Şekil 3.11: TCGB`den Özet Beyana İhracat İşlemleri

Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
İKİNCİ BÖLÜM
ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİM SİSTEMİNİN (EDI) DIŞ TİCARET
İŞLEMLERİNDE UYGULANIŞI VE VERİMLİLİĞİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
67
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
68
2.1. Verimlilik Ve Verimliliği Değerlendirme Ölçütleri
Verimlilik, -genel bir tanımlama olarak- bir üretim ya da hizmet sürecinin belli
bir dönem sonunda üretilmiş olan ürün ve hizmetlerle(çıktı) bu üretimi gerçekleştirmek
amacıyla kullanılan üretim kaynaklarının (girdi) birbirine oranlanmasıyla elde edilen bir
katsayı olarak tanımlanmaktadır.187 Bu nedenle verimlilik, çeşitli mal ve hizmetlerin
üretimindeki kaynakların –emek, sermaye, toprak, aramalı, hammadde, enerji, bilgi vb.etken kullanımı olarak tanımlanabilir.188
Yüksek verimlilik, aynı miktar kaynakla daha çok üretmek ya da aynı girdi ile
daha çok çıktı elde etmektir.
Verimlilik = Çıktı / Girdi189
Verimlilik, ulaşılan sonuçlarla bu sonucu elde etmek için harcanan zaman
arasındaki ilişki olarak da tanımlanabilir. Bu tanımlama esas alındığında görülmektedir
ki; verimlilik artışının temeli daha çok çalışmak değil, daha akılcı çalışmaktır.
Verimlilik ölçümü, çeşitli ekonomik sektörler arasındaki gelir ve yatırım
dağılımına etki eden faktörlerin bilinmesine ve karar almada kullanılacak önceliklerin
saptanmasına yardımcı olur.190
Sermaye yoğun sektör ve işletmelerde, verimlilik artışı, iş saati ihtiyacını azaltır
ve verimlilik artışı emek girdisi ile değil, ek sabit sermaye yatırımları ile sağlanır.
Burada verimlilik, yalnızca sermaye, zaman ve maliyete göre ölçülebilir.
187
Aykut TOP, “Verimlilik ve Üretkenlik Üzerine Düşünceler”, Öneri Marmara Üniv. Sosyal. Bil. Ens.
Hakemli Derg, 17, c:5, Ocak 2002 14
188
MPM, Verimlilik Yönetimi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları:476, Ankara, 1992, s.23
189
Bülent TOKAT- Derya ŞERBETÇİ, İşletmecilik Bilgisi, İstanbul, 2000
190
MPM, a.g.e., s.41
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
69
Verimlilik ölçümünde üç düzeyde karşılaştırma yapılmasını içeren farklı
yaklaşımlar söz konusudur.
i.
Mevcut uygulamaların performansı ile, daha önceki uygulamaların
performansının karşılaştırılması.
ii.
Bir birimin, (bir birey, bir iş, bir bölüm, bir süreç vs.) performansı ile diğer
bir birimin performansının karşılaştırılması,
iii.
Cari performans ile hedeflenen performansın karşılaştırılması.
Maliyet-Fayda Analizi: Doğrudan para cinsinden ölçülemeyecek fayda ve
maliyetleri de hesaba katarak, verili bir projenin faydalarının maliyetlerine oranını
belirlemede kullanılan güçlü bir verimlilik artırma tekniğidir. Verimlilik artırma
tekniğinin yöneldiği asıl amaç, genel olarak maliyetlerinin azaltılmasıdır.
Kalite yolu ile verimliliğin artması; Kalite, gereksinimlere uygunluk olarak
tanımlanabilir. Başka bir deyişle kalite, bir hizmetin veya ürünün verili bir gereksinimi
karşılayabilme yeteneği ile ilgili vasıf ve kendisine has özelliklerin toplamıdır.191
Verimlilik, yeni ekonominin koşullarında stratejik öneme sahip bir unsur olarak
görülüyor. Çünkü bilgi teknolojilerinin iş verimliliğinde kullanılması çalışmaları, ağ
ekonomisinin ortaya çıkışıyla birlikte farklı bir boyut kazandı. Artık web ve bilgi
teknolojilerinin bütünleşmesi ile desteklenen elektronik iş yapma uygulamaları
sayesinde, şirketler verimliliklerini çok geniş olanaklarla artırabiliyorlar.192
Bilişim teknolojilerinin verimliliğe katkısı hem sermaye derinleşmesi (capital
deepening) hem de toplam faktör verimliliği (TFV) büyümesi olarak gerçekleşir.
Sermaye derinleşmesi, işgücü verimliliğinde, çalışan başına daha yüksek seviyede
sermayeyle ilişkilendirilebilen değişim olarak tanımlanır. TFV ise sermaye ve
191
Önder ESEN, İşletme Yönetiminde Sistem Yaklaşımı, Alfa Yayınları, 1998, s.94
Özgür KARAGÖZ, “Verimlilik Yeni Ekonomide Stratejik Öneme Sahip”,
http://www.bthaber.net/301/menu_haber_03.htm
192
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
70
işgücünün bir çıktı elde etmek için birleştirilmesinin verimliliğinde sağlanan iyileşme
olarak tanımlanır193
Verimlilik ölçümü ve analizi bir yandan verimliliğin araştırılması ve
geliştirilmesi için temel oluşturmakta, diğer yandan da verimlilik hedeflerine, göreceli
olarak başarım düzeyine ilişkin bilgi ve veri besleme için bir baz oluşturmaktadır.194
Bilgi ve İletişim teknolojilerinin verimliliğinin değerlendirilmesinde ise; mevcut
sistemin nispi verimliliği ve yeterliliğinin araştırılması esastır. Bilişim sistemlerinin
verimliliğinin değerlemesinde kullanılabilecek üç önemli ölçüt belirlenmiştir.195 Bu
ölçütler;
i.
Maliyet Verimliliği Ölçütü
ii.
Zaman Verimliliği Ölçütü,
iii.
Kalite Verimliliği Ölçütüdür.
2.1.1. Maliyet Verimliliği Ölçütü
Maliyet verimliliğinin ölçülmesinde iki farklı yaklaşım söz konusu olabilir.
Bunların ilkinde önerilen yeni sisteme ilişkin maliyet, belirli bir periyoda göre
belirlenir. Bu durumda ulaşılan toplam değer, maliyet hakkında en önemli kaynaktır.
İkinci yaklaşımda ise, her bir kaydın işlenmesine ilişkin birim maliyetler
bulunur. Her kaydın birim maliyetleri belirlenirken genel giderler ve demirbaş (makine,
teçhizat, yan hizmetler ve kırtasiye vb.) maliyetleri de dikkate alınmalıdır. Böylelikle
belirlenen periyot veya kayıt maliyetleri daha önceki sistem maliyetleri ile
karşılaştırılarak, bilişim sisteminin verimliliği değerlendirilmesine çalışılabilir.
193
Gaye ESLEN, “E-Ekonomi Nedir?”, http://www.bilisimsurasi.org.tr/listeler/tbs-e-ekonomi/Feb/att0017/01-e-ekonomi_nedir.doc
194
Meral AŞKINOĞLU, İnsan Kaynaklarını Verimliliğe Yönlendirme Aracı Olarak Motivasyon,
Üniversite Kitapevi, İstanbul, 1996, s.15
195
ESEN Önder, a.g.e., s.95
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
71
2.1.2. Zaman Verimliliği Ölçütü
Bir bilişim sistemi için zaman verimliliği ölçütü oldukça önemli bir değerleme
öğesidir. Böyle bir ölçütün hesaplanmasının temel amacı Zamanın en kısa miktarında"
en düşük maliyette en fazla değerin sağlanmasıdır 196
Örneğin bir satın alma talebinin ortaya çıkıp satın alma bölümüne iletilmesinden
satın alma emrinin gönderilmesi ve bir kopyasının dosyaya girmesi arasındaki süre,
zaman verimliliğinin bir ölçütü olarak kullanılabilir. Analist, raporların zamanında
üretilip üretilmediğini araştırmak üzere, yeteri kadar kaydın bilgi işlem sürecinde
ortalama ne kadar sürede işlendiğini araştırır. Çeşitli işleme kayıtları tiplerini temsil
eden örnek kütleye ilişkin olarak yapılan araştırma sonucunda raporların zamanında
üretilip üretilmediği veya ne kadarlık bir süre avantajı ile rapor üretiminin gerçekleştiği
yönünde karar verilebilir.
2.1.3. Kalite Verimliliği Ölçütü
Kalite; kaynakların verimli kullanımını sağlayan, ürün ve hizmetlere kullanım
uygunluğunu kazandıran, müşteri gereksinimlerine uygun üretim ve hizmet anlayışını
egemen kılan ve böylece işletmelerin kamusal sorumluluklarını da olumlu olarak
gerçekleştirmelerine olanak sağlayan bir performans boyutudur.197
Kalite verimliliğinin ölçülmesi diğerleri arasında belki de en güç olanıdır. Bilgi
sistemi bu yolla belirlendiğinde, hangi bilginin gelişmeye elverişli olduğunu veya hangi
bilginin hatalara neden olduğunu belirlemek amacıyla gereksinim vardır. Ancak ne
yazık ki böyle bir araştırmanın sonuçları çoğu kez mükemmel, iyi, kabul edilebilir veya
zayıf gibi subjektif deyimlerle ifade edilmek zorundadır. Bu deyimler aynı zamanda
mevcut sistemin kalitesini de belirlemeye yardımcı olurlar.198
196
Türker SUSMUŞ-Özgür ESKİ, “Zamana Dayalı Rekabetin Maliyet ve Verimlik Üzerine Etkisi”
http://bornova.ege.edu.tr/~turkers/zamanWEB.html
197
Özlem İpekgil DOĞAN, “Kalite Uygulamalarının İşletmelerin Rekabet Gücü Üzerine Etkisi”, DEÜ.
Sos. Bil. Dergisi, Cilt 2, sayı 1, Ocak Şubat Mart, 2000, s.5
198
Türker SUSMUŞ, a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
2.2.
72
Elektronik Veri Değişim (EDI) Sistemi
Özel ve Kamu sektör kuruluşları gerek kurum için gerekse kurumlar arasındaki
iktisadi ilişkilerinde veri (bilgi) alışının en verimli şekilde iletimini hedeflemektedirler.
Bu amaçla kurumlar arası bilgi iletimini sağlayan elektronik veri değişimi sistemi en
çok kullanılan yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.
2.2.1.
Elektronik
Veri
Değişim
(EDI)
Sisteminin
Genel
Tanıtımı
EDI, Elektronik Ticaret kavramının merkezi kısmını oluşturur. Elektronik
Ticaret, ticari bilginin kağıt kullanmadan değişimi şeklinde tanımlanır.199
EDI ilk olarak 20 yıl kadar önce taşımacılık endüstrisinde geliştirilmiştir.
Amerikan taşımacılık endüstrisi kendi sektöründeki standartları tanımlamak için 1968
yılında Taşımacılık Veri Koordinasyon Komitesi'ni (TDCC-Transportation Data
Coordinating Committee) kurmuştur. Komite bilgisayardan bilgisayara iletişim için 45
işlem kümesini (transaction sets) içeren ilk EDI standartları kümesini ortaya koymuştur.
EDI standartları deniz, motor, hava ve demiryolunu da içeren taşımacılık nakil araçları
ile komisyoncular, müşteriler,nakliyeciler ve bankacılar gibi mal ve hizmet sağlayıcılar
arasında elektronik işlemlerin gerçekleştirilmesi için kullanılmıştır.200
Elektronik Veri Değişim (EDI) Sistemi; aralarında ticari ilişki bulunan birden
fazla kuruluşun, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığıyla parasal işlemler
dışında kalan belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak tanımlanabilir.201 EDI
kamu ve özel sektör kuruluşlarının etkin ve güvenilir biçimde iletişim kurmaları
ihtiyacından doğmuş olup, modern bilgi teknolojilerinin araçlarından yararlanmaktadır.
199
Elektronik Veri Alışverişi, www.itknowledge.com
A.g.e.
201
FIPSP(Federal İnformation Processing Standards Publication), Electronic Data İnterchange (EDI),
161-2, 04,1996, http://www.itl.nist.gov/fipspubs/fip161-2.htm
200
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
73
EDI, firma-firma arası elektronik ticaretin en eski ve en gelişmiş şekillerinden
biri olarak, 1970’lerin başından beri kullanılmasına rağmen, elektronik ticaretin ve
Internetin gelişimi ile yenileştirilmiştir.202
EDI ile iki firma, önceden belirlenmiş bir mesaj formatı, bu formata
yerleştirilecek veri ve bu veriyi anlamlı bir dile çeviren bir sözdizim (syntax) ile
bilgisayarlar arasında bilgi değişimi yapabilir. Mesajlar veya işlem setleri, bir dizi
standart iş dokümanı ile ilgilidir. Örneğin bir EDI mesajı bir alım siparişi veya müşteri
faturası olabilir. EDI, bilgi transferi ve ödemeler gibi ticari işlemlerde önemli bir
gerekliliktir.203
Aşağıda, bir dokümanın EDI mesaj formatıyla formatlanmış şekline örnek
verilmiştir. Bu yolla veri anlamsız bir işlem seti haline dönüşmüştür.
UNB+UNOB:1+003897733:01:MFGB-PO+PARTNER
ID:ZZ+970101:1050+00000000000916++ORDERS’
UNH+1+ORDERS:S:93A:UN’
BGM+221+P1M24987E+9’
DTM+4:980101:101’
RFF+CT:123-456’
RFF+CR:1’
NAD+SE+8049P::92++ACMEINC
UNZ+1+0000000000000196’
Herbir segment üç harflik tanımlayıcılarla önden birleştirilmiştir. Mesela tarih
segmenti DTM ile birleştirilmiştir.204
Şirketler birbirleriyle elektronik yollarla doğrudan haberleşebilirken, bu işlemi
daha da basit bir hale getirmek için Katma Değerli Ağlar (VANs-Value Added
Networks) adı verilen aracı ağlar tesis edilmiştir. VAN, ticari ortaklar arasında
202
http://www.igeme.org.tr/TUR/etrade/estop/estop.pdf
Ersoy Zeynep, Elektronik Ticaret ve ...,a.g.e.
204
Benoit MARCHAL, “Electronic Data İnterchange on The Internet”,
http://www.developer.netscape.com/viewsource/marchal_edata.htm
203
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
74
elektronik mesajların transferi için bir postahane gibi çalışır. VAN aynı zamanda
elektronik mesajları saklar.205
EDI için her iki ticari ortağın bilgisayarında da veriyi EDI’ye ve EDI’den
çevirecek bir yazılım ve bir haberleşme hattı (doğrudan hat, Katma Değerli NetworkVAN, Internet) olması gerekir.206
Şekil 2.1: Alıcı ve Satıcı Arasındaki EDI İletişim Standardı
Kaynak: http://www.proyltd.com/html/eticaret.htm#edinedir
Amerikan
Ulusal
Standartlar
Enstitüsü
(ANSI)
Amerika
Birleşik
Devletleri'ndeki kullanılan standartların koordinasyonu ve onaylanmasından sorumlu
olan kuruluştur. Bu enstitünün denetimi altında çalışan Yetkili Standartlar Komiteleri
(ASCs-Accredited
Standards
Committess)
adı
verilen
organizasyonlar
ulusal
standartları belirlemek, yazıya geçirmek ve onaylandıktan sonra yayınlamak imtiyazına
sahiptir.207
EDI standartlarını geliştirmekten sorumlu ASC'ye X12 adı verilmiştir. ASC X12
organizasyonu üyelik işlerini, standartların geliştirilmesi ve idamesini, yayınları ve
205
Elektronik Veri Alışverişi, www.itknowledge.com
Zeynep ERSOY, “Elektronik ticaret ve ...,a.g.e.
207
The Basics of Electronic Commerce and Electronic Data İnterchange,
http://www.dmx.com/edibasic.htm , 22,05,2002
206
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
75
ANSI ile iletişim gibi işleri yürütmesi için Veri Alışverişi Standartları Birliği (DISAData Interchange Standarts Association, Inc.)adında kar amacı gütmeyen bir şirket
kurmuştur. Taşımacılık Veri Koordinasyon Komitesi (TDCC) tarafından geliştirilen ilk
EDI standartları ASC X12 komitesi tarafından geliştirilen ANSI X12 standartları için
temel oluşturmuştur. Yönetim, Ticaret ve Taşımacılık için EDI (EDIFACT-EDI for
Administration, Commerce and Trasport) adında ikinci bir EDI standartları kümesi
Birleşmiş Milletler tarafından desteklenmiştir. EDIFACT standartı Avrupa ve Asya
endüstrileri tarafından büyük oranda benimsenmiştir. Gerçekte EDI, Avrupa ticaretinde
öylesine yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ki, Avrupa ticaret pazarıyla rekabet etmek
isteyen veya bu pazara girmek isteyen her şirket EDI'yi kullanma gerekliliğini
duymaktadır. Birleşik Devletler şirketlerinin global düzeyde rekabet edebilmeleri için,
1997 yılının başından itibaren ANSI X12 standartları kademeli olarak kendini
EDIFACT standartlarına göre ayarlamayı kabul etmiştir.208
Yukarıda bahsedilen Elektronik Veri Değişimi kapsamındaki mesajlar Birleşmiş
Milletler tarafından belirlenen UN/EDIFACT standartları kullanılarak gönderilecektir.
Bu standart kapsamında çeşitli kuruluşlar tarafından kullanılmak üzere mesajlar
yayınlanmaktadır. Kuruluşlar veri alışverişlerinde bu standartları kullanan yazılımlar ile
kendi verilerini standart mesajlara dönüştürerek, çeşitli iletişim ortamlarından veri
transferlerini yapmaktadır. Bu transferlerde kullanılan iletişim protokolleri, ISO
(Uluslararası Standartlar Örgütü) tarafından onaylanan ve tanınan X25, X400 gibi
protokollerdir. Fiziksel bağlantılarda ise kiralık hatlar,TURPAK veya Dial-Up
bağlantılar tercih edilmektedir.209
EDI uygulamaları da, bazı alt yazılımlarla yapılır. Kapalı ağ üzerinde iki işletme
arasında, güvenli postane hizmeti gören bir servis sunucu vardır. Bir işletmeden
diğerine gönderilen EDI mesajı önce bu servis sunucusuna gelir.
Servis sunucusu, mesajı alıcı işletmenin posta kutusuna yerleştirir ve alıcıya
mesajı alması gerektiğini bildirir. Alıcı mesajı kendi posta kutusundan aldığında, hem
208
209
Elektronik Veri Alışverişi, http:// www.itknowledge.com
http://www.igeme.org.tr/TUR/etrade/estop/estop.pdf
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
76
alıcıya hem de mesajı gönderene geri bildirimle bunu bildirir. Kapalı ağdaki her işletme
ancak kendi posta kutusuna erişebilir. Servis sunucu, mesajın iletimini de başından
sonuna izler. Böylelikle veri iletimi güvenli bir şekilde sağlanmış olur. Alıcı ve
gönderen tarafında ise, işletmelerin kullandığı uygulama yazılımları ile uyumlu bir EDI
mesajlama ve EDI mesaj yollama alt yazılımları bulunur. Daha açık bir ifade ile,
örneğin fatura bilgilerinin girildiği muhasebe yazılımından fatura verileri, otomatik
olarak bu yazılım aracılığı ile EDI mesajına dönüştürülür ve gönderilmeye hazır hale
getirilir.210
Bir uygulama programının çıktılarını EDI standardına dönüştürmek, ve EDI
standardındaki verileri alıp uygulama programının kabul edebileceği girdi şekline
getirebilmek için gereken yazılımlara genel olarak EDI yazılımları denir. EDI yazılımı
başlıca üç bölümde incelenebilir
i.
