İRAN ÜLKE BÜLTENİ Eylül 2009

advertisement
İRAN ÜLKE BÜLTENİ
Eylül 2009
Resmi Adı
Yönetim Biçimi
Başkenti
Başlıca Kentleri
: İran İslam Cumhuriyeti
: İslam Cumhuriyeti (1979 Anayasası)
: Tahran
: Tahran (7.3milyon), Meşhed (2.1 milyon),
İsfahan (1.3 milyon), Tebriz (1.3 milyon), Şiraz (1.1 milyon)
Dini Lider
Cumhurbaşkanı
Nüfusu
Yüzölçümü
Resmi Dili
Kullanılan Diller
Para Birimi
Para Kuru
: Ayetollah Seyid Ali Khamenei
: Mahmud Ahmadinejad
: 73 milyon (2006)
: 1,648,000 km²
: Farsça
: % 58 Farsça, % 27 Türkçe, % 9 Kürtçe, %2
Luri, % 1 Beluci
: İran Riyali (10 Riyal = 1Tümen)
: 1 $ = 10.08 IR
1
İRAN EKONOMİSİ
GENEL EKONOMİK DURUM
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
2004
2005
2006
2007
2008*
2009*
156.8
189.3
222.8
286.0
337.3
359.9
GSYİH Artış Oranı (%)
5.1
4.7
5.8
7.8
6.5
0.5
Enflasyon oranı
(tüketici fiyatları) ( %)
14.7
13.4
11.6
19.6
26.4
14.8
Nüfus (Milyon)
68.7
69.4
71.6
72.4
73.3
74.2
İhracat (fob) (Milyon $)
43.852
64.366
76.055
97.401
97.721
67.477
İthalat (fob) (Milyon $)
-38.199
-43.085
-50.020
-56.582
-67.246
-55.815
1.442
16.637
20.402
34.081
12.289
1.124
32.9
45.4
58.4
82.05
96.5
81.3
20.3
21.2
20.1
21.0
21.9
19.0
8,614
8,964
9,282
9,825
10,000
10,098
GSYİH ( Milyar $)
Dış Ödemeler Dengesi
(Milyon $)
Döviz Rezervleri
(altın hariç) (Milyar $)
Toplam Dış Borç (Milyar $)
Döviz Kuru (ortalama) (Riyal: $)
Kaynak: Economic Intelligence Unit (EIU),
* EIU tahmini rakamları
İran genel olarak ekonomide merkezi planlamanın hakim olduğu, petrol, doğal
gaz ve diğer büyük ölçekli işletmeler üzerinde devlet mülkiyetinin devam ettiği,
kırsal bölgelerde tarımsal üretimin ağırlıklı olduğu, özel ticaret faaliyetlerin ise
sınırlı düzeyde olduğu bir ekonomik yapıya sahiptir. Devlet sektörünün
yanında, “Bonyad” diye tabir edilen ve büyük ekonomik ayrıcalıklarla faaliyet
gösteren vakıflar (kooperatif) ekonomide önemli pay sahibidirler. 2000’li yıllara
girilmesiyle birlikte ise, ekonominin serbestleştirilmesine yönelik olarak,
özelleştirme ve daha fazla yabancı yatırıma açılması söz konusu olmuştur.
1990’ların sonunda petrol fiyatlarındaki düşüşler nedeniyle daralan İran
ekonomisi 2000 yılından günümüze kadar, petrol fiyatlarının tekrar yüksek
seyretmesi ile canlanmıştır. İran ekonomisinin petrol gelirlerinden etkilenen
yapısı hükümetin ekonomik alandaki en önemli konularından birini
oluşturmaktadır.
İran dış ticaret fazlası veren bir ülke olmakla birlikte, toplam ihracatının
yaklaşık yüzde 80’ini ve devlet bütçesinin % 40–70’ini petrol gelirleri
oluşturmaktadır. Bu nedenle, petrol fiyatlarındaki artış devlet gelirleri üzerinde
büyük bir etki yaratmaktadır.
İran ayrıca nükleer faaliyetlerine ilişkin Birleşmiş Milletier Güvenlik Konseyi’nin
çıkartmış olduğu Kararlar ile ekonomik yaptırımlar ile karşı karşıya
kalmaktadır. Bu yaptırımlar daha çok İran’ın uluslararası faaliyette bulunan
banka ve temsilcilikleri ile İran’ile iş yapan belli şirketlere finansman sağlayan
2
kurumları hedef almaktadır. İran’ın nükleer faaliyetlerine ilişkin tartışmaların ve
bu
bağlamda ekonomik
yaptırım
hususunun
BM platformunda
değerlendirilmeye devam edileceği beklenmektedir.
SON DÖNEMDE TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELERDE DEĞİŞİM
Büyüme
Yükselen petrol fiyatları ile beraber 2007 büyüme oranı % 5.7’ye ulaşmıştır.
Petrol gelirlerindeki bu artışla hükümetin genişletici maliye politiklarını
sürdürmesi ve özel tüketim ve yatırım harcamalarının artması beklenmektedir.
Enflasyon
İran ekonomisinde enflasyon çok yüksek olmamakla beraber varlığını
sürdürmektedir. Enflasyonun temel nedenlerinden biri ithal ürünlerin döviz
nedeniyle daha pahalıya mal olmasıdır. Bu yönüyle İran’daki enflasyonun dış
kaynaklı olduğu söylenebilir. Bu nedenle hükümet, içeride uygulanan resmi
kur ile ithalatçılara uygulanan ve farklılık gösteren döviz kurunu 2002 yılında
birleştirerek tek bir değer yaratmıştır. Bu sayede enflasyonun düşmesi
beklenmiş, fakat artan petrol gelirleriyle birlikte hükümet harcamalarının da
artmış olması enflasyonist etki yaratmıştır.
2007 yılında İran’da temel mal ve hizmet fiyatları çok hızlı bir biçimde artmış
ve ithalat pahalılaşmıştır. İran Merkez Bankası (Bank Markazi) Kasım 2007
verilerine göre enflasyon oranı % 19.1 olarak gerçekleşmiştir.
Döviz Kuru
İran ulusal para birimi Riyal istikrarlı bir trend izlemiştir. Geçmişte, resmi döviz
kuru ile serbest piyasa kuru arasında çok ciddi farklılıklar söz konusuyken,
yeni düzenlemeler sonucunda resmi ve serbest piyasadaki döviz kuru
eşitlenmiştir. 21 Mart 2002 itibarıyla, ithalat ve ihracatta tek döviz kuru
uygulanmasına başlanmış ve döviz kuru 1 ABD Dolarına karşılık 9,227 İran
Riyali olarak belirlenmiştir.
Para istikrarının korunmasını hedefleyen Merkez Bankası, petrol dışındaki
ürünlerin ihracatını desteklemek amacıyla, İran Riyalinin değerinin Dolar
karşısında küçük oranlar ile azalmasına izin vermiştir.
Doların değer kaybetmeye devam etmesi ile beraber döviz kuru 2007 yılında 1
ABD Doları ortalama 9,407 IR olarak gerçekleşmiştir.
Ayrıca ithalatının yüzde 40’ını Avrupa ülkelerinden Euro cinsinden yapan İran
için Euro’nun değer kazanması da enflasyonist bir etki yaratmaktadır.
Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı
Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planının (2005 – 2010) ana teması enflasyonla
mücadele ve yerli yatırımları teşvik etmektir. Bu çerçevede, Planın hedefi
3
2010 yılında banka faiz oranlarını tek haneli rakamlara indirmek olarak
belirlenmiştir.
Reformlar
Yabancı Yatırımların Teşviki ve Korunması Yasası:
1950 yılından beri yürürlükte olan Yabancı Yatırımların Teşviki ve Korunması
Yasası’nın Hatemi Hükümetince, yabancı yatırımcılara daha geniş imkanlar
tanımak üzere değiştirilmesi yoluna gidilmiş, bu çerçevede hazırlanan yasa
taslağı Aralık 2001’de Koruyucular Konseyi tarafından ikinci kez Meclis’e
gönderilmiştir.
