sosyal bilgiler

öabt
ÖSYM
sınav tekniğine
uygundur.
2014
ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ
ÖABT
SOSYAL BİLGİLER
COĞRAFYA
(2. Kitap)
Konu Anlatımı
Özgün Sorular
Ayrıntılı Çözümler
Test Stratej"ler"
Çıkmış Sorular
Komisyon
ÖABT Sosyal Bilgiler 2. Kitap (Coğrafya) Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-364-738-6
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1.Baskı: Mayıs 2014, Ankara
Proje-Yayın Yönetmeni: Bahar Sarımehmetoğlu
Türkçe Redaksiyon: Cansel Işık Kahraman
Dizgi-Grafik Tasarım: Selda TUNÇ - Merve KOŞAR
Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No:13987
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ
Sevgili Öğretmen Adayları,
ÖABT SOSYAL BİLGİLER konu anlatımlı setimiz üç kitap hâlinde düzenlenmiştir. "Sosyal Bilgiler 2. Kitap" adlı yayınımız Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sosyal Bilgiler
Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi Coğrafya bölümü kapsamındaki soruları çözmek için gerekli
bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza
kılavuz olarak hazırlanmıştır.
Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı
maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.
Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla
pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak
uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.
Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.
Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet
içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...
Başarılar...
SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya,
Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları -Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji,
Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya
Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik
disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde
Alan Bilgisi Testi
Yaklaşık Yüzde
% 80
Soru Sayısı
1 - 40
a. Tarih
% 28
1 - 14
b. Coğrafya
% 20
15 - 24
c. Siyaset Bilimi
%8
25 - 28
d. Diğer Sosyal Bilim Alanları
% 24
29 - 40
(Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal
Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji,
Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim
Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat
ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim,
Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal
Proje Geliştirme)
Alan Eğitimi Testi
% 20
41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili
verilen bu bilgiler 2013 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek
olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM: COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ
COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ ............................................................................................................................. 5
Türkiye'de Coğrafyanın Gelişimi ............................................................................................................................ 7
COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ ................................................................................................................................... 8
A. Fiziki Coğrafya................................................................................................................................................... 8
1. Jeomorfoloji ................................................................................................................................................ 8
2. Klimatoloji ................................................................................................................................................... 8
3. Hidrografya ................................................................................................................................................. 8
4. Bitki Coğrafyası .......................................................................................................................................... 8
5. Zoocoğrafya................................................................................................................................................ 8
6. Toprak Coğrafyası ...................................................................................................................................... 8
7. Kartografya ................................................................................................................................................. 9
B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya ........................................................................................................................... 9
1. Nüfus Coğrafyası ........................................................................................................................................ 9
2. Yerleşme Coğrafyası .................................................................................................................................. 9
3. Siyasi Coğrafya .......................................................................................................................................... 9
4. Kültürel Coğrafya ........................................................................................................................................ 9
5. Ekonomik Coğrafya .................................................................................................................................... 9
Çözümlü Test ............................................................................................................................................................ 11
Çözümler .................................................................................................................................................................. 12
2. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA
EVREN ve DÜNYA ................................................................................................................................................... 15
Galaksiler (Gökadalar) ......................................................................................................................................... 15
Yıldızlar ................................................................................................................................................................ 15
Kuyruklu Yıldızlar.......................................................................................................................................... 15
Asteroitler............................................................................................................................................................. 16
Meteorit ve Meteorlar ........................................................................................................................................... 16
Karadelikler .......................................................................................................................................................... 16
Güneş ve Güneş Sistemi ..................................................................................................................................... 16
Ay ve Özellikleri ................................................................................................................................................... 19
vi
DÜNYA (YERYUVARLAĞI) ..................................................................................................................................... 20
Dünya'nın Şekli ve Sonuçları ............................................................................................................................... 20
Dünya'nın Hareketleri .......................................................................................................................................... 22
Yerel Saat ............................................................................................................................................................ 24
Yerel Saat Hesaplamaları ............................................................................................................................. 25
Uluslararası Saat (Saat Dilimleri)......................................................................................................................... 26
Ulusal Saat ................................................................................................................................................... 26
Tarih Değiştirme Çizgisi ................................................................................................................................ 26
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları .................................................................. 27
Eksen Eğikliği (Ekvator İle Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) ............................................................................. 28
Eksen Eğikliğinin Sonuçları .......................................................................................................................... 28
Güneş Işınlarının Yıl İçinde Dik Düştüğü Enlemlerin Değişmesi ......................................................................... 30
Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları .................................................................................................... 31
21 Mart ve 23 Eylül Durumu (Ekinokslar) ..................................................................................................... 31
21 Haziran Durumu (Yaz Solstisi)................................................................................................................. 32
21 Aralık Durumu (Kış Solstisi)..................................................................................................................... 32
Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama ..................................................................................................................... 33
KARTOGRAFYA (HARİTA BİLGİSİ) ....................................................................................................................... 35
UTM Koordinat Sistemi ........................................................................................................................................ 35
Harita ................................................................................................................................................................... 36
Harita Bilgisi İle İlgili Bazı Kavramlar ............................................................................................................ 38
Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma .......................................................................................................... 40
Eğim ............................................................................................................................................................. 42
Harita Çeşitleri .............................................................................................................................................. 43
Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi ................................................................ 45
COĞRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ ........................................................................................................................... 52
Matematik (Mutlak) Konum .................................................................................................................................. 52
1. Paraleller .................................................................................................................................................. 52
2. Meridyenler ............................................................................................................................................... 53
3. Enlem ....................................................................................................................................................... 54
4. Boylam...................................................................................................................................................... 55
Göreceli (Özel) Konum ........................................................................................................................................ 55
Coğrafi Bilgi Sistemi (Cbs) ve Uzaktan Algılama ................................................................................................. 56
JEOMORFOLOJİ (YERŞEKİLLERİ) ....................................................................................................................... 57
Dünya'nın İç Yapısı .............................................................................................................................................. 57
Yeryuvarlağının Yapısı .................................................................................................................................. 57
vii
Levha Hareketleri ......................................................................................................................................... 58
Kıtaların Kayması ......................................................................................................................................... 59
Jeolojik Zamanlar ......................................................................................................................................... 60
Yerkabuğunun Malzemesi (Taşlar) ............................................................................................................... 63
Yerşekillerinin Oluşumu ....................................................................................................................................... 66
Yerşekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yerşekillerini Oluşturan Kuvvetler ........................................................ 66
Yeryüzünde Ana Yerşekilleri ................................................................................................................................ 71
Dağlar ........................................................................................................................................................... 71
Ovalar ........................................................................................................................................................... 72
Platolar ......................................................................................................................................................... 73
BÜYÜK JEOMORFOLOJİK GRUPLAR .................................................................................................................. 76
Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) .......................................................................................................... 76
Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri ................................................................................................ 77
Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri ................................................................................................. 80
Kıyı Topografyası ................................................................................................................................................. 82
Dalga Aşındırma Şekilleri ............................................................................................................................. 83
Dalga Biriktirme Şekilleri............................................................................................................................... 83
Kıyı Tipleri ..................................................................................................................................................... 84
KARST TOPOGRAFYASI ........................................................................................................................................ 87
Karstik Aşındırma Şekilleri ................................................................................................................................... 87
1. Lapya ........................................................................................................................................................ 87
2. Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava)............................................................................................................... 88
3. Uvala ........................................................................................................................................................ 88
4. Polye......................................................................................................................................................... 88
5. Obruk ........................................................................................................................................................ 88
6. Düden (Su Yutan- Su Batan) .................................................................................................................... 88
7. Mağara ..................................................................................................................................................... 88
8. Doğal Tünel ve Köprü ............................................................................................................................... 89
9. Kör ve Kuru Vadiler................................................................................................................................... 89
Karstik Biriktirme Şekilleri .................................................................................................................................... 89
1. Traverten .................................................................................................................................................. 89
2. Sarkıt, Dikit ve Sütun ................................................................................................................................ 89
KURAK VE YARI KURAK BÖLGELER TOPOGRAFYASI ..................................................................................... 90
Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri................................................................................................ 90
1. Mantarkaya (Şahit Tepeler) ...................................................................................................................... 90
2. Tafoni ........................................................................................................................................................ 91
viii