Biçimlendirme: Bu işlem ile EDI ile gönderilecek yada alınacak verilerin
standarda
dönüştürülmesi
için
gereken
dönüştürme
tabloları
hazırlanmaktadır. EDI’nın ilk kuruluşunda yapılmaktadır.
ii.
Dönüştürme: EDI ile gönderilen yada alınan verilerin standart biçimde
uygulama
programının
istediği
biçime
dönüştürülmesi
sağlanır.
Dönüştürme işlemi; her iletişim sonrasında, EDI yazılımı tarafından,
kullanıcıya görünmeden gerçekleştirilir.
iii.
İletişim: Gerçekte EDI yazılımının bir parçası olmayan iletişim
yordamları, EDI yazılımının verdiği olanaklar ve desteklediği yöntemler
çerçevesinde kullanılır. EDI yazılımları var olan hemen her tür iletişim
standartlarını desteklemektedir.211
210
A.g.e.
SİGURA Jack-KESİKTAŞ Hüseyin İ.Halil-SELEN Bengi, “Dökümanların Elektronik Aktarımında
Gelişmiş Bir Sistem Olarak EDI: Teknik, Uygulama ve Hukuksal Açılardan”, Gümrük Dergisi,
Haziran 1999, Sayı:28
211
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
77
2.2.2 EDI'nin Bileşenleri ve Maliyeti
Elektronik veri değişim sistemi birlikte kullanılan çeşitli
yazılımları
gerektirmektedir. Bu yazılımların maliyetleri uygulama alanının büyüklüğüne ve
yapılacak işin niteliğine göre değişmektedir.
2.2.2.1. EDI’nın Bileşenleri
EDI teknolojisi için birkaç çeşit yazılım ve donanım gereksinimi vardır. Bu
yazılımlar ve gerektirdiği donanımlar aşağıda verilmiştir.
EDI çeviri ve adresleme yazılımı : Üç çeşit çeviri paketi vardır. Kişisel PC'ler
için olanı en düşük maliyetli seçenektir ve tek başına kullanılabilir. İkinci seçenek ise
ek bir yazılımla gelen bütünleşik yazılım paketleridir. Sonuncu ve en pahalı seçenek ise
çeşitli donanım platformlarına (PC, minibilgisayarlar, ve mainframler) seçenekler ve
bağlantılar sunan EDI gateway/server yazılımlarıdır.
İletişim yazılımı : Çoğu çeviri yazılım paketi gerekli iletişim yazılımını içerir.
Bazı çeviri paketleri ise üçüncü-parti iletişim yazılımlarını gerektirir.
Bir modem ve PC : Ticari işler için asgari 14.400 bps hızına ihtiyaç vardır.
Daha iyi iletişim için daha yüksek iletişim hızları tavsiye edilir.
Katma Değerli Ağ (VAN) : VAN-EDI işlemlerini iletmesi için kurulur.
İletilecek bilginin istenilen hedefe ulaşması için gerekli iletişim yolunu sağlamak
amacıyla VAN'lar diğer VAN'lara gateway rolü üstlenir. Bazı şirketler EDI işlemlerini
diğer Ticari Ortaklara Internet üzerinden göndererek ek maliyet getiren VAN'ları
kullanmamanın yolunu bulmuşlardır.212
212
Elektronik Veri Alışverişi, www.itknowledge.com
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
78
2.2.2.2. EDI’nın Maliyeti
EDI'nin uygulanması için katlanılması gereken maliyet, uygulamanın yapılacağı
firmanın hacmi, işlem hacmi, kullanılacak iletişim ağı gibi birden fazla faktöre bağlıdır.
Büyük hacimli EDI dokümanları için orta büyüklükte EDI çeviri yazılımına ihtiyaç
vardır. EDI yazılım maliyetinin hesaplanmasında, sistemin uygulama maliyetleri de
dikkate alınmalıdır. Daha gelişmiş EDI sistemleri, yazılımın uygulanabilmesi için bir
eğitim dönemi gerektirecektir. Yazılımın bakım maliyetleri de göz ardı edilmemelidir.
Daha büyük EDI sistemleri için yazılım güncelleştirilmeleri ve teknik destek daha
pahalı olacaktır. Katma Değerli Ağları (VANs) kullanmak iletişim maliyetleri, aylık
servis ücretleri ve posta kutusu masraflarını gerektirecektir. EDI sistemini uygulamak
için gerekli asgari maliyet tahmini: Sunucu sistem bazındaki yazılımlar için 10,00020,000 kişisel bilgisayarlarda EDI çeviri yazılımı için 500 ila 2500 dolar arasında
değişebilir. Katma Değer Ağ maliyeti, aylık asgari ücretlendirme baz alınırsa 50 - 200
dolar arasında bir maliyet getirecektir. Buna 2000 - 4000 dolar arasında bilgisayar ve
modem maliyeti eklenmelidir.213
Aşağıda
dış ticarette
kullanılan bazı programların güncel fiyatları
verilmiştir.214
213
214
-
Web Sipariş Modülü (İnternetten Sipariş Alma): 250 $
-
Gümrükleme İthalat: 2500 $
-
Gümrükleme İhracat: 2200 $
-
Özet Beyan EDI Sistemi: 1500 $
-
EDI Gümrük Bağlantı Sistemi: 500 $
A.g.e.
Soft Dizayn, Ticari Programlar Fiyat Listesi, http://www.softdizayn.com.tr/tur/urunpro.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
79
2.2.3. Elektronik Veri Değişim (EDI) Sisteminin Kullanım
Alanları
İktisadi faaliyetlerde verimlilik artışı yaratmak amacıyla “tam zamanında” (Just
in Time-JIT) ve “hızlı yanıt” (Quik Reipense QR) gibi anlayışlar geliştirilmiştir. Bu
anlayışların gerçekleştirilebilmesi için iş akışında katma değer yaratmayacak çeşitli veri
(bilgi) veya işlemlerin elimine edilmesi amaçlanmaktadır.
Bu amaçlara ulaşmak için birçok uluslar arası kuruluş ve büyük bölgesel
organizasyonlar tarafından kullanılmakta olan EDI’nin ticari faaliyette bulunan tüm
iktisadi birimler tarafından da yaygın olarak kullanılması önem kazanmaktadır.215
EDI Sistemi; Ulusal veya uluslar arası ticaret yapan işletmeler, nakliyeciler,
komisyoncular, barkalar, sigortacılar, gümrük idareleri, kısaca ticari faaliyette bululan
tüm firmalar ile devletin tüm hizmet birimlerinin katıldığı bir süreç olarak
algılanmaktadır.
EDI kullanım alanlarının sistemi kullanılan geleneksel sektörler, taşımacılık,
sağlık ve eczacılık, ticaret ve sanayi, dağıtım, finans kesimi ve kamu kesiminde
gümrüklerdir.216
i.
Ticaret alanında; endüstri, üretim, finans, bankacılık, sigortacılık,
ii.
Ulaştırma alanında; kara, demir, hava, denizyolu, dağıtım, yer hizmetleri
ve depolama,
iii.
Kamu sektöründe; gümrük, uluslararası ve ulusal ticaret, istatistik,
alanlarında kullanılmaktadır.
EDI sistemi günümüzde, geleneksel kullanım alanları dışında da yaygınlaşarak,
çok sayıda ülkenin kamu hizmetlerinde ve özellikle büyük şirketlerin ticari
215
216
http:// www.igeme.org.tr/TUR/etrade/estop/estop.pdf
EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi), http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
80
faaliyetlerinde kağıda dayalı belge değişimi yerine geçerek yaygın bir şekilde
kullanılmaya başlanmıştır.217
2.2.4. Elektronik Veri Değişim (EDI) Sisteminin Yararları
EDI’ın en genel ve klasik anlamda yararı , belgelerin varacakları yere ulaşma
süreleri ve buna bağlı olarak sipariş sürelerinin azaltılması şeklinde ifade edilebilir. Bir
başka anlatımla, her şeyin zamanında yapılarak hiçbir kaynağın boşa harcanmaması
planlanmaktadır.218 Elektronik doküman sistemlerinde, dokümanların arşivde bir
kopyası tutulmakta ve aynı dokümana birden fazla birimin aynı anda ulaşması da
mümkün olabilmektedir. Böylece birimlerin aynı dokümana ulaşmak için sırada
beklemelerine gerek kalmamaktadır.219
EDI şirketlerin müşterilerine daha fazla
odaklanabilmelerine olanak sağlar. Bilginin miktarı ve kalitesindeki artış, daha iyi
kararlar verebilmeyi ve artan müşteri memnuniyetini getirecektir.220 EDI’ın doğrudan
sağladığı diğer bir yarar da , iletişimde insan unsuruna olan gereksinimi ortadan
kaldırmasıdır. Dolayısıyla , büyük sorunlara neden olabilecek insan hataları ve diğer
hatalar azaltılabilecektir.221 EDI'nin sağladığı tam zamanında sipariş etme ile envanter
maliyetleri asgari düzeye indirilebilir. Elektronik formların postalama ve dağıtım
maliyetleri olmadığından posta maliyetleri azalmıştır.222
Tüm bu yararları başlıklar halinde özetlemek gerekirse EDI ;
217
i.
Hızlı ve doğru veri akışını,
ii.
Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini,
iii.
Üretkenliğin ve karlılığın artmasını,
iv.
İş ilişkilerinin geliştirilmesini,
Kürşat, TÜZMEN “Dış Ticarette Gündemimizde Olması Gereken
Bir Konu Elektronik Ticaret” İGEME’den Bakış, Ekim-Aralık 1997, s.8
218
http://www.igeme.org.tr/TUR/etrade/estop/estop.pdf
219
Bahadır BALİBAŞA, “Entegre Doküman Yönetimi”,
http://www.kets.com/tr/basindan/makaleler/entegre.dokuman.yonetim.sistemleri.htm
220
Elektronik Veri Alışveişi, www.itknowledge.com
221
http://www.igeme.org.tr/TUR/etrade/estop/estop.pdf
222
Elektronik Vei Alışverişi, www.itknowledge.com
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
v.
Müşteri
memnuniyetinin
ve
rekabet
gücünün
81
arttırılmasını
223
sağlayacaktır.
2.3. Elektronik Veri Değişim (EDI) Sisteminin Dış Ticaret
İşlemlerinde Kullanılması
EDI
dış
ticaret
işlemlerinin
yürütülmesinde
oldukça
etkin
biçimde
kullanılmaktadır.224 Dış ticaret işlemlerinin daha az formalite ve bürokrasi ile daha
şeffaf yapılmasına olanak tanıyan bir girişimdir.225
Dış ticaret işlemlerinde EDI
kullanımı ile; gümrük idaresi ile gümrük partnerleri, (ithalatçı/ihracatçı şirketler,
gümrük komisyoncuları) bankalar, diğer kamu kuruluşları ve uluslararası kuruluşlar
arasında elektronik olarak veri alışverişi sağlanmaktadır.226
Geleneksel ticari işlemlerde, mektuplar, notlar gibi yapılanmamış (unstructured)
dokümanlarla birlikte faturalar, sipariş formları, teslim belgeleri gibi standart şekilde
yapılanmış (structured) dokümanlar kullanılmaktadır. Elektronik posta (e-mail)
yapılanmamış dokümanların iletilmesinde kullanılırken EDI yapılanmış mesaj
değişimini sağlamaktadır. Böylece standart bilgilerin diğer bilgisayar sistemlerine
kolayca aktarılmasını olanaklı kılmaktadır. EDI’de amaç; sipariş alınması, ticari
sözleşmelerin ve faturaların hazırlanması gibi işlemler ile gümrük, bankacılık ve buna
benzer işlemlerin yapılmasında tekrarların önlenmesi ve böylelikle işlemleri en az
hatayla en kısa sürede tamamlayarak maliyet azaltımını gerçekleştirmektir.227
Bir malın siparişinden başlayarak, sevkıyatından, banka işlemlerine ve en son
gümrük işlemlerine kadar her aşamada EDI kullanımı mümkündür. Bu kullanımı
gümrük işlemleri açısından ele alırsak; EDI’nin amacı, gümrük işlemlerini yapmaya
yetkili gümrük komisyoncuları veya ithalatçı/ihracatçı firma temsilcilerinin beyan
223
EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi), http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
A.g.e.
225
Cahit GÖKÇELİK, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Gümrük Müst. Yay., Nisan 2002,
Ankara, s.28
226
EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi), http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
227
http://www.igeme.org.tr./TUR/etrade/estop/estop.pdf
224
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
82
bilgilerini gümrük bilgisayarına elektronik ortamda kendi bürolarından belli standartta
transfer etmelerini sağlamaktır.228
Aşağıda genel olarak dış ticaret konu olan işlemleri ve işlemlerin akışını
gösteren şekil verilmiştir.
Şekil 2.2: Dış Ticaret İşlemlerinin Akım Şeması
Kaynak: EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi),http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
EDI yöntemi bir kamu kuruluşu olan gümrük idaresinde de uygulama alanı
bulmuştur. Bu yöntem sayesinde Özet Beyan veya Gümrük Beyannamesi oluşturmak
isteyen yükümlüler, kendi bürolarından tescil işlemi yapabilmekte ve gümrük
idaresinden on-line olarak tescil numarası alabilmektedirler.
EDI sistemi, gümrük bilgisayar sistemine, network üzerinden ve gümrüğün
intraneti dışından erişilmesine olanak tanıyan bir sistemdir. Bu sistem ile yükümlüler,
228
EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi),http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
83
kendi kullandıkları beyanname düzenleme yazılımları ile gümrük otomasyon sistemine
erişmeleri ve beyanda bulunmaları mümkün bulunmaktadır. Yani, değişik beyanname
düzenleme programlarına sahip olan yükümlü ile gümrük idaresi bu yöntemle elektronik
olarak veri değişimi yapabilmektedirler.229
EDI sistemini dış ticaret işlemlerinde kullanabilmek için genel olarak üç
fonksiyona ihtiyaç vardır. Gümrük Uygulama yazılımı, EDI yazılımı ve Haberleşme
kanalı. Gümrük ygulama yazılımı ile bir doküman oluşturulur. Bu veri girişi, elektronik
beyanname şeklinde olabileceği gibi var olan bir veriyi/belgeyi istenilen formata sokma
şeklinde de olabilir. Veri, EDI yazılımı aracılığıyla standart EDIFACT(veya
kullanılıyorsa başka bir standart) mesajına dönüştürülür. Bu mesaj haberleşme kanalı ile
karşı tarafa gönderilir. Karşı taraftaki EDI yazılımı ise EDIFACT mesajına dönüşen
veriyi kendi yazılımına uygun hale çevirir.
Gönderen
Uygulama
Flat
File
Çeviri
Programı
Uzak iletim
X400 TCP/IP
Çeviri
Programı
Flat
File
Alıcı
Uygulama
Şekil 2.3: EDI yazılım Formatı ile Doküman Aktarımı
Kaynak: http://www.barsan.com/kutuphane/EDI.doc
Firmaların gümrük bilgisayar sistemine erişmek için yapmaları gereken sadece
bir EDI çevrimci programını sistemlerine yüklemeleri ve kendi gümrük yazılımlarını
gümrük idaresinde kurulacak otomasyon sistemine entegre etmeleridir. Çünkü EDI,
farklı ortamlarda çalışan uygulama yazılımları arasında belli standartlarda veri
aktarılmasını, oluşturulan standartlar sayesinde mümkün kılmaktadır.230
229
230
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.31
A.g.e., s.32
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
84
Yükümlülerin gümrük otomasyon sistemine ulaşmaları için izlemeleri gereken
yöntem aşağıda şekil üzerinde gösterilmiştir.
BÜRO
PC Network Bağlantısı
Gümrük
X.25(Turpak)
EDI
Leased Line
Gateway
Frame Relay Gümrük
Şekil:2.4 Yükümlüden Gümrüğe EDI Yoluyla Mesaj Gönderilmesi
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002
Yükümlüler
bürolarından
gümrük
idaresinin
bilgisayar
sistemine
veri
gönderirken kendi oluşturdukları veya satın aldıkları yazılımı kullanarak beyanlarını
hazırlarlar. Kendi PC’lerinde kendi gümrük yazılımları dışında EDI Translatör
(çevrimci) denilen bir yazılımda çalışmaktadır. BU EDI Translatörü kullanarak OB için
CUSCAR (Customs Cargo Message)ve TCGB için CUSCED (Customs Decleration
Message) mesajını, kullandıkları network bağlantısı ile Gümrük EDI Gateway’in
üzerinden beyanda bulunacakları gümrük idaresinin otomasyon sistemine ulaştırırlar.
Kullanıcı EDI yöntemi ile beyan bilgilerini gümrük otomasyon
sistemine
gönderirken her işleme kendi EDI kodu ile başlayan bir referans numarası vermektedir.
Kullanıcılar tarafından gümrüğe gönderilen ve gümrükten gelen mesajların, belirli
standartları taşıması gerekir. CUSCAR ve CUSCED mesajları ile aşağıda bahsedilecek
CUSRES (Customs Response Message) mesajları Birleşmiş Milletlerin kabul ettiği UN
EDIFACT mesajlarıdır.
Dış ticaret işlemlerinde kurumlararası bilgi paylaşımında belirli standartların
oluşturulması gerekmektedir.231 UN/EDIFACT mesajları içerisinde dış ticaret işlemleri
ile ilgili olarak gümrük sektöründe kullanılan uluslararası mesajlar şunlardır:
231
Tülay URGANCI, “Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Işığında Dış Ticari İlişkilerin Kolaylaştırılması”,
Dış Ticaret Dergisi, 04 1999, http://www.foreingtrade.gov.tr/ead/DTDERGİ/nisan99/bilgi .htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
i.
85
CUSCAR ( Customs Cargo Messages) : Gümrük Kargo Mesajları;
Gümrük İdaresi ve taşıyıcı firmalar arasında kullanılan mesajdır.
İçeriğinde taşıyıcı firma tarafından gümrük idaresine gönderilen özet
beyan (manifesto) bilgileri vardır.
ii.
CUSDEC ( Customs Decleration Messages) : Gümrük Beyannamesi
Mesajları; İthalatçı/İhracatçı ve Gümrük Komisyoncuları ile Gümrük
İdaresi arasında kullanılan mesajdır. İçeriğinde gümrük idaresine verilen
gümrük beyannamesi bilgileri vardır.
iii.
CUSRES ( Customs Response Messages) : Gümrük Cevap Mesajları;
Gümrük İdarelerinden CUSDEC ve CUSCAR mesajlarına yöneltilen
cevapları içeren mesajlardır .
iv.
CUSREP ( Customs Report Messages) : Gümrük Taşıma Raporu
Mesajları; Her tür taşıma şekli için detaylı bilgileri içerir. Taşıyıcı firma
ile gümrük idaresi arasında kullanılır. Her bir mesaj sadece bir taşımanın
verilerini içerir ve aracın varışından sonra gönderilir. Boş konteyner ve
yolcu sayısının da gümrük idaresine rapor edilmesinde kullanılır.232
Yükümlü, gümrük otomasyon sisteminden gelen mesajları almak üzere EDI
aracılığıyla Tariff Call (Tarife çağırma) işlemini gerçekleştirir. Gümrük otomasyon
sisteminden gelen mesaj özet beyan ise bu mesaj CUSCAR, Gümrük beyannamesi ise e
CUSDEC’dir) Sistem beyan bilgilerinden hareketle tarife modülünü çalıştırır ve vergi,
belge ve mesaj bilgilerini yükümlüye aynı referans numarasını kullanarak CUSRES
mesajı ile gönderir.233
Gümrük otomasyon sisteminden gelen yanıtta ödenmesi gereken vergilerin
detayı, beyannameye eklenmesi gereken belgelerin detayı ile sistemin ön gördüğü ilave
sorular ve hangi şekilde yanıtlanması gerektiği, yanlış beyanda bulunulması halinde
232
233
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.32
A.g.e., s.34
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
86
yanlış doldurulan alanlara ilişkin detay da yer alır. Bu yanıtı alan yükümlü beyanında
yanlışlık varsa bunu da düzeltmek suretiyle gümrük idaresine beyanını tescil etmek
üzere mesajını iletir. Bu mesaj gümrük otomasyon sistemi uyumlu bulursa, yanıt
olarak yükümlüye beyanname tescil numarasını gönderir.
