İRAN ÜLKE BÜLTENİ Eylül 2009
advertisement
İRAN ÜLKE BÜLTENİ Eylül 2009 Resmi Adı Yönetim Biçimi Başkenti Başlıca Kentleri : İran İslam Cumhuriyeti : İslam Cumhuriyeti (1979 Anayasası) : Tahran : Tahran (7.3milyon), Meşhed (2.1 milyon), İsfahan (1.3 milyon), Tebriz (1.3 milyon), Şiraz (1.1 milyon) Dini Lider Cumhurbaşkanı Nüfusu Yüzölçümü Resmi Dili Kullanılan Diller Para Birimi Para Kuru : Ayetollah Seyid Ali Khamenei : Mahmud Ahmadinejad : 73 milyon (2006) : 1,648,000 km² : Farsça : % 58 Farsça, % 27 Türkçe, % 9 Kürtçe, %2 Luri, % 1 Beluci : İran Riyali (10 Riyal = 1Tümen) : 1 $ = 10.08 IR 1 İRAN EKONOMİSİ GENEL EKONOMİK DURUM TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2004 2005 2006 2007 2008* 2009* 156.8 189.3 222.8 286.0 337.3 359.9 GSYİH Artış Oranı (%) 5.1 4.7 5.8 7.8 6.5 0.5 Enflasyon oranı (tüketici fiyatları) ( %) 14.7 13.4 11.6 19.6 26.4 14.8 Nüfus (Milyon) 68.7 69.4 71.6 72.4 73.3 74.2 İhracat (fob) (Milyon $) 43.852 64.366 76.055 97.401 97.721 67.477 İthalat (fob) (Milyon $) -38.199 -43.085 -50.020 -56.582 -67.246 -55.815 1.442 16.637 20.402 34.081 12.289 1.124 32.9 45.4 58.4 82.05 96.5 81.3 20.3 21.2 20.1 21.0 21.9 19.0 8,614 8,964 9,282 9,825 10,000 10,098 GSYİH ( Milyar $) Dış Ödemeler Dengesi (Milyon $) Döviz Rezervleri (altın hariç) (Milyar $) Toplam Dış Borç (Milyar $) Döviz Kuru (ortalama) (Riyal: $) Kaynak: Economic Intelligence Unit (EIU), * EIU tahmini rakamları İran genel olarak ekonomide merkezi planlamanın hakim olduğu, petrol, doğal gaz ve diğer büyük ölçekli işletmeler üzerinde devlet mülkiyetinin devam ettiği, kırsal bölgelerde tarımsal üretimin ağırlıklı olduğu, özel ticaret faaliyetlerin ise sınırlı düzeyde olduğu bir ekonomik yapıya sahiptir. Devlet sektörünün yanında, “Bonyad” diye tabir edilen ve büyük ekonomik ayrıcalıklarla faaliyet gösteren vakıflar (kooperatif) ekonomide önemli pay sahibidirler. 2000’li yıllara girilmesiyle birlikte ise, ekonominin serbestleştirilmesine yönelik olarak, özelleştirme ve daha fazla yabancı yatırıma açılması söz konusu olmuştur. 1990’ların sonunda petrol fiyatlarındaki düşüşler nedeniyle daralan İran ekonomisi 2000 yılından günümüze kadar, petrol fiyatlarının tekrar yüksek seyretmesi ile canlanmıştır. İran ekonomisinin petrol gelirlerinden etkilenen yapısı hükümetin ekonomik alandaki en önemli konularından birini oluşturmaktadır. İran dış ticaret fazlası veren bir ülke olmakla birlikte, toplam ihracatının yaklaşık yüzde 80’ini ve devlet bütçesinin % 40–70’ini petrol gelirleri oluşturmaktadır. Bu nedenle, petrol fiyatlarındaki artış devlet gelirleri üzerinde büyük bir etki yaratmaktadır. İran ayrıca nükleer faaliyetlerine ilişkin Birleşmiş Milletier Güvenlik Konseyi’nin çıkartmış olduğu Kararlar ile ekonomik yaptırımlar ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu yaptırımlar daha çok İran’ın uluslararası faaliyette bulunan banka ve temsilcilikleri ile İran’ile iş yapan belli şirketlere finansman sağlayan 2 kurumları hedef almaktadır. İran’ın nükleer faaliyetlerine ilişkin tartışmaların ve bu bağlamda ekonomik yaptırım hususunun BM platformunda değerlendirilmeye devam edileceği beklenmektedir. SON DÖNEMDE TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELERDE DEĞİŞİM Büyüme Yükselen petrol fiyatları ile beraber 2007 büyüme oranı % 5.7’ye ulaşmıştır. Petrol gelirlerindeki bu artışla hükümetin genişletici maliye politiklarını sürdürmesi ve özel tüketim ve yatırım harcamalarının artması beklenmektedir. Enflasyon İran ekonomisinde enflasyon çok yüksek olmamakla beraber varlığını sürdürmektedir. Enflasyonun temel nedenlerinden biri ithal ürünlerin döviz nedeniyle daha pahalıya mal olmasıdır. Bu yönüyle İran’daki enflasyonun dış kaynaklı olduğu söylenebilir. Bu nedenle hükümet, içeride uygulanan resmi kur ile ithalatçılara uygulanan ve farklılık gösteren döviz kurunu 2002 yılında birleştirerek tek bir değer yaratmıştır. Bu sayede enflasyonun düşmesi beklenmiş, fakat artan petrol gelirleriyle birlikte hükümet harcamalarının da artmış olması enflasyonist etki yaratmıştır. 2007 yılında İran’da temel mal ve hizmet fiyatları çok hızlı bir biçimde artmış ve ithalat pahalılaşmıştır. İran Merkez Bankası (Bank Markazi) Kasım 2007 verilerine göre enflasyon oranı % 19.1 olarak gerçekleşmiştir. Döviz Kuru İran ulusal para birimi Riyal istikrarlı bir trend izlemiştir. Geçmişte, resmi döviz kuru ile serbest piyasa kuru arasında çok ciddi farklılıklar söz konusuyken, yeni düzenlemeler sonucunda resmi ve serbest piyasadaki döviz kuru eşitlenmiştir. 21 Mart 2002 itibarıyla, ithalat ve ihracatta tek döviz kuru uygulanmasına başlanmış ve döviz kuru 1 ABD Dolarına karşılık 9,227 İran Riyali olarak belirlenmiştir. Para istikrarının korunmasını hedefleyen Merkez Bankası, petrol dışındaki ürünlerin ihracatını desteklemek amacıyla, İran Riyalinin değerinin Dolar karşısında küçük oranlar ile azalmasına izin vermiştir. Doların değer kaybetmeye devam etmesi ile beraber döviz kuru 2007 yılında 1 ABD Doları ortalama 9,407 IR olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca ithalatının yüzde 40’ını Avrupa ülkelerinden Euro cinsinden yapan İran için Euro’nun değer kazanması da enflasyonist bir etki yaratmaktadır. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planının (2005 – 2010) ana teması enflasyonla mücadele ve yerli yatırımları teşvik etmektir. Bu çerçevede, Planın hedefi 3 2010 yılında banka faiz oranlarını tek haneli rakamlara indirmek olarak belirlenmiştir. Reformlar Yabancı Yatırımların Teşviki ve Korunması Yasası: 1950 yılından beri yürürlükte olan Yabancı Yatırımların Teşviki ve Korunması Yasası’nın Hatemi Hükümetince, yabancı yatırımcılara daha geniş imkanlar tanımak üzere değiştirilmesi yoluna gidilmiş, bu çerçevede hazırlanan yasa taslağı Aralık 2001’de Koruyucular Konseyi tarafından ikinci kez Meclis’e gönderilmiştir. Ülkeye yabancı sermayenin gelmesini teşvik eden, ekonomik büyüme, işsizlik sorununun giderilmesi ve sanayinin yenilenmesi açısından beklenen “Yabancı Yatırımın Teşviki ve Korunması Yasası (Foreign Investment Promotion and Protection Act – FIPPA)” Ekim 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2006 yılında İran’a 7 milyar dolar civarında yabancı sermaye girişi sağlanmıştır. Dış Yatırımın Teşvik ve Korunmasına ilişkin Kanun uyarınca sağlanan imkanlar şöyledir: I. Yasal İmkanlar: 1. 