Göre Türk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Olüm ve
advertisement
On Yıllık TEKHARF Çalışması Verile~.ine Göre Türk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Olüm ve Olayların Prevalansı Yüksek Prof. Dr. Altan ONAT, Doç.Dr. İbrahim KELEŞ, Dr. Ali ÇETiNKAYA, Dr. Ömer BAŞAR, Dr. Beyıullah YILDIRIM, Dr. Burak ERER, Dr. Köksal CEYHAN, Y.Doç.Dr. Beyha n ERYONUCU, Prof.Dr. Vedat SANSOY Türk Kardiyoloji Derneği, i. ü. Cerrahpaşa ve istanbul Ttp Fakülteleri, Kardiyoloji Enstitiisii ve S. Ersek Göğüs-Kalp-Damar Cerrahisi Merkezi ÖZET TEKHARF Ça!tşnıasuun orijinal ve yeni kolıortlan. başka . amaç/ann yamstra, toplam ve koroner kalp lıastaltğt (KKH) morta/itesi ile yeni koroner olay preva/anslanm değerlendirmek amaciyle, son olarak 2000 yt!t yazmda tarandt. Ölüm konusunda 1. derece akraba ve/veya sağ/tk ocağt personelinden bilgi almdt; yaşayanlarda bilgi edinmekten başka, fizik muayene ve 12-derivasyonlu EKG kaydt yaptldt.Yeni koroner olay ta1um ma, son taramadan beri gelişen fatal ve fatal olmayan miyokard infarktiisü, yeni stabil angina ve/ veya miyokard iskemisi girdi. 1269'u erkek, 1294'ii kadın olmak üzere, 2563 kişi tam izlendi. Bunlardan 66 erkek ile 41 kadı mn öldüğü belirlendi. On · ytl boyunca gelişen tüm neden/i 290 ölümden, KKH kökeniisi yine %42 pay aldı. On yıl takip sonucu ülke geneli için yıllık tüm-nedenli ölüm oranı erkeklerde binele 12.3 , kadtnlarda binele 8 olarak hesap/andt. Bu gözlem, 1990'/t yillarda Tiirk erişkin­ lerinde ytlda ortalama 182 bin erkek ile 120 bin kaduun öldiiğünü düşündürmektedir. Ytlltk koroner mortalite bin erişkin arasmda erkekte 5.2, kodmda 3.2 bulundu. Her yt! koroner nedene bağlt olarak kaybedilen yurllaşlanmt z m saytsuun (%3 oranmda artll,~ma dair llllllCil bir varsaytmla) son ytl içerisinde 92 bini erkek olmak ü:ere, 153 ·bin oldu,~ u tahmin edilmektedir. Ktrkbeş ila 74 yaş kesiminde toplanı mortalite prevalanslan strasiyle binele 20.3 ve 12.9 oramnda olup kadtnlanmızda Avmpada en yüksek düzeydedir. Aym yaş kesiminde KKH öhim prevalanslan strasiyle binele 8.0 ve 4.7 oranmda olup Avrupada yine en yüksek düzeylere/edir. Ani ölümleri içeren yeni koroner olay stkltğ tmn iilke genelinde içinde bulunduğumuz y t! 260 bin olduğu tahmin edilebilir. Koroner kalp /ıastaltğı için a/dığmu: ölçütler kadmlarda daha daralllldt. Buna rağmen am lan hastah.~a bu ytl 170 bin kişinin yeni olarak yakalandı,~ına, bunlann kafilmasıyla 2 milyona ttiaşan mevcut koroner hastast !ıa­ VIIZ/IIıun bu yt! yaklaş1k 90-100 bin hastay/cı genişleeliğin e ilişkin ipucu elde edildi. Bu bilgiler, ülkemizde koroner /ıastalt k 'salgım'nm başladığılll ve bu salgı ndan koruyucu önlemlerin çok daha etkin biçime getirilmesinin gerektiği­ ni diişiindiirnıektedir. Anahtar kelime/er: Kardiyovaskii/er hastalık , koroner olay, mortalite, Türk erişk inleri A lındığı tarih: 7 Kasını 2000 Yazı şma adresi: Prof. Dr. Altan Onat, Nisbetiye cad. 37/24, 80630 Etiler, Istanbul Faks: (0 2 12) 35 I 4235 8 Koroner kalp hastalığı (KKH) mortal itesinde son 20 y ıl da te rs yönde eği l im l eri n b ul u n duğu - birçok gelişmiş toplumda düzelme eğ i l imine karşılık, Doğu Avrupa ülkelerinde artı ş trend inin var lı ğ ı - bilinmektedir (I-4). Ülkem izde KKH mortal ite ve morbirlitesine iliş kin veriler ne denli ilg i çekm eğe lay ı ksa, o kadar e ks iktir. Sağ l ı k Bakan lığı yalnız yataklı tedavi kuru m la rı nda yatan hastalarla il gil i ölümler ve h asta lı k sistemine göre dağılımına ili ş kin bilgi (5) s unmaktadır; bu ise doğa l olarak yeterli sayılamaz. DiE'nin verileri (6) sadece il ve ilçe merkezleriyle sınırlıdır; üstelik baş l ı ca neden lere ve seçilmiş 50 nedene göre öl üml eri yeterince sın ı fl a­ yamamakta, kalp kökenli öli.i m lerin çoğ unluğu n u "kalp hastalığı nın di ğer şe k il leri" g ibi bir kategori altında toplamaktadır. TEKHARF Ça lışmas ına a it veriler tüm er i ş kin l eri tem sil ede n bir örnekle me dayandığından ve geçerli bir epidem iyolojik yöntem ku ll an ıldı ğından, bu konuda gerçeğe en yakın bilgiyi e lde etme potansiyeline sahiptir. Ancak t a ramanın daha önceki dönemlerinele sağ l an an koroner olaylarla il gili veriler (7-9) arzu ed ilen yüksek sayıya u laşmadığından, bu alandaki bilgi lerin geniş letilmesi gerekmektedir. Çünki gelişmekte olan birçok ülke gibi, bi z de , KKH mortali te ve morbid itesinde başgösteren " s alg ı nın" h a l kım ı zdak i gidiş i ni yakından izlemek ve buna göre önlem a lmak zorunday ız. Bu nedenle, TEKHARF Çalı şmasının 1990 yıl ı kes it taramasını izleyen 1994/95 ve 1997/98 takip taramalarından (7-9) sonra, 2000 yılı yazında ülkem izin tüm 7 coğ ra fi bölges inde yapı l an dördüncü dalga taramada, er i ş kin l e rim i zde kayded ile n toplam ö lüm , KKH'na ba ğ l ı ölüm ve yeni koroner ol ayları n s ı k l ı ğ ı ara ş tırı l dı. A. Onat ve ark.: On Yil/tk TEKHARF Çaltşmast Verilerine GöreTiirk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Öliim ve Olayiann Prevalanst Yiiksek YÖNTEM ve GEREÇLER Taranan yerleşim birimleri, ekipler, gereçler TEKHARF Çalışmasının 1990 yazında ilk defa taranmış olan toplam 3687 kişilik kahortundan I 83 kişinin 1998 takip taramasından önce öldüğü öğrenilmişti. 102 kişilik Van, Kars, Karapınar kahortları I 999 Haziran ayında ilk kez izlenmişti (Şe kil I). 