kavramının inşa edilmesi

B E N L İ K
kavramının inşa edilmesi
Ben kimim?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal
Psikoloji I
sorular – sorular - sorular
• Siz diğerlerinden farklı mısınız,
yoksa benzer mi?
• Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer
öyle değilseniz siz bu farklı
benlerinizi nasıl
bütünleştiriyorsunuz?)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
sorular – sorular - sorular
• Kendini değersiz gören insanların saldırgan olma
eğiliminde oldukları, bu yüzden çocukların kendini
değerli görmelerinin sağlanması gerektiği düşünülür.
Sizce kendini olumlu algılayan insanların yaşadığı bir
toplumda toplumsal sorunlar daha az mı olacaktır?
• Farklı kültürlerden insanların kendi benliklerini
algılama ve kurgulama tarzları farklı mıdır?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Bu derste,
• Benlik kuramları
• Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme
• Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik
kavramı oluşturma
• Sosyal kimlik ve kişisel kimlik
• Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler
• Benlik-kimlik-kültür
konularını konuşacağız.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Ben kimim?
•
•
•
•
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
•
•
•
•
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Kendini
–
–
–
–
bilme/tanıma
geliştirme
keşfetme
yaratma
ifade etme
Batılı benlik
kavramlaştırması
• Kendinin sorumluluğunu alma
• Kendinden
– memnun olma
– utanma
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
BENZERSİZ BİREY OLMA
Benlik,
• Kendimiz hakkında bildiklerimiz veya
bilebildiklerimizdir; kişiliğimiz hakkındaki
teorilerimizdir.
• Çeşitli yaşam durumları ve sonuçları ile ilişkilidir.
• Herkesin benlik kavramının karmaşıklık düzeyi
farklıdır.
• Benlik kavramı ilgili enfo.nu işlemeyi, genel yaşam
motivasyonunu, doyumu, umutsuzluğu etkiler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Benlik kavramının bugünkü anlamına ulaşmasını
bazı toplumsal değişimler etkilemiştir:
• Sekülerleşme
– İnsanın ümit ve düşüncelerini öte dünyaya bırakması
fikrinden, onları bu dünyada gerçekleştirmesi düşüncesine
değişim.
• Sanayileşme
– İnsan üretim birimi taşınabilir bir sosyal kimlik ihtiyacı
• Aydınlanma
– İnsan kendi kimliğini ve yaşamını inşa edebilir.
• Psikoanaliz
– Benlik gerçek anlamda anlaşılamaz; bilinçaltı var
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Psiko-dinamik kuramda benlik
– Freud id-ego-superego
• Bireysel benlik-kollektif benlik
– Ben-biz
– Benlik bireysel mi, kollektif mi?
• Kollektif benlik
– Wundt, Durkheim
• Kollektif olan (örn. din, dil, gelenek-görenekler) bireysel olanla
açıklanamaz
– LeBon, McDougall, Şerif, Asch…Moscovici; Tajfel, Hogg.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Sembolik etkileşimci benlik
– Temel kabul: benlik sosyal etkileşim sayesinde
biçimlenir.
– W.James ve diğ.,  ben/ben (I/me)
• Yani özne olarak ben / nesne olarak ben
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
– Mead
• Diğerleriyle sözlü ve sözlü olmayan (yani simgesel)
yollarla etkileşimler yaşarız. Benlik, bu etkileşimlerden
ortaya çıkar.
• Toplum, bireyleri benlik kavrayışları aracılığıyla etkiler.
• Diğeriyle birlikte iken, onların gördüğü ben (me) etkindir.
Sürekli, etkin bir şekilde “rol alma” yoluyla kendimizi
diğerlerinin bizi gördüğü gibi görmeye başlarız. Onların
«gördüklerini» yansıtan bir benlik kavramı inşa ederiz.
•  AYNA BENLİK
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki ALGIMIZ
bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü biçimlendirir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
DİKKAT!
Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini
içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi
görmeyi de öğrenebiliriz.
Pygmalion etkisi
• Çocuklara tertiplisiniz desek tertipli
olurlar mı?
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri
daha çalışkan, yetenekli yapar mı?
• Rosenthal ve Jacobson (1968)
– Öğretmenlere bazı öğrencilerin daha iyi/başarılı olacağının
söylenmesi, öğretmenlerin bu öğrencilere, söylenenleri
doğrulayacak şekilde farklı davranmalarına neden olmaktadır.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Kendinin farkında olma (öz-farkındalık)
– Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp durmayız.
Bu nedenle öz-farkındalık bazen yüksek bazen
düşüktür.
– Nesnel öz-farkındalık  gerçek ben-ideal ben
karşılaştırması
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
– Nesnel öz-farkındalık  gerçek ben-ideal ben
karşılaştırması
• Ne zaman?
