hardaliye üretimin mevcut durumunu değerlendirme raporu
advertisement
HARDALİYE ÜRETİMİN MEVCUT DURUMUNU DEĞERLENDİRME RAPORU Trakya Kalkınma Ajansı Kırklareli Yatırım Destek Ofisi Aralık 2014 İçindekiler 1. 2. 3. 4. 5. 6. Raporun Amacı Hardaliye İçeceğin Tanımı Ürünün Tarihçesi Hardaliye Üretiminde Kullanılan Teknikler Hardaliye Üretiminde Üzümün Önemi Ve Kırklareli İlindeki Bağların Durumu Hardaliye Sektöründeki Firma Sayısı Ve Kapasite Bilgileri 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. Yerel Hardaliye Üreticileri Bilgileri Markalaşma Ve Pazarlama Bilgileri Firmaların Büyüme Stratejileri Sektördeki Diğer Aktörlerin Çalışmaları 6.4.1. Kırklareli Üniversitesi 6.4.2. Kamu Kurumları, Sivil Toplum Örgütleri Ve Birliklerin Çalışmaları Firmaların Ortak Hareket Etme Kültürü Firmaların İhtiyaçları 7. Hardaliye İçin Pazarlama Ve İhracat Fırsatları 8. Sonuç 2 1. Raporun Amacı Son 10 yıldır birçok kurum ve kuruluşlar tarafından Kırklareli özelinde yöresel Hardaliye ürünün yerel girişimciler tarafından üretilmesi ve Kırklareli İlinin yöresel ürünü olarak ülkemizde ve yurtdışında tanıtılması konusunda çalışmalar yürütülmüştür. Bu rapor, Kırklareli ilinde faaliyet gösteren hardaliye üreticileri ile ve sektör üzerine çalışmalar yapan uzmanlarla yapılan görüşmeler ve masa başı çalışmalar sonunda hazırlanmıştır. Raporun hazırlanmasında, hardaliye üreticisi ve Nişikli Turizm A.Ş. ortaklarından Muhsin Nişikli ile, Karlıbağ Hardaliye Ltd. Şti ortaklarından Rahman Özkaynak ile, Kutbay Hardaliye’nin sahibi Kutbay Benni ile, Kırklareli Üniversitesi Teknik Bilimler MYO Müdürü Doçent Dr. Sadık Uçar ile ve Kırklareli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Gıda Müdürlüğü mühendislerinden Melahat Dedetürk ile görüşmeler yapılmıştır. Raporun amacı: Hardaliye ürünün yöresel içecek niteliğinden sağlık açısından kayda değer ürüne ve ulusal bir içeceğe dönüşmesi yolundaki çalışmaları değerlendirmek, Kalkınma Ajansı ve İl Yatırım Komitesi olarak yerel üreticilerin önünde ve ürünün gelişmesi yolunda ki zorlukların belirlenmesi ve ortak çalışmalara tavsiye niteliğinde yön sunulmasıdır. 2. Hardaliye İçeceğin Tanımı Hardaliye, koyu renkli ve kokulu üzümlerden elde edilen üzüm şırasına vişne yapraklarının ve hardal tohumunun ilave edilmesiyle üretilen, Kırklareli iline özgü alkolsüz bir içecektir. Geçmişte sofralık ve papazkarası gibi üzümlerden de hardaliye yapıldığı rivayet edilse de, günümüzde, hardaliye üretiminde, Cardinal, Alphonse, Cabarnet, Merlot, Shiraz gibi yüksek kaliteli üzüm çeşitleri tercih edilmektedir. Gerek nesilden nesile aktarılan bilgiler, gerekse yapılan bilimsel araştırmalar neticesinde, bu içeceğin bir vitamin deposu olduğu, iştah açtığı, harareti kestiği, kuvvet verdiği, tansiyonu dengelediği, dolaşım ve bağışıklık sistemlerini düzenlediği bulgularına ulaşılmıştır. Tatlı bir tadı ve hoş bir kokusu olan hardaliye içeceği, içerisine katılan hardal tohumu oranına bağlı olarak içen kişinin boğazından geçişi esnasında hafif bir yanma-burukluk hissi vermektedir. Tadının, üzüm şırasına kıyasla daha güçlü ve yoğun olduğu söylenebilir. Hardaliye içeceği hoş tadı ve aroması nedeniyle tüketilebileceği gibi, ayrıca sağlığa olan faydaları nedeniyle bir destekleyici besin olarak da tüketilebilir. 3. Ürünün Tarihçesi Hardaliye içeceğinin tarihi ve Kırklareli ilinin bağcılık tarihi birlikte ele alınması gereken konulardır. Çünkü, geçmişte tıpkı hardaliye içeceği gibi, bağcılık ta, Kırklareli ilinde çok önemli bir ekonomik değer olarak kabul edilmiştir. Şöyle ki, Kırklareli İlinin eski isimlerinden birisi Lozengrad’tır. Bulgarca bir isim olan "Lozengrad" kelimesinin Türkçe karşılığı Üzüm Şehridir. Ayrıca, Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Kırklareli ilindeki bağlar ve bağcılık hakkında şu ifadelere rastlanmaktadır : "Yirmibini aşkın bağ ve bahçesi vardır. Müsellesi (içki), pekmezi ve köftürü (üzüm pekmezi) pek ünlüdür.” Bu ve benzeri, birçok yazılı ve sözlü kaynaktan edinilen bilgilere göre, Kırklareli ili tarihinde bağları, hardaliyesiyle ve şaraplarıyla anılmıştır. Ayrıca, hemen hemen her köyde, her yerleşim biriminde bağlık olarak adlandırılan mevkiler bulunduğu söylenmektedir. Savaşlar, mübadeleler, ekonomik yapıdaki değişimler ve bağ hastalıkları zamanla Kırklareli için çok önemli bir ekonomik değer olan bağların ve bağcılığın yok olma noktasına gelmesine neden olmuştur. Oysaki, yapılan analizler ve üreticilerden alınan bilgilere dayanarak, Kırklareli ilinin toprağının, ikliminin ve kültürünün bağcılığa ve üzüm yetiştiriciliğine son derece elverişli olduğu söylenebilir. 3 Hardaliye üretiminin Osmanlılar döneminde başladığı ve 500 yılllık bir geçmişi olduğu söylenmektedir. Bu içeceğin eski dönemlerde geleneksel yöntemler yardımıyla üzüm şırasını koruyabilme amacıyla geliştirildiği düşünülmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, Kırklareli ilinin geçmişte üzüm ve bağcılık alanındaki gelişmiş yapısı düşünüldüğünde, hardaliye içeceğinin çıkış noktası ve yöresi olarak Kırklareli ilinin kabul edilmesi tarihi bilgilerle örtüşmektedir. Ayrıca, Kırklarelili yazar ve araştırmacı Nazif Karaçam'ın ulaştığı bilgiler ışığında, 1900'lü yıllarda, Eminönü, Aksaray, Direklerarası ve Laleli gibi İstanbul'un önde gelen semtlerinde "Kırk Kilise Hardaliyesi" ismiyle, hardaliye içeceğinin satışının yapıldığı ve hardaliyenin İstanbul'da da beğenilen ve aranan bir içecek olduğu söylenmektedir. (Kırk Kilise, Kırklareli'nin eski