iSTANBUL TicARET

iSTANBUL
TicARET
ODAS ı
iSTANBUL
TiCARET
ODASı
LATiN AMERiKA'NIN
EKONOMiK
FiNANSAL GÜCÜ
VE
TÜRKiYE YÖNÜNDEN ÖNEMi
Prof. Dr. Haşmet Başar
Surinam Fahri Konsolosu
istanbul, 2004
ITO BILGI HATTı
(212) 4556161
www.ito.org.tr
iTO yayınları için ayrıntılı bilgi
Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi'nden
alınabilir.
Tel: (212) 455 63 29
Faks: (212) 512 0641
E. Posta: bdy@jto.org.tr
Web: www.ito.org.tr
BASKı
ÇAGOAŞSANAT
REKLAMCıLIK VE TANıTıM HizM. LTD. ŞTi
Tel: (212) 274 66 56 - Faks: (212) 27467 10
i nfo@cagdassanat.com.tr
iÇiNDEKiLER
1-
Latin Amerika Tarihine Genel Bakış ................................... 5
2-
Coğrafi
3-
Irklar ve Dinler ...................................................................... 6
4-
Tarım
5-
Gelir Dağılımı ve İşsizlik ....................................................... 8
6-
Nüfus
7-
Dış
8-
Latin Amerika'da Entegrasyon Hareketleri ........................ lO
9-
Latin Amerika)nın
Özellikler ................................................................... 6
ve
Ulaşım
Artışı
.................................................................... 7
çevre Sorunları ve
Kentleşme ......................... 8
Ticaret ve Finans ............................................................. 9
Değişim
Süreçleri ................................. 12
10- Latin Amerika-Abd İlişkileri ............................................... 13
1ı - Latin Amerika-Avrupa Birliği İlişkileri .............................. 15
12 - Latin Amerika-Türkiye tlişkileri.. ....................................... 16
13- Sonuç ve Öneriler ................................................................ 20
14- Ek Tablolar ........................................................................... 22
3
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
LATiN AMERiKA'NIN EKONOMiK FiNANSAL GÜCÜ
VE TÜRKiYE YÖNÜNDEN ÖNEMi
1) LATIN AMERIKA TARiHINE GENEL BIR BAKıŞ
Latin Amerika 500 milyonu aşan nüfusu 20 Milyon km2 yi bulan
yüzölçümü ile Dünya' nın en genç, en geniş doğal kaynaklarına sahip olan kıtalardan biri olarak tanınmaktadıL Yapılan araştırma­
lar Aztek, İnka ve Maya medeniyetlerini oluşturan yerli halkın 20
bin yıl önce Alaska' dan Kuzey Amerika'ya oradan Güneye doğru
yol alan Moğol kabilelerine dayandığını kanıtlamaktadır. Başka bir
deyişle sosyal antropologlar Orta Asya' daki kavimlerI e Kuzey Amerika' daki Kızılderililer ve Güney Amerika' daki Amazon yerlileri
arasında bağ kurmaya çalışmaktadırlar.
Olaylar tarihi perspektiften ele alınırsa Dünya' daki en ilginç medeniyetlerden bir bölürnünün Latin Amerika' da ortaya çıktığı anlaşı­
lır. Nitekim 12'nci ve 16'ncı yüzyıllarda Büyük Okyanus ile And
Dağları arasında kendine özgü sosyal, kültürel ve ekonomik yaşama
sahip olan İnkalar kıta yaşamında derin izler bırakmıştır. Meksika
ve Guatemala topraklarında M.S. 900-1519 yılları arasında hükümranlığını sürdüren Mayalar da kendilerine özgü yazı, mimarİ tarzları ile bir döneme ışık tutmuşlardır. Aztekler ise el sanatlarındaki hünerleri ve sanat değeri yüksek yapıtlarıyla bugün dahi hayranlık
uyandırmaktadırlar.
Hemen belirtmek gerekir ki Latin Amerika tarihi İspanya Kraliçesi
İsabel'in teşvik ve desteği ile 1492' de denize açılan KristofKolomb
ve 1500 li yıllarda bölgeye gelen Amerika Vespuci ile yeni bir çehre
kazanmıştır. Kıta 400 yılı aşkın bir süre İspanyol ve Portekizlilerin
egemenliği altında kalmış, Merkantalist ve Klasik İktisat görüşleri
5
doğrultusunda
Avrupa sermayesinin köşe taşlarından biri haline
gelmiştir. Dönemin güçlü ülkelerinden İspanya, Portekiz, İngiltere
ve Hollanda bölgeyi ekonomik politikaların ötesinde sosyo-kültürel ve dinsel yaşamlarıyla da etkilemişlerdir.
2) COGRAFi ÖZEıliKLER
Günümüzde Latin Amerika Ülkelerini üç ana bölümde toplamak
mümkündür. Bunlardan Güney Amerika'yı oluşturan 13 ülke Arjantin,Bolivya,Brezilya,Şili,Kolombiya, Ekvator,Fransız Guyanası,Guyana,Paraguay,Peru,Surinam, U ruguay ve VenezueHa' dır. Orta
Amerika'da Belize,Kosta Rika,El Salvador,Guatemala,Honduras,Meksika, Nikaragua,Panama,Porto Riko olmak üzere 9 ülke yer
almaktadır. Karayipler Bölgesinde ise irili ufaklı 21 ada bulunmaktadır. Bunlar alfabetik sıraya göre Ankilla,Antigua,Aruba, Bahama,
Barbados, Bermuda,Britanya Virgin Adaları,Kayman Adaları,Küba,
Dominika, Dominik Cumhuriyeti, Grenada,Guadeloupe,Haiti,Jamaika,Martinik,Hollanda Antilleri, St. Kitts, St.Lucia, St.Vincent,
Trinidad ve Tobago'dur. Latin Amerika'daki siyasi Sosyo Kültürel
ve dinsel yaşamında etkin olan İspanya,Portekiz,Fransa,İngiltere ve
Hollanda günümüzde Avrupa Birliği çatısı altında ekonomik siyasİ ve ticari çıkarlarını korumaktadır. İstatistiklerde yer alan ülkeler
ek listede gösterilmiştir.
3) IRKLAR VE DiNLER
Latin Amerika nüfusunun çoğunluğunu yerli halkın yanı sıra İspan­
yol ve Portekiz kökenli insanlar teşkil etmektedir. Bununla beraber
ı 9'uncu ve 20'İnci yüzyıllarda İngilizler,1rlandalılar ve İskandinav­
lara ilaveten Avrupa Asya ve Afrika'nın çeşitli bölgelerinden göç
edenler ve Osmanlı pasaportu taşıyarak "Turco" olarak tanınan
6
Hristiyan azınlıkların da toplumsal yapıyı önemli ölçüde etkiledikleri vurgulanmalıdır. Ayrıca sömürge döneminde Afrika'dan getirilen zencilerle diğer ırkların karışımından ortaya çıkan melezIerin
kıtanın önemli mozaik taşlarını oluşturdukları da belirtilmelidir.