2. 3. 4. 5. Ülke dışına kar sevki izni, Ana sermayenin ülke dışına transferi izni, Yatırımın millileştirilmesi durumunda tazminat ödenmesi, Ülke içindeki yatırımcılara tanınan sair hakların tanınması, Nakit olarak sermaye ithali veya makine aleti ve teknik bilgi ithali. II. Mali İmkanlar: 1. 2. 3. 4. 5. En az 6 yıl vergi muafiyeti, Muafiyet dönemlerinden sonra %20 oranında vergi indirimi, Ortak verginin sadece %10’u İhracat gelirlerinde %100 oranında vergi muafiyeti, Gelişme için ayrılmış karlarda vergi muafiyeti (İran mevzuatı hakkında ayrıntılı bilgi www.iranianlaw.com internet sitesinden temin edilebilmektedir.) Bu yasanın yürürlüğe girmiş olmasına rağmen Avrupa hükümetleri İran’daki yatırımlarına ek garantiler alabilmek için ikili anlaşmalar imzalama yoluna gitmektedirler. BAŞLICA EKONOMİK SEKTÖRLER Tarım ve Hayvancılık İran 23.6 milyon hektarı bulan ekilebilir alanları ile dünyada tarım üretimi çeşitliliği (çiftlik ve bahçe üretimi dâhil) açısından üçüncü sırada yer almaktadır. Fakat İran'daki tarım alanlarının %56 - %60'lık kısmı düzenli olarak sulanamamaktadır. 4 İran dünyanın birinci şam fıstığı tedarikçisidir. Deniz ürünlerinde ise Hazar Denizi’nden elde edilen havyar dünya pazarında önemli bir yer almaktadır. Son yıllarda tarım sektöründeki yatırımlarda bir artış söz konusudur. Tarımsal üretimdeki liberalleşme, paketleme ve pazarlama alanındaki gelişmeler yeni ihraç pazarlarının yaratılmasına olanak tanımaktadır. Geniş ölçekli sulama programlarıyla birlikte çiçek ve fıstık gibi ihracata yönelik tarımsal mal gruplarında artan üretim bu alanda oldukça sağlıklı bir ekonomik yapı ortaya çıkarmıştır. İran’ın yetişitirdiği en önemli tarım ürünleri buğday, şekerpancarı, arpa, pirinç, şekerkamışı, şam fıstığı, keten tohumu ve çaydır. İran’ın tarımsal üretiminin büyük bölümü ziyan olabilmektedir. Uygun işleme imkanlarının artırılması ve iç talebin sınırlılığı sebebiyle elde kalan ürünlerin ihraç edilmesi mümkün olacaktır. Tarım Bakanlığı verileri İran’ın gıda ihtiyacının yüzde 80’inin ülke içerisinde üretildiğini göstermektedir. İran’da yılda 62 milyon ton tarımsal üretim yapılmakta, gelecek 20 yılda ise bu rakamın iki katına çıkarılması planlanmaktadır. Bu itibarla, tarıma elverişli alanların ıslahı ve sulama projeleri için 625 milyon dolar tutarında kredi sağlanacağı açıklanmıştır. Çay Kurumu Başkanı’nın çay ithalatına devam edileceğini açıklaması üzerine, üreticiler yoğun protesto gösterileri düzenlemişlerdir. Bu gelişmeler çerçevesinde çay ithalatı yasaklanmıştır. Sanayi Petrokimya Sanayi: İran petrolden elde edilen gelirlerin bir kısmını petrokimya sanayi gibi diğer birtakım alanlara aktararak petrol sektörüne olan bağımlılığı azaltmaya çalışmaktadır. İran’ın sahip olduğu 11 petrokimya kompleksi Basra Körfezi’nin petrokimya üretiminin yüzde 13’ünü gerçekleştirmektedir. Son yıllarda İran’ın petrol dışı gelirlerinde de bir artış göze çarpmaktadır. İran Ulusal Petrokimya Şirketi 2013 yılına kadar toplam 20 milyar dolar yatırım gerektiren 30 tesisi hizmete açmayı planlamaktadır. 2005 – 2010 yıllarını kapsayan Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde bu sektördeki üretimin 56 milyon tona çıkarılması hedeflenmektedir. Bu çerçevede, 11 milyar dolar tutarında 26 projenin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Petrokimya alanındaki önemli projelerin çoğu Körfez kıyısında bulunan Pars Özel Ekonomik Bölgesinde yer almaktadır. Otomotiv ve Yan Sanayi: Otomotiv sanayii dış rekabet karşısında yüksek vergi oranları ve kotalar ile korunmaktadır. Fakat, devlet tekelinde olan bu sektör, teknoloji transferi amacıyla son yıllarda yabancı ortaklıklar yoluyla yeni model araçların üretimine başlamıştır. Başta Nissan (Japon), Peugeot (Fransa), Renault 5 (Fransa) ve Kia (Güney Kore) firmaları olmak üzere birçok ortaklık anlaşması imzalanmıştır. İran Khodro Şirketi Saipa (Citroen ve Kia otomobillerinin üreticisi) ile işbirliği yaparak, Fransız Renault firması ile müşterek, İran’daki mevcut arabaların yüzde 50’sini oluşturan eski teknoloji üretimi Peykan’ların yerine, Renault L90 isimli yeni bir modelin %50 yerli montaj ile yılda 300 bin adet civarında üretilmiş ve Mayıs 2006’da piyasaya sunulmuştur. Renault firması, L90 üretiminden ayrı olarak Saipa grubuna bağlı Pars Khodro ile Megane Sedan model araçların İran’da üretimi ve 2006 ortalarında pazarlanması konularında, Mayıs 2005 içerisinde anlaşmaya vardıklarını açıklamıştır. İran’daki yatırımlarının ikiye katlanabileceğini açıklayan Renault firmasının, 1979 senesinden beri İran’da 300 milyon euro ile yatırım yapan petrol dışı ilk Fransız firması olduğu belirtilmektedir. Sanayi ve Madenler Bakanı, 50 milyon dolar tutarında yatırım gerçekleştirilen İran Khodro Dizel Şirketinin yılda 5.500 otobüs üretimi kapasiteli ünitesini Nisan 2002’de hizmete açmıştır. Ayrıca söz konusu şirket, Alman-Amerikan otomotiv şirketi Daimler Chrysler ile 8 ve 40 ton kapasiteli kamyon üretimi için bir anlaşma imzalamış ve CKD (complete knock down) sıfırdan üretimini başlatmıştır. İran’da kalite ve rekabeti arttırmak amacıyla hazır binek araç ithalatına müsadeler verilmeye başlanmış olup bu müsadeler çerçevesinde BMW ve Mercedes gibi binek araçların da ithalatı ve satışı gerçekleştirilmiştir. Borusan Makina, Caterpillar firmasının Azerbeycan, Kazakistan ve Gürcistan'a