FEN EĞİTİMİNDE ÇEVRE VE ÇEVRE KORUMA PROJESİ HAZIRLAMASINA YÖNELİK ÇALIŞMA İnci MORGİL, Ayhan YILMAZ, Nuray CİNGÖR Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OFMA Bölümü, Kimya Eğitimi A.B.D, ANKARA ÖZET: Eğitimlerinde yeterli bilince sahip olmamış bireylerin doğaya verdikleri zarar yüzyıllardır sürmektedir. Araştırmalar son yıllarda artan nüfus, hızla gelişen teknoloji ve bunların getirdiği kirliliğin çevreye olan zararını arttırdığını ortaya koymaktadır. Buna karşın duyarlı bireyler çalışmalarıyla doğaya verilen zararı durdurmanın yollarını aramaktadırlar. Çalışmaların hedefine ulaşabilmesi için öğrencilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Burada çevre eğitimi önem kazanmaktadır. Bu sebeple Fen Eğitiminde yararlı uygulamaların yapılması söz konusudur. Bu çerçevede yapılması öngörülen ve öğrencilerimizin hazırlayacakları çevre-çevre koruma projesi kapsamında: a. Öğrenciler çevre eğitimi konusunda yeterince bilinçlimidir? b. Çevre eğitimiyle ilgili olarak okullardaki fen derslerinde yapılabilecek çalışmalar nelerdir? sorularına yanıt aranmıştır. Bu amaçla Ankara ilinde, bir ilköğretim okulunda 6. sınıf öğrencilerine çevreyle ilgili bir ön test uygulanmış, sonrasında öğrencilerin çevreyle ilgili proje çalışmaları yapmaları ve bunları sınıfta sunmaları istenmiştir. Proje çalışmaları tamamlandığında öğrencilere son test uygulanmıştır. Elde edilen verilere göre öğrenciler hazırladıkları projeler nedeniyle çevre eğitimi konusunda bilinçlenmişler, aynı zamanda fen bilgisi derslerinde aktif çalışmalar yapabileceklerini göstermişlerdir. 1.GİRİŞ 21.yüzyıla girerken,dünya kamuoyunun en büyük sorunlarından biri de hiç kuşkusuz ki,çevre ve çevre kirliliği sorunudur .Bu sorun ülkemizde de gün geçtikçe istenmedik boyutlara ulaşmaktadır. Doğal denge gittikçe bozulmaktadır. Çarpık kentleşme ve atıkların bilinçsizce çevreye saçılması; hava, su toprak gibi doğal kaynakların israf edilmesi ve eğitimsizlik bu bozulma sürecini hızlandırmaktadır. Dünya mirasçıları olan çocuklarımız ise çevreden en fazla etkilenen guruptur. Çünkü onların yaşamları ve gelişimleri buna bağlıdır. Yarının büyükleri olan çocuklar bilgileri ,becerileri, değerleri, deneyimleri ve davranışlarıyla toplumun kalkınmasında ve sürdürülebilir bir yaşamın sağlanmasında etkili bir rol oynayacaktır. Çocuklara verilecek çevre eğitiminin iki amacı olabilir: Birincisi çocuklarda kültürel bir birikim sağlamak; ikincisiyse ,çevre ,çevre sorunları,sorunların çözümü ve özellikle çocuklara sorumlu oldukları alanlar hakkında bilgi vermektir. Böyle bir eğitimde ilk olarak ailede başlar daha sonra ise okulda devam eder. Eğer ailede bu eğitim verilmemişse okulun bu konudaki önemi artmaktadır. Söz konusu eğitim sistemi ve onun temel öğeleri olan öğretmen ve öğrencilerin bu amaçla en iyi şekilde bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır. Bu koşul yerine getirilebilirse bireylerin davranışlarında olumlu gelişmeler olur ve çevre koruma gerçekleşir (Ünal,Dımışkı, 1999). Konu ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde: Arkış (1992), Doğan (1999) ve Tican (1996) tarafından yapılan çalışmalarda ilköğretimin 6., 7., ve 8. sınıflarında okutulan fen bilgisi dersi kapsamında öğrencilerin çevreye olan duyarlılıkları araştırılmış ve öneriler getirilmiştir. Diğer yönden eğitimde başarının ölçülmesinde yazılı yoklamalar, ödevler, projeler ve benzeri araçlar kullanılmaktadır Öğrencilerin kazandıkları bilgi ve becerileri günlük yaşama transfer edebilmesi için kullanılabilecek metodların başında da proje tabanlı öğrenme yaklaşımı gelmektedir. Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı fen eğitimi açısından uygun ve ders ortamına önemli/yeni katkılar getirebilecek bir modeldir (Korkmaz, Kaptan, 2001). Projeler bireysel olarak yapılabilmelerine rağmen projelerin öğrenci grup projeleri olarak yapılması önerilmektedir. Böylece öğrenciler grup çalışmasının önemini ve bilimsel yöntem süreç becerilerini de kazanırlar. Bundan dolayı proje tabanlı öğrenme yaklaşımı fen eğitimi açısından uygun ve ders ortamına önemli katkılar sağlayacak modellerden biridir. Türkiye’de Ortaöğretim Çevre Eğitimi: Ülkemizde ortaöğretim çevre eğitimi; 2358 sayı 11.05.1992 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisinde yayınlanan Talim terbiye Kurulunun 96 sayı 24.04.1992 tarihli kararında belirtilen amaç, esas ve içeriğe göre lise seçmeli dersler grubuna dahil olan Çevre ve İnsan 1 dersi ile verilmektedir. Çevre eğitimi ayrıca, Talim ve Terbiye Kurulunun 169 sayı 23.12.1997 tarihli kararıyla (Tebliğler Dergisi Şubat 1998 sayı 2485) yeniden düzenlenen ve 1998-1999 öğretim yılından itibaren uygulamaya konan Lise Biyoloji 1, 2, 3 derslerinin Lise 1 seviyesinde de kısmen verilmektedir (Ünal ve Dımışkı, 1999). 2. ÇALIŞMANIN AMACI Araştırma kapsamında, ilköğretim 6. Sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi konusunda bilgi düzeyleri ve fen derslerinde çevre eğitimi ile ilgili yapılabilecek çalışmaların neler olduğu araştırılmıştır. Bu amaçla da öğrencilerin çevre eğitimi ile ilgili proje çalışmaları yapmaları ve bu çalışmaların sonucunda da bilgi düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu sorulara cevap bulabilmek için aşağıdaki alt problemler belirlenmiştir. • Ankara ili Beypazarı ilçesi Kırbaşı ilköğretim okuluna kayıtlı 6. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi konusunda bilgi düzeyleri nedir? • Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı yardımıyla öğrencilerin bilgi düzeylerinde farklılık var mıdır? 3. YÖNTEM 3.1 Araştırmanın örneklemi: . Araştırmanın örneklemini 2001-2002 öğretim yılında Ankara ili Beypazarı ilçesi Kırbaşı İlköğretim Okuluna kayıtlı 6. Sınıfta ki 30 öğrenci oluşturmaktadır 3.2 Veri toplama aracı İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi konusunda bilgi düzeylerinin ölçülmesinin amaçlandığı çalışmada toprak kirliliği, su kirliliği, hava kirliliği, çevre kirliliği ve enerji tasarrufu konularını içeren 20 soruluk bir test hazırlanmıştır. Hazırlanan test öğrencilere ön test olarak uygulanmıştır. Daha sonra öğrenciler 6 şar kişilik 5 gruba bölünmüştür. Bu guruplara su, hava,çevre,toprak kirliliği ve enerji tasarrufu konuları dağıtılıp ,bu konular hakkında projeler hazırlamaları istenmiştir. Öğrenciler proje planını hazırlarken; çalışma programı, iş bölümü, araştırma planı, materyaller ve yayın listesi gibi öğelere dikkat etmişlerdir .Öğrenciler birçok değişik kaynaktan faydalanmışlardır;.bunlardan bazıları: Güven ve Aydıner (1999), Güven (1996), Armay (1978), Güler (1995), Güler (1991), Güler (1994), Bayraktar (1999) Öğrenciler projelerini hazırlarken aktif olarak çalışmışlardır. Bütün sorumluluk onlara verilmiştir. Gurup içindeki işbölümünü her gurup kendisi yapmıştır. Ayrıca poster ve maket çalışmalarında öğrenciler hayal güçlerini kullanarak kendileri yeni bir şeyler üretmeye çalışmışlardır. Öğrenciler bu projeleri hazırlarken hem eğlenmişler,hem de çevre konusunda bilinçlenmişlerdir. Çalışma 6 hafta sürmüştür. Projeler öğrenciler tarafından tamamlandıktan sonra sınıfta sunuşlar yapılmıştır. Sunuşların ardından öğrencilerin çevre eğitimi ile bilgilerinin ne kadar arttığını ölçmek için uygulanan ön test, son test olarak yeniden uygulanmıştır. Testin güvenirliği 0.65 olarak bulunmuştur. 