Latin Amerika'nın ücra köşelerinde eski inançlarını sürdüren yerlilerin yanı sıra tarımsal alanda ihtiyaç duyulan iş gücünü karşıla­
mak için getirtilen Müslüman Hintliler, ticari ve mali konularda
gücünü gösteren Museviler ve diğer dinlere mensup şahıslar toplam
nüfusun %lO'unu oluşturmaktadır.
Geri kalan 0/090'lık kısmın dörtte üçünü Katolikler, dörtte birini de
çeşitli kiliselere bağlı Protestan gruplar teşkil etmektedir. Başka bir
deyimle Latin Amerika' da Katolikler birçok ülkenin sosyo- ekonomik ve siyasi yaşamına damgalarını vurmuşlar, toplumsal yapıyı şe­
killendirmişlerdir.
4) TARIM VE
ULAŞıM
Dünya' nın en verimli topraklarından biri olarak görülen Latin
Amerika'da tarımsal ürünler kırsal kesimin temel gelir kaynağıdır.
Kahve,kakao,şeker kamışı,tahıIlar adeta milli ürünler haline gelmiş­
tir. Bölge ülkeleri, hayvancılık ve hayvan ürünlerinde sebze ve meyvecilikte Dünya' nın önde gelen üreticileri arasında yer almaktadır­
lar .Yeraltı kaynaklarından petrol,kurşun,çinko demİr ,altın,alümin­
yum dış ticaretin ana maddeleri olmalarına karşın imalat sanayinde gerektiği gibi kullanılamamışlardır. Batının büyük şirketlerine
bağımlı kalınmıştır. 19 ve 20'inci yüzyıllarda kıtanın doğU kesimlerinde demiryolu işletmeciliğine önem verilmiş projeler hazırlan­
mışsa da son 50 yılda karayollarında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.Karayolları yağmur ormanıarı dahil bölgenin en ücra köşele-:
7
rine kadar yayılmıştır. Nehir ulaşımında teknolojik yeniliklerin uygulanması maliyetlerde düşüş sağlamaktadır. Ayrıca hava taşımacı­
lığı 1990' dan bu yana yolcu ve yük kapasitesini ikiye katlamıştır.
5) GELIR DAGILlMI VE IŞSiZliK
İhtiyaç duyulan sermaye birikimİni iç tasarruflarla gerçekleştireme­
yen bazı Latin Amerika ülkeleri, örneğin Brezilya,Şili,Arjantin Meksika, dış kaynaklara baş vurarak BOO Milyar dolar borcun altına girmiş ve IMFnin yanı sıra uluslararası Finans Kuruluşlarına bağımlı­
!ıklarını artırmışlardır. Latin Amerika ülkelerinin çoğu iddialı projeler hazırlanmışlarsa da gelir dağılımındaki bozuk düzen düzeltememişlerdir. İstatistiklere göre 500 milyonluk nüfusun 0/010'u
günde ı dolarlık gelir diliminİn altında yaşamını sürdürmekte,
%2S'lik bölümü ise fakirlik sınırını aşamamaktadır.Bir yandan iş­
sizlik oranının %15' e yaklaşması, öte yandan emek piyasasına yenİ giren gençler ücretlerİn daha da düşmesine neden olmaktadır.
Bütün olumsuz koşullara karşın Latin Amerika Ülkeleri'nin büyük
bir bölümü orta gelir grubunda yer almakta, İnsani Gelişme İndek­
sinde (HDl) lBO ülke arasındaki sıralamada ilk 60'a girmektedir.
6) NÜFUS ARTIŞI ÇEVRE SORUNLARI VE KENTlEŞME
Günümüzde Birleşmiş Milletler' in ve tüm medeni toplumların üstünde durduğu önemli konulardan biri de çevre sorunlarıdır. Bu
doğrultuda öncelikli alanları ve koruma koşullarını belirleyen yeni
plan ve projeler geliştirilmiştir. Çeşitli bitkileri,hayvanları,deniz,göl
ve nehirlerdeki canlıları kapsayan araştırmalar sonucunda ,Dünya'da öncelikle korunma altına alınması gereken 17 bölgenin 7'si-
8
nin Latin Amerika' dan
seçilmiş olması
bölgenin ne denli önemli
olduğunu kanıtlamaktadır. Çevre sorunlarının bu denli büyük boyutlara ulaşmasının temel nedeni hızla artan nüfusa ve kent1eşmeye
bağlanmaktadır. Nitekim Latin Amerika' da kentlerde yaşayanların
oranı 1960 yılında %32 iken bu rakam 2000 yılında %75'e çıkmış­
tır. Tahminlere göre sözü edilen oran 2025 yılında %90'a ulaşacak­
tır.Nüfus artışında da benzer gelişmeler ortaya çıkmıştır. Halen 500
milyon insanın yaşadığı Latin Amerika' da nüfusun 2025 yılında
650 milyonu aşacağı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda Brezilya'nın 170 milyondan 220 milyona, Meksika'nın 100 milyondan
130 milyona, Kolombiya'nın 40 milyondan 60 milyona çıkacağı
varsayımından hareket edilmektedir. Sözü edilen gelişmeye paralel
olarak, gelecek 25 yıl içerisinde fert başına düşen su miktarının
%30, ormanıarın da %50 azalacağı varsayımının üzerinde durulmaktadır. Bütün bunlara ilaveten Latin Amerika' da her yıl yaklaşık
25 milyon insan doğal felaketlerle karşılaşmakta, milyonlarca insan
evsİz kalmakta, temel geçim kaynaklarını kaybetmektedir.
7) DIŞ TICARET VE FINANS
Uluslararası
ticarette etkinliğini son 20 yılda hızla artıran Latin
Amerika ülkeleri 2003 yılında ihracatlarını 350 milyar, ithalatlarını
450 milyar dolara çıkarmışlardır. Esas patlama ise turizmde gerçekleşmiştir. Bölgenin bu sektörden elde ettiği gelir 1990' da 20 milyar
dolar iken 2003'de 100 milyar dolara yaklaşmıştır. Belirtilen doğrul­
tuda alt yapı yatırımlarına önem verilmekte, yeni projeler geliştiril­
mektedir. Uluslar arası rekabete açık ihalelerde Amerika ve Avrupa
şirketleri yerlerini Çin,Iaponya,Kore,Singapur ve Malezya şirketle­
rine bırakmaya başlamıştır.
9
Latin Amerika ekonomisinde son çeyrek yüzyılda atılan önemli
adımlardan biri de özelleştirme alanında olmuştur. Sosyo-ekonomik ve siyasi sorunların kaynağı'haline dönüşen devlet şirketlerinin
büyük bir bölümünün özelleştirilmesi kamu maliyesine rahatlık
sağlamış, devletin vergi gelirlerini arttırmıştır.İş ve finans kesimi de
hızla büyümüş, Dünya' nın büyük şirketleri ve bankaları arasına giren Latin Amerika kuruluşlarının sayıları da yükseliş göstermiş­
tir.2003 verilerine göre 60'a yakın Latin Amerika bankası Dünya'
nın 1000 büyük finans kuruluşu arasında, 40'ı aşkın işletme de gelişen ekonomilerdeki 200 lider firma arasında yer almaktadır.
8) lATiN AMERiKA ıDA ENTEGRASYON HAREKETLERI
Latin Amerika ülkeleri arasında sosyal ve ekonomik ilişkilerin artı­
rımına yönelik projelere 1890 'lı yıllarda başlamışsa da ilk resmi girişim 1948 <de Latin Amerika Ülkeleri Örgütü'nün (Organisation of
Latin American States'in) kurulması ile gerçekleştirilmiştir. Birleş­
miş Milletler konuya yoğun ilgi göstermiş, Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu'nu (Economic Commİssion for Latin
America and Caribean'ı) 1955'te kurmuştur. 1960'da ilişkileri arttırmak için başlatılan Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi- Latin
American Free Trade Area (LAFTA) 1980' de Latin Amerika Entegrasyon Birliği' ne (Latin American Integration Assodation'a) (LAIA) dönüşmüştür. 1962'de Latin Amerika' daki tüm ülkelerin kaynak dağılımını ve üretkenliğini ele almak isteyen Amerika Ekonomik Planlama Enstitüsü'nün (American Institute for Economİc
Planning' in) temeli atıldı. 1969'da ANDEAN grup olarak adlandı­
rılan Bolivya,Şili,Kolombiya, Ekvatof,Peru,Venezuela arasındaki ticari ilişkiler bağı, 1996'dan sonra daha da arttırıldı. 1978'de Karayip
ülkelerinin oluşturduğu Ortak Pazar CARrCOM, 1995'te etkin bir
konuma geldi. Bölge ülkeleri adına Avrupa Birliği ve ABD ile ticari
ve finansal konularda antlaşmalar sağlandı. Brezilya,Arjantin,Uru-
10
guay ve Paraguay' ın 1991'de kurdukları Mercado Comunde} Conosuril lv1ERCOSUR, 1995' ten sonra bölgenin en etkin teşkilatı haline geldi.
1991'de ABD ve Kanada arasında imzalanan ekonomik işbirliği antlaşması, daha sonra Meksika' nın da katılımı ile Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (North American Free Trade Association)
NAFTA'ya dönüşmüştür. Çok kısa sürede etkinlik kazanan NAFTA
2003 yılı sonunda sadece Kuzey ülkelerini değil aynı zamanda Orta ve Güney Amerika ülkelerini bünyesinde toplamayı amaçlayan
bir kuruluş haline geldi. Belirtilen doğrultuda atılan adımlardan
biri de 1994 yılında 34 ülke Devlet Başkanı'nın imzasıyla Amerika
Kıtası Devletleri Serbest Ticaret Bölgesi(Free Trade Area of America) FTAA' nın kurulmasıdır.1995'de Kuzey ve Güney Amerika'daki
tüm devletler Asya Pasifik ülkeleri arasındaki ticari ilişkilerin geliş­
tirilmesini hedefleyen Asia Pasific Economİc Cooperation' ın
(APEC) devreye girmesi de bölge ülkeleri açısından büyük önem taşımaktadır.
Son 10 yılda enflasyon oranlarının aşağı çekilmesi sonucu yabancı
yatırımcıların ilgi odağı haline gelen Latin Amerika ülkeleri ortalama büyüme oranlarını 0/05'in üstüne çıkartmışlar ve geleceğin büyük ekonomik güçlerinden biri haline dönüşebileceklerini kanıtla­
mışlardır.
Latin Amerika ülkeleri makro entegrasyon planlar hazırlamanın
ötesinde sektörel kuruluşların da iş birliğine gitmesi içinçaba göstermişlerdir. Örneğin Latin Amerika Kalkınma Bankası (Inter American Development Bank),Latin Amerika Finansal Kurumlar Kalkınma Teşkilatı,Latin Amerika Petrol Şirketleri Karşılıklı Yardım
Birliği,Latin Amerika İhracat Bankası,Latin Amerika Rezerv Fonu
ıı
bunlardan sadece bir kaçıdır.
9) LATiN AMERiKANıN DEGiŞiM SÜREÇLERi
son yarım yüzyıldaki ekonomik ticari ve siyasi
gelişimi 4 temel süreçte ele alınabilir. Bunlar;
Latin
ı
Amerika'nın
- 1950 -
1960 arasında altyapı yatırımlarının önemi anlaşılmış, sanayileşmeye yönelik ilk projelerin uygulanmaya başlanmış, dış rekabete karşı yüksek gümrük vergileri gündeme gelmiştir.
2- 1960 - 1980 döneminde hammaddeye dayanan endüstriler ülke
ekonomilerinde lider roloynamaya başlamıştır.Örneğin Meksİ­
ka' da petrol, Şili' de bakır, Bolivya' da kalay dış ticaretin temel maddeleri haline gelmiştir.
3- 1980 - 1990 arasında bir çok Latin Amerika ülkesi siyasi yönden
istikrarsız bir süreç geçirmiş, içsel problemlerle uğraşmak zorunda
kalmıştır. Bunun neticesinde bölgedeki üretim %20 dolayında düşüş göstermiş, hayat standardı olumsuz yönde etkilenmiştir. Sorunları çözebilmek için bazı hükümetler karşılıksız para basımına yönelmiş, ekonomik, finansal ve sosyal sorunların daha da artmasına
neden olmuşlardır. Enflasyonun %600'lere tırmandığı bu dönem
kayıp yıllar olarak nitelendirilmektedir.1980 - 1990 arasında askeri
ihtilaller birbirini kovalamıştır.
4- 1990 - 2004 arasında liberal ekonomik politikalar uygulamaya
konmuş, dış ticarette engellemeler kaldırılmış, yasalarda gerekli değişiklikler yapılmış, seçimle iş başına gelen hükümetler istikrar gös-
12
tergesi olarak nitelendirilmişlerdir. Ortaya
bancı sermayeye güven vermeye başlamış,
çıkan
yeni
koşullar
ya-
dış kaynakların akışını
kolaylaştırmıştır.
Son 10 yılda birçok Latin Amerika ülkesinde para birimi Dolar' a
bağlanmış, konvertibilite gerçekleştirilmiştir. Ayrıca rekabet politikalarına özen gösterilmiş, üretkenlik artırılmış, yenİ bankacılık yasaları çıkartılmıştır. Tasarruf sahiplerinin mağdur edilmemesi için
zayıf kuruluşların birleşmeleri teşvik edilmiş, bu yöne gitmeyenler
piyasadan çekilmeye zorlanmıştır. Para politikalarında güven verici
önlemlerin alınması sonucu Güney Amerika Borsaları'ndaki değer­
ler de hızla artmış, yabancı sermaye akışı hızlanmıştır.
10) LATiN AMERiKA -ABD ILiŞKILERI
Latin Amerika ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerini 19.
yüzyılda ikili anlaşmalar çerçevesinde sürdürmüş, ekonomik ticari
ve siyasi "çıkarlarını korumaya çalışmışlardır. Bölgedeki gücünü gerektiğinde askeri operasyonlarla kanıtlamaya çalışan ABD ise
1961'de Dominik Cumhuriyeti, 1983'de Granada, 1989'da Panama
ve ı 994'te Haiti'ye askeri müdahalede bulunmaktan çekinmemiştir.
