002. Erişim Adresi: http://www.ef.sakarya.edu.tr/ sayfa/bildiri/sayi_3/40.doc Hesapçıoğlu, M. (2008). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Genişletilmiş 6. Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Horzum, M. B. (2009). “Hayat Bilgisi Dersinde Kullanılan Öğrenme/Öğretme Stratejisi, Yöntem ve Teknikleri”. İlköğretim Hayat Bilgisi Öğretimi ve Öğretmen El Kitabı. Ed: Öğülmüş, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 149-217. Küçükahmet, L. (2000). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. 11.Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Küçükahmet, L. (2006). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 19. Basım. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. MEB (2005). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. URL: http://programlar.meb.gov.tr Önder, A. (2004). Yaşayarak Öğrenme İçin Eğitici Drama Kuramsal Temellerle Uygulama Teknikleri ve Örnekleri. 6. baskı. İstanbul: Epsilon. Özden, Y. (1999). Eğitimde Yeni Değerler. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Parker, W. C. (2001). Social Studies in Elmentary Education. Eleventh Edition. New Jersey: Merrill Prentice Hall. Prince, M.J. ve Felder, R.M. (2006). “Inductive Teaching and Learning Methods: Definitions, Comparisons, and Research Bases”. J. Engr. Education, 95(2), 123–138. Saban, A. (2000). Öğrenme Öğretme Süreci; Yeni Teori ve Yaklaşımlar. Ankara: Nobel Yayın dağıtım. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Öğre m Strateji, Yöntem ve Teknikleri 741 Schunk, D. H. (2004). Learning Theories and Educational Perspective. Fourth edition. Pearson merrill prentice hall, USA. Senemoğlu, N. (2002). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi. Senemoğlu, N., Gömleksiz, M. ve Üstündağ,T. (2001). “İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğretme Öğretmen El Kitabı”, Modül I, Öğrenmenin Oluşumu, Öğretme Model Stratejisi ve Teknikleri, Ankara: MEB Yayınevi. Tan, Ş. (2005). Öğretimi Planlama ve Değerlendirme. Geliştirilmiş 8. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Tok, T. N. (2007). “Etkili Öğretim İçin Yöntem ve Teknikler”, Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ed. A. Doğanay. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Yaşar, Ş. (1998). “Fen Bilgisi Öğretiminde Kullanılan Strateji, Yöntem ve Teknikler”. Ed. Yaşar, Ş. Fen Bilgisi Öğretimi. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1061. Açıköğretim Fakültesi Yayınları No: 585. 62-80. KISIM VIII SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE ÖLÇME DEĞERLENDİRME 36. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERDE ÖLÇME DEĞERLENDİRME Kezban KICIR DERAL Eyüboğlu Eğitim Kurumları Bu metni inceleyerek; • Ölçme değerlendirme hakkında temel bilgileri edinebilir, • Ölçme değerlendirmede bulunması gereken özellikleri kavrayabilir, • Ölçme değerlendirme araçlarını inceleyebilir, nasıl hazırlanması gerektiğini anlayabilir, • Kendi ölçme değerlendirme aracınızı geliştirebilir, • Ölçme değerlendirme sürecinde rehber alabileceğiniz adres ve kaynaklara ulaşabilirsiniz. Özet Eğitim ve öğretim hedeflerinin sonuçlarını tespit amacıyla ölçme yapılarak elde edilen sonuç hakkında yargıda bulunma süreci ölçme değerlendirmenin bütünüdür. Kapsamı, geçerliliği ve güvenirliğiyle ölçme değerlendirmede kullanılan araçlar geleneksel ve alternatif olarak iki başlık altında ele alınmaktadır. Yazılı sınav, test, eşleştirme gibi geleneksel araçların yanında değişen eğitim felsefesi doğrultusunda proje ödevi, rubrik, portfolyo, özdeğerlendirme, grup ve akran değerlendirme gibi alternatif ölçme araçları da öğretim sürecinin bir parçası olmuştur. Bu 806 Sosyal Bilgiler Eğitimi Kaynakça Yiğittir, Süleyman ve Hüseyin