Gümrük
Gümrük
CUSRES
EDI
Gateway
Büro/PC
tescil
Şekil:2.5 Gümrükten Yükümlünün EDI Mesajına Yanıt Verilmesi
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:32
EDI’nın dış ticaret işlemlerinde uygulanması ile elde edilebilecek yararlar şu
şekilde sıralanabilir:
i.
Gümrüklü sahaya eşyaların gelişi ile ithalatçı ve ihracatçılar beyanlarını
hızlı bir şekilde gümrük idaresine verebilecekler ve gümrük idaresi
beyanı ve gerekirse eşyayı minimum gecikme ile kontrol edebilecektir.
ii.
Gümrük beyannameleri gümrük idaresinin bilgisayarına yeniden veri
girişi
yapılmadan
aktarılacak
ve
vergiler
sistem
tarafından
hesaplandıktan sonra rahatlıkla kontrol edilebilecektir.
iii.
Daha gerçekçi istatistikler alınabilecektir.
iv.
İşlemler basitleşecektir.
v.
Gümrük Müdürlüklerinde her gün iş takip eden yüzlerce komisyoncu ve
firma görevlisi sayısı EDI uygulaması ile süratle azalacak ve gümrük
personeli üzerindeki fiziki iş yükü minimum seviyeye inecektir.234
Personelin verimliliği artacaktır.
vi.
İşlemler basitleşip, hızlandığı için özellikle az gelişmiş ülkelerde yaygın
olan komisyoncuların iş takibi ve dolayısıyla rüşvet verilerek işlemlerin
tamamlatılabilmesi ihtiyacı minimize edilecektir.
234
EDI(Elektronik Veri Değişim Sistemi), http://www.customs-edi.gov.tr/edigenel.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
2.4
87
Elektronik Veri Değişim (EDI) Sisteminin Verimliliğinin
Değerlendirilmesi
Geleneksel yöntemlerle çalışan (bürokratik) devlet kurumları ve işletmeler
üstlendikleri görevleri yerine getirmekte güçlüklerle karşılaşabilmektedirler. Görevlerin
ve sunulması gereken hizmetlerin yürütülebilmesi için gerekli olan kağıda dayalı emek
yoğun çalışma sistemi; -birim işlem süresinin uzun olması, -sabit ve işletme
masraflarının yüksekliği ve fire oranının fazla olması nedeniyle, işletmelerde üretim
maliyetlerinin, kamu kesiminde ise kamu cari harcamalarının artışına neden
olmaktadır.235
Ayrıca geleneksel çalışma sistemi kalitatif yönden değerlendirildiğinde;
görevlerin ve sunulması gereken hizmetlerin yüksek kalite standartlarına ulaşmasında
önemli problemlerle karşılaşıldığı görülmektedir.
Elektronik veri değişim sisteminin verimliliğinin değerlendirilmesinde temel
yaklaşım olarak, bilişim sistemlerinin verimliliğinin değerlendirilmesinde yararlanılan
ölçütler (Maliyet Verimliliği, Zaman Verimliliği ve Kalite Verimliliği ölçütleri)
kullanılabilir.
2.4.1. Maliyet Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
Elektronik veri değişim (EDI) sisteminin temel amacı, kamusal hizmetlerin
görülmesinde güvenli, hızlı ve maliyeti düşük bir iletişim sağlamaktır. Kurumlararası
bilgi iletişiminde kağıda dayalı dokümanların ortadan kalkması, işlemlerin tekrarlanma
ve hata yüzdelerinin azalması sistemin verimliliğini pozitif yönde etkilemektedir.
Elektronik veri değişim sisteminin kullanılması sonucunda oluşacak maliyet
avantajlarını, sabit ve değişken maliyetler açısından değerlendirebiliriz.
235
Murat İNCE, E-Devlet, DPT, http://www.ekutup.dpt.gov.tr/bilişim/inceleme/e-devlet.pdf
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
88
Sabit maliyetler yönünden değerlendirme
i.
İhtiyaç duyulan fiziki mekan daha küçüktür.
ii.
İşlem sayısı arttıkça fiziki mekanda önemli değişiklik gerekmemektedir.
iii.
Makine ve teçhizat yatırımı başlangıçta sistemi kurarken
yüksek
olmasına rağmen, işlem sayısına bağlı olarak sürekli azalacaktır.
iv.
Evrakların arşivlenmesinden kaynaklanan maliyetlerde önemli oranda
tasarruf sağlanmaktadır.
v.
Sistemi güncelleştirme maliyeti oldukça düşüktür.
Değişken Maliyetler yönünden değerlendirme
i.
Bilgilerin en kısa sürede düzenlemesi, iletimi ve onayı mümkün olduğu
için;
ii.
Bilgilerin düzenlenmesi, iletimi ve onayında insan faktöründen
kaynaklanabilecek hatalar ortadan kalktığı için;
iii.
Belgelerde standartlaşmaya gidildiğinden, yanlış belge düzenleyerek
zaman ve mal kaybına neden olma olasılığı ortadan kalktığı için;
iv.
Elektronik Veri Değişim Sistemi içinde sadece veri değişimi değil sektör
firmaları, ürünler ve özellikleri gibi ulaşmada belirli bir ilave maliyete
katlanılması gereken diğer bilgilere de ulaşılabileceği için; değişken
maliyetlerde azalma meydana gelecektir.
2.4.2. Zaman Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
Elektronik veri değişim sistemi dokümanın işlem görme süresinin kısalmasını
sağlamaktadır. Bilindiği gibi birçok doküman, kurum içerisinde veya kurumlar arasında,
belirli bir iş akışına göre dolaşmaktadır. Bu dolaşım, dokümanların birimler arasında
kağıt ortamda gidip gelmesi sırasında kaybedilen zamandan dolayı oldukça yavaştır.
Birçok doküman işlem gördükten sonra bir doküman kutusunda, o dokümanı bir sonraki
birime taşıyacak kişiyi beklemektedir. Ayrıca, kağıt ortamdaki dokümanlar üzerinde
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
89
işlem yapılması, (örneğin bazı kısımların doldurulması, kopyalanması) her bir
dokümanın işlem görme süresini uzatmaktadır. Elektronik Doküman transferi ve arşiv
sistemleri, doküman üzerinde yapılması gereken işlemlerin elektronik ortamda, daha
kısa sürede yapılmasını sağlayarak dokümanların işlem görme sürelerini kısaltır.
Ayrıca, dokümanların birimler arasında elektronik ortamda dolaşmasını sağlayarak her
bir dokümanın birkaç saniye içerisinde bir sonraki birime ulaştırılabilmesini mümkün
kılar. Böylece, kağıt ortamda günler süren işlemler, kurumun yapısına göre tasarlanmış
bir EDI sistemi ile dakikalarla ifade edilebilecek zaman dilimlerinde bitirilebilir. Dünya
çapında 10000'den fazla müşterisi, 1300 taşıma birimi olan bir İngiliz taşımacılık
firması, daha önceleri faturalama işlemleri için gerekli olan bir haftalık sürenin, yeni
doküman yönetimi sistemi ile %600 oranında azaltılarak bir güne indirildiğini ifade
etmektedir.236
i.
Veri iletim hızı çok yüksek olduğu için;
ii.
Veri girişinde hata söz konusu olsa bile en kısa sürede düzeltilmesi
mümkün olduğu için;
iii.
Belgelerin onay için fiziki olarak elden ele dolaşması söz konusu
olmadığından işlemlerin tamamlanmasının çok kısa sürede gerçekleştiği
için;
iv.
Birim zamanda geleneksel sisteme göre çok daha fazla işlem yapıldığı
için; zamanın en verimli şekilde kullanımı ve bir zaman ekonomisi
yaratımı söz konusudur.
2.4.3. Kalite Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
Kağıda dayalı sistemlerinin en büyük problemlerinden birisi de kağıt ortamdaki
dokümanların sık sık kaybolması veya yanlış dosyalandığı için belki de yıllarca
bulunamamasıdır. Bu sebepten dolayı firmalar her yıl büyük zararlara uğramakta ve
bilgilerine ulaşılamayan kızgın müşteriler yüzünden pazar paylarını kaybetmektedirler.
Elektronik doküman ve arşiv sistemlerinde ise kağıt ortamdaki dokümanlar, bir defa
doküman tarayıcıdan geçirilerek elektronik ortama alındıktan ve doğru olarak
236
Bahadır BALİBAŞA, a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
90
indekslendikten sonra, kaybolma, yıpranma, yanlış dosyalama gibi riskler ortadan
kalkmaktadır
Dokümanların işlem görme sürelerini kısaltarak, birim zamanda birim iş gücü
tarafından daha çok işlemin başarılı bir şekilde bitirilebilmesine olanak verir. Böylece,
firmanın üretkenliği, iş gücünü arttırmaksızın artar. Dolayısıyla kurumların hizmet
kalitesinde ciddi bir artış meydana gelir.
Kamu hizmetlerinde elektronik veri değişim sistemi uygulandığında:
i.
Kişiler ellerinde bir kayıt parçasını onaylatmak için kapı kapı dolaşmak
zorunda kalmayıp, belki de evlerindeki bilgisayardan resmi işlemleri
tamamlayabilecekleri için;
ii.
Pek çok kamu kuruluşlarında şahsen iş takibinin yapılmasında problemle
karşılaşıldığından kişilerin başvurmak zorunda kaldıkları aracılara gerek
kalmayacağı için;
iii.
Hatalı bir belge kullanılmasının söz konusu olmayacağı için;
iv.
Bazı kurumlarda ağır işleyen bürokratik yapı içinde işlemleri
hızlandırmak
amacıyla
başvurulan
rüşvet
uygulamasına
gerek
duyulmayacağı için; hizmet kalitesinde artış meydana gelecektir.
v.
İşletmelerde elektronik veri değişim sistemi uygulaması sonucu hatasız
ve hızlı veri iletimi gerçekleştiği için, özellikle hizmet işletmelerinde
hizmet kalitesinde artış meydana gelecektir. İmalat işletmelerinde ise,
ürün kalitesinin artırılması ve piyasa yapısındaki değişmeye uygun yeni
ürünlerin geliştirilmesi mümkün olabilecektir.
Elektronik veri değişim sisteminin verimliliğinin değerlendirilmesi sonucu
belirlenebilen avantajların, çeşitli uygulamalarda somut olarak elde edildiği
gözlenmektedir.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
91
Örneğin: General Motors şirketi, posta ve materyal yerine EDI kullanarak yılda
336 milyon $’lık tasarruf sağlamaktadır. ABD gümrük işlemlerini elektronik gümrük
sistemi kullanmak suretiyle hata yapma oranını % 17’den % 1,7’ye düşürmüştür.237
Singapur, tüm ticari işlemlerini EDI kullanarak yürüten ilk ülkedir. İhracatçılar,
ithalatçılar, nakliye şirketleri ve dış ticaret işlemleriyle ilgili yirmiden fazla kuruluş
arasında 1989 yılında Singapur Network Sistemi (SNS) kurulmuştur. İlgili resmi
kuruluşların her birine ayrı ayrı müracaat edip izin almak yerine, EDI uygulamasıyla
bilgisayar ağında tek bir elektronik belge oluşmakta, SNS’in kuruluşundan önce 2-3 gün
süren işlemler 15-20 dakika içinde tamamlanmaktadır. Halen ticari işlemlerin
%98’inden fazlası bu ortamda yapılmakta ve %50 civarında tasarruf sağlanmakta,
verimlilik artışının ise %20-30 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Singapur Limanı
SNS uygulaması sonucu dünyada en hızlı mal sevkıyatının gerçekleştirildiği liman
niteliği kazanmıştır.238
Elektronik Doküman Sistemlerine harcanan her bir 100 $ karşılığında, en az 89
$, en fazla 1,279 $ yatırım geri dönüşü gerçekleşmektedir. Yayınlanan bir rapora göre,
yaklaşık 1 milyon civarında dokümanın, bir depolama ortamından başka bir depolama
ortamına dönüştürülmesi, tipik olarak 50,000 $ ile 100,000 $ arasında bir harcama
gerektirmektedir.239 Kurumlarda elde edilecek bu boyuttaki tasarruflar günümüzün
rekabet ortamında kurumların verimliliğine büyük katkılar sağlayacaktır.
Buna rağmen teknolojideki hızlı değişmelere paralel olarak EDI’nın yerine
kullanılabilecek ve daha düşük maliyetlerle çalışmayı mümkün kılacak yazılımlar
ortaya çıkmaktadır. Bu teknolojileri web tabanlı olup açık ağları kullanarak işlem
yapmaktadırlar. Örneğin XML teknolojisi gibi.
EDI'nin önemli kısıtları çok pahalı donanım ve yazılım gerektirmesi,
uygulamada genellikle üçüncü bir VAN (Katma Değerli Ağ) ile çalışması iken, internet
işletmelere çevreleriyle ilişki için sınırsız bir imkan sunmakta, bu işlem için de pahalı
237
Kürşat TÜZMEN, a.g.e., s.8
http://www.igeme.org.tr./TUR/etrade/estop/estop.pdf
239
Bahadır BALİBAŞA, a.g.e.
238
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
92
yazılımlar yerine sadece bir web tarayıcısı gerektirmektedir. Özellikle internet
döneminin en önemli gelişmelerinden olan XML (Extensible Markup Language)
kullanımı küçük ölçekli işletmelerin de büyük bilgi işlem departmanları olmaksızın
kolaylıkla EDI uygulamaları yapmalarına imkan vermiştir.240
EDI ve XML aynı amaca hizmet eden fakat veri yapılandırma yöntemleri
açısından farklılıklar gösteren iki teknolojidir. EDI oluşturulurken ana nokta olarak,
mesajların boyutu alınmıştır. Günümüzde bile EDI sistemleri için gereken bant genişliği
fazladır. Bunun yanında EDI mesajları, yüksek oranda sıkıştırılmış ve karmaşık yapıda
mesajlardır. Tüm bu karmaşık yapısı EDI konusunda çalışan uzman sayısının sınırlı
kalmasına, uygulamaların pahalı ve değiştirilmesi zor uygulamalar haline gelmesine
neden olmuştur. Ayrıca EDI sistemlerinde kullanılan kodlama yapısının karmaşıklığı da
diğer bir dezavantaj olarak görülmektedir.
Buna karşın XML, zengin veri yapısı ile mesajların kolaylıkla okunabilir ve
değiştirilebilir olmasına imkan sağlamaktadır. XML’in kolay ve anlaşılır yapısı, bu
konuda çalışan kalifiye uzman sayısının artmasına ve böylelikle uygulamaların düşük
maliyetli ve kolay yürütülebilir olmasına fırsat vermektedir. İşletmelerde veri değişimi
teknolojilerine yapılacak yatırımlarda sistemin durumu önem kazanmaktadır. Mevcut
bir sisteme sahip olmayan işletmeler, XML’in sağladığı avantajlardan faydalanmak için
sistemlerini XML üzerinde şekillendirmelidir. Bunun yanında EDI sistem-lerine yatırım
yapan işletmeler ise, artık bir standart olan XML ile uyumlu bir yapıya kavuşmak
durumundadır.241
Bu yapının teşkil edilmesi için kısa vadede EDI-XML çevirici sistemlere ve
uzun vadede ise EDI’ın işletme maliyetinin yüksek olması nedeniyle açık ve kolay
entegre edilebilir XML altyapısına geçmek gerekmektedir.
240
H.Bahadır AKIN, a.g.e., s.2
Veri Teknolojileri ve Gelişim Süreci
http://www.softwareag.com/turkiye/XML_Kutuphanesi/InfoMag_Insert_Detay.htm
241
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
93
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİM (EDI) SİSTEMİNİN TÜRKİYE’DE
UYGULAMA ÖRNEĞİ OLARAK; BİLGİSAYARLI GÜMRÜK
ETKİNLİKLERİ (BİLGE) SİSTEMİ VE VERİMLİLİĞİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
94
3.1. Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) Sistemi
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) sistemi Türkiye’de tüm dış ticaret
işlemlerini bilgisayar ortamında, Elektronik Veri Değişim Sistemi (EDI) mantığı içinde
gerçekleştirmeyi hedefleyen bir uygulamadır.
3.1.1. Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) Sisteminin
Genel Tanıtımı
1996 yılında Gümrük Birliğine geçişle, Tek İdari Belge denilen Gümrük
Beyannamesi kullanılmaya başlanılmış olup eski sistem belgelerinin hepsi kullanımdan
kaldırılmıştır. Dünya Bankası’ndan sağlanan yüklü bir kredi ve ülke içi yazılım
çalışmaları ile gümrüklerde otomasyona yönelik çalışmalar başlatılmıştır.
5 Şubat 2000 tarihinde de 1/95 sayılı kararın şartlarından biri olan Avrupa
Gümrük Kanunu, ülkemizde 4458 Sayılı Gümrük Kanunu olarak kabul edilerek
yürürlüğe girmiştir. Bu kanun beraberinde bir çok yenilikler getirmiştir. Getirilen bu
yeniliklerle, gümrüklerde yapılan tüm işlemlerin bilgisayar üzerinden yapılması olanaklı
hale gelmiştir.242
5 Şubat 2000 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş olan yeni Gümrük
Yönetmeliği kapsamda, Gümrük idarelerine bilgisayar veri işleme tekniği ile
hazırlanmış beyannamelerin de verilebilmesi ile Beyannamelerin tescil defteri yerine
gümrük idaresinin bilgisayar kaydına alınması halinde de tescil yapılmış olacağı
hususları mevzuata eklenmiştir.243
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi (BİLGE), gümrük işlemlerinin yaklaşık
%99’unu gerçekleştiren 54 noktada 59 gümrük müdürlüğünde kullanılan ve gümrük
242
Kenan GÜLER, “Gümrükler”, http://www.itkib.org.tr/hedef/200107_temmuz/dosya4.htm
Mehmet ÖZYAZICI, “Gümrük İdaresinin Modernizasyonu”,
http://www.tbd.org.tr/sayi73_html/haber_ozyazici.htm
243
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
95
işlemlerinin bilgisayar ortamında yapılmasına olanak sağlayan, esas itibariyle 4 ana
modülden oluşan gümrük bilgisayar sistemidir. BİLGE, gümrük işlemlerinin bir parçası
olan beyan sahibi veya temsilcisinden gümrük memuruna, idare amirine, merkezdeki
gümrük personeline her kullanıcının bir şekilde işlem yaptığı veya eriştiği entegre bir
gümrük programıdır.244
Bilgisayarlı gümrük etkinlikleri yazılımı, malların gümrük sahasına girişinden
çıkışına kadar tüm gümrük işlemlerinin gerçek zamanlı olarak bilgisayar ortamında
yürütülmesine ilişkin olarak kullanılan bir sistemdir.245 BİLGE, Client/Server
mimarisinde C++ programlama dili, İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (RDBMS)
ve object-oriented Library kullanılarak geliştirilmiştir.246
Entegrasyon yalnızca programın modülleri arasında değil, gümrük hizmetlerinde
kullanılan başkaca yazılımlarla da kurulmuştur. BİLGE yalnızca gümrük personelinin
işlem yaptığı bir platform değildir;247 Gümrüklerde çalışan personel ve dış ticaret işlemi
yapan veya bu işlemlerle ilgilenen herkes BİLGE sistemine erişebilmekte ve tanımlı
kullanıcıları ise işlem yapabilmektedir.248
BİLGE sistemi, Türkiye’de ilk kez 1998 yılı başlarında Atatürk Havalimanı
Gümrük Müdürlüğü’nde uygulanmaya başlanmıştır. Bu sisteme bürolarından erişmek
isteyen firmaların talepleri ise; 1998 yılı ikinci
yarısında EDI sisteminin devreye
alınmasıyla karşılanabilmiştir.