2 Haziran ile 20 Temmuz 2000 tarihlerinde yürütülen Türkiye takip taramasının yerleşim birimlerinden Cü lınen (Urfa) ve Çukurkuyu (Erzincan) köylerine 10 yıldır ilk takip taranıa s ı gerçekleştirildi. Aşağıda açıklanan "kayıp" kişileri ayıklama işleminden sonra, bu taranıada izlenecek orijinal kohort say ı s ı 2524, yeni kahort say ısı 735 kişi olmak üzere, toplanı 3259 kişiydi. · izlenen kişiler 1997/98 takip taramasının orijinal kohortu - ölenler ve DoAnadolu'nun 3 yerl eş im birimi dışında - 3399 kişiden oluşuyo rdu . Son taraınada orij inal kohortun %58'den fazlasını, iki y ıl önce muayene edilenlerin %8 fazlasını temsil eden 1981 kişiden 84'ünün öldüğü saptandı; geri kalanların ınuaye nes i yap ıldı. Kars, Karapınar ve Van kahortu ile yeni kahort dahil , toplam ölünılerin ve izlenen kohortuıı coğ rafi bölgelere göre dağılıını Tablo l'de bildirilmektedir. Ayn ı tabloda ayrıca, muayene edilmernekle beraber, hayatta oldukları kendilerinden telefonla, akrabalarından ve güvenilir yakınlarından öğrenilen 532 ki şi (%14) ile, bi lg i edinilem e nıiş ya da tümüyle kayıp 1015 ki şi den (%28) son taranıada kayıp addcdilen 266 ki ş inin dağılıını da görülmektedir. Yeni kohort da dahil o lmak üzere, muayene edilen 2456, bilgi edinilen 3095 birey ve 107 ölen hakkında özet bilgiyi Tablo 1, Tablo 2 ve Şekil 2 içermektedir. ğu Toplanı takip sü resi hesaplanırkcn, ölüm oran ı aç ı s ından öldüğü anlaşıla n , muayene edi len ve sağlı ğı hakkında güvenli bilgi ed inilen katılınıcılarda tek tck belirlenen takip süresinin topl amı alınd ı. Oysa yeni koroner olaylar açısın­ dan sessiz ıniyokard iskenıisi ve angina varlığı önem taşı­ dığından, daha önceki gibi t7-9l, sadece muayene edilen ya da öldüğü anlaşılan kişilerin izleme süreleri dikkate alındı. Bilgi edinme yöntemi Şek il I verilerinden hesaplanabilir ki, kohortun yılda %5'i takipten uzaklaşınakta veya %3.3'ü her yıl kayıp hanesine geçmektedir. Kendileri hakkında bilgi edinilsc dahi, muayene edilemeyen ve ı O yılda takipten kaybeditmiş ki şi lerin sayısı I084'ü buluyordu; bunların 550'si erkek, 534'ü ka. d ındı. Muayene edilen katılınıcılarda ortalama gerçek yaş eski kohortta 50,3 iken, yen i kohortta 51,6 idi. Jangıcından itibaren 24 saat içinde gelişe n ölüm ani sayı ldı ve, başkaca bir bilgi olmaması durumunda, köke ni genelde kal be bağlandı. Tck risk faktörü hipertansiyon o lan bir kiş ide ani ölümün serebrovasküler kökene bağlanması planlandı. Kökeni belirlenemeyen ölümler "belirsiz" olarak nitelendi. On yıllık dönemdeki nedeni bilinen tüm ölümlerden %42'si KKH kökenli bulunduğundan , belirsiz ölüın i e­ rin aynı oranı KKH ö lümü hesabına geçirildi. Fatal koroner olay tanımına , daha önce kalp ye tersiz li ği bir ki ş id e, ya ıniyokard infarktüsünü düşün­ dürür bir hikaye sonucu iki hafta içerisinde, ya da aniden oluşan ölüm durumu katıldı. İnfarktüsten öldüğü düşünü­ len bir bireyde bilgi eksik l iği hali, koroner olayın fatalliği hakkınd a sonuca varmayı önledi. saptanmamı ş Kes in ve şü pheli nımlara ı ıoı KKH tanısı için daha önce bildirilen taesas itibariyle uyu ldu. Fatal olmayan koroner olaylar son taramadan sonra g e li şti­ ği anlaşılan ş u durumlar olarak a lın dı: a) yeni mi yokar d infarktüsü (anamncz veya EKG sekeli), b) erkeklerde tipik angina, c) miyokard iskemis i (4.1-2, 5.1-2 veya 7.1 Minnesota kodları [ll]) veya d) yen i ha s talık için koroner baypas ya da intrakoroner g iri şim yapı lmı ş olm as ı. kesin olmadığı aşağıda belirti len durumlar puanla değerlendirild i : a) menopozcia ya da 45 yaş üzeri olma şartı aranan kadın l a rda tckbaşına tipik angina, b) erkeklerde atipik angina, c) her iki cin siyetıc eski taramalarda tipik angina öyküsü elde edi lm işken, son taramada bunun saptanmamas ı ya da atipik olarak değerlendiril­ mes i. Kadınlarda atipik angina varl ı ğ ı (iskemik EKG deği­ şiklikl eri ile desteklennıemesi durumunda) KKH olarak KKH tanısının yarım sayılnıadı. Erişkin niifusumuz ile ömeklenı aras111daki katsayt 1990 yılında alınan TEKHARF kohortu 20 ya ş ve üzerindeki nüfus un 82 13'te I' ini temsi l ediyordu ( 12). 2000 yı­ lında muayene edilen TEKHARF eski kohortu 30 yaş ve üzerindeki ülke nüfusunun 13.25 0'd e I 'ini simgeliyordu. Bu şu biçimde hesaplandı: Şekil 3'te görü ldüğü gibi, ülke nüfus unda 30 yaş ve üzerindekilerin sayıs ı 25.1 milyon olarak tahmin edildi. Muayene edi len eski kohoı·ı ı 897 kişiden oluştuğuna göre, 2000 y ılı verilerimizden nüfus çapında tahmin yapmak üzere, 13230 katsay ı s ı y l a çarpım yapmak gerekse de, ı 990-2000 arasındaki I Oyılın bütünü dikkate alındığından, dönemin ilk ve son y ılları katsayı l a­ rının ortalamas ı olarak ı 0720 k atsayısı u ygu lanacak tır. 2000 y ılı kalp hastalıklarının prevalans hesa p lanınasında son taramadaki toplam kohortta elde edilen veri ler kullanı ­ lacağından, 30 yaş ve üzerindeki tüm nüfusun örnekl e ıni­ mi ze oranını s imgeleyen katsayı olarak 10,220 rakamı uygulanacaktır (25. 