ilave olarak İran temsilciliğini de kazanmış bulunmaktadır. Bu bağlamda Temmuz 2005'den itibaren Caterpillar makinalarının İran'da satış ve teknik servis hizmetlerine başlanmıştır. Ayrıca, İran’ın ilk paslanmaz çelik boru fabrikası Borusan ortaklığı ile kurulmuş olup Haziran 2005 tarihinden itibaren imalat faaliyetlerine başlamıştır. Bu gelişmeler çerçevesinde, İran dünya genelinde en fazla otomobil üreten 11. ülke konumuna gelmiştir. Gıda Sanayi: İran’da 168 adet, 50’den fazla kişinin çalıştığı geniş ölçekli gıda işleme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde yıllık ortalama 9 milyar riyal değerinde üretim gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte bu alanda üretim ve ürün geliştirme düşük seviyede kalmaktadır. Bugün sektör iç talebi karşılayacak seviyeye ulaşmıştır. Ancak ihracata yönelik üretim sınırlıdır. İhracatın artması için bu sektördeki ürün kalitesinin artırılması ve paketlemeye yönelik yatırımların yapılması önem kazanmaktadır. Hükümet ayrıca, havyar ve şamfıstığı ihracatının geliştirilmesi yönünde çalışmalar sürdürmektedir. ABD’nin 1999 yılında İran’a gıda ürünleri üzerindeki yaptırımı kaldırmasıyla Nestlé şirketi İranlı yerel bir firma ile anlaşma imzalamıştır. Ayrıca, bu tarih itibarıyla Coca Cola İran firması olan Khosgovar ve Pepsi ise Neysun Shargh ile ortaklık yaparak İran’da faaliyet göstermeye başlamıştır. 6 Madencilik İran sadece petrol ve doğal gaz rezervleri bakımından değil aynı zamanda birçok maden bakımından da zengin bir ülkedir. Dünyanın en büyük çinko rezervlerine sahiptir. Ayrıca dünyanın ikinci en büyük bakır rezervleri ve dokuzuncu büyük demir rezervleri İran’da bulunmaktadır. İran, uranyum, kurşun, kromit, manganez, kömür ve altın rezervleri bakımından da zengin bir ülkedir. Maden yataklarının geliştirilmesi hükümetin öncelikleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle bu sektörde yatırımlar hükümet tarafından teşvik edilmektedir. Ekipman, “know-how“ ve yatırım sunan yabancı firmalar için önemli imkanlar bulunmaktadır. Bugün yabancı firmalar İran’da fizibilite çalışmalarından ekipman teminine kadar madencilik sektöründe aktif olarak faaliyet göstermektedirler. Bu sektörden Maden ve Metaller Bakanlığı sorumludur ve birçok devlet ulusal şirketi aracılığıyla faaliyet göstermektedir. İran’da madencilik sektöründe yabancı yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Önemli rezervlerin varlığına karşılık İran’ın dünya maden üretimindeki yeri % 1.5’in altındadır. Yetkililer tarafından İran’ın dünya piyasalarında rekabet edebileceği ürünlerin ihracına yönelmesi gerektiği belirtilmektedir. Sanayi ve Madenler Bakanlığı ile Alman muadili arasında imzalanan anlaşma çerçevesinde, İran’ın 150 bin ton olan mevcut alüminyum üretimi 10 yıl içinde 1 milyon tona çıkarılacaktır. Demir - Çelik Üretimi: 1960’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin desteği ile kurulan demir ve çelik sektörü, 1979 devrimi sonrası yapılan yatırımlarla daha da gelişerek, üretimini 2001 yılında 7 milyon tona kadar çıkarmıştır. Önemli demir madenleri, Asfahan, Ahvaz ve Yazd Bölgerinde bulunmaktadır. Yazd’da bulunan çelik işletmelerine ek olarak Ahvaz, İsfahan ve Mübarek şehirlerinde gerçekleştirilen yatırımlar sonucu, 1998 yılında toplam 5.6 milyon ton olan İran’ın toplam çelik üretimi 2006 yılında toplam 9.8 milyon tona ulaşmıştır. Bu da İran’ı Ortadoğu’daki en büyük çelik üreticisi yapmaktadır. Petrol İran OPEC’in ikinci en büyük petrol üreticisidir ve dünya petrol rezervlerinin % 10’unu ve doğal gaz rezervlerinin % 17’sini elinde bulundurmaktadır. 132 milyar varil kanıtlanmış petrol rezervine sahiptir. İran’ın ham petrol rezervlerinin önemli bir bölümü Irak sınırı yakınındaki Kuzistan’da bulunmaktadır. İran petrol ihracatının yaklaşık yarısını Asya pazarına, geriye kalanını ise Avrupa ve Afrika’ya yapmaktadır. İran ham petrol üretiminde dünya dördüncüsü olmasına karşın, petrol işleme altyapısının yeterli olmamasından ötürü benzin vb. rafine petrol ithal etmektedir. 2006 yılında 2487 varil rafine petrol ile net ithalatçı konumundadır. 7 Bunun yanında hükümet, kendi kendine yeterliliği desteklemek adına 2007 yılı Ağustos ayında petrol tüketim kısıtlaması getirmiştir. Konulan kota ile bir arabaya aylık 100 litre benzin tahsis eden özel kartlar dağıtılmıştır. Uygulama ile benzin fiyatlarında %25’e varan artış da kaydedilmiştir. Petrol sektörüne yapılacak yatırımlarla üretim kapasitesini artırması mümkündür. İran 1974’te günde 6 milyon varil petrol üretirken 1979 Devrimi’nden bu yana bu sayı yıllık bazda 4 milyon varil civarında olmuştur. Petrol Bakanlığı tarafından açıklanan bilgiye göre petrol sahalarının modernizasyon ve yenileme ihtiyacı nedeniyle üretimin her yıl günde 250-300 bin varil azaldığı ifade edilmektedir. Varolan sorunlara rağmen İran, 2010 yılına kadar petrol üretimini günde 5.6 milyon varil ve 2020 yılına kadar 7 milyon varil seviyesine çıkarmayı planlamaktadır. Diğer taraftan, petrolün iç tüketimi de oldukça fazladır. Bu hacim gelişmekte olan ülkelerin tüketiminden yüzde 50 oranında daha fazladır. İran gelecek on yılda petrol sektörüne 35 milyar dolar yatırım yapmayı planlamaktadır. 