BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN

BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME
DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
ıı
Enerji harcamasının belirlenmesi
Enerji harcaması;
Direkt kalorimetre yöntemi ve
İndirekt kalorimetre yöntemi ile ölçülür.
Kayıt tutularak belirlenebilir.
2
Direkt Kalorimetre
Atwater
Yöntemi
Bomba kalorimetreye
benzer, termik ve izole
bir odadır.
Direkt kalorimetre
yöntemi vücudun
çalışması için harcanan
enerjinin yan ürünü
olan ısının ölçülmesi
esasına
dayanmaktadır.
Organizmanın
ürettiği ısıyı
ölçmenin en
doğru yoludur
3
Direkt Kalorimetrinin Zorlukları
• Komplike ekipman gerektirir, bunlar her yerde
bulunamayabilir.
• Pahalıdır.
• Egzersiz anında vücudun ürettiği ısının tamamı
dışarıya verilemeyebilir.
• Ölçüm anında kullanılan ekipmanlar da ısı
üretir.
• Terleme ve terin buharlaşması cihazları
etkileyebilir.
4
İndirekt kalorimetre yönteminde dinlenme
anında solunum sırasındaki gaz değişimi ölçülür.
• Bireyin oksijen tüketimi,
oksijen kullanım hızı ve
karbondioksit üretimi
ölçülerek enerji tüketimi
indirekt olarak
saptanabilir.
• Pratikte daha çok
oksijen ölçülür.
5
Belirli sürede solunan oksijen miktarı litre olarak bulunur ve
4.825 ile çarpılır. O sürede ve o durumda harcanan enerji
saptanır.
Oksijen kullanımı ile vücutta oluşan
ısı arasındaki ilişki incelenmiş;
CHO alındığı zaman 1 L Oksijen
kullanılması ile 5.047 kkal
Yağlar için 4.686 kkal
Proteinler için 4.460 kkal
Alkol için 4,860 kkal
Karışık bir diyet için 4.825 kkal
olduğu bulunmuş.
Harcanan enerji=Harcanan O2 miktarı (L) x 4.825 (kkal) x Süre (dk)
6
Uygulamada Kullanılan İndirekt
Kalorimetre Cihazlarına Örnekler
• Douglas Bag
• Fitmate Cihazları
• Gem Cihazları
(Bodygem-Medgem)
• Ergospirometre
7
Douglas Bag
• Torba içinde amaca göre
belirli bir süre toplanan
gazın analizi yapılarak
sonuç elde edilir.
• Genellikle diğer indirekt
kalorimetre cihazlarının
geçerliliği ve güvenilirliği
Douglas bag yöntemi ile
kıyaslanarak test edilir
8
Gem Cihazları
(BodyGem/MedGem)
• Kullanımı kolay ve pratik olan
taşınabilir bir araçtır.
• Ölçüm süresi yaklaşık 10 dakikadır.
• Ağızlıklar tek kullanımlıktır.
Çocuk, adolesan ve yetişkinlerde
kullanımının geçerli ve güvenilir
olduğu çalışmalarda bildirilmiştir.
9
Fitmate Cihazları Ölçüm, kişi yatar
Cihaz 15 saniye aralıklar ile
ölçüm yapar.
pozisyonda ya da yarı
oturur pozisyonda iken
alınabilir.
 Oksijen tüketimi,
 Kalp atım hızı,
 Solunum hızı ölçülerek DMH ve
egzersiz anındaki enerji harcaması saptanabilir.
 Ölçüm 15 dakika kadar sürer.
Pratik ve fazla zaman almayan bir yöntemdir. Kullanım
öncesi kalibrasyonu cihaz tarafından otomatik olarak
yapılır.
10
Ergospirometre
• Kalp atım hızı ile birlikte, oksijen tüketimi ve
karbondioksit üretimi ölçüm değerleri
kullanılarak dinlenme metabolik hız ve egzersiz
anında enerji harcamasını belirlemede
kullanılmaktadır. Özellikle sporcularda
egzersizin enerji harcaması ve maksimum
kapasitenin değerlendirilmesinde kullanımı
yaygındır. Diğer kalorimetrelere göre kullanımı
daha hassas, ekipman gerektiren ve pahalı bir
yöntemdir.
11
Uygulamada Kullanılan Hareket
Sensörleri ve Özellikleri
12
Pedometre (Adımsayar)
• Atılan adım sayısını belirler.
• Sadece yürüme ve koşma ile ilgili
fiziksel aktiviteleri algılayabilir.