1 milyon 12456 = 10220). Taramacia doğrudan anamnez, muayene ve e lektrokardiyogram yoluyla bilgi edinildi. Muayene edilmeyenierin bir bölümünde ilg ililerin son sağ lık durumu kendilerinden tele fon la, yakı n akraba ve komşularından öğreni l di. Bireyin sağ lık durumuna ili şk in bilgi edinilen son tarih kaydedildi ve bu tarih izleme süresinin sonu o larak alındı. istatistik değerlendirme Öliimlerin belirlenmesi BULGULAR Yeni koroner olaylar d ı ş ında , hedef nokta olarak ölüm araştırıldı. Ö lümün yaklaşık tarihi, ye ri, şekli ve nedeni konusunda mümkün mertebe bi lgi alındı. Seınptom baş- Kohortun izlenme oranında, kentte oturant arla k ırsa l Ortalama değerl e r arasındaki farkta anlamlılık Student ı testi ile değerlendirilirken, p< 0.05 an lamlı kabul edildi. kesim aras ı nda fark lar vardı (Tablo 3). Fark bilgi Ortanca yaş 44 46 22 314 97 22 1 46 48.8 50 Vo:geçilen öldü Eski kohort kayıp 13 879 29 60 103 bilgi edin Marmara+ Kiitlıy muayen 1990 199 1 1992 1993 1994 1996 + Bel,kal Ağırlık/boy Ris k faktörü 1995 1997 1998 1999 + 2000 + HDL-kol. SKB (ApoCIII) (C RP) DKB Fbg Fiz.akt. (ApoAB) Glukoz T.kolest 930 Tr Şekil 2546 663 L On y ıl süre li TEK HARF çalı şınasında izlenenler ve izleme son uçl arı y l a ilgili say ılara 2489 102 ve incelenen risk faktörlerine 2524 735 ili ş ki n şema T a blo 1. TEKHARF toplam kahortundan son 2-3 yılda izlenenlerin bölgelere ve kırsal kesime dağılımı ile takip ve ölüm oranları Takip süresi Iç Anadolu Güneydoğu Anadolu* Karadeniz Bölgesi ı Yeni kohort İılenen kohort hayatta Muayene edilen 8.4 168 697 584 18 10.7 44 254 214 14 94 352 304 28 Yıllık binde ölüm (yıl) AA ölen 1385 12 729 7 705 10 13.8 Kayıp Akdeniz Bölgesi 523 8 14.9 72 261 219 20 Marmara bölgesi 2271 36 15.4 212 752 593 98 Ege Bölgesi 87 1 14 15.6 106 425 345 29 Doğu ı 135 20 17.6 39 247 197 59 107 14.0 735 2988 Anadolu l Toplam 7619 Kırsal 3546 53 4073 54 Şehir *Kars. kesim kahort u Karapuıar, Van 1999 taraması dahil ı 2456 266 1300 1120 74 13.3 1688 1336 192 edinme bakımından anlamlı sayılınasa da, (ölenlerle birlikte) muayene edilenlerde anlamlı orana ulaştı. Kırsal kesimde muayeneye gelenler %82'yi aş ıyor­ ken, şehirlil erde bu oran %72'nin altında kaldı. Son 2-3 yıl ve tüm 10 yıldaki toplam mortalite, KKH ölümleri ve ölüm nedenleri Türkiye kohortunda büyük çoğ unlu ğu 1998 ile 2000 yazları aras ında meydana geldiğ i anlaşılan toplam 107 ölüm vakasında ölümdeki gerçek yaş ortalama 68 (±6.3) yıl idi. Altmışaltı erkek 65.6±6.4 yaşında 10 ı 14.9 ölürken, 41 kadının yaş ı ölümde 71.7 (±6.4) idi. Ölüınierin 13'ü yeni kohorta aitti; son taramadan önce ölmüş olan 6 kişi (beşi erkek) bu kez tesbit edilmiş oldu. Kırsal kesimde ölümler yılda binde 14.9 ile, şehirlerd e oturanlara kıyas l a (binde 13.3) az daha yüksek çıktı [p =0.29] (Tablo l)_ Ölümlerde cinsiyete göre ölüm nedenleri dağılımı Tablo 4'te bildirilmektedir. Aynı tabloda 10 y ıllık ölümterin nedenlerine de yer verilmiştir. Sayıların daha büyük o lu ş undan ötürü, daha anlamlı olması beklenen bu dağılı mda, koroner kökenli ölümler top- A. Onar ve ark.: On Yillik TEKHARF Çahşmas1 Verilerine Göre Türk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Ölüm ve Olayiann Prevalmw Yüksek T ablo 2. TEKHARF or ijinal kohor tu ve Kohort tanı sa yısı Güneydoğu Anadolu* Akdeniz Bölgesi Mamıara bi r iki nı li izlenenleri n bölgelere dağ ı lı mı ile tak ip ve ölüm ora n l a rı izlenen kohort hayatta* ölen Muayen ed ilen Kay ıp Takip yüzdesi Takip süres (yı l) AA Yıllı k binde ölü m Ö len& muay. yüzdesi 330 203 21 166 106 2423 67.9 8.67 56.7 332 208 23 170 101 2562 69.6 8.98 58.1 902 585 70 444 247 7477 72.6 9.36 57.0 Iç Anadolu 838 556 64 452 2 18 6702 74.0 9.55 6 1.6 Ege Bölgesi 535 339 39 267 157 3958 70.7 9.85 57.2 280 38 236 104 3374 75.4 11 .26 64.9 329 212 35 82 2293 75 . 1 15.26 3688 2383 1015 28790 72.5 10.07 bölg. Kanıden iz Doğu Bölgesi 422 Anadolu Top l anı ı 290 162 ı ı 1897 ı 59.9 ı 59.3 f'o/V\(Jilgi edinilenler dalı il TEKHARF 2000 Kahortunun 1600 Dağılımı ,ı----------------ıD Kayıp o 1400 Ölü ması varsayımına dayand ın la rak 1200 hesapla n mıştır. Buna göre yılda ortalama 79 bin erkek ( 10,720 x 7,35 = 78,800) ile 53 bin kadın (10,720 x 4,95 = 53,060) koroner kalp hastalığı n da n ölmekteydi . Bu rakam esas 1995 yı l ı iç in geçerli o lup 2000 y ılı için bu nun 153 bin (92 bin erkek ve 61 bin kadın) dalayı na u l aştı ğı tahmin ed ilebili r. 1000 800 600 400 200 Eski kohort Şek il2 . Koroner kökenli neden le ölmüş 123 kişi arasında 73,5 erkek ile 49,5 kadın ın bu l unduğu (Tablo 5), her iki cinsiyette köken i belirsiz 18'er ölümün 7-8'erin in koroner nedenli ol- TEKHARF eski ve yen i kohortunun 2000 TEKHARF çal ı şınas ı kahortun un bütününde lO yrlda toplam yı ll ık mortali tenin b inde 10.1 [Tablo 1] izleme sonuç l arı (erkeklerde 12.3, kad ın la rda 8. 1) olduğu hesaplanabilir. Tüm ölüınieri n bölgelere dağılı mında, cinsiyet fark ı gözetmeme koşuluyla, en yüksek tüm-nedenli mortali te binde 15.6 ile Doğu Anadolu, binde 11 .2 ile Karadeniz bölges inde, en d üş üğü bi nde 8.6 ile Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadı r (Şekil 4). Yeni kahort yıl ı taranı asındak i lam 290 ölüm içi nde gene lde %37.2'1ik bir pay, öl üm nedeni bilinenle r aras mda %42.5'1u k bir pay alı yord u . Son anı l an pay erkeklerle kadın l ar arasında fark serg ilemedi. Diğer ölüm nedenlerinden serebrovaskü ler olay % 12, kanser %25'lik oranla önemli birer yer işga l ediyordu. Toplam ve koroner mortalite p r eva l a n s ı Erişk inlerde toplam mortalite 1 990'1ı yı llar iç in yılda ortalama 30 1,000 ola rak tahmin ed ilebi l ir, çü n ki orijinal kahorttan 9.86 y ıl da 277 kiş i , yılda ortalama 28.1 ki şi ölmüştü (10,720 x 28.1= 301,200). Bu ra. kaın 1995 y ıl ı iç in geçerli olup 2000 y ılı iç in bunun 350 bin dalayına ulaştığı düş ünülebilir. Koroner mortalite prevalan s ı Türkiye geneli için 25 ve üzerindek i bi n yetişkin baş ı na yılda erkekle 5.2, kadında 3.2 seviyesini sergiled i. Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgeleri - c insiyet ayrım ı yapı lmaksı­ zı n - binde 5 veya daha fazla oran la rla yüksek koroner morta lite, Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege binde 4'ün al ımdak i oranlada düşük koroner mortalite sergileyen bölgelerimizdi (Şekil 4). yaş Belirli yaş Koroner kalp kesimlerinde Türkiye nüfusu hastalığı prevalansı KKH tanısının klin ik ve elektrokard iyografik kriteriere göre dayandı­ 70 rılması son uc u, hasta say ı s ının dağı l ımı Tablo 7'de özetlenmişt ir. 60 Tablodan kes in koroner kalp hasta·u;, 50 lığı varlığı düşünü len 100 ~rkek ile D >65 ~ D 45-64 40 kad ının bu l undu ğ u , hastalık 71 c: D 30-44 o şüphesi nin 19 erkek ile 32 kadında ~ 30 o 20-29 y varlığı an l aş ılm ak t adır. Şüpheli olO Genç 20 guları yarım puanla değerlenditmek 10 ve kadınlarda atipik anginalı 28 ka56.4 dını safdı ş ı b ırak mak s uretiyle, TEKHARF örnek l eın İnde 109.5 1990 2000 erkek ile 87 kad ınd a KKH varl ı Şekil3. T ürkiye nüfusunda belirli yaş kesimlerinin 1990 ve 2000 yıllanndaki payları ğ ınd an hareket ederek, h a l kımızda ı , 12 milyon erkek ile 0,89 mi lyon kadında KKH buBaşka ül kelerin mortalite verileriyle kıyaslamak üzel unduğu öne s ürülebilir (Şekil 5). Bu bulgu 30 yaş re, TEKHARF kahortunun 45-74 yaş kesiminde tüm ve üzerindeki bin yetişkin başına Türkiye genelinde ı O takip yı lında gel işen ö lüm ve KKH ölüm preva8 1 kişinin koroner hastas ı o lduğu anlamına gelir . . lanslan Tablo 5'te s unulmaktadır. Bundan anla ş ıl­ Karaden iz ve Marmara bölgeleri bu orta l amanın maktad ır ki, bu yaş kesiminde topl am ölümler erkek üzerinde iken, Doğu Anado lu, Ege ve Akdeniz bölve kad ınd a yıllık binde 20.3 ve 12.9, koroner mortagelerinde genel düzeyden daha az yoğunlukta korolite binde 8 ve 4.7 düzeyindeydi. ner ha sta lı ğ ı gözlenmekteydi. ·e o 2000 yılında kalp Yeni fatal ve nonfatal koroner olaylar (KO) hastalığı prevalansı Muayene edilen 2456 kiş i içinde 43 hipertansif kalp hastası, 14 kalp kapak hastası, 4 doğuştan kalp hastası ile 4 diğer (kronik kor pulmanale ve anatomik bilateral dal fibrozu) tanı s ı konmuş birey vardı (Tablo 6). Buna göre (10,220 katsay ı sı uygulanarak) günümüzde Türk eri şk inl erinde bu h astalıkların preval ansıyla ilgili tahminle rimiz şöy led ir: hipertansit kalp hastalı ğ ı 440,000, kalp kapak hasta l ı ğ ı ı43 , 000 , doğuştan kalp hastalı ğı 40,000 ile diğer kalp hastalıkları 40,000. Örneklemin %8'inde rastlanan koro. ner kalp hastalığı preva lansı hakkında ayrıntı lı bilgi Ilk taramada KKH olan hastalardan res inde ö l düğü öğrenilmişti (T ablo 8). Ak ı beti bilinen 1 ı 7 esk i hastadan 47'si (%39'u) öldü ğün e göre, hasta nitelendirenlerin mortalitesinin yaş ıt "sağlıklı­ ların " 2-2.5 katı (y ıld a erkeklerde %5.4, kadınlarda %4.5) olduğunu göstermektedir. Anıl an ölen bireylerin ortalama yaşı 1990 y ılında erkekle rde 63.2 ± 7 .6, kadınlarda 68.6 ± 7.3, ölüm s ı rasında ortala ma yaş 70.5 idi. 2000 yılındak i has t as ınd a n aşağıda sunulmaktadır. tanı sı konm u ş (12) üçte birine yakınının 47'sinin 10 yıllık takip sü- eski kohortun 162ı/ı'nda içerdiği (85ı/ı 196 1/ 2 koroner erkek ile 77 kadında) Tablo 3. 2000 yılı takip son u çlarının şehir ve kı rsal kesim kohortlarında k ı yaslan ma sı * Kohorı izlenen Bilgi edin Toplam eski yeni Ölen Kay ıp Bilgi Muayene Toplam 336 1 2626 735 107 266 535 2456 K ı rsal 1427 1227 200 53 74 ıso 11 20 82.2 94.8 1934 1399 535 54 192 355 1336 71.9 90.2 kesim Şehir kohorıu *Km s, Kmap11101 , Van 1 999taraması dalu/ Şehir kolıortunwıtoplamdaki payı 12 Son taranıaya çıkarken 57.5% Izlenenlerde 56.5% yüzdesi 76.3 92.2 A. Onatve ark.: On Ytlltk TEKHARF Çaltşmast Verilerine GöreTiirk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Öliim ve Olaylamt Prevalanst Yüksek Tablo 4. T E KHARF kahorlundaki tahmini ölüm nedenleri Son 3 y ılda Son 10 y ılda Toplam Erkek te Kadında Toplam Erkek te Kadında KKH ölümü 40 29 ll 108 66 42 Fatal koroner olay 19 17 2 52 37 15 Diğer 21 12 9 56 29 27 Belirsiz KKH dışı ölüm 13 6 7 36 18 18 54 31 23 146 89 57 Kalp kapak 3 3 6 2 4 Serebrevasküler olay 6 4 2 32 14 18 Kanser 23 13 lO 63 38 25 Kaza, şiddet ,deprem , intihar 4 ı 3 14 lO 4 Diğer (KOA H, 18 13 5 31 25 6 107 66 41 290 173 11 7 DM , iııfek s iyon) Top 1 am hasta lık son on yılda gel i ş ıni ş ti ve nonfatal koroner ·olay o larak nitelendi. Y ıl da ortalama ı 6.5 nonfatal KO meydana ge ldiğ ine ili ş kin verimizden, ülkemizde yı l da ı 70 bin bu tür koroner olay ge liş tiğ i hesaplanabilir. Fatal koroner olay olarak örnekleınim i zd e yı ld a ortalama 5.3 olay gözlemlendiğ ind en (Tablo 4), halkımızda yılda orta lama 54 bin ölümcül KO geliştiği düşünülebili r. İçinde bu lunduğumuz yıl için yen i koroner olay rakamının , 170 bini nonfa tal ol. mak üzere, 260 bin oldu ğu yolundaki tahmin büyük hata pay ı içermese gerektir. Korone r hastalarının yaş gruplarına dağılımı Miyokard revaskülarizasyonu yap ılanlar Muayene ed ile n 2456 k iş iden 1O-yıllık takipte 31 'i (% 1.3'ü) koroner anj iografiye tabi tutu l mu ş tu ; bunlardan 14 erkek ile 9 kadın eski kohortta, 6 erkek ile 2 kadın yeni kohortta yer almaktaydı. Koroner anjiyoplasti ve/veya stent giri şi m i yen i kohortun birer e rkek ve kad ınında yapıl dı. Koroner baypas cerrahisi (beşi eski kohort olmak üzere) 7 erkekte (%0.3) uygulanmıştı. Üçer kadın ve e rkekte ekokardiyografi, stres e ko ve radyonüklid inceleme ile ilgili bilgi sağ­ landı. Kohortun bölgelere Koroner kalp ha sta lı ğının cinsiyet ve yaş grubu katnıanlaması ile ilgili olarak prevalans ı Şekil 6'da görül mektedir. Şüpheli tanıya sahip hastaların yarını puanla değerlendiri ld i ği bu grafikte, 40-49 yaş grubunda %3 dolayındaki koroner prevalans, 60-69 yaş g rubunda %14 do i ayına, 70 yaş ve üzerindeki erke klerde %28, kadınlard a %22 düzeyi ne yükselmektedir. Sözkonusu prevalanslar 1990 y ı l ındakilere (12) kıyasla 50 yaşından itibaren her yaş grubunda önemli ölçüde artm ı ş görünmektedir özellikle 60-69 yaş grubu kadınl arı nd a ve 70 yaşın ı aşk ın k i ş i l erde bu farklar çok belirgindi. Otuz yaş ve üzerindeki yetişkinlerde KKH prevalansı 1990 yılındaki %5.4'lük orandan ı o yı l sonra ya rı yarıya artarak %8.1 'e tı rmanmıştır. dağılımının Kohortta ölüm ve takipten uzakt aşına ve sonradan yeni kohort ekl enmesi nedeniy le meydana gelen deği ş ikli kler yüzünden, 2000 y ılı taramasının sonunda mevcut kohortun kırsa l- kentse l ve bölgelere dağı lımı incelenmiş olup Tablo 3 ve 9'da sunulmakta- Tablo S. TEKHARF 45-74 yaş kohortunda 10 yı lda ge li şen ölüm ve KKH ölüm Toplanı prevalansı E r k e k Takip süresi Ölen b inde Takip süresi 7464 127 17 .0 3724 Yıllık son durumu Ka d Yıllık ı n Yıl lık Ölen binele Takip süresi Ölen b inde 75 20. 1 3740 52 13.9 Tüm ölümler Türkiye 1990-98 Türkiye 1998-2000 4050 Tiirkiye 1990-2000 11514 l 64 15.8 198 1 191 16.6 5705 51 6.8 3724 21.7 5.4 1981 72.7 6.3 5705 ı 41 20.7 2069 11 6 20.3 5809 28.5 7.7 3740 J 23 11.1 75 12.9 22.5 6.0 4.7 2.3 27.2 4.7 KKHölümü T ürkiye 1990-98 7464 T ürkiye 1998-2000 4050 Tiirkiye 1990-2000 ı 1514 ı ı 17 8.6 2069 45.5 8.0 5809 ı 20 ,- 18 - 16 14 - E :::J ;o 12 1 ll- Q) "':c ı: 10 V ~ 8 > - r- .. r-- / r- ~ r- 1- r- 2 V 1- 1- o f- 6 ı. 4 Türkiye D oğ u f- ı-.. ı--- .. .... iç Karadz ı- ,F .. .. - =t - - ı--- ı- 1- f- f- Marm ı- i t- ~-= G'doğ u Ege ~ Akdz ı D Erkek D Kadın ll!! Erk KKH • Kad KKH ı Şek i l 4. Türkiye'de tüm-nedenli ve koroner kalp has t a lı ğ ına Tablo 6. TEKHARF kohortunda ka lp h astalığı ta nısı bağlı mortalite ve bunun coğrafi bölgelere dağılım ı konula nlar Esk i kohorıı :ı Top l anı Sağ lı klı Yeni koho rııa Erkek te K ad ı nda Toplam Erkek ı e Kadında % 168 1 8 16 865 497 248 249 88.7 Koroner kalp has t alı ğ ı kesin 131 80 51 40 20 20 7.0 Koroner kalp has ıal. 37 14 23 14 5 9 2.1 28 lO 18 6 2 4 1.4 o 0.6 ı 0.2 o 0.2 283 100 Hipertansir kalp ş üphe li has ta lı ğ ı * Kalp kapak has tal ığ ı 13 2 ll ı ı Doğu ştan 3 2 ı ı Diğer kalp h astalığı kalp has ıaı ğ ı T o pl a m 4 3 1897 927 ı ı o o o 970 559 276 J *ilaveten eski kohorlla 6 erkekle, yeni kohorlla bir erkek ve iki koduıda koroner ve hipertansif KH vardı d ır. Bölgelere dağılımı o rijinal yapıdan pek fark lı olm ayı p halkımı zın h a l ihazı r nüfus dağılım ına uyu m göstermektedir. Buna karş ılı k şehir kahortunun bütündeki pay ı %57 ile halen biraz düşüktü r. Son veri lerin (6) eks trapo las yo nuna göre, ülke nüfus unun . %70'inin kentlerde ot urduğu düşü nülürse , bundan sonra al ınac ak 500 yen i kohortun ta mam ının şehir­ lerde n alının ası uygun olur. TA RTIŞMA Burada TEKHARF ça lışmasının son dönem verileri değil , daha an l a mlı son u ç la rın ç ıka bi l eceğ i l O-y ıl lık 14 takibe ait toplam ve koroner morta lite ile nonfatal koroner o laylar irde lenecektir. Bunu nla birli kte , son dönem le ilg ili iki küçü k noktaya peş in en değ inm ekle yarar var. B iri, topl a nı ölümlerde n 84 'ü (%3.3) o rij ina l ko hortta geliş irken , 13'ünün (% 1.8) yeni kohortta gel işmes i , an l am lı bulunmuştur (p =0.048). İk i nc isi, birinci göz leme kı smen katkıda bulunan bi r hus ustur: ö lüm le rden 6' sın ın , son dönemde öğren i l nıiş o lmakla birlikte, bir önceki tarama döneminde ge lişt iği key fi yetid ir. Bu husus, son dönemde topl anı öl ünıle­ rin - ve özell ikle e rkek lerdeki ö l ü nıleri n - y üksek ç ı k mas ını bir ölçüde artırm ı ş t ı r. A. Onar ve ark.: On Yılirk TEKHARF Çalt~ması Verilerine Göre Tiirk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Ölüm ve Olayların Prevalansı Yüksek Tablo 7. 2000 y ılı takibinde kaydedilen kadın ve erkek koroner kalp ha stalarında has t a lık tanı kriteri dağılımı Kadın KKH kriteri Kesin KKH ı puanı Erkek KKH ı puanı 71 100 ı ı 4 4 İskemik EKG +tipik angina 12 12 26 26 İ skemik EKG + atipik ang ina 16 16 7 7 Anginasız 42 42 53 Anjiyogra fı Yalnız 71 KKH 1revaskiilarizasyon iskemik EKG* tipikangina lO ŞiiplıeliKKH Ya lnı z tipikangina 23 M İ öyküsü 1es kiden tipik angina 9 ı 1.5 4.5 Atipik angi na" "28 o Toplam 103 87 6 13 ı *3 erkekte ve 2 kodmda geçici iskemi "kadınların 19'unda yalmz 2000 taramasında yeni atipik angina 19 100 art ı şın o lm ası akla daha yakın gelmektedir. Bu bak ı mdan 1 990'1ı y ı llar içi n elde etti ğ imi z y ıl da ortalama tüm nedenli erişk in mortalitesinin 2000 yı lı için 350 bin, koroner mortal itenin 153 b in do l ay ınd a olduğu rahatlıkla öne sürülebilir. bir bu lgumuz, yıllık toplam mortalite p re valansının erkeklerde binde 12.3, kadınlarda b inde 8, genelde bi nde 10. 