isimlerinden birisidir). Bu yıllarda, özellikle sıcak geçen ramazan akşamlarında sofraya hardaliye getirilmesi bir çeşit adete dönüşmüştür. Oruçlu olanların, günün bütün hararetini bu ferah, içimi buruk, Osmanlı mutfağının geleneksel şuruplarını andıran meşrubat ile giderdiği rivayet edilmektedir. Ayrıca, 1 Ocak 1885 ylına ait İstanbul basınında çıkmış olan şu ilan da, bu bilgileri doğrular niteliktedir : "Babıali Caddesi 4 numaralı dükkanda meşhur sucu Ohannes Ağa bu kere cümlenin hoşnudiyetini celp etmek üzere dükkanın fevkinde ( üstünde ) bir bab oda olduğu halde bir tarz-ı cedide imal ve meşeratı sairesini ikmal ve mahsusen ( özel olarak ) KIRKKİLİSE'den ( Kırklareli'den..) Hardaliyeli Şıra celp ettiği gibi nefis şuruplar ve pekmezli boza ve çay üturat ettiği ( sattığı ) ilan olunur." Görüldüğü gibi, 1885 yılında İstanbul'da yaşayan gayri müslim azınlıklar hardaliye içeceğinin ticareti ile uğraşmakta ve İstanbul'un önde gelen muhitlerinde bu içeceğin satışı yapılmakta ve hatta gazete ilanlarına konu olmaktadır. Ayrıca, ilanda açıkça Kırklareli Hardaliyesi (Kırkkilise Hardaliyesi) ibaresinin yer alması da, bize bu içeceğin yöresinin Kırklareli olduğunu kesin bir biçimde kanıtlamaktadır. Yakın tarihe baktığımızda ise, 20 Aralık 1930 yılında Kırklareli'ye gelen Mustafa Kemal Atatürk, belediye binasında belediye meclis üyeleri ile konuşurken, Belediye Zabıta Müdürü Süleyman Önen'in kendisine ikram ettiği hardaliyeyi içmiş, tadını çok beğenmiş ve "Hardaliyeyi milli meşrubat haline getiriniz." şeklinde bir talimat vermiştir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, bağcılığa yeterince ilgi gösterilmemesi, halk arasında "ağır iş" olarak tanımlanması, bilinçsiz uygulamalar, savaşlar, mübadeleler, ekonomik yapıdaki değişimler ve bağ hastalıkları zamanla Kırklareli için çok önemli bir ekonomik değer olan bağların ve hardaliyenin bugüne kadar hak ettiği değeri görememesine neden olmuştur. Son yıllarda, bilinçli üreticilerin, kamu kurumlarının ve sivil toplum örgütlerinin çabaları ile bu değeri içecek ve endüstri yeniden Kırklareli'nin gündemine girmiş ve hızla gelişmeye başlamıştır. 4. Hardaliye Üretiminde Kullanılan Teknikler Teknik olarak hardaliyenin üretim süreçlerini ele almadan önce, hardaliye üretiminin tarihsel ve kültürel boyutlarından da bahsetmek yerinde olacaktır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Rumlar ve Yahudi azınlık daha çok üzümü içki üretmek için değerlendirmişlerdir. Bu doğrultuda, şarap üretimi de daha çok bu azınlıkların elinde yaygınlaşmıştır. Bu bilgiler ışığında akla gelen ilk düşünce, şarabın alkol içermesi sebebiyle, Müslüman ahalinin üzümden hardaliye yapma yolunu tercih ettiği şeklindedir. Bu üretim şeklinin yaklaşık bir buçuk asırlık bir geçmişi olduğu varsayılmaktadır. Ayrıca, Müslüman ahali ise üzümü pestil, pekmez, pelte, beyaz şıra, kehribar renginde kükürtlü şıra yapımında ve yaprağını da sarmalık olarak kullanmak suretiyle değerlendirmiştir. Bu üretim şeklinin yaklaşık bir buçuk asırlık bir geçmişi olduğu varsayılmaktadır. Hardaliye, koyu renkli ve kokulu üzümlerin ezilip, cibresi (şıra ve ezilmiş üzüm tanelerinden oluşan karışım) ile birlikte içerisine vişne yaprağı, hardal tohumu ve koruyucu amaçla belli oranlarda KSorbat ve Na-Benzoat katılarak, belli koşul ve sürede fermente edilerek üretilmektedir. Hardaliyenin 4 hazırlanması üzümlerin en olgun dönemlerine rasgelecek şekilde, bağbozumu sonrasında başlar. Bu sebeple Eylül ortalarından itibaren, Ekim ve Kasım ayları boyunca hardaliye yapımına devam edilir. Hardaliye üretiminde, kırmızı-siyah renkli kokulu üzümlerin tercih edildiği ve yapımında Alphonse, Papazkarası, Pamit, Müşküle, Razaki, Kardinal, Cabarnet, Merlot cinsi üzümlerinin yaygın olarak kullanıldığı üreticiler tarafından ifade edilmiştir. Ayrıca, son yıllarda hardaliye üretiminde Shiraz cinsi üzümlerin de kullanıldığı ve çok çok iyi sonuçlar alındığı bilgisi de edinilmiştir. Hardaliye üretimi sürecinde, önce üzümler yıkanır ve sadece kabuğu kırılacak kadar (renginin koyu olması için) ezilir. Bu süreçte, üzümlerin saplarından ayrılması ve ezilmesi makineler yardımıyla yapılmaktadır. Sonraki aşamada, bir kat üzüm, bir kat vişne yaprağı şeklinde yaprak katmanlar paslanmaz kazanlara yerleştirilir ve bir önceki prosesten (üzümlerin ezilmesi prosesi) elde edilen üzüm şırası da kazanlara aktarılır. Hardal tohumu da kabuğu çatlayacak kadar ezilip kazanlara atılır. Bu süreç esnasında, paslanmaz kazanlar yerine geleneksel üretim yöntemleri arasında olan, meşe fıçıların veya toprak küplerin kullanımı da tercih edilebilir. Ancak bu materyaller, özellikle hijyen açısından günümüzde çok tercih edilmemektedir. Hardal tohumu, şıranın, şarap ya da sirkeye dönüşmesini önlemektedir. Hardaliye fermantasyon döneminden sonra, ortalama 20 - 22 gün içerisinde içilecek kıvama gelmektedir. Hardaliyenin olgunlaşması için ortam ısısının 20-25 derece olması tercih edilir. Son aşamada ise, hardaliye, tortusundan arınması için süzülür. Saklanması sırasında da serin ve gölge yerlerde muhafazasına dikkat edilir. Çok sıcak veya soğuk ortamlar hardaliyenin nefasetine olumsuz etki etmektedir. Kırklareli Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Tüksek Okulu Müdürü ve Gıda Teknolojileri Bölümü öğretim üyesi Doçent Dr. Sadık Uçar hardaliye üretiminin aşamalarını şu şekilde tanımlamaktadır : "Hardaliye, üretiminin başlangıcından itibaren üç dönem geçirmektedir. Birinci aşamada tat, sert, acı ve yakıcı olup içime elverişli olmayıp fermantasyonun başından itibaren 10-20 gün sürer. İkinci aşama, hardaliyenin biyolojik ve kimyasal oluşumunun tamamlandığı dönem olup, tat eski şiddet ve yakıcılığını kaybetme eğiliminde olup içim kalitesinin en yüksek olduğu dönemdir. Buzdolabı şartlarında olursa bu dönem 4-6 ay sürer. Üçüncü dönem ise hardaliyenin tadı normal şıra lezzetine yaklaşır. Sertlik ve acılık azalır hardaliye özelliğini kaybetmeye başlar. Normal koşullarda veya ısı şokuna maruz kalırsa ya da yabancı mikroorganizma bulaşması olursa depolanması daha kısa sürüp hızla bozulmaya başlar." Ayrıca, hardaliye üretiminde pastörizasyon yönteminin kullanılması da, şu anda üzerinde araştırmalar yapılan ve tartışılan bir yöntemdir. 