• Ancak mesafe ve adım sayısı ölçümleri gerekli
hassasiyette değildir. Yeni sistem elektronik
pedometreler adım sayısını doğru
değerlendirmekte olup, mesafe ve enerji
harcamasının değerlendirilmesinde sınırlı
kalmaktadır.
13
• Yaş ve cinsiyet dikkate alınmadan en az 10.000
adım atılması birçok ülkede sağlığın
geliştirilmesi ve fiziksel aktivitenin arttırılması
hedefleri arasında yer almaktadır.
• Dolayısıyla pedometre kullanımı günlük fiziksel
aktivitenin arttırılmasında motivasyon
sağlamaktadır.
14
Akselerometre
• Pedometreden farklı olarak masa başı çalışma,
bahçe işleri gibi aktiviteleri de algılar.
• Hareket sensörleri yapılan hareketlerin sıklığını,
süresini ve yoğunluğunu tahmin eder.
• Çalışmalar, akselerometre kayıtları, indirekt
kalorimetre ve kayıt yöntemleri ile saptanan
enerji harcaması değerleri arasında doğrusal
ilişki bulunduğunu bildirmektedir.
15
Metabolik Holter (Kolbandı)
• Sağ kol triceps bölgesine
takılır. Kişinin hayat tarzı ile ilgili değişimleri
kaydeder (3-7 gün).
• Cihaz dört farklı sensör yardımıyla
değerlendirme yapar.
• Hareket sensörleri (akselerometre), ısı sensörleri
(ısı değişikliklerinin tespiti) ve stress sensörleri
ile kullanıcının yaşam tarzı/aktivite bilgilerini
kaydeder.
• Bilgisayar yazılımı kullanılarak yorumlanır.
16
Kalp Atım Hızı (Polar saat)
• Kalp atım hızını saptamada polar saatler kullanılır.
• Kalp atım hızı oksijen tüketimi ile doğru orantılıdır.
• Kalp atım sayısı, atım volümü ve solunan oksijen
(4.825 L/dk) miktarını içeren formüller ile enerji
harcaması tahmin edilebilir.
• Kullanımında sınırlılıklar vardır.
• Kalp atımı bireysel olarak değişiklik gösterir ve
fiziksel aktivite dışındaki bazı etmenler kalp atım
hızını etkileyebilir.
17
Yöntem 1
Birinci adım
Kişinin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçülür.
BKİ 30 ve üzerinde ise ideal ağırlık bulunup
ağırlıkta düzeltme yapılır.
İkinci adım
Denklemlerden dinlenme metabolik hız
bulunur.
Üçüncü adım
Aktivite düzeyine göre fiziksel aktivite faktörü
eklenir.
• Şişman bireylerde DMH’nın hesaplamasına
alınacak ağırlıkta düzeltme yapılır.
Esas alınacak ağırlık (kg) = [(o andaki ağırlıkideal ağırlık) x 0.25] + İdeal ağırlık
0.25=Fazla ağırlığın
metabolik yük yüzdesi
19
• Örnek
55 kg ağırlığında 160 cm boyunda hafif aktivite yapan
bir kadın.
DMH = 55 x 0.95 x 24 = 1254 kkal
Hafif aktivite (%30) = 376 kkal
Günlük Enerji Gereksinimi (GEG) =1630 kkal
• Örnek
160 cm boyunda 77 kg ağırlığında kadın (HA)
BKİ bulunur
BKİ = 77/(1.60)2=30.1 kg/m2 (şişman)
Esas alınacak ağırlık = [(77-55) x 0.25] + 55 =
60.5
DMH = 60.5 x 0.95 x 24 = 1379 kkal
HA (%30) = 414 kkal
Gereksinim = 1793 kkal
Kayıt Yöntemi
22
Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması
• Bireylerde fiziksel aktivite
düzeyi günlük yapılan
aktiviteler kaydedilerek
saptanabilir.
• Ancak bu zaman alıcı bir
yöntemdir.
23
Aktiviteler
Başlangıç Saati
Bitiş Saati
Süre (dakika)
Uyku
12
740
460
El-yüz yıkama
740
745
5
Elbiseleri giyinme
745
755
10’
Kahvaltı yapma
(oturarak)
755
810
15
Saç tarama, diş
fırçalama
810
820
10
Yatak düzeltme
Yürüme
Hızlı yürüme
Durakta otobüs
bekleme
Otobüste oturma
Okula yürüme
..........