3. Deflasyon Çukurları .................................................................................................................................. 91
4. Yardanglar ................................................................................................................................................ 91
5. Hamada ve Reg........................................................................................................................................ 91
6. Façetalı Çakıllar (Drei Konter) .................................................................................................................. 91
Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri ............................................................................................. 92
1. Kumullar (Kum Yığınları) .......................................................................................................................... 92
2. Lös ............................................................................................................................................................ 92
BUZUL TOPOGRAFYASI (GLASİYAL) ................................................................................................................... 93
Buzullar ................................................................................................................................................................ 93
Başlıca Buzul Tipleri ............................................................................................................................................ 94
Buzul Aşındırma Şekilleri ..................................................................................................................................... 94
1. Çizik, Oluk ve Çentikler ............................................................................................................................ 94
2. Sirkler (Buz Yalağı) ................................................................................................................................... 94
3. Buzul Vadileri (Tekne Vadi) ....................................................................................................................... 94
4. Asılı Vadiler............................................................................................................................................... 95
5. Fiyord........................................................................................................................................................ 95
6. Hörgüç Kayalar ......................................................................................................................................... 95
Buzul Biriktirme Şekilleri ...................................................................................................................................... 95
1. Moren ....................................................................................................................................................... 95
2. Sandur Ovası............................................................................................................................................ 95
3. Drumlinler ................................................................................................................................................. 96
4. Kame ........................................................................................................................................................ 96
5. Kettle (Söl) ................................................................................................................................................ 96
Buzul Çevresi Bölgeler Topografyası ................................................................................................................... 96
1. Erime Çukurları......................................................................................................................................... 96
2. Yoğurulmuş Topraklar ............................................................................................................................... 96
3. Çelenkli Topraklar ..................................................................................................................................... 96
4. Poligonal Topraklar (Taş Poligonları) ........................................................................................................ 96
5. Şeritli Toprakları (Taş Şeritleri).................................................................................................................. 96
6. Soliflüksiyon Taraçaları ............................................................................................................................. 96
VOLKAN TOPOGRAFYASI ..................................................................................................................................... 97
Volkan Tipleri ve Dünyada Volkanizmanın Dağılışı ............................................................................................. 98
a. Stromboli Volkan Tipi ................................................................................................................................ 98
b. Hawai Volkan Tipi ..................................................................................................................................... 98
c. Volcano Volkan Tipi .................................................................................................................................. 98
d. Pele Volkan Tipi ........................................................................................................................................ 98
Volkanizma İle İlgili Yerşekilleri ............................................................................................................................ 99
ix
1. Krater ve Kaldera...................................................................................................................................... 99
2. Maar ve Diatrema ..................................................................................................................................... 99
3. Volkanik Dom ve Kule............................................................................................................................... 99
4. Lav Volkanları ........................................................................................................................................... 99
5. Piroklastik Volkanlar ................................................................................................................................. 99
Volkan Topografyasında Aşındırma ve Biriktirme ................................................................................................ 99
1. Barrancos ................................................................................................................................................. 99
2. Planez....................................................................................................................................................... 99
3. Aşınım Kalderaları .................................................................................................................................... 99
4. Neck ve Dayk ........................................................................................................................................... 99
KLİMATOLOJİ - İKLİM BİLGİSİ ............................................................................................................................ 100
Atmosfer ............................................................................................................................................................ 101
Atmosferin Etkileri....................................................................................................................................... 101
Atmosferi Oluşturan Gazlar ........................................................................................................................ 102
Atmosferin Katları ....................................................................................................................................... 103
İKLİM ELEMANLARI ............................................................................................................................................. 103
Sıcaklık .............................................................................................................................................................. 103
Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler ................................................................................... 104
İzoterm Haritaları ........................................................................................................................................ 107
Basınç ................................................................................................................................................................ 109
Basıncın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler..................................................................................... 109
Alçak Basınç (Siklon).................................................................................................................................. 112
Yüksek Basınç (Antisiklon) ......................................................................................................................... 112
İzobar Haritaları .......................................................................................................................................... 113
Rüzgârlar ........................................................................................................................................................... 113
Rüzgârın Hızı.............................................................................................................................................. 113
Rüzgârın Yönü............................................................................................................................................ 114
Rüzgârın Esme Sıklığı (Rüzgâr Frekansı) .................................................................................................. 114
Rüzgâr Çeşitleri .......................................................................................................................................... 115
NEMLİLİK VE YAĞIŞ ............................................................................................................................................. 121
Nem ve Yağışlar ................................................................................................................................................ 121
1. Mutlak Nem (Salt Nemlilik) ..................................................................................................................... 121
2. Bağıl Nem (Nispi Nem) ........................................................................................................................... 121
Yoğunlaşma ....................................................................................................................................................... 122
Yoğunlaşma Şekilleri .................................................................................................................................. 122
Yağışlar .............................................................................................................................................................. 123
x
Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri ............................................................................................................. 123
Yağış Biçimleri ............................................................................................................................................ 124
Yağış Rejimi................................................................................................................................................ 125
Yeryüzünde Yağış Dağılışı.......................................................................................................................... 125
BUZ DEVİRLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ...................................................................................................... 126
BÜYÜK İKLİM TİPLERİ ........................................................................................................................................ 128
Başlıca Büyük İklim Tipleri ................................................................................................................................. 128
Ekvatoral İklim ............................................................................................................................................ 128
Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Subtropikal) ..................................................................................................... 129
HİDROGRAFYA (SULAR COĞRAFYASI)............................................................................................................. 135
1. Denizler ve Okyanuslar.................................................................................................................................. 135
A. Dalgalar .................................................................................................................................................. 136
B. Akıntılar .................................................................................................................................................. 136
C. Gel-Git (Med - Cezir).............................................................................................................................. 137
2. Akarsular........................................................................................................................................................ 138
Akarsu Rejimleri ......................................................................................................................................... 140
Drenaj Sistemleri ........................................................................................................................................ 140
Dünya'nın Önemli Akarsuları ...................................................................................................................... 142
3. Göller ............................................................................................................................................................. 145
A. Doğal Göller ........................................................................................................................................... 145
B. Yapay Göller (Barajlar) ........................................................................................................................... 145
Su Özelliklerine Göre Göller ....................................................................................................................... 146
4. Yer Altı Suları ................................................................................................................................................. 146
5. Kaynak Suları ................................................................................................................................................ 146
A. Artezyen Kaynaklar ................................................................................................................................ 146
B. Karstik Kaynaklar (Voklüz) ..................................................................................................................... 147
C. Fay Kaynakları ....................................................................................................................................... 147
D. Yamaç (Vadi) Kaynakları ........................................................................................................................ 147
E. Gayzer Kaynaklar................................................................................................................................... 148
F. Kaplıcalar ve Ilıcalar ............................................................................................................................... 148
Sulardan Faydalanma ................................................................................................................................ 149
Hidroelektrik Potansiyel .............................................................................................................................. 149
TOPRAK COĞRAFYASI ........................................................................................................................................ 150
Toprağın Özellikleri ve Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler ......................................................................... 151
1. Anakaya.................................................................................................................................................. 151
2. İklim ........................................................................................................................................................ 152
3. Yerşekilleri .............................................................................................................................................. 152
xi
4. Canlılar ................................................................................................................................................... 152
5. Zaman .................................................................................................................................................... 152
Toprak Türleri ..................................................................................................................................................... 152
1. Zonal (Yerli Kaya Toprakları) .................................................................................................................. 152
2. Azonal (Tasınmış Topraklar) ................................................................................................................... 153
3. İntrazonal ................................................................................................................................................ 153
Toprak Taksonomisi (1975) veya 7. Toprak Sınıflandırma Sistemi .................................................................... 154
1. Entisoller ................................................................................................................................................. 154
2. İnceptisoller ............................................................................................................................................ 154