Özellikle AB ile Gümrük Birliği anlaşmasının uygulaması ve Türkiye’deki
gümrük sisteminin Avrupa Birliği Gümrük mevzuatına entegre hale getirilmesi
çalışmaları kapsamında; BİLGE sistemi uygulamasına hız verilmiştir.
Tüm Gümrük İdarelerinin modernizasyonuna ve Otomasyonuna yönelik
çalışmalar içeren proje için Dünya Bankasından mali kaynak sağlanmış ve proje Dünya
244
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.21
http://www.gumruk.gov.tr/proje/gimop.htm
246
A.g.e.
247
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.21
248
http://www.gumruk.gov.tr/proje/bilgenel.htm
245
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
96
Bankasının “Kamu Mali Yönetimi” projesine dahil edilmiştir. Dünya bankası ile yapılan
çalışmalarda, Fransız Gümrük İdaresinin de ortak olduğu Douan Export tarafından
geliştirilen SOFIX Gümrük yazılımı önerilmiş ve kredinin ikraz şartı öngörülmüştür.
SOFIX yazılımının Türkiye’deki gümrüklerde karşılaşılabilecek özel durumlar dikkate
alınarak, kullanıcı istekleri doğrultusunda adaptasyonu yapılmış ve BİLGE adı
verilmiştir. BİLGE yazılımındaki ilaveler, TIR-Transit Kontrol, Teşvikler, Kaçak Bilgi
Bankası, Yolcu İşlemleri ve Dış Ticaret İstatistikleridir.249
İlgili kişi veya kurum temsilcileri BİLGE Sistemi’ne, Gümrük İdaresi’nde
bulunan veri giriş salonlarındaki bilgisayarlardan veri girişi yapabilecekleri gibi EDI
(Elektronik Data İnterchange) aracılığıyla kendi bürolarından veya internet üzerinden de
veri girişi gerçekleştirebilmektedirler.
BİLGE sistemi gerçek zamanlı olarak çalışmaktadır. Yani BİLGE sisteminde
bilgisayar üzerinde işlem hangi anda yapılıyorsa, gümrük işlemi gerçekte o anda
yapılmaktadır. Yükümlüden başlayan süreçte girilen bir veri gümrük işleminin bütün
süreçlerinde kullanılmakta, böylece her işlem yapanın tekrar veri girmesi gibi zaman
kaybettirici bir süreç yaşanmamaktadır.250
Yazılım;
i.
Özet Beyan Modülü (ambar yönetimi de dahil)
ii.
Detaylı Beyan Modülü (giriş, çıkış transit ve antrepo beyannameleri,
ekonomik etkili rejimlere ilişkin takip ve kapatma işlemleri)
iii.
Muhasebe Modülü (transit ve ödeme işlemleri, vezne ve menkul
kıymet alındıları, tahsilat bordrosu ve kasa işlemleri)
iv.
Tarife (ithalat rejimi vergi ve fon oranları, ithalat ve ihracat tebliğleri,
serbest ticaret anlaşmaları, standardizasyon tebliğleri ulusal ve
uluslararası muafiyetler ve işlemleri)
v.
Referans Tabloları (ülke ve döviz kodları, gümrük kodları, banka
kodları, belge kodları, ölçü birimleri v.b.)
249
250
A.g.e.
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.21
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
97
vi.
Lisans ve Kota Takipleri
vii.
Risk Analizler ve Seçme Kriterleri şeklinde alt modüllerden
oluşmaktadır.251
BİLGE sisteminde, gümrük müdürlükleri ile ithalatçı/ihracatçı ve gümrük
müdürlüğü ile Gümrük Müsteşarlığı (merkez) arasındaki iletişim geniş alan ağı (WAN)
kullanılarak yapılır. Aşağıda geniş alan ağı ve bileşenleri gösterilmiştir.
Şekil 3.1.: BİLGE Sisteminin Geniş Alan Ağı (WAN) Görünümü
Kaynak: http://www.gumruk.gov.tr/proje/wanağı.htm
251
http://www.gumruk.gov.tr/proje/bilgenel.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
Otomasyona geçecek olan
98
gümrük idarelerinde Geniş Alan Ağı (WAN)
oluşturmak için;
i.
İstemci-Sunucu(Client-Server) Tabanlı Yerel Alan Ağları (LAN)
birbirine bağlanmakta,
ii.
SUN Sunucu (Server), SOLARIS İşletim Sistemi altında çalışmakta,
iii.
BİLGE yazılımı dahil olmak üzere, tüm uygulamalar ORACLE Veri
Tabanı Yönetim Sistemi'ne bağlanmakta,
iv.
%95'den fazla ithalat, ihracat ve transit işlemleri on-line ve gerçek
zamanlı(real-time) olarak işlenmekte,
v.
Harici sistemlerde EDI kanalıyla iletişim kurulmakta,
vi.
Gümrük WAN'ında TURPAK, Frame-Relay, Leased-Line ve Dial-Up
hatlar kullanılmaktadır.252
Gümrük idaresinin elde ettiği bilgiler, dış ticaret ile ilgili pek çok kurumu
doğrudan veya dolaylı ilgilendirmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı, Devlet İstatistik
Enstitüsü, Maliye Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre Bakanlığı,
Merkez Bankası ve Bankalar bu kurumlardan bazılarıdır. Yine Gümrük Müşavirleri,
Yeminli Mali Müşavirler ve firmalar kendi işlemleriyle ilgili gümrük bilgilerine ihtiyaç
duymaktadırlar.253 Tüm kamu kurum/kuruluşları, genel olarak saklamak ve işlemek
durumunda oldukları bilgilerin yalnızca kendilerine özgü “gizli bilgi”. “kuruluşa özel”
bilgi olduğu düşünmektedirler.
Bu kurumlar dış ticaretle ilgili politika belirlemek veya istatistikleri yayınlamak
veyahut bankalarda olduğu gibi kambiyo işlemlerini yapmak bakımından gümrük
idaresinin elde ettiği bilgilere ihtiyaç duymaktadırlar. Özel şahıslar ise takibini
yaptıkları işlemlerin gümrük safahatları konusunda bilgi sahibi olmak istemektedirler.
Bu bilgileri enformasyon ve haberleşme teknolojisinin olmadığı bir ortamda ilgililere
vermenin görünen ve zaman gibi görünmeyen maliyeti çok büyüktür. Bu maliyete
252
253
http://www.gumruk.gov.tr/proje/bilgenel.htm
Türkiye Bilişim Şurası, E-Devlet Çalışma.., a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
99
rağmen sahip olunan bilgilerin doğruluğu da kesin değildir. Gümrük Müsteşarlığı EGümrük işlemleri bağlamında merkezde bir veri ambarı oluşturmuştur.254
Veri
Ambarı,
Operasyonel Sistem'de biriken verilerin değerlendirilmesi
için kullanılan Analitik bir sistemdir. Bu sistemden alınan geçmişe ilişkin sonuçlar,
geleceğe yönelik ipuçları vereceğinden karar mekanizmasında kullanılarak kurumun
gelişiminde etkin rol oynamaktadır. Bu nedenle sayılarla, yüzdelerle, kesin değerlerle
kararların alındığı günümüzde özellikle işlem hacmi büyük kurumlar için Veri
Ambarı'nın önemi apaçık ortadadır.255
BİLGE sisteminin çalıştığı idarelerdeki gümrük beyanı ve diğer işlemlere ait
bilgiler bu ambara alınmaktadır. Gümrük idaresi bu verileri kendi ihtiyaçları için daha
etkin şekilde kullancağı gibi, diğer idarelere ve özel şahıslara da elektronik ortamda
açacaktır. Tanımlı kullanıcılar, web üzerinden kendi ilgi alanlarıyla alakalı bilgilere hiç
zaman harcamadan ve yazışma yapmadan ulaşabileceklerdir. Bu sayede önemli bir
işlem maliyeti ortadan kaldırılacak ve yalnızca gümrük idaresinin değil diğer
kuruluşlarında hizmetlerinde kalite artışları ortaya çıkacaktır. Bu alt yapı e-gümrük için
önemli bir kazanımdır. Çünkü gümrük ve diğer birimler kağıt ortamından uzak bir
şekilde elektronik olarak veri paylaşımını gerçekleştirebileceklerdir. Doğal olarak, bu
veri paylaşımı tek taraflı olmayacak; gümrük idaresi de diğer idarelerden kendisini
ilgilendiren bilgileri bilgisayar alt yapısı sayesinde elektronik ortamda alabilecektir.256
Aşağıda, örnek bir Veri Ambarı yapısı gösterilmektedir.
254
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.16
Electronic Data İnterchange Nedir?, http://www.proyltd.com/html/veri.html
256
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.16
255
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
Şekil 3.2: BİLGE Sistemin İçersinde Yer Alan Veri Ambarı Yapısı
Kaynak: Electronic Data İnterchange Nedir?http://www.proyltd.com/html/veri.html
Veri Ambarı yapısıyla ilgili öğelerin fonksiyonlarından bazıları aşağıda
belirtilmiştir.
i.
Operasyonel Sistem : Kullanıcı ile etkili işlemlerin yapıldığı
sistemler.
ii.
Veri Temizleme Bölgesi (Staging Area) : Verilerin ayıklandığı, hatalı
olanların düzeltildiği, gerekli hesaplamaların yapıldığı bölge.
iii.
Veri Ambarı (Data Warehouse) : Sorgulamaların alındığı sistem.
iv.
Veri Adacığı (Data Mart) : Sadece belirli bir alanın bilgilerini içeren
küçük veri ambarları
v.
Çok Boyutlu Veri Tabanı (Multidimensional Database) : Çok boyutlu
analiz yapabilmeyi sağlayan sistem.
100
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
101
Yukarıdaki işlemlerin gerçekleşmesi, sorgulamaların yapılabilmesi için bir
çok uygulama geliştirilmeli ve bütün bu akışı kontrol eden bir program olmalıdır.257
3.1.2. Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sisteminin Kullanımı
EDI-WEB, Gümrük Müşavirlerinin, İthalat ve İhracat Şirketlerinin beyanname
bilgilerini Gümrük bilgisayar sistemine WEB üzerinden aktarmalarını sağlayan internet
çözümüdür. EDI-WEB çözümünü kullanabilmek için kullanıcılar şu özelliklere sahip
olmalıdır:
i.
BİLGE ve EDI kodlarına sahip olmak
ii.
İnternet kullanıcısı olmak
iii.
Java destekli bir tarayıcı (browser) kullanmak. (Tercihen Internet
Explorer 4.0, Netscape 4.6 ve üst versiyonları.)
iv.
Çıktı alabilmek için nokta vuruşlu (dot matrix), Windows’a IBM
Proprinter olarak tanıtılmış bir yazıcı (printer) kullanmak.
Siteye
Giriş:
EDI-WEB’e
,
http://www.customs-edi.gov.tr
adresinden
ulaşılabilmektedir. İlgili linklerden EDI-WEB’e ulaşıldığında sitenin güvenilirliğini
belgeleyen bir sertifika çıkar. Bu sertifika, kullanıcı tarafından kabul edilmelidir.258
Aşağıda örnek bir EDI WEB giriş ekranı gösterilmiştir.
257
258
Electronic Data İnterchange Nedir?http://www.proyltd.com/html/veri.html
http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
102
Şekil 3.3. EDI Web Giriş Ekranı
Kaynak: http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm
“EDI Kullanıcı Kodu”, “EDI Mesaj Şifresi” girilerek, işlem seçimi yapılır ve
“Gönder” butonuna basılarak bilgilerin sisteme gönderimi sağlanır.
BİLGE sisteminin başlıca dört modülü bulunmaktadır. Bunlar Özet Beyan
Modülü (OB), TCGB (Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Beyannamesi) veya detaylı beyan
modülü, Entegre Tarife Modülü (ETM) ve Muhasebe Modülüdür. Bu modüllerden
yükümlülerin veri girişinde bulunduklerı ve bizzat kullandıkları modül OB ve TCGB
modülüdür.259
B
ÖZET BEYAN
İ
(ambar yönetimi)
L
TCGB
G
ENTEGRE TARİFE
E
MUHASEBE
Şekil:3.4: Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sisteminin Ana Modülleri
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:22
259
Cahit Gökçelik, a.g.e., s.22
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
103
Bilge EDI-Web sistemine giren bir kullanıcı artık elektronik belgeleri yaptığı
işleme göre doldurarak sisteme göndermektedir. Sistem gönderilen mesajı onaylar veya
düzeltilmesini isteyebilir. Her iki durumda da bir mesaj olarak kullanıcıya bunu iletir.
3.1.2.1. Özet Beyan Modülü
Özet beyan, yurt dışından Türkiye’ye gelen eşyanın gümrük işlemlerine
başlanmadan önce, yurt dışına çıkartılacak eşyada ise gümrük işlemleri tamamlandıktan
sonra, eşyayı taşıyan taşıdın sürücüsü veya temsilcisi tarafından çok genel mahiyette
yapılan beyandır. Çok kısa olarak özet beyana, taşıdın taşıdığı eşyanın genel beyanı da
diyebiliriz.
BİLGE sisteminin özet beyan (eski deyimiyle manifesto) modülü, taşıyıcıların
eşya
sevkıyatında
260
modülüdür.
gümrük
işlemlerini
yerine
getirme
aşamasında
kullanılan
Gümrük mevzuatına göre gümrüğe sunulan eşyanın, bu sunumu takip
eden ilk iş günü mesai bitimine kadar taşıyıcısı veya temsilcisi tarafından ilgili gümrük
idaresine bir özet beyanın verilmesi gerekir.(4458 sayılı GK/42)261 aynı şekilde
Türkiye’den yurt dışına gidecek gümrük işlemleri tamamlanmış eşyanın da taşıyıcısı
tarafından özet beyanının gümrük idaresine verilmesi gerekir. Bilge sisteminin
bulunduğu gümrük idarelerinde hem yurda girişte hem de yurttan çıkışta özet beyan
bilgisayar sistemi aracılığıyla verilmektedir.262
Konsolide taşıma yapan acente gibi kuruluşlar da konsolide taşımaya ilişkin
taşıma senetlerinin, eşyanın gerçek alıcılarını gösteren ara taşıma senetlerine bölünmesi
işlemini BİLGE sisteminin özet beyan modülünü kullanmak suretiyle yapmaktadırlar.
260
A.g.e., s.22
Ali DÖLEK, Uygulamalı İthalat İşlemleri ve Örnekler, Beta yay, Ağustos 2000, İstanbul, s.190
262
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.22
261
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
104
Aşağıda örnek olarak bir Özet Beyan Girişini gösteren ana ekran verilmiştir.
Şekil 3.5: Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi Özet Beyan (ÖZBY) Ana Ekranı
Kaynak: http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm
ÖZBY ana ekranı
giriş işlemleri bittiğinde
“Taşıma Senetleri” butonuna
basılarak taşıma senedi ekranına geçilir. Buradaki giriş işlemleri de tamamlanınca
“ÖZBY Tescili” butonuna basılarak tescil için bilgiler sisteme aktarılır. Eğer yapılan
işlemin hatalı olduğu tespit edilirse “İptal” butonuna basılarak ÖZBY girişi işlemi iptal
edilir.
EDI-WEB giriş ekranından ÖZBY giriş işlemi seçildiğinde bu bölüme gelinir.
ÖZBY giriş işlemi ve kullanılan ekranlar BİLGE’deki gibidir. Kod olarak girilecek
alanlarda kullanılacak kodlar EDI Referans Tablolarında açıklanmıştır. Yeşil alanlar
zorunlu, beyaz alanlar seçimlik, gri alanlar yasaklı alanlardır. “BİLGE Kullanıcı Kodu”
alanı hariç tüm alanlar büyük harfle doldurulmalıdır. ÖZBY doldurulup tescil için
sisteme gönderildiğinde sistem bir “Referans Numarası” verir. Bu numara
unutulmamalıdır; çünkü “CEVAP” işleminde kullanılacaktır.263
263
http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
105
BİLGE siteminde yukarıda belirtilen 4 ana modül dışında, Özet Beyan Modülü
altında yer alan ve geçici depolama yerinde eşya takibine olanak sağlayan ambar alt
modülü de bulunmaktadır. Amber giriş-çıkış işlemleri ile ambar içeriğinin takibi bu
modül yardımıyla yapılmaktadır.264 Gümrük mevzuatı hükümlerine göre eşya, gümrüğe
sunulmasından sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya
kadar geçici depolanan eşya statüsünde bulunur ve bu şekilde adlandırılır.(GK/47)265
3.1.2.2. Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Beyannamesi (TCGB)
Modülü
Gümrüğe sunulan eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi
tutulması gerekir.(GK/46/1) Bir gümrük rejimine tabi tutulmak istenen eşyanın da
yetkili gümrük idaresine beyanda bulunması gerekir.(GK/58/1). Bu beyan, yazılı olarak,
bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla, sözlü olarak veya rejim beyanı isteğini ifade eden
herhangi bir tasarrufla yapılabilir.(GK/59)266
BİLGE sisteminin bulunduğu gümrük idarelerinde ticari eşyanın rejim beyanı
bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla yapılmaktadır. Bilge sistemi hiçbir istisnası
olmaksızın 4458 sayılı gümrük kanunda sayılan serbest dolaşıma giriş rejimi, transit
rejimi, gümrük antrepo rejimi,dahilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme
rejimi, geçici ithalat rejimi, hariçte işleme rejimi ve ihracat rejimlerinin tümüne ilişkin
işlemlerin bilgisayar ortamında yapılmasına olanak tanımaktadır.267
264
Cahit GÖKÇELİK,a.g.e., s.23
Ali DÖLEK, a.g.e., s.192
266
A.g.e., s.191-195
267
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.24
265
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
106
Yükümlü, beyanname bilgilerini sisteme girmekte, tescil işlemini bizzat kendisi
yapmakta ve üzerinde gümrük idaresinin izni olmadan değişim yapamayacak şekilde
gümrük idaresinin bilgisayar sistemine beyan bilgilerini göndermektedir.268 Çünkü bu
mevzuatta beyannameler tescil işleminden sonra düzeltilemezler. Ancak, cins, nevi ve
niteliği ile marka numaraları dışında kalan bilgilere gümrük onayından önce değişiklik
yapılabilir. Bunun için Gümrük İdaresinden “Gümrük Değişikliği” izni istenir(GK/
63)269
Aşağıda BİLGE sistemi gümrük beyannamesi ana ekranı gösterilmiştir
Şekil 3.6.: BİLGE Sistemi Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Beyannamesi Ana Ekranı
Kaynak: http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm
TCGB Ana Ekranında kod olarak girilecek alanlar : Gümrük İdaresi, Ülke,
Araç Tipi, Taşıma Şekli, Teslim Şekli, Ödeme Şekli, Alıcı Satıcı İlişkisi, Döviz Türü,
Sözleşme Türü, Banka Kodu, Teminat Şekli alanlarıdır.270 TCGB Ana Bilgileri ve
Teminatların girişi tamamlandıktan sonra “Kalemler” butonuna basılarak Kalemler,
Tamamlayıcı Bilgiler ve Ek Belge ve Bilgiler’in girişi yapılır. Buradaki giriş işlemleri
de tamamlandıktan sonra “ÖZBY Açmalar” butonuna basılarak, ÖZBY Açma bilgileri
268
A.g.e., s.24
Ali DÖLEK, a.g.e., s.196
270
Elektronik gümrük beyanname örneği EK 2’de gösterilmiştir.