• Bir nesne olarak kendimize yoğunlaştığımız durumlarda: aynaya
bakarken, seyirci topluluğunun önündeyken v.b.
• 2 tür benlikten sözedilmekte
– Özel (private) benlik: Kendi kendime iken ben (farkındalığı, içsel
standartlarla karşılaştırmalara yolaçar)
– Aleni (public) benlik: Diğerlerinin yanında ben (farkındalığı, kendinin
olumlu görüntüsünü sunma eğilimi yaratır)
• Kendinin farkında olma hem olumlu hem olumsuz etkiler
yaratabilir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Benlik bilgisi
(self-knowledge)
• Diğerlerini “bilme” yolu ile kendini “bilme”
yolu aynı
• Benlik şemaları
– Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin
bellekte saklandığı yapı.
• Şematik size önemli gelen boyutta, ortalamadan
daha ileride olduğunuz düşündüğünüz boyutta ve
tersi bir durumun geçerli olmadığı durumda.
– Nezaket önemlidir, ben naziğim  nazik davranıyorum
• Aşematik  tersi
– Nezaket önemli bir şey değil!
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Benlik şemaları birbirinden çok farklı (olumlu
ve olumsuz uçlarda) ise  bireyde sıkıntılara
sebep olabilir.
• Benlik şemaları kendinizle ilgili enformasyonun
alınmasını, işlenmesini ve değerlendirilmesini
etkiler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Higgins (1987) “Benlik Uyuşmazlığı
Kuramı”
– 3 tür benlik şeması
• Gerçek Benlik
• İdeal benlik
• Zorunlu benlik
Zıtlığında
memnuniyetsizlik
Zıtlığında kaygı
– Bu üç tür belik şeması arasındaki
mesafe ne kadar fazla ise kişi o kadar
zor duygu yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik).
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar
– Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972)
– Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel
açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın nedenini
kendimizin bazı özelliklerine atfedecek şekilde
çıkarımda bulunuruz. Dolayısıyla kendimizi
davranışlarımızdan hareketle “biliriz”.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi
– Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da “bilebiliriz”
– Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954)
• Diğerleri bir referans noktası oluşturur.
• Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile
karşılaştırarak değerlendiririz.
• Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
 Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için
kendinizden daha “kötü” olanlarla karşılaştırma  benlik
saygısı yükselir
 Yukarı doğru karşılaştırma  o özellik/davranış için
kendinizden daha “iyi” olanlarla karşılaştırma  benlik
saygısı düşer
“Altın ve bronz madalya kazananlar
gümüş madalya kazananlardan
daha memnundur.”
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha “iyiyiz”
duygusu yaratır.
• Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler. Kendini
kategorilendirme kuramına göre “biz” iyi isek ben de “iyiyim” demektir.
• Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği başarılardan
haz duyar  YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini ve ark., 1976)
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Benlik ve Kimlik
• Benlik aslında ayrı ayrı ve çeşitli kimliklerden oluşan bir
repetuvardır.
• İnsanın kim olduğu hakkında kafasında varolan imajları
kapsamaktadır.
• Bireyin kendisinin saydığı ve sosyal ve duygusal bir değer
atfettiği özellikler bütünü olarak “kim olduğunu” tanımlama
biçimini ifade eder.
• “Benlik karmaşıklığı” bireysel farklılık gösterir.
Ben kimim
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
Benlik-kimlik açısından birey,
1.
2.
3.
hem farklı ve biricik olduğunu hem de benzer olduğunu
hissetmek ister (P.I.P olgusu); yani içinde zorunlu olarak bir
kıyaslama vardır.
zaman içinde aynı kaldığını ve bir olduğunu hissetmek ister,
yani bir tutarlılık ve değişmezlik gösterir.
kendine sosyal veya kişisel arzulanırlığı yüksek nitelikler
atfeder ve kendini bir güç sahibi olarak görmek ister.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
• Benlik ve kimlik türleri
– Sosyal kimlik  grup aidiyetleri yoluyla edinilen
kimlik
– Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel
ilişkiler ve özellikler
– Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
SOSYAL KİMLİK
• Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979)
• Sosyal ve Kişisel kimlik
– Kişisel kimlik  benliği kendine özgü kişisel ilişkiler
ve özellikler açısından tanımlanan yönü
– Sosyal Kimlik  benliği grup üyeliği açısından
tanımlanan yönü
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I
– Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla
• (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup dayanışması,
gruplararası ayrımcılık, normatif davranış,
stereotipleme ve önyargı)
ilişkilidir.
– Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu
hissettiğimiz grupların sayısı belirler.
– Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha
merkezi olabilir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I