Çalışkan, “Sosyal Bilgilerde Ölçme ve Değerlendirme”, Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi, Pegem Akademi, Ankara, 2008 Yılmaz, Hasan, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Mikro Yayım, Konya, 1998 Yılmazer, Uğur, Eğitimde Ölçme Değerlendirme Ders Notları, Elazığ,? MEB-URL-http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.4771&sourceXmlSearch =&MevzuatIliski=0 (10.10.2013) MEB-URL-http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/09/20130907-4.htm(10.10.2013) Kutlu, Ömer, C. Deha Doğan ve İsmail Karakaya, Öğrenci Başarısının Belirlenmesi Performansa ve Portfolyoya Dayalı Durum Belirleme, Pegem Akademi Yayınları, Ankara, 2008 MEB-URL- http://iogm.meb.gov.tr/files/size_ozel/olçme_ve_degerlendirme.pdf, 26.06.2008 37. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERDE MATERYALLERE ve ETKİNLİKLERE DAYALI ÖZEL ÖLÇME DEĞERLENDİRME ARAÇLARI Kezban KICIR DERAL Eyüboğlu Eğitim Kurumları Bu metni inceleyerek; • Derslerde kullanacağınız çeşitli materyallere yönelik örnek özel ölçme değerlendirme araçlarına ulaşabilir, • Derslerde gerçekleştireceğiniz etkinliklere yönelik örnek özel ölçme değerlendirme araçlarına ulaşabilir, • Verilen örneklerden esinlenerek kendi özel ölçme değerlendirme araçlarınızı geliştirebilirsiniz. Özet Eğitim öğretim sürecinde derslerin daha etkin ve verimli geçmesi, öğrencilerin donanımlı bireyler olarak yetişmesi adına farklı öğretim araçlarının ve etkinliklerinin kullanımı tüm öğretmenler için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmalar ihtiyaca göre sınıf içi veya sınıf dışı olarak planlanıp, uygulanabilir. Söz konusu materyaller ve etkinlikler okuma kitapları, belgeseller, filmler, inceleme ve araştırma gezileri, grup çalışmaları, vb. şekilde olabilir. Bu noktada öğretmenin birikim ve donanımının bu materyal ve etkinliklerin tespit edilmesi, planlanması ve uygulanmasında etkili bir faktör olduğu görülmektedir. Bu bölümde kazanımlar çerçevesinde geliştirilmek istenilen bilgi, beceri, tutum ve davranışların ölçme ve değerlendirmesinde farklı etkinlik ve materyallere 856 Sosyal Bilgiler Eğitimi Türk Kurtuluş Savaşına Ait İncelenebilecek Romanlar 1922: Ateşten Gömlek (Halide Edip Adıvar); Sözde Kızlar (Peyami Safa) (?) 1926: Vurun Kahpeye (H. E. Adıvar) 1928: Sodom ve Gomore (Y. Kadri Karaosmanoğlu); Dikmen Yıldızı (A. Gündüz) 1929: Halâs (Mehmet Rauf) 1932: Yaban (Y. Kadri Karaosmanoğlu) 1934: Ankara (Y. Kadri Karaosmanoğlu) 1938: Üç İstanbul (Mithat Cemal Kuntay) 1939: Biz İnsanlar (Peyami Safa) 1956: Esir Şehrin İnsanları (Kemal Tahir) 1957: Var Olmak (İlhan Tarus) 1961: Esir Şehrin Mahpusu (Kemal Tahir) 1962: Kalpaklılar (Samim Kocagöz); Hükümet Meydanı (İlhan Tarus) 1963: Doludizgin (S. Kocagöz); Küçük Ağa (Tarık Buğra) (?); Kurtlar Sofrası (Atillâ İlhan) 1965: Yorgun Savaşçı (K. Tahir) 1966: Küçük Ağa Ankara’da (T. Buğra); Kutsal İsyan (Hasan İzzettin Dinamo) 1967: Vatan Tutkusu (İ. Tarus) 1973: Sahnenin Dışındakiler (Ahmet Hamdi Tanpınar) 1974: Toz Duman İçinde (Talip Apaydın) 1975: Sırtlan Payı (A. İlhan); Haçin (Zebercet Coşkun); Yüzbaşı Selâhattin’in Romanı (İlhan Selçuk) 1976: Vatan Dediler (T. Apaydın) Kaynak: http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20EDEBIYATI/dogan_01.pdf, 24.11.2013 Kaynakça Akyol, H. (2005). Türkçe ilkokuma yazma öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Maner, Çiğdem,Tarih Canavarı Mezopotamya, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007 http://www.egitimyayincilari.org/pdf/1062.pdf (10.11.2013) MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Kararı,2008, İlköğretim 1-8. Sınıflar Türkçe, Matematik,Sosyal Bilgiler, Hayat Bilgisi İle Fen Ve Teknoloji Dersi Öğretim Programlarında Müze İle Eğitim, Ankara.