Ülkeye yabancı sermayenin gelmesini teşvik eden, ekonomik büyüme, işsizlik
sorununun giderilmesi ve sanayinin yenilenmesi açısından beklenen “Yabancı
Yatırımın Teşviki ve Korunması Yasası (Foreign Investment Promotion and
Protection Act – FIPPA)” Ekim 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2006 yılında
İran’a 7 milyar dolar civarında yabancı sermaye girişi sağlanmıştır.
Dış Yatırımın Teşvik ve Korunmasına ilişkin Kanun uyarınca sağlanan
imkanlar şöyledir:
I. Yasal İmkanlar:
1.
2.
3.
4.
5.
Ülke dışına kar sevki izni,
Ana sermayenin ülke dışına transferi izni,
Yatırımın millileştirilmesi durumunda tazminat ödenmesi,
Ülke içindeki yatırımcılara tanınan sair hakların tanınması,
Nakit olarak sermaye ithali veya makine aleti ve teknik bilgi ithali.
II. Mali İmkanlar:
1.
2.
3.
4.
5.
En az 6 yıl vergi muafiyeti,
Muafiyet dönemlerinden sonra %20 oranında vergi indirimi,
Ortak verginin sadece %10’u
İhracat gelirlerinde %100 oranında vergi muafiyeti,
Gelişme için ayrılmış karlarda vergi muafiyeti
(İran mevzuatı hakkında ayrıntılı bilgi www.iranianlaw.com internet sitesinden
temin edilebilmektedir.) Bu yasanın yürürlüğe girmiş olmasına rağmen Avrupa
hükümetleri İran’daki yatırımlarına ek garantiler alabilmek için ikili anlaşmalar
imzalama yoluna gitmektedirler.
BAŞLICA EKONOMİK SEKTÖRLER
Tarım ve Hayvancılık
İran 23.6 milyon hektarı bulan ekilebilir alanları ile dünyada tarım üretimi
çeşitliliği (çiftlik ve bahçe üretimi dâhil) açısından üçüncü sırada yer
almaktadır. Fakat İran'daki tarım alanlarının %56 - %60'lık kısmı düzenli
olarak sulanamamaktadır.
4
İran dünyanın birinci şam fıstığı tedarikçisidir. Deniz ürünlerinde ise Hazar
Denizi’nden elde edilen havyar dünya pazarında önemli bir yer almaktadır.
Son yıllarda tarım sektöründeki yatırımlarda bir artış söz konusudur. Tarımsal
üretimdeki liberalleşme, paketleme ve pazarlama alanındaki gelişmeler yeni
ihraç pazarlarının yaratılmasına olanak tanımaktadır. Geniş ölçekli sulama
programlarıyla birlikte çiçek ve fıstık gibi ihracata yönelik tarımsal mal
gruplarında artan üretim bu alanda oldukça sağlıklı bir ekonomik yapı ortaya
çıkarmıştır.
İran’ın yetişitirdiği en önemli tarım ürünleri buğday, şekerpancarı, arpa, pirinç,
şekerkamışı, şam fıstığı, keten tohumu ve çaydır.
İran’ın tarımsal üretiminin büyük bölümü ziyan olabilmektedir. Uygun işleme
imkanlarının artırılması ve iç talebin sınırlılığı sebebiyle elde kalan ürünlerin
ihraç edilmesi mümkün olacaktır.
Tarım Bakanlığı verileri İran’ın gıda ihtiyacının yüzde 80’inin ülke içerisinde
üretildiğini göstermektedir. İran’da yılda 62 milyon ton tarımsal üretim
yapılmakta, gelecek 20 yılda ise bu rakamın iki katına çıkarılması
planlanmaktadır. Bu itibarla, tarıma elverişli alanların ıslahı ve sulama projeleri
için 625 milyon dolar tutarında kredi sağlanacağı açıklanmıştır.
Çay Kurumu Başkanı’nın çay ithalatına devam edileceğini açıklaması üzerine,
üreticiler yoğun protesto gösterileri düzenlemişlerdir. Bu gelişmeler
çerçevesinde çay ithalatı yasaklanmıştır.
Sanayi
Petrokimya Sanayi:
İran petrolden elde edilen gelirlerin bir kısmını petrokimya sanayi gibi diğer
birtakım alanlara aktararak petrol sektörüne olan bağımlılığı azaltmaya
çalışmaktadır. İran’ın sahip olduğu 11 petrokimya kompleksi Basra Körfezi’nin
petrokimya üretiminin yüzde 13’ünü gerçekleştirmektedir. Son yıllarda İran’ın
petrol dışı gelirlerinde de bir artış göze çarpmaktadır. İran Ulusal Petrokimya
Şirketi 2013 yılına kadar toplam 20 milyar dolar yatırım gerektiren 30 tesisi
hizmete açmayı planlamaktadır.
2005 – 2010 yıllarını kapsayan Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı
çerçevesinde bu sektördeki üretimin 56 milyon tona çıkarılması
hedeflenmektedir. Bu çerçevede, 11 milyar dolar tutarında 26 projenin hayata
geçirilmesi gerekmektedir. Petrokimya alanındaki önemli projelerin çoğu
Körfez kıyısında bulunan Pars Özel Ekonomik Bölgesinde yer almaktadır.
Otomotiv ve Yan Sanayi:
Otomotiv sanayii dış rekabet karşısında yüksek vergi oranları ve kotalar ile
korunmaktadır. Fakat, devlet tekelinde olan bu sektör, teknoloji transferi
amacıyla son yıllarda yabancı ortaklıklar yoluyla yeni model araçların
üretimine başlamıştır. Başta Nissan (Japon), Peugeot (Fransa), Renault
5
(Fransa) ve Kia (Güney Kore) firmaları olmak üzere birçok ortaklık anlaşması
imzalanmıştır.
İran Khodro Şirketi Saipa (Citroen ve Kia otomobillerinin üreticisi) ile işbirliği
yaparak, Fransız Renault firması ile müşterek, İran’daki mevcut arabaların
yüzde 50’sini oluşturan eski teknoloji üretimi Peykan’ların yerine, Renault L90
isimli yeni bir modelin %50 yerli montaj ile yılda 300 bin adet civarında
üretilmiş ve Mayıs 2006’da piyasaya sunulmuştur. Renault firması, L90
üretiminden ayrı olarak Saipa grubuna bağlı Pars Khodro ile Megane Sedan
model araçların İran’da üretimi ve 2006 ortalarında pazarlanması konularında,
Mayıs 2005 içerisinde anlaşmaya vardıklarını açıklamıştır. İran’daki
yatırımlarının ikiye katlanabileceğini açıklayan Renault firmasının, 1979
senesinden beri İran’da 300 milyon euro ile yatırım yapan petrol dışı ilk
Fransız firması olduğu belirtilmektedir.
Sanayi ve Madenler Bakanı, 50 milyon dolar tutarında yatırım gerçekleştirilen
İran Khodro Dizel Şirketinin yılda 5.500 otobüs üretimi kapasiteli ünitesini
Nisan 2002’de hizmete açmıştır. Ayrıca söz konusu şirket, Alman-Amerikan
otomotiv şirketi Daimler Chrysler ile 8 ve 40 ton kapasiteli kamyon üretimi için
bir anlaşma imzalamış ve CKD (complete knock down) sıfırdan üretimini
başlatmıştır.
İran’da kalite ve rekabeti arttırmak amacıyla hazır binek araç ithalatına
müsadeler verilmeye başlanmış olup bu müsadeler çerçevesinde BMW ve
Mercedes gibi binek araçların da ithalatı ve satışı gerçekleştirilmiştir.