3. Aridisoller ................................................................................................................................................ 154
4. Mollisoller................................................................................................................................................ 154
5. Spodosollar............................................................................................................................................. 154
6. Alfosiller .................................................................................................................................................. 154
7. Ultisoller .................................................................................................................................................. 154
8. Oxisoller.................................................................................................................................................. 154
9. Vertisoller ................................................................................................................................................ 155
10. Histosoller ............................................................................................................................................. 155
Heyelan.............................................................................................................................................................. 155
Heyelana Neden Olan Faktörler ................................................................................................................. 156
Erozyon.............................................................................................................................................................. 156
Erozyonu Artıran Faktörler ......................................................................................................................... 156
BİTKİ (VEJETASYON) COĞRAFYASI .................................................................................................................. 157
Bitkilerin Yetişme Koşulları ................................................................................................................................ 157
1. İklim ........................................................................................................................................................ 157
2. Yerşekilleri .............................................................................................................................................. 158
3. Toprak ..................................................................................................................................................... 159
4. Biyotik ..................................................................................................................................................... 159
Baslica Bitki Toplulukları .................................................................................................................................... 159
1. Ağaç Formasyonu................................................................................................................................... 159
2. Çalı Formasyonu .................................................................................................................................... 160
3. Ot Formasyonu ....................................................................................................................................... 160
Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 162
Çözümler ................................................................................................................................................................ 168
xii
3. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA
BEŞERÎ COĞRAFYA ............................................................................................................................................. 175
NÜFUS COĞRAFYASI .......................................................................................................................................... 178
Nüfusun Yapısı .................................................................................................................................................. 179
Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri............................................................................................................ 180
Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ............................................................................................................... 182
Nüfusun Eğitim Durumu ............................................................................................................................. 183
Çalısan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı ............................................................................. 183
Kırsal - Kentsel Nüfus ................................................................................................................................. 184
Nüfus Artışı ........................................................................................................................................................ 184
Dünya Nüfus Artışı ve Artışla İlgili Bazı Görüşler ....................................................................................... 184
Hızlı Nüfus Artışının Sonuçları ................................................................................................................... 185
Nüfus Artışı İle İlgili Görüşler ...................................................................................................................... 186
Kıtalarda ve Bazı Ülkelerde Nüfus ve Nüfus Artış Oranı ............................................................................ 187
Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler ................................................................... 189
Nüfus Yoğunluğu Kavramları ............................................................................................................................. 191
1. Aritmik Nüfus Yoğunluğu ........................................................................................................................ 191
2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...................................................................................................................... 191
3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu .................................................................................................................... 191
Nüfus Politikaları ................................................................................................................................................ 192
GÖÇLER ................................................................................................................................................................ 193
Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler ............................................................................................................ 193
Kavimler Göçü ............................................................................................................................................ 193
Göçlerin Nedenleri ............................................................................................................................................. 194
1. Ekonomik Nedenler ................................................................................................................................ 194
2. Doğal Nedenler....................................................................................................................................... 194
3. Siyasi Nedenler ...................................................................................................................................... 194
4. Sosyal Nedenler ..................................................................................................................................... 194
Göçlerin Sonuçları ............................................................................................................................................. 195
Gidilen Yere Göre Göçler ................................................................................................................................... 195
A. İç Göçler ................................................................................................................................................. 195
B. Dış Göçler .............................................................................................................................................. 195
Kalma Süresine Göre Göçler ............................................................................................................................. 195
A. Geçici (Mevsimlik) Göçler ...................................................................................................................... 195
B. Sürekli Göçler......................................................................................................................................... 195
Beyin Göçü ........................................................................................................................................................ 195
xiii
YERLEŞME COĞRAFYASI ................................................................................................................................... 196
Yerleşmenin Tarihçesi ........................................................................................................................................ 197
1. Mağaralar ve Ağaç Kovukları ................................................................................................................. 197
2. Yerleşik Hayat ve Tarım Şehirleri ............................................................................................................ 197
3. Ticaret Şehirleri ...................................................................................................................................... 197
4. Liman Şehirleri........................................................................................................................................ 197
5. İdari Şehirler ........................................................................................................................................... 197
6. Dinî Şehirler ............................................................................................................................................ 198
7. Maden Şehirleri ...................................................................................................................................... 198
8. Sanayi Şehirleri ...................................................................................................................................... 198
9. Turizm Şehirleri ...................................................................................................................................... 198
10. Teknoloji Şehirleri ................................................................................................................................. 198
Yerleşmelerin Sınıflandırılması .......................................................................................................................... 199
Kırsal Yerleşmeler ...................................................................................................................................... 199
Kent Yerleşmeleri ....................................................................................................................................... 207
EKONOMİK COĞRAFYA ...................................................................................................................................... 213
Gelismişlik ve Az Gelişmişlik ............................................................................................................................. 213
Küreselleşen Ekonomi ....................................................................................................................................... 217
Ekonomik Faaliyet Türleri .................................................................................................................................. 218
Tarım Faaliyetleri ........................................................................................................................................ 219
Hayvancılık ................................................................................................................................................. 230
Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ..................................................................................................... 232
Madenler..................................................................................................................................................... 233
Enerji Kaynakları ........................................................................................................................................ 238
Ulaşım ........................................................................................................................................................ 244
Turizm ......................................................................................................................................................... 249
Sanayi......................................................................................................................................................... 252
Ticaret ......................................................................................................................................................... 259
Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 262
Çözümler ................................................................................................................................................................ 266
4. BÖLÜM: SİYASİ COĞRAFYA
SİYASİ COĞRAFYA ............................................................................................................................................... 271
Siyasi Coğrafyanın Gelişimi ve Jeopolitik Teoriler ............................................................................................. 273
1. Kara Hâkimiyet Teorisi ............................................................................................................................ 273
2. Kenar Kuşak Teorisi................................................................................................................................ 274
3. Deniz Hâkimiyet Teorisi .......................................................................................................................... 274
xiv
4. Hava Hâkimiyet Teorisi ........................................................................................................................... 275
5. Merkezî Türk Hâkimiyet Teorisi .............................................................................................................. 275
6. Uzay Hâkimiyet Teorisi ........................................................................................................................... 275
7. Tarihin Sonu Teorisi ................................................................................................................................ 275
8. Medeniyetler Çatışması Teorisi .............................................................................................................. 276
9. Medeniyetlerin Bütünleşmesi Teorisi ...................................................................................................... 276
10. Büyük Satranç Tahtası Teorisi .............................................................................................................. 276
11. Eksen Ülkeler Hâkimiyet Teorisi ........................................................................................................... 276
12. Entrika Çemberi Teorisi ........................................................................................................................ 276
Siyasi Coğrafyada Organizasyonlar: Devlet, Millet, Millî Devlet ........................................................................ 277
Devletin Karakteristik Özellikleri ................................................................................................................. 277
Devlet ve Ulus ............................................................................................................................................ 277
Millî Devletlerin Ortaya Çıkışı ..................................................................................................................... 278
Millet ve Millî Devlet .................................................................................................................................... 278
Millî Olmayan Devletler............................................................................................................................... 278
Devletlerin Sınıflandırılması ............................................................................................................................... 279
1. Etki Alanlarına Göre Devletler ................................................................................................................ 279
2. Alanlarına Göre Devletler ....................................................................................................................... 280
3. Biçimlerine (Şekillerine) Göre Devletler .................................................................................................. 280
4. Gelişmişlik Seviyelerine Göre Devletler.................................................................................................. 281
5. Günümüzde Var Olmayan Devletler ....................................................................................................... 281
Özelliği Olan Bölgeler ve Devletlerin Fizyografik Sınıflandırılması ............................................................. 281
Dünyada Güç Mücadeleleri ............................................................................................................................... 288
Devletler Arasında Güç Mücadelesi ........................................................................................................... 288
Milletlerarası Güç Mücadelesi .................................................................................................................... 288
Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ............................................................................................................................ 289