269
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
107
girilir.271 Artık bilgiler sisteme gönderime hazırdır. “Tarife” butonuna basılarak
bilgilerin, vergi ve dokümanlar konusunda bilgi almak amacıyla sisteme gönderimi
sağlanırken, “Tescil” butonuna basılarak, Vergi Tahakkuku Bilgileri de girildikten
sonra, bilgilerin tescil için sisteme gönderimi sağlanır. Bilgiler sisteme gönderildiğinde
Referans Numarası alınır.272
3.1.2.3. Entegre Tarife Modülü
BİLGE entegre tarife modülü (ETM), sistemin arka planında çalışan modüldür.
ETM’nin çalışabilmesi için diğer bilgiler yanında GTİP(Gümrük Tarife İstatistik
Pozisyon Numarası)’in 12’li olarak belirtilmesi gerekmektedir. 12’li olmayarak ve
TGTC (Türk Gümrük Tarife Cetveli)’de yer almayan bir GTİP ile, diğer bütün bilgiler
girilmiş olsa dahi tescil işlemi yapılamaz. TCGB Modülü kullanılarak bir beyanname
tescil edildiğinde bu modül arka planda çalışmakta ve kullanıcının girmiş olduğu GTİP,
menşe, muafiyet gibi verilerden veya başkaca tamamlayıcı bilgilerden hareketle beyan
edilen eşya için tahsili gereken vergiler ile o eşyanın yurda giriş veya çıkışı için gerekli
olan ithal izni, lisansı, kontrol belgesi gibi belgeleri tespit etmektedir.
Bu modül sayesinde beyanın doğru yapılması koşuluyla maddi hesap hatası
yapılması olasılığı bulunmamaktadır. Diğer taraftan BİLGE sisteminin tablolarındaki
bilgilerinin de mevzuatta yapılan değişikliklere eş zamanlı olarak güncelleştirilmesi
büyük önem taşımaktadır.273
BİLGE sisteminin en önemli modülü Entegre Tarife (ETM) modülüdür. Çünkü,
ETM sayesinde yükümlü daha gümrük idaresine belgesini sunmadan ne kadar vergi
ödemesi gerektiğini ve hangi belgeleri gümrük idaresine sunmak zorunda olduğunu
bilebilmektedir.
ETM, yükümlü ile gümrük memuru arasında rejimin uygulanmasında tartışma
ortaya çıkmasını da ortadan kaldırmaktadır. Çünkü ne kadar vergi ödeneceği, hangi
271
http://www.customs-edi.gov.tr/ediwebkilavuz.htm;
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.25
273
A.g.e., s.25
272
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
108
belgelerin beyana ekleneceği merkezden yapılan yükleme ışığında sistem tarafından
belirlenmektedir. Bu durumda yükümlü ile memurun mevzuat hükümleri hakkında
tartışma yaşamaları ortadan kalkacaktır.
ETM’nin önemli özelliklerinden biri de yükümlüye genel veri girişi yaptırması
yanında çeşitli sorular sormak suretiyle ayrıntılı beyanda bulunmasına da imkan
tanıması ve yükümlüyü buna zorlamasıdır. Dış ticaret mevzuatının belge ve vergi
yönünü ilgilendiren bütün düzenlemeleri ETM’ye tanıtılmıştır. Ancak, bazı GTİP’ler
için özel durumlar söz konusudur. Örneğin bir ürünle ilgili olarak sanayide kullanılırsa
farklı belgelendirme, gıda alanında kullanılırsa farklı belgelendirme söz konusu
olabilmektedir. BİLGE sistemi bu şekildeki GTİP’ler için beyan sahibine EVETHAYIR yanıt verebileceği soru sormakta ve EVET veya HAYIR şeklinde beyan
sahibinin yanıtını almadan işleme devam ettirmemektedir.274
3.1.2.4. Muhasebe Modülü
BİLGE sisteminde entegre tarife tarafından hesaplanan vergileri tahsil etmek
için muhasebe modülü kullanılmaktadır. Beyannameden tahakkuk eden bilgiler
“otomatik” olarak saymanlık muhasebe modülüne geldiğinden tahsilat için ayrıca bir
işlem yapılmamakta, ancak veznenin beyanname dışında tahsili gereken para cezası,
fazla mesai gibi bedelleri tahsiline olanak sağlayan “manuel tahakkuk” yöntemi de
bulunmaktadır.275
Eşyanın teslimi için mutlaka mali yükümlülüklerin yerine getirilmesi
gerekmektedir. Gümrük Mevzuatına göre gümrük denetimi altındaki eşyanın ilgilisine
teslimi için - bazı istisnalar haricinde - eşyaya ilişkin vergilerin tahsili veya teminata
bağlanması bir zorunluluktur. Beyannamenin tescilinin bir yükümlülüğü doğurması
halinde, gümrük vergileri ödenmedikçe veya teminata bağlanmadıkça beyanname
kapsamı eşya teslim edilemez..(GK/69-3) beyan edilen gümrük rejimi hükümlerine göre
274
275
A.g.e., s.26
A.g.e., s.28
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
teminat
istenmesi
edilemez.(GK/69/4)
halinde,
söz
konusu
teminat
alınmadan
109
eşya
teslim
276
3.1.2.5. Sisteme Erişim Yetkileri
BİLGE sistemi kullanıcılarına yetkilerine göre erişim imkanı tanımaktadır. Özet
Beyan (OB) ve Gümrük Beyannamesi (TCGB) işlemleri yükümlü direk sisteme
bağlanarak işlem yapabilmektedir. Manuel (geleneksel) uygulamadan farklı olarak
BİLGE sisteminin çalıştığı gümrük idarelerinde beyanın tescil işlemi yükümlü
tarafından yapılmaktadır. Yani daha evrak gümrük idaresine teslim edilmeden hukuki
sonuç doğuran tescil işlemi yükümlü tarafından başlatılmaktadır.277
Özet Beyan, eşyayı Türkiye Gümrük Bölgesine getiren veya eşyanın gelişinden
sonra taşıma sorumluluğunu üstlenen, veya bunlar adına hareket eden kişiler tarafından
verilebilmektedir.(GK/43-2)278 Bu tanıma uygun olarak BİLGE sisteminde özet beyan
teslim etmek isteyen kişilerin, gümrük idaresince verilen Özet Beyan (OB) kullanıcı
kodu ve şifresi sahibi olmaları gerekir. BİLGE sisteminde detaylı beyan (TCGB) tescil
etmek isteyen kişilerin ise doğrudan (firma sahibi veya temsil yetkisine sahip çalışan)
veya dolaylı temsilci (gümrük müşaviri) olmaları gerekmektedir.(GK/5) Bu tanıma
uygun olarak BİLGE sisteminde TCGB tescili yapmak isteyenlerin de TCGB kullanıcı
kodu ve şifresi sahibi olması gerekmektedir.279
Gümrük personeli de sahip olduğu yetki çerçevesinde BİLGE sisteminde işlem
yapma veya yapılan işlemleri sorgulama yetkisine sahip bulunmaktadır. BİLGE
sistemini kullanan her kullanıcıya BİLGE kullanıcı kodu ve şifresi verilmektedir.
Verilen kullanıcı kodları sayesinde hangi kullanıcıların BİLGE sisteminde hangi işlemi
yaptıkları yıl, ay, gün, saat, dakika gibi ayrıntıları ile tespit edilebilmektedir. Bu sayede
sistem kullanıcı bazında etkin kontrol ve takip kabiliyeti sağlamaktadır.
276
Ali DÖLEK, a.g.e., s.199
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.28
278
Ali DÖLEK, a.g.e., s.190
279
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.28
277
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
3.1.3.
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE)
110
Sisteminde
Gümrük Giriş (İthalat) İşlemleri
Bilge sisteminde gümrük giriş işlemleri yani ithalat işlemleri bilgisayar
ortamında yapılmaktadır. Bunun için işleme taraf olan ithalatçının sırasıyla Özet Beyan
ve Gümrük Beyannamesi (TCGB) işlemlerini BİLGE sistemine giriş yoluyla
gerçekleştirmesi gerekmektedir. Özet Beyan ve TCGB işlemleri ithalatçı firma veya
temsilci tarafından bizzat sisteme ulaşmasıyla başlatılır.
3.1.3.1. İthalat Özet Beyan İşlemleri
BİLGE Özet Beyan kullanıcı kodu ve şifresine sahip bir taşıyıcı veya temsilcisi,
gümrük veri giriş salonu, EDI veya İnternet üzerinden Özet Beyan bilgilerini BİLGE
sistemine gönderebilir ve özet beyanı tescil edebilir.
Bir Özet Beyan esas itibari ile iki alt beyanı içermektedir. Biri taşıyıcı, taşıma ve
temsile ilişkin genel bilgiler, diğeri ise taşınan eşyaya ilişkin taşıma senedi (TS) bilgileri
beyanıdır.280
Gümrük mevzuatı uyarınca özet beyan veya özet beyan olarak kullanılan ticari
yada resmi belge verilmeksizin taşıtların eşya boşaltmaları mümkün değildir.(GK/45)281
Aynı şekilde, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma başlanabilmesi için
eşyanın özet beyanının verilmiş olması gerekir. BİLGE sistemi de bu mantık dahilinde
yürümektedir. Yani Türkiye’ye eşya girişinde özet beyan oluşturulmadan eşya için
TCGB tescil edilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bir giriş işleminde özet beyanın takip
ettiği süreci aşağıdaki şema ile açıklanabilir.282
280
A.g.e., s.37
Ali DÖLEK, a.g.e., s.191
282
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.37
281
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
Ö
GENEL
B
z
BİLGİLER
İ
e
111
L
t
TAŞIMA
G
B
SENEDİ
E
TESCİL
GÜMRÜK ONAYI
AMBAR GİRİŞİ
e
BİLGİLERİ
K
(Yükümlü)
(Gümrük)
İŞLEMLERİ
y
TS-1
O
a
TS-2
N
n
TS-3
T
(Gümrük)
TS-n
Şekil: 3.7: İthalat Özet Beyan İş Akımı
Kaynak: Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf.
Der. Yay.,8,Ankara, 2002:37
Yukarıdaki şemada da
görüldüğü üzere, yükümlü genel bilgiler ile taşıma
senedi (TS) bilgilerini girerek bir OB oluşturmakta ve bu özet beyanı tescil ederek
sistemden bir tescil numarası almaktadır. Tescil edilen özet beyan ekleriyle birlikte
gümrük onayı için gümrük irtibat servisine teslim edilmektedir. Eşyanın ambara
alınabilmesi ancak gümrük onayından sonra mümkün olmaktadır.
3.1.3.2.
İthalat Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Beyannamesi
(TCGB) İşlemleri
Özet beyanla ilgili işlemlerin tamamlanmasından, yani özet beyan tescili, onay
ve ambar işlemlerinin bitirilmesinden sonra eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem
veya kullanıma tabi tutulması mümkün olabilir.
TCGB TESCİL
(Yükümlü)
ONAY
(Gümrük)
HAT BELİRLEME
MUAYENE
(Risk Analizleri)
(Gümrük)
TAHSİLAT
(Banka-Vezne)
Şekil 3.8: İthalat BİLGE Gümrük Beyannamesi (TCGB) İş Akımı
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:40
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
112
Ticari bir eşyanın rejim beyanına tabi tutulması için TCGB verilmesi gerekir.
BİLGE sisteminin çalıştığı gümrük idarelerinde gümrük beyannamesi, yükümlü
tarafından tescil edilir. Tescil sonucunda içinde IM (Import-İthalat) karakterli olan tescil
numarası sistem tarafından verilir. Manuel sistemde bir beyannamenin gümrükçe tescil
edilebilmesi için bütün belgeleriyle birlikte hazır olması gerekirken BİLGE sisteminde
yükümlü henüz hiçbir belgesini gümrük idaresine sunmadan tescil işlemini yapar.283
Bir gümrük giriş beyanının “gümrük onayı” işlemi görebilmesi için yükümlü
tarafından tescil işleminin yapılması ve BİLGE sisteminin öngördüğü belgeler ile
beraber gümrük beyannamesinin gümrük idaresine teslim edilmesi gerekir. “Onay”
işlemi beyanname ve eklerinin gümrük idaresi tarafından alındığına işaret eden gümrük
idaresinin bilgisayar ortamında yaptığı basit bir olur verme işlemidir.
Gümrük memurunun onay işlemi ile birlikte bilge sisteminin arka planında
çalışan ve gümrükler genel müdürlüğünce yönetilen risk analizleri sistemi çalışmakta ve
beyanname konusu eşyanın ne şekilde muayene edileceği sistem tarafından tespit
edilmektedir. Onay işlemi ile beraber kontrolü yapacak muayene memuru da
belirlenmektedir.
Gümrük Muayenesi risk analizi kapsamında sisteme yapılan yüklemeler ışığında
muayene hattı belirlenmesinden sonra aşağıdaki şemadan da görülebileceği gibi
beyanname için kırmızı veya sarı hat belirlemesi yapılırsa sistem ilgili muayene
memurunu da belirler ve kırmızı hatta eşyanın fiziki muayenesi yapılır; sarı hatta ise
belgelerine göre eşya kontrolü gerçekleştirilir.
Mavi ve yeşil hatta sevk olunan beyannameler de ise söz konusu eşyanın
muayenesi yapılmaz ve eşyanın (varsa) vergi, resim fonları ödendikten sonra eşya ilgili
rejime girebilir.284
283
284
A.g.e., s.40
A.g.e., s.49
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
113
R
E
R
Tahsilat
J
BANKA
İ
İ
M
S
E
K
TCGB
TCGB
TESCİL
ONAY A
Yükümlü
Gümrük N
KIRMIZI
SARI
Tahsilat
MUAYENE
Gümrük
Vezne
G
İ
R
A
MAVİ
İ
L
YEŞİL
Ş
Z
İ
Şekil 3.9: İthalat iş Akımı ve Muayene Hatları
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:22
BİLGE sisteminin çalıştığı gümrük idarelerinde eşya ile ilgili olarak mali bir
yükümlülük doğarsa BİLGE sistemi vergi tahakkukunu otomatik olarak yapar. Yani
yükümlü, yaptığı tescil işleminden sonra, beyanının gümrük idaresince uygun
bulunması halinde ödemesi gereken vergi tutarını önceden bilir. Tahakkuk eden vergi,
resim ve fonların tahsili için iki kanal bulunmaktadır.285 Vergi, resim ve fonlar
saymanlık idaresinin veznesine yatırılabileceği gibi gümrük müsteşarlığının protokol
imzaladığı bankalara da yatırabilir.
3.1.4.
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) Sisteminde
Gümrük Çıkış (İhracat) İşlemleri
Gümrük çıkış yani ihracat işlemlerinde yurt dışından ülkemize giren ve
gümrüklemeye konu olan mal ve hizmetlerin Bilge sistemine işlenmesi işlemi
yapılmaktadır. Bu işlemler Gümrük giriş yani İthalat işlemlerinden biraz daha farklıdır.
285
Ayrıca Gümrük idaresi ile Vergi daireleri arasında otomasyon ağı kurulmuştur (BİLGE-VEDOP)
Ayrıntılı bilgi için bakınız aynı çalışmanın 3.1.6. KDV İadesinde Teyitler alt başlığına
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
3.1.4.1.
114
İhracat Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Beyannamesi
(TCGB) İşlemleri
Gümrük giriş (ithalat) işlemleri ile gümrük çıkış (ihracat) işlemleri arasında ki
fark iş akımında ortaya çıkar.286 Yukarıda gümrük giriş işlemlerinde açıklandığı gibi
ithalatta gümrük işlemleri özet beyan ile başlamakta, özet beyanla ilgili işlemlerin
tamamlanmasından sonra gümrük giriş beyannamesi verilebilmektedir. Gümrük giriş
beyannamesi verilirken ise daha önce verilen özet beyan ile OBA mekanizması ile ilişki
kurulmaktadır. İhracatta ise işlemler gümrük çıkış beyannamesinin verilmesi ile başlar.
Nakliyecinin bir eşyayı yurt dışı edebilmesi için eşyanın gümrük işlemlerinin
tamamlanmış olması gerekir. Eşyanın gümrük işlemlerinin tamamlanabilmesi için,
verilen gümrük çıkış beyannamesi, konusu eşya ile ilgili olarak gümrük idaresince dış
ticaret mevzuatı hükümlerinin uygulanması gerekir.287
R
YEŞİL
İ
S
K
ÖZET
TCGB
TCGB
BEYAN
TESCİL
ONAY
A
(Yükümlü)
(Gümrük)
N
MUAYENE
A
gümrük
(ÇIKIŞ)
L
İ
Z
KIRMIZI
SARI
Şekil 3.10: TCGB İhracat İş Akımı ve Muayene Hatları
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:55
Yükümlü, aynı giriş işlemlerinde olduğu gibi çıkış işlemlerinde de veri giriş
salonu, internet veya EDI sistemini kullanarak bürodan, ihracata ilişkin beyanını BİLGE
sisteminde tescil eder ve içinde EX karakteri bulunan (ithalatta bu karakter IM dır)
286
İhracat Gümrük Beyannamesi İşlemleri yapılırken, gümrüğe konu olan eşya yurt içinden ülke sınırları
dışına çıkacağından, takip edilecek işlem sırası ithalat işlemlerinin tersidir.
287
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.55
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
115
tescil numarası alır. İhracat beyannameleri de aynı ithalat beyannameleri gibi gerçek
zamanlı olarak tescil edilip bilgileri BİLGE sistemine aktarılmaktadır.
3.1.4.2. İhracat Özet Beyan (OB) İşlemleri
TCGB işlemleri tamamlanan eşya özet beyana konu olarak yurt dışı edilebilir.
Nakliyeci yurt dışına götüreceği eşya için özet beyan verirken gümrük işlemi görmüş
gümrük beyanları özet beyanda belirtilir. Bir taşımaya ait eşya birden çok beyannameye
konu olarak gümrük işlemine tabi tutulmuş olabilir. Bu durumda bütün gümrük
beyannameleri özet beyana kaydolunur.
TCGB-1
T
O
M
Ç
TCGB-2
E
N
U
I
TCGB-3
S
A
A
.
C
Y
.
TCGB-n
İHRACAT
ÖZET BEYANI
T
E
O
K
S
N
Y
A
C
A
İ
E
B
TCGB-1
İ
Y
L
N
İ
TCGB-2
L
E
L
.
İ
TCGB-n
R
Şekil 3.11: TCGB’den Özet Beyana İhracat İşlemleri
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:58
Özet beyan verilirken, gümrük işlemi tamamlanmamış eşyanın konu olduğu
gümrük beyannamesinin numarası özet beyana kaydolunmak istenirse BİLGE sistemi
buna izin vermez. Bu şekilde taşıyıcı, eşyanın gümrük işleminin tamamlanıp
tamamlanmadığını da bilir. Şayet bir gümrük çıkış beyannamesi özet beyana konu
olamıyorsa, yani sistem buna izin vermezse eşyanın gümrük işlemi tamamlanmamış
demektir. BİLGE sisteminde bir beyanname konusu eşyanın gümrük işlemi
tamamlanmış ise beyanname “çıkabilir” statüsünde gözükür ve bu statüdeki eşya özet
beyana konu olabilir.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
116
Çıkışa ilişkin TCGB’ler BİLGE sistemi içinde yükümlülerce tescil edilip
gümrük onayından geçtikten sonra muayene işlemi gerçekleştirilmekte ve bu şekilde
TCGB’ler içeriği eşya için yükümlüsünce özet beyan verilebilmesi mümkün
olabilmektedir. (BİLGE sisteminde özet beyana konu olabilen gümrük beyannameleri
ihracat, yani numarası içinde EX karakteri olan beyannameleridir.) Özet beyan,
yükümlüsünce BİLGE sistemi içinde tescil edildikten sonra gümrük onay memurunca
bilgisayar ortamında onay işlemi yapılmaktadır.