Borusan Makina, Caterpillar firmasının Azerbeycan, Kazakistan ve
Gürcistan'a ilave olarak İran temsilciliğini de kazanmış bulunmaktadır. Bu
bağlamda Temmuz 2005'den itibaren Caterpillar makinalarının İran'da satış ve
teknik servis hizmetlerine başlanmıştır. Ayrıca, İran’ın ilk paslanmaz çelik boru
fabrikası Borusan ortaklığı ile kurulmuş olup Haziran 2005 tarihinden itibaren
imalat faaliyetlerine başlamıştır.
Bu gelişmeler çerçevesinde, İran dünya genelinde en fazla otomobil üreten
11. ülke konumuna gelmiştir.
Gıda Sanayi:
İran’da 168 adet, 50’den fazla kişinin çalıştığı geniş ölçekli gıda işleme tesisi
bulunmaktadır. Bu tesislerde yıllık ortalama 9 milyar riyal değerinde üretim
gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte bu alanda üretim ve ürün geliştirme
düşük seviyede kalmaktadır. Bugün sektör iç talebi karşılayacak seviyeye
ulaşmıştır. Ancak ihracata yönelik üretim sınırlıdır. İhracatın artması için bu
sektördeki ürün kalitesinin artırılması ve paketlemeye yönelik yatırımların
yapılması önem kazanmaktadır. Hükümet ayrıca, havyar ve şamfıstığı
ihracatının geliştirilmesi yönünde çalışmalar sürdürmektedir.
ABD’nin 1999 yılında İran’a gıda ürünleri üzerindeki yaptırımı kaldırmasıyla
Nestlé şirketi İranlı yerel bir firma ile anlaşma imzalamıştır. Ayrıca, bu tarih
itibarıyla Coca Cola İran firması olan Khosgovar ve Pepsi ise Neysun Shargh
ile ortaklık yaparak İran’da faaliyet göstermeye başlamıştır.
6
Madencilik
İran sadece petrol ve doğal gaz rezervleri bakımından değil aynı zamanda
birçok maden bakımından da zengin bir ülkedir. Dünyanın en büyük çinko
rezervlerine sahiptir. Ayrıca dünyanın ikinci en büyük bakır rezervleri ve
dokuzuncu büyük demir rezervleri İran’da bulunmaktadır. İran, uranyum,
kurşun, kromit, manganez, kömür ve altın rezervleri bakımından da zengin bir
ülkedir.
Maden yataklarının geliştirilmesi hükümetin öncelikleri arasında yer
almaktadır. Bu nedenle bu sektörde yatırımlar hükümet tarafından teşvik
edilmektedir. Ekipman, “know-how“ ve yatırım sunan yabancı firmalar için
önemli imkanlar bulunmaktadır. Bugün yabancı firmalar İran’da fizibilite
çalışmalarından ekipman teminine kadar madencilik sektöründe aktif olarak
faaliyet göstermektedirler. Bu sektörden Maden ve Metaller Bakanlığı
sorumludur ve birçok devlet ulusal şirketi aracılığıyla faaliyet göstermektedir.
İran’da madencilik sektöründe yabancı yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır.
Önemli rezervlerin varlığına karşılık İran’ın dünya maden üretimindeki yeri %
1.5’in altındadır. Yetkililer tarafından İran’ın dünya piyasalarında rekabet
edebileceği ürünlerin ihracına yönelmesi gerektiği belirtilmektedir.
Sanayi ve Madenler Bakanlığı ile Alman muadili arasında imzalanan anlaşma
çerçevesinde, İran’ın 150 bin ton olan mevcut alüminyum üretimi 10 yıl içinde
1 milyon tona çıkarılacaktır.
Demir - Çelik Üretimi:
1960’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin desteği ile kurulan demir ve çelik sektörü,
1979 devrimi sonrası yapılan yatırımlarla daha da gelişerek, üretimini 2001
yılında 7 milyon tona kadar çıkarmıştır. Önemli demir madenleri, Asfahan,
Ahvaz ve Yazd Bölgerinde bulunmaktadır.
Yazd’da bulunan çelik işletmelerine ek olarak Ahvaz, İsfahan ve Mübarek
şehirlerinde gerçekleştirilen yatırımlar sonucu, 1998 yılında toplam 5.6 milyon
ton olan İran’ın toplam çelik üretimi 2006 yılında toplam 9.8 milyon tona
ulaşmıştır. Bu da İran’ı Ortadoğu’daki en büyük çelik üreticisi yapmaktadır.
Petrol
İran OPEC’in ikinci en büyük petrol üreticisidir ve dünya petrol rezervlerinin %
10’unu ve doğal gaz rezervlerinin % 17’sini elinde bulundurmaktadır. 132
milyar varil kanıtlanmış petrol rezervine sahiptir. İran’ın ham petrol
rezervlerinin önemli bir bölümü Irak sınırı yakınındaki Kuzistan’da
bulunmaktadır. İran petrol ihracatının yaklaşık yarısını Asya pazarına, geriye
kalanını ise Avrupa ve Afrika’ya yapmaktadır.
İran ham petrol üretiminde dünya dördüncüsü olmasına karşın, petrol işleme
altyapısının yeterli olmamasından ötürü benzin vb. rafine petrol ithal
etmektedir. 2006 yılında
2487 varil rafine petrol ile net ithalatçı
konumundadır.
7
Bunun yanında hükümet, kendi kendine yeterliliği desteklemek adına 2007 yılı
Ağustos ayında petrol tüketim kısıtlaması getirmiştir. Konulan kota ile bir
arabaya aylık 100 litre benzin tahsis eden özel kartlar dağıtılmıştır. Uygulama
ile benzin fiyatlarında %25’e varan artış da kaydedilmiştir.
Petrol sektörüne yapılacak yatırımlarla üretim kapasitesini artırması
mümkündür. İran 1974’te günde 6 milyon varil petrol üretirken 1979
Devrimi’nden bu yana bu sayı yıllık bazda 4 milyon varil civarında olmuştur.
Petrol Bakanlığı tarafından açıklanan bilgiye göre petrol sahalarının
modernizasyon ve yenileme ihtiyacı nedeniyle üretimin her yıl günde 250-300
bin varil azaldığı ifade edilmektedir. Varolan sorunlara rağmen İran, 2010
yılına kadar petrol üretimini günde 5.6 milyon varil ve 2020 yılına kadar 7
milyon varil seviyesine çıkarmayı planlamaktadır. Diğer taraftan, petrolün iç
tüketimi de oldukça fazladır. Bu hacim gelişmekte olan ülkelerin tüketiminden
yüzde 50 oranında daha fazladır.
İran gelecek on yılda petrol sektörüne 35 milyar dolar yatırım yapmayı
planlamaktadır. 15 milyar dolar ile 20 milyar dolar tutarında yabancı yatırımı
çekerek hidrokarbonlar sektörünü modernleştirmek ve geliştirmek
amacındadır.
Norveç şirketi Statoil’in İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC) ile birlikte Ahvaz,
Bibihakimeh ve Maroun petrol sahalarında fizibilite çalışmaları yaparak bu
sahalarda geliştirilmiş petrol üretimi için bir plan hazırlamış bulunmaktadır.
Ayrıca, Norveç Sintef Petrol Araştırma ve Reinertsen Mühendislik Şirketleri
Irak sınırı yakınlarında 7 petrol sahasında petrol çıkarımının artırılması
yönünde 53 milyon Norveç Kronu değerinde bir anlaşma imzalamıştır. Bunlara
ek olarak, 8 petrol sahasının geliştirilmesi için açılan ihaleleri İngiliz LNG ve
Hydrosearch, Kanadalı CM, Sproue ve Teknica, Fransız GCA ve Franlab’ın
kazanmış olduğu duyurulmuştur.