1990'dan itibaren ise bölgedeki ilişkilerde ikili anlaşmaların yanı sı­
ra etkin ekonomik ve siyasi teşkilatların kurulmasına büyük önem
verilmiştir. Taraflar 1992'de Amerika Devletleri Örgütü(ADÖ),
1996'da Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi(PTAA), 1998'de Orta
Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı(CACM) çerçevesinde özel anlaşma­
lar yapmışlardır. Sözü edilen çalışmalara ilaveten Meksika, Brezilya,Arjantin, Şili ve Venezuela'nın sorunları ayn ayrı ele alınmış ve
sorunların çözümüne yönelik farklı politikalar geliştirilmiştir. Örneğin Meksika'nın finansal sosyal ve ticari sorunları NAFTA bünyesinde ele alınmaya başlanmıştır. Arjantin ile ilişkiler (PTAA) kural-
13
ları doğrultusunda
analiz edilmekte
yapısal
problemlerin çözümü
için yeni politikalar geliştirilmektedir.
Brezilya ile ilişkilerde (MERCOSUR) teşkilatının kuralları ön planda tutulmakta, yeni bir Gümrük Birliği anlaşması için ilkeler belirlenmektedir. Uyuşturucu ile mücadele için Kolombiya'ya 2 milyar
dolarlık kaynak sağlayan ABD, ülkenin siyasi bir istikrara kavuşma­
sı için etkin çalışmalar yapmaktadır. Günümüzde komünist sistemin ender örneklerden birini sürdüren Küba ile ilişkilerine de ayrı
bir önem veren ABD bu ülkenin problemlerin çözümüne doğrudan
el atmak yerine gerekli yardımların IMF ve Dünya Bankası yoluyla
gerçekleştirilmesine özen göstermektedir. Ayrıca doğal felaketlerden kasırga ve aşırı yağışlardan etkilenen Küba halkına yardımlar sİ­
viI toplum kuruluşları yoluyla gönderilmekte, böylece görünüşte bu
ülkeye uygulanan ambargonun da delinmediği İzlenimi verilmek istenmektedir. Başka bir deyimle ABD soğuk savaş döneminden kalan sertlik politikalarını bir kenara bırakmış, Castro rejiınine dolaylı yollardan finansal destek sağlayacak projeleri desteklemeye yönelmiştir.
Avrupa Birliği'nin Latin Amerika ülkeleri ve onların kurduğu örgütlerle ilişkilerini geliştirmesi ve bölgedeki etkinliğini artırması
ABD'yi farklı politikalar izlemeye itmiştir. Bu nedenle ABD hükümetleri Devlet Başkanları düzeyindeki toplantılara daha fazla önem
vermeye başlamışlardır. Baba Bush döneminde başlayan zirve toplantılarına Bill Clinton ve George Bush dönemlerinde de devam
edilmiştir.
14
11) LATiN AMERiKA - AVRUPA BiRLiGi iLiŞKiLERi
Latin Amerika'da etkinliğini sürdürebilmek için 400 yılı aşkın bir
süre mücadele veren İspanya, Portekiz, İngiltere ve Hollanda geçmişteki politikalarını bir kenara bırakmış ve günümüzde stratejilerini Avrupa Birliği çerçevesinde ele almaya başlamışlardır. 2004 yı­
lında üye sayısını 25'e, pazar payını 450 milyon kişiye çıkartan Avrupa Birliği Latin Amerika'ya karşı siyasi ve etik sorumlulukları olduğunu kabul etmekte, bu doğrultuda ilişkileri geliştirilmek içİn etkin adımlar atmaktadır.Ortaya atılan görüşlerden birine göre üye
sayısının artması, Güney Amerika'ya yapılacak finansal desteğin
miktarında ve kapsamında düşüşlere neden olacaktır. Diğer bir görüşe göre ise Avrupa Birliği'ndeki nüfusun ve alım gücünün yükselmesi, Latin Amerikan mallarına olan talebi arttıracak böylece bölge
ülkelerinin ihracat potansiyellerini olumlu yönde etkileyecektir.
Geleceğe
yönelik tahminlerde bulunabilmek için geçmişteki uygulamalara göz atmak yararlı olacaktır. Unutulmamalıdır ki 1980'li yıl­
larda Avrupa Birliği'nin Lome Anlaşması doğrultusunda Afrika Kı­
tası'ndan ve Karayipler Bölgesi'nden tercihli olarak almaya yöneldiği muz, şeker ve çeşitli yağlı tohumlar Latin Amerika ülkelerindeki üretici gelirlerini %25 dolayında azaltmıştır. Bu nedenle, Latin
Amerika ülkeleri Avrupa Birliği'nin geçmişte almış olduğu bazı
olumsuz kararlarla yeniden karşılaşmamak ve dış ticarette problem
yaşamamak için bir dizi strateji geliştirmektedir. Bu bağlamda Kuzey Amerika ülkeleriyle daha sıkı ekonomik ilişkiler kurulmakta;
Ortadoğu, Orta Asya ve Uzak Doğu ülkelerine yönelik projeler hazırlanmakta; ABD, Türkiye, Japonya ve Çin gibi ülkelerle iş birliği­
ne özel bir önem verilmektedir.
15
İstatistikliklere
göre Latin Amerika'ya yapılan doğrudan yatırımla­
rın % 20'sini, ekonomik ve sosyal yardımların üçte birini Avrupa
Birliği gerçekleştirmektedir. Birlik, ilişkilerini son yıllarda ikili anlaşmalar yerine bölgesel teşkilatlarla yürütmeyi tercih etmektedir.
MERCOSUR (Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay), ANDEAN
grubu (Bolivya, Ekvator, Peru, Venezuela ve Panama) ve Orta Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı (CACM) ile özel anlaşmalar yapılmıştır.
12) LATiN AMERiKA TÜRKiYE iLIşKILERI
Osmanlı
döneminde Latin Amerika ile ilişkiler ticari anlamda baş­
lamış İstanbul' dan kalkan gemiler bölgenin çeşitli limanlarına uğra­
mayı ihmal etmemişlerdir. İmparatorluk bünyesindeki, özellikle
Ortadoğu' da yaşayan Hıristiyan Arapların Latin Amerika'ya göçü
ile ilişkiler yeni bir çehre kazanmıştır. Brezilya, Şili, Arjantin ve
Meksika yerleşen bu guruplar, Türk pasaportu taşımaları nedeniyle
"LOS TURCOS" olarak tanınmışlardıf.
Ekonomİk bağlantıların
ötesinde siyasi ilişkilerin artması üzerİne
1910' da Arjantin, 1913'de Şili ile konsolosluk anlaşmaları İmzalan­
mıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında benzer işlemler Brezilya, MekSİ­
ka ve Uruguay ile gerçekleştirilmiştir. Ancak 1930 - 1990 dönemini
kapsayan 60 yıllık süre içinde kayda değer bir yakınlaşma görülmemiştir.