15 milyar dolar ile 20 milyar dolar tutarında yabancı yatırımı çekerek hidrokarbonlar sektörünü modernleştirmek ve geliştirmek amacındadır. Norveç şirketi Statoil’in İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC) ile birlikte Ahvaz, Bibihakimeh ve Maroun petrol sahalarında fizibilite çalışmaları yaparak bu sahalarda geliştirilmiş petrol üretimi için bir plan hazırlamış bulunmaktadır. Ayrıca, Norveç Sintef Petrol Araştırma ve Reinertsen Mühendislik Şirketleri Irak sınırı yakınlarında 7 petrol sahasında petrol çıkarımının artırılması yönünde 53 milyon Norveç Kronu değerinde bir anlaşma imzalamıştır. Bunlara ek olarak, 8 petrol sahasının geliştirilmesi için açılan ihaleleri İngiliz LNG ve Hydrosearch, Kanadalı CM, Sproue ve Teknica, Fransız GCA ve Franlab’ın kazanmış olduğu duyurulmuştur. İran Ulusal Petrol Şirketi ve Japon Konsorsiyumu arasında Azadegan petrol yatakları konusunda uzun süre devam eden müzakereler, Şubat 2004’de imzalanan 2 milyar dolarlık anlaşma ile sonuçlanmıştır. Bu anlaşma uyarınca, Japon Petrol Firması Inpex’in Azadegan bölgesinin güneyindeki petrol yataklarının günlük rekoltesini 2007 yılına kadar 50,000 varilden 150,000 varile çıkarmasına ve 8 yıllık bir çalışma sonucunda ise toplam kapasitenin günde 260,000 varil olarak gerçekleşmesine karar verilmiştir. Ayrıca, Japon devlet bankası olan JBIC, 9 yıllık petrol alımını garantilemek amacıyla İran Ulusal Petrol Şirketi ile 1.2 milyar dolar tutarında bir ödeme anlaşması imzalamıştır. İran Ulusal Petrol Rafinerileri ve Dağıtım Şirketi Arak ve Bandar Abbas rafinerilerinin kapasitelerini arttırmak için 1.9 milyar dolar tutarında yatırıma ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca İran Petrol Bakan Yardımcısı İran Milli Petrokimya Şirketi’nin dünyanın ikinci büyük “olefin” tesisini kuracaklarını açıklamıştır. İran aynı zamanda, Irak ile petrol konusunda işbirliğini geliştirmektedir. İran’ın Abadan Rafinerisinden yararlanabilmek amacıyla günde 250,000 varil petrol taşıma kapasitesine sahip mevcut petrol boru hattının 6 mil kadar daha uzatılması konusunda çalışmalar yürütülmektedir. 8 Ulusal Petrol Şirketi Uluslararası İlişkiler Direktörü’nün 2008 yılının şubat ayında yaptığı açıklamaya göre; İran bu yılın ilk on bir ayında (21 Mart 200720 Şubat 2008), 70 milyar dolarlık petrol ve petrol ürünü satmıştır geçen yıl İran’ın petrol geliri 60 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde ham petrolün ortalama fiyatı 74 dolardır ve İran 2.5 milyon varil ham petrol ihraç etmiştir. İran bu rakamlarla OPEC’in Suudi Arabistan’dan sonra ikinci büyük petrol üreticisi konumundadır. Doğal Gaz İran’ın yaklaşık 27 trilyon m³ doğal gaz rezervine sahip olduğu sanılmaktadır. Bu Rusya’dan sonra dünyanın en büyük doğal gaz rezervine işaret etmektedir. İran’ın doğal gaz rezervleri Güney Pars bölgesindeki ‘offshore’ sahada yoğunlaşmıştır. Bu rezervler büyük ölçüde geliştirilmemiş sahalardır ve bu nedenle büyük bir potansiyel mevcuttur. Artan iç tüketime rağmen İran aynı zamanda önemli bir doğal gaz ihracatçısı olmaya adaydır. İran 2006 yılında 3,708 ft³ doğal gaz üretmiştir. Bugün toplam enerji ihtiyacının yarısı doğal gazdan karşılanmaktadır. 2004 Şubat ayının sonlarında Fransa’nın Total (%40), Malezya’nın Peronas (%10) ve İran’ın Ulusal Petrol Şirketi (%50) oluşturdukları ortak yatırım ile Pers LNG konusunda 2009 yılında tamamlanmak üzere 2 milyar dolar tutarında yatırım anlaşması imzalamışlardır. Bu proje uyarınca Pers Bölgesi’nde yılda 10 milyon ton sıvılaştırılmış doğal gaz çıkarılması öngörülmektedir. İran iç tüketimdeki hızlı artışa rağmen doğal gaz ihracatını artırmak için girişimlerde bulunmaktadır. Türkiye 2002 yılından itibaren İran’dan 25 yılda toplam 10 milyar m³ alınacak doğal gazın transferine başlamıştır. İran ayrıca, Türkiye ve Bulgaristan üzerinden Nabucco projesi kapsamında Avusturya’ya doğal gaz ihraç etmeyi hedeflemektedir. İran’ın diğer potansiyel doğal gaz pazarları Ermenistan, Ukrayna (İran-Ermenistan-Gürcistan-Kırım üzerinden geçecek bir boru hattı ile), Avrupa, Pakistan, Hindistan, Tayvan, G. Kore ve Çin’in kıyı bölgesidir. Bu ihracatın boru hatları ya da LNG tankerleri ile gerçekleştirilmesi mümkündür. Bu çerçevede, Çin’in devlete ait firmalarından Zhuhai Zhenrong Co. 2004 yılında İran’dan 25 yıl boyunca toplam 110 milyon ton LNG almayı taahüt eden bir anlaşma imzalamıştır. Aynı zamanda, İran ve Ermenistan arasında bir gaz anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma uyarınca İran 2007 yılından başlamak üzere Ermenistan’a 20 yıl süreyle toplam 36 milyar metre küp tedarik edecektir. İran, 1993 yılında Hindistan ile bir boru hattı inşasına yönelik olarak memorandum imzalamış olmakla birlikte bölgedeki siyasi gelişmeler ve güvenlik kaygıları projenin fizibilite çalışmalarının tamamlanmasını engellemiştir. LNG piyasasında yabancı firmalar arasındaki rekabet hızlanmıştır. Bu çerçevede; İtalyan ENİ, İngiliz BG ve Agip firmaları ile anlaşmalar 9 imzalanmıştır. Bu anlaşmalar uyarınca Hindistan’da ve Güney Avrupa’da terminali bulunan BG’nin bu bölgelere LNG ihraç etmesine karar verilmiştir. Ayrıca 3 LNG projesi de 2008’de faaliyete geçecek şekilde halen gündemdedir. Doğal gaz ihracatı yanında İran esas doğal gaz rezervlerinin bulunduğu güney bölgesinden uzakta kalan kuzey bölgelerinde kullanılmak üzere Azerbaycan’dan doğal gaz ithalini düşünmektedir. Halen Türkmenistan’dan bir miktar doğal gaz ithal edilmekte ve bu bölgede kullanılmaktadır. Türkmenistan 2001 yılından itibaren İran’a 40 Dolardan 5.9 milyar m³ doğal gaz sağlamaktadır. Şehit Haşhemi Nejad (Khangiran) Gaz Rafinerisinin açılışı 16 Nisan 2002 tarihinde Cumhurbaşkanı Hatemi tarafından gerçekleştirilmiştir. Rafineride günde 8,5 milyon metreküp gaz rafine etme kapasiteli iki unite bulunmaktadır. İran’ın Ham Petrol Üretimi, Gaz ve Rafine Ürünleri Ham Petrol Üretimi, Gaz ve Rafine Ürünler Ham Petrol (günde bin varil) İhracat (günde bin varil) Rafine Ürünlerin Toplamı (günde bin varil) Gaz (milyon metre küp) Pazarlanan Üretim İhracat Petrol Rezervleri (milyon varil) Gaz Rezervleri (milyar m3) 2001 2002 2003 2004 2005 3,572 2,184.6 1,436 3,248 2,093.6 1,440.5 3,741.6 2,396.3 1,344.7 3,834.2 2,684.1 1,437.4 4,091.5 2,394.5 1,439.8 66,000 358 99,080 75,000 670 130,690 81,500 3,413 133,250 89,663 3,560 132,460 94,550 4,735 136,270 26,600 26,690 27,570 27,500 27,580 Kaynak: OPEC, Annual Statistical Bulletin 2005 Elektrik Enerjisi Hükümetin öncelikli yatırım hedeflerinden biri de gelecek bir kaç yıl içinde elektrik enerjisi üreten santrallerin çoğaltılması yönündedir. 