1 oldu ğ udur. Bu oran, beş yıl önceki değerlendirmemizde binde 9 bulunmuş 3 (7) olup nü fusun ortalama yaşının hafifçe 6.5 yükselmes iyle uyum içindedir. Tarama 109.5 döneminin orta s ı olan 1995 yılın da 20 yaş üzerindeki eri ş kin nüfusunun 34 mi lyon kabul edilmesiyle, erişk in ö lümlerinin yılda 340 bin dolayınd a bulunduğu hesaplanabilir. DİE verilerine göre, ülkemizde toplam ölümler çocuk ve yetişkinlerde - yı lda 4 1O bin düzeyinde olup il ve ilçe merkezlerinde kaydedilen ölüınierin tam 5/6'i 25 yaş ve üzerindeki nüfusu ilgilendirmekte, erke k: kad ın oranı da 1.35 olarak hesaplanabilmektedir (6) . Buna göre, yurdumuzda 195 bini erke k olmak üzere, 340 bin e r i şki n ö lmektedir. Tüm ölümIe rle ilgili saptamamı zın gerçeği tuttuğu düşünülebi­ lir. Ortalama yaşı TEKHARF çalışmasındak i erkeklerle aynı yaşı (50 yaşı) sergileyen B ritanya Bölgesel Kalp Çalışmasında ( 13) yıllık top lam mortalitenin binde 10.1 o lduğu hesapl anabileceği ne göre, erkek53 Bellibaşlı lO Eri şkin ha lkım ızla ilgili toplam nıorbidite ve mortalite verilerini belirlerken, ile ri erişkin yaşlarındaki nüfusta y ıllık değişimierin önemi mutlaka dikkate alınmalıdır; aksi halde tahminlerde anlamlı hatalara düşmek kaçınılmaz olur. Buna so mut bir örnek olarak 65 yaş ve üzerindeki nüfusun DIE verile rine göre 1990 yılında 2,43 milyon ike n (6), 2000 yılında bunun 3,69 milyon a ul aş ınas ın ı n beklendiği keyfiyetidir. Bu demektir ki , koroner hastalık gibi yaş ­ lıl arı tutan bir hastalığa aday yu rtı aşl anınızın sayısı diğer faktörle r sabit kalmak kayd ıy la - yı lda %4- 4,5 (beş yıl da %23) oranında artmaktadır. Otuz yaş ila 64 yaş aras ındaki nüfus kesiminin sayı sa l artışının yılda %3 civarın da o lma s ı ' muhte me ldir. Incel ed i ğ imi z Bölgelere göre koroner kalp hastalığı bulgular geçen 10 y ıla ait oldukça 600 ~----------~~--------------------~ uzun bir dönemi kapsad ı ğ ınd an, 500 455 bu dönem in ortası o lan 1995 yı­ 77 ABI 400 lını iy i yansıtab il eceğin i , ama 309 2000 yılı verilerine gerçekç i bir :3 300 238 2008 yaklaşım için yılda en az %3'lük 167 200 (5 y ılda % 16' lı k) bir ekle me yapılması ge rektiğini dü şünmek 100 120 100 80 60 40 Q) 'O c :52 en. -~ c :.ö 20 o o makuldür. Hernekadar son on yı l ­ Q) Q) N N :ı :ı . .2' E 'O 'O >>Ol >Ol Ol da tedavi ve ka lp sağ lı ğ ınd a (ij ro ~ o o w :g <( 'O (ij o ~ ileriemelerin marta liteyi düşü­ ~ d 1rücü yönde e tk il eınes i bekle nse de, risk faktörlerinin global ola1 O KKH sayısı ---A-- Sinde 1 rak bir miktar kötüye gittiği gözönünde tutulursa morbidite ve Şekil 5. Ülkemizde 2000 yılında koroner kalp hastası sayısının ve (30 yaş ve üzerindeki) bin ::ı . m o rta lıtede ' bunun .. . . o yetişkinde olarak KKH oranının bölgelere göre dağılımına il işkin tahmin. (Türkiye ile ilgili s üıun tfıo ölçekli kullanılmı ştır. uzerınde bır Tablo 8. TEKHARF k ohortunda 1990' d a koro n er kalp hast alığı tanıs ı kona nla rın ak ıb eti Eski kohortta Kadında Toplam Erkekle Öldü 47 29 18 Muayene edilen 56 32 24 Yaşa dığı 14 7 7 Kayı p 32 12 20 Toplam 149 80 Y ı ll ı k bilgisi mevcut % ölüm (birikim! i) 5.4 Tablo 9. Ağustos 2000 'de hayatta kohortu n bölge dağ ılı ını ka lıp Ş i mdi k i ı Erişkin l eriınizde y ıllı k 69 4.5 Ş i mdiki Eski* Yüzdesi Marmara Bölgesi 752 25.2 24.5 Iç Anadolu 697 23. 3 22.7 Ege Bölgesi 425 14.2 14.5 Karadeniz Bölgesi 352 ı ı ı Doğu 247 8.3 8.9 261 8.7 9.0 254 8.5 8.9 2988 100 100 Anadolu Akdeniz Böigesi · Güneydoğu Anadolu Türk i ye genel i 1.8 .4 *1990 orijinal kahort daği/mu lerimizin genel ölüm oranı İngil iz erkeklerinden 1/5 kadar yüksektir. T üm kökenli ölüm KKH ölümü konusunda 1000 yı lda 5 .2'1ik değere karşı lı k kadınl arımızda yılda 3.2' lık ölümün yine yüksek o lduğu ile ri sürülebilir. Yaşa özgü ölüm oranları en iyi incelenmi ş olan İsveç te, 25-89 yaşl arında kadın:erkek KKH öl üm oranı 1969 yıl ında %0.56'dan çeyrek yüzyıl içinde tedricen 0.44'e indi ( 15) . Avrupa ülkelerinde KKH hastal ı ğ ından y ı llık mortal itenin 45-74 yaş kes iminde erkeklerdebinde 2 ile 9, kadın ­ larda binde 0.6 ile 3 arasında değ i ş ti ğ i bil d iril mişt i r (3), Halbuki ayn ı yaş kes iminde bu oranın binde olarak erkeklerimizde 8, kad ı nlarım ızda 4.7 bu l unması d üşündürü c üdür. Koroner morta litemiz erkeklerde üç Ba l tık ülkesi hariç en yüksek, kadınl arda ise Ukrayna'dan bile yüksek konumda (3) görü nmeğe devam etmektedir (Şekil 7). erişkinde izlenen eski ve yeni sayı nan ka lı ba u ymaktadı r. N itekim , Amerika Bi rl eş i k Devletlerinde toplam nü fusta tüm ölümler binde 8.8, tüm kalp kökenli ölüm ler binde 2.8, kanser binde 2.0 ve inme binde 0 .6 ile ön saflarda yer al maktad ı r (14). prevalan s ını erkekle rdeki Tüm ölümlerde bölgeleraras ı dağılımda fa rkl ar az görünmektedi r. Marmara, Ege ve İç A nadolu gibi nüfus u bol olan coğrafi bölgelerde yı lda bin erişkin­ de 9.5 ±0. 1 ölüm kaydedildi. Bu, verilerin tutarlılı ğı ­ nı i şaret eden bir gözlemdir. Koroner morta lite prevalans ın ı ise, iki büyük bölge, İç Anadolu ve Marınara bölgeleri be lirl e ın ek tey di ; h as ta lık s ıklı ğ ının Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinde yüksek, G ün eydoğu A nadolu, Akdeni z ve Ege nisbeten düşük o l duğ u ifade edilebilir. Bölgele r baz ın da morta- Avrupa ülkeleriyle standart 45-74 yaş verilerini ·kullanmak gerekir. Tablo 5'te görüldüğü gibi, y ıl lık binde olarak bu oran erkekte 20.3, k ad ın- . . . . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . k ıyaslamak anıaciyl e da 12.9'dur. Erkeklerdeki ora nı m ı z Slovenya ve Bulgaristan'a benzerl ik göstermekte, Rus ve d i ğer Doğu Avrupa ülke erkeklerine ilişkin prevalanstan (2) düş ük­ tür. Kad ınl ardaki oran ım ıza gelince, Ukrayna ve eşit düzeyde mortalite görülen . Macar kadınl arı hariç, diğer Avrupa lı kadınların tüm mortalitesinden (2) yüksektir. Her 8 ölümden birinde ölüm nedeni belirlenemedi . Nedeni biline nler a r asında KKH ölüm ü %42.5'l uk bir pay ile baş ı çekmekte, onu kanser %24'1ük ve de serebrovasküler olay % 12'1ik oranl a izle mekteydi. Ö lümlerde bu sıranın elde edi!. m esi, gel iş m ekte olan ülke ka hb ından farklı olup san ayileşm iş ül kelerde rastla- 16 2000 Yılı Koroner Hastaların ın Yaş Dağ ılı mı 30 / 25 V 20 V 15 V ~ f--- ~-1f.---- 15.3 -4:6- ~ 11 . 1 10 V 5 V o I/ 1-- ~ 2.7 ~ n2 1 "CIE7 30-39 ID- 40-4 9 1---- 50-59 Yaş grupla rı Şekil f.- ı-== 6. Koroner kalp hastalığının L-L- 1------- f- 1------- f- 1------- L . _ _ 60-69 > 70 ID Erkek D Kadın l cinsiyete göre yaş grupl a rındaki prevalansı A. Ona/ ve ark.: On Ytllık TEKHARF Çalışması Verilerine GöreTiirk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Öliim ve Olayların Premlansı Yiiksek litelerin geçerliliği, bundan sonraki tarama yükselecektir. Koroner mortalite sonuçlarının sağlanmas ı y la Örneklemimizde kadtnlarda KKH tantsmtn . giivenilirliği için kriter ayarlamast Almanya --116 354 190 ingiltere, Gal 515 166 Koroner kalp hastalığı prevalansı 1990 yılın­ Finlandiya 587 da Türk kadınlarında erkeklerdekine hayli 273 iskoçya 655 yakın (%86 oran ında) bulunmuştu (12). Angi?RR na pektoris'e ya da iskemik tipte EKG deği­ Rusya 767 ş ikliklerine dayanan KKH tan ı sının kadınlar­ 1~4? Ukrayna 749 da düşük güveni lirli ği olduğu öteden beri biı29R linir. Bu nedenle angina pektoris'i şüp h el i Uluanya 814 görülme ya da be lirli yaşı aşkın kişilerde izo309 Estonya 879 le iskemik EKG bulguları varlığında, KKH 320 tanısı yarım puanla değe rlendirilmiş ti. Kadın­ Letonya 907 lar için 45 yaşından gençlerde tanı bir istisna 470 Türkiye 800 dışında konmaınıştı. On yıl sonra kadınlarla ilgili prevalans saptamasında kullanılan ö l400 800 1000 600 o 200 çütleri daha dar tutma gereği duyuldu: EKG 45-74 yaş yüzbinde KKH martalitesi desteğ i (4. 1-2, 5.1-2, 7 .ı kodları) o lmadıkça, Heart J 1997;18:1234 Kadın D Erkek Tü rkEurKard . kadında tipik angina yarım puan la değerlen­ Der Arş 2001; 29:8 dirild i ği gib i, atipik angina hastalık kanıtı olarak sayı lmadı. Kriterlerdeki bu modifikas- Şekil 7 .. Koroner mortalites i yüksek olan seçilmiş bazı ülkelerde 45-74 yaş kesiınınde yuzbınde olarak koroner kalp hastalığından ölüm oranı yonlar KKH prevalansını örneklemimiz kadınlarında yaklaşık %22 oranında düşürmüş olup ülmilyon ile 590 bin olması, 2000 yılında ise 2.0 milkemizde kadınlardaki KKH prevalansı 890 bin olayon ile 440 bin bulunması konusunda yorum yapıl­ rak ortaya ç ıktı. ması isabetli olur. Hipe rtans if kalp h astalığına eşli k eden sol ventrikül yüklenınes i örneğ ini, altta yatan Orta yaşlı erkeklerin (başlangıçta yaş 40-59) alındığı koroner arter hastal ığından ayırmak güçtür ( 16). Ay. Bri tanya Bölgesel Kalp Çalı şmasında (13) KKH'nın rıca, hipertansif kalp hastalığının EKG'ik so l ventriçeşitli fomılarıy la ilgili fatal ve fatal o lmayan sonuç kül hipertrofisi voltaj yüksekliği kriterinin trasede riski incelenmişti r. Katı l ı mcılar bir anket formu ve 1 m Y=5ınm olması durumu ilk değerlend i rmede dae l ekt rokardiyograına dayanarak angina, miyokard hil edi ldi ğ i halde, anı l an leriterin güveni lirli ğin i n düinfarktüsü ve/veya iskemisinin olasıl ığına göre 7 şük olduğu idrak edilince, son değerlend irmede, kri gruba ayrılm ıştı. Örneki em popülasyonunda 1O-yıl­ terler arasına soku lm aınıştır. Ayrıca, başlangıçta hilık toplam mortalite %10. 1 (kardiyovaskü le r mortapertansif kalp hastalığı olarak s ını fla nd ı rıl an küçümlite %5.2, kardiyovasküler-dışı mortali te %4.9) olasenmeyecek say ıda hastanın, müteakip gelişıneler rak gözlemlendi. Kardiyovasküler mortalite risk i sonucu bilahare açıkça koroner kalp hastası olarak başlangıçtaki sın ıflamada KKH kanıtı bulunmayandeğerlendirilmesi uygun görülmüştür. Bu bak ı mdan lara kıyasla, yalnız EKG' ik iskemi varl ığında 2.3 kat, KKH prevalansının J O yı l arayla incelenmesinde rahekim tarafından angina tanısı konmuş olması veya kamları salt olarak ka rş ıla ştırmamak doğru olur. BuEKG'da sess iz miyokard infarkti.is sekeli olması duna rağmen, KKH s ıklı ğın ın halkımııda yılda %4,5 rumunda 4.3-4.4 kat artıyordu. KKH kanıtı bulunila %5 (diğer bir deyişle yılda en az 90 bin kadar) ınayanlarda %6.2 o lan !O-y ı llık majör iskem ik kalp yükseldiği yolunda konservatif bir tahmin yürütülehastalığı olayı (KKH ölümü veya nonfatal Mİ) riski, bilir. yukarıda an ıl a n son iki tanıyı a lın ış olanlarda yakla- 1• . şık 3 kat yükseliyordu. TEKHARF çalışması verilerine göre koroner kalp ve hipertansif kalp hastal ı klarının 1990 yılında 1.05 1 Yeni koroner olaylar da yüksek sıklıkta rastlanmağa devam