Büyük ihmalolarak nitelendirdiğimiz bu durumun ortaya çıkma­
sında bölgenin fiziki uzaklığının yanı sıra Türkiye devlet organları­
nın ilgisizliği de büyük roloynamıştır. Ermenilerİn Türkiye'ye karşı başlattıkları harekete karşılık etkin bir Lobi stratejisinin uygulamaya konulmaması aleyhimize esen rüzgarların şiddetini artırmış­
tır. Bunun yanı sıra Emerging Countries olarak tanınan, Türki-
16
ye'nin de
dahilolduğu
grupta yer alan Brezilya, Meksika, Arjantin
firmalarının, Türk kuruluşlarını kendilerine esas rakip görmeleri de
bu konuda etkili olmuştur. Özel sektör kuruluşları arasında gerekli
iş birliğinin ve özellikle koordinasyonunun eksikliği, her iki taraf da
maliyeti ağır bir yük getirmiştir.
Osmanlı
Dönemi'nde giden daha sonra siyasal, ekonomik ve kültürel etkinliklerİnİ artıran "Turco'lardan" yararlanamayışımız bir çok
İırsatın kaçmasına neden olmuştur.
Araştırmacılar
Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinde zaman zaman
Meksika örneğini ortaya koymakta, Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye
haksızlık ettiği kanaatini dile getirmektedirler. Bu görüşe göre 40 yı­
lı aşkın bir süre oyalanan, 1995'te Gümrük Birliği'ne girerek büyük
maddi kayıplara göğüs geren Türkiye, Avrupa Birliği' nden müzakere tarihi alamazken bir çok alanda Türkiye' den geri olan Meksika
kısa bir hazırlık döneminin ardından NAFTA'ya tam üye olmuştur.
Bazı araştırmalar NAFTA'nın lideri olan ABD 'nin Meksika'yı ne
pahasına olursa olsun destekleyip sahip çıkmasına karşın Avrupa'ya
yön veren Almanya, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerin Türkiye' ye
benzer imkanlarını tanımadıklarını ve aynı samimiyetle hareket etmediklerini ileri sürmektedir.
Meksika'nın
1992 de NAFTA'ya tam üye olmasına paralelolarak
Kuzey ve Güney Amerika arasındaki bağları pekiştirecek Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi'nin kurulması, Türkiye'nin de bölgeye
olan ilgisini artırmıştır. Bu nedenle 1995'te 9'uncu Cumhurbaşkanı
Süleyman Demirel, bölgenin 3 önemli ülkesi Brezilya, Şili ve Arjantin'i ziyaret etmiştir. Daha sonra başta Sayın İsmail Cem olmak üzere iş başına gelen Dışişleri Bakanları bölgeye özel ilgi göstermiş, Venezuela, Meksika, Küba ve Peru'ya resmi ziyaretlerde bulunmuşlar17
dır. Yapılan çalışmalar
sonucu Türkiye 16 Eylüı 1998'de Amerika
Devletleri Örgütü' ne, 7 Aralık 2000 tarihinde Karayip Devletleri
Birliği'ne gözlemci üye olarak katılmaya hak kazanmıştır.
Son 5 yılda Türkiye Bölgedeki bağlarını çeşitli zeminlerde artırmış­
tır. Bu doğrultuda Meksika, Brezilya, Arjantin, Şili ve Küba ile Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması (ETlA); Meksika, Arjantin, Şili,
Küba ve Uruguay ile de Yatırımların Karşılıklı Teşviki Anlaşması
(YKTK) imzalanmıştır. Çifte vergilenmeyi önleyici Anlaşma (ÇVO)
taslakları ise Meksika, Arjantin, Küba ve Paraguay tarafından benimsenmiştir. Karma Ekonomik Komisyon toplantıları da
1998'den sonra düzenli olarak Türkiye'de, Brezilya'da, Meksika'da,
Arjantin ve Küba' da ilgili Bakanların başkanlığında parlamenterlerin ve teknisyenlerin katılımıyla yapılmaktadır. 1990 - 2003 yılları
arasında Türkiye' den bölgeye yapılan resmi ziyaretlerin sayısı 60'1
geçmiş, Türkiye'ye gelen resmi heyet sayısı da 40'ı bulmuştur.
Türkiye ile bölge ülkeleri arasında yapılan iş birliği projelerine en iyi
örneklerden biri olarak Sabancı Gurubunun Arjantin ve Meksika'da gerçekleştirdiği 100 milyon doları bulan yatırımları gösterilebilir. Bölgede faaliyet gösteren orta ölçekli müteahhit firmaların
yanı sıra İstanbul Tuzla' da Latin Amerika ülkeleri için yapılan gemi
ve deniz araçları başarılı girişimler olarak değerlendirilmektedir.
Brezilya ve Arjantin ile imzalanan askeri araç gereç ve eğitim anlaş­
maları ile Arjantin Nükleer Enerji Kurumu ve Arjantin Uzay Ajansı' nın, Türkiye' deki benzer kuruluşlarla ortak yatırım girişimleri de
önemli faaliyetlerden birkaçıdır.
Türkiye Avrupa Gümrük Birliği' ne girmenin avantajlarını, Birliğin
Latin Amerika ülkeleri ile yaptığı özel anlaşmalardan yararlanarak
kullanmalıdır. AB'nin özellikle Meksika, Brezilya ve Arjantin ile
18
yaptığı anlaşmalar
çerçevesinde otomobit iletişim, ulaşım sektörlerinde özel avantajlar sağlaması, Türk müteşebbisleri için de yararlı
olabilir. Avrupa Birliği'nin özel anlaşmalar yaptığı Meksika'nın
NAFTA üyesi, Brezilya'nın MERCOSUR üyesi olması, Türk işa­
damlarına çok geniş bir alana yayılma ve yeni pazarlara girme fırsa­
tı verecektir.
Hemen belirtmemiz gerekir ki Türk işadamları yüzlerini sadece Avrupa Birliği'ne ya da İslam Ülkeleri ile yapılacak bölgesel anlaşma­
lara değil, alım gücü hızla artan geniş olanaklara sahip 500 milyonluk Latin Amerikan pazarına da çevirmelidirler. Bu doğrultuda
TOBB, TUSİAD, TUGİAD, MusİAD ve İŞHAD gibi kuruluşlara
önemli görevler düşmektedir. Özel sektörün yanı sıra kamu kuruluşlarındaki yetkililerin de Latin Amerika ülkelerinin Ankara ve İs­
tanbul' daki temsilcilerİni sık sık ziyaret etmeleri, Türkiye' deki geliş­
meleri ve iş birliği olanaklarını onlara anlatmaları, kısa sürede
olumlu sonuçlar verecektir. Latin Amerika ülkelerinde ve Türkiye' de büyük gelişme gösteren Turizm sektöründe de iş birliği taraflara zannedildiğinden daha fazla kazanç sağlayacaktır. Ayrıca, ünİ­
versitelilerimiz bölgedeki diğer bilimsel kuruluşlarla temaslarını geliştirmeli, ortak araştırma projeleri hazırlamalıdırlar. Yukarıda belirtilen bilgilerin ışığı altında sözü edilen çalışmaları koordine edecek Türkiye - Latin Amerika iş merkezinin kurulması, TürkiyeKarayipler ve Latin Amerika Ticaret Derneği' nin güçlendirilmesi
taraflara büyük yararlar sağlayacaktır.