İran Ulusal Petrol Şirketi ve Japon Konsorsiyumu arasında Azadegan petrol
yatakları konusunda uzun süre devam eden müzakereler, Şubat 2004’de
imzalanan 2 milyar dolarlık anlaşma ile sonuçlanmıştır. Bu anlaşma uyarınca,
Japon Petrol Firması Inpex’in Azadegan bölgesinin güneyindeki petrol
yataklarının günlük rekoltesini 2007 yılına kadar 50,000 varilden 150,000
varile çıkarmasına ve 8 yıllık bir çalışma sonucunda ise toplam kapasitenin
günde 260,000 varil olarak gerçekleşmesine karar verilmiştir.
Ayrıca, Japon devlet bankası olan JBIC, 9 yıllık petrol alımını garantilemek
amacıyla İran Ulusal Petrol Şirketi ile 1.2 milyar dolar tutarında bir ödeme
anlaşması imzalamıştır.
İran Ulusal Petrol Rafinerileri ve Dağıtım Şirketi Arak ve Bandar Abbas
rafinerilerinin kapasitelerini arttırmak için 1.9 milyar dolar tutarında yatırıma
ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca İran Petrol Bakan Yardımcısı İran Milli Petrokimya
Şirketi’nin dünyanın ikinci büyük “olefin” tesisini kuracaklarını açıklamıştır.
İran aynı zamanda, Irak ile petrol konusunda işbirliğini geliştirmektedir. İran’ın
Abadan Rafinerisinden yararlanabilmek amacıyla günde 250,000 varil petrol
taşıma kapasitesine sahip mevcut petrol boru hattının 6 mil kadar daha
uzatılması konusunda çalışmalar yürütülmektedir.
8
Ulusal Petrol Şirketi Uluslararası İlişkiler Direktörü’nün 2008 yılının şubat
ayında yaptığı açıklamaya göre; İran bu yılın ilk on bir ayında (21 Mart 200720 Şubat 2008), 70 milyar dolarlık petrol ve petrol ürünü satmıştır geçen yıl
İran’ın petrol geliri 60 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde ham
petrolün ortalama fiyatı 74 dolardır ve İran 2.5 milyon varil ham petrol ihraç
etmiştir.
İran bu rakamlarla OPEC’in Suudi Arabistan’dan sonra ikinci büyük petrol
üreticisi konumundadır.
Doğal Gaz
İran’ın yaklaşık 27 trilyon m³ doğal gaz rezervine sahip olduğu sanılmaktadır.
Bu Rusya’dan sonra dünyanın en büyük doğal gaz rezervine işaret
etmektedir. İran’ın doğal gaz rezervleri Güney Pars bölgesindeki ‘offshore’
sahada yoğunlaşmıştır. Bu rezervler büyük ölçüde geliştirilmemiş sahalardır
ve bu nedenle büyük bir potansiyel mevcuttur.
Artan iç tüketime rağmen İran aynı zamanda önemli bir doğal gaz ihracatçısı
olmaya adaydır. İran 2006 yılında 3,708 ft³ doğal gaz üretmiştir. Bugün
toplam enerji ihtiyacının yarısı doğal gazdan karşılanmaktadır.
2004 Şubat ayının sonlarında Fransa’nın Total (%40), Malezya’nın Peronas
(%10) ve İran’ın Ulusal Petrol Şirketi (%50) oluşturdukları ortak yatırım ile
Pers LNG konusunda 2009 yılında tamamlanmak üzere 2 milyar dolar
tutarında yatırım anlaşması imzalamışlardır. Bu proje uyarınca Pers
Bölgesi’nde yılda 10 milyon ton sıvılaştırılmış doğal gaz çıkarılması
öngörülmektedir.
İran iç tüketimdeki hızlı artışa rağmen doğal gaz ihracatını artırmak için
girişimlerde bulunmaktadır. Türkiye 2002 yılından itibaren İran’dan 25 yılda
toplam 10 milyar m³ alınacak doğal gazın transferine başlamıştır. İran ayrıca,
Türkiye ve Bulgaristan üzerinden Nabucco projesi kapsamında Avusturya’ya
doğal gaz ihraç etmeyi hedeflemektedir. İran’ın diğer potansiyel doğal gaz
pazarları Ermenistan, Ukrayna (İran-Ermenistan-Gürcistan-Kırım üzerinden
geçecek bir boru hattı ile), Avrupa, Pakistan, Hindistan, Tayvan, G. Kore ve
Çin’in kıyı bölgesidir. Bu ihracatın boru hatları ya da LNG tankerleri ile
gerçekleştirilmesi mümkündür. Bu çerçevede, Çin’in devlete ait firmalarından
Zhuhai Zhenrong Co. 2004 yılında İran’dan 25 yıl boyunca toplam 110 milyon
ton LNG almayı taahüt eden bir anlaşma imzalamıştır.
Aynı zamanda, İran ve Ermenistan arasında bir gaz anlaşması imzalanmıştır.
Bu anlaşma uyarınca İran 2007 yılından başlamak üzere Ermenistan’a 20 yıl
süreyle toplam 36 milyar metre küp tedarik edecektir.
İran, 1993 yılında Hindistan ile bir boru hattı inşasına yönelik olarak
memorandum imzalamış olmakla birlikte bölgedeki siyasi gelişmeler ve
güvenlik kaygıları projenin fizibilite çalışmalarının tamamlanmasını
engellemiştir.
LNG piyasasında yabancı firmalar arasındaki rekabet hızlanmıştır. Bu
çerçevede; İtalyan ENİ, İngiliz BG ve Agip firmaları ile anlaşmalar
9
imzalanmıştır. Bu anlaşmalar uyarınca Hindistan’da ve Güney Avrupa’da
terminali bulunan BG’nin bu bölgelere LNG ihraç etmesine karar verilmiştir.
Ayrıca 3 LNG projesi de 2008’de faaliyete geçecek şekilde halen
gündemdedir.
Doğal gaz ihracatı yanında İran esas doğal gaz rezervlerinin bulunduğu güney
bölgesinden uzakta kalan kuzey bölgelerinde kullanılmak üzere
Azerbaycan’dan doğal gaz ithalini düşünmektedir. Halen Türkmenistan’dan bir
miktar doğal gaz ithal edilmekte ve bu bölgede kullanılmaktadır. Türkmenistan
2001 yılından itibaren İran’a 40 Dolardan 5.9 milyar m³ doğal gaz
sağlamaktadır.
Şehit Haşhemi Nejad (Khangiran) Gaz Rafinerisinin açılışı 16 Nisan 2002
tarihinde Cumhurbaşkanı Hatemi tarafından gerçekleştirilmiştir. Rafineride
günde 8,5 milyon metreküp gaz rafine etme kapasiteli iki unite bulunmaktadır.
İran’ın Ham Petrol Üretimi, Gaz ve Rafine Ürünleri
Ham Petrol Üretimi, Gaz
ve Rafine Ürünler
Ham Petrol (günde bin varil)
İhracat (günde bin varil)
Rafine Ürünlerin Toplamı
(günde bin varil)
Gaz (milyon metre küp)
Pazarlanan Üretim
İhracat
Petrol Rezervleri
(milyon varil)
Gaz Rezervleri (milyar m3)
2001
2002
2003
2004
2005
3,572
2,184.6
1,436
3,248
2,093.6
1,440.5
3,741.6
2,396.3
1,344.7
3,834.2
2,684.1
1,437.4
4,091.5
2,394.5
1,439.8
66,000
358
99,080
75,000
670
130,690
81,500
3,413
133,250
89,663
3,560
132,460
94,550
4,735
136,270
26,600
26,690
27,570
27,500
27,580
Kaynak: OPEC, Annual Statistical Bulletin 2005
Elektrik Enerjisi
Hükümetin öncelikli yatırım hedeflerinden biri de gelecek bir kaç yıl içinde
elektrik enerjisi üreten santrallerin çoğaltılması yönündedir. 18 hidro-elektrik
ve 20 petrol ile çalışan santrale sahip İran’ın elektrik enerjisi kapasitesi 2004
yılı itibarıyla 33,000 MW’ye ulaşmıştır. Fakat, İran’da elektrik enerjisine olan
talep ülkenin kalkınma hamlelerine paralel olarak yılda % 7-8 oranında
artmaktadır. Bu çerçevede, Enerji Bakanlığı Yap-İşlet-Devret yöntemi ile
kurulacak enerji santrallerine sıcak bakmaktadır.
