İSMİNİ NASB HABERİNİ REF EDEN HARFLER 1 2 Tahkik için; Şüphesiz Allahu Subhanehu ve Teala her şeyi bilicidir. Tahkik için; Allahu Subhanehu ve Teala’nın, Muhakkak her şeye gücü yetici 3 olduğuna itikad ettim. Teşbih İçin; Haram ateş gibidir. 4 İstidrak İçin; Cahil kurtulmadı lakin ,alim kurtulucudur. 5 Temenni İçin; Keşke , her kişi, ilimle rızıklanmış olsaydı. 6 Teracci İçin; Allahu Subhanehu ve Teala’nın, günahımı bağışlayıcı olması ümid edilir. Munkati’ İstisna İçin; Günah, cennetten uzaklaştırıcıdır, ancak taat bundan müstesnadır, yani , taat, cennete yaklaştırıcıdır. 7 8 Cinsini Nefy Etmek İçin; Şer işleyen hiç kimse , yani bütün şer işleyiciler gurubu, (topluluğu,cinsi) kurtulucu olmadı. ل َﺸ ْﻲ ٍء ﻪَ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ َﻋ ِﺎﻝ ُم ُﻜن اﻝﻠ ِا:ن ِإ ِ أ ل َﺸ ْﻲ ٍء َﻪ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ ﻗَ ِﺎدٌرَﻋﻠَﻰ ُﻜن اﻝﻠ َت أ ُ ا ْﻋﺘَﻘَ ْد:َن ﻝﺤ َر َام َﻨ ٌﺎر َﻜﺄ َ ن ْا َﻜﺄ:َن ِ ِ ﻤﺎ ﻓَ َﺎز ْا:ن ﻝَ ِﻜ ﻝﻌ ِﺎﻝ َم ﻓَﺎﺌٌِز َ َ ن ْا ﻝﺠﺎﻫ ُل ﻝَﻜ َ ِ ﻝَ ْﻴ َت ْا:ﻝَ ْﻴ َت ل أَ َﺤٍد وق ِﻝ ُﻜ ٌ ﻝﻌْﻠ َم َﻤ ْرُز ﻪَ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ َﻏ ِﺎﻓ ُر ذَ ْﻨﺒِﻲل اﻝﻠ ﻝَ َﻌ:ل ﻝَ َﻌ ِ اَْﻝﻤﻌ:(إﻻ )ﻓﻲ اﻹﺴﺘﺜﻨﺎء اﻝﻤﻨﻘطﻊ ٌﻌ َدة ﻴﺔُ ُﻤَﺒﺼ َْ ﻻ اﻝطﻨ ِﺔ ِاﻋ ِن ْاﻝﺠ رَﺒﺔٌ ِﻤ ْﻨ َﻪَﺎﻋﺔَ ُﻤﻘ َ َ َ ِ َ َﻻ ﻓ:(َﻻ )ﻨﻔﻲ اﻝﺠﻨس ر ﻓَﺎﺌٌِزﺎﻋ َل َﺸ 20 İSMİNİ REF HABERİNİ NASB EDEN HARFLER 1 Leyse’ ye benzeyen ma; Allahu Subhanehu ve Teala , her hangi bir mekanda mütemekkin değildir. ٍ ﻜًﻨﺎ ﺒِ َﻤ َﻜ ﻪُ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ ُﻤﺘَ َﻤ َﻤﺎ اﻝﻠ:(ﺒﻬَﺔٌ ﺒِﻠَْﻴ َسَﻤﺎ )اَ ُﻝﻤ َﺸ ﺎن 2 Leyse’ ye benzeyen La; hiçbir şey , Allahu Subhanehu ve Teala’ya müşabih değildir ِﻪ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ َو َﻻ َﺸ ْﻲ ٌء ُﻤ َﺸﺎﺒِﻬًﺎِ ﻝﻠ:(ﺒﻬَﺔٌ ﺒِﻠَْﻴ َسَﻻ )اَ ُﻝﻤ َﺸ 21 ( إِنİnne) Okunan Yerler إِن زيــدا قائ ٌم 1 Kelamın öncesinde 2 Kasem’in Cevabında 3 Sıla Makamında 4 İsmi Ayn dan haber makamında 5 Haberine, ibtida Lamı dahil olan cümle makamında 6 Zandan ârî olan ‘kavl’ maddesinden sonra 7 İbtidada gelen Hatta’dan sonra 8 Tasdik Harflerinden sonra إِن زيدا قائ ٌم,نع ْم َ 9 Başlangıç Harflerinden sonra إِن زيدا قائ ٌم,أآل 10 Hal vavı’ndan sonra وِ إِن زيدا قائ ٌم نوز ما إِن َمفات َِحه ِ وأ َت ْيناهُ من ال ُك زي ٌد إِنه قائ ٌم ُ علمت إِن زيدا ﻟقائ ٌم تعاﻟى واحد َ إِن,قُ ْل أَقُو ُل ذاﻟك حتى إِن