19
13) SONUÇ VE ÖNERILER
Latin Amerika 500 Milyonu aşkın nüfusu ve hızla yükselen satınal­
ma gücü ile ekonomik,finansal ve ticari açıdan başta ABD ve Avrupa olmak üzere tüm Dünya' nın dikkatini çekmektedir. Bölgedeki
ekonomik entegrasyon hareketleri ilgi ile izlenmekte, gelişmiş ülkeler ise olayları kendi çıkarları yönünden değerlendirmekte ve ilişki­
lerini güçlendirmektedirler.Türkiye, bir çok alanda olduğu gibi, Latin Amerika ülkeleri ile etkin işbirliği projeleri geliştirme yönünde
de geç kalmıştır. Daha fazla zarara uğramamak için, Avrupa Birliği
Gümrük Antlaşması' ndan doğan avantajlar vakit geçirmeden gündeme getirilmeli, bölge ülkeleri ile ticari ilişkilerin artırılmasına
özen gösterilmelidir. İstatistiklere göre Türkiye'nin, Latin Amerika'
nın 800 Milyar dolarlık dış ticaret hacminden aldığı pay, 1 Milyar
doları bulmamaktadır. Bu rakam etkin bir politika ile gelecek yıl 23 misline çıkarılabilir. Amaca ulaşmada Devlet organları kadar ve
belki onlardan da fazla özel sektöre görev düşmektedir. Bilinçli ve
iyi koordine edilmiş bir politika ile kısa sürede çok olumlu neticeler
alınabilir.
LATiN AMERiKA VE KARAVjpLER BÖLGESiNDEKi
ÜLKELER
LATiN AMERiKA
ı. ARJANTİN
2. BOLİVYA
3. BREZiLYA
4. ŞiLi
5. KOLOMBiYA
6. KOSTA RlKA
20
7. KÜBA
8. EKVATOR
9. EL SALVADOR
10. GUETAMALA
ll. HAİTİ
12. HONDURAS
13. MEKSİKA
14. NİKARAGUA
15. PANAMA
16. PARAGUAY
ı7.
PERU
18. DOMİNİK CUMHURİYETİ
19. URUGUAY
20. VENEZUELA
KARAVipLER BÖLGESI
ı.
ANTIGUA/BARBUDA
2. BARBAROS
3. BELİZE
4. DOMİNİK
5. GRENADA
6. GUYANA
7. JAMAİKA
8. SAINT KITTS
9. SAINT VINCENT
10. SAINT LU CIA
ll. SURINAM
12. TRINIDAD/TOBAGO
21
DÜNYA'DA, LATiN AMERiKA'DA VE ÖNEMli
NÜFUS
MiLYON
ORTALAMA MiLli GEliR
MIL$
ARTıŞ %
6130
5180
1825
475
525
300
1375
670
14
38180
12
0.2
38139
37988
38231
38140
YÜKSEK GEliRli
950
0.7
TÜRKiYE
70
40
175
15
43
100
38108
38047
38078
38108
38231
38139
180
261
530
70
82
500
2800
7000
3100
4500
200
5600
85
60
60
58
127
145
285
1275
0.3
0.4
0.4
0.2
0.3
0.2
38018
1
2000
1400
1500
1200
4600
260
10000
1131
24000
23000
2400
19500
36000
1750
35000
9000
DÜNYA
AZ VE ORTA GEliR ÜLKELERi
UZAKDOGU/PASiFiK
AVRUPA/ORTA ASYA
LATiN AMERiKA! KARAYip
ORTADOGU/K.AFRiKA
GÜNEY ASYA
SAHRA! AFRiKA
ARJANTiN
BREZILYA
şili
KOLOMBIYA
MEKSiKA
ALMANYA
FRANSA
iNGiLTERE
ıTALYA
JAPONYA
RUSYA
ABD
ÇiN
22
31500
6000
1650
900
1900
600
650
300
FERT
BA~INA
M. $
5140
1160
900
1960
3560
2000
450
470
25500 26700
LKELERDE TEMEL EKONOMiK VERiLER (2001)
-IN
v1A
CU
~~~R
(YIL)
7570
3930
4000
7000
7100
5230
2300
1620
66
64
69
69
70
68
62
47
~7680
78
700
12000
7500
9500
6000
9000
70
74
68
76.
72
73
~6000
77
79
77
79
81
65
77
70
~5000
~5000
~4500
:7500
8600
;5000
4300
z
««~
~~W
::>N~
::'::«-'
0>-00
~z
uO
<C::::;
ı:ı::_
.~:2~
iTHALAT DOGRUDAN
MiLYON$ YAB.YAT.
MiLYON$
TOPLAM
BORÇLAR
ı
.... . .
Yl)ZOL~UMU
MILYO
KM2
25
15
3
12
35
45
40
6200
1600
550
325
350
200
75
100
6500
1500
520
325
450
150
75
80
1200
160
45
30
75
1
3
6
2400
2400
500
500
800
200
160
240
134
102
16
24
20
11
5
25
O
4600
5000
1040
O
32
15 35000
2
2700
15 60000
4 18000
23 12000
9 160000
40000
21000
60000
17500
13000
176000
1000
12000
33000
3700
120
150
240
40
35
150
0.8
580
320
280
250
410
110
750
270
500
325
340
240
350
55
1180
245
200
45
133
13
8
3
280
40
O
O
O
O
O
O
O
O
O
23
O
14000
O
O
O
O
O
160
O
150
O
38201
0.8
O
2
0.4
0.5
0.3
0.3
0.4
17.0
9
10.0
AMERiKA KıTASı' NDAKi
isiM (TÜRKÇE)
isi M(i NG iliZCE)
KURULl
Amerika Devletleri
Örgütü
Organisation of American
States (OAS)
Amerikan Zirvesi
Summit of American States
(SAS)
1956
Central American Common
Market (CACM)
1960'da kuruld
1996'dan itibar
Orta Amerika
Ülkeleri
Ortak Pazarı
Latin Amerika
Serbest
Ticaret Anlaşması
1948
1951faaliyete gE
1990 sonrası
aktif hale geldi
etkinleşti
Latin American Free Trade
Area (LAFTA) Latin American
Integration Association
(LAILA)
Andean Group
Andean Gurubu
1960
1973 1995 sonras
aktivitelerini
ve etkinliğini
arttırdı
Karayip Ülkeleri
Ekonomik Birliği
Amerika
ve
1978
1990'dan sonra
aktif hale geldi
Enterprises for the American
Initiative (EAI)
1990.
Kıtasındaki
Şirketler arasında iş
birliği
CARICOM
yatırımları
teşvik kuruluşu
EKONOMiK VE TicARi BiRLiKLER
LI
AMAÇLARı
ÜYELERi
35 Latin Amerikan
Siyasi ve Iktisadi stratejiler belirlemek Türkiye 1998' de örgüte
gözlemci üye oldu.