Kafkasya ..................................................................................................................................................... 289
Orta Asya.................................................................................................................................................... 290
Afrika .......................................................................................................................................................... 290
Pakt ve Birlikler .................................................................................................................................................. 290
Birleşmiş Milletler........................................................................................................................................ 290
Avrupa Birliği (AB) ...................................................................................................................................... 291
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teskilatı (KEİ) ............................................................................................... 291
Arap Birliği (Arap Ligi)................................................................................................................................. 291
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) .......................................................................................................... 291
İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) ................................................................................................ 292
G7 ve G8 Ülkeleri ....................................................................................................................................... 292
xv
Gelişmekte Olan 8 Ülke (D8) ...................................................................................................................... 292
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) .................................................................................................. 292
İslam İş Birliği Örgütü (İİÖ) ......................................................................................................................... 292
Sangay İş Birliği Örgütü .............................................................................................................................. 292
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Anlaşması .............................................................................. 293
Kanallar ve Boğazlar.......................................................................................................................................... 294
Amerika Birleşik Devletleri ................................................................................................................................. 297
Rusya Federasyonu........................................................................................................................................... 298
Hindistan ............................................................................................................................................................ 299
İngiltere .............................................................................................................................................................. 300
Fransa................................................................................................................................................................ 301
Hollanda............................................................................................................................................................. 302
Çin Halk Cumhuriyeti ......................................................................................................................................... 303
Japonya ............................................................................................................................................................. 304
Almanya ............................................................................................................................................................. 305
Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 306
Çözümler ................................................................................................................................................................ 311
5. BÖLÜM: İNSAN - DOĞA ETKİLEŞİMİ KORUMA ALANLARI
İNSANIN DOĞAYA MÜDAHALELERİ ................................................................................................................... 317
DOĞANIN İNSANA ETKİLERİ .............................................................................................................................. 318
DOĞAL AFETLER ................................................................................................................................................. 319
Yer Kökenli (Jeolojik) Afetler .............................................................................................................................. 319
Atmosfer Kökenli (Meteorolojik) Afetler ............................................................................................................. 319
JEOLOJİK AFETLER ............................................................................................................................................ 320
Heyelan.............................................................................................................................................................. 320
Deprem .............................................................................................................................................................. 321
Kaya Düşmesi.................................................................................................................................................... 322
METEOROLOJİK AFETLER ................................................................................................................................. 323
Çığ ..................................................................................................................................................................... 323
Aşırı Kar ............................................................................................................................................................. 324
Sel ve Su Baskını .............................................................................................................................................. 324
Kuraklık .............................................................................................................................................................. 325
Don .................................................................................................................................................................... 325
Dolu ................................................................................................................................................................... 326
Tipi ..................................................................................................................................................................... 326
Fırtına ................................................................................................................................................................ 326
xvi
Sis ...................................................................................................................................................................... 327
Yıldırım Düşmesi ............................................................................................................................................... 327
Orman Yangını................................................................................................................................................... 328
Türkiye'de Korunan Alanlar ve Turizm.................................................................................................................... 329
Millî Park Oluşturma Konusunda Öngörülen Hususlar ...................................................................................... 329
Türkiye'deki Millî Parklar .................................................................................................................................... 330
Diğer Koruma Statüleri ...................................................................................................................................... 335
Türkiye'nin UNESCO Dünya Miras Listesi'nde Yer Alan Değerleri .................................................................... 337
Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 338
Çözümler ................................................................................................................................................................ 340
6. BÖLÜM: TÜRKİYE COĞRAFYASI
TÜRKİYE'NİN COĞRAFİ KONUMU ...................................................................................................................... 343
Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları ...................................................................................... 343
Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları.............................................................................................................. 344
Özel Tarihlerde Türkiye ...................................................................................................................................... 345
Türkiye'de Ortak Saat Kavramı.......................................................................................................................... 346
TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK KONUMU ................................................................................................................. 347
MEDENİYETLERİN ÇIKIŞ NOKTASI TÜRKİYE ................................................................................................... 348
Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları .......................................................................... 348
TÜRKİYE'NİN SINIRLARI ...................................................................................................................................... 349
TÜRKİYE'NiN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ ............................................................................................................. 351
Jeolojik Zamanlarda Türkiye .............................................................................................................................. 351
Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik).............................................................................................................. 351
İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik)................................................................................................................ 351
Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) .............................................................................................................. 351
Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)........................................................................................................ 351
Türkiye'de Orojenik Hareketler .......................................................................................................................... 353
Türkiye'de Epirojenik Hareketler ........................................................................................................................ 353
Türkiye'de Volkanizma ....................................................................................................................................... 354
Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar .......................................................................................... 355
Türkiye'de Depremler ........................................................................................................................................ 356
I. Dereceden Deprem Alanları .................................................................................................................... 356
TÜRKİYE'DE YERYÜZÜ SEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ........................................................................ 357
TÜRKİYE'NİN BAZI OVALARI VE PLATOLARI ................................................................................................... 358
TÜRKİYE'NİN OVALARI ........................................................................................................................................ 358
Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar............................................................................................ 358
xvii
A. Kıyı Ovaları ............................................................................................................................................ 358
B. İç Ovalar ................................................................................................................................................. 359
TÜRKİYE'NİN PLATOLARI ................................................................................................................................... 359
TÜRKİYE'DE ÇÖZÜLME ....................................................................................................................................... 359
1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme ........................................................................................................................... 359
2. Kimyasal Çözülme ......................................................................................................................................... 360
TÜRKİYE'DE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ .......................................................................................................... 360
1. Zonal Topraklar .............................................................................................................................................. 360
2. İntrazonal Topraklar ....................................................................................................................................... 361
3. Azonal Topraklar ............................................................................................................................................ 361
TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ................................................................................................ 362
TÜRKİYE'DE HEYELAN ........................................................................................................................................ 362
TÜRKİYE'DE EROZYON ....................................................................................................................................... 362
TÜRKİYE AKARSULARI ....................................................................................................................................... 364
Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri.............................................................................................................. 364
Türkiye'deki Akarsu Havzaları ........................................................................................................................... 364
Türkiye'deki Başlıca Akarsular........................................................................................................................... 365
Türkiye Akarsularının Rejimleri .......................................................................................................................... 365
A. Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular ................................................................................................... 365
B. Kar ve Buz Suları İle Beslenen Akarsular .............................................................................................. 365
C. Kaynak Suları İle Beslenen Akarsular.................................................................................................... 366
D. Gölden Çıkan Akarsular (Göl Ayağı)...................................................................................................... 366
E. Karma Rejimli Akarsular......................................................................................................................... 366
Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri .......................................................................................... 366
Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri ............................................................................ 366
Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri.............................................................................. 368
TÜRKİYE'DE RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER ............................................................................... 369
TÜRKİYE'DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .................................................................................. 370
Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri ................................................................................................................. 370
1. Sirkler (Buz Yalağı) ................................................................................................................................. 370
2. Buzul Vadiler (Tekne Vadiler) .................................................................................................................. 370
Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri................................................................................................................... 370
Moren ......................................................................................................................................................... 370
TÜRKİYE'NİN YER ALTI SULARI VE KAYNAKLARI ........................................................................................... 371
Türkiye'nin Kaynakları ....................................................................................................................................... 371
1. Artezyen Kaynaklar ................................................................................................................................ 371
2. Karstik Kaynaklar (Voklüz)...................................................................................................................... 371