زيدا َيقوﻟُ ُه وإِن فريقا من اﻟمؤمنين ﻟكارھون 22 ( أنEnne) okunan yerler 1 Fail makamında( Fail vaki olursa) بلغنى أَنك قاء ٌم 2 Mef’ul makamında (meful vaki olursa) علمت أن زيدا قاء ٌم 3 Mübteda Makamında (Mübteda vaki olursa) 4 Muzafun ileyh makamında (Muzafun ileyh vaki olursa) 5 Lev’ den sonra gelirse 6 Levlâ’dan sonra sonra gelirse 7 Vakit bildiren ‘Mastariyet Mâ’sından sonra gelirse 8 Harfi Cerlerden sonra gelirse 9 Atıf için gelen ‘Hatta’ dan sonra gelirse 10 ‘Müz’ ve ‘Münzü’den sonra gelirse عندى أَنك قاء ٌم ُ ٌ ْإجْ لِس جاﻟس حيث أن زيدا ﻟكان كذا َ ﻟو أَنك قاء ٌم ٌ ذاھب ﻟكن كذا ﻟوال أَنك إجْ لِسْ ما أَن زيداً قاء ٌم ُ َع ِجب ْت من أَنك قاء ٌم ُ َع َر ْف ت امورك حتى أَنك صاﻟ ٌح ما رأيته مذ أَنك قاء ٌم 23 ان, Aşağıki mevkilerde ( inne) veya (enne) olarak okunabilir. 1-Ceza ‘fa’sında sonra Ben, O’na ikram ederim (İnne Okunursa) İkramım O’na sabittir (enne okunursa) 2-Mufacee ‘iza’ sından sonra ان, nerelerde من ي ُْك ِرمْ ِنى فـــــاني اكرمه فانــــا اكرمه فــــاكرامي ايــاه ثابـــــت من يكرمْ نى إذاً اني ا ُ ْك ِرمُه ( in) olarak okunur ? انharfi, burada, mübteda ve haber fiillerinden olan nakıs fiil ‘kane’ye dahil oldu. انharfinin haberi olan ‘kebira’ üzerine ‘le’ harfi dahil oldu.Ve bu şartlar içinde bulunan انharfi ‘in’ olarak okundu انharfi, burada, mübteda ve haber fiillerinden olan kalb fiili ‘ezunnu’ye dahil oldu. انharfinin haberi olan ‘minelkazibiyn’ üzerine ‘le’ harfi dahil oldu.Ve bu şartlar içinde bulunan انharfi ‘in’ olarak okundu بسم اﻟرحمن اﻟرحيم وان كانت ﻟكبيرة بسم اﻟرحمن اﻟرحيم وان نظ ّنك ﻟمن اﻟكازبين 24 ان, nerelerde ( en) olarak okunur ? انharfinin öncesinde tahkik fiili olan ‘alime’ var. انharfi mukadder bir şan zamirinde amel etti. Bu şartlar altında انharfi , ‘en’ olarak okundu. انharfi, herhangi bir fiile (mutlak fiile) dahil oldu. Bu fiilin önünde, ‘la,se, sevfe ,qad’ harflerinde biri var.Bu şartlar altında انharfi , ‘en’ olarak okundu. انharfi, çekimli olmayan bir fiile dahil oldu.‘la,se, sevfe ,qad’ harflerine ihtiyaç kalmadan , ‘en’ olarak okundu. انharfi, şart fiillerinden birine dahil oldu.‘la,se, sevfe ,qad’ harflerine ihtiyaç kalmadan , ‘en’ olarak okundu. انharfi, dua fiillerinden birine dahil oldu.