18 hidro-elektrik ve 20 petrol ile çalışan santrale sahip İran’ın elektrik enerjisi kapasitesi 2004 yılı itibarıyla 33,000 MW’ye ulaşmıştır. Fakat, İran’da elektrik enerjisine olan talep ülkenin kalkınma hamlelerine paralel olarak yılda % 7-8 oranında artmaktadır. Bu çerçevede, Enerji Bakanlığı Yap-İşlet-Devret yöntemi ile kurulacak enerji santrallerine sıcak bakmaktadır. Enerji Bakanlığı İran’da mevcut 29,000 MW’lık kapasitenin 60,000 MW’a çıkarılması gerektiğini açıklamış ve bu amaçla yabancı yatırmcıları Yap-işletDevret modeli ile enerji sektöründe yatırmlara davet etmektedir. Enerji Bakanlığı, bu çerçevede, gelecek dört yıl içinde 5,000 mw gücünde 6 enerji santralenin Yap-İşlet-Devret modeli ile inşasının planlandığını bildirmiştir. 10 İRAN’IN ELEKTRİK ÜRETİMİ ( milyon-kilovatsaat ; mali yıl başlangıcı 21 Mart ) Kamu sektörü toplamı Hidroelektrik Buhar Doğalgaz& karışımları Mazot 2000 115,156 2001 124,275 2002 136,231 2003 146,923 2004 158,951 2005 173,204 3,638 77,856 33,304 5,056 81,102 37,787 7,948 82,562 45,358 11,059 85,404 50,170 11,555 87,388 59,763 14,366 91,351 67,277 358 329 363 291 245 210 Kaynak:EIU Country Profile 2006 a: özel sektör hariç DIŞ TİCARET Yıllar İtibariyle İran Dış Ticareti ve Petrolün Payı (Milyar $) İHRACAT Petrol ve Doğal Gaz İhracatı Petrol ve Doğal Gaz İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı (%) Diğer Ürünlerin İhracatı İTHALAT DENGE 2002 28.2 22.9 81.2 2003 33.9 27.3 80.5 2004 43.8 36.8 82.8 2005 60.0 50.8 84.6 2006 62.9 50.3 80.0 5.3 22.2 6.0 6.6 26.1 7.8 7.5 38.2 5.6 9.2 40.9 19.1 12.4 45.6 17.3 Kaynak: EIU Country Profile 2006 *EIU tahmini rakamları İran’ın en büyük ihraç kalemi petrol ve petrol ürünleridir. Bununla birlikte, sınırlı düzeyde de olsa petrol dışı ihracat söz konusudur. Bunlar, tarım ürünleri, halı, deri ve havyar gibi geleneksel ihraç malları ile metal cevherleri ve çok daha sınırlı düzeydeki sanayi mallarıdır. 2006 yılı itibariyle İran’ın en çok ihracat gerçekleştirdiği ülke toplam ihracat içindeki yüzde 14.1’lük pay ile Japonya’dır. Japonya’yı sırasıyla yüzde 12.9, yüzde 7.3, yüzde 6.3 ve yüzde 5.7’lik pay ile Çin, Türkiye, İtalya ve Güney Kore takib etmektedir. 2006 yılında İran’ın ithalat yaptığı ülkelerin başında yüzde 12.1 ile Almanya gelmektedir, bu ülkeyi sırasıyla, yüzde 10.6, 9.4, 6.2, 5.6 ile Çin, BAE, Güney Kore ve Fransa takip etmektedir. EIU tahmini rakamlarına göre 2007 yılında ihracat 81 milyar dolara ulaşırken, ithalat ise 53.7 milyar dolara çıkmıştır. T.C Tahran Ticaret Müşavirliğimizin verilerine göre 2007 yılında Avrupa Birliği’nin (AB) ihracattaki ağırlığı devam etmiştir. 2006 yılına göre AB ülkelerine yapılan ihracat %26 artmıştır. Toplam ihracat içinde AB ülkelerinin payı %56.4, Türkiye Serbest Bölgelerinin payı %2.7, diğer ülkelerin payı ise %40.9 olmuştur. 2007 yılında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. 2006 yılına göre bu ülkeye gerçekleştirilen ihracat %23.8 artmıştır. 2007 yılında ithalatın %40.4’ü Avrupa Birliği ülkelerinden yapılmıştır. 11 2007 yılı içerisinde fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi Kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları olurken, bu fasılı makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları ile demir ve çelik izlemiştir. Aynı dönemde, ithalatta ise en büyük kalem mineral yakıtlar, mineral yağlar olmuştur. Bu fasılı makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları izlemiştir. Geniş ekonomik grupların sınıflandırmasına göre ise; ithalattaki payı %72.7 olan ara mallarının 2007 yılı toplam ithalatı 2006 yılına göre %24.1 oranında artarken, sermaye malları ithalatı %15.8, tüketim malları ithalatı %16 artmıştır. İran ihracatının önemli bölümünü karayolu ile gerçekleştirmekte olup bunda İran Hükümeti’nin akaryakıt fiyatlarını sübvansiyona yönelik bir politika izlemesinin rolü büyüktür. Hükümet, iç piyasada talebi yüksek olan mallara yönelik kısıtlamaların kanun dışı ticareti teşvik ettiğini kabul etmekte ve uzun vadede bunu önlemeyi planlamaktadır. TÜRKİYE – İRAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ İkili Ticaret İlişkisi Türkiye - İran Dış Ticareti (Milyon Dolar) YILLAR 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 (Ocak Haziran İHRACAT 495 487 455 290 250 268 298 307 195 158 236 361 300 534 812 913 1.066 1.386 2.028 İTHALAT 492 91 365 667 692 689 806 646 433 636 816 840 919 1.861 1.962 3.470 5.626 6.613 8.199 HACİM 988 577 820 957 942 958 1,104 953 628 794 1.052 1.200 1.218 2.394 2.774 4.382 6.692 8.000 10.227 934 1.517 2.451 DENGE 3 396 90 -377 -443 -421 -509 -339 -238 -478 -580 -479 -619 -1.327 -1.150 -2.556 -4.566 -5.226 -6.171 -583 İHR/İTH 0.101 0.540 0.125 0.43 0.39 0.39 0.37 0.48 0.45 0.25 0.29 0.43 0.32 0.28 0.41 0.26 0.19 0.21 0.25 0.61 Kaynak: TÜİK 12 TÜRKİYE – İRAN DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ Türkiye'nin Dış Ticareti* (Milyon Dolar) 2005 73.476 116.774 İhracat İthalât 2006 85.535 139.576 2007 107.213 170.057 2008 131 974 201.960 Türkiye'nin Dış Ticareti (Milyon Dolar) 2007 2008 107.213 170.057 İhracat İthalât 131.974 201.960 Değişim Oranı % 23% 18% İran İle Dış Ticaretimiz (Bin Dolar) İhracat İthalât 2005 913.000 3.470.000 2006 1.066.902 5.626.610 2007 1.386.935 6.613.791 2008 2 028 452 8.199.594 İran İle Dış Ticaretimiz (Bin Dolar) 2007 İhracat (18.sırada)** İthalât (7.sırada)** 1.386.935 6.613.791 Genele Oranı 1,2 3,8 2008 2 028 452 8.199.594 Genele Değişim Oranı % 1,5 46,2 4 * TÜİK 13 23,9 Türkiye'nin İran'a İhracatında Başlıca Ürünler (2007 Yılı)* SIRA G.T.