3.3 Verilerin analizi Öğrencilere uygulanan test sonuçları arasında fark olup olmadığını belirlemek için bağımlı gruplar t testi uygulanmıştır. 4. BULGULAR Çalışmanın başlangıcında öğrencilere uygulanan testte öğrencilerin çevre eğitimi konusundaki bilgi düzeylerinin yeterli olmadığı saptanmıştır. Özellikle öğrenciler üç sorunun dışında kalan diğer sorularda %50’nin altında başarı göstermişlerdir. Ancak öğrencilerin proje tabanlı öğrenme yaklaşımı modeli ile çevre eğitimi konusunda projeler hazırlaması sonucunda bilgi düzeylerinde önemli ölçüde artış görülmüştür. Öğrenciler 16 soruya %60-%96.8 arasında doğru cevap vermişlerdir geriye kalan dört soruda ise başarıları %40’ın altındadır. • Birinci konu başlığı olan toprak kirliliği ile ilgili 1. Soruya öğrencilerin, SORU NO 1. Aşağıdakilerden hangisi toprak kirliliğine neden olmaz? A- Bitki ve hayvan artıklarının çürümesi B- Asit yağmurları C- Arıtılmadan çevreye bırakılan sanayi atıkları D- Kanalizasyon suları doğru yanıt verme yüzdesi %87.1 dir. • Su kirliliği ile ilgili 5. Soruya öğrencilerin, SORU NO 5. I- Renksiz, kokusuz, berrak ve tadı hoş olmalı II- İçinde mineral tuzları olmamalı III- Saydam olmalı IV- Zararlı maddelerden arınmış olmalı Yukarıdaki özelliklerden hangileri iyi bir içme suyunun özellikleri değildir? A- Yalnız I B- Yalnız II C- II ve III D- I, II, IV doğru yanıt verme yüzdesi %83.9 dur. • Çevre kirliliği ile ilgili 17. Soruya öğrencilerin SORU NO 17: Aşağıdakilerden hangisi geri dönüşümü olmayan maddedir? A-Petrol B-Cam C-Teneke kutu D-Kağıt doğru yanıt verme yüzdesi %93.5 dir. • Enerji tassarufu ile ilgili 16. Soruya öğrencilerin , SORU NO 16: Enerji tassarufu hakkındaki ilk eğitim nerede verilmelidir? A-Okul B-Cadde C-Aile D-Oyun alanları doğru yanıt verme yüzdesi %90.3 tür. • Bu çalışmanın ana kısmını oluşturan Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı yardımıyla öğrencilerin bilgi düzeylerinde farklılık var mıdır sorusuna ilişkin Tablo 1 incelendiğinde öğrencilere uygulanan ön test (x=5.93), son test (x=14.9) ortalamaları arasında son test lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Öğrencilerin proje tabanlı öğrenme yaklaşımı modeli sonucunda çevre eğitimi konusunda bilgi düzeylerinin arttığı ortaya çıkmıştır. Tablo 1: Öğrencilerin ön test ve son test ortalamalarının karşılaştırılması Test N X s df t Ön test 30 5.93 3.51 29 16.96 Son test 30 14.9 1.88 p 0.000 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Ülkemizde gerek üniversite gerek üniversite öncesi çevre eğitimi konusunda yürütülen çalışmalar yeterli değildir. Yapılan çalışmalarda özellikle ortaöğretim çevre eğitiminin uluslar arası modellerle karşılaştırılmasında ülkemizde sağlıklı bir çevre eğitiminin verilmediğini ortaya koymuştur (Ünal ve Dımışkı, 1999;Yücel ve Morgil, 1998; Ünal, 1998). Bu konuyla ilgili verilebilecek öneriler aşağıda sıralanmıştır. - Eğitim konusuna önem verilmeli, ilköğretimden başlayarak Yüksek Öğretime kadar çevre eğitimi Programlı bir şekilde