‘la,se, sevfe ,qad’ harflerine ihtiyaç kalmadan , ‘en’ olarak okundu. ُ علمت ان زيدا قائ ٌم ()ا نه ُ علمت ان ال تقوم ( ال-)قــد – س – ســوف بسم اﻟرحمن اﻟرحيم وان عسي ان يكون بسم اﻟرحمن اﻟرحيم تبينت اﻟجن ان ﻟو كانو يعلمون اﻟغيب بسم اﻟرحمن اﻟرحيم ان غضب عليھا 25 ( كانkeen) كان سدياه حقان كانharfinin (keen) olarak okunduğu bazı yerlerde , onun amel etmemesi , yani ismini nasb haberini ref etmemesi daha fasihdir. ( ﻟكنlakin) ما جاءني زيد و ﻟكن عمرو خاضر ﻟكن harfinin, (lakin) olarak okunduğu bazı yerlerde , ‘lakin’ harfi amel edemez yani , asla ismini nasb , haberini ref edemez. كان ﻟكن (keen - lakin) Amel etmeyen bu iki harf den her biri , bir fiil üzerine dahil olabilir. كان قام زيد وما قام زيد وﻟكن قعد 26 ( االilla) Bu cümlede ‘illa’ nın ismi ‘hımaren’ olup ‘illa’ tarafından nasb edildi ancak görünüşte ‘illa’ nın ref edeceği bir haberi bulunmamaktadır. Cümleye anlam verirken ‘lem yeci’, ‘illa’ nın haberi olarak takdir edildi. Çünkü ‘İlla’ harfi ‘lakinne’ anlamındadır. جاءني اﻟقوم اال حمارا )اال حمارا ﻟم يجيء= ﻟكن حمارا ﻟم (يجيء ( الcinsini nefy eder) Bu cümlede , Cinsini nefyeden ‘la’ harfi , ‘ğulame’ kelimesini isim alıp, sonunu nasb etti, ‘calisun’ kelimesini haber alıp sonunu ref etti. Ancak bu ameli işleyebilmesi için,’La’ nın ismi olan ‘ğulame’ kelimesinin , nekre ve muzaf olması gerekir, ‘ğulame raculin’ terkibi bu şartı sağlamaktadır. Ve de ‘la’ ile , ‘la’nın ismi olan ‘ğulame’ arasında herhangi bir kelimenin bulunmaması gerekir. Bu iki şartı sağlayan , ‘la’ , bu cümlede amel etmiştir. ال غالم رجل جاﻟس عندنا 27 ما- ( الLeyse ‘ye benzeyen ‘ma’ ve ‘la’ harfleri) Bu harfler isimlerini ref, haberlerini nasb ederler. Ma ve la harfleri leyse’ye iki yönden benzemektedir. 1-Her üçü de nefiy manası taşırlar 2- Her üçü de mübteda ve habere dahil olurlar. Burada , ma harfi , zeyd kelimesini isim alarak sonunu ref etti, qaim kelimesini haber alarak sonunu nasb etti. La harfi, racul kelimesini isim alarak sonunu ref etti, hadır kelimesini haber alarak sonunu nasb etti. ما زيد قاءما ال رجل خاضرا ‘ma’ ve ‘la’ nın amel etmeleri için bazı şartlar gerekir. Bu şartlar sağlanamazsa , ma ve la amel edemezler. Bu örnekte , ma ile ma’nın ismi olmaya aday olan ‘racul’ arasına ‘enne’ harfi girdiğinden, ‘ma ‘ harfi amel edemedi. Yani ismini ref , haberini nasb edemedi.’zeydün qaimun’ terkibi, mübteda ve haber olarak kaldı. Ma’nın mamulu olmadı. Bu örnekte , ma ile ma’nın ismi olamaya aday olan ‘racul’ arasına, ‘ma’ nın haberi olmaya