5. Hardaliye Üretiminde Üzümün Önemi ve Kırklareli İlindeki Bağların Durumu Hardaliyenin üretim sürecinde ideal olanı, üretim yerinin ve bağların aynı yerde olmasıdır. Özellikle, üzümlerin toplandıktan sonra bekletilmeden üretime alınması, hardaliyenin oluşumu, kalitesi ve lezzeti açısından çok önemlidir. Üzümlerin, üretim öncesinde ezilmemesi ve fiziksel olarak darbe almaması tercih edilmektedir. Bu nedenle, hardaliyenin hammaddesinin mümkün mertebe Kırklareli ili sınırları içerisinden karşılanması önem taşımaktadır. Ancak, ilimizde toplamda 3000 - 3500 dönüm kadar üzüm bağı olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca, bu rakam içerisinde, sofralık üzüm olarak ürün veren bağların da dahil olduğunun altının çizilmesi gerekmektedir. Bu durumda, hardaliye üretiminde kaliteyi getiren Merlot, Cabarnet ve Shiraz gibi üzüm cinslerinin ilimizde yeterli miktarlarda yetiştirilmediği sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede, gerek üreticilerin, gerekse de bu konu üzerinde çalışan uzmanların görüşleri Kırklareli ilindeki üzüm bağlarının miktarının ve kalitesinin artırılmasının hardaliye üretimi açısından çok büyük bir önem arz ettiği yönünde olmuştur. Bu raporun hazırlanması esnasındaki görüşmelerde, bağcılığın gelişmesi açısından mutlaka üzüme destekleme verilmesi gerektiği konusu da defalarca kez üreticiler tarafından ifade edilmiştir. Bu 5 kapsamda, özellikle hardaliye sektörünün gelişebilmesi için, Kırklareli ilindeki bağların miktarının ve üzüm cinslerinin kalitelerinin artırılması bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Merlot, Cabarnet ve Shiraz cinsi üzümlerin daha fazla miktarlarda yetiştirilmesi hardaliye sektörünün önünü açacaktır. Ayrıca, ilimizdeki üzüm bağlarının küçük parçalar halinde ve dağınık bir yapıda olması, bağların havadan ilaçlanmasının önündeki en büyük engeldir. Özellikle mevsimin yağışlı geçtiği ve bağların buna bağlı olarak çamurlu olduğu senelerde, ilaçlama noktasında büyük sıkıntılar yaşanmaktadır (2014 yılında olduğu gibi). Bu durumda da, ilaçlama eksikliğine bağlı olarak üzümlerde ciddi hastalıklar ortaya çıkmakta ve rekolteler çok düşük hatta yok’a yakın gerçekleşmektedir (2014 yılında olduğu gibi). Bu nedenle, Kırklareli ilindeki bağlık alanların genişletilmesi ve parçalı yapılarının ortadan kaldırılması şarttır. Buna bağlı olarak, havadan ilaçlama imkanının da mutlaka sağlanması gerekmektedir. Hammaddenin Kırklareli içerisinden karşılanamadığı durumlarda da, farklı illerden hammadde temini yaparak hardaliye üretimi yapmak mümkündür. Ancak, hammadde temininin il dışında yapıldığı dönemlerde, üzümler toplandıktan hemen sonra vakit kaybedilmeden, muhafazalı bir şekilde istiflenerek sağlam bir şekilde nakliyeye hazır hale getirilmesi ve nakliyesinin çok iyi koşullarda yapılması gerekmektedir. Çünkü, ezilme ve darbelere bağlı olarak üzümlerde fermantasyon sürecinin başlaması ve ilerlemesi tehlikesi mevcuttur. 6. Hardaliye Sektöründeki Firma Sayısı ve Kapasite Bilgileri 6.1. Yerel Hardaliye Üreticileri Bilgileri Kırklareli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü'nden alınan bilgilere göre, Kırklareli ilinde üretici kayıt belgesine sahip 2 adet hardaliye üreticisi bulunmaktadır. Bu üreticiler; Kırklareli Üzüm Üreticileri Tarımsal Bağcılık Dış Ticaret A.Ş. 65.000 Litre / Yıl (TR39K-000634) Ellez Bağcılık Tarım Ürünleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 30.000 Litre / Yıl (TR39K-001206) olarak kayıtlıdır. Ancak, Kırklareli'de hardaliye ürünü satışı yapan ve kendi markasına sahip başka işletmeler de bulunmaktadır. Bu işletmeler, Kırklareli Üzüm Üreticileri Tarımsal Bağcılık Dış Ticaret A.Ş.'ye ve Ellez Bağcılık Tarım Ürünleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.'ye kendi markalarıyla fason üretim yaptırmaktadırlar. Kendi markasıyla hardaliye satışı yapan diğer işletmeler ise; Nişikli Turizm A.Ş. 7000 Litre / Yıl Karlıbağ Hardaliye Ltd. Şti. 60.000 Litre / Yıl Kutbay Benni 30.000 Litre / Yıl Yapılan görüşmeler ve edinilen bilgiler ışığında, hardaliye sektöründe şu anda üretim ve satış yapan firmaların, firma başına 1-2 kişi istihdam ettikleri görülmüştür (Firma sahipleri hariç). Hardaliye sektörünün Kırklareli ilinde sağladığı istihdamın 10 kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir. Mevsimlik olarak üretim yapılması ve firmaların düşük miktarlarda üretim yapmaları nedeniyle, salt hardaliye sektörünün istihdam açısından Kırklareli iline ciddi bir katkısı olduğu saptanmamıştır. Ancak, hardaliyenin hammaddesi olan üzüm yetiştiriciliğini de hesaba katarsak, özellikle kırsaldaki istihdam açısından Kırklareli'de hardaliye üretimi önem taşımaktadır. 