3. Fay Kaynakları........................................................................................................................................ 371
xviii
4. Yamaç Kaynakları................................................................................................................................... 372
Türkiye'nin Kaplıca ve Ilıcaları ........................................................................................................................... 372
TÜRKİYE'DE KARSTİK ŞEKİLLERİ ..................................................................................................................... 372
Türkiye'de Karstik Arazilerin Dağılışı ................................................................................................................. 373
Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri ............................................................................................................... 373
1. Lapya ...................................................................................................................................................... 373
2. Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava)............................................................................................................. 374
3. Uvala ...................................................................................................................................................... 374
4. Polye....................................................................................................................................................... 374
5. Obruk ..................................................................................................................................................... 374
6. Düden (Su yutan - Su batan) .................................................................................................................. 374
7. Mağara ................................................................................................................................................... 374
Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri ................................................................................................................. 375
1. Traverten ................................................................................................................................................ 375
2. Sarkıt, Dikit ve Sütun .............................................................................................................................. 375
TÜRKİYE'DE DALGALARIN VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER.................................................... 375
Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri ................................................................................................................. 375
Falez (Yalıyar) ............................................................................................................................................ 375
Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri .................................................................................................................. 376
1. Kumsallar................................................................................................................................................ 376
2. Kıyı Oku (Kıyı Kordonu).......................................................................................................................... 376
3. Lagün (Kıyı Set Gölü - Deniz Kulağı) ..................................................................................................... 376
4. Tombolo (Saplı Ada) ............................................................................................................................... 376
TÜRKİYE'DE KIYI TİPLERİ ................................................................................................................................... 377
1. Boyuna Kıyılar ............................................................................................................................................... 377
2. Enine Kıyılar .................................................................................................................................................. 377
3. Ria Tipi Kıyılar ............................................................................................................................................... 377
4. Dalmaçya Tipi Kıyılar ..................................................................................................................................... 377
5. Limanlı Kıyılar ................................................................................................................................................ 378
TÜRKİYE'DE GÖLLER .......................................................................................................................................... 378
A. Doğal Göller .................................................................................................................................................. 379
1. Yerli Kaya Gölleri .................................................................................................................................... 379
2. Set Gölleri ............................................................................................................................................... 379
B. Yapay (Baraj) Göller ...................................................................................................................................... 380
TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI ............................. 381
Matematik Konumun İklime Etkisi ...................................................................................................................... 381
Özel Konumun İklime Etkisi ............................................................................................................................... 381
a. Etrafındaki Denizlerin Etkisi .................................................................................................................... 381
xix
b. Yükselti ................................................................................................................................................... 381
c. Dağların Uzanışı ..................................................................................................................................... 381
d. Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi .................................................................................................. 381
e. Bakı ........................................................................................................................................................ 381
TÜRKİYE'DE SICAKLIK ........................................................................................................................................ 382
Türkiye'nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ...................................................................................................... 382
Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ................................................................................................. 382
Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ............................................................................................ 383
Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkları ........................................................................................................................... 383
TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ ............................................................................................... 383
TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN RÜZGÂRLAR .............................................................................................................. 384
TÜRKİYE'DE NEM VE YAĞIŞ ............................................................................................................................... 385
Oluşumuna Göre Yağış Çeşitleri ....................................................................................................................... 385
Türkiye'de Yağışın Fazla Olduğu Yerler ..................................................................................................... 385
Türkiye'de Yağışın Az Olduğu Yerler .......................................................................................................... 385
TÜRKİYE'DE İKLİM TİPLERİ ................................................................................................................................ 386
Karadeniz İklimi ................................................................................................................................................. 386
Akdeniz İklimi ..................................................................................................................................................... 387
Karasal İklim ...................................................................................................................................................... 387
Sert Karasal İklim ....................................................................................................................................... 387
Step İklimi ................................................................................................................................................... 388
TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ .............................................................................................................................. 388
1. Ormanlar ........................................................................................................................................................ 388
2. Maki ............................................................................................................................................................... 389
3. Bozkır............................................................................................................................................................. 390
4. Yüksek Dağ Çayırlar ...................................................................................................................................... 390
TÜRKİYE'DE NÜFUS VE YERLEŞME .................................................................................................................. 392
Türkiye'de Nüfus Sayımları................................................................................................................................ 392
Nüfus Artışı ve Sonuçları ................................................................................................................................... 392
Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler ............................................................................................. 394
1. Doğal Faktörler ....................................................................................................................................... 394
2. Beşerî ve Ekonomik Faktörler ................................................................................................................ 395
Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler ......................................................................................................... 395
Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler ............................................................................................................... 396
Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları ........................................................................................................................... 396
1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ..................................................................................................................... 396
2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...................................................................................................................... 397
3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu .................................................................................................................... 397
xx
Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) .............................................................................................398
1. Türkiye'de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .............................................................................398
2. Türkiye'de Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ......................................................................................400
3. Türkiye'de Çalısan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı ....................................................400
4. Türkiye'de Nüfusun Eğitim Durumu .....................................................................................................400
5. Türkiye'de Kırsal - Kentsel Nüfus ........................................................................................................401
Türkiye'de Nüfus Politikaları ...........................................................................................................................402
Gelecekte Türkiye Nüfusu ..............................................................................................................................403
TÜRKİYE'DE GÖÇLER ......................................................................................................................................403
1. Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler ..........................................................................................................403
2. Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler .............................................................................................................404
İç Göçler ..................................................................................................................................................404
Dış Göçler................................................................................................................................................405
3. Türkiye'de Zamana Göre Göçler ................................................................................................................405
Sürekli Göçler ..........................................................................................................................................405
Mevsimlik Göçler .....................................................................................................................................405
TÜRKİYE'DE YERLEŞME ..................................................................................................................................406
Yerleşmenin Tarihçesi .....................................................................................................................................406
Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ......................................................................................................408
1. Beşerî ve Ekonomik Faktörler .............................................................................................................408
2. Fiziki Faktörler .....................................................................................................................................408
Türkiye'de Yerleşme Şekilleri ..........................................................................................................................408
Yerleşmelerin Sınıflandırılması .......................................................................................................................408
A. Köy Altı Yerleşmeleri ...........................................................................................................................410
B. Kent Yerleşmeleri ................................................................................................................................413
Türkiye'de Mesken Tipleri ...............................................................................................................................416
1. Ahşap Meskenler .................................................................................................................................416
2. Toprak (Kerpiç) Meskenler...................................................................................................................416
3. Taş Meskenler .....................................................................................................................................416
TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI ........................................................................................................418
Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ...................................................................................................418
A.Coğrafi Konum .....................................................................................................................................418
B. Yerşekilleri ...........................................................................................................................................418
C.İklim......................................................................................................................................................418
D. Nüfus Yerleşme ...................................................................................................................................419
TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI ......................................................................................................................419
Türkiye'de Yerşekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri .......................................................................................419
xxi
TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ................................................................................................ 420
TÜRKİYE'DE TARIM (ZİRAAT) ............................................................................................................................. 421
Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler ...................................................................................................... 421
A. İklim ........................................................................................................................................................ 421