Enerji Bakanlığı İran’da mevcut 29,000 MW’lık kapasitenin 60,000 MW’a
çıkarılması gerektiğini açıklamış ve bu amaçla yabancı yatırmcıları Yap-işletDevret modeli ile enerji sektöründe yatırmlara davet etmektedir. Enerji
Bakanlığı, bu çerçevede, gelecek dört yıl içinde 5,000 mw gücünde 6 enerji
santralenin Yap-İşlet-Devret modeli ile inşasının planlandığını bildirmiştir.
10
İRAN’IN ELEKTRİK ÜRETİMİ
( milyon-kilovatsaat ; mali yıl başlangıcı 21 Mart )
Kamu sektörü
toplamı
Hidroelektrik
Buhar
Doğalgaz&
karışımları
Mazot
2000
115,156
2001
124,275
2002
136,231
2003
146,923
2004
158,951
2005
173,204
3,638
77,856
33,304
5,056
81,102
37,787
7,948
82,562
45,358
11,059
85,404
50,170
11,555
87,388
59,763
14,366
91,351
67,277
358
329
363
291
245
210
Kaynak:EIU Country Profile 2006
a: özel sektör hariç
DIŞ TİCARET
Yıllar İtibariyle İran Dış Ticareti ve Petrolün Payı
(Milyar $)
İHRACAT
Petrol ve Doğal Gaz İhracatı
Petrol ve Doğal Gaz İhracatının
Toplam İhracat İçerisindeki Payı (%)
Diğer Ürünlerin İhracatı
İTHALAT
DENGE
2002
28.2
22.9
81.2
2003
33.9
27.3
80.5
2004
43.8
36.8
82.8
2005
60.0
50.8
84.6
2006
62.9
50.3
80.0
5.3
22.2
6.0
6.6
26.1
7.8
7.5
38.2
5.6
9.2
40.9
19.1
12.4
45.6
17.3
Kaynak: EIU Country Profile 2006 *EIU tahmini rakamları
İran’ın en büyük ihraç kalemi petrol ve petrol ürünleridir. Bununla birlikte,
sınırlı düzeyde de olsa petrol dışı ihracat söz konusudur. Bunlar, tarım
ürünleri, halı, deri ve havyar gibi geleneksel ihraç malları ile metal cevherleri
ve çok daha sınırlı düzeydeki sanayi mallarıdır.
2006 yılı itibariyle İran’ın en çok ihracat gerçekleştirdiği ülke toplam ihracat
içindeki yüzde 14.1’lük pay ile Japonya’dır. Japonya’yı sırasıyla yüzde 12.9,
yüzde 7.3, yüzde 6.3 ve yüzde 5.7’lik pay ile Çin, Türkiye, İtalya ve Güney
Kore takib etmektedir. 2006 yılında İran’ın ithalat yaptığı ülkelerin başında
yüzde 12.1 ile Almanya gelmektedir, bu ülkeyi sırasıyla, yüzde 10.6, 9.4, 6.2,
5.6 ile Çin, BAE, Güney Kore ve Fransa takip etmektedir.
EIU tahmini rakamlarına göre 2007 yılında ihracat 81 milyar dolara ulaşırken,
ithalat ise 53.7 milyar dolara çıkmıştır.
T.C Tahran Ticaret Müşavirliğimizin verilerine göre 2007 yılında Avrupa
Birliği’nin (AB) ihracattaki ağırlığı devam etmiştir. 2006 yılına göre AB
ülkelerine yapılan ihracat %26 artmıştır. Toplam ihracat içinde AB ülkelerinin
payı %56.4, Türkiye Serbest Bölgelerinin payı %2.7, diğer ülkelerin payı ise
%40.9 olmuştur.
2007 yılında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. 2006 yılına göre
bu ülkeye gerçekleştirilen ihracat %23.8 artmıştır. 2007 yılında ithalatın
%40.4’ü Avrupa Birliği ülkelerinden yapılmıştır.
11
2007 yılı içerisinde fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi Kara taşıtları ve
bunların aksam, parçaları olurken, bu fasılı makineler, mekanik cihazlar,
kazanlar, aksam ve parçaları ile demir ve çelik izlemiştir.
Aynı dönemde, ithalatta ise en büyük kalem mineral yakıtlar, mineral yağlar
olmuştur. Bu fasılı makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları
izlemiştir.
Geniş ekonomik grupların sınıflandırmasına göre ise; ithalattaki payı %72.7
olan ara mallarının 2007 yılı toplam ithalatı 2006 yılına göre %24.1 oranında
artarken, sermaye malları ithalatı %15.8, tüketim malları ithalatı %16
artmıştır.
İran ihracatının önemli bölümünü karayolu ile gerçekleştirmekte olup bunda
İran Hükümeti’nin akaryakıt fiyatlarını sübvansiyona yönelik bir politika
izlemesinin rolü büyüktür. Hükümet, iç piyasada talebi yüksek olan mallara
yönelik kısıtlamaların kanun dışı ticareti teşvik ettiğini kabul etmekte ve uzun
vadede bunu önlemeyi planlamaktadır.
TÜRKİYE – İRAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ
İkili Ticaret İlişkisi
Türkiye - İran Dış Ticareti (Milyon Dolar)
YILLAR
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
(Ocak Haziran
İHRACAT
495
487
455
290
250
268
298
307
195
158
236
361
300
534
812
913
1.066
1.386
2.028
İTHALAT
492
91
365
667
692
689
806
646
433
636
816
840
919
1.861
1.962
3.470
5.626
6.613
8.199
HACİM
988
577
820
957
942
958
1,104
953
628
794
1.052
1.200
1.218
2.394
2.774
4.382
6.692
8.000
10.227
934
1.517
2.451
DENGE
3
396
90
-377
-443
-421
-509
-339
-238
-478
-580
-479
-619
-1.327
-1.150
-2.556
-4.566
-5.226
-6.171
-583
İHR/İTH
0.101
0.540
0.125
0.43
0.39
0.39
0.37
0.48
0.45
0.25
0.29
0.43
0.32
0.28
0.41
0.26
0.19
0.21
0.25
0.61
Kaynak: TÜİK
12
TÜRKİYE – İRAN DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ
Türkiye'nin Dış Ticareti*
(Milyon Dolar)
2005
73.476
116.774
İhracat
İthalât
2006
85.535
139.576
2007
107.213
170.057
2008
131 974
201.960
Türkiye'nin Dış Ticareti
(Milyon Dolar)
2007
2008
107.213
170.057
İhracat
İthalât
131.974
201.960
Değişim Oranı
%
23%
18%
İran İle Dış Ticaretimiz
(Bin Dolar)
İhracat
İthalât
2005
913.000
3.470.000
2006
1.066.902
5.626.610
2007
1.386.935
6.613.791
2008
2 028 452
8.199.594
İran İle Dış Ticaretimiz
(Bin Dolar)
2007
İhracat (18.sırada)**
İthalât (7.sırada)**
1.386.935
6.613.791
Genele
Oranı
1,2
3,8
2008
2 028 452
8.199.594
Genele
Değişim
Oranı
%
1,5
46,2
4
* TÜİK
13
23,9
Türkiye'nin İran'a İhracatında Başlıca Ürünler (2007 Yılı)*
SIRA
G.T.İ.P
01
02
4411
7214
03
2402
04
05
06
07
08
09
10
11
8708
9401
7013
5407
8507
5810
8450
2403
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
7306
9403
3921
7207
8702
8418
8431
5501
5801
8409
7305
23
8504
24
4811
25
5503
Toplam
Diğerleri
Genel Toplam
TOPLAM
DOLAR
DÖRTLÜ ADI
Lif levha, orta yoğunlukta
Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş,
çekilmiş)
Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar
ve sigaralar
Kara taşıtları için aksam, parçaları
Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları
Masa, mutfak, tuvalet, ev tezyinatı vb için cam eşya
Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar
Elektrik akümülatörleri, separatörleri
İşlemeler (parça, şerit, motif halinde)
Çamaşır yıkama makineleri
Homonime edilmiş tütün ve tütün yerine geçen madde
hülasaları
Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller
Diğer mobilyalar vb. aksam, parçaları
Plastikten diğer levhalar, yaprak, pelikül, varak ve lamlar
Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller
Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar
Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, isi pompaları
Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları
Sentetik lif demetleri
Kadife, pelüş ve halkalı (tirtil mensucat)
İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları
Demir/çelikten diğer tüp ve borular-kaynaklı vb.-çapı>406,
4mm
Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler
Kâğıt/karton, selüloz vatka ve selüloz liften tabakalar
Sentetik devamsız lifler (işlem görmemiş)
92.195.436
71.485.072
65.483.908
50.263.834
37.858.088
35.913.157
28.631.086
26.960.887
26.656.554
25.448.814
23.935.537
22.281.193
21.553.074
20.044.418
19.361.801
18.878.752
17.562.886
15.045.118
13.676.256
13.106.580
11.985.875
10.488.693
10.992.624
10.421.436
10.258.181
700.489.260
686.445.812
1.386.935.07
2
İran'a İhracatın Sektörel (SITC-DTÖ) Gelişimi
(Milyon Dolar)*
2004
Tarımsal Ürünler
Madencilik Ürünleri
Sanayi
85
48
679
2005
103
59
750
2006
183
34
846
Değişim
06/05 (%)
76,7
-42,2
12,8
14
Toplam
Genel İhracat
813
63.167
913
73.476
1.064
85.309
16,5
16,1
* Dış Ticaret Müsteşarlığı.