TOPLAM
1440
24
Örnek
• Kadın - 21yaş
• Boy Uzunluğu: 160 cm
• Vücut Ağırlığı: 58 kg
• BKİ:58/(1.6)2=22.7 kg/m2 (ideal ağırlık)
• Bazal Metabolik Hız Hesaplanması Denklemlerden bulunur
(Schofield)
• 14.8x58 +486.6 = 1345
• Dakikada BMH= Hesapla bulunan 1345/1440= 0.93kkal
25
Fiziksel Aktivite Kaydının Değerlendirilmesi
Fiziksel Aktivite
Türü
1.Gün
(dk)
2.Gün
(dk)
Uyku
El-yüz
yıkama
SoyunmaGiyinme
Kahvaltı
Saç Tarama
Yatak
Toplama
Merdiven
İnme
Toplam
460 350
PAR: Physical Activity Ratio
3.gün
(dk)
350
1 günlük
PAR
BMH
Toplam
Ortalama değeri (dakikada) Enerji
(dk)
(kkal)
387
x1.0 x0.93
360
PAR:Fiziksel Aktivite Oranı
Bir dakikada BMH başına ne kadar
enerji (kkal) harcandığını ifade eder.
PAR = Aktivitenin enerji maliyeti (dk)
BMH enerji maliyeti (dk)
Standart değer
179826
Fiziksel aktivite düzeyinin (PAL)
hesaplanması
27
PAL Fiziksel Aktivite Düzeyi
• 24 saat boyunca çok hafif, hafif, orta, ağır, çok
ağır aktivite türlerinde toplam enerji
harcamasının hesaplanmasında kullanılır.
• PAL = Toplam Enerji Harcaması (24 saat)
BMH (24 saat)
28
Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması
• PAL Değeri = Toplam Enerji Harcaması
Bazal Metabolizma Hızı
Örnek
TEH = 1798 kkal
1.33
PAL = 1798 / 1345 =
1345 kkal Daha Önce Hesaplanan
BMH
29
PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin
değerlendirilmesi
Sınıflama
Sedanter veya hafif aktivite
PAL değeri
1.40-1.69
Aktif veya orta düzeyde aktivite
Şiddetli veya ağır düzeyde aktivite
1.70-1.99
2.00-2.40
2.40 fiziksel aktivite faktörüne
dahil bedensel çalışmaların
uzun süre sürdürülmesinin
mümkün olmadığı bildiriliyor.
30
• 1 -< 1.4 Sedanter
• ≥1.4-<1.6 Hafif
aktivite
• ≥1.6-<1.9 Aktif
• ≥1.9-<2.5 Çok aktif
<1.2 Çok düşük aktivite
1.2-1.55 Düşük aktivite
1.55-1.71 Orta
1.71-1.95 Yüksek
>1.95 Çok Yüksek
PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi ile
ilgili diğer sınıflamalar
Bireylerin kayıtları kaydetme konusunda,
•Dikkatli
•Bilinçli
•Tarafsız oldukları varsayılır.
Son dönemlerde yapılan bir çalışmada;
Aktivite günlükleri ve kayıtları
Okuma yazma
tutularak yapılan aktivite
oranı düşük
raporlamasında
olan
yapılandan daha azının
bireyler için
veya
uygun değildir.
daha fazlasının
Belirtildiği
Hatalar olduğu belirlenmiştir
32
Geçerliği-güvenirliği saptanmış
anketlerle de fiziksel aktivite
saptanabilir.
International Physical Activity Questionnaire
(IPAQ)
(Uluslar Arası Fiziksel Aktivite Anketi)
33
IPAQ değerlendirmesinde;
 Düşük FA: 3.3 MET
 Orta FA :4.0 MET
 Şiddetli FA: 8.0 MET
olarak alınmaktadır.
Örneğin,
haftada 3 gün 30 dakika yürüyen bir kişinin yürüme METdk/ hafta puanı;
3.3 x 30 x 3 = 297 MET-dk/hafta olarak hesaplanmaktadır.
Bu sürekli puanlamanın yanı sıra, ondan elde edilen sayısal
verilerle, kategorisel puanlama yapılmaktadır.
34
IPAQ verilerinin hesaplanması
Düşük MET (dakika/hafta)
3.3 x aktivite süresi (dk) x haftada
aktivite yapılan gün sayısı
Orta MET (dakika/hafta)
4.0 x aktivite süresi (dk) x haftada
aktivite yapılan gün sayısı
Şiddetli MET (dakika/hafta)
8.0 x aktivite süresi (dk) x haftada
aktivite yapılan gün sayısı
TOPLAM DEĞER (MET-dakika/hafta)
35