İ.P 01 02 4411 7214 03 2402 04 05 06 07 08 09 10 11 8708 9401 7013 5407 8507 5810 8450 2403 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 7306 9403 3921 7207 8702 8418 8431 5501 5801 8409 7305 23 8504 24 4811 25 5503 Toplam Diğerleri Genel Toplam TOPLAM DOLAR DÖRTLÜ ADI Lif levha, orta yoğunlukta Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar Kara taşıtları için aksam, parçaları Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları Masa, mutfak, tuvalet, ev tezyinatı vb için cam eşya Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar Elektrik akümülatörleri, separatörleri İşlemeler (parça, şerit, motif halinde) Çamaşır yıkama makineleri Homonime edilmiş tütün ve tütün yerine geçen madde hülasaları Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları Plastikten diğer levhalar, yaprak, pelikül, varak ve lamlar Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, isi pompaları Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları Sentetik lif demetleri Kadife, pelüş ve halkalı (tirtil mensucat) İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları Demir/çelikten diğer tüp ve borular-kaynaklı vb.-çapı>406, 4mm Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler Kâğıt/karton, selüloz vatka ve selüloz liften tabakalar Sentetik devamsız lifler (işlem görmemiş) 92.195.436 71.485.072 65.483.908 50.263.834 37.858.088 35.913.157 28.631.086 26.960.887 26.656.554 25.448.814 23.935.537 22.281.193 21.553.074 20.044.418 19.361.801 18.878.752 17.562.886 15.045.118 13.676.256 13.106.580 11.985.875 10.488.693 10.992.624 10.421.436 10.258.181 700.489.260 686.445.812 1.386.935.07 2 İran'a İhracatın Sektörel (SITC-DTÖ) Gelişimi (Milyon Dolar)* 2004 Tarımsal Ürünler Madencilik Ürünleri Sanayi 85 48 679 2005 103 59 750 2006 183 34 846 Değişim 06/05 (%) 76,7 -42,2 12,8 14 Toplam Genel İhracat 813 63.167 913 73.476 1.064 85.309 16,5 16,1 * Dış Ticaret Müsteşarlığı. Türkiye'nin İran'dan İthalâtında Başlıca Ürünler (2007 Yılı)* SIRA G.T.İ.P 01 2709 02 2711 03 04 05 7403 3901 3907 06 07 08 09 10 3902 8703 2814 2601 2701 11 12 13 14 15 16 3903 7409 7901 5603 7407 2708 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Toplam 3904 7801 2917 4102 2933 6305 2529 6907 7402 DÖRTLÜ ADI Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları Etilen polimerleri (ilk şekillerde) Poliasetaller, diğer polieterler, epoksit-alkid reçineler vb (ilk şekilde) Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları Saf amonyak/amonyağın sulu çözeltileri Demir cevherleri ve konsantreleri Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. kati yakıtlar Stiren polimerleri (ilk şekillerde) Bakır levha, plaka ve şeritler (kalınlığı >0, 15 mm) İşlenmemiş çinko Dokunmamış mensucat (emdirilmiş) Bakır çubuk ve profiller Taşkömürü katranından/diğer mineral katranlardan elde zift ve zift koku Vinil klorür/halojenli diğer olefin polimerleri (ilk şekilde) İşlenmemiş kurşun Polikarboksilik asitler, anhidritleri, halojenürleri ve türevleri Koyun ve kuzuların ham derileri Sadece azotlu heterosiklik bileşikler Eşya ambalajında kullanılan torba ve çuval Feldispat; lösit; nefelin ve siyenit nefelin; florspat Karo, küpler vb. eşya-cilasız/sırsız seramikten Rafine edilmemiş bakır; elektrolitik rafine için bakır anotları Diğerleri Genel Toplam TOPLAM DOLAR 4.194.791.43 0 1.800.066.54 2 233.793.916 87.694.445 32.518.860 29.612.981 13.008.090 11.830.396 7.976.365 7.690.156 7.773.005 7.615.534 7.544.042 7.324.319 6.833.476 6.624.783 6.238.961 6.231.728 5.884.958 5.346.201 4.965.496 4.939.072 4.731.251 4.178.411 4.182.650 6.509.397.06 8 104.393.492 6.613.790.56 0 İran'dan Petrol ve Doğalgaz İthalâtımız* (Milyon Dolar) Petrol ve Ürünleri Petrol Gazları, Doğalgaz 2005 2.393 926 2006 3.656 1.601 2007 4.202 1.800 15 İran'dan İthalâtın Sektörel (SITC-DTÖ) Gelişimi (Milyon Dolar)* 2004 Tarımsal Ürünler Madencilik Ürünleri Sanayi Toplam Genel İthalât 23 1.888 52 1.962 97.540 2005 2006 21 3.361 88 3.470 116.774 22 5.368 234 5.624 137.449 Değişim 06/05 (%) 4,2 59,7 166,2 62,1 17,7 Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret hacmi 1990’lı yıllardan bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış olup, 2008 yılı kesinleşen rakam 10 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Yatırım Fırsatları İran yabancı yatırımlar için ülkede elverişli bir yatırım iklimi yaratmak suretiyle önemli miktarda yabancı yatırımı ülkeye çekmeyi ummaktadır. Bu çerçevede yabancı yatırımlar için sınırlamalar ve ithalat vergileri azaltılmakta, serbest ticaret bölgeleri yaratılmaktadır. Ülkede yatırımlar petrol, doğal gaz ve madencilik sektöründe yoğunlaşmıştır. İran Hükümeti özellikle petrol, doğal gaz ve petro-kimya sektörlerinde olası yabancı yatırımlara odaklanmaktadır. Bu sektörlerin dışında kalan alanlarda ise yatırımlar küçük ölçeklidir. Hükümetin yabancı yatırımlara ilişkin şüpheci yaklaşımı giderek değişmekte ve ülkenin sermaye ve teknolojik kaynaklara ulaşmasını imkan sağlayan yabancı yatırımlar ekonomik kalkınmanın bir parçası olarak görülmektedir. İran, yabancı yatırımların ülkeye çekilebilmesi için olumlu bir yatırım ortamı yaratmaya çalışmaktadır. İran’da üç serbest bölge bulunmaktadır: Çabahar (Pakistan’a yakın bir liman şehri) Kiş (Basra Körfezi’nde bir ada) Keşm (Hürmüz Boğazı’nda bir ada) 16 İran Yatırım Ajansı bölgesel yatırım projelerini düzenli olarak ilan etmektedir. Bu projelere www.investiniran.ir adresinden ulaşılabilmektedir. İşbirliği Olanakları Türkiye’nin İran’a ihracatında demir çelik, tütün ve mamulleri, dokumacılık ürünleri, makinalar, otomotiv sanayii ürünleri, mantar ve ağaç mamulleri ile plastikler önemli bir yere sahiptir. Türkiye’nin İran’dan ithalatında İran’ın genel ihracatına paralel bir durum söz konusudur. Türkiye’nin İran’dan ithalatında ham petrol ve petrol ürünleri en önemli yeri işgal etmektedir. Bunun yanı sıra petrol gazları ve doğal gaz, plastikler, maden cevherleri, demir ve çelik ile metaller, dokumacılık ürünleri diğer önemli ithalat kalemlerini oluşturmaktadır. İran, Türk özel sektörü için