B. Yerşekilleri .............................................................................................................................................. 422
Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler ..................................................................................................... 422
1. Sulama ................................................................................................................................................... 422
2. Tarımda Makine Kullanımı ...................................................................................................................... 422
3. Gübreleme .............................................................................................................................................. 422
4. Tohum Islahı ........................................................................................................................................... 422
5. Toprak ve Bakımı .................................................................................................................................... 422
6. Zirai mücadele (İlaçlama) ....................................................................................................................... 422
7. Tarımı Desteleyen Kuruluşlar ................................................................................................................. 423
8. Pazarlama .............................................................................................................................................. 423
Bitkisel Üretim .................................................................................................................................................... 423
Tahıllar ........................................................................................................................................................ 423
Baklagiller ................................................................................................................................................... 425
Sanayi Bitkileri ............................................................................................................................................ 426
Yağ Bitkileri ................................................................................................................................................. 427
Yem Bitkileri ................................................................................................................................................ 428
Meyvecilik ................................................................................................................................................... 428
Sebzecilik ................................................................................................................................................... 430
Seracılık...................................................................................................................................................... 430
Turfandacılık ............................................................................................................................................... 430
TÜRKİYE'DE HAYVANCILIK ................................................................................................................................. 430
Hayvancılığı Etkileyen Faktörler ........................................................................................................................ 431
Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı ................................................................................................... 431
1. Küçükbaş Hayvancılık ............................................................................................................................ 431
2. Büyükbaş Hayvancılık ............................................................................................................................ 432
3. Kümes Hayvancılığı................................................................................................................................ 433
4. İpek Böcekçiliği ....................................................................................................................................... 433
5. Arıcılık..................................................................................................................................................... 433
6. Su Ürünleri.............................................................................................................................................. 433
TÜRKİYE'DE ORMANCILIK .................................................................................................................................. 434
Ormanlardan Yararlanma ve Orman Ürünleri .................................................................................................... 434
Ormancılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi ........................................................................................ 434
TÜRKiYE'DE MADENLER .................................................................................................................................... 435
xxii
Madenciliğin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi ........................................................................................ 438
TÜRKiYE'DE ENERJi ............................................................................................................................................ 438
Türkiye'de Enerji Kaynakları .............................................................................................................................. 440
Taşkömürü .................................................................................................................................................. 440
Linyit ........................................................................................................................................................... 440
Petrol .......................................................................................................................................................... 441
Doğalgaz .................................................................................................................................................... 441
Rüzgâr Gücü .............................................................................................................................................. 441
Güneş Enerjisi ............................................................................................................................................ 442
Jeotermal Enerji.......................................................................................................................................... 442
Nükleer Enerji (Radyoaktif mineraller) ........................................................................................................ 442
TÜRKİYE'DE SANAYİ............................................................................................................................................ 442
Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi ............................................................................................ 443
Türkiye'de Sanayinin Gelişimi............................................................................................................................ 443
Sanayide Planlı Devre ....................................................................................................................................... 444
Sanayi Kolları..................................................................................................................................................... 445
Besin Sanayii .............................................................................................................................................. 445
Un ve Unlu Mamüller Sanayii ..................................................................................................................... 445
Şeker Sanayii ............................................................................................................................................. 446
Çay Sanayii ................................................................................................................................................ 446
Yağ Sanayii................................................................................................................................................. 446
Süt ve Süt Ürünleri Sanayii......................................................................................................................... 446
Konserve Sanayii........................................................................................................................................ 446
Tütün ve İspirtolu İçki Sanayii ..................................................................................................................... 446
Dokuma, Deri ve Giyim Eşyası Sanayii ...................................................................................................... 446
Maden Sanayii ............................................................................................................................................ 447
Makine Sanayii ........................................................................................................................................... 447
Petro - Kimya Sanayii ................................................................................................................................. 447
Çimento, Cam ve Seramik Sanayii ............................................................................................................. 447
Orman Ürünleri Sanayii .............................................................................................................................. 447
TÜRKİYE'DE ULAŞIM ........................................................................................................................................... 448
Türkiye'de Ulaşımı Etkileyen Doğal ve Beşerî Faktörler.................................................................................... 448
Doğal Faktörler ........................................................................................................................................... 448
Beşerî ve Ekonomik Faktörler .................................................................................................................... 448
TÜRKİYE'DE TİCARET ......................................................................................................................................... 451
İç Ticaret ............................................................................................................................................................ 451
Dış Ticaret ......................................................................................................................................................... 452
xxiii
Transit Ticaret .................................................................................................................................................... 453
Serbest Ticaret Bölgeleri ................................................................................................................................... 453
Ülkemizde Serbest Ticaret Bölgeleri .................................................................................................................. 454
TÜRKİYE'DE BORU HATLARI .............................................................................................................................. 454
Türkiye İçinde Boru Hatları ................................................................................................................................ 455
Doğalgaz Boru Hatları ................................................................................................................................ 455
Doğalgaz Yer Altı Depolama Tesisleri ........................................................................................................ 455
TÜRKİYE'DE KÜLTÜR VE TURİZM ...................................................................................................................... 456
Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler ............................................................................................................... 456
Doğal Faktörler ........................................................................................................................................... 456
Beşerî Faktörler .......................................................................................................................................... 456
Türkiye'nin Turistik Değerleri ............................................................................................................................. 457
A. Doğal Güzellikler .................................................................................................................................... 457
B. Tarihî Değerler........................................................................................................................................ 458
TÜRKİYE'DE HİZMET SEKTÖRÜ ......................................................................................................................... 459
İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) ............................................................................. 460
BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ .................................................................................................................. 462
Zonguldak - Bartin - Karübük (ZBK) Projesi ...................................................................................................... 463
Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) ..................................................................................................................... 463
Yesilirmak Havzasi Gelisim Projesi .................................................................................................................... 463
Doğu Anadolu Projesi (DAP) ............................................................................................................................. 463
GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) .................................................................................................................. 464
Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 465
Çözümler ................................................................................................................................................................ 473
KAYNAKLAR ......................................................................................................................................................... 477
I. KISIM
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM
COĞRAFYANIN TANIMI,
TARİHİ VE BÖLÜMLERİ
5
COĞRAFYA'NIN TANIMI VE TARİHİ
Coğrafya; insanla doğal çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi ilkeleriyle inceleyen ve sonuçlarını bir bütün hâlinde sunan
bilimdir. Bu ilkeler neden, dağılış ve sonuçtur. Örneğin depremi ele alalım. Deprem nedir ve nasıl oluşur, yeryüzünde
deprem riski nerelerde az ve fazladır ve deprem sonucunda doğal çevre ve insan bundan nasıl etkilenir? İşte bu soruların cevapları; neden, dağılış ve sonuç ilkelerinin cevaplarıdır.
Coğrafya hakkında ilk çalışmalar milattan binlerce yıl önce yapılmıştır. MÖ 2700 yılında Sümerlilerden kalma tuğla üzerine yapılmış bir dünya haritası bulunmuştur. Başka bir haritada II. Ramses Dönemi'nden kalmadır. Bu haritada bir altın
madeninin yeri gösterilmektedir.
Coğrafya terimini ilk kez Eski Çağ Yunan düşürlerinden Eratosthenes (MÖ 275-195) yazdığı eserinin adında kullanmıştır. Eserinin adı Geographika'dır. Geographie yerin tasviri demektir. Zaten bu dönemlerde Coğrafya daha çok
seyyahlar (gezginler), politikacılar ve tarihçilerle birlikte anılıyordu.
İbn-i Haldun'un "Coğrafya kaderdir." ifadesi yaşadığı dönemin coğrafyaya bakış açısını gösterir. Erol Tümertekin "Bir
beşerî bilim olan coğrafya insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiştirmekte olduğu yeryüzünü inceler." demiştir.
Yukarıda verilen bu tanımlarda olduğu gibi eski çağlardan günümüze kadar coğrafya tanımlanırken insan ve doğal
ortamın açıklanmasına vurgu vardır. Bu sebeple coğrafyanın konusunun bir boyutunu insan, bir boyutunu doğal çevre
(ortam) oluşturmaktadır.
Varenius (1622-1649) coğrafyayı teoloji ile bağlantı görüşünden ayırmış ve öne sürdüğü "temel birlik" fikrini bütün
mekân olguları arasındaki bir dizi sıkı bağların meydana getirdiği tek bir yerküre sistemiyle açıklamaya çalışmıştır.
Varenius yaptığı sınıflandırma ile olaylara önce tüm dünya ile ilgili genel, ikinci olarak belirli ülkelerle ilgili özel, üçüncü
olarak ülkelerin içindeki daha küçük olanlarla ilgili korografik ve yereli anlatan topografik düzeylerde bakıyordu. Coğrafya
yalnızca tüm dünyaya değil, her bir yerle ayrı ayrı ilgiliydi. (Özgüç - Tümertekin 2010)
Günümüzdeki modern coğrafi görüşün temelleri 19.yy. başlarında Alman coğrafyacılar Humboldt, Carl Ritter ve Frideric
Ratzel tarafından atılmıştır. (Doğanay 2013) Bunlardan Humboldt fiziki coğrafyanın, Ritter ve Ratzel de beşerî coğrafyanın kurucuları sayılır. Tarih boyunca coğrafya ile ilgili görüşler ve eserler aşağıdaki gibidir.
ESKİ ÇAĞ'DA: Herodot, Tales, Aristo, Eratosthenes, Strabon ve Batlamyus coğrafya ile ilgili eserler verenlerdir. Bu
dönemde coğrafi bilgiler çoğunlukla gezi ve tasvirler ile basit planlar ve haritalara dayanıyordu.
Thales (MÖ 640-546); İlk Çağ'ın ilk coğrafyacısıdır. Yunan medeniyetinin hâkim olduğu yerlerin coğrafi özelliklerini
araştırmış, yeryüzünün ölçülebileceği fikrini ileri sürmüştür. Gemicilerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır.
Herodot (MÖ 484-425): Kuzey Afrika, İran, Yunanistan, İtalya ve Hindistan'a kadar uzanan sahayı gezmiş, burada gördükleriyle "Herodot Tarihini" yazmıştır. "Mısır Nil'in hediyesidir." sözüyle neden-sonuç ilişkisi kurma özelliğine vurgu
yapmıştır. Ayrıca gemiciler ve gezginlerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır.
Herodot'un Dünya Haritası
Aristo (MÖ 384-322): Siyaset, felsefe ve matematik alanında çalışma yapmış, aynı zamanda coğrafyaya da katkıda
bulunmuştur. Dünya'nın küre olduğunu savunmuştur. "Doğal zenginliği yetersiz yerlerde devlet kurmak zordur." sözü ile
çevreci görüşün babasıdır.
6
Eratosthenes (MÖ 176-194): Coğrafya sözcüğünü ilk defa Geographika adlı eserinde kullanmıştır. Büyük İskender'in
seferleri sırasında yeryüzünün hızla genişleyen alanlarını belirleyip haritasını yapmıştır. İskenderiye ile Asvan (Syene)
arasında çalışma yaparak dünyanını çevresini hesaplamıştır.