6.2. Markalaşma ve Pazarlama Bilgileri 6 Kırklareli İlinde hardaliye üretimi faaliyetinde bulunan işletmelerin tamamının ticari markaları mevcuttur. Bu markalar altında işletmeler kendi üretim ve pazarlama çalışmalarını yürütmektedir. Pazarlama araçları İşletme Adı Marka Karlıbağ Bağcılık Üzümsuyu Hardaliye İşletmeleri Otomotiv Sanayi ve Tic. Ltd. Şti Kırklareli Üzüm Üreticileri Tarımsal Bağcılık Gıda İç ve Dış Ticaret A.Ş. Kutbay Benni – Kutbay Benni Hardaliyecilik Nişikli Turizm Sanayi ve Tic. A.Ş. Online pazarlama Satış noktaları 1 Kırklareli merkez’de, yerel şarküteri ve gıda satış yerlerinde pazarlanmaktadır . www.karlibagha rdaliye.com.tr İstanbul’da toptan dağıtıcı ile çalışılmaktadır – 35 satış noktasına erişilmiş, Edirne’de – Arslanzade Şekerleme’de satışı yapılmaktadır. Bursa merkezlerinde eczanelerde de sağlık ürünü olarak satılmaya başlanacaktır www.kirklareliu zumureticileri.c om Kırklareli Merkezinde Hardaliye Evi satış noktasında pazarlanmaktadır. Lezzetis, Nevigurme gibi online satış firmalar üzerinden satış yapılmaktadır. Kendi online satış sistemi oluşturulmamışt ır, ancak hazırlık aşamasında olduğu açıklanmıştır. Yerel şarküteri ve restoranlarda satışı yapılmaktadır. İstanbul’da www.nisikli.com .tr/langtr/sayfa/tarimisletmeleri.html 1 satış noktası mevcut – Kırklareli Merkez’de. internet sayfasında hardaliye ürünün tanıtımı yapılmıştır ancak online satış yapılmamaktadı 7 r. Ellez Bağcılık Tarım Ürünleri San. Tic. Ltd. Şti. www.ellez.com. tr Ellez markası altında satışlar ancak online sayfa üzerinden yapılmaktadır. Firma kendi üretim tesisini başka üreticiye kiralamıştır. Yapılan görüşmelerden, ürünün pazarlanması konusunda firmalar ortak tanıtım stratejisi altında hareket etmedikleri ortaya çıkmıştır. Her bir üretici kendi imkanlarıyla yöresel ürünleri tanıtan fuarlara katılım sağlayıp, kendi pazarlama ağını oluşturmaya çalışmaktadır. Bir firmanın hardaliye ürününü Doğal Enerji İçeceği olarak tanıtımını yapıp, sağlık açısından yararları olan doğal sağlık ürünleri grubunda Hardaliye’nin de yer alması ve bu şekilde eczanelerin bünyesinde de satışının yapılması hususunda çalışmaktadır. Hardaliye’nin tamamen doğal ve sağlık açısında önemli maddeleri içerdiğinden, bununla birlikte üretim proseslerinde de üreticilerin bu ürünün doğallığın korunması ve seri üretime geçildiğinde de buna dikkat edeceklerini belirtmiş olduklarından dolayı, diğer üreticiler de Hardaliye ürünün aslında birçok sağlık sorunlarına şifa getiren bir ürün olarak tanıtılıp pazarlanmasına olumlu bakmaktadır. Bununla birlikte Hardaliye içeceğini üreten bazı işletmeler tarafından, üretimden atık olarak nitelendirilen üzüm çekirdekleri ve kabuklarının değerlendirilmesi ve doğal sağlık ürünleri arasında bu atıklardan elde edilen ürünlerin de yer almaları hususunda çalışmalara imza atılmıştır. Bu nedenle Hardaliye ürünün ileriki dönemlerde sadece doğal yöresel enerji içeceği olarak değil, bununla birlikte sağlık açısından büyük önem taşıyan, faydaları üniversite ve bağımsız araştırma kurumların raporlarıyla ispat edilmiş ve kendisiyle birlikte hardaliye’den süzülen üzüm çekirdeklerin, kabukların faydaları ve önemleriyle tanıtılmaya başlanılacağına inanılmaktadır. 6.3. Firmaların Büyüme Stratejileri Yerel firmaların büyüme stratejilerine baktığımızda ileriki dönemlerde her birinin kapasite artırımına ve bu şekilde daha büyük talebe cevap verilmesi için yatırıma gidilmesini düşünüldüğü tespit edilmiştir. Kırklareli ilinde faaliyet gösteren üç hardaliye üretim tesisinin toplam kurulu kapasitesi 167 ton/yıl olmakla birlikte, 2015 yılında bu kapasitenin 500 ton/yıl olarak yükselmesi beklenmektedir. Bu süreçte yerel firmaların en büyük ihtiyaçları mevcut arz-talep dengesinin sağlanması ve pazarın hardaliye talebine cevap verilmesi amaçlı devlet desteklerinden yararlanma imkanların sağlanmasıdır. Firmaların büyüme stratejilerinde; pazarlama kanalların çeşitlendirilmesi, kullanılan üretim tesislerin yenilenmesi ve kapasitelerin arttırılması, bağ alanların büyütülmesi, üretimde yeni teknolojilerin dahil edilmesi, üzüm üretim prosesinden çıkan “atıkların” farklı sağlık gıda ürünlerine dönüştürülmesi – takviye edici gıdalar olarak piyasada tanıtılması, gıda ihtisas fuarlara katılım sağlanıp Hardaliye içeceğinin ulusal ve uluslararası alanda tanıtılması gibi konular yer almaktadır. Hardaliye ürünün kalitesinin korunması için İlimizde mutlaka üretilen üzüm miktarı da arttırılmalıdır. Bu kapsamında yerel hardaliye üreticilerden eski bozulmuş bağların iyileştirilmesi, yeni bağların oluşturulması ve bununla birlikte elde edilen üzüme de devlet desteği sağlanması gibi konularda yerel kurumlardan çalışmaların yapılması önerilmiştir. 8 Kırklareli ilin bağcılıkta olan 100 yıl öncesi ki ihtişamının geri kazanılması ve çiftçilerin Trakya bölgesi için “sıradan” sayılan ve katma değeri düşük olan buğday ve ayçiçeği yetiştiriciliğin dışında, üzüm gibi dekar bazında katma değeri yüksek olan tarımsal ürünlerin ekimine yönelmesi hedeflenmelidir. Bu amaçla, özellikle Kırklareli ilinde orman köyleri niteliğini taşıyan köylerde yaşayan vatandaşlar için ülkemizde uygulanmakta olan ORKÖY Ekonomik nitelikli kredi desteklerinin Kırklareli İlinde bağcılık faaliyetleri için yararlanma oranların arttırılması önem arz etmektedir. Yerli işletmeler tarafından ayrı bir ürün olarak piyasalara tanıtılmaya başlanmış olan “üzüm çekirdeği” ürünün özellikle hardaliye üretiminden elde edilen çekirdeklerden oluştuğu belirtilmelidir. Bununla birlikte, büyük umutlar vaat