geniş fırsatların olduğu bir ülkedir. Komşu ülke olarak yakınlığının yanı sıra, genç nüfusuyla birlikte artan tüketim talebiyle gelecek vadeden bir pazar niteliğindedir. İran’da ihracat yapmak ve hammaddeleri İran’dan almak şartıyla sanayi amaçlı ve %100 yabancı sermayeli şirket kurulabilmektedir. İranlı firmalar ülkeye teknoloji ve sermayenin çekilmesine yönelik olarak yabancı ortaklarla işbirliğine sıcak bakmaktadırlar. İran ekonomisi büyük ölçüde KOBİ’lere dayanmaktadır. Bu alanda iki ülke için işbirliği imkanları mevcuttur. Türkiye’nin bankacılık alanında sahip olduğu tecrübenin İran’a aktarılması da iki ülke arasındaki işbirliğinin yeni bir halkasını oluşturabilir. Demir-çelik ürünleri bakımından, Türk ürünlerinin Rus ve Ukrayna demir-çeliği ile rekabet etmesi güç olmakla birlikte, özellikle otomotiv sektöründe büyük bir pazar mevcuttur. Bu sektördeki talep bugün büyük ölçüde Güney Kore, Tayvan ve Hindistan’dan karşılanmaktadır. İran’daki Çulha Özel Bölgesi’nde yatırım yapan yabancı firmalara getirdikleri katma değer kadar mal ithal etme hakkı tanınmakla birlikte yer satılmamakta ancak %51 oranında bir İranlı ortakla yatırım yapılması halinde yer sağlanmaktadır. Ulaştırma: • Coğrafi yakınlığı nedeniyle Türkiye ve Iran arasında demiryolu ile yük taşımacılığı hem ucuz hem de güvenli bir yol olacaktır. Ancak demiryolu hizmetlerinin yetersiz olması Türk mallarının özellikle gemi ile gelen uzakdoğu malları karşısındaki rekabat gücünü azaltmaktadır. Özellikle Van gölü geçişlerinde yetersiz Ro-Ro uygulamaları nedeniyle vagon taşımacılığı zorlanmaktadır. • Demiryolu ile yük taşımacılığı’nın daha kullanışlı hale getirilebilmesi için bu hattaki güvenlik önlemlerinin arttırılması gerekmektedir. Aksi takdirde 17 hırsızlık olaylarının önüne geçilememekte ve taşımacılık güvenli olmaktan çıkmaktadır. • İran’ın güney bölgelerini kalkındırma amacıyla güney limanlarında uygulanan gümrük oranları diğer gümrük kapılarına göre daha düşüktür. Bu nedenle Türk firmaları deniz yoluyla güney limanlarına sevkiyat yapmak zorunda kalmaktadır. Buna karşılık iki ülke arasında doğrudan denizyolu taşımacılığı olmaması nedeniyle yüksek navlunlar ödenmek zorunda kalınmaktadır. Bu da İran piyasasında rekabeti düşüren bir unsudur. • İran’a karayolları ile ürün ihraç eden Türk firmaları, nakliyede uygun navlunu ancak İran’dan yük getiren İran kamyonlarında bulabilmektedirler. Türk kamyonlarının ücreti İranlı nakliyecilere göre üçte bir oranında daha yüksek kalmaktadır. • İran, deniz taşımacılığı konusunda Türk şirketlerinin desteğini aramaktadır. Hazar Denizi ve Karadeniz üzerinden ortak faaliyetler yürütme konusunda İran tarafının talebi mevcuttur. • İran ayrıca, deniz yolu taşımacılığında filosunu genişletmek amacındadır. İran’a gerekli gemilerin Türk gemi inşa sanayicileri tarafından temin edilmesi yönünde bir işbirliği mümkündür. Turizm: • İran’dan Türkiye’ye önemli miktarda turist gelmektedir. İranlı yetkililer turizm konusunda işbirliğinin karşılıklı olmasını arzulamaktadırlar. Fakat, İran’ın turizm altyapısı uluslararası standartlarda geniş bir turist kitlesini ağırlamak için yeterli değildir. Bu çerçevede, İran’ın turizm potansiyeli için gerekli altyapının oluşturulmasında Türk iş adamları önemli rol üstlenebilirler. Özellikle, gerekli havaalanı, karayolu, otel, motel ve tesislerin inşaası, modernizasyonu ve işletilmesi konusunda işbirliği imkanları yaratılabilir. • İran yetkilileri Irak Kerbela şehrine yönelik Haç ziyaretlerinin artık Irak ve Suriye üzerinden değil, Tükiye üzerinden yapılması konusunda isteklerini gündeme getirmişlerdir. Bu çerçevede, Türk hizmet sektörü İran vatandaşlarına din turizmi konusunda hizmet verebilir. İran turizminde yeniden yapılanma - İran Turizm Teşkilatı yetkilileri, İran’ın turizm alanında komşu ülkeler ve bu çerçevede Türkiye ile işbirliğini geliştirme arzusunda olduklarını belirtmektedir. Uzun vadede kültür turizmine ağırlık veren bir strateji benimsenen İran’da, halen mecliste bekleyen yeni bir yasa tasarısı uyarınca turizm konusundan sorumlu bir Cumhurbaşkanı yardımcısının gündemde olduğunu, böylece turizm sektörünü geliştirmek yönünde daha hızlı adımların atılması yönünde çalışmaların sürdüğü belirtilmektedir. İran Turizm Endüstrisi - İran Seyahat Acentaları Birliği AATAI, İran genelinde seyahat acentaları ile tur operatörlerini bünyesinde biraraya getiren tek meslek örgütü. AATAI, 18 özel sektörü temsil eden bir kuruluş olmakla birlikte, İran’da turizm sektörü ile ilgili kamu kuruluşlarıyla da yakın ilişki içinde olduğu gözlemlenmektedir. - İran’da turizm bakanlığı bulunmamakla beraber, turizm konusuyla ilgili olarak Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı’na bağlı İran Turizm Teşkilatı (ITTO, İran Tourism and Touring Organisation ) ve İran Kültürel Miras Teşkilatı faaliyet göstermektedir. Ülkedeki otellerin, seyahat acentalarının ve tur operatörlerinin İran Turizm Teşkilatı’na kayıt yaptırma zorunluluğu bulunmaktadır. - İran Turizm Teşkilatı’nın İran’daki bütün eyaletlerde ve önemli turizm merkezlerinde temsilcilikleri bulunmakta olup İran Kültürel Miras Teşkilatı ise daha çok tarihi eserlerin ve müzelerin korunması ve işletilmesi konularından sorumlu bulunmaktadır. İran Kültürel Miras Teşkilati Iran’ın tarihi birikiminin tanıtımı konusunda da faaliyet göstermektedir. İran Turizm Teşkilatı ve Kültürel Miras Teşkilatı kamu kuruluşu niteliğinde olup her ikisi de Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı’nda bir bakan yardımcısı başkanlığında faaliyetlerini sürdürmektedir. Görüş ve Çözüm Önerileri: - - Daha önce iki ülke tarafından karşılıklı olarak anlaşılmış bulunan gümrük oranlarının düşürülmesi konusunun Türk hükümeti tarafından İran hükümetine hatırlatılması ve bunun uygulamaya geçirilmesi için bir zaman üzerinde anlaşılması. Marka haklarının korunması ile ilgili kanunların yerli yabancı ayrımı gözetmeden taklit ürünlerin engellenmesi amacı ile kullanılması. Anlaşma ve Protokoller Türkiye ile İran arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşması 21.12.1996 tarihinde imzalanmış ve onaylanarak 25.02.