Ülkesi
Kuzey Güney Amerika arasındaki
ekonomik ve siyasi ilişkilere ve
politikasındaki gelişmelere göre
vön vermek
20 ülke
EIsalvador, Guatemala,
Hondurası
Orta Amerika ülkeleri arasında
ekonomik ve ticari iş birliğini
Kosta Rika,
Nikaragua, Panama
gerçekleştirmek
Orta ve Güney Amerika
Latin Amerika Ülkeleri arasında
ekonomik ve ticari iş birliğini
ülkelerini kapsamaktadır.
sağlamak
LAFTA'nın çalışmalarını
Bölgesel işbirliğini geliştirmek
ekonomik ve sosyal konularda
ortak kararlar almak.
yeterli bulmayan Bolivya,
Kolombiya, Şili, Ekvator,
Peru, Venezuela
Geçmiş
dönemde Ingiltere ve
Hollanda'nın yönetiminde kalmış
ülkelerle aralarındaki bağı
güçlendirmek Avrupa Birliği politikalarına uyum gösteren ticari
politikalar izlemek
ingilizce konuşan Karayip
Bölgesindeki Devletler
Kıtası'
Kuzey Amerika ve
Amerika
Karayip Bölgesindeki
şirketler arasında iş birliğini
ndaki güçlü
geliştirmek, ortak yatırım projeleri hazırlamak, bu doğrultuda
bölgesel entegrasyonu teşvik
etmek
Devletler
25
AMERiKA KıTASı' NDAKi
isiM (TÜRKÇE)
Güney Ortak
i
Pazarı
Kuzey Amerika
Serbest Ticaret
Serbest
Ticaret Bölgesi
Birliği
Asya Pasifik Ülkeleri
Ekonomik işbirliği
Kuruluşu
Mercado Comundel Canasur
Sothern Cone Comman
Market (MERCOSUR)
North American Free Trade
Association (NAFTA)
Amerikalılar
Karayip Devletleri
iSiM(iNGiıiZCE)
Free Trade Area of the
American (FTAA)
Association of Caribbean
States (ACS)
Asia Pacific Econom ic
Cooperation (APEC)
26
:KONOMiK VE TicARi BiRLiKLER
.URULUŞ
YILI
1991 'de kuruldu1995'de aktif
hale geldi.
1991'de
kuruldu 1994'de
Aktif hale geldi.
AMAÇLARı
ÜYELERi
Brezilya, Arjantin,
Uruguay, Paraguay
ABD, Kanada, Meksika
Kuzey, Güney
Amerika'daki 35 ülke
1994
1994
Avrupa Birliği' ne ve
NAFTA' ya karşı ortak politikalar izlemek ve Latin
Amerika ülkelerinin ortak
yararlarını korumak
Kuzey Amerika Ülkeleri
ekonomik, ticari
bağları geliştirmek, gümrük duvarlarını kaldırmak
dış ticaret hacmini
arttırmak, refah düzeyini
yükseltmek
arasında
800 milyonluk nüfus ve 10
trilyon doları aşkın ticaret
hacmi ile Dünya' nın en
büyük serbest ticaret
alanını oluşturmak
Orta Amerika,
Karayipler bölgesi, ABD,
ingiltere, Fransa ve
Hollanda'ya bağlı
adalar
Kuzey Güney Amerika
ve Uzak Doğu Ülkeleri
1995
27
CORICOM, SELA, ECLAR
gözlemci üyedir.
Türkiye Aralık 2001'de
gözlemci üye oldu.
Özellikle NAFTA, MERCOSURıASEAN grubuna dahif
olan ülkelerde ticaret
hacmini artırmakırefah
düzeyini yükseltmek.
TÜRKiYE' NiN ORTA VE GÜNEY AMERiKA iLE OLAN TicARETi
1995
1997
1996
ÜLKE
ihracat
ithalat
ihracat
ithalat
ihracat
ithalat
Arjantin
Bahamalar
Barbados
Belize
Bermuda
BoBvya
Brezilya
DominikCum.
Dominika
Ekvator
Guatemala
Guyana
Haiti
Honduras
Jamaika
5.250
7.424
174
O
25
171
28.466
4.422
1.630
3.935
1.315
76
215
311
22.724
208.617
884
O
O
63
1.020
267.874
84
81
28.466
817
189
O
130
23
5.129
2.630
264
O
37
168
43.156
4.305
O
3.509
2.011
380
980
531
12.372
6.240
7.924
214
3.499
379
15.408
493
41
7.815
22
84.506
56
42.768
160
13.354
176
O
19.240
18.958
18.958
308
17.860
539
1.442
182
357
7.009
152.600
1.150
O
1.442
444
157
291.705
98
84
30.102
6.777
909
O
95
65
18.095
4.493
182
130.674
1.220
60.833
474
17.397
645
O
10.137
21.410
26.590
382
O
O
293
47.873
474
87
9101
3.649
455
974
3.212
13.381
7.524
5.065
199
22.378
208
21.918
710
5.003
1.275
111
12.564
247.971
1.460
120
1.176
11.835
22
330.111
51
O
38972
26
390
O
10.104
107
5.044
2.774
1.313
48.496
915
4.043
15.856
613
135.981
1.136
12.303
14.213
58
621.822
1.809
7.598
10.940
9.345
159.325
98
6.648
6.014
5.917
757.710
1.897
12.512
6.632
1.819
227.679
148
14.326
9.311
3.308
812.074
757.803
57.343.990
917.035 66.8S1.160
1.039.753
74.819.793
35.707.516 23.224.470 43.626.690 >6.261.072
48.558.721
Korta Rika
Küba
Meksika
Nikaragua
Panama
Paraguay
Peru
Ei Salvador
Surinam
Şili
TrinidadTobago
Uruguay
Venezuella
Diğerleri
Toplam
Ticaret
Hacmi
Toplam
Türkiye
..,
21.636.474
28
644
27.366
2.153
28.096
679
O
26.185
(1000 ABD
1998
Doları
2000
1999
olarak)
2001
Toplam
ihracat
ithalat
226.199
41.679
302.506
7.4
281
41.451
12.060
1.253
47.553
3.601
173
4.574
11.734
35.752
827.000 83.000.000
911.000
74.250.000
828.000
53.000.000 30.000.000
46.000.000
28.250.000
85.000.000
ihracat
ithalat
ihracat
ithalat
17.879
3.371
301
1.176
29
456
43.912
23.258
1.391
4.797
10.307
1.612
6.018
11.111
13.947
6.150
4.716
130
35.331
400
22.890
1.586
5.913
2.066
873
27.246
158.227
1.102
191
172
879
14
407.351
65
28.578
99.245
33.658
4.232
5.774
5.760
5.357
269.262
1.742
9.956
2.733
6.028
786.173
.055.435
72.788.541
•. 881.410
45.907.131
O
33.483
85
392
31
82
2.160
9.476
7.382
1.645
61.783
33
35.092
242
21.594
452
178
25.118
29
ihracat
('Yo)
5.402
12,96
4.819
11,56
Poljesterden
Tek Kat 'plik
3.812
Fındık
Elektrik
Iletkenleri
Kuru Uzum
Kimyon
Tohumu
Kara Taşıtları
Parcalan
Kuru Kayısı
UJ
o
Sert Kabuklu
Yemis
Anason
Tohumu
Incir
Ithalat
BREZil'lA
2000
Madde
Madde
2000
('Yol
59.794
19,77
56.427
18,65
9,15
Demir
Cevherleri
DemirÇelik
Ürünleri
Soya Küspesi
31.872
10,54
2.679
6,43
Soğutucula r
16.156
5,34
2.13
5,11
Kahve
14.649
4,84
1.963
4,71
11.332
3,75
1.639
3,93
9.842
3,25
1.259
3,02
Soya
Fasülvesi
Kara Taşıtları
Parcalan
Tutun
9.138
3,02
1.203
2,89
Greyderler
5.85
1,93
915
!