Bir özet beyanın kapatılması demek, o özet beyanla ilgili gümrük işlemlerinin
tamamlanması demektir. Yani kapatılan bir özet beyanla ilgili olarak gümrük idaresince
yapılacak başka bir işlem kalmaz. İhracatta bir özet beyanın kapatılabilmesi için özet
beyanın ait olduğu taşıdın(eşyanın taşındığı aracın) ve taşınan eşyanın Türkiye’nin
coğrafi sınırlarını geçmesi gerekir.
Bir özet beyan yetkili gümrük memurlarınca kapatılınca bu özet beyana bağlı
bütün çıkış beyannameleri de otomatik olarak kapanır. Gümrük memuru kıymet
araştırması gibi nedenlerle kapanmaması gereken beyannameleri kapanma kapsamı
dışında bırakabilir. Çıkış beyannamelerinin kapatılması iki açıdan önemlidir. Birincisi,
dış ticaret istatistiklerine kapanmış çıkış (ve giriş) beyannameleri konu olur. İkincisi de
Katma Değer Vergisi iadesine konu olunabilmesi için gümrük çıkış beyannamesinin
kapatılmış olması gerekir. 288
3.1.5. Gümrük Onayı Ve İhracatta Gümrük Muayene Hatları
Gümrük muayene hatları konusunda ithalat ile ilgili yapılan açıklamalar tek
farkla burada da geçerlidir. Bu fark, ihracat işlemlerinde mavi hat kriterinin
bulunmamasıdır. Çünkü mavi hat sonradan kontrole tabi ithalatçılar için öngörülen bir
hattır. Bu nedenle yalnızca ithalat işlemleri için geçerlidir. Dolayısıyla ihracat
işlemlerinde kırmızı (fiziki muayene), sarı (doküman kontrolü) veya yeşil hat
(kontrolsüz geçiş) kriterleri çalışır.289
288
289
Cahit GÖKÇELİK a.g.e., s.58
A.g.e., s.56
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
117
İhracatta da ithalatta olduğu gibi muayene hatlarının belirlenmesi, ihracata
ilişkin gümrük beyannamesinin ekleriyle beraber gümrük idaresine teslim edildikten
sonra gümrük memurunca bilgisayar ortamında yapılan gümrük onayından sonra sistem
tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Merkezden
sisteme
tanıtılan
risk
kriterleri
çerçevesinde beyanname kırmızı, sarı veya yeşil hata sevk olunur ve gümrük onayı
sırasında muayeneyi yapacak gümrük muayene memuru da sistem tarafından belirlenir.
Kontrolü yapacak muayene memurunun ve muayene hattının belirlenmesinde dışarıdan
bir müdahale söz konusu değildir.
Bir ihracat beyannamesi işleminin bitirilerek eşyanın yurt dışına çıkartılabilmesi
için tescil edilip onay işlemi yapılan beyanname konusu eşyanın –yeşil hat haricindegümrük muayene memuru tarafından sevk edildiği hat kriterine göre muayenesinin
yapılması gerekir. Yeşil hatta eşya muayene edilmediği için yeşil hat haricinde ancak
eşyanın muayenesinden sonra muayene memurunun BİLGE sistemi üzerinde işlemini
tamamlaması ile eşyanın çıkışı mümkün olabilir. Muayenesi tamamlanan eşyanın konu
olduğu beyanname BİLGE sisteminde “çıkabilir” konumuna gelir.
İhracat yönetmeliği hükümlerine göre gümrük çıkış beyannamelerinin tescil
işlemlerinden önce İhracatçı Birliğinden “onay” alınması gerekmektedir. İhracat
yönetmeliğinin tanımlara ilişkin 4 üncü maddesinde ihracatta gümrük beyannamesi
“Gümrük Mevzuatı
uyarınca doldurularak ilgili ihracatçı birliği tarafından
onaylanmasını müteakip gümrük idaresine tevdi edilen belge” olarak tanımlanmıştır.
Aynı yönetmeliğin 19 uncu maddesinde İhracat işlemlerinde, Gümrük idareleri gümrük
beyannamesi üzerinde ihracatçı birliklerinin onayını ararlar. İhracatçı birliği onayı
bulunmayan gümrük beyannamelerine istinaden mal çıkışı yapılmaz.”, hükmü
bulunmaktadır. Halbuki beyanname BİLGE sisteminde tescil edilmeden kağıt nüsha
haline getirilemeyeceği için tescilden önce İhracatçı Birliği onayı alınması olası
değildir.290 Böyle olunca uygulamada çıkış beyannameleri BİLGE sisteminde tescil
edilmekte, tescilden sonra ihracatçı birliğine gidilmektedir. Böyle bir uygulama yasal
olmadığı gibi tescil işlemini yapan kamusal iradenin kaydına giren bir işlem için
290
A.g.e., s.56
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
118
başkaca bir kurumun “onay” adı altında ikinci ve gereksiz bir işlem yapması gibi bir
uygulamaya da yol açmaktadır.291 İhracatçı Birlikleri ve Dış Ticaret Müsteşarlığı,
önemli bir gelir kapısı olduğunu bir tarafa bırakarak daha büyük maliyetlere sebep olan
bu uygulamayı gözden geçirmek ve ihracatın önünü açmak durumundadırlar.
3.1.6. KDV İadesinde Teyitler
KDV teyit işlemi, vergi dairelerinin ihracat işlemlerinden doğan KDV iadelerini
yapmadan önce yükümlülerin ibraz ettiği çıkış beyannamesi bilgilerinin doğruluğunu
gümrük idaresi nezdinde araştırmalarıdır. BİLGE sisteminin oluşturulması ile elde
edilen en önemli kazanımlardan biri KDV iadeleri için vergi dairesi-gümrük idaresi
arasındaki yapılan teyit işlemlerinin elektronik ortama alınmasıdır.292
Bu elektronik teyit mekanizması aşağıda gösterilmektedir. BİLGE sisteminde
kapanmış gümrük çıkış beyannameleri bilgileri Gümrük müsteşarlığı merkezindeki
gümrük veri ambarına alınmakta ve bu bilgiler Maliye Bakanlığının Vergi Dairesi
Otomasyon Projesi (VEDOP) sistemine aktarılmaktadır. Vergi Daireleri kendilerine
gelen KDV talepleri ile ilgili olarak VEDOP sistemine erişerek teyit işlemini yapmakta
ve önlerine gelen gümrük çıkış beyannamelerinin doğruluğunu bu şekilde kontrol
edebilmektedirler.
TEYİT
BİLGE
KAPANMIŞ
TCGB-EX
GÜMRÜK
VERİ AMBARI
VEDOP
SİSTEMİ
VERGİ
DAİRESİ
Şekil 3.12: İhracat Beyannamesi Elektronik Teyit Süreci
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:60
291
Ramazan ULUDAĞ, “Dünya Ticaretindeki Gelişmeler ve Gümrük İdaresinin Modernizasyonu”,
İGEME’den Bakış, Sayı 4, Ekim-Aralık 1999, s.23
292
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.60
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
119
BİLGE sistemi sayesinde, eşzamanlı olarak toplanan kapanmış gümrük çıkış
beyannamesi bilgileri, en kısa sürede Maliye Bakanlığının VEDOP sistemine elektronik
ortamda ulaştırılmakta, Maliye Bakanlığı da bu bilgileri vergi dairelerine açarak vergi
dairelerinin bu bilgilere elektronik ortamda erişmeleri sağlanmaktadır. Bu şekilde daha
önce bazen 2-3 ay alan teyit işlemleri anında yapılabilmektedir.
Ayrıca, gümrük çıkış beyannameleri teyit işlemi sayesinde, vergi daireleri ile
gümrük idareleri arasında yaşanan, çok önemli sayılara ulaşan, hem emek, hem zaman
hem de kağıt maliyeti olan yazışmalar son bulmuştur. Gereksiz evrak alışverişi bu
şekilde ortadan kalkmıştır.293
Ancak uygulamada durum biraz daha farklıdır. Otomasyona geçildikten sonra
bile KDV iadeleri işleminde sistemin tam olarak yerleşmemesinden kaynaklanan
sorunlar yaşanabilmektedir. Örneğin, çıkış gümrükleri görevlileri, kapama işlemi
yapılmış, mükellefe teslim edilmiş beyannameleri 2-3 ay gibi bir süre sonra dahi
bilgisayara yüklememektedirler. Vergi daireleri ekranda göremedikleri beyannameleri
yazı ile ilgili gümrüklere sormakta ve mükellefler takip etmez ise yazılara cevap dahi
vermemektedirler.294 Bu tür sistem dışı etkiler BİLGE-VEDOP arasındaki hazır
kurulmuş olan otomasyonun etkinliğini azaltmaktadır.
BİLGE-VEDOP işbirliği ile KDV teyitlerinde yaşanan yolsuzluklarda büyük
ölçüde önlenmiş olmaktadır. Manuel sistemin hantallığından faydalanan bazı kişiler
hazineden önemli meblağlarda haksız kazanımlar sağlamışlardır. Sahte oluşturulan
beyannameler, sahte teyit yazıları gibi uygulamaların oluşturulan elektronik teyit
sisteminde varolma şansı bulunmamaktadır.295
293
A.g.e., s.60
Semih TÖMEN, “Sürekli Değişen Mevzuat Sorununu Otomasyon Mu Giderecek”,
http://www.itkib.org.tr/hedef/200107_temmuz/dosya4.htm
295
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.42
294
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
120
3.2. Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) Sisteminin
Verimliliğinin Değerlendirilmesi
Türkiye’de BİLGE sistemi kullanılarak gümrük işlemlerinin yürütülmesinde ele
edilen verimlilik artışları genel olarak incelenmiştir. Uygulamanın henüz yeni olması
nedeniyle, sonuçlarının somut ve ayrıntılı bir şekilde tüm ölçütler temelinde
değerlendirilmesi yerine; genel olarak uygulama ile elde edilen avantajlar ve bu
avantajların sınırlı kalmasının nedenleri değerlendirilecektir.
Gümrüklerdeki denetimlerin etkinliğini arttırmak için BİLGE sisteminde risk
analizleri yapılmaktadır. Sistem, eşyanın kontrolü sırasında malın niteliğine, ithalatı
veya ihracatı yapan kişini güvenirliliğine göre çeşitli risk hatları belirlemektedir.
Belirlenen risk hatları sistem tarafından otomatik olarak atandığı için gümrük
noktasında bu karara müdahale yapılamamaktadır. Aynı zamanda eşyanın fiziki
kontrolünü gerektirecek bir durum söz konusu ise bu durumda, sistem kontrolü yapacak
memuru merkezden atamaktadır.
3.2.1. Risk Analizleri Yönünden Değerlendirme
Gümrük idarelerince yapılan kontrollerin amacı, ülkelerin eşya hareketleri ile
ilgili oluşturdukları dış ticaret mevzuatını uygulamak suretiyle mal hareketleri için
koyulan kural, kısıt veya yasaklara uygunluğun kontrol edilmesi ve mali yükümlülük
konan
mal
hareketlerinde
bu
mali
yükümlülüklerin
yerine
getirilmesinin
sağlanmasıdır.296
Mal hareketlerinin kontrolünde bütün ülkelerin ulaştığı aşama risk analizleri
tekniklerinden faydalanmak suretiyle gümrük kontrollerinin riskli alanlara kaydırılması
ve böylece kontrollerin etkinliği arttırılırken aynı zamanda azaltılmasıdır. Zaten dış
ticaret hacmi 1900’lü yılların başında olduğu gibi bütün sevkıyatların
gümrük
idaresince kontrole tabi tutulmasına fiziken izin verecek bir boyutun çok ötesindedir.
296
A.g.e., s.43
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
121
Böyle bir yaklaşım, yani bütün sevkıyatların kontrole tabi tutulmaya zorlanması,
ülkelerin uluslar arası mal hareketlerini sekteye uğratır.
Risk analizi; gümrük işlemlerinde menşe ülke, firma, kişi, eşya, kıymet, rejim
bazında bir takım ölçütler esas alınarak, risk taşıyan unsurların belirlenmesi ve riskli
gümrük işlemlerinin, fiziki kontrol ya da sonradan kontrol sistemlerinden hangisi ile
denetlenmesinin uygun olacağı konusunda saptamalar yapılmasıdır.
Daha etkin ve etkili gümrük denetimi yapabilmek ve sınırlı kaynaklarını daha
rasyonel kullanabilmek amacıyla, gümrük idareleri, risk analizlerine dayalı gümrük
kontrolleri gerçekleştirmektedirler.
Risk analizlerinde, çeşitli kaynaklardan elde edilen ve bilgi bankasında toplanan
bilgiler değerlendirilerek;
• menşe ülke,
• firma veya kişi,
• eşya,
• kıymet,
• rejim,
Bazında risk unsurları saptanır ve denetime tabi tutulacak işlemlerin
belirlenmesinde bu göstergeler gözönünde bulundurulur.297
Gümrük idaresinin yapacağı risk analizinin amacı esas itibariyle mal hareketleri
ile ilgili olarak hangi eşya (GTİP), menşe, firme, taşıyıcı, müşavir ile ilgili olarak mal
hareketlerinde dış ticaret rejimine halel getirecek bir sonuç doğurabileceğinin önceden
tespit edilerek gümrük kontrollerinin bu alanlara kaydırılmasıdır. Böylece, risk
taşımayan alanlara isabet eden eşya, ya hiç kontrol edilmeden veya daha az kontrole tabi
tutularak mal hareketlerindeki doğal akışa gümrük idaresince sekte vurulmamış olur. Bu
şekilde gümrük idaresi gerçekten kontrole tabi tutulması gereken alanlara daha çok
zaman ve işgücü ayırma imkanına sahip olur.
297
H. Hasan Murat ÖZSOY, “Denetim Kavramı Ve Sonradan Kontrol Sistemi”
http://www.geocities.com/CapitolHill/Senate/4950/2819.htm
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
122
BİLGE sistemi gümrük idaresine risk analizi yapmak için gerekli alt yapıyı da
sağlamıştır. BİLGE sistemine entegre edilen risk analizleri sistemi, yerel gümrük
görevlilerinin müdahalesi ve subjektif değerlendirmeler olmadan eşyanın ne şekilde
gümrük kontrolüne tabi tutulacağını belirlemektedir.298
KIRMIZI (Fiziki Kontrol)
ONAY
Gümrük
RİSK
ANALİZİ
SARI (Belge Kontrolü)
MAVİ(Kontrol Yok)
YEŞİL (Kontrol Yok)
Şekil 3.13: BİLGE Risk Analizi ve Muayene Hatları
Kaynak: Cahit Gökçelik, Dış Ticarette Bilgisayarlı Gümrük İşlemleri, Güm. Müf. Der.
Yay.,8,Ankara, 2002:44
3.2.1.1. Fiziki Kontrol: Kırmızı Hat Kontrolü
Kırmızı hat, eşyanın görevlendirilecek gümrük muayene memuru tarafından
fiziki muayeneye tabi tutulması anlamına gelmektedir. Kırmızı hata düşen eşyanın
kontrolü eşyanın görülmesi ile gerçekleştirilmektedir. Kırmızı hat kontrolü ile ilgili
gümrük muayene memurunca üç şekilde yapılabilmektedir. Haricen Muayene; yani
eşyanın dıştan görülmesi ve beyan ile uyuştuğunun tespit edilmesi halinde daha ileri
gidilmemesi. Kısmi Muayene; eşyanın bir kısmı itibariyle kapların açılması ve beyan ile
uygunluğun sağlanması halinde diğer kapların açılmaması. Tam Muayene; eşyanın
bütün kaplarının açılması suretiyle fiziki kontrolünün yapılmasıdır299
Kırmızı hata gidecek eşyanın tespiti yukarıda belirtildiği gibi esas itibariyle
Gümrükler Genel Müdürlüğünce (Risk Analizleri Şubesi) yapılan çalışmalar sonucunda
merkezden yapılmakta ve sisteme yüklenmektedir. Böylece kontrollerin etkinliği
arttırılmaktadır. Çünkü, riskli alanlar önceden tespit edilmek suretiyle kontroller bu
alanlara yöneltilebilmekte, böylece hem mevcut kaynakların verimli şekilde
298
299
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.44
A.g.e., s.45
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
123
kullanılabilmesi mümkün olabilmekte hem de kontrollerden daha etkin sonuçlar
alınabilmektedir. Ancak, risk analizi çalışmaları sonucunda bilgisayar sistemine yapılan
girişlere
önceden tespit edilen oranlar yakalanmıyorsa, bilgisayar sistemi, rastgele
suretiyle eşyayı kırmızı hata yönlendirebilmektedir.
3.2.1.2. Doküman Kontrolü: Sarı Hat Kontrolü
Kontrolü sarı hat kapsamında olan eşyanın yalnızca belgeleri kontrol
edilmektedir.
Belgelere
göre
uygunluğu
sağlanan
eşyanın
fiziki
kontrolü
yapılmamaktadır. Ancak belgelere göre tespitin yapılması mümkün bulunmuyorsa veya
uygunsuzluk tespit edilirse idare amirinin uygun görmesi ile eşyanın fiziki kontrole
sahip tutulması mümkün bulunmaktadır.300
3.2.1.3. Kontrolsüz Geçiş: Yeşil Hat
Bu hat özelliği veya statüsü gereği kişi veya eşyaya uygulanan hattır. Burada
eşyanın hiçbir şekilde kontrolü yapılmaz. Aşağıda açıklanan mavi hat esasen yeşil hatın
bir alt açılımıdır. Bununla beraber, kayıt dışı ekonominin yüksek boyutlarda olması, dış
ticarette liberalleşmenin tam yerleşememiş olması gibi nedenlerle kontrolsüz geçiş hattı
olan yeşil hat uygulaması aşamalı olarak devreye sokulmaktadır. Yeşil hattın
Türkiye’de neredeyse uygulaması bulunmamaktadır, benzer nitelikteki “ön kontrollü
yeşil” olarak adlandırabileceğimiz mavi hat ise %10’lar seviyesinde kullanılmaktadır.301
3.2.1.4. Sonradan Kontrole Tabi İthalatçılar: Mavi Hat
Sonradan kontrol (Post Clearance Control System, Post Release Control);
gümrük işlemlerine ilişkin beyanların doğruluğunu denetlemek amacıyla fiili ithalat
sonrasında eşyaya ait beyanname ve eklerinin incelenmesi ve bu incelemenin yeterli
300
301
A.g.e., s.45
A.g.e., s.46
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
124
görülmediği hallerde, ithalatçının geçmiş ticari ve muhasebe kayıtları ile bu kayıtlara
esas teşkil eden belge ve defterlerin yerinde denetlenmesidir.302
Gümrük mevzuatına göre ön incelemeleri yapıldıktan sonra “sonradan kontrole
tabi ithalatçı statüsü” verilen firmalar vergi numarasına göre bilgisayar sistemine
tanıtılmakta ve bu hata giren firma eşyasının gümrük muayenesi yapılmamaktadır. Bu
hak firma bazında verilmektedir. Bu hata düşen eşyanın kontrolü daha sonraki aşamada
belge üzerinden yapılmakta, gerek görülürse firma kayıtlarına da gidilebilmektedir.
Mavi hat, yalnızca BİLGE sisteminin uyguladığı gümrük idarelerinde geçerlidir.
Zaten böyle bir uygulamanın bilgisayar altyapısı olmadan uygulanması kolay değildir.
Gümrük muayene işlemi olmadığı için
eşyanın gümrük işlemleri kısa sürede
tamamlanmakta, gümrük onayı sonrasında vergi ve resimleri ödenen eşyanın ilgili
rejime sokulması mümkün olabilmektedir.