uygulanmalıdır - Hızla gelişen teknoloji kontrol altına alınmalı ,bize yarardan çok zarar getirmesi önlenmelidir. (Hadımoğululları, 2002 ) Çarpık kentleşme ve nüfus artışı durdurulmalıdır. Yerleşim alanlarında düzenleme yapılmalıdır. Çevre konusunda ‘küresel sorun,yerel etkinlik’ politikası uygulanmalıdır. Çevre sorunlarının bireylerin ve yerel çözümlerin tümünün başarısı ile çözümlenebileceği görülmelidir. (Hadımoğlulları, 2002) Medya ve özelliklede televizyon bu konuda halkı bilgilendirecek programlar ve yayınlar hazırlamalıdır. Çevre bakanlığı tarafından dünyadaki doğal kaynakların korunması, uygulama alanları yeni enerji kaynaklarının üretilmesi projeleri gibi konularda teknolojinin gerisinde kalmamak için hizmet içi eğitim seminerleri düzenlemelidir. Öğretmenler her derste (sadece fen bilgisi değil) çevre konularına, kendilerinin seçtikleri yöntemlerle değinmeli ve öğrencileri bu konuda motive etmelidir (Laıng and Larsen, 2001) - Okullar arasında koordinasyon sağlanmalı ve toplu proje çalışmaları yapılmalıdır (Jıckling, 2001) KAYNAKLAR Arkış, S.(1992). The Effect of Water Conservation Unit Integrated Into 6 th Grade Junior High Scholl Science Curriculum Msc. Thesis. METU, Ankara Armay, T.(1978). Enerjinin Kısıtlanması ve Tutumluluğu. Türkiye III. Genel Enerji Kongresi. Ankara. Bayraktar, M.(1999) Ailelerin Tüketim Alışkanlıkları ve Atık Yönetimlerinin Çevre Açısından Önemi. Tüketici Bülteni, Sayı 129, Doğan, M. (1993). The Effect of Soil Conservation Unit Integrated into 7 th Grade Junior High School Science Curriculum. Msc. Thesis. METU, Ankara Güler, Ç. (1991). Çevre ve Sağlık Üzerine Etkileri, Sağlık, Toplum ve Çevre Bülteni, 1, 3. Güler, Ç.(1994). Konut Sağlığı ve Kapalı Ortam Havası, Sağlık, Toplum ve Çevre Bülteni, 4, 38, 1-12 Şubat. Güler, Ç.(1995). Çevrenin İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi. Standart. Çevre Özel Sayısı. Ankara Güven, S. ve Aydıner, A.(1999). Evlerde Enerji Tassarufu, Standart, Ankara. S.41-46 Güven, S.(1996). Çevrenin Korunmasında Ailenin Yeri ve Önemi. Türkiye Coğrafyası; Araştırma ve Uygulama Merkezi, III. Coğrafya sempozyumu’21. Yüzyıla Doğru Türkiye’. Ankara Üni. Basımevi. Ankara Hadımoğlulları,N.(2002)Etkili Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır? Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Haziran 3.28. Jickling.B.(2001)Enviromental Education:Expanding the Field.Canadian Journal of Enviromental Education.Volume 1/1996 Korkmaz, H. ve Kaptan, F. (2001). Fen Eğitiminde Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16-17:193-200 Laing,M. and Larsen,L.(2001)Values and Actions:Teacher’s Perceptions of Priorities in Enviromental Education.A report discussion of a Norweigan and Scottısh Study. Nazlıoğlu, M.D.(1990). Çevre Eğitiminin Önemi. 5. Bandırma Kuş Cenneti ve Çevre Sorunları Sempozyumu. Bandırma Tican, S.,(1996). The Effect of Air Conservation Unit Integrated into 8 Th Grade Junior High School Science Curriculum. Msc. Thesis. METU, Ankara Ünal, S. ve Dımışkı, E.(1999). UNESCO-UNEP Himayesinde Çevre Eğitiminin Gelişimi ve Türkiye’de Ortaöğretim Çevre Eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1617:142-154 Ünal, S. ve Dımışkı, E.(1999). Üniversite Öncesi Çevre Eğitimi ve Sorunları, T.C. Çevre Bakanlığı Çevre ve İnsan Dergisi, 42:56. Yücel, S. A., Morgil, İ.(1998) Yüksek Öğretimde Çevre Olgusunun Araştırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (14) 84-94