!
2,20
Fren
3.966
1,31
816
1,96
Naylon
3.932
1.30
Mobilyalar
738
1,77
Vites Kutular
3.606
1,19
Tutün
719
1,73
2.599
0,86
Defne
612
1,47
Süspansiyon
Amortisörleri
Rektifiye
Tesisler
Polipropilen
2.266
0,75
2.171
0.72
Pamuk
2.047
0.68
66.859
22,10
302.506
100,00
Balataları
Canlı
Mayalar
i
Yamakları
Diğer
12.973
31,13
Toplam
41.679
100,00
Diğer
Toplam
i
J. RJANTIN
ihra<at
Madde
Demirve
elik
Tekstil elyafı
ve mamulleri
VJ
i-"
1998
('Yo)
256
1,43
7.378
25,82 Bitkisel
944
5,28
4.908
17,17
1999
(%)
Madde
1998
Ithalat
(%)
63.03
39,84
38.867
39,16
16.359
10,34
20.585
20,74
5.266
3,33
10.668
10,75
1999
('lo)
1'I,;ığJa r
Yağlı
tohumlar ve
mewalar
12,10 Hububat
sapları ve
Metal dışı
mineral
mamuller
3.589
Sebzeler,
meyvalar ve
mamulleri
Anorganik
kimyasallar,
radyoaktif,
nadir
elementler
Plastikten
mamuller
2.718
15,20
1.719
6,02 Hububat ve
mamulleri
33.416
21,12
4.104
4,14
O
0,00
1.308
4,58 Vitaminier,
hormonlar
vb.
2.758
1,74
3.81
3,84
58
0,32
1.298
3.151
1,99
3.168
3,19
Kauçuk ve
mamulleri
264
1,48
1.147
10.483
6,65
1.149
1,16
Elektrikli
makine ve
cihazlar
4.082
22,83
958
4,54 Organik
kimyasal
ürünler
4,01 Sebzeler,
meyvalar ve
mamulleri
3,35 Kara ulaşım
9.652
6,10
1.541
1,55
Haberleşme.
kayıt
cihazları
Diğer
1.088
6,09
14.112
8,92
15.353
15,47
4.88
27,29
158.227
100,00
99.245
100,00
17.879
100,00
Genel
Toolam
20,07
3.457
kavuzları,
gıda sanayii
kalıntıları
araçları
°
&.405
0,00
22,41
28.578 100,00
Diğer
Genel
Toplam
ŞIU
Ihracat
Madde
Tütün ve
mamulleri
Kauçuk ve
mamulleri
1998
1.911
('Yo)
1999
('Yo)
7.01
1.087
9.26
885
3.25
908
7.74
i
Madde
Sebzeler.
meyvalar ve
mamulleri
Hububat
sapları ve
Ithalat
('Yol
1998
1999
('Yol
1.378
5.64
830
2.32
8.188
33,51
1.716
4.80
4.445
18.19
2.439
6,82.
852
3,49
919
2.57
1.729
7,08
1.98
5,54
87
0.36
187
0.52
385
1.58
572
1,60
76
0,31
334
0,93
6.788
27.78
26.444
73,97
0.93
100,00
kavuzları.
gıda sanayii
kalıntıları
Tekstil elyafı
ve mamulleri
Metal dışı
mineraller
2.066
7.58
1.05
8.95
1.71
6.28
722
6.15
Yakmaya
mahsus
a!laçlar,
tabii mantar
Odun
hamuru ve
•
•
ka~ıt
W
N
Demir-çelik
12.218
44.84
3.119
26,58
döküntüleri
Metal
çevherleri,
kırıntı,
Metallerden
nihai
ürünler
3.911
Haberleşme.
395
1,45
700
5,97
429
1,57
706
6,02
14,35
408
3,48
hayal-ses
dökünıü,
hurdaları
Orgıınik
kimyasal
ürünler
Anorganik
kimyasallar
kayıt
cihazları
Elektrikli
makine ve
cihazlar
Giyim eşyası
ve
aksesua rları
Mantar ve
ağaç
778
2,86
1.151
9,81
Di~er
2.947
10.81
1.883
16,05
Genel
Toplam
27.25
100,00
11.734
100,00
mam Ileri
Demir dışı
metaller
Di~er
Genel
Toplam
510
2.09
331
24.438
100,00
35.752
MEKSIKA
Madde
Tütün ve
mamulleri
Kara ulaşım
Ithalat
1998
Ihracat
(%)
1999
(%)
3.724
10,54
7.971
19.23
7.47B
21,16
6.B
16,40
764
2.16
6.709
16.19
4.622
13.08
6.279
15.15
5.162
14.61
2.43
5,86
araçları
Elektrikli
makine ve
dhazlar
Tekstil elyafı
ve mamuller
Demir-çelik
Madde
Vitaminier.
hormonlar
Organik
kimyasal
ürünler
Tekstillifleri
Plastikler ve
mamulleri
Değişik
(%)
1998
(%)
1999
8.443
13,67
14.602
30.72
15.024
24,32
10.673
22,45
5.373
8,70
5.316
11.18
190
0,31
3.046
5.41
1.328
2,15
1.888
3,97
409
0,66
141
2,97
1.072
1,74
1.108
2,33
1.02
1.65
973
2,05
272
0,44
799
1.68
sanayi
kollarında
kullanılan
v.ı
v.ı
Demir dışı
metaller
82
Belirli sanayi
644
0.23
1.82
1.85
1.787
4,46
4,31
kollarında
kullanılan
makine ve
:.techizat
Debagat ve
boyacılıkta
kullanılan
haıasalar
Tekstil elyafı
ve mamuller
makine ve
teçhizat
Metallerden
nihai ürünler
Değişik
5.532
15,66
1.649
3,98
347
0.98
1.521
3.67
sanayi
Elektrikli
makine ve
cihazlar
Mesleki. ilmi
cihazlar
kollarında
kullanılan
makine ve
techizat
Diğer
Genel
ToQlam
-
6.924
19,59
4.636
11.18
Diğer
28.97
46,89
7.75
16,30
35.336
100,00
41.451
100.00
Genel
61.783
100,00
47.532
100,00
T9pJ.,m
-_._.-
._------------~._-"
:"
Kuzev Amerika. Sivalli
34
35
36