Strabon (MÖ 64-MS 21): Amasya'da doğmuştur. İyi öğrenim görmüştür. Gezdiği yerlerin tarihî, coğrafi ve sosyolojik özelliklerini 17 ciltlik Geographika adlı eserinde
anlatmıştır.
Batlamyus (MS 108-168): Yunan coğrafyacıdır. Mısır'da
eğitim görmüştür. Coğrafya Rehberi ve Büyük Gök Sistematiği adlı eserleri vardır. İlk Çağ ile Orta Çağ arasında köprüdür. İslam dünyasında bu kitabı ünlüdür. Ünlü bir haritası
vardır. Uzun süre Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Macellan, Batlamyus'un eserlerinden faydalanmışlardır.
ORTA ÇAĞ'DA: Mesudi, Biruni, İbni-Battuta, İbn-i Haldun gibi
daha çok İslam dünyasının bilim adamları coğrafya ile ilgilenmişlerdir. İslam dünyasında, eski çağlardaki eserler tercüme edilerek
bunlardan faydanılmıştır. Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk
adlı kitabında harita vardır. Bu çağda Avrupa'da kilisenin baskısı
ile bilimsel çalışmalar yapılmamıştır.
Mesudi: Bağdatlıdır. Seyahatnamesi vardır. Güney ve Güneydoğu Asya, Kafkasya, İran, Suriye, İspanya ve Kuzey Afrika ülkelerini
gezmiştir.
Divanü Lugati't-Türk'teki Dünya Haritası
İdrisi: İslam dünyasının Arap coğrafyacısıdır. Endülüs ekolündendir. Akdeniz ülkelerini ve İngiltere'yi gezmiş, Sicilya'da
Kral II. Ruggiero'nun Palermo'daki sarayına yerleşmiş ve bu alanda eserler vermiştir. Arapların Batlamyusu denir.
İbn-Haldun: Orta Çağ'ın siyasi coğrafyacısıdır. Tarihçi ve sosyologdur. Devletler ile ilgili eserler vermiş, devletler ve
kuruldukları coğrafya ile ilgisini araştırmıştır. Aristoya benzer görüşler ileri sürmüştür. Mukkaddime adlı eseri vardır.
Uluğ Bey: Timur'un torunudur. Semerkand'da medreseler yaptırmıştır. Astronomi, tarih ve matematik alanında çalışmalar yapmıştır. Öğrencisi Ali Kuşçu'dur. Ali Kuşçu, Uluğ Bey'in ölümünden sonra İstanbul'a gelip Fatih Sultan Mehmet'in
hizmetinde çalışmaya başlamıştır. Fethiye adlı kitabı vardır.
Yeni Çağ'da: Avrupa'da Rönesans ile pozitif bilimler önem kazanmış ayrıca yeni kıtalar keşfedilmiştir. Çok uzun yolculuklar yapılmış, Amerika, Avustralya ve adalar keşfedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı'da Piri Reis, Katip Çelebi ve Evliya
Çelebi'nin eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.
7
Bu çağda Coğrafi Keşifler coğrafyaya damga vurmuştur. Portekizli Bartelmi
Diaz Ümit Burnu'na, Kristof Kolomb Amerika'ya, Vasco da Gama Hindistan'a
ulaşmıştır. Magellan okyanus ötesi seyahatler yapmış ve dünyayı dolaşmıştır.
Bu dönemde Osmanlı'da Piri Reis, "Kitabı Bahriye" adlı kitabında coğrafi bilgiler vermiş ve harita çizmiştir. Kitabında ve haritasında Akdeniz'i
anlatmıştır. Kristof Kolomb'dan ve Avrupalı gezginlerden ve korsanlardan
faydalanmıştır. Ayrıca Katip Çelebi'nin "Cihannüma" ve Evliya Çelebi'nin
"Seyahatname" adlı eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.
YAKIN ÇAĞ'DA: Bu dönemde modern coğrafya alanında çalışmalar başlamıştır. Ayrıca coğrafyanın bilimsel alanda gerçek kimliğine kavuşmaya
başlaması bu dönemdedir. Bu dönemin başlarında Avrupalı bilim adamları
birçok yeni yerler keşfetmişlerdir.
Mackenzie (1764-1820) Kanada'daki gölleri ve ABD'nin batısındaki yerleri
bulmuştur.
W. Clark (1770-1835) ile Meriwether Lewis (1774-1809) ABD'yi doğu-batı
doğrultusunda geçmişlerdir.
James Cook: Yeni Zelanda'yı keşfetmiştir.
Piri Reis Haritası
James Ross 1840 yılında Antarktika'ya ulaşmış, R. Scatt Güney Kutbu'na gitmiştir. Norveçli Amundsen 1911'de Güney Kutup Noktası'nı tespit etmiştir. Edmund Hillary 1953'te Everest'e tırmanmıştır. 1960 yılında Piccard, Mariana
Çukurluğu'na inmiştir. Bu dönemde Coğrafya'ya bilimsel kimlik kazandıran isimler şunlardır:
Alexander Van Humboldt (1769-1859): Fiziki coğrafyanın kurucusudur. Alman coğrafyacılardandır. Avrupa'nın çoğunu
ve Kuzey-Güney Amerika'yı dolaşıp gözlemler yapmıştır. Humboldt neden, dağılış, karşılıklı ilgi ilkelerini coğrafyaya
kazandırmış, okyanus akıntılarını incelemiş, insan doğa etkileşimi ve bitki coğrafyası ile ilgili araştırmalar yapmıştır.
Carl Ritter (1799-1859): Beşerî coğrafyayı kuran ve geliştiren Alman coğrafyacılardandır. İnsan ile doğal ortam arasındaki etkileşimi incelerken olaylara insan yönünden bakmıştır.
Friedrich Ratzel (1844-1904): Beşerî coğrafyayı geliştiren Alman coğrafyacılardandır. Siyasi Coğrafya adlı eserleriyle
jeopolitiğin ve siyasi coğrafyanın çağdaş anlamda temelini atmıştır.
Paul Vidalde La Blache (1845-1918): Beşerî coğrafya alanında çalışmalar yapmış Fransız coğrafyacılardandır. Bölgesel coğrafyanın kurucularındandır.
Yakın Çağ'da başlayan bu modernleşme günümüze kadar gelişerek hızla devam etmiştir. Eskiden yeryüzünü tanımak
olarak algılanan coğrafya, artık günümüzde yeryüzünden daha etkili ve sağlıklı yararlanmayı ortaya koyan, sürdürülebilir
bir faydalanmayı öngören bir bilim olmuştur. Bu nedenle Avrupa, Kuzey Amerika ve daha sonra birçok ülkede coğrafya
ile ilgili fakülteler ve bölümler açılmıştır.
YAKIN ÇAĞ'DA: Coğrafi Keşifler devam etmiş, bilimsel çalışmalar artmıştır.
MODERN ÇAĞ'DA: Yani 19. yüzyıl öncesine kadar daha çok görüş ve yer tasviri olarak devam eden Coğrafya 19.
yüzyıldan sonra modern hâle geldi ve modern çalışmalar başladı.
Türkiye'de Coğrafyanın Gelişimi
Coğrafyanın gelişimi Türkiye'de Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası olarak iki döneme ayırabilir.
Cumhuriyet Öncesi'nde: Coğrafya sadece Seyyahların anlattıkları yerler ile oralara ait özellikler ve orada yaşayan
insanların gelenek görenekleri olarak düşünülüyordu. Avrupa'ya göre coğrafi çalışmalarda çok geri kalınmıştı.
1915'te İstanbul Üniversitesinde Coğrafya Bölümünün açılması coğrafyada en önemli gelişmedir. Cumhuriyet Dönemi'ndeki modernleşme coğrafyaya yansımıştır. İstanbul Coğrafya Bölümünde Alman coğrafyacılar dersler vermiş ve
Alman ekolü benimsenmiştir.