aday olan ‘kaim’ kelimesi girdiğinden ,‘ma ‘ harfi amel edemmedi Bu örnekte , ma ile oluşan nefy anlamı, ‘illa’ harfi ile bozulduğundan,‘ma ‘ harfi amel edemedi. ما ان زيد قاءم ما قاءم زيد ما ان زيد اال قاءم 28 MUZARİ FİİLİ NASB EDEN HARFLER Allah Subhanehu ve Teala’ya itaat etmeyi severim. Allah Subhanehu ve Teala, kafirleri, asla affetmeyecektir. Uzun ömrü severim, niçin ? İlim tahsil edebilmem için . Birisi sana, “Allah Teala’ya itaat ediyorum” dediği zaman , sen ona; “Öyleyse cennete girersin” dersin ِ اُ ِﺤ:َن ﻪَ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰﻴﻊ اﻝﻠ ْأ َ ب اَ ْن اُط ِ ِ ِ ﻴن َ ﻝَ ْن َﻴ ْﻐﻔ َراﻝﻠﻪُ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ ﻝْﻠ َﻜﺎﻓ ِر:ﻝَ ْن اُ ِﺤ:َﻜﻰ ل اْﻝ ِﻌْﻠ َم َ ﻝﻌ ْﻤ ِر َﻜ ْﻰ اُ َﺤﺼ َ ُب ط ُ ول ْا ْ "َﻨﺔ ﻗَ ْوﻝُ َك "إِ َذ ْن ﺘَ ْد ُﺨ َل اْﻝ َﺠ:إِ َذ ْن ِ َ َﻝِﻤن ﻗ َْ ُ "أُطﻴﻊ:ﺎل TEK BİR MUZARİ FİİLİ CEZM EDEN HARFLER Allah Subhanehu ve Teala doğurmadı ve doğrulmadı. Ömrüm fayda vermedi (O’na Söyleyin!) Salih amel işlesin! Günah işleme! Mazide nefy için Talep için ﻝَ ْم َﻴِﻠ ْد َوﻝَم ُﻴوﻝَد:ﻝَ ْم ﻤﺎ َﻴ ْﻨﻔَ ْﻊ ُﻋ ْﻤ ِري َ ﻝ:ﻤﺎ َﻝ ِ ﺼ ِﺎﻝ ًﺤﺎ َ ﻝ َﻴ ْﻌ َﻤ ْل َﻋ َﻤ ًﻼ:َﻻ ُم ْاﻷ َْﻤ ِر ب ْ ِ َﻻ ﺘُ ْذﻨ:ﻨ ْﻬ ِﻲ َﻻ ِﻓﻲ اﻝ ﻤﺎ َﻝَ ْم ﻝ ﻨ ْﻬ ِﻲ َﻻ ُم ْاﻷ َْﻤ ِر َﻻ ِﻓﻲ اﻝ 29 İKİ MUZARİ FİİLİ CEZM EDEN HARFLER (ŞART VE CEZA HARFLERİ) Eğer tövbe edersen günahların bağışlanır. Her ne yaparsan ondan sorulursun وﺒ َك ْ ُ إِ ْن ﺘَﺘ:إِ ْن ُ ب ُﻴ ْﻐ َﻔ ْر ُذ ُﻨ ِ ُ َﻤ ْﻬ َﻤﺎ ﺘَ ْﻔ َﻌ ْل ﺘُ ْﺴَﺌ ُل ﻤ ْﻨﻪ:َﻤ ْﻬ َﻤﺎ Hayırdan her ne işlersen, Allahu Subhanehu ve Teala indinde onu bulursun ِﻪ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰ َﻤﺎ ﺘَ ْﻔ َﻌ ْل ِﻤ ْن َﺨ ْﻴ ٍر ﺘَ ِﺠ ْدﻩُ ِﻋ ْﻨد اﻝﻠ:َﻤﺎ Kim salih amel işlerse, o, kurtulucu olur. ﺼﺎﻝِ ًﺤﺎ َﻴ ُﻜ ْن َﻨﺎ ِﺠًﻴﺎ َ َﻤ ْن َﻴ ْﻌ َﻤ ْل َﻋ َﻤ ًﻼ:َﻤ ْن Her nerede olursan ol, ölüm sana ulaşır. Her ne zaman hased edersen , helak olursun. Her nerede günah işlersen işle , Allahu Subhanehu ve Teala, seni bilir. Hangi alim ki kibirlenir, Allahu Subhanehu ve Teala, O’na gazap eder. Her nerede (bir iş) işlersen, o işin yazılır. Her ne zaman tövbe edersen, tövben kabul edilir. Her ne zaman İlminle amel edersin, o zaman, insanların en hayırlısı olursun. Zaman için Mekan için İstifham (soru) için ت ُ ﻝﻤ ْو َ اَ ْﻴ َن ﺘَ ُﻜ ْن ُﻴ ْد ِرْﻜ َك ْا:أ َْﻴ َن َﻤﺘَﻰ ﺘَ ْﺤ ُﺴ ْد ﺘَ ْﻬِﻠ ْك:َﻤﺘَﻰ ﻪُ ﺘَ َﻌﺎَﻝﻰب َﻴ ْﻌَﻠ ْﻤ َك اﻝﻠ ْ ِﻨﻰ ﺘُ ْذﻨَ ا:ﻨﻰَأ ﻪُ ﺘَ َﻌﺎﻝَﻰﻀﻪُ اﻝﻠ َ ا:ي أ ْ ﺒ ْر ُﻴ ْﺒ ِﻐى َﻋﺎﻝٍِم َﻴﺘَ َﻜ ب ِﻓ ْﻌﻠُ َك ْ َ َﺤ ْﻴﺜُ َﻤﺎ ﺘَ ْﻔ َﻌ ْل ُﻴ ْﻜﺘ:َﺤ ْﻴﺜُ َﻤﺎ ِ ب ﺘُ ْﻘَﺒ ْل ﺘَ ْوَﺒﺘُك ْ ُ ا ْذ َﻤﺎ ﺘَﺘ:إِ ْذ َﻤﺎ ِ إِ َذ ِ ﻨك ﺘَ ُﻜ ْن َﺨ ْﻴ َر اﻝ ﺎس َ اﻤﺎ ﺘَ ْﻌ َﻤ ْل ﺒِ ِﻌْﻠ ِﻤ َ ا َذ:اﻤﺎ َ ِ اﻤﺎ إِ ْذ َﻤﺎ َﻤﺘَﻰ َ إ َذ ﻨﻰَأ َْﻴ َن َﺤ ْﻴﺜُ َﻤﺎ أ أي ّ َﻤ ْن Mevsul şey َﻤ ْﻬ َﻤﺎ َﻤﺎ 30 (izen) اذا ‘İzen’ harfinin amel etmesi için bazı şartlar lazımdır. u Bu örnekte, ‘izen’ harfi ezunn muzari fiilinde amel etmedi, yani onu nasb edip , fiilin sonunu fetha ile e harekelemedi.Nasb etse idi, ezunn diye okuyacaktık. Niçin amel etmedi ? Çünkü ezunnu muzari fiili, burada şimdiki zamanı gösteriyor, cümlenin manasından böyle anlaşılıyor.’ Birisi, ‘ bu sözü ben söyledim der de, sen de , ‘o halde , zannederim sen yalancısın’ diye karşılık verirsen, zannetmek fiilinin şimdiki zamanı gösterdiği aşikar olur. Halbuki izen harfinin, muzari fiili nasbedebilmesi için, muzari fiil, gelecek zamanı göstermelidir. اذن اض ّنك كاذبا قلت ھاذا اﻟقول:ﻟمن قال u Bu örnekte, ‘izen’ harfi ukrim muzari fiilinde amel etmedi, yani onu nasb edip , fiilin sonunu fetha ile e اكرمك جءتك انا اذا harekelemedi.Nasb etse idi, ukrim diye okuyacaktık. Niçin amel etmedi? Çünkü, izen harfi, kensinden önce gelen , ene kelimesine itimad etti, dayandı.Halbuki izen harfinin fiili muzariyi nasbedebilmesi için kendinden öncesine itimad etmemesi gerekir idi. Cümlenin anlamı; ‘Ben sana geldim’ diyen birine, senin, ‘o halde sana ikram ederim ‘ diye söylemendir. 31 (en) ان Bazan , lafızda görülmeyen , ancak takdir edilmiş (mukadder) bir en harfi ile de muzari fiil nasbolabilir. e Birinci örnekte , muzari fiili, ukrim ke diye okuyoruz. Niçin fetha ile okuduk da , zamme ile زرني فاكرمك زرني فان اكرمك ukrimuke diye okumadık? Çünkü, ikinci örnekte görüldüğü gibi, muzari fiilin önüne , gizli bir en takdir edilerek, muzari fiil nasb edilmiştir. (İn) ان Bazan , lafızda görülmeyen , ancak takdir edilmiş (mukadder) bir in (şart ve ceza harfi) harfi ile de muzari fiil cezm olabilir. Birinci örnekte , muzari fiili, mim harfinin sükunu ile m ukri ke diye okuyoruz. Niçin ? Çünkü, ikinci örnekte görüldüğü gibi, iki muzari fiilin önüne şart ve ceza harflerinden bir cezm edilmiştir. زرني اكرمك ان تزرني اكرمك in takdir edilerek, muzari fiil 32