Türkiye'nin İran'dan İthalâtında Başlıca Ürünler (2007 Yılı)*
SIRA
G.T.İ.P
01
2709
02
2711
03
04
05
7403
3901
3907
06
07
08
09
10
3902
8703
2814
2601
2701
11
12
13
14
15
16
3903
7409
7901
5603
7407
2708
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Toplam
3904
7801
2917
4102
2933
6305
2529
6907
7402
DÖRTLÜ ADI
Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde
edilen yağlar)
Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar
Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları
Etilen polimerleri (ilk şekillerde)
Poliasetaller, diğer polieterler, epoksit-alkid reçineler vb (ilk
şekilde)
Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde)
Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları
Saf amonyak/amonyağın sulu çözeltileri
Demir cevherleri ve konsantreleri
Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb.
kati yakıtlar
Stiren polimerleri (ilk şekillerde)
Bakır levha, plaka ve şeritler (kalınlığı >0, 15 mm)
İşlenmemiş çinko
Dokunmamış mensucat (emdirilmiş)
Bakır çubuk ve profiller
Taşkömürü katranından/diğer mineral katranlardan elde zift
ve zift koku
Vinil klorür/halojenli diğer olefin polimerleri (ilk şekilde)
İşlenmemiş kurşun
Polikarboksilik asitler, anhidritleri, halojenürleri ve türevleri
Koyun ve kuzuların ham derileri
Sadece azotlu heterosiklik bileşikler
Eşya ambalajında kullanılan torba ve çuval
Feldispat; lösit; nefelin ve siyenit nefelin; florspat
Karo, küpler vb. eşya-cilasız/sırsız seramikten
Rafine edilmemiş bakır; elektrolitik rafine için bakır anotları
Diğerleri
Genel Toplam
TOPLAM
DOLAR
4.194.791.43
0
1.800.066.54
2
233.793.916
87.694.445
32.518.860
29.612.981
13.008.090
11.830.396
7.976.365
7.690.156
7.773.005
7.615.534
7.544.042
7.324.319
6.833.476
6.624.783
6.238.961
6.231.728
5.884.958
5.346.201
4.965.496
4.939.072
4.731.251
4.178.411
4.182.650
6.509.397.06
8
104.393.492
6.613.790.56
0
İran'dan Petrol ve Doğalgaz İthalâtımız*
(Milyon Dolar)
Petrol ve Ürünleri
Petrol Gazları, Doğalgaz
2005
2.393
926
2006
3.656
1.601
2007
4.202
1.800
15
İran'dan İthalâtın Sektörel (SITC-DTÖ) Gelişimi
(Milyon Dolar)*
2004
Tarımsal Ürünler
Madencilik Ürünleri
Sanayi
Toplam
Genel İthalât
23
1.888
52
1.962
97.540
2005
2006
21
3.361
88
3.470
116.774
22
5.368
234
5.624
137.449
Değişim
06/05 (%)
4,2
59,7
166,2
62,1
17,7
Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret hacmi 1990’lı yıllardan bu yana en
yüksek seviyesine ulaşmış olup, 2008 yılı kesinleşen rakam 10 milyar dolar
olarak gerçekleşmiştir.
Yatırım Fırsatları
İran yabancı yatırımlar için ülkede elverişli bir yatırım iklimi yaratmak suretiyle
önemli miktarda yabancı yatırımı ülkeye çekmeyi ummaktadır. Bu çerçevede
yabancı yatırımlar için sınırlamalar ve ithalat vergileri azaltılmakta, serbest
ticaret bölgeleri yaratılmaktadır. Ülkede yatırımlar petrol, doğal gaz ve
madencilik sektöründe yoğunlaşmıştır.
İran Hükümeti özellikle petrol, doğal gaz ve petro-kimya sektörlerinde olası
yabancı yatırımlara odaklanmaktadır. Bu sektörlerin dışında kalan alanlarda
ise yatırımlar küçük ölçeklidir. Hükümetin yabancı yatırımlara ilişkin şüpheci
yaklaşımı giderek değişmekte ve ülkenin sermaye ve teknolojik kaynaklara
ulaşmasını imkan sağlayan yabancı yatırımlar ekonomik kalkınmanın bir
parçası olarak görülmektedir.
İran, yabancı yatırımların ülkeye çekilebilmesi için olumlu bir yatırım ortamı
yaratmaya çalışmaktadır.
İran’da üç serbest bölge bulunmaktadır:
Çabahar (Pakistan’a yakın bir liman şehri)
Kiş (Basra Körfezi’nde bir ada)
Keşm (Hürmüz Boğazı’nda bir ada)
16
İran Yatırım Ajansı bölgesel yatırım projelerini düzenli olarak ilan etmektedir.
Bu projelere www.investiniran.ir adresinden ulaşılabilmektedir.
İşbirliği Olanakları
Türkiye’nin İran’a ihracatında demir çelik, tütün ve mamulleri, dokumacılık
ürünleri, makinalar, otomotiv sanayii ürünleri, mantar ve ağaç mamulleri ile
plastikler önemli bir yere sahiptir.
Türkiye’nin İran’dan ithalatında İran’ın genel ihracatına paralel bir durum söz
konusudur. Türkiye’nin İran’dan ithalatında ham petrol ve petrol ürünleri en
önemli yeri işgal etmektedir. Bunun yanı sıra petrol gazları ve doğal gaz,
plastikler, maden cevherleri, demir ve çelik ile metaller, dokumacılık ürünleri
diğer önemli ithalat kalemlerini oluşturmaktadır.