etm işti r. 21 'inci yüzyılın baş ında erişkin leri­ m izde koroner o l ay l arı n sayısa l dinamiğini şöy le Sonuç olarak, TEKHARF Ça lı şmas ının son takibi , Türk erişkinlerinde hem KKH morta lites i, hem de yeni koroner o lay pre valans ının gereğinden ve çev re ülkedekil erden her iki cinsiyette, ama özel likl e kad ınl arda, fazla yüksek ol duğuna dair ipuç l arını doğrulaınış, ülkem izde koroner h asta lıkta n koruyucu önlemle ri çok daha etkin biçime getirmenin gerekti ğ ini v urgul a mı ştı r. Heryıl 100 bin Teşekkür: TEKHARF Çaltşması 2000 takip ktsmi destekten ötürü Unilever, Roche Müstah zarlan, Pfizer İlaç/an, Merck-Sharp-Dohme Ltd. ve Bristol-Myers Squibb şirketlerine takdirlerimizi sunanz. Bilgisayar işlenılerinde an/amlt yardtm/arı için Bn. Deniz Cörür'e teşekkiir/eri­ mizi ifadeyi borç biliriz. artış taranıasma sağladıklan KAYNAKLAR Yeni koroner olay 260 bin Şekil 8. Türk yetişkinlerinde koroner kalp hastası sayısı , yıllık koroner olay ve koroner kökenli ölüm say ıl arını simgeleyen şeııı a değerlendirmek uygun olur. Ü lke gene linde yı lda 260 bin bunların c ivarında koroner olay m eydana gelm ekte, de rhal fatal cereyan ede n 85 bini ç ı karılın ­ ca , 175 bin nonfatal koroner olay lı hasta tedav iye aday ka lmaktadır (Şekil 8). Bunların da dahil olduğu 2 milyon korone r hastadan yaklaş ı k 75-80 bini ilave- hayatını yitirme ktedir. Böylece, toplam koroner ha stas ı hale n y ılda 90- I00 bin kadar artmaktadır. Bu senaryoda çalışmamızın verile rine dayanan fatal koten rone r olay sayısından (60-65 bin) gerçekte daha yüksek bir rakam alınmıştır, çünki toplam yeni koroner olayların kadınlarda bile e n az üçte birinin anide n ölümcül seyrettiği tahmin edilir (17). İngiltere'de yıl­ da yakl aşık 300.000 kiş inin ınİyokard infarktüse yakalandı ğı ve I .4 milyon ki şi nin de angİnas ı bulunduğu bildirilmiştir (18, 19) . ABD'de Hemş ire Sağlığı Çalışınasında (20) 34-59 yaşl a rınd aki 85,941 kadın­ daki verilerden yeni koroner hastalı ğ ı geli ş m es inin y ılda ortalama binde 1.1 o l duğu hesaplanabilir. 18 ı. Thom TJ: International mortality from heart disease: rates and trends. Int J Epidem iol 1989; 18:520-28 2. Sans S, Kesteloot H, Kromhout D, on behalf of the ESC Task Force on Cardiovascular Morıa­ lity and Morbidity Statistics in Europe: The burden of cardiovascular di seases mortality in Europe. Eur Heart J 1997; 18: 123 1-48 3 . Boersma H, Doornbos G, Bloemberg BPM, Wood DA, Kromhout D, Simoons ML: Cardiovascu lar Diseases in Europe. Sophia Anti polis, France, European Soc. Cardiology, 1999 4. Chockalingam A, Balaguer-Vintro 1: lmpending G lobal Pandemic of Cardiovascular Diseases. Geneva, World H carı Federation, 1999 5. Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Y ıllığı 1998: Sağlık Bakannl ı ğ ı Tedavi Hizmetleri Genel 6 19; Ankara, l 998 Müdürlüğü. Yayın 6. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü: Türkiye İs­ tatistik Yıllığı, 1998. DiE Matbaası, Ankara, Mayıs 1999 Dursunoğlu D, Kahraman G ve ark: Türk ölüm ve koroner olaylar: TEKHARF çalı ş­ m ası kahortunun S-y ıllık takibi. Türk Kardiyol Dern Arş 1996; 24:8-15 7. Onat A, e ri ş kinl e rinde Durs unoğlu D, Sansoy V: Relatively high coronary death and event rates in Turkish women: Relation to three major risk factors in five-year follow-up of cohort. Int J Cardiol 1997; 61:69-77 8. Onat A, 9. Onat A, Keleş İ, Aksu H ve ark.: Türk erişkinlerinde toplam ve kardiyak ölümlerio prevalansı: TEKHARF Çalı şmas ının 8-yıllık takip verileri. Türk Kardiyol Dern Arş 1999;27:8- 14 A. Onar ve ark.: On Yılltk TEKHARF Çaltşması Verilerine GöreTiirk Erişkinlerinde Koroner Kökenli Öliim ve Olaylarm Prevalansı Yiiksek 10. Onat A, Şenocak MŞ, Ş urdum-Avcı G, Örnek E: Prevalence of coronary heart disease in Turkish adults. Int J Cardiol 1993; 39:23-3 1 to 1996, and forecasts up to 2003. Eur Heart J 1997; ı 8: 1307-12 ll. Rose GA, Blackburn H , G illum RF, Prineas RJ: Cardiovascular Survey Methods, 2nd edn. Geneva, WHO, 1982. p 124-27 16. Lip GYH, Felıneden DC, Li-Saw-Hee FL, Beevers DG: Hypertensive heart disease: a conı plex syndrome or a h ype rı ensive 'ca rdi onıyopathy'? E ur Heart J 2000; 2 1:1653-65 12. Onat A, Ş urdum- Avcı G , Ş enocak M ve ark: Türkiye'de Erişkin lerde Kalp H asta lı ğ ı ve Risk Faktörleri S ı klığ ı ta raması: 3. Kalp h a s talıkl a rı preval an s ı. Türk Karel iyol Dern Arş 199 1; 19:26-33 17. Kannel W, Wilson PFW, D'Agostino RB, Cobb J: Sudden coronary de aılı in women. Anı Heart J 1998; 136: 205-12 13. Laınpe FC, Whincup PH, Wannaıneth ee SG, Shaper AG, Walker M, Ebrahim S: The natural history of prcvalent i sch aenı ic heart disease in m iddie-aged men. Eur Heart J 2000; 2 ı: 1052-62 tisı i cs: Econonı i cs Supplenıe nt. 14. E manuel EJ, Emanuel LL: The promise of a good death. Lancet 1998;35 l (suppl II):21 -29 15. Peltonen M, Aspıund K: Age-period-cohort effects on i sc h enıic heart disease nıortali ty in Sweden from 1969 18. British Heart Foundation. Coronary Heart Disease Sta1998; BHF, London 19. Dyke CK, Califf RM: National and regional registries: what good are they? (editorial) Eur 1-leart J 2000; 2 1:1401-3 20. Hu FB, Sta ınpfer MJ, Manson JE, et al: Trends in the ine idence of coronary heart disease and changes in diet and li fes tyle in women. N Engl 1 Med 2000; 343:530-7