Hem yeşil hatta hem de mavi hatta, eşya, gümrük idaresi denetiminde
bulunmasına rağmen gümrük kontrolü yoktur. Aralarındaki fark, yeşil hat
uygulamasının eşyanın veya eşya sahibinin özelliğinden kaynaklanırken, mavi hat
uygulamasının yalnızca firma bazında ve o da gümrük idaresince ön değerlendirmesi
yapılan ve gümrük idaresi ile uyumlu çalışacağına kanaat getirilen firma bazında
çalışmasıdır.303
BİLGE sistemindeki hatlardan en baskın olanı kırmızı hattır. Yani bir eşya risk
analizleri çalışması sonucunda kırmızı hata yönlendirilirse hiçbir şekilde, sonradan
kontrole tabi ithalatçı statüsünde olsa dahi, başka bir hata gitmez. İkinci baskın olan hat
mavi hattır. Firmanın sonradan kontrole tabi ithalatçı statüsü varsa ve risk analizi
kapsamında kırmızı hata sevk olunmamışsa eşya mavi hata gider ve eşyanın kontrolü
yapılmaz . üçüncü baskın olan hat yeşil hattır. Kırmızı, mavi ve yeşil hata girmeyen
eşya ise sarı hata gider ve eşyanın belgelerine göre kontrolü yapılır.
302
303
H. Hasan Murat ÖZSOY, a.g.e.
Cahit Gökçelik, a.g.e., s.46
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
125
OTOMATİK KIRMIZI HAT
12,43
0,56
0,00
SAMSUN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
HOPA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
3,11
GAZİANTEP
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
TRABZON
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
5,32
İSKENDERUN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
29,36
5,27
0,16
İZMİT
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
18,07
0,06
BURSA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
12,63
0,00
ANTALYA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
17,69
0,05
MERSİN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
19,07
7,88
EDİRNE
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
0,35
İZMİR
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
6,60
0,29
0,00
İSTANBUL
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
20,00
5,87
0,32
40,00
17,26
60,00
54,70
52,68
80,00
ANKARA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
KIRMIZI HAT YÜZDE
100,00
58,69
87,32
120,00
SARIDAN KIRMIZIYA
İTHALAT
GÜMRÜK
OTOMA SARIDA 2001
YILI
YILLIK OTOMATİK SARIDAN
TİK
N
TOPLAM
KAPANAN KIRMIZI
KIRMIZIY
KIRMIZI KIRMIZI BEYANNAME SAYISI HAT
%
A
HAT
YA
%
ANKARA BAŞ. MÜD. 9353
1323
59946
15,60
2,21
İSTANBUL BAŞ. M. 183059 15718
814998
22,46
1,93
İZMİR BAŞ. MÜD.
31593
1912
107670
29,34
1,78
EDİRNE BAŞ. MÜD. 1326
198
5138
25,81
3,85
MERSİN BAŞ. MÜD. 10058
5805
32810
30,66
17,69
ANTALYA BAŞ. M. 1804
0
7443
24,24
0,00
BURSA BAŞ. MÜD. 8451
69
45169
18,71
0,15
İZMİT BAŞ. MÜD.
8994
89
45563
19,74
0,20
İSKENDERUN B. M. 691
246
1560
44,29
15,77
GAZİANTEP B. M.
291
12
1158
25,13
1,04
SAMSUN BAŞ. MÜD. 188
3
627
29,98
0,48
TRABZON BAŞ. M. 41
22
213
19,25
10,33
HOPA BAŞ. MÜD. Ü 27
0
177
15,25
0,00
TOPLAM
255876 25397
1122472
22,80
2,26
Şekil 3.14: 2001 Yılı Yıllık Kırmızı Hat Sonuçları İthalat
Kaynak: Gümrük Müsteşarlığı Bilge Destek Şube Müdürlüğü Performans İstatistiklerinden
şahsen elde edilmiştir, Ankara, 2002
Yukarıdaki verileri incelediğimizde İthalatta kırmızı hat kontrolü %24,72 ve
Sarıdan kırmızıya dönen kontrol oranı ise %4,26’dır. İthalatta fiziki olarak kontrol
edilen eşyanın toplam eşyaya oranı ise %30 civarındadır. Bu oran bize gümrükte fiziki
kontrolü yapılan eşya oranının düşük olduğunu göstermektedir.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
126
70,00
GÜMRÜK
OTOMA SARIDAN
TİK
15,25
HOPA
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 0,00
TRABZON
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
19,25
10,33
29,98
SAMSUN
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 0,48
25,13
GAZÝANTEP
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 1,04
ÝSKENDERUN
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
19,74
SARIDAN KIRMIZIYA
2001 YILI YILLIK YILI OTOMATİK SARIDAN
KIRMIZIYA TOPLAM
KIRMIZI
15,77
44,29
OTOMATÝK KIRMIZI HAT
ÝZMÝT
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 0,20
18,71
BURSA
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 0,15
24,24
ANTALYA
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 0,00
30,66
17,69
MERSÝN
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
3,85
EDÝRNE
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
ÝZMÝR
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ 1,78
22,46
1,93
ÝSTANBUL
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
0,00
2,21
10,00
15,60
30,00
20,00
29,34
40,00
25,81
50,00
ANKARA
BAÞMÜDÜRLÜÐÜ
KIRMIZI HAT YÜZDE
60,00
KAPANAN KIRMIZI
BEYANNAME SAYISI HAT
%
KIRMIZIYA
%
HAT
ANKARA BAŞ. M.
3519
190
59946
5,87
0,32
İSTANBUL BŞ. M.
53824
2370
814998
6,60
0,29
İZMİR BAŞ. MÜD.
18588
372
107670
17,26
0,35
EDİRNE BAŞ. MD.
980
405
5138
19,07
7,88
MERSİN BAŞ. MD.
5805
17
32810
17,69
0,05
ANTALYA BAŞ. M. 940
0
7443
12,63
0,00
BURSA BAŞ. MÜD. 8162
28
45169
18,07
0,06
İZMİT BAŞ. MÜD.
74
45563
5,27
0,16
İSKENDERUN B. M. 458
83
1560
29,36
5,32
GAZİANTEP B. M.
36
1158
52,68
3,11
SAMSUN BAŞ. MD. 343
0
627
54,70
0,00
TRABZON BŞ. MD. 125
186
213
58,69
87,32
HOPA BAŞ. MÜD. Ü 22
1
177
12,43
0,56
TOPLAM
3762
1122472
8,53
0,34
2399
610
95775
Şekil 3.15: 2001 Yılı Yılık Kırmızı Hat Sonuçları İhracat
Kaynak: Gümrük Müsteşarlığı Bilge Destek Şube Müdürlüğü Performans İstatistiklerinden
şahsen elde edilmiştir, Ankara, 2002
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
127
İhracat verilerine incelediğimizde ise kırmızı hat %23,87 ve sarıdan kırmızıya
dönen kontrol oranı ise %8,10’dur. Bu veriler, fiziki olarak kontrol edilen eşyanın
toplam eşyaya oranı %30 civarında olduğunu göstermektedir. Bu oran da bize gümrükte
kontrolü yapılan eşya oranının düşük olduğunu göstermektedir. Gümrüğe konu olan
eşyaların tümünün fiziki kontrolünün yapılması yerine, risk analizleriyle sadece gerekli
görülen durumlarda eşyanın fiziki kontrolü yapılmaktadır. Bu sayede, gümrüklerde
eşyanın daha hızlı işlem görmesi ve gereksiz denetimlerden kaynaklanan idari
masrafların azalması sağlanacaktır.
3.2.2. Verimlilik Ölçütleri Yönünden Değerlendirme
Bilgisayarlı gümrük Etkinlikleri (BİLGE) sisteminin verimliliğini, bilişim
sistemlerinin verimliliğini ölçmede en çok kullanılan maliyet, zaman ve kalite
kriterlerine göre değerlendirmemiz mümkündür. Bu değerlendirmeler yapılırken risk
analizlerinden elde edilecek sonuçlar da dikkate alınacaktır.
Türkiye’deki geleneksel çalışma sisteminde
arasında tamamladığı ve hata oranının
beyannamelerin 1 ile 5 gün
daha yüksek olduğu bilindiğinde; BİLGE
uygulaması ile henüz sınırlı kalsa da maliyet ve zaman verimliliği avantajları yaratıldığı
ortaya çıkmaktadır.
3.2.2.1. Maliyet Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
i.
BM
Uluslararası
Ticaret
Etkinliği
Sempozyumu’nda
Geleneksel
yöntemlerle yapılan ticarette, ticari işlem maliyetlerinin tüm dünya ticaret
hacminin %7-10'unu kapsadığı açıklanmıştır.304
Bilgisayarlı Gümrük
etkinlikleri sisteminin dış ticaret işlemlerinde uygulanmasıyla ticari işlem
maliyetlerinin ise %3’ün altına indirildiği, bazı işlemlerde ise
maliyetlerin söz konusu bile olmadığı görülmektedir.
ii.
Dış ticaret verilerinin elektronik ortamda işlenmesi, kağıt belge
kullanımını kaldırarak milyonlarca evrakın kurumlararası dolaşımından
304
Murat KULAK, “B2B Uygulamaları”, http://www.web.bilisimsurasi.org.tr/listeler/tbs-eekonomi/Feb/att-0014/01-Konsoliderapor.doc
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
128
kaynaklanan zaman kaybını önlediği gibi, önemli bir maliyet tasarrufu da
sağlamaktadır.305 Örneğin Devlet İstatistik Enstitüsünün Dış Ticaret
istatistiklerini üretmek için çok fazla çaba sarf etmesine gerek
bulunmamaktadır. Bunun için gerekli bütün veri en az hata ile ve en kısa
sürede DİE’ye elektronik ortamda gönderilmektedir. Aynı şekilde bu
bilgiler kambiyo işlemlerinde kağıt belgeleri kaldırmak üzere bankalar ile
de paylaşabilmektedir.
iii.
Gümrük bilgisayar sistemi, içsel (bizzat gümrük idaresi ve muhataplarına)
faydalar yanında çok önemli dışsal (beyanname bilgilerini kullanan diğer
kurumlara) faydalar da ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle sistemin
maliyet analizi yapılırken dışsal tasarruflar da hesaba katılacaktır.
iv.
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri sisteminin bir parçası olan bilgiotomasyon sisteminin tamamlanması durumunda, denetim ve kontrol
mekanizmalarının güçlendirilmesi sağlanacaktır. Bu durumda denetim ve
kontrol için yapılan idari harcamalarda büyük oranda tasarruf
sağlanacaktır.
v.
Tüm gümrük idarelerinin otomasyona geçmesi durumunda ithalat ve
ihracatçılara maksimum derecede servis minimum derecede maliyetle
verilebilecektir.
3.2.2.2. Zaman Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
i.
Uluslararası ticari işlemlerde, sözleşmenin yapılmasından nihai ödemeye
kadar, alıcılar, satıcılar, bankalar, nakliyeciler, sigortacılar, gümrük
idareleri ve bu sürece dahil diğer taraflar, ticarete konu olan mal veya
hizmetlere ilişkin pek çok bilgi üretmekte, iletmekte, almakta, işlemekte,
düzenlemekte ve dosyalamaktadır. Belgelerin elektronik ortamda
işlenmesi, iletilmesi ve arşivlenmesiyle, işlemleri tekrar yapma, iletme
zamanları kısaltılabilmektedir. Örneğin, Geleneksel ticarette, bir ülkeden
diğer bir ülkeye, bir sevkıyat sürecinde ortalama 50 belge düzenlenmekte
305
Recep Demir, “ Ülkelerin Elektronik Ticarete Hazirlik Degerlendirmesi (Türkiye İçin Bir
Değerlendirme)”, Dis Ticaret Dergisi, Sayi: 22 Temmuz 2001.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
129
ve bu belgelerin 360 civarında kopyası çıkartılmaktadır. Genellikle
işlemi başlatan kişi tarafından doldurulan bilgiler, bu sürece dahil tüm
taraflarca talep edilmekte ve bu bilgilerin elle tekrar doldurulması
sırasında pek çok hata yapılabilmekte ve bilgilerin ilgili makamlara
aktarılması uzun zaman almaktadır. Örneğin, batılı bir firmanın Çinli bir
firma ile normal koşullarda ticaret sözleşmesi imzalaması yaklaşık olarak
üç ayda sonuçlanmakta, malın ihracat süresi üretim süresinden daha uzun
olabilmektedir. Diğer bir örnek ise Çekoslovakya gümrüğüne her yıl 2.5
milyon TIR transit geçiş amacıyla başvurmakta ve bu sayı yıldan yıla
artmaktadır. Çek gümrüklerinde ülkeye giren her malın kaydını yapmak,
gümrük tarifelerini uygulayarak vergileri ve istatistiksel verileri
toplamak ve gümrük işlemlerini yapmak amacıyla 9000 gümrük memuru
çalışmaktadır. Bir TIR şoförünün gümrük işlemleri için ortalama 12 saat
beklediği hesaplanmıştır. Giderek artan bu yoğunluk karşısında Çek
Cumhuriyeti, çareyi gümrük işlemlerini web’ e taşımakta bulmuştur. 75’
i sınırda olan 200 gümrük ofisi Internet aracılığı ile birbirine bağlanmış
ve 2000 yılı başında gümrük beyannamelerinin %80’i Internet üzerinden
gönderilmiştir. Gümrük vergilerinin toplanması tümüyle otomatik hale
gelmiş
ve
kalkmıştır.
ii.
TIR
şoförlerinin
bekleme
mahkumiyetleri
ortadan
306
BİLGE sisteminin 2001 yılında kullanılması sonucu geleneksel sisteme
göre
günlerce
sürebilecek
gümrük
işlemlerinin,
işleme
alınıp
neticelendirilmesine kadar geçen sürenin 24 saate kadar indirildiği
belirlenmiştir. Gümrük başmüdürlüklerinin verilerine göre 2001 yılında
ortalama
olarak
ihracat
beyannamelerinin
%94’ü,
beyannamelerinin ise %71.99’u 24 saat içinde kapatılmıştır.
306
Türkiye Bilişim Şurası E-Devlet Çalışma Raporu...,a.g.e., s.9
ithalat
75,23
79,66
93,31
98,94
130
99,21
60,13
71,68
80,32
94,67
95,72
77,13
84,36
98,62
98,94
90,50
77,62
69,73
73,20
96,22
61,59
71,47
80,00
96,66
98,90
100,00
73,38
60,00
42,72
KAPANAN BEYANNAME YÜZDESİ
120,00
98,34
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
40,00
20,00
ithalat
HOPA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
TRABZON
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
SAMSUN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
GAZİANTEP
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
İSKENDERUN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
İZMİT
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
BURSA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
ANTALYA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
MERSİN
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
EDİRNE
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
İZMİR
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
İSTANBUL
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
ANKARA
BAŞMÜDÜRLÜĞÜ
0,00
ihracat
Şekil 3.16: 2001 Yılı Yıllık İlk 24 Saatte Kapanan Beyanname Yüzdesi (İthalat-İhracat)
Kaynak: Gümrük Müsteşarlığı Bilge Destek Şube Müdürlüğü Performans İstatistiklerinden
şahsen elde edilmiştir, Ankara, 2002
vi.
Uygulamada gümrük beyannamelerini tescil etmek için gümrük idaresine
gelinmeden beyan bilgisini EDI suretiyle gümrük idaresine verilmesi ve
hukuki sürecin ofisten başlatılması sağlanmıştır.
vii.
Gümrük idaresinin yükümlüden hangi bilgi ve belgeleri talep edeceği ile
mali yükümlülükler daha gümrük idaresine gelinmeden yükümlü
tarafından bilinmektedir.
viii.
Gümrük idaresine gelinmeden vergi ve resimlerin ödenmesi de
mümkündür.
ix.
Uluslararası ticarette işlem hacminin her geçen gün artması nedeniyle
gümrük idarelerinde oluşan yığılmaları, gecikmeleri önleyerek akışkanlığı
hızlandırmaktadır.
Sonradan
kontrol
sistemi
zaman
ve
personel
kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayarak yasal ticari
hareketliliği kolaylaştırmaktadır.307
3.2.2.3. Kalite Verimliliği Ölçütü Yönünden Değerlendirme
i.
Dış ticarette otomasyona geçiş ile, tüm kayıtların doğru ve eksiksiz
olarak saklanması, istatistiki değerlere kolay ulaşılması, mevcut
307
H. Murat ÖZSOY, a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
131
işlemlerini daha az insan müdahalesi ile ve daha az formalite ile yapması
sağlanmaktadır. Böylelikle gümrükler kullanıcılarına daha kaliteli hizmet
sunabilmektedirler.
ii.
Gümrük işlemlerinde kullanılan veriler ile bu verilerle ilgilenen Devlet
İstatistik Enstitüsü, Maliye Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Bankalar
ve diğer kuruluşlar gibi kurumlarla elektronik ortamda, herhangi bir
bürokrasi ve yazışma yaratılmaksızın veri paylaşımı mümkün hale
gelmiştir.308 Dolayısıyla kurumlararası bilgi paylaşımının kalitesi
arttırılmış olmaktadır.
iii.
Bilgi
otomasyonu
sayesinde
güçlendirilen
kontrol
ve
denetim
mekanizmaları sayesinde kayıt dışı ithalatın önüne geçilebilecektir.309
Bu sayede sektöre ait veriler daha sağlıklı bir şekilde elde edilebilecektir.
iv.
BİLGE sisteminde otomatik olarak yapılan risk analizleri sayesinde
mevcut denetim kaynakları daha etkin kullanılabilmekte ve daha etkin
sonuçlar alınabilmektedir.
v.
Sonradan kontrol sistemiyle, gümrük işlemlerinin olabildiğince hızlı
şekilde tamamlanması sağlanarak idari verimliliği artırılır. Eşyanın
fiziksel muayeneye tabi tutulmadan gümrükten çekilmesi, gümrük
işlemleri ile ilgili bürokrasiyi ortadan kaldırır ve bu da gümrük
işlemlerinin çok hızlı bir şekilde tamamlanmasını sağlar.
vi.
Sonradan kontrol sistemi; idare ile mükellefleri yakınlaştıran, kırtasiyeyi
ve itirazları azaltarak gümrüklerdeki yağılmaları önleyen, geri bildirim
yoluyla sistemdeki kaçakları ortadan kaldırmaya çalışan bir yapıya
sahiptir.
vii.
Dünyadaki sonradan kontrol uygulamalarına bakıldığında, uzman
denetim birimleri ve soruşturmacılar, üretime girmiş olsa dahi belge ve
beyannamelerde görülen eşya miktarının fireler de dahil olmak üzere
tesbitini üretim ve satıştan çok sonra ve %100’e yakın bir doğrulukla
308
Cahit GÖKÇELİK, a.g.e., s.22
Mehmet KEÇECİLER, “Gümrük İdarelerinin Sayısı ve otomasyonu”,
http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/tekstil/sonuc3_4_2.htm
309
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
132
tespit edebildiklerinden denetimsizlik olayı ortadan kalkmakta ve bu ülke
uygulamalarında sonradan kontrol “akıllı denetim” adını almaktadır.310
viii.
Kayıtların doğru ve eksiksiz
olarak saklanması, istatistiki değerlere
kolay ulaşılması, mevcut işlemlerini daha az insan müdahalesi ile ve
daha
az
formalite
ile
yapması
durumunda
yolsuzluk
olarak
adlandırabileceğimiz faaliyetlere önemli bir darbe vurulabilecektir.311
BİLGE sisteminin yukarıda sayılan avantajları yanında beklenen verimlilik artışı
sınırlı düzeydedir. Yaratılan verimlilik artışının sınırlı olarak değerlendirilmesinin
nedeni; EDI sistemi ile hedeflenen ulaşılabilecek işlem hızına henüz ulaşılamamasıdır.
Örneğin; ihracat beyannamelerinin %94’ü 24 saat içinde kapanmıştır. Ancak bu sürenin
pratikte 15 dakikaya kadar indirilmesi mümkündür.
Türkiye’de 2001 yılı BİLGE uygulaması sonucunda elde edilen verimlilik
artışının
sınırlı kalması; BİLGE sistemi ile doğrudan ilgili olmayan ancak EDI
sisteminin tüm kamu kuruluşlarında uygulanmamasından ve mevzuattaki çeşitli
sınırlamalardan kaynaklanan dışsal faktörlerin etkisi ile açıklanabilir.