İran, Türk özel sektörü için geniş fırsatların olduğu bir ülkedir. Komşu ülke
olarak yakınlığının yanı sıra, genç nüfusuyla birlikte artan tüketim talebiyle
gelecek vadeden bir pazar niteliğindedir. İran’da ihracat yapmak ve
hammaddeleri İran’dan almak şartıyla sanayi amaçlı ve %100 yabancı
sermayeli şirket kurulabilmektedir. İranlı firmalar ülkeye teknoloji ve
sermayenin çekilmesine yönelik olarak yabancı ortaklarla işbirliğine sıcak
bakmaktadırlar.
İran ekonomisi büyük ölçüde KOBİ’lere dayanmaktadır. Bu alanda iki ülke için
işbirliği imkanları mevcuttur. Türkiye’nin bankacılık alanında sahip olduğu
tecrübenin İran’a aktarılması da iki ülke arasındaki işbirliğinin yeni bir
halkasını oluşturabilir.
Demir-çelik ürünleri bakımından, Türk ürünlerinin Rus ve Ukrayna demir-çeliği
ile rekabet etmesi güç olmakla birlikte, özellikle otomotiv sektöründe büyük bir
pazar mevcuttur. Bu sektördeki talep bugün büyük ölçüde Güney Kore,
Tayvan ve Hindistan’dan karşılanmaktadır.
İran’daki Çulha Özel Bölgesi’nde yatırım yapan yabancı firmalara getirdikleri
katma değer kadar mal ithal etme hakkı tanınmakla birlikte yer satılmamakta
ancak %51 oranında bir İranlı ortakla yatırım yapılması halinde yer
sağlanmaktadır.
Ulaştırma:
• Coğrafi yakınlığı nedeniyle Türkiye ve Iran arasında demiryolu ile yük
taşımacılığı hem ucuz hem de güvenli bir yol olacaktır. Ancak demiryolu
hizmetlerinin yetersiz olması Türk mallarının özellikle gemi ile gelen
uzakdoğu malları karşısındaki rekabat gücünü azaltmaktadır. Özellikle Van
gölü geçişlerinde yetersiz Ro-Ro uygulamaları nedeniyle vagon taşımacılığı
zorlanmaktadır.
• Demiryolu ile yük taşımacılığı’nın daha kullanışlı hale getirilebilmesi için bu
hattaki güvenlik önlemlerinin arttırılması gerekmektedir. Aksi takdirde
17
hırsızlık olaylarının önüne geçilememekte ve taşımacılık güvenli olmaktan
çıkmaktadır.
• İran’ın güney bölgelerini kalkındırma amacıyla güney limanlarında
uygulanan gümrük oranları diğer gümrük kapılarına göre daha düşüktür. Bu
nedenle Türk firmaları deniz yoluyla güney limanlarına sevkiyat yapmak
zorunda kalmaktadır. Buna karşılık iki ülke arasında doğrudan denizyolu
taşımacılığı olmaması nedeniyle yüksek navlunlar ödenmek zorunda
kalınmaktadır. Bu da İran piyasasında rekabeti düşüren bir unsudur.
• İran’a karayolları ile ürün ihraç eden Türk firmaları, nakliyede uygun
navlunu ancak İran’dan yük getiren İran kamyonlarında bulabilmektedirler.
Türk kamyonlarının ücreti İranlı nakliyecilere göre üçte bir oranında daha
yüksek kalmaktadır.
• İran, deniz taşımacılığı konusunda Türk şirketlerinin desteğini aramaktadır.
Hazar Denizi ve Karadeniz üzerinden ortak faaliyetler yürütme konusunda
İran tarafının talebi mevcuttur.
• İran ayrıca, deniz yolu taşımacılığında filosunu genişletmek amacındadır.
İran’a gerekli gemilerin Türk gemi inşa sanayicileri tarafından temin
edilmesi yönünde bir işbirliği mümkündür.
Turizm:
• İran’dan Türkiye’ye önemli miktarda turist gelmektedir. İranlı yetkililer turizm
konusunda işbirliğinin karşılıklı olmasını arzulamaktadırlar. Fakat, İran’ın
turizm altyapısı uluslararası standartlarda geniş bir turist kitlesini ağırlamak
için yeterli değildir. Bu çerçevede, İran’ın turizm potansiyeli için gerekli
altyapının oluşturulmasında Türk iş adamları önemli rol üstlenebilirler.
Özellikle, gerekli havaalanı, karayolu, otel, motel ve tesislerin inşaası,
modernizasyonu ve işletilmesi konusunda işbirliği imkanları yaratılabilir.
• İran yetkilileri Irak Kerbela şehrine yönelik Haç ziyaretlerinin artık Irak ve
Suriye üzerinden değil, Tükiye üzerinden yapılması konusunda isteklerini
gündeme getirmişlerdir. Bu çerçevede, Türk hizmet sektörü İran
vatandaşlarına din turizmi konusunda hizmet verebilir.
İran turizminde yeniden yapılanma
- İran Turizm Teşkilatı yetkilileri, İran’ın turizm alanında komşu ülkeler ve bu
çerçevede Türkiye ile işbirliğini geliştirme arzusunda olduklarını
belirtmektedir. Uzun vadede kültür turizmine ağırlık veren bir strateji
benimsenen İran’da, halen mecliste bekleyen yeni bir yasa tasarısı
uyarınca turizm konusundan sorumlu bir Cumhurbaşkanı yardımcısının
gündemde olduğunu, böylece turizm sektörünü geliştirmek yönünde daha
hızlı adımların atılması yönünde çalışmaların sürdüğü belirtilmektedir.
İran Turizm Endüstrisi
- İran Seyahat Acentaları Birliği AATAI, İran genelinde seyahat acentaları ile
tur operatörlerini bünyesinde biraraya getiren tek meslek örgütü. AATAI,
18
özel sektörü temsil eden bir kuruluş olmakla birlikte, İran’da turizm sektörü
ile ilgili kamu kuruluşlarıyla da yakın ilişki içinde olduğu gözlemlenmektedir.
- İran’da turizm bakanlığı bulunmamakla beraber, turizm konusuyla ilgili
olarak Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı’na bağlı İran Turizm Teşkilatı (ITTO,
İran Tourism and Touring Organisation ) ve İran Kültürel Miras Teşkilatı
faaliyet göstermektedir. Ülkedeki otellerin, seyahat acentalarının ve tur
operatörlerinin İran Turizm Teşkilatı’na kayıt yaptırma zorunluluğu
bulunmaktadır.
- İran Turizm Teşkilatı’nın İran’daki bütün eyaletlerde ve önemli turizm
merkezlerinde temsilcilikleri bulunmakta olup İran Kültürel Miras Teşkilatı
ise daha çok tarihi eserlerin ve müzelerin korunması ve işletilmesi
konularından sorumlu bulunmaktadır. İran Kültürel Miras Teşkilati Iran’ın
tarihi birikiminin tanıtımı konusunda da faaliyet göstermektedir. İran Turizm
Teşkilatı ve Kültürel Miras Teşkilatı kamu kuruluşu niteliğinde olup her ikisi
de Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı’nda bir bakan yardımcısı başkanlığında
faaliyetlerini sürdürmektedir.
Görüş ve Çözüm Önerileri:
-
-
Daha önce iki ülke tarafından karşılıklı olarak anlaşılmış bulunan gümrük
oranlarının düşürülmesi konusunun Türk hükümeti tarafından İran
hükümetine hatırlatılması ve bunun uygulamaya geçirilmesi için bir
zaman üzerinde anlaşılması.
Marka haklarının korunması ile ilgili kanunların yerli yabancı ayrımı
gözetmeden taklit ürünlerin engellenmesi amacı ile kullanılması.