eden bu ürünün daha doğru bir şekilde piyasalarda tanıtılması ve doğru müşteri kitleye ulaştırılması amaçlı Üniversite ve Araştırma merkezleriyle birlikte hardalın üzüm çekirdeği üzerindeki etkisi incelenmeli ve sağlık açısından faydaları hakkında bilgilendirme çalışmaları yürütülmelidir. Bu çalışmalar hardaliye içeceğini üreten işletmelerin sadece tek ürünle değil, bununla birlikte hardal ve üzüm hammaddelerinden oluşan ürün çeşitliğini genişletip, farklı yöresel ürünlerle de Kırklareli İlinin adını duyurma yolunda olacaklardır. Ayrıca, Hardaliye üretim proseslerini inceleyen ve içeceğin daha sağlıklı bir şekilde elde edilmesiyle ilgili araştırmalarda bulunan Kırklareli Üniversitesi ve yöre bağcılığının gelişmesine hizmet etmek amacıyla 1930 yılında kurulan Tekirdağ Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü ile yerel hardaliye üreticilerin iletişim ve işbirliği içerisinde olmaları, hardaliye ürününde kullanılan üzüm türlerin verimliliği ve daha kaliteli ürün elde edilmesi açısından önem taşıdığı kanaatindedir. 6.4. Sektördeki Diğer Aktörlerin Çalışmaları 6.4.1. Kırklareli Üniversitesi Kırklareli Üniversitesi, kuruluşundan bu yana, hardaliye içeceğine sahip çıkmış, tanıtım ve Ar-Ge amaçlı deneme üretimleri yapmış ve bu alanda bilimsel çalışmalara imza atmıştır. Bu çalışmalar kapsamında yapılan en önemli faaliyet her yıl düzenli olarak yapılan tanıtım ve Ar-Ge amaçlı deneme üretimleridir. Yılda 1-2 ton arasında değişen miktarlarda yapılan bu üretim, Kırklareli Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Müdürü ve Gıda Teknolojileri Bölümü Öğretim Üyesi Doçent Dr. Sadık Uçar'ın nezaretinde yapılmaktadır. Doçent Dr. Sadık Uçar, aynı zamanda hardaliye üzerine iki ulusal ve bir de uluslararası olmak üzere toplam 3 adet bilimsel yayın yapmıştır. Ayrıca, Kırklareli Üniversitesi hardaliye üzerine düzenlenen panellerde yer almış ve hardaliye yarışması düzenlenmesi noktasında ilgili kurumlara destek sağlanmıştır. Kırklareli Üniversitesi'nin ve özellikle Doçent Dr. Sadık Uçar'ın hardaliye içeceğinin üretim süreçlerine ilişkin yaptığı Ar-Ge çalışmaları sektöre büyük fayda sağlamıştır. Yapılan karşılıklı görüşmelerde, yeni Ar-Ge yatırımları ve personel desteği ile, Kırklareli Üniversitesi'nin bu alanda yaptığı çalışmaları çok daha ileriye götürebileceği Doçent Dr. Sadık Uçar tarafından ifade edilmiştir. 6.4.2. Kamu Kurumları, Sivil Toplum Örgütleri ve Birliklerin Çalışmaları Kırklareli ilinde hardaliye içeceğinin tanınması ve buna bağlı olarak ilgili sektörlerin gelişmesi için Üzüm Üreticileri Birliği, Kırklareli Ticaret ve Sanayi Odası, Kırklareli Ticaret Borsası, Kırklareli Belediyesi, Kırklareli Kent Konseyi, Kırklareli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Trakya Kalkınma Ajansı çalışmalar yapmaktadır. Düzenlenen paneller, yarışmalar, tanıtım ve tadım günleri bu kurumların yaptıkları çalışmalara verebileceğimiz ilk akla gelen örneklerdir. Ayrıca, Kırklareli Ticaret ve Sanayi Odası'nın hardaliye içeceğinin coğrafi işaret tescilini gerçekleştirmek için yaptığı çalışmalar ve Trakya Kalkınma Ajansı Mali Destek Programları çerçevesinde gerçekleştirdiği çalışmalar sektörün gelişimi açısından çok büyük önem arz etmektedir. Özellikle, Kırklareli Ticaret ve Sanayi Odası'nın 2012 Yılı Sosyo Ekonomik Mali Kalkınma Programı kapsamında yürüttüğü TR21-11-SOS-1-83 referans numaralı "Hardaliye Ticarileşiyor" isimli proje kapsamında, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Gıda 9 Enstitüsü tarafından Hardaliye İçeceğinin Üretim Yöntemlerinin İyileştirilmesi ve Standart Üretimi" başlıklı bilimsel bir rapor sunulmuştur. Bu rapor sayesinde, hardaliye içeceğinin sağlığa olan birçok faydası da bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu raporun hazırlanması esnasında yapılan görüşmelerde, yukarıda ismi geçen bütün kurumların hardaliye içeceğine sahip çıkmak için büyük bir gayretle çalışmalar yaptığı anlaşılmıştır. Ancak, söz konusu kurumlar arasında bu noktada bir koordinasyonun olmaması ve yapılan çalışmaların belirli bir takvim ve program dahilinde yapılmaması bir eksiklik olarak tespit edilmiştir. Bu çerçevede, özellikle hardaliye içeceğinin tanıtımı ve pazar payının artırılması için yapılacak çalışmaların koordinasyonu için yukarıda bahsi geçen kurumlardan temsilcilerin katıldığı bir "Hardaliye Tanıtım Grubu" oluşturulması faydalı olacaktır. Düzenli toplantılarla ve 3'er aylık dönemler üzerinden tanıtım faaliyetlerinin planlanması ve bu süreçte farklı kurumların yaratacağı sinerji ile bu tanıtım çalışmalarının gerçekleştirilmesi, tanıtım kampanyalarının devamlılığını sağlayacak ve bu kampanyalardan daha verimli sonuçlar alınmasına yardım edecektir. 6.5. Firmaların Ortak Hareket Etme Kültürü Kırklareli ilinde mevcut hardaliye üretici firmalar birlikte hareket etme, hardaliyenin tanıtımında işbirliği içerisinde tanıtım etkinliklere katılım sağlamak ve hardaliyenin milli içecek olma yolunda ortaklaşa çalışmalarda yer almak gibi özelliğine sahiptir. Bu bağlamda Kırklareli ilinde 2006 yılında Kırklareli Üzüm Üreticileri Birliği kurulmuştur. Birlik, bağcılık ve hardaliye üretimi çabalarıyla günümüzde hardaliye üretiminde yer alan işletme sahiplerini yetiştirip, hardaliye üretimiyle üzümün ekonomik değere dönüştürülmesini sağlamıştır. Ülkemizde on bir tane kurulu Üzüm Üreticileri Birlikleri mevcuttur. Bununla birlikte, mevcut işletme sahipleri Kırklareli İli için Hardaliyenin coğrafi işareti alınması çalışmalarını heyecanla takip etmektedir. Kırklareli Hardaliyesi Coğrafi İşaretin alınması, üreticilere tekel hakkını sunup, tescile konu olan hardaliye içeceğin üretiminde standardizasyon sağlayarak ürünün kalitesinin de koruyacaktır. 