“E-Gümrük uygulamasının tam olarak yaşama geçirilebilmesi için yalnızca
gümrük idaresinin alt yapısını hazır hale getirmesi yeterli değildir. Gümrük idaresi ile
aynı alanda faaliyet gösteren veya görevi gereği faaliyetleri gümrük idaresinin faaliyet
alanı ile çakışan birimlerin dış ticaret hizmetlerini en kolay, en az bürokrasi ile verme
konusunda gümrük idaresinin çalışmasına uyum göstermeleri ve katkıda bulunmaları
önem taşımaktadır.
Bir dış ticaret işlemi yapılırken ticareti yapılan malın cinsine göre bazı
kurumların denetiminden veya izninden geçmiş olması gerekmektedir. Örneğin; bazı
malların dış ticaretinin yapılabilmesi için; o mallar ile ilgili olarak Tarım Bakanlığından
310
M. Uğur GÖKÇE ve diğerleri, “Dünya Uygulamaları Işığında Türk Gümrük
Mevzuatının “Sonradan Mali Kontrol” (Post Clearance - Audit) Açısından İncelenmesi”
http://www.gmd.org.tr/dergi/makaleler/inceleme39.htm
311
Kenan GÜLER, a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
veya Sağlık
Bakanlığından
133
ithal/ihraç izinlerinin alınmış veya denetimlerden
geçirilmiş olması gerekir.
Ancak Türkiye’de henüz örnekte bahsedilen kurumlar gibi dış ticarette yetkili
konumda olabilecek kamu veya özel bazı kurumların henüz EDI sistemi içinde BİLGE
kapsamında
on-line erişimleri sağlanamamaktadır. Türkiye’de kamu yönetim
sisteminin başlıca kurumlarının Internet ağı uygulamaları çerçevesinde sınıflandırılması
neticesinde elde edilen sonuçlar aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo sonuçları,
özellikle elektronik devlete yönelik mevcut durumu ve geçişe ne kadar hazırlıklı
olduğumuzu belirleyen temel göstergeler olarak kabul edilebilir.312
Tablo 3.1.Türkiye’de Mevcut Kamu Internet Uygulamaları
Kodu
Sınıflandırma
Kurum
Erişilebilen
Genel
Sayısı
Kurumların
Toplamın
Yüzdesi
Yüzdesi
B
Sadece bilgi vermeye yönelik olanlar
4
4,0
2,5
B,İ
Karşılıklı iletişime imkan sağlayanlar
81
74,5
51,0
B,İ,T
Elektronik belge sunabilenler
24
21,5
15,0
Erişilebilen Kurumlar Toplamı
109
% 100
% 68,5
H
Hazırlık aşamasında olanlar
4
2,5
S
Web sayfaları sorunlu olanlar
7
4,5
Y
Web sayfası bulunmayanlar
38
24,5
158
%31,5
GENEL TOPLAM
Kaynak: Türkiye Bilişim Şurası E-Devlet Çalışma Raporu DPT
Tabloya dahil edilen 158 kurumun yaklaşık olarak % 75’nin web sayfasına sahip
olduğu belirlenmiştir. Erişilebilen web sayfalarının yüzde 4’ünde sadece bilgi
verilmekte ve elektronik posta uygulması dahi sunulmamakta, yüzde 21,5’inde
elektronik ortamda belge sunulabilmekte ve elektronik belge sunabilen 24 kurumdan
yalnız 3’ünde on-line işlemler yapılabildiği belirtilmektedir.313 Bu nedenle BİLGE
sisteminin uygulanması sonucunda
beyanname kapatma süresi 24 saatin altına
indirilememiştir.
312
313
Türkiye Bilişim Şurası E-Devlet Çalışma Raporu ...,a.g.e., s.28
A.g.e., s.9
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
134
Türkiye’de dış ticaret işlemlerinin daha verimli hale getirilmesinin önündeki en
büyük engel, diğer kamu kuruluşlarının işlemlerini elektronik yollarla yapmaması ve
kurumların birbirleri arasında entegre olamamasıdır. Türkiye’de bu anlamda e-devlet
kullanımının durumu aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 3.2: Elektronik Devlet Kullanımı
Yüksek
Orta
Düşük
Norveç (%53)
Estonya (%25)
İngiltere (%11)
Danimarka (%47)
Hindistan (%22)
Malezya (%11)
Kanada (%46)
Fransa (%18)
Letonya (%8)
Finlandiya (%45)
Macaristan (%18)
Slovakya (%8)
ABD (34)
İspanya (%17)
Litfanya (%5)
Hong Kong (%31)
Çek Cum. (%17)
Polonya (%5)
Avustralya (%31)
Almanya (%17)
Rusya (%3)
Hollanda (%31)
Kore (%17)
Türkiye (%3)
Tayvan (%26)
Japonya (%16)
Endonezya (%3)
Kaynak: Türkiye Bilişim Şurası E-Devlet Çalışma Raporu 10-12 Mayıs 2002, Ankara
Bu tabloda Türkiye’nin Kamusal hizmetlerinin yalnızca %3’lük kısmını
elektronik ortama taşıdığı görülmektedir. Bu sonuç dış ticaret işlemlerinin elektronik
ortamda yapılmasının verimliliğini etkileyen en önemli dışsal faktörlerden birisidir.
Karşılaşılan diğer bir sorun da; ilgili mevzuatlara göre elektronik ortamdaki
belgelerin onayının yanısıra, kağıda dayalı dokümanların da ilgili kurumlarda onayının
gerekmesidir. Bu durumda, elektronik ortamda onaylanan bir belgeyi aynı kuruma
yazılı olarak da onaylatmak için ilave bir çaba ve zaman harcanmakta ve beyanname
kapatma süreleri azaltılamamaktadır.
Şu anki uygulamada EDI suretiyle beyanname tescil etmenin tek avantajı
gümrük idaresine gelinmeden beyan bilgisinin gümrük idaresine verilmesi ve hukuki
sürecin ofisten başlatılmasıdır. Yine gümrük idaresinin hangi bilgi ve belgeleri talep
edeceği ile mali yükümlülükler daha gümrük idaresine gelinmeden yükümlü tarafından
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
135
bilinmektedir. Dolayısıyla gümrük idaresine gelinmeden vergi ve resimlerin ödenmesi
de mümkündür. Yükümlü açısından diğer yönlerden değişen bir şey yoktur. Yükümlü
beyanını elektronik ortamda gümrük sistemine aktarsa da dökümünü mutlaka alarak
idareye vermek zorundadır. Gümrük idaresince döküm üzerinde işlem yapılmadan
gümrük işlemlerinin tamamlanması mümkün değildir.314
Tüm gümrük idarelerinin otomasyona geçmesi ile beraber kullanılan
gümrükleme ve nakliye programlarının Avrupa da kullanıldığı ölçülerde kullanıma
açılması halinde yaşanan sıkıntıların biteceği tahmin edilmektedir. Ayrıca bu durumun
ithalat ve ihracatçılara yansıması da maksimum derecede servis, minimum derecede
maliyeti beraberinde getirecektir.315
314
315
Cahit GÖKÇELİK a.g.e., s.47
Kenen GÜLER, a.g.e.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
136
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bilişim teknolojileri son yıllarda web teknolojileri ile bütünleşerek iş dünyasında
çok büyük bir değişime yol açmışlardır. Elektronik Ticaret olarak isimlendirdiğimiz bu
yeni oluşum, ölçeği önemli olmaksızın tüm işletmelerin küresel rekabet ortamına
çıkmasına imkan sağlamış, daha önce hayal edilmesi bile mümkün olmayan sanayi
kollarının oluşmasına, varolanların dönüşüm geçirmesine veya yok olmasına sebep
olmuştur.
Günümüzde, elektronik ticaretin gelişmesinin karşısındaki en büyük engel,
güvenlik olarak görülmektedir. Güvenli ödeme sistemlerinin geliştirilmesi, sayısal
imzanın kabulü, onay kurumlarının kurulması ve yasal boşlukların tamamlanması,
elektronik ticaretin gelişimine, güvence aynı zamanda hız kazandıracaktır.
Elektronik ticaretin araçlarından olan elektronik veri değişim sistemi (EDI), özel
veya
kamu
kuruluşlarının
piyasa
mekanizması
içinde
iktisadi
faaliyetlerini
gerçekleştirmede en verimli iletişim ortamını yarattığı görülmektedir. Bu nedenle
Elektronik veri değişim sistemi dış ticaret işlemlerinin otomasyonunda verimli bir
şekilde kullanılmaktadır.
Elektronik Veri Değişim sisteminin kullanımı sonucu; doğrudan sistemi
kullananlar, dolaylı olarak tüm ekonomi maliyet, zaman ve kalite verimliliği avantajı
elde etmektedir.
Elektronik Veri Değişim sisteminin dış ticaret işlemlerinde uygulanışının somut
bir örneği Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE) sistemidir. BİLGE sistemi ile 59
Gümrük Müdürlüğü'nde otomasyona geçilerek, tüm gümrük işlemleri bilgisayar
aracılığıyla hızlı ve güvenilir biçimde yapılabilmektedir. Kurulan geniş alan ağı ile
birlikte 59 lokasyonun işlemleri merkezden kontrol edilebilir duruma gelmiştir.
BİLGE sistemi ile entegre çalışan veri ambarı projesi ile, tüm gümrük
müdürlükleri ve gümrük mükellefleri tarafından ihtiyaç duyulan verilere ulaşmak
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
137
mümkün hale gelmektedir. Böylelikle, bilgi yönetimi ve karar verme süreçlerine en
büyük desteği oluşturmaktadır. Yine veri ambarı projesi ile, Türkiye için büyük önem
taşıyan ithalat/ihracat işlemleri ile ilgili istenilen zaman aralıkları için, istatistiki bilgiler
almak mümkün olmaktadır.
Türkiye’de EDI’nın somut kullanım örneği olan BİLGE sisteminin uygulanması
sonucu;
i.
2001 yılında yaklaşık olarak ihracat beyannamelerinin %94’ünün ithalat
beyannamelerinin %71,99’unun ilk 24 saat içinde kapatıldığı,
ii.
Belge düzenleme ve iletimde hataların azaldığı,
iii.
Gerçekleşen hataları belirleme ve düzeltme hızının arttığı,
iv.
Mevcut işlemlerin daha az insan müdahalesi ile ve daha az formalite ile
yapıldığı,
v.
İstatistiki değerlere daha kolay ulaşıldığı,
vi.
Gümrük
noktalarında
meydana
gelen
yolsuzlukların
azaldığı
belirlenmiştir.
BİLGE’nin uygulaması sonucu Türkiye’nin dış ticaret işlemlerinde elde etmiş
olduğu bu verimlilik
avantajlarının henüz hedeflere göre yetersiz olduğu ve bu
yetersizliğin dışsal faktörlerden kaynaklandığı görülmektedir.
Kamu kurum ve kuruluşları kendi aralarında sürekli olarak bilgi alış verişinde
bulunmaktadırlar. Dış ticaret işlemlerinin elektronik ortamda yapılmasında kurumlar
arası entegrasyonun üst düzeylerde olması BİLGE sisteminin verimliliğini pozitif yönde
etkileyecektir. Türkiye’de, şu anda kamu kurumlarının internet üzerinden işlem yapma
oranları düşük seviyelerdedir. Kamu kurumlarında elektronik belge düzenleme oranı
%21.5 iken, bunların sadece %3’ü on-line işlem yapabilmektedir. Kamu kurumlarının,
aralarında gerçekleştirdikleri bilgi alışverişlerinin geleneksel yöntemlere bağımlı
kalması, dış ticaret işlemlerinin elektronik ticaret araçlarıyla yapılması sonucunda
ortaya çıkaracağı verimlilik artışını azaltmaktadır.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
138
Türkiye’nin BİLGE sisteminin uygulamasında verimliliği arttırarak, daha fazla
avantaj elde edebilmesi için; çeşitli teknik, idari ve hukuksal düzenlemelerin yapılması
ve elektronik devlet alt yapısının süratle oluşturulması gerekmektedir.
Teknik, İdari ve Hukuksal düzenlemeler ile;
i.
Sisteme ulaşımı sağlayacak telekomünikasyon alt yapısının sağlanması
gerekmektedir.
ii.
Güvenliğin sağlanması ve bu yönde gelişecek teknik gelişmelerin takip
edilmesi gerekmektedir.
iii.
Bilgi paylaşımında belirli standartların oluşturulması gerekmektedir.
iv.
Kullanıcıların
elektronik
iş
yapma
alışkanlıklarının
sağlanması
gerekmektedir.
v.
Kalifiyeli işgücü istihdam edilmelidir.
vi.
Resmi belgelerin elektronik ortamda arşivlenebilmesi ve delil niteliği
taşıması sağlanmalıdır.
vii.
Resmi
belgelerin
elektronik
ortamda
onaylanabilmesi
ve
ilgili
kurumların yöneticilerinin elektronik imzaları yasal olarak kabul
edilmelidir. Çünkü elektronik ortamda yapılan belge ve kayıt
işlemlerinin yazılı olarak onaylanması ticarette ve üretimde verimliliği
düşürmektedir.
viii.
Elektronik ortamda işlenen suçlara ilişkin düzenlemeler yapılarak,
elektronik ortamdaki bilgiler (veriler) koruma altına alınmalıdır.
Devletin tüm hizmet birimlerinin elektronik veri değişim sistemi ile
birleştirilmeleri ve e-devlet sisteminin süratle oluşturulması dış ticarette verimliliği
arttıracaktır. Ancak şuanda otomasyon sistemiyle yapılanlar tam yapılmak istenilen
olamadığından tüm gümrükleme işlemlerinde gümrük memurları ile karşı karşıya
kalınmaktadır. Kamu idareleri tüm imkanları kullanarak yaptıkları işlemleri yukarıda
sayılan teknik, idari ve hukuksal platformda düzenlerse, elektronik veri değişim sistemi
sayesinde dış ticaret işlemlerinin verimliliği artacak aynı zamanda yolsuzluk olarak
adlandırabileceğimiz faaliyetlere de önemli bir darbe vurulacaktır.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
139
EK 1
ELEKTRONİK TİCARETTE KULLANILAN TERİMLER
Açık anahtar (public key): Açık anahtarlı bir kriptografik yöntem (algoritma)
kullanan
bir
kullanıcının
kendisine
ait
olan
iki
aracılığı
ile
anahtarından kamuya açık olanı
Ağ:
Birçok
bilgisayarın
bağlanması
ve
birbirine
birbirleri
kablolar
üzerindeki
kaynakları
kullanmasıdır.
Anahtar (key):
Şifreleme ve şifre çözme sırasında kullanılan sayı dizisi.
Bilgi bütünlüğü
Bilginin saklanması veya açık/kapalı iletişim ağlarından
(message integrity):
iletimi sırasında içerik açısından herhangi bir değişime
uğratılmamış olması, özgün halinde korunması
Bilgi güvenliği
Bilginin, i) kime ait olduğu belirlenmiş, ii) bütünlüğü
(information security):
korunarak, ve iii) gizliliği sağlanmış olarak iletimi ve
saklanmasını ifade eder.
B2B (Business to Business): İki veya daha fazla şirket arasında telefon, mektup, faks
veya yüz yüze görüşme gibi daha geleneksel yöntemler
yerine İnternet üzerinden uygun araçlarla iş yapma
biçimidir.
Client/Server:
Bir sunucuya bağlı olarak veri isteyen istemci bilgisayara
verilen addır.
Çevirmeli ağ (Dialup):
Telefon hattı kullanılarak yapılan bağlantı türüdür.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
Domain Name Server:
140
İnternet üzerinde tanımlanmış isim bilgilerini tutan
sunuculara verilen addır.
Elektronik kimlik belgesi Onay kurumunun hazırladığı ve sayısal olarak imzaladığı,
EKB (digital certificate):
hangi açık anahtarın hangi kişiye ait olduğunu gösteren
belge.
Elektronik noter
Bilgisayar ağlarında iletilen bilgileri tarafların isteği ile
(digital notary):
saklayıp,
kendisine
başvurulduğunda
belgeleyebilen
kuruluş.
Elektronik veri değişimi EDI:Standart bir formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar
arasında
aktarımı
ve
otomatik
olarak
yorumlanıp
işlenebilmesidir.
Elektronik Ticaret:
Her türlü mal ve hizmetin bilgisayar teknolojisi, elektronik
iletişim kanalları kullanılarak satılması veya satın alınması
kapsayan işlemlerdir.
Extranet:
Kapalı bir internet ağını, organizasyonun dışında yer alan
ve sistemden bilgi almaları gereken müşterileri ve iş
yapılan diğer kişi ve kuruluşlarını da bağlayacak şekilde
tamamlayan bir ağdır.
Gizlilik (privacy):
İletişim kuran iki taraf arasındaki yazışmaların üçüncü
kişilerden gizli tutulması, veya bir kişiye ait bilgilerin
kendisi dışında herkesten gizli tutulması.
Kapalı bilgisayar ağı:
Kullanıcılarından biri olmak için belirli koşulların
sağlanması gerektiği, herkese açık olmayan bilgisayar
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
141
ağları. Örnek: Bankalar ve bankamatikler arasındaki
bağlantı.
Kriptoloji (cryptology):
Güvenli bilgi iletişimi ve/veya saklanması için sifreleme
ve sifre çözme yöntemleri türeten, geliştiren, inceleyen
bilim dalı.
Onay kurumu-OK
Kişilerin kimliğini güvenli olarak belirleyip elektronik
(certifying authority-CA): kimlik belgelerini hazırlayan ve anahtar yönetimini
sağlayan kuruluş.
WWW:
Web, ya da W3 (World Wide Web), yazı, grafik, ses,
film gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve
etkileşimli bir
şekilde ulaşmamızı sağlayan bir çoklu
hiper ortam sistemidir
Sayısal imza:
Elektronik
ortamdaki
yazışmalara
eklenen,
yazıyı
gönderenin kimliğini ve gönderilen yazının iletim
sırasında bozulmadığını kanıtlamaya yarayan bölüm.
Sayısal imza, yazının içeriğine ve imzalayanın gizli
anahtarına bağlı bir kriptografik yöntemle atıldığı için,
sayısal imzanın doğrulanmasında, imzayı atanın açık
anahtarı kullanılır.
HTML:
WWW servis sunucuları bu hiper ortamda bilgi iletimini,
gösterimini HTML (Hyper Text Markup Language)
denen bir
programlama dili yorumlayıcısı kullanarak
yaparlar.
Bu dil, daha çok yazılı bir dokümanı
formatlamak ile ilgili komutlar
IP:
içerir.
İnternet’in iletişim için kurmuş olduğu protokoldür
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
İnternet:
142
Dünyadaki bir çok bilgisayarın birbirine bağlanmasından
oluşmuş, bir yöneticisi, merkezi olmayan, uluslar arası bir
bilgisayar ağıdır.
Mesaj: (Message):
Bilgiyi taşımak üzere planlanmış sıralı (düzenli) karakter
serisi
UN/EDIFACT :
Mesaj rehberinde belirlendiği düzende sıralı bölümler
kümesi.
Veri:
Bilginin, iletişim, yorum, ya da işlem için uygun olarak
formülize edilmiş şekilde gösterilmesi
Wap:
Mobil iletişim araçlarıyla İnternete bağlanmayı mümkün
kılmak için yapılandırılmış protokole verilen isimdir.
Zaman damgası:
Bilgisayar ağlarında iletilen mesajlara eklenen ve mesajın
yazıldığı zamanı güvenli olarak belgeleyen damga.
Elektronik Ticaretin Dış Ticaret İşlemlerinde Uygulanması ve Verimlilik Analizi
EK 2
Elektronik Beyanname Örneği
143