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Çifte Vergilenmenin Önlenmesi (ÇVÖ) Anlaşması ise 17.06.2002 tarihinde imzalanmış olup, 07.03.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Serbest Ticaret Merkezleri 2003/6401 sayılı kararname ile Serbest Ticaret Merkezlerinden yapılacak ithalat ve ihracat işlemlerine ilişkin yönetmeliğin yürürlüğe girmiş olması ve bu sayede STM’ler kapsamında ithal edilecek tarım ürünlerinde %40, sanayi ürünlerinde ise %100 vergi muafiyetinin getirilmiş olmasıyla Türk – İran sınır ticaretinin canlanması hedeflenmektedir. Bu çerçevede, Artvin, Ardahan, Ağrı, Kars, Iğdır, Van, Hakkari, Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerindeki gümrük hatlarında Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin 25/3/2003 tarihli ve 2003/5408 sayılı Kararname 10 Nisan 2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, bu illere komşu Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Diyarbakır, 19 Batman ve Adıyaman İllerinin de “mücavir il” kapsamında uygulamadan yararlandırılması öngörülmüştür. İran ile yapılan görüşmeler sonucunda ilk etapta Sarısu, Sero-Esendere ve Razi-Kapıköy’de Sınır Ticaret Merkezleri açılması konusunda mutabakata varılmış ve gerekli çalışmaların sonuçlandırılması sonucu bu üç bölgede STM’ler hizmete başlamıştır. TÜRK - İRAN İŞ KONSEYİ HAKKINDA BİLGİ Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), İran Ticaret, Sanayi ve Madenler Odası ile 6 Kasım 2001 tarihinde imzalanan anlaşma sonucu Türk – İran İş Konseyini kurmuştur. Ankara’da imzalanan, İş Konseyi Kuruluş Anlaşması’nı iki ülke Dışişleri Bakanları da onurlandırmıştır. İş Konseyi’nin İran kanadını İran, Ticaret, Sanayi ve Madenler Odası (ICCIM) oluşturmaktadır. İş Konseyi Türk Kanadı’nın Başkanlığını, 6 Kasım 2001 tarihinden bugüne Ali Osman Ulusoy üstlenmiştir. Türk – İran İş Konseyi Birinci Ortak Toplantısı, Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Ahmet Necdet Sezer’in İran Resmi Ziyareti çerçevesinde, 17-19 Haziran 2002 tarihlerinde Tahran’da düzenlenmiştir. İş Konseyi 2005 – 2006 – 2007 – 2008 Yılları Faaliyetleri • Türk – İran İş Konseyi Tarafından Düzenlenen Dr. Shams Eldekani ile Çalışma Yemeği (28 Mart 2005 / İstanbul) • Türk -İran İş Konseyi Yürütme Kurulunun Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen’i Ziyareti (6 Nisan 2005 / Ankara) İpek Yolu Türk İhraç Ürünleri Fuarlarının Açılışlarına Katılım (28 Nisan 2005 / Tebriz , 1-2 Mayıs 2005 / Tahran, 3 Mayıs 2005 / Meşhed) • • Türk – İran İş Konseyi IV. Ortak Toplantısı (1 Mayıs 2005 / Tahran) • TAYSAD – DEİK İşbirliği ile Otomotiv Yan Sanayi Sektörü ile Workshop Organizasyonu (2 Mayıs 2005 / Tahran) • Yürütme Kurulu’nun TOBB Başkanı, Ulaştırma Bakanı Ziyaretleri (2 Haziran 2005/ Ankara) • Yürütme Kurulu’nun İran Büyükelçisi Firooz Dowledabadi ile Trabzon Ziyareti (30 Temmuz 2005/ Trabzon) • Yürütme Kurulu’nun Tahran temasları (11-14 Kasım 2005) 20 • İran Dışişleri Bakanı Mottaki ile Çalışma Yemeği ve TOBB’un İran Dışişleri Bakanı ile düzenlediği toplantıya katılım (30 Kasım 2005 / Ankara) • İran’ın İstanbul Başkonsolosu Yasini ile Çalışma Yemeği (28 Aralık 2005) • Türk - İran İş Forumu ile ilgili Temaslar (27 – 31 Ocak 2006 / Tahran) • T.C. Tahran Büyükelçisi Gürcan Türkoğlu ile Tanışma Toplantısı ve Çalışma Yemeği (8 Şubat 2006 / İstanbul) • İran ile iş ilişkisi içinde olan ve yatırımı bulunan firmaların katılımıyla gerçekleştirilen Değerlendirme Toplantısı (17 Mayıs 2006 / İstanbul) • TURSAB - DEİK İşbirliğinde Turizm Bakanı Atilla Koç Başkanlığında Turizm Heyeti’nin İran ziyareti (16 - 21 Haziran 2006 / İran ) • Türkiye – İran Ulaştırma Karma Komisyonu V. Toplantısı ( 5 – 8 Temmuz 2006 / Ankara ) • İran Ekonomi ve Maliye Bakanı Danish Davut Jafari ile Toplantı ( 23 Kasım 2006 / İstanbul ) • Türk – İran 19. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Öncesi Hazırlık Toplantısı ( 12 Şubat 2007 / Ankara ) • Türk – İran 19. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı ve İran Dışişleri Bakanı Menucher Mottaki Onuruna Verilen Öğle Yemeği ( 18 – 21 Şubat 2007 / Ankara ) • Türk – İran İş Konseyi V. Ortak Toplantısı (6 Şubat 2007 / İstanbul) • Türk – İran İş Konseyi Tahran Ziyareti (18 – 22 Haziran 2007) • Türk – İran İş Konseyi Tahran Ziyareti / Turizm Sektöründe Yatırım ve Fırsatlar Konferansı (24 – 27 Ağustos 2007) • Türk – İran İşbirliği Forumu ve İş Konseyi VI. Ortak Toplantısı (10 Aralık 2007 Ceylan Intercontinental Hotel, İstanbul) • Türk – İran İş Konseyi VII. Ortak Toplantısı, (11 Mart 2008 / Tahran) • DEİK / Türk – İran İş Konseyi ve İSİAD İşbirliğinde Hamedan İli Ticaret Heyeti ile Toplantı (23 Temmuz 2008 / TOBB Plaza, İstanbul) • DEİK / Türk – İran İş Konseyi Yürütme Kurulu’nun Ankara’ya yeni atanan İran İslam Cumhuriyeti Büyükelçisi Sayın Bahman Hosseinpour’u ziyareti (26 Ağustos 2008 / Ankara) • • Türkiye – İran Sınır Ticareti Ortak Komitesi V. Dönem Toplantısına katılım 10 – 12 Ekim 2008 / Urumiye, 21 • Türkiye – İran 20.Dönem Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantısına katılım, 25 – 26 Kasım 2008 Tahran TOBB Plaza Talatpaşa cad. No:3 Kat:5 34394 Gültepe Levent İstanbul Telefon: 0 212 339 50 00 (pbx) Faks: 0 212 270 30 92 0 212 270 41 90 (pbx) E-mail: info@deik.org.tr Web: www.deik.org.tr Yönetim Kurulu Başkanı: M. Rifat Hisarcıklıoğlu İcra Kurulu Başkanı: Rona Yırcalı Direktör: Ufuk Yılmaz TOBB, ASKON, GİSBİR, GYİAD, GYODER, İKV, MİB, MOSDER, MÜSİAD, TBB, TDSD, TEPAV, TGSD, TİM, TMB, TÖSHİD, TSRSB, TÜBİSAD, TÜGİAD, TÜGİK, TÜRKTRADE, TÜROFED, TÜRSAB, TÜSİAD, TYD, UND, YASED 22