1933-1941 arası Türk coğrafyasının Kuruluş ve Teşkilatlanma Dönemi'dir. Çünkü bu dönemde İstanbul Coğrafya
Bölümü'nde yeni düzenlemeler yapılmış, 1935'te Ankara'da DTCF kurulmuş, başına Almanya Berlin Üniversitesinden
davet edilen Prof. Dr. Herbert Louis getirilmiştir. 1941'de I. Coğrafya Kongresi yapılmıştır. Zamanla yabancıların elinde
olan coğrafi araştırmalar Türk bilim adamlarının eline geçmiş ve yabancılara bağımlılık azalmıştır.
8
6 Haziran 1941'de toplanan I. Coğrafya Kongresi'nde en önemli karar şu olmuştur: İlk ve ortaöğretimde okutulan coğrafya ders programları gözden geçirilerek yeniden düzenlenmiş, yazılması gereken kitaplar belirlenerek içerikleri tespit
edilmiş, coğrafya terimlerinin anlaşılır hâle getirilmesi için komisyonlar oluşturularak çalışmalar başlatılmış, Türkiye'nin
coğrafi bölgeleri belirlenerek sınırlar çizilmiş ve raporlar hazırlanmıştır.
COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ
Coğrafyanın konu alanı aşağıdaki gibidir.
COĞRAFYA
DOĞAL ÇEVRE
(ORTAM)
İNSAN
Coğrafyanın konusu içinde iki önemli unsur vardır. Bunlar doğal çevre (ortam) ve insandır.
Bu unsurlara göre coğrafya bölümlere ayrılmıştır. Bu bölümler şunlardır:
A. Fiziki Coğrafya
Doğal çevre elemanları ve doğal çevrede meydana gelen olayları inceler. Başlıca inceleme konuları yeryüzü şekilleri, iklim olayları, toprak oluşum olayları (edafik), biyotik olaylar, hidrografik olaylar ve kartografyadır. Bu olayların
tümünü yalnızca fiziki coğrafya diyerek işlemek ve araştırmak çok zordur. Bu nedenle fiziki coğrafya kendi içinde bazı
araştırma bilim dallarına ayrılmıştır.
1. Jeomorfoloji
Yeryüzü şekilleri bilimidir. Bu yer şekilleri terimi rölyef şeklinde de kullanılır. Yer şekilleri iç ve dış güçler sonucunda oluşur. Akarsular, yağışlar, buzullar, dalgalar, rüzgârlar ve canlılar tarafından oluşturulan etkilere dış kuvvetler (egzojenik);
tektonik hareketler, deprem, volkanizma ile orojenik ve epirojenik hareketlere iç kuvvetler (endojenik) denir.
2. Klimatoloji
İklim bilimi anlamına gelir. Atmosferi ve troposferde meydana gelen sıcaklık, basınç, rüzgâr ve nem gibi iklim elemanlarını inceler.
3. Hidrografya
Sular coğrafyasıdır. Yer üstü ve yer altı suları ile kaynakları inceler. Göller, denizler, okyanuslar, gel-git olayları ve yer
altı sularını inceler.
4. Bitki Coğrafyası
Doğal bitki örtüsünün oluşumu ile çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi inceler. İnsan tarafından yetiştirilen bitkiler bu
bilimin konusuna girmez.
5. Zoocoğrafya
Doğal olarak yetişen hayvanların karalar ve sularda dağılışını inceler. İnsan tarafından yetiştirilen hayvanlar ekonomik
coğrafyanın inceleme alanına girer. Bitki ve hayvan coğrafyası için ortak olarak biyocoğrafya da kullanılır.
6. Toprak Coğrafyası
Toprak yapısını, oluşum özelliklerini ve dağılışını inceler. Buna pedoloji de denir. Toprak oluşum şartlarına edafik faktörler de denir.
9
7. Kartografya
Harita bilimi denir. Harita çizim tekniklerini, haritadan yararlanma usullerini inceler.
B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya
İnsanın çevre üzerinde yapmış olduğu ekonomik, sosyal, kültürel, politik faaliyetleri inceler. Bu anabilim dalı Beşerî ve
Ekonomik Coğrafya diye ayrılır. Beşer Arapçada insan demektir. Beşerî coğrafya insanla ilgili olan yerleşmeler ve nüfus
gibi konuları inceler. İnsanın yaşamak ve yaşamını devam ettirmek için yapmış olduğu ekonomik faaliyetler, ekonomik
coğrafyanın konusudur. Beşerî ve ekonomik coğrafya kendi içinde şu bölümlere ayrılmıştır:
1. Nüfus Coğrafyası
Nüfus ve çevre arasındaki ilişkileri ve yeryüzündeki nüfus dağılışını inceler.
2. Yerleşme Coğrafyası
Yerleşme ve doğal çevre arasındaki ilişkileri, yerleşme türlerini ve mesken tiplerini inceler.
3. Siyasi Coğrafya
Devletler arası ilişkileri, tarih boyunca bu ilişkilerin gelişimlerini inceler. Ülkelerin büyüklüğü ve kaynaklarının uluslararası ilişkilerde rollerini inceler.
4. Kültürel Coğrafya
Ülkelerin yeme, içme, giyim, müzik, dil, din, mimari
gibi alışkanlık ve geleneklerini inceler. Bunları incelerken mekân ile kültür arasındaki ilişkiyi inceler.
5. Ekonomik Coğrafya
Ekonomik faaliyetlerin çevre ile olan ilişkilerine bakar. Kendi içinde alt dallara ayrılır.
a. Ziraat Coğrafyası: Tarım coğrafyası da denir. Tarım faaliyetleri ile çevre arasındaki ilişkiyi inceler.
b. Sanayi Coğrafyası: Sanayi kuruluşlarının kuruluş
ve gelişim sürecini, bunların çevre ile olan ilişkilerini
inceler.
c. Ulaşım Coğrafyası: Eski dilde münakalat coğrafyası da denir. Mal ve hizmet taşınması ve haberleşme faaliyetleri ile çevre arasındaki ilişkileri inceler.
d. Turizm Coğrafyası: Yakın dönemde gelişmeye
başlamıştır. Turizm faaliyetlerinin oluşma nedenleri
ile bunun çevre ile ilişkilerine bakar.
e. Ticaret Coğrafyası: Mal ve hizmet alım satımı ile
bunların ülke ve bölgelere etkisini inceler.
10
Kısaca coğrafyayı bölümlere ve faydalandığı bilim dallarına göre aşağıdaki gibi ayırabiliriz.
COĞRAFYA
Fiziki Coğrafya
Beşerî ve Ekonomik
Coğrafya
- Jeomorfoloji
- Nüfus Coğrafyası
- Klimatoloji
- Yerleşme Coğrafyası
- Hidrografya
- Siyasi Coğrafya
- Bitki Coğrafyası
- Kültürel Coğrafya
- Zoocoğrafya
- Ekonomik Coğrafya
- Toprak Coğrafyası
- Kartografya
Ayrıca coğrafyanın bu bölümleri, diğer bazı bilim ve bilim dallarından faydalanır:
Coğrafyanın Dalları
Faydalandığı Bazı Bilim ve Bilim Dalları
Jeomorfoloji
Jeoloji, Jeofizik, Pedoloji, Astronomi, Speleloji, Petroloji
Klimatoloji
Meteoroloji, Astronomi
Hidrografya
Hidroloji, Oseanografya, Limnoloji, Potamoloji
Biyocoğrafya
Biyoloji, Botanik, Zooloji, Tıp
2013 - ÖABT Coğrafya Öğr.
"Coğrafya çifttir." diyerek coğrafyayı ilk olarak genel ve özel coğrafya şeklinde bölümleyen bilim insanı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bernhardus Varenius
B) Carl Ritter
C) Alexander van Humboldt
D) Emmanuel de Martonne
E) Paul Vidal de la Blache
Çözüm
Coğrafyayı bir bilim dalı olarak canlandıran, "Coğrafya çifttir." diyerek coğrafyayı ilk olarak genel ve özel coğrafya şeklinde
bölümleyen bilim insanı, Bernhardus Varenius'tir. Geographia Ceneralis (Genel Coğrafya, 1650) adlı yapıtında bölgesel
coğrafya kavramını ortaya attı. Yeryüzünü etkileyen rüzgâr, deniz vb. etmenleri ele alıp nedenlerini ve etkilerini açıklamaya çalıştı. Yapıtı 150 yıl süreyle temel coğrafya kitabı olarak kullanıldı.
Cevap A