6.6. Firmaların İhtiyaçları Yapılan anket çalışmaları sonucunda, Kırklareli ilinde Hardaliye üretiminde faaliyet gösteren firmaların aşağıdaki sorunları tespit edilmiştir. Hardaliye Üreticilerine Yönelik Desteklerin Yetersiz Olması Kırklareli İlinde bağcılık ve Hardaliye üretimi konuları 100 yıl bir aradan sonra 2005- 2006 yıllarında tekrardan ele alınmış ve o dönem sofralık üzüm ekiminden hardaliye üretiminde kullanılan şaraplık üzüm ekimine başlanmıştır. 2006 yılından bu yana şaraplık üzüm üretimi İl’de 1650 ton/ yıl miktarına ulaşmıştır. Bununa birlikte Trakya Bölgesinde sofralık ve şaraplık üzüm üretimi açısından en düşük üretim miktarları Kırklareli ilinde görülmektedir. Trakya bölgesinde 2013 yılında üretilen toplam şaraplık üzüm miktarı 35.469 ton olup %70’i Tekirdağ İlinde yetiştirilmektedir. 10 Kırklareli İli Şaraplık Üzüm Üretimi 3000 2013; 2.492 2500 2000 2013; 1.656 1500 Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) 1000 500 0 2006 2008 2010 2012 2014 Kırklareli İli’nde sofralık üzümü ekiminden şaraplık üzümüne geçilmesi Hardaliye ürününün de belirli standardizasyon ve kalite altında üretilmesine imkan sunmuştur. Yerel hardaliye üreticilerin %90’ı aynı zamanda üzüm üreticileridir ve bağcılık faaliyetlerini daha da büyütme yolundadır. Bu da ileriki yıllarda İl’de yetiştirilen şaraplık üzüm miktarın artmasına yol açacağı düşünülmektedir. Bağ ekimi ve üzüm yetiştiriciciği açısında son yıllarda yol kat edilmiş olmasına rağmen üzüm üreticilerine üretim desteği yapılmasına hala başlanmamıştır. Üzüm üreticilerine kilogram başına devlet desteği sağlanması ülkemizde ve özelinde Kırklareli İl’inde bağcılığın gelişmesi ve büyümesi için büyük önem taşımaktadır. Mevcut Hardaliye üreticileri, Türkiye’nin 42 İl’inde uygulanan IPARD programı ve kapsamında yer alan 'Yerel ürünlerin ve Mikro işletmelerin geliştirilmesi tedbiri'’den yararlanamamaktadır. Uzun yıllardır bu programın Trakya bölgesi için de aktifleştirilmesi konusunda çalışılmış. Ancak programın, Trakya bölgesindeki Hayvancılık ve Tarım sektörlerin ve tarımsal sanayinin gelişmesi, bununla birlikte kırsal alanların ekonomik kalkınması sağlanması için hayati önem taşımasına rağmen hala Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ program dışında tutulmaktadır. Kırklareli İlinde yer alan hardaliye üreticileri Trakya Kalkınma Ajansı tarafından bölgedeki gıda ve içecek sektörüne sağlanan desteklerden hala yararlanamamıştır, ancak işletmelerde kapasite artırımına ve yeni teknoloji kullanım stratejisi benimsenmiş olduğundan dolayı, ileriki yıllarda Kalkınma Ajansın desteklerinden yararlanmak üzere firmalardan başvuruların yapılması beklenmektedir. Hardaliye Ürünün Milli İçecek Yolunda Gelişmesi İçin Tanıtım Ve Pazarlama Stratejisinin Belirlenmemiş Olması Hardaliye ürünün ulusal ve uluslararası pazara tanıtılması içeceğin bölgemiz için kayda değer ekonomik değerlerin sağlanması için büyük önem taşımaktadır. Ancak bu tanıtım ve pazarlama faaliyetlerin konumunda uzmanlar tarafından geliştirilmiş olan Tanıtım ve Pazarlama stratejisi çerçevesinde yapılmalıdır. Hardaliye ürünü insan sağlığı açısından önem taşıyan bir üründür. Bu doğrultuda içeceğin iç ve dış piyasalarda bir helal ürünü olarak mı, sağlık açısından kanıtlanmış birçok yararı olan ürün veya sadece üzümden üretilen alkolsüz içecek olarak mı tanıtılmalı sorusunun cevabı bu stratejide sunulmalıdır. Pazarlama stratejisi ürünün tanıtılması gereken yönünü belirlerken aynı zamanda hardaliye içeceğin hitap eden veya edece olan müşteri profili hakkında üreticilere bilgi sunmalıdır. Bununla birlikte Stratejide mutlaka, Hardaliyenin milli içeceğine dönüşmesi yolundaki çalışmaları bir eylem planına dökülmesi ve bu planın uygulanmasında İl’de yer alan tüm ilgili kurum, kuruluş ve işletmelerin rolü belirlenmelidir. 11 Günümüzde, Hardaliye ürünün piyasaya sunulması, uygun pazarlama şekline konulması ve pazarlama ağların oluşturulması tamamen yerel işletmelerin kendi bilgi ve yetenekleri doğrultusunda yapılmıştır. Bundan ziyade bu sektörde yer alan işletmelerin hammadde ve ara madde tedarik kanalların incelenmesi, pazarlama kanalların belirlenmesi, hardaliye ürünün tanıtım “sloganı” ve profili netleştirilmesi, uluslararası pazarlara açılım hamlelerin belirlenmesi, ürünün gelişme ve hardaliye üzerinde bilimsel çalışmalar için paydaşlarla işbirliği olanakların belirlenmesi gibi konuların üzerinde detaylı analizler yapılıp, ürünün gelişimi için strateji ve yol haritaları oluşturulup, ilgili kurum ve kuruluşlardan ve özel işletmelerden benimsenmelidir. İl’de Bağcılığın Geliştirilmesine İhtiyaç Duyulması Trakya Bölgesinde bağcılık yüzyıllardır uygulanmaktadır. Maalesef son 100 yılın içerisinde üzün yetiştiriciliği büyük bir oranda gerilemiştir. 14. Yüzyılın sonunda Kırklareli civarındaki ekili bağların büyüklüğü 150 000 dekar civarında olduğunu ve bu topraklarda yüzyıllardır bağcılığın bölge ekonomisinde en önemli yeri aldığı bilinmektedir. Tarımsal faaliyetleri çerçevesinde yerel çiftçilerimizi teşvik edip, bağcılığı geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 2014 yılında İl’de üretilen hardaliye miktarı yaklaşık 200 ton’dur. Ürüne yönelik enerji ve sağlık ek gıdalar piyasasında hala arz-talep dengesi kurulmamış, büyük tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine geçildiğinde arz talebe cevap veremeyeceği kaydedilmiştir. Ancak, yaklaşık son 10 yılın içerisinde yapılan bağcılık ve hardaliye üretimi çalışmaları bu süreci – geleneksel içeceğin yüksek kaliteli, sağlık ve beslenme üzerine değerli etkileri olan ürün olarak üretilmesi ve tanıtılması sürecini “seri üretimi gerektiren talebe yine aynı kalite ve standartta ki ürünle arz edilmesi” aşamanın başlangıç noktasına getirdiğini görüyoruz. Hardaliye üretimi için İl’deki işletmeler şaraplık üzümü kullanıp, 2014 yılında bağcılık için olumsun hava koşulları sonucunda bağlardan ürün alınamamış ve hardaliye üretimi için Denizli ve Manisa İllerinden üzüm getirmiştir. Ancak, kaliteli hardaliye üretimi için üretim tesislerin bağların içerisinde veya en fazla birkaç kilometre uzağında olması gerekmektedir. Bundan dolayı başka İllerden üzüm getirilmesinden ziyade bağcılığın Trakya topraklarında hayata geçirip, bağlardan kaliteli üzüm elde edilmesi ve ekilen alanların büyütülmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda var olan yabani bağların tespiti ve onların yenilenmesi hususunda çalışmaların yapılması da önem taşımaktadır. 7. Hardaliye İçin Pazarlama ve İhracat Fırsatları Hardaliye ürünü; alkol bulundurmayan, “helal” niteliğinde ve enerji gereksinimi yüksek, antioksidan özelliğini taşıyan fonksiyonel bir ürün olduğu klinik araştırmalarla tespit edilmiş olduğundan dolayı ülke sınırlarımızı aşan çok geniş bir coğrafyada yaşayan, sağlıklı beslenmeye önem veren müşteri profiline ulaşması gerektiği bilinmektedir. Kırklareli’nin yöresel içeceği, sağlıklı beslenme çerçevesinde tüketilmesiyle birlikte tatlımsı ve güzel üzüm kokusuyla yurtiçi ve yurtdışı coğrafyada gastronomide de aktif olarak kullanılmasına imkan varlığı değerlendirilmelidir. 2012-1013 yılları istatistiklerine göre ülkemizde 4.234.305 ton üzüm üretilmiştir, bunun 1.187.218 tonu özellikle kuru üzüm niteliğinde ihraç edilmektedir ve kalan % 72’si yurt içinde tüketilmektedir. Bu durum, Türkiye bağcılığının içe dönük yapısının sürdüğünü göstermektedir. Tüm değerlendirme şekillerinin toplamı olarak, kişi basına yıllık üzüm tüketimi 32 kg dolayındadır. Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracatındaki rakamlara bakıldığında 2014 yılı Ekim ayına kadar yapılan ihracat tutarı 2.058.553.000 $ olup, toplam bu dönemki ihracatın % 1,49’nu oluşturmaktadır 12 /TİM verileri/. Kırklareli özelinde ihracat rakamlarına bakıldığında aynı dönem için toplam 236.292,00 $ ihracat yapılıp, İl’den ihraç edilen yaş meyve ve sebze değeri 2013 yılında 3 839,00 $’dan 2014 yılın aynı dönemi için 5.616,00 $ yükselmiş ve ildeki toplam ihracatın % 2,38’ini oluşturmuştur. Kırklareli ilinden yapılan gıda veya içecek ürünleri ihracatına ilişkin veri bulunmamaktadır. Talep koşullarını incelediğimizde Türkiye’de Hardaliye tüketimi hala çok düşük seviyelerde olduğunu ve maalesef bir Kırklareli yöresel içeceği olmasına rağmen Hardaliye’nin hala Kırklarelilerin de sofra kültürüne yerleşmemiş olduğunu görebiliriz. Günümüzde Hardaliye üretimi iç pazar odaklı yapıldığından dolayı, ihracata dönüştürülmesi için raporumuzun üst kısımlarında belirtmiş olduğumuz hususular da gelişmeler yaşanmalıdır: bağcılığın geliştirilmesi, ekilen alanların büyütülmesi, işletmelerde kurulu kapasitenin arttırılması vs. Bununla birlikte yöresel Hardaliye ürünün iç ve dış piyasalarda tanınması ve tanıtılması hususunda öncelikle Kırklarelililer tarafından sahiplenmesi, hardaliye tüketimi sofra kültürlerine yerleşmelidir. İç tüketimin artması ürünün dış pazarlara da sunulmasını doğal olarak tetiklemiş olacaktır. Bir ürünün ihracat edilmesi ve belirli bir pazara başarılı bir şekilde girişin sağlanması için özel beceri ve uzmanlık bilgileri gerekmektedir. Bundan dolayı uluslararası pazarlara açılmanın en doğru yöntemlerden birisi üretim işletmelerinin birlikte hareket etmesidir veya bu konuda uzmanlaşmış olan bir kurumdan / kişiden tüm üreticilere eşit düzeyde ihracat süreçleriyle ilgili bilgi ve danışmanlık sunulmasıdır. Hardaliye üreten firmaların klasik aile mülkiyeti yapısında değişikler yapıp, özellikle uluslararası pazarlarda başarılı olabilmek adına Sektörel Dış Ticaret konusunda Ticaret ve Sanayi Odası veya diğer ilgili kurum ve kuruluşlarından en az bir kişinin uzmanlaşıp, hızla hardaliye üreticilerine, işletmeleri tek çatı altında olduklarını değerlendirerek, profesyonel hareket etme özelliklerini sağlamalıdır. Bu şekilde işletmeler aldıkları profesyonel danışmanlık hizmeti çerçevesinde birleşerek, teknik ve ekonomik güçlerini bir araya getirebilir ve ihracat talebine cevap verebilir. Profesyonel bir şekilde küçük işletmelerin ihracat olanaklarını artırabilecek bir yapı örneği olarak Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Modeli örneği önümüze çıkmaktadır. Sektörel dış ticaret şirketleri modeli ile aynı üretim alanındaki küçük ve orta boy işletmelerin, ihracata yönelik olarak bir organizasyon altında toplanarak dünya pazarlarına açılmaları, dış ticarette uzmanlaşmaları ve bu şekilde daha etkin faaliyet göstermeleri amaçlanmıştır. Bu tarz bir yapılanma işletmelerin rekabet edebilirliğinin arttırılması ve ihracatın teşviki açısından faydalı olacaktır ve gereklilik arz etmektedir. Kırklareli İlinde bulunan hardaliye üretim işletmelerde model konusunda bilgi ve bilinç eksikliği bulunmaktadır. Bu noktada, söz konusu organizasyon için bölgedeki ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütlerinin öncülük etmesi gerekmektedir. Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ticaret Borsalarına işletme temsilcilerine bilgi aktarımı sağlanması konusunda önemli görevler düşmektedir. Bunlara ek olarak, işletmelerin, uluslararası pazarlara açılabilmeleri için yerel aktörlerin işbirliği çerçevesinde pilot ihracat pazarlarının belirlenmesi, yöneticilerin ihracata yöneltilmesi için pazar araştırmaları konularında yardımcı olunması, reklam faaliyetlerinde bulunulması, fuarlar ve sergilere katılımların özendirilmesi, kısa vadeli ihracat kredileri ve ihracat sigortasından yararlandırılmaları ve yönetimsel faaliyetlerde işbirliğine gidilmesi yararlı olabilecek girişimler arasında yer almaktadır. Trakya Kalkınma Ajansı, ildeki Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ticaret Borsaları işletmelerin tanıtımı için çeşitli uluslararası fuarlara düzenli olarak ve etkin bir planlama ile katılımda bulunmaya ve ihracatı teşvik eden teknik geziler düzenlemeye yönelik çalışmalarına ağırlık vermelidir. 13 Hardaliye ürünü için Pazar Potansiyeli değerlendirildiğinde önümüze meyve suyu içecek sektöründen başlayıp, helal gıda sektörü, sağlık ek gıda ürünleri ve gastronomi gibi sektörlerinde değerlendirme potansiyeli olduğunu görebiliriz. Meyve suları tüketimi Türkiye genelinde yıllar içerisinde artmaktadır. Özellikle üzüm suyun tüketimine bakılırsa, diğer meyvelerden üretilen suların arasında %2 oranında bir değer taşımaktadır. Bununla birlikte Türkiye üzüm suyu ihracat eden ülkelerin listesinde 26. yere sahip ve bu ürünü dünya ihracatında % 0,1 değerine sahiptir /Trade Map/. 2013 yılında ülkemizden üzüm suyu ürünü en fazla diğer ülkelerin serbest bölgelerine gönderilip, takibinde ABD ve Lübnan ülkelerine ihraç edilmiştir. Trade Map Hardaliyeyi %100 üzüm suyundan üretildiğini dikkate aldığımızda, Türkiye genelinde %100 meyve suların tüketimi % 6 oranında olduğunu görebiliriz. Bu bağlamda ürünün yerel piyasada tüketimi %100 meyve suların tüketimine yönelik alışkanlıkların gelişmesiyle büyümesi beklenmektedir. 14 Helal Gıda sektörüne baktığımızda, küresel gıda ve içecek sektörünün 2013’te 1,1 trilyon dolardan 2018’de 1,6 trilyon dolara yükselmesi beklendiğini söyleyebiliriz. Dubai Ticaret ve Endüstri Odası raporuna göre helal gıda ve içecek sektörünün yıllık büyüme oranı bu yıllar arasında yüzde 6,9’u bulacak. Altı üye ülkeden oluşan Körfez İşbirliği Konseyi’ndeki helal gıda satışlarının büyük çoğunluğu işlenmiş ve işlenmemiş et ürünleri ile süt ve konserve et ürünlerinden oluşmaktadır. Suudi Arabistan, bölgedeki en büyük helal pazarı olarak bilinmekte ve ardından Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Kuveyt, Umman, Katar ve Bahreyn gelmektedir. Dubai Ticaret ve Endüstri Odası raporuna göre helal gıda pazarı özellikle Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya ülkelerinde hızla gelişiyor. 2012’de 197 milyar dolarlık piyasası ile Endonezya en büyük helal gıda pazarına sahip olduğu görünmektedir. Bu ülkeyi 100 milyar dolar ile Türkiye takip ediyor. Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki helal gıda tüketimi ise 2012’de 20 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Sonuç olarak tüketilen gıda ürünlerinin büyük kısmının ithal edildiği BAE’de helal gıda ve içecek endüstrisinde büyük imkânların bulunduğunu söyleyebiliriz. 8. Sonuç Hardaliyenin Milli İçeceğe dönüşmesi yolundaki çalışmalarda son yıllarda büyük bir yol kat edilmiştir. Son 10 yılın içerisinde yerel işletmeler tarafından bağcılık faaliyetlerine başlanmış ve Kırklareli İlinde Hardaliyenin üretimi tekrardan ele alınmıştır. Markalaşma, ürünün uygun sunuşu ve pazarlaması gibi faaliyetlerde önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bununla birlikte yerel üreticilerin önünde hala ciddi sorunlar yer almaktadır. Hardaliyenin Kırklareli Yöresel İçeceği olarak tanıtılması ve iç piyasaya yayılması konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve özel işletmeler tarafından üzerinde çalışılmış ve benimsenmiş ortak bir strateji geliştirilmelidir. İl Yatırım Komitesi olarak İl’de bağcılığın geliştirilmesi, hardaliye içeceğin üretiminde bulunan işletmelerin teknolojik gelişimin teşvik edilmesi, üretim prosesin daha sağlıklı yapılması ve devlet desteklerinin ilgili yerel üreticilerine iletilmesi, hardaliyenin yurt içinde ve yurtdışında doğru ve belirlenmiş Tanıtım Stratejisi kapsamında yapılması öngörülmesi, gibi önemli konulara dahil olmalı ve görüşünü sunmalıdır. Yöresel Hardaliye içeceğin il’de ve Trakya bölgesinde en çok tercih edilen içecek ürününe dönüşmesi, yerel halkın sofrasında olmazsa olmaz bir içecek olarak tanınması ve tüketilmesi amacına ulaşılması İlin Gıda ve İçecek sektöründe gelişmeler sağlaması açısından önem taşımaktadır. Bu amaçla en kısa zamanda harekete geçilmeli ve tüm paydaşlar istişare içinde sürecin etki değerlendirilmesinde bulunmalıları ve eylem planları geliştirmelidir. Bu eylem planları sonucunda ileriki yıllarda Hardaliyenin üretimi İlimizde devam etmesi ve ürünün öncellikle iç piyasa talebini, daha ileriki dönemlerde de dış piyasa talebini karşılanması sağlanmış olacağına inanılmaktadır. 15 Görüşmeler Listesi Muhsin NİŞİKLİ, Nişikli Turizm A.Ş. Rahman ÖZKAYNAK, Karlıbağ Hardaliye Ltd. Şti. Kutbay BENNİ, Kutbay Hardaliyecilik Sadık UÇAR, Kırklareli Teknik Bilimler MYO Müdürü Melahat DEDETÜRK, Kırklareli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 16