Anlaşma ve Protokoller
Türkiye ile İran arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
(YKTK) Anlaşması 21.12.1996 tarihinde imzalanmış ve onaylanarak
25.02.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
Çifte Vergilenmenin Önlenmesi (ÇVÖ) Anlaşması ise 17.06.2002 tarihinde
imzalanmış olup, 07.03.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Serbest Ticaret Merkezleri
2003/6401 sayılı kararname ile Serbest Ticaret Merkezlerinden yapılacak
ithalat ve ihracat işlemlerine ilişkin yönetmeliğin yürürlüğe girmiş olması ve bu
sayede STM’ler kapsamında ithal edilecek tarım ürünlerinde %40, sanayi
ürünlerinde ise %100 vergi muafiyetinin getirilmiş olmasıyla Türk – İran sınır
ticaretinin canlanması hedeflenmektedir.
Bu çerçevede, Artvin, Ardahan, Ağrı, Kars, Iğdır, Van, Hakkari, Şırnak,
Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerindeki gümrük hatlarında Sınır
Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin 25/3/2003 tarihli ve 2003/5408 sayılı
Kararname 10 Nisan 2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Ayrıca, bu illere komşu Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Diyarbakır,
19
Batman ve Adıyaman İllerinin de “mücavir il” kapsamında uygulamadan
yararlandırılması öngörülmüştür.
İran ile yapılan görüşmeler sonucunda ilk etapta Sarısu, Sero-Esendere ve
Razi-Kapıköy’de Sınır Ticaret Merkezleri açılması konusunda mutabakata
varılmış ve gerekli çalışmaların sonuçlandırılması sonucu bu üç bölgede
STM’ler hizmete başlamıştır.
TÜRK - İRAN İŞ KONSEYİ HAKKINDA BİLGİ
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), İran Ticaret, Sanayi ve Madenler Odası
ile 6 Kasım 2001 tarihinde imzalanan anlaşma sonucu Türk – İran İş
Konseyini kurmuştur. Ankara’da imzalanan, İş Konseyi Kuruluş Anlaşması’nı
iki ülke Dışişleri Bakanları da onurlandırmıştır.
İş Konseyi’nin İran kanadını İran, Ticaret, Sanayi ve Madenler Odası (ICCIM)
oluşturmaktadır. İş Konseyi Türk Kanadı’nın Başkanlığını, 6 Kasım 2001
tarihinden bugüne Ali Osman Ulusoy üstlenmiştir.
Türk – İran İş Konseyi Birinci Ortak Toplantısı, Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın
Ahmet Necdet Sezer’in İran Resmi Ziyareti çerçevesinde, 17-19 Haziran 2002
tarihlerinde Tahran’da düzenlenmiştir.
İş Konseyi 2005 – 2006 – 2007 – 2008 Yılları Faaliyetleri
•
Türk – İran İş Konseyi Tarafından Düzenlenen Dr. Shams Eldekani ile
Çalışma Yemeği (28 Mart 2005 / İstanbul)
•
Türk -İran İş Konseyi Yürütme Kurulunun Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen’i
Ziyareti (6 Nisan 2005 / Ankara)
İpek Yolu Türk İhraç Ürünleri Fuarlarının Açılışlarına Katılım
(28 Nisan 2005 / Tebriz , 1-2 Mayıs 2005 / Tahran, 3 Mayıs 2005 /
Meşhed)
•
•
Türk – İran İş Konseyi IV. Ortak Toplantısı (1 Mayıs 2005 / Tahran)
•
TAYSAD – DEİK İşbirliği ile Otomotiv Yan Sanayi Sektörü ile Workshop
Organizasyonu (2 Mayıs 2005 / Tahran)
•
Yürütme Kurulu’nun TOBB Başkanı, Ulaştırma Bakanı Ziyaretleri
(2 Haziran 2005/ Ankara)
•
Yürütme Kurulu’nun İran Büyükelçisi Firooz Dowledabadi ile Trabzon
Ziyareti
(30 Temmuz 2005/ Trabzon)
•
Yürütme Kurulu’nun Tahran temasları (11-14 Kasım 2005)
20
•
İran Dışişleri Bakanı Mottaki ile Çalışma Yemeği ve TOBB’un İran Dışişleri
Bakanı ile düzenlediği toplantıya katılım (30 Kasım 2005 / Ankara)
•
İran’ın İstanbul Başkonsolosu Yasini ile Çalışma Yemeği (28 Aralık 2005)
•
Türk - İran İş Forumu ile ilgili Temaslar (27 – 31 Ocak 2006 / Tahran)
•
T.C. Tahran Büyükelçisi Gürcan Türkoğlu ile Tanışma Toplantısı ve
Çalışma Yemeği (8 Şubat 2006 / İstanbul)
•
İran ile iş ilişkisi içinde olan ve yatırımı bulunan firmaların katılımıyla
gerçekleştirilen Değerlendirme Toplantısı (17 Mayıs 2006 / İstanbul)
•
TURSAB - DEİK İşbirliğinde Turizm Bakanı Atilla Koç Başkanlığında
Turizm Heyeti’nin İran ziyareti (16 - 21 Haziran 2006 / İran )
•
Türkiye – İran Ulaştırma Karma Komisyonu V. Toplantısı ( 5 – 8 Temmuz
2006 / Ankara )
•
İran Ekonomi ve Maliye Bakanı Danish Davut Jafari ile Toplantı ( 23 Kasım
2006 / İstanbul )
•
Türk – İran 19. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Öncesi
Hazırlık Toplantısı ( 12 Şubat 2007 / Ankara )
•
Türk – İran 19. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı ve İran
Dışişleri Bakanı Menucher Mottaki Onuruna Verilen Öğle Yemeği ( 18 – 21
Şubat 2007 / Ankara )
•
Türk – İran İş Konseyi V. Ortak Toplantısı (6 Şubat 2007 / İstanbul)
•
Türk – İran İş Konseyi Tahran Ziyareti (18 – 22 Haziran 2007)
•
Türk – İran İş Konseyi Tahran Ziyareti / Turizm Sektöründe Yatırım ve
Fırsatlar Konferansı (24 – 27 Ağustos 2007)
•
Türk – İran İşbirliği Forumu ve İş Konseyi VI. Ortak Toplantısı (10 Aralık
2007 Ceylan Intercontinental Hotel, İstanbul)
•
Türk – İran İş Konseyi VII. Ortak Toplantısı, (11 Mart 2008 / Tahran)
•
DEİK / Türk – İran İş Konseyi ve İSİAD İşbirliğinde Hamedan İli Ticaret
Heyeti ile Toplantı (23 Temmuz 2008 / TOBB Plaza, İstanbul)
•
DEİK / Türk – İran İş Konseyi Yürütme Kurulu’nun Ankara’ya yeni atanan
İran İslam Cumhuriyeti Büyükelçisi Sayın Bahman Hosseinpour’u ziyareti
(26 Ağustos 2008 / Ankara)
•
•
Türkiye – İran Sınır Ticareti Ortak Komitesi V. Dönem Toplantısına katılım
10 – 12 Ekim 2008 / Urumiye,
21
•
Türkiye – İran 20.Dönem Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantısına
katılım, 25 – 26 Kasım 2008 Tahran
TOBB Plaza Talatpaşa cad. No:3 Kat:5 34394 Gültepe Levent İstanbul
Telefon: 0 212 339 50 00 (pbx)
Faks:
0 212 270 30 92
0 212 270 41 90 (pbx)
E-mail: info@deik.org.tr
Web:
www.deik.org.tr
Yönetim Kurulu Başkanı:
M. Rifat Hisarcıklıoğlu
İcra Kurulu Başkanı:
Rona Yırcalı
Direktör:
Ufuk Yılmaz
TOBB, ASKON, GİSBİR, GYİAD, GYODER, İKV, MİB, MOSDER, MÜSİAD, TBB, TDSD, TEPAV, TGSD, TİM, TMB, TÖSHİD,
TSRSB, TÜBİSAD, TÜGİAD, TÜGİK, TÜRKTRADE, TÜROFED, TÜRSAB